DEEL 1 Organismen krijgen informatie over hun omgeving

THEMA

2GELUIDSRECEPTOREN

Geluiden zijn trillingen1 Experimentele waarnemingen

Trillend voorwerp geluidsbron Geluidsgolven planten zich voort via

middenstoffen gasvormig (bv. lucht) vloeibaar (bv. water) vast (bv. muur)

Trillingen worden opgevangen door de geluidsreceptoren (fonoreceptoren)

Toonhoogte2 Toonhoogte of frequentie: - aantal trillingen per seconde

- eenheid = Hertz (Hz)- 1 Hz = 1trilling per seconde

Lage tonen lage frequentie lange golflente

Hoge tonen hoge frequentie korte golflengte

tot ± 8 Hz

tot ± 200 000 Hz

infratonen

ultratonen

Geluidsterkte3 Volume = hoeveelheid trillingsenergie

= amplitude (uitwijking) van de trilling Eenheid: decibel (dB) Vanaf 90 dB: gevaar voor gehoorschade!

90 dB =10x sterkerdan 80 dB

Resonantie bij geluidsbronnen4onderzoeksvraag

Kan een trillend voorwerp een ander voorwerp doen trillen?

waarnemingen

1. Je plaatst 2 stemvorken op een klankkast met de klankkast naar elkaar toe.2. Sla één van de stemvorken aan en demp onmiddellijk het geluid. Wat neem je waar? …

besluit

Een trillend voorwerp kan, via de middenstof, trillingenergie overdragen en daardoor een ander voorwerp aan het trillen brengen. Dit noemen we resonantie.

‘Zien’ met je oren: echolocatie Ultratonen met zeer hoge frequenties (+ 100 000Hz) kaatsen

terug en worden opgevangen bv. bij vleermuizen en dolfijnen

Bouw en werking van het oor5 Rotsbeen Uitwendig oor, middenoor, inwendig oor

5.1 Uitwendig oor

Oorschelp Gehoorgang trommelvlies

Perforatie trommelvlies

Perforatie trommelvlies met loopoor

5.2.1 Trommelholte

Gevuld met lucht Buis van Eustachius

luchtdruk egaliseren

5.2 Middenoor

5.2.2 Gehoorbeentjes

Hamer Aambeeld trillingen versterkt doorgeven aan het ovale Stijgbeugel venster

5.2.3 Ontsteking in de trommelholte: middenoorontsteking(Otitis media)

Ontsteking met ophoping van vocht en etter Druk pijn Meestal bacterieel antibiotica Herhaalde ontstekingen

trommelvliesbuisje

Lijmoor: ophoping van lijmachtig vocht achter het trommelvlies

5.3 Inwendig oor

Geluidsprikkels elektrische prikkels (zenuwprikkels) Delen: halfcirkelvormige kanalen

slakkenhuis voorhof (verbinding slakkenhuis – kanalen)

5.3.1 Benig en vliezig labyrint

Benig labyrint: holten en gangen in het rotsbeen gevuld met perilymfe

3 halfcirkelvormige kanalen evenwichtsreceptoren slakkenhuis geluidsreceptoren

Vliezig labyrint: vliezen die zich in het benig labyrint bevinden; gevuld met endolymfe

5.3.2 Slakkenhuis

3 gangen bovenste: ovaal venster top slakkenhuis onderste: top slakkenhuis ronde venster bovenste + onderste : gevuld met perilymfe middengang: gevuld met endolymfe

Membraan van Reissner (bovenste): scheiding bovenste gang en middengang

Basaalmembraan (onderste): scheiding onderste gang en middengang

Trilling in vloeistof basaalmembraan trilt mee Trilling in de vloeistof is maar mogelijk als het ronde venster

kan uitpuilen (want vloeistoffen zijn weinig samendrukbaar!)

Gevoeligheid van het basaalmembraan voor geluiden met verschillende frequenties

5.3.3 Orgaan van Corti

Onderdeel van het basaalmembraan Bevat de geluidsreceptoren haarcellen Op de haarcellen rust het dakmembraan

5.3.4 Omvorming van geluidsprikkel tot een zenuwimpuls Trilling in de vloeistof van slakkenhuis

Basaalmembraan en dakmembraan verschuiven t.o.v. elkaar

Ombuiging van de haartjes van de haarcellen

Zenuwimpuls naar gehoorzenuw hersenen

5.3.5 Schade in het slakkenhuis: gehoorverlies

beschadiging haarcellen Gehoorverlies beschadiging gehoorzenuw

Mogelijke oorzaken: binnenoorontsteking tumor slag of stoot lawaaidoofheid

6.1 De hersenen ontvangen de zenuwimpuls

‘Horen’ met je hersenen6

Verschillende toonhoogten plaats op basaalmembraan Harde en zachte geluiden prikkeling meer of minder haarcellen

6.2 Horen met beide oren

Stereofonisch horen richting en afstand van de geluidsbron bepalen

Proef met balpennen

EINDETHEMA

2GELUIDSRECEPTOREN