1

Decubitus, terug naar de basis! Jolanda Gebben, Diëtist

Cicero zorggroep Dit landschap is gemaakt van brocoli, erwtjes en basilicum. De wegen zijn bezaaid met kurkuma, de rotsen zijn broden en

wolken van bloemkool versieren de blauwe lucht.

Indeling presentatie

•  basis voeding •  screenen •  decubitus •  voedingstherapie •  vragen

Basis Voeding

Bouwstoffen - Eiwitten Brandstoffen - Vetten - Koolhydraten Beschermende stoffen - Vitamines en mineralen - Spoorelementen

- Vezels

- Vocht Energieleverend, maar niet in de basis voeding: Alcohol!!!

Energie leverende nutriënten

Aanbevolen hoeveelheden voedingsmiddelen voor ouderen (51-70 jaar)

Brood 5 - 6 sneetjes Aardappelen 3 - 4 stuks Groente 4 groentelepels (200 gram) Fruit 2 vruchten (200 gram) Melk & melkproducten 4 glazen (500 ml) Kaas 1,5 plak (30 gram) Vlees/vis/kip/ei 100 - 125 gram Halvarine, margarine, 35 - 50 gram bak- en braadproducten Dranken minimaal 1,5 liter

Aanbevolen hoeveelheden voedingsmiddelen voor ouderen (70+)

Brood 4 - 5 sneetjes (-) Aardappelen 2 - 4 stuks (-) Groente 3 groentelepels (150 gram) (-) Fruit 2 vruchten (200 gram) Melk & melkproducten 4 - 5 glazen (650 ml) (+) Kaas 1 plak (20 gram) (-) Vlees/vis/kip/ei 100 - 125 gram Halvarine, margarine, 20 - 35 gram (-) bak- en braadproducten Dranken minimaal 1,5 liter

2

Voedingstoestand in disbalans

•  toestand van een tekort aan voedingsstoffen kan leiden tot oa decubitus

Behoefte en/of verlies aan voedingsstoffen

Inname van voedingsstoffen

Definitie ondervoeding

Een voedingstoestand waarbij een tekort (of disbalans) van energie en eiwit en evt. andere voedingsstoffen t.g.v. ZIEKTE leidt tot

meetbare nadelige effecten op lichaamssamenstelling, functioneren en klinische resultaten

Hoe meet je ondervoeding ?

Slechte voedingstoestand BMI ≤ 18,5 en / of > 10% onbedoeld gewichtsverlies in de laatste 6 maanden en / of > 5% onbedoeld gewichtsverlies in de laatste maand

Matige voedingstoestand BMI 18,5 - 20 en / of 5-10% gewichtsverlies in de laatste 6 maanden

Hoe meet je ondervoeding in verpleeg- en verzorgingshuizen? Slechte voedingstoestand

BMI ≤ 20 en / of > 10% onbedoeld gewichtsverlies in de laatste 6 maanden en / of > 5% onbedoeld gewichtsverlies in de laatste maand

Matige voedingstoestand BMI 20-22 en / of 5-10% gewichtsverlies in de laatste 6 maanden

Oorzaken ondervoeding

1.  Verminderde voedselinname 2.  Verhoogde voedingsbehoefte 3.  Abnormale verliezen aan voedingsstoffen

Verminderde voedingsinname Sociale factoren

•  Eenzaamheid •  Depressie •  Vermoeidheid

Psychologische factoren •  Verlies van geur/smaak •  Slik-/ Kauwproblemen •  Fysieke handicap

3

13

Ziekte vraagt om extra voedingsstoffen +

Patiënten die ziek zijn eten minder =

Een tekort aan energie en eiwit

b.v bij koorts of operatie zijn al 10 kcal per kg lichaamsgewicht extra nodig (bij iemand van 70

kilo is dat 700 kcal)

Verhoogde voedingsbehoefte Abnormale verliezen voedingsstoffen

•  Verlies via open wond(en) (o.a. decubitus, brandwonden, VAC-pomp)

•  Grote verliezen via fistel(s) en/of stoma •  Groot / frequent bloedverlies •  Ernstige diarree •  Frequent braken

Gevolgen ondervoeding���

↓ lichaamsgewicht en spiermassa ↓ conditie van de huid ↓ darmwerking ↓ weerstand ↑ kans op complicaties ↓ kwaliteit van leven ↑ verpleegduur ↑ kans op overlijden

Overgewicht en ondervoeding

•  Ook mensen met een morbide obesitas ( BMI boven de 35-40) kunnen ondervoed zijn.

•  niet laten misleiden door de omvang van iemand,

maar kijken naar de oorzaken waarom iemand afvalt, gewenst of ongewenst. Ook hier geldt de 3 kilo/maand en 6 kilo per half jaar.

Hoe komen jullie achter de voedingstoestand van de patiënt?

SCREENEN !

4

•  Belangrijk dat er gescreend wordt op ondervoeding

•  met een valide instrument

•  MUST (Malnutrition Universal Screening Tool)(o.a. Atrium)

•  SNAQ (Short Nutritional Assesment Questionnaire)

•  SNAQ voor polikliniek

•  SNAQrc (for Residential Care)

•  SNAQ 65+ (thuissituatie)

19

Aanpak Ondervoeding kan heel eenvoudig zijn

MUST (The Malnutrition Universal Screening Tool) 1. BMI:

> 20 : 0 18.5-20 : 1 < 18 : 2

2. Gewichtsverlies in 3-6 maanden < 5% : 0 5 – 10% : 1 > 10% : 2 (>5% in 1 maand of 10% in 1 jaar)

3. Acuut ziekte-effect: weinig of geen intake gedurende > 5 dagen : 2

____ optellen Algemeen risico op ondervoeding: 0 = laag Routinematige klinische zorg: herhaal screening in ziekenhuis iedere week 1 = gemiddeld Observeren: voedings- en vochtlijst bijhouden 2 of meer = hoog Behandelen: verwijzen naar diëtist. Eerst met gewoon eten stimuleren, daarna supplementen.

Aanpak ondervoeding in fases (bron: Stuurgroep voeding)

polikliniek kliniek V+V Eerstelijnszorg en thuiszorg

SNAQ 65+ voor thuissituatie

SNAQ voor de polikliniek SNAQ voor kliniek

5

SNAQrc verpleeg- en verzorgingshuizen Conclusie Screenen

alle screeningslijsten werken met behulp van •  de BMI, •  gewichtsverlies van 6 kilo op 6 maanden •  gewichtsverlies van 3 kilo op 1 maand

meer informatie over ondervoeding en screenen

•  Voor MUST, diverse sites •  Voor de SNAQ, de SNAQrc en SNAQ65+ Zie: www.stuurgroepondervoeding.nl voor achtergrond informatie, toolkit, etc

DECUBITUS

Oorzaken decubitus

•  Druk en schuifkrachten

•  slechte voedingstoestand

•  incontinentie

•  neurologische aandoeningen

Vicieuze cirkel

Ziekte

Slechte voedingstoestand

Decubitus

Inname van energie en voedingsstoffen verlaagd en behoefte en/of verlies aan energie en voedingsstoffen is verhoogd

6

Gevolgen van decubitus

•  Intensieve zorg •  hoge behandelkosten •  langere opname (niet bij blijvende

opname) •  Pijn, ongemak, isolatie •  etc.

Preventieve & curatieve maatregelen

Vermindering druk- & schuifkrachten

Huid- & wond- verzorging Voedingstherapie

Onderdelen van wondgenezing Stimuleren bloedcirculatie

Reguleren ontstekingsproces

Stimuleren wondherstel

Wondgenezing

Energie •  Instandhouden/verbeteren

voedingstoestand •  Afweerreacties •  Processen wondgenezing

•  Advies extra inname bij decubitus: 500 kcal per dag

Ek,1991; Mathus- Vliegen,2001; Kiy,1997

500 kcal

•  Ofwel…

Eiwit

•  Verbeterde doorbloeding •  Bouwsteen voor afweer •  Collageensynthese (bindweefsel) •  Weefselopbouw & -onderhoud

•  Advies extra inname bij decubitus: 40 gram eiwit

Ek,1991; Breslow,1993; Mathus- Vliegen, 2001; Kiy,1997; Chernoff,1990; Thomas,1994

7

40 gram eiwit

Ofwel...

Vocht •  Stofwisselingsprocessen •  Aan- & afvoer voedings- &

afvalstoffen •  Stimuleren celgroei & -migratie •  Bij vochttekort ervaren patiënten meer

pijn (doordat zenuwen meer bloot liggen)

•  Advies extra inname bij decubitus: 500 ml per dag

of te wel 3 glazen vocht

Arginine (semi essentieel eiwit)

•  Bloedcirculatie – Bloedvatverwijding – Schadelijk voor binnendringende

ziekteverwekkers •  Bouwstof afweersysteem • Wondgenezing

– Activering collageensynthese – Groei van cellen

Barbul,1990; Kirk,1993; Moncada, 1993; Evoy, 1998

Stimuleren bloedcirculatie

Voldoende vocht: - betere circulatie - bescherming van zenuwuiteinden -> minder pijn - 2000 ml ( 65+/- 2200 ml) Arginine (semi-essentieel aminozuur) => stikstofoxide => werkt bloedvat verwijdend Bronnen: eiwitrijke producten

Anti-oxidanten •  Wegvangen van vrije radicalen •  Gecontroleerd ontstekingsproces •  Mix noodzakelijk van:

–  Vitamine C –  Vitamine E –  Carotenoïden –  Selenium –  Glutathion

Kiy,1997; Andrews,1999; Thomas, 1994; Bland,1995

8

500 mg vitamine C

Ofwel…

Micro voedingsstoffen Zink (tekort aan zink veroorzaakt minder eetlust) •  Functies:

– Beschermen anti-oxidanten – Gecontroleerd ontstekingsproces – Wonddichting

Vitamine A •  Functies:

– Bevorderen collageenproductie

– Anti-oxidant

20 mg zink

Ofwel…

Rol van voedingsstoffen Stimuleren bloedcirculatie ← Arginine ↓

Reguleren ontstekingsproces ← Anti-oxidanten-��� ↓ mix

Stimuleren wondheling ← Energie Eiwit ↓ Arginine Zink, vit. C en vit. A

Aanmaak nieuw weefsel

Cubitan/Cubison van Nutricia Gebruiksadvies Cubitan en Cubison

Cubitan: als aanvulling op de normale voeding

Cubison: als aanvullende of volledige sondevoeding

categorie decubitus Gebruiksadvies categorie I 1 flesje Cubitan categorie II 2 flesjes Cubitan categorie III 2 flesjes Cubitan categorie IV 3 flesjes Cubitan categorie I tm IV 1500 – 2000 ml Cubison

9

andere producten voor wondgenezing

Abound firma Abbott

•  Wordt geadviseerd bij slecht genezende wonden •  Kan gebruikt worden bij melkaversie/allergie •  kan bij obese cliënten gebruikt worden, (90 kcal) •  bij diabetische voet (8 gr KH) •  specifieke eiwitten die wondgenezing bevorden (15 gram) •  sinaasappelsmaak, •  poeder, oplossen in water, maar kan ook in voedingsmiddelen

verwerkt worden.

Resource repair van Nestle

Een prachtige regenboog boven een bos van peterselie en aardappelen.

Vragen ?