De ziekte van De ziekte van ParkinsonParkinsonCasuïstiek en Casuïstiek en verpleegkundige verpleegkundige interventiesinterventies

M. Postma, verpleegkundig M. Postma, verpleegkundig consulent Parkinsonconsulent Parkinson

InhoudInhoud

Richtlijn V&V van mensen met ParkinsonRichtlijn V&V van mensen met Parkinson Casus 1, patiënte opgenomen in ziekenhuisCasus 1, patiënte opgenomen in ziekenhuis Bespreking verpleegkundige diagnose & Bespreking verpleegkundige diagnose &

interventiesinterventies Casus 2, poliklinische patiëntCasus 2, poliklinische patiënt Bespreking verpleegkundige diagnose & Bespreking verpleegkundige diagnose &

interventiesinterventies Operatie bij ParkinsonOperatie bij Parkinson VragenVragen

Richtlijn verpleging en Richtlijn verpleging en verzorging van mensen verzorging van mensen met de ziekte van met de ziekte van ParkinsonParkinson Doel; aanbevelingen geven aan Doel; aanbevelingen geven aan

V&V wat het beste gedaan kan V&V wat het beste gedaan kan worden op bepaalde momenten in worden op bepaalde momenten in het zorgproceshet zorgproces

Tot stand gekomen door NVNV en Tot stand gekomen door NVNV en Parkinson patiënten vereniging & Parkinson patiënten vereniging & Nederlandse Patiënten Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF)Consumenten Federatie (NPCF)

Beschrijving van problemen Beschrijving van problemen volgens International volgens International Classification of Impairments Classification of Impairments Disabilities and Handicaps (ICIDH) Disabilities and Handicaps (ICIDH) opgesteld door de World Health opgesteld door de World Health Organisation (WHO)Organisation (WHO)

16 veel voorkomende problemen 16 veel voorkomende problemen uitgewerkt vlgs PES structuuruitgewerkt vlgs PES structuur

PES;PES;

P = Definitie ProbleemP = Definitie Probleem E = Etiologie/Oorzaken, E = Etiologie/Oorzaken,

beschrijving van factoren die het beschrijving van factoren die het probleem beïnvloeden of in stand probleem beïnvloeden of in stand houdenhouden

S= SymptomenS= Symptomen

Beschrijving van beoogd resultaatBeschrijving van beoogd resultaat Interventies door Interventies door

verpleegkundige/verzorgendeverpleegkundige/verzorgende

CasusCasus

Vrouw, 53 jaar, 16 jr. ParkinsonVrouw, 53 jaar, 16 jr. Parkinson RvO; screening operatieRvO; screening operatie Onvoorspelbare Onvoorspelbare

responsfluctuatiesresponsfluctuaties Mobiliteit moeilijk, o.a. freezing, Mobiliteit moeilijk, o.a. freezing,

valtvalt

On-off fenomeenOn-off fenomeen

OffOff RusttremorRusttremor Bradykinesie Bradykinesie

(traagheid van (traagheid van bewegingen)bewegingen)

Rigiditeit Rigiditeit

(spierstijfheid)(spierstijfheid) Problemen met het Problemen met het

evenwichtevenwicht

OnOn Tremor Tremor

minder/wegminder/weg Kan goed Kan goed

bewegenbewegen Soms Soms

dyskinesieëndyskinesieën Balans vaak beterBalans vaak beter

Verpleegkundige aspecten bij Verpleegkundige aspecten bij medicatie;medicatie;

Inname van medicijnen op vaste tijden Inname van medicijnen op vaste tijden Observeren van werking van medicijnenObserveren van werking van medicijnen Observeren van evt. bijwerkingen zoals; Observeren van evt. bijwerkingen zoals;

verwardheid, lage bloeddruk, dyskinesieën, verwardheid, lage bloeddruk, dyskinesieën, on-off fenomeen on-off fenomeen

Patiënt ondersteunen bij invullen van de Patiënt ondersteunen bij invullen van de MeerwaldtkaartMeerwaldtkaart

Verpleegkundige Verpleegkundige diagnosediagnose

Verandering in lopen (blz.24) Verandering in lopen (blz.24)

Etiologie; verandering Etiologie; verandering in lopen. in lopen.

FreezingFreezing Verandering van houdingVerandering van houding Angst, eerdere valervaringAngst, eerdere valervaring Medicatieproblemen Medicatieproblemen

SymptomenSymptomen

Kan niet startenKan niet starten ValneigingValneiging Moeite met veranderen van richtingMoeite met veranderen van richting Stopt onbedoeld voor obstakelsStopt onbedoeld voor obstakels Kan niet door open deur lopenKan niet door open deur lopen Kan niet stoppenKan niet stoppen Loopt op tenen, te kleine passenLoopt op tenen, te kleine passen

InterventiesInterventies

Geef begeleiding bij lopenGeef begeleiding bij lopen Voer geen afleidende gesprekken Voer geen afleidende gesprekken

tijdens lopen/geen dubbeltakentijdens lopen/geen dubbeltaken Adviseer zich goed te Adviseer zich goed te

concentreren op maken van grote concentreren op maken van grote stappen.stappen.

Adviseer gebruik te maken van Adviseer gebruik te maken van cues bij freezingcues bij freezing

Cues bij freezingCues bij freezing Leer de patiënt zich voor te stellen Leer de patiënt zich voor te stellen

over een voorwerp te stappen, over een voorwerp te stappen, gebruik evt. je eigen voet.gebruik evt. je eigen voet.

Leer patiënt hardop te tellen om Leer patiënt hardop te tellen om een eerste stap te makeneen eerste stap te maken

Laat stappen op de plaats makenLaat stappen op de plaats maken Leer stampend te lopenLeer stampend te lopen

Casus 2Casus 2

Man, 66 jr oud, 5 jr. ParkinsonMan, 66 jr oud, 5 jr. Parkinson Hobby’s; naar café gaan en daar Hobby’s; naar café gaan en daar

biljartenbiljarten Spraak moeilijker te verstaanSpraak moeilijker te verstaan Hallucinaties, partner weet niet Hallucinaties, partner weet niet

hoe te reagerenhoe te reageren

Verpleegkundige Verpleegkundige diagnosediagnose

Verandering in communicatie (blz. Verandering in communicatie (blz. 27)27)

Etiologie; verandering Etiologie; verandering in communicatiein communicatie

RigiditeitRigiditeit On-off momentenOn-off momenten Freezing Freezing SpeekselvloedSpeekselvloed SchaamtegevoelensSchaamtegevoelens

SymptomenSymptomen

Moeite met formuleren van Moeite met formuleren van woorden; monotoon, zacht, woorden; monotoon, zacht, onverstaanbaaronverstaanbaar

Gezicht heeft minder expressie Gezicht heeft minder expressie (maskergelaat)(maskergelaat)

Dhr. isoleert zich in gezelschapDhr. isoleert zich in gezelschap Dhr. neemt minder deel aan Dhr. neemt minder deel aan

gesprekkengesprekken

InterventiesInterventies

Maak dhr bewust van en adviseer Maak dhr bewust van en adviseer in goede lichaamshoudingin goede lichaamshouding

Consult logopedistConsult logopedist Zorg voor goed oogcontactZorg voor goed oogcontact Vraag dhr bewust en langzaam te Vraag dhr bewust en langzaam te

sprekenspreken Adviseer en stimuleer tot slikkenAdviseer en stimuleer tot slikken

Vervolg interventiesVervolg interventies

Adviseer met één persoon tegelijk Adviseer met één persoon tegelijk te sprekente spreken

Adviseer eerlijk te blijven Adviseer eerlijk te blijven wanneer hij niet verstaan wordtwanneer hij niet verstaan wordt

Adviseer informatie aan Adviseer informatie aan omgevingomgeving

Definitie hallucinaties;Definitie hallucinaties;

Psychische ervaring met het karakter Psychische ervaring met het karakter van een waarneming die niet berust op van een waarneming die niet berust op een zintuiglijke prikkel en die door de een zintuiglijke prikkel en die door de patiënt voor waar wordt aangenomen. patiënt voor waar wordt aangenomen.

Bij Parkinson meestal sprake van Bij Parkinson meestal sprake van visuele hallucinatiesvisuele hallucinaties

20 % van de patiënten zonder 20 % van de patiënten zonder dementie krijgen hier in de loop van dementie krijgen hier in de loop van het ziekteproces mee te makenhet ziekteproces mee te maken

50% van de patiënten met 50% van de patiënten met dementerende symptomen krijgen hier dementerende symptomen krijgen hier mee te makenmee te maken

Etiologie; hallucinatiesEtiologie; hallucinaties

Tekort aan dopamine en/of acetylcholine

Anti-Parkinsonmedicatie Anti-Parkinsonmedicatie (dopaminomimetica en/of anticholinergica

Overgevoeligheid van dopamimereceptoren in het limbisch systeem

Co-morbiditeit (infectie, dehydratie, slechte visus etc.)

Medische interventiesMedische interventies Voorlichting patiënt en partnerVoorlichting patiënt en partner Afbouwen anticholinergica (Akineton, Afbouwen anticholinergica (Akineton,

Artane, Disipal)Artane, Disipal) Afbouwen amantadine (symmetrel)Afbouwen amantadine (symmetrel) Afbouwen Selegiline (Eldepryl)Afbouwen Selegiline (Eldepryl) Reduceren dopamine-agonisten (Permax, Reduceren dopamine-agonisten (Permax,

Parlodel, Requip, Sifrol)Parlodel, Requip, Sifrol) Starten neuroleptica (clozapine=Leponex Starten neuroleptica (clozapine=Leponex

of olanzapine=Zyprexaof olanzapine=Zyprexa

(Parkinson) (Parkinson) verpleegkundige verpleegkundige interventiesinterventies

SignalerenSignaleren Bespreekbaar makenBespreekbaar maken Laagdrempelig bereikbaar zijn om Laagdrempelig bereikbaar zijn om

luisterend oor te biedenluisterend oor te bieden Voorlichting geven aan patiënt/partner Voorlichting geven aan patiënt/partner

en aan collegaeen aan collegae

(Vervolg) (Vervolg) Verpleegkundige Verpleegkundige interventiesinterventies

Gestructureerd dagprogramma Gestructureerd dagprogramma aanbiedenaanbieden

NachtlampjeNachtlampje Geruststellen Geruststellen Partner tot steun zijnPartner tot steun zijn Eerlijk blijven; aangeven dat wat wordt Eerlijk blijven; aangeven dat wat wordt

waargenomen er niet iswaargenomen er niet is

Taken vpk. consulent Taken vpk. consulent ParkinsonParkinson Signaleren van problemen; Signaleren van problemen;

aandacht voor leefsituatieaandacht voor leefsituatie Zorgbehoefte inventariseren + Zorgbehoefte inventariseren +

zorgplan uitvoerenzorgplan uitvoeren Informeren en instrueren patiënt en Informeren en instrueren patiënt en

mantelzorgmantelzorg Laagdrempelig aanspreekpuntLaagdrempelig aanspreekpunt

VervolgVervolg

Initiëren van andere hulpverleners

Aandacht/ondersteuning mantelzorg

Ontlasten neuroloog

Coördineren van communicatie tussen hulpverleners

Bijdrage wetenschappelijk onderzoek

Andere behandelingsvormen;Andere behandelingsvormen;

Fysiotherapie, ergotherapie, Fysiotherapie, ergotherapie, logopedie, revalidatieartslogopedie, revalidatiearts

Lotgenotencontact; Parkinson Lotgenotencontact; Parkinson Patiënten Vereniging Patiënten Vereniging

Psychosociale steun; maatschappelijk Psychosociale steun; maatschappelijk werk en psycholoogwerk en psycholoog

Operatie bij ParkinsonOperatie bij Parkinson Letseloperatie: aanbrengen van Letseloperatie: aanbrengen van

een laesieeen laesie Stimulatie operatie: d.m.v. Stimulatie operatie: d.m.v.

elektrodenelektroden

Bij ZVP meestal een Bij ZVP meestal een

stimulatie operatiestimulatie operatie

Welk gebiedWelk gebied

Thalamus (TH)Thalamus (TH) Sub thalamus nucleus (STN)Sub thalamus nucleus (STN) Globus Pallidum (GPI)Globus Pallidum (GPI)

Keuze hersengebiedKeuze hersengebied

Afhankelijk van de klachtenAfhankelijk van de klachten Bij alleen tremor (TH)Bij alleen tremor (TH) Complexe Parkinsonklachten Complexe Parkinsonklachten

(STN)(STN) Bij overbewegelijkheid (GPI)Bij overbewegelijkheid (GPI)

Operatie indicatiesOperatie indicaties

TremorTremor Toename ParkinsonklachtenToename Parkinsonklachten Onvoldoende effect of Onvoldoende effect of

bijwerkingen van de medicatiebijwerkingen van de medicatie Overbeweeglijkheid Overbeweeglijkheid

(dyskinesieën)(dyskinesieën)

OperatieresultatenOperatieresultaten

Vermindering Parkinsonklachten als Vermindering Parkinsonklachten als stijfheid,on –off klachten en stijfheid,on –off klachten en overbewegelijkheidoverbewegelijkheid

Toename ADL zelfstandigheidToename ADL zelfstandigheid Toename sociale activiteitenToename sociale activiteiten Verandering rollen thuis: van Verandering rollen thuis: van

afhankelijkheid naar zelfstandigheidafhankelijkheid naar zelfstandigheid Toename kwaliteit van levenToename kwaliteit van leven

Bedankt voor jullie aandachtBedankt voor jullie aandacht

E-mail: M.Postma@amc.uva.nl