DE WERELD VAN

ERASMUS

Erasmus als pedagoog

HUMANIST

Filoloog Theoloog Pedagoog

taal en stijl, opvoeding en

onderwijs, etiquette en ethiek, bijbel en

kerk, oorlog en vrede

Quintilianus Plutarchus

Renaissance / humanisme

↓

Gebruik maken van de menselijke mogelijkheden; mens is begiftigd met

rede en heeft de opdracht daar gebruik van te maken

Onderwijs en eruditie dienen tot ‘de

uittocht uit de ruwheid en de onbehouwenheid naar de ware

menselijkheid’

BESCHAVING

Erasmus in Deventer: 1478 - 1485

Alexander Hegius

Invloed van de Moderne Devotie

SCHOLASTIEK ↔ HUMANISME

studia humanitatis de vakken van de mensheid / beschaving:

- grammatica - retorica - poëzie - ethiek (moraalfilosofie in theorie) - geschiedschrijving (moraalfilosofie in

de praktijk)

artes liberales - grammatica - dialektiek - retorica

- aritmetica - geometrica - musica - astronomica

‘Je zou niet denken in een school te zijn, maar in een martelkamer; er is niets anders te horen dan suizende stokslagen, jammeren en snikken en ruwe bedreigingen’ ‘Ooit heb ik … … een ezel getraind?’ ‘Welgemeende aansporing, soms ook terechtwijzing moet onze roede zijn, gedreven door mildheid, niet door bitterheid’ ‘Als dat allemaal … … lerarengilde erover’

‘DE MENS IS ZONDIG’ ↔ DE MENS IS VAN NATURE GOED

‘Mensen worden niet geboren, ze worden gemaakt’ ‘Omdat de goddelijke voorzienigheid aan de mens als enige van alle schepsels het vermogen tot denken heeft geschonken, heeft ze de belangrijkste rol gereserveerd voor het onderwijs’ ‘Wie dus denkt dat het voldoende is geboren te zijn, heeft het helemaal verkeerd’

‘DE MENS IS ZONDIG’ ↔ DE MENS IS VAN NATURE GOED

De mens is in elk geval begiftigd met het vermogen tot het goede ‘Toch horen we … … deugdzaamheid’ ‘Het is vooral waar dat het grootste deel van dat kwaad voortvloeit uit verkeerd gezelschap en een gebrekkige opvoeding, zeker gedurende onze eerste, licht beïnvloedbare levensjaren’

↓

FINGERE

Natte klei of warme was → nog gemakkelijk te vormen Erasmus ging zelf op zijn vierde voor het eerst naar school: ‘verloren tijd!’ ‘Wij geven er niet om dat onze kinderen vier jaar verliezen, hoewel tijd ons kostbaarste bezit is en onderwijs het beste wat ons te beurt valt. Immers: het kind dat de natuur je heeft geschonken, is niets anders dan een ruwe massa. Jouw taak is het dat kneedbare materiaal, waarmee je nog alle richtingen uit kan, de best mogelijke vorm te geven’ ‘Natuurlijk moet je … … mensen te worden’

Lieve Kindren! ziet de Dieren op deez’ print; kent hunnen naam en aart, als gij hen levend vindt

Kinderen niet overspoelen met leerstof, niet teveel laten inspannen, spelenderwijs leerstof aanbieden: ‘Natuurlijk moeten we … … toewijding verdient’ Kleine klassen (beter dan privé onderwijs) ‘De school hoort voor iedereen toegankelijk te zijn, anders is het geen school’

EMANCIPATIE ‘Wie van lagere afkomst is, heeft des te meer behoefte aan de steun van opvoeding en culturele achtergrond om zich tot een betere positie op te werken… Laat ik niet vergeten dat nogal wat mensen uit een lagere bevolkingsklasse tot de hoogste ambten en soms zelfs tot de hoogste top der pauselijke waardigheid worden geroepen. Dat is niet voor iedereen weggelegd, maar toch moet iedereen daartoe worden opgeleid’

‘Erasmus’ opvoedingsidealen zijn reeds bijna volkomen achttiende-eeuws’, Johan Huizinga

Mensen worden niet geboren, ze worden gemaakt (Erasmus) De mens is vrij geboren en toch ligt hij overal in ketenen (Rousseau)

Erasmus: ‘De taal der waarheid is eenvoudig, zegt Seneca. Niets is eenvoudiger noch meer waar dan Christus’

Erasmus: ‘Ik zou willen … … filosoferen’

Bij Rousseau heeft ‘de natuur’ de plaats van het oorspronkelijke evangelie (‘de bronnen zelf’) ingenomen

Erasmus spreekt over ‘de natuurlijke deugdzaamheid en het geluk van de naakte eilanders in de wildenstaat’; Rousseau over ‘de edele wilde’

Diverse (gedeelde) progressieve opvoedkundige en sociale denkbeelden: borstvoeding, kinderkleding, huwelijk en positie van de vrouw, enz.

Institvtio principis christiani (1516) Vorstenspiegel De opvoeding van de christenvorst

De opleiding van een christelijke vorst, vol met zeer heilzame voorschriften

Moreel manifest: - Vorst moet een vader zijn, geen heerser - Wanneer een vorst de belangen van zijn volk

schaadt, schaadt hij zichzelf - Het gezag van de vorst mag slechts ten bate van het

algemeen welzijn worden aangewend, is gebonden aan de wet en moet gebaseerd zijn op de consensus van de onderdanen

De opleiding van een christelijke vorst, vol met zeer heilzame voorschriften

- ‘Over de opleiding van een vorst’ - ‘Gevlei moet vermeden worden door een vorst’ - ‘De kunst van de vrede’ - ‘Over belastingen en vorderingen’ - ‘Over liefdadigheid van de vorst’ - ‘Over in te voeren of te hervormen wetten’ - ‘Over bezigheden van de vorst in tijden van vrede’ - ‘Hoe oorlog te voeren’

Al in 1514 werkte Erasmus aan de vertaling van Plutarchus’ traktaat Aan de onwetende vorst

De opleiding van een christelijke vorst, vol met zeer heilzame voorschriften

De opleiding van een CHRISTELIJKE vorst: - Christus de enige echte vorst - Verschil tussen Alexander de Grote en Karel V - Geschreven vanuit het middeleeuwse universele

concept van een christelijke keizer die de eenheid van de christenwereld zou bewerkstelligen

- bedreiging door de Ottomanen - reformatie

Scholastiek versus humanisme: Tegen de Barbaren Over barbaarse opvoedingsmethodes en gewelddadige en domme schoolmeesters: De opvoeding van kinderen Lof der Zotheid Fingere: Etiquette Leren studeren Opvoeding van de maatschappij: Samenspraken Adagia De opvoeding van de christenvorst