Maarten HajerMaartenHajer is alspoliticoloogverbondenaande Universiteit

vanAmsterdam.

De weerbare samenlevingCuttuurpoltttekals uitdaging voorprogressieven

Maarten Hajer

Dezezomerzag ik eeninstallatiein hetmu-seumvoor modernekunstCastellodi RivolievenbovenTurijn. In eenenormezaalzat,vooreengrotewitte wand.eenkleineJon-gensfiguur.Metzijn grijze tweedpakievancolbertenplus fours enzUn veterlaarsjeszaghUer eenbeetjematuit. Retfiguurtje. zdn~n metergroot,zatop zUn knie~nenbad,metgevouwenhandenendeogendevootnaarbovengericlit. Bij nadereinspectieher-kendeik in betgezichtdebekendetronievanAdolf Hitler. Het waseensubtielemaarbevreemdendeinstallatiegemaaktdoordeItaliaansekunstenaarMaurizioCattelan.Eenkinderfiguurmaarmetbethoofdvaneenvolwassenman.Eenlijf vol onschuldmaarmetbethoofd datwe kennenalssymboolvanbetkwaad.EnwaarHitlermeestuitvergroot wordt getoond(denkaanThumphdesWillensvanLeni Riefenstabi)wasdit eenjuisteenverkleining.

Eengoedemaandlaterzorgdedezelfdein-stallatievoor commodein Rotterdam.RetMuseumBoijmanswerdgekritiseerd.Wasbetnietsmakeloosom eenafbeeldingvanHitler tentoon testellenin eenstaddiezo-veelgeledenbad?Wasbetniet kwetsendnaarde mensendie deTweedeWereldoorlog

baddenmeegemaakt?Tja. Die afbeelding.Datwasnu precieshetpunt. Cattalannoem-dedeinstallatienietvoor niets ‘Hixn~. Retwas,viii naarJ.K.Rowling, eenafbeeldingvan ‘Hij die nietafgebeeldmagworderi.Ret

wasin die zin eenpogingom annte gevenboekrampacbtigwij met betsymboolvan

betkwaadomgaan.

In deRotterdamsegemeenteraadpleittenvertegenwoordigersvanLeefbaarRotterdamvoorverwijderingvanbetbeeldjeen erwerdzelfs gedreigdmeteenkorting opdesubsidievoorbetmuseum.Dooradequaatoptredenvandewetboudervoor cultuurkwambetuit-eindelijkmet zover.Tocbbiedt decommotiein Rotterdamstofvoorreflectie.Er ontstondeenpolitieke rel over eeninstallatiedieme-mandbadgezien.De tentoonstellingsvrijbeidvanbetmuseumwerdter discussiegesteldmet oogop hetvergrijp tegendegoedesmaak.Er wasgeeninteressevoor devraagwat dekunstenaarzoukunnenhebbenwit-lenverbeelden,en erwerdgeenpogingondernomenom uit tevindenwat demu-seumdirectieaanbetbeeldintrigeerde.

Retincidentlijkt illustratiefvoordevermin-derdebelangstellingvoorenbereidbeidtotbetaangaanvaneendiscussie,tot hetuit-wisselenvan ideeenenopvattingen,laatstaaneeninteresseom doorgedacbtewisse-ling metandersdenkendentot nieuweme-ningenofzelfs overtuigingente komen.1k wil vanavondeenlansbrekenvooreenweerbaresamenlevingalsdoel vanprogres-sievepolitiek. De weerbaresamenlevingiseensamenlevingdie steeds,ook in moeilijkeenconflictrijke situaties,degelegenheid

biedttot gedachtewisselingtussenburgers,bestuurdersenprofessionals.Ret is eensamenlevingwaarde overbeiddebetekenisvaneenautonomeenkritiscbepubliekeafeeronderkent,ookwanneerdaarbaaron-welgevalligeidee~nnaarvorenwordenge-brscbt.Retis, tenslotte,eensamenlevingdiezich kenmerktdoordewijze waaropop cri-sesenconflictenwordt gereageerd:niet ver-kramptmaarvanuitde overtuigingdatjuistdanviadegedeeldeervaringenverwerkingvancrisesdeweerbaarbeidvandesamen-leving kanwordenversterkt.Eensamenle-

ving, metanderewoorden,waarindecon-strucdevewaardevan conflictenopwaardewordt geschat.

1k zie degedacbtevan deweerbaresamenle-ving in samenbangmeteenpleidooivooreennieuweprogressievecultuurpolitiek. Eendergelijkeactievecultuurpolidekkanhelpenom progressievepolidek weermeereigenkleurtegevenin eendid waarinbetdenkenovermaatscbappelijkeconflictenvoortdu-rendwordtgeduidin denegadevetermen

van integradeenveiligheid.

De macht van het vertoog van veiligheid en integratieRetis nog maareenpaarjaargeledendateengerespecteerdcommentatorzich afvroegwelke ricliting de linkse ‘mistral’1 diedoorEuropawaaidezou nemen.In ontbutaendkorte tijd is depolidekedominandevanpro-gressieveenmet namesociaal-democrati-schepartijen in Europaechterdoorbroken.In sommigelanden Iijkt regeermacbtverderweg danooit. In Nederland,waarbetecono-mischondersociaal-democradscbeleidingjarenbuitengewoongoedis gegaan,bleekbetniet mo~elijkom dit economiscbsuccesin electoratewinst om tezetten.Integendeel.

Dc veranderdeverboudingenkomentot uit-drukking in verschuivingenin zeteltal.Maarprogressievepartijenzijn ook demacbtoverde publiekeenpolitieke agendavolledigkwijtgeraakt.Nergenszienwe datzopreg-nantalsin betuiterst curieusverlopendepolidekejaar2002 in Nederland.Bij de in

allerbaastberscbrevenverkiezingsmani-festenbebbenook progressievepartijendetbema~sveiligheid en integradezwaaraange-zet.Zwaarderestraffen,lik opstuk. inburge-ring,bebeersingvandeNederlandsetaal,betpleidooivoor een ‘berstel’vannormenenwaarden,inbrekenop devrijbeidvanonderwijs,betberstellenvandeautoriteitvan(gejiniformeerde)gezagsdragers:betzijnde nieuwesleuteltbemas.

Ret lijkt slecbtmogelijk omje alspoliticusaande ordevandit omvattendevertoogvanveiligheid en integradeteonttrekken.Nuoveraldemantra~svanveiligheiden integra-tie weerklinken,opendeFemkeRalsema.denieuweleidervanGroenLinks, baarcam-pagnemeteenpleidooi voor meerrespectin de samenleving.Natuurl(jk, dit moetwor-denbegrepenin de contextvandestrijd omgunstvan deCDA kiezer.Maaris ‘respect’

wet eenthemawaarmeeprogressievepoll-tiek zich laatdefini~ren?Watlast zich bin-nendenieuwediscursievecontextnog bete-kenisvolzeggen?Isbetbijvoorbeeldwetmogelijkom binnendie orde te sprekenoverbetcre~renvannieuwe,meerrecbt-vaardige,of meerinspirerendeverbanden?Ofzijn tbemdsalsveiligheiden integratieinherentconservadef?Isbetwet mogelijkomvia de tbema~sveiligheid en integratietekomentot nieuweconstellatiesvansamen-werkingtussenburgers,overbeidenprofes-

sionals?Ofzoueenprogressievepolitiekbepaaldeaccentennadrukkelijkandersmoe-tenleggen?En, in betverlengdebiervan,vraagteenprogressievepolidekin feite wet-licbt om discussiein andereverbanden,opandereplaatsen,die niet gedomineerdzijndoorbetdenkenoverveiligheid en integrade?

Wie eeneigenstandigeprogressievebena-deringwil definiliren moetzichwet reken-schapgevenvanbetfeit datdereladetus-senoverbeidenburgerde laatstejarenin-grijpendisveranderd.Tenminsteduefacto-renbepatendereceptievanprogressievegetuidenin dehuidigetijd:• Er is sprakevaneennieuwe ‘zelfredzame’

burgerdie zijn zaakjeszelfwetregeltmaartegelijkonmachdgis ommet andersden-kendentot een bevredigendvergelijk tekomen;

• Dit wordt paradoxaalgenoeggecombineerdmeteenroepomeendaadkracbtigeover-beid.Er is sprakevaneen‘democratiscb

ongeduld’(JackBurgers)bij burgers.Komtdeoverbeidniet sneltebulpdanneemtdeburgerbetrecbtzelfin deband;

Er is sprakevaneenverlorenvertrouwenin professionals.Of betnu gastom dele-raarof onderwijzerop school,dedokterof verpleegsterin betziekenbuisof dewet-zijnswerkerof agentin debuurt: bunautO-riteit enbun statusalsdeskundigewordtsteedsvakerin twijfel getrokken.

‘I wantit all andI wantit now’ wasdetype-ringdie de politicoloogJeanTithegafvoordit nieuwe‘burgerscba~.Tot voor kort leekbetofdepolidekediscussieeconomiscbwellicbt gewonnenwasdoorrecbts,maarcultured geziendoor links. De vrije ont-plooiingsgeuichteburger,betdoorbrekenvandegevesdgdegezagsverboudingen:betleek eensuccesvoorbetnaaremancipatieenmacbtsgelijkbeidstrevendelinkse blok.Maarbelangrijkwasdatdie individueleont-plooiingaldjd gecombineerdwerdmet eenduideijketolerantienaaranderen.Inmiddelsmoetdatbeeldwordenbijgesteld.Ook cultured gezienheeftlinks deslagvoorlopigverloren.Tolerantieis soft, er iseen roepom nicuweautoriteit, om duide-lijke lijnen enom nieuwerepressie.

Zie bier deopgavevoor deweerbaresa-menleving.Wat kan betprogressieveant-woord zijn op betveihigheids-enintegratie-vertoogalswe deopkomstvande zelfred-zameburger,deroepom eendaadkracb-tige overbeiden bersteldgezag,ende af-genomenwaarderingvoor professionalsinogenscbouwnemen?Als bandreikingwit ikvanavonddecontourenschetsenvancennieuwecultuurpohitiekgericbtop betvormgevenvan ‘constructieve~conflicten.en gedeeldeervaringen.

I

De opkomstvanveiligheid en integratiealspolitieke tbema~sis niet vanvandaagof gis-teren.Binnen desociologiewordt at langeronderkenddatonze modernesamenlevingeen pre-occupatiemetveiligheid enrisicdsontwikkelt. Utrich Becksteldemiddendejarenrachtigdatmaatscbappelijkeconflic-tenin detoekomstmeerzoudengaanoverdeverdelingvan risico’s, onveiligheidenandereonwelgevalligezakendan overdeverdelingvanwelvaart.De modernesamenleving,zo postuleerdeBeck,gaattenonderaanbaareigensuc-ces.We zijn wellicbt succesvolin betpro-ducerenvanwelvaarten materi~legroei(athoewelaanzienlijkmindergoed in betoplossenvanstructuretearmoede).maarwetenonsgeenraadmet deonbedoeldegevolgenvandit succes:betontstaanvanpostmateriliIe~waardenaandeenekantenallerlei risico’s vandebiotechnologietotenmet de ecologieaande anderekant.

Sindsdejarennegentigmogenwebierdetrek naarbetwelvarendewestengerustaantoevoegen,wantBeckzelfwaszich maaratte bewustdatmoderniseringbistorischgezienaltijd slecbtsin eenbegrensderuim-teheeftpla

Tatsgevonden:“Die Burgerha-ben ‘Menscbbeit’ gesagt,aber— bestenfalls- Nation’ gemeint.”2 Ziebier onzemoder-ne conditie: bevrijd vanmateralleonzeker-heid enverzekerdvande bestezorgvoelenxvii onssteedsmeeromgevendoor risico’sengevaar.OnlangsbeeftHans Boutellierin zijn Veiligheidsutopiebier nogeenmooubeeldaantoegevoegd.Tegenoverbetver-langennaarveiligheid staatdedrangtot

vitaliteit, vandecultureleicoonvandesuccesvolleondernemertot hetbungy-jumpen alssymbootvandenieuwe vrije-djdscultuur?

In dezecurieuzecontextis nu veiligheidenintegratiede voertaalvandepolitiek ge-worden.De kern (enbetvenijn)van ditvertoogzit hemnatuurlijk in dekoppelingvanveiligheid aan integratie.Ret maaktdirect duidelijk waar, impliciet deoplossinggevondendient teworden:in eenberbe-vestigingvanbetbestaande,in eenaanpas-singvandespreekwoordelijke‘ander’ aande bestaandenormen.

Ret vertoogvanveiligheid en integratieisin essentieop ordeen evenwichtgerucbt.Ret is eenlanggerekteoproepvooreenherstelvande normadeveconsensus,degedeeldewaardenennormendiewij allengeacbtwordentekennenmaardie de zelf-redzameburgers,in feite, steedsminderbelijdenenbeleven.In bet licbt vanditstrevennaarorde geldenconflictenalspathologiscbverscbijnsel.Conflictenzijngriezelig,verstorend.Ze bedreigendenor-madeveconsensusenmoetenwordenbe-stredenen uitgebannen.Ret hedendaagsevertoogvanveiligbeid en integratiever-toontdaarmeedegrondfigurenvande so-ciologischetheoruevanTalcotParsonsuitdejarenvii Etig. Ookdaarging betsteedsom devraagnaarmaatscbappelijkeorde,om integratie,om bebouden herstetvanevenwicbten goldenconflictenalszieke-lijke uitzondering.

Voor eengoedbegripvandeuitdagingenwaarvoorwij tbansstaanisbetinteressantom dekritiek op diestructureel-functio-neletbeorie vanParsonsnogeensin ogen-

schouwtenemen.Daarbij is vooralbetwerkvandeDuitse socioloogRaIf Dab-

rendorfinteressant.Ru kritiseerdemiddenjarenzestigde oii~ntatieop maatscbappe-lijke ordein Parsons.Riertegenoversteldehij eenbenaderingwaarin desamenlevingwerdvoorgesteldals eendynamiscb,envaakook conflictrijk verband.Voorhemwas devraagveeleerhoeeensamenlevingomgaatofom kangaanmetallerlei endo-geneenexogenebedreigingenvandemaat-scbappelijkeorde.Dabrendorfpostuleerdedatdevoorstellingvaneen maatscbap-pelijk evenwicbteneennormatievecon-sensusin feitevaak deuitoefeningvandwangvandeenegroep overde andere-

maskeerde.RiJ bepteitteeenberwaarde-ringvande betekenisvanbet maatscbap-pelijk conflict. Dahrendorfsteldedatmaatscbappelijkeconflictendeneiging

bebbenom zich steeds‘dicbotooni temanifesteren,d.w.z. datersteedstweeele-mentenof groepentegenoverelkaarwor-dengeplaatstwaarbijer ~n groepdomi-nantis endeandereenminderheidsposi-tie vertegenwoordigt.In wezenging betbijdezeconflictendansteedsover de relatie-ye Ievenskansenvande enegroeptenop-zichtevandeanderegroep.

Orde,evenwichten consensusover nor-menenwaarden.Verandering,onderlingedwangen conflictenoverlevenskansen.Ret is niet moeilijk om dezetwee positiestespiegelenin betbedendaagsedebatoverveiligheid enintegratie.Retvertoogvanveiligheid en integratiedraaitsteedsomverbalenvanorde, gezag,rustenom ver-tellingenvanpatbologischeontsporingen.Afbankelijkvanbet beleidstbemawordendiezakenspeciflekingevuld.De strijdtegendegraffiti envoor deschonesxraat;de berpositioneringvan deagentdie eerstbuurtregisseurmoestwordenmaarnuweerzijn autoriteitop basisvanziin ge-zagsfunctiedientte berwinnen;deroepombetberstelvande ouderlijkemacbt.De ontsporendejongerenvanetniscbekomaf, betstinksbinnensmokkelenvangedweelibruidjes.ledereenlijkt zichvandit vertoogte bedienen.Maarwatstaatbier nualsalternatiefvertoogtegenover?Aan deanderekantstaatnatuurhjknietde politiek vandeeindelozetolerantieenonverschilligbeid.Dabrendorfbannietalsgetuige~ d~chargevooreenpolitiek van‘laat maarwaaiedwordenopgeroepen.Integendeelzou ik bijna zeggen.Juistdenadrukop de bewusteomgangmetcon-flicten en deerkenningvande noodzaakde vormentevindenwaarbinnendesamenlevingspanningenensmeulendeconflictenproductiefkanmaken,maaktdatdit eenperspectiefisdat eigenlijk nogop eeneigenoperationaliseringwacbt.

De maatschappelijke betekenis van conflicten

Zoalsiedervertooggaatook betvertoogvanveiligheid en integratiegepaardmetverboden’thema’sdie menmaarlieveronbesprokenlaat.Op dit moment ziin datwoordenalsonzekerbeiden segregatie.ledereenroeptom meerveiligheid maarwie durft de term‘onzekerbeid’nog in demond tenemen?Vroegerkon een politicuswelliclit nogeen onderscheidmakentus-sen‘objectieve’ en ‘subjectieve’onveilig-beid maarop dit momentwordenderge-luke subtiliteitengezienatseenbeledigingvan dekiezer. Wie de inzicbtenvandeervarungsdeskundigein perspectiefplaatstwordt electoraaldirect afgestraft.De politi-cusstuurt betdebatniet; betveiligheids-en integratievertoogstuurt de politicus.

Toch zijn juist die verbodentbema~sinte-ressant.Neemdesegregatie.Ruimtelijk

geziennemenWesterselandensteedsmeerbetkaraktersanvaneenarchipelvan

monocultureleenclaves.Werk en pret yin-denplaatsin daartoeafgescbeiden‘brain>en leisure’parks.Groepenburgersneste-tenzich in eigenenclaves.Somsverscban-senzich achtergeluidswallen,bekken,schuttingen,alarminscallatiesof slagbo-men.Maarveelvakeris de marktdesor-teermachine.Migrantengroepenklitten bijelkaarengevensomsgeorganiseerdaanliever in eigenwijken tewilten wonen.Deze ruimtelijke uitsorteringvoltrekt zichonderde ogenvande politiek die roeptom integratie,gedeeldenormenenwaar-denen meersocialecobesie.

1k noemdezeruimtelijke uitsorteringde‘enclave-samenleving’.

4Ret is de collectie-ye ruimtelijke neerstagvanbet individuelestrevennaarveihgbeid,zekerbeiden gebor-genbeid.Maatscbappelijkbevocbten,enpolitiek niet bestreden.En de marktspeel-de er natuurlijk op in. De buizenop denieuwbouwlocatievan betvoormaligvlieg-veldYpenburgtussenDen HaagenDelftwerdensandemangebracbtmet de type-ring ‘BuitenplaatsYpenburg’.Ypenburgbeloofdezo de rustvan eenbuitenplasts,eenJandgoed.vervanalle stedelijkesores.

MaarYpenburglaatdirect ook zien datruimtelijke uitsorteringdeproblemenvandeveranderendesamenlevingnatuurlijkniet zo maarbe~indigt.Nog geenjaarnade opleveringvande eerstebuizensteldeeenret de constructievanYpenburgalsbuitenplastsin eenanderdaglicbt.5

In deRijswijkse nieuwbouwwijkYpen-burgbebbenbuurtbewonerseengezinweggejaagd.De manzou ‘pedoflel’ zijn.De politie zegt biervoor geenenkeleaanwijzingte bebben.

Reconstructieleverteenbeeldop vaneenmandie in eenspeeltuintjecorrigerendisopgetreden.Op deacbtergrondspeelteenconfrontatietussendebewonersvandedure buizensanbetplantsoenende bewo-nersvan degoedkopehuurbuizenuit detussenstrasties.ledereenwilde de staduit.maarde enclavemaaktenog geeneindsande stedelijkeconflicten.

Zelfsalsde segregatiemeerradicastwasdoorgevoerden goedkopebuur- en durekoopwoningenop grote~reafstandvanel-kaarzoudenzijn gebouwd,dan nogzou-dendergeljikeconflictenoverbetgedeeldegebruikvanderuimtezich voordoen.Deincidentenin betuitgaanslevenbetreffenmensendie mijlenvervanelkaarwonen,netzoalsagressiviteitin betverkeerplasts-

j vindt tussenmensendieslecbtsevengeza-menlijk eenboekvandestraatmet elkaarIdeelden.In die zin biedt de enclave-samenlevinggeenoplossingvoor onveilig-beidof onzekerbeid.

We kunnenbetincidentook nog op eentweedemanierbekijken. Namelijk doortekijken hoemenmetbetconflict omging.Ook op Ypenburgbegreepde gemeentedatzij iets moestdoenenorganiseerdemeneenbuurtbijeenkomst.

degezamenlijkevijand beetvanavondpedofiel’.Wie in de sporthalop hemscbeldtkrijgt applaus.Is bettoevaldatdebewonersvan dekrapstebuurwo-ninkjes (...) bet fanatiekstzUn?”

De enigemanierom degemoederentebedarenis tebelovendater werkzatwor-

Ret incidentroepteen brederevraagop:boegoedis onzeomgangmet conflictenen crisesin destedelijkeruimteeigenlijk?Conflictenwordenvrijwel attijd gevolgddoorbezweringsrituelen.Hier wasbeteenbuurtvergaderingmaarook bij anderecon-

dengemaaktmet betafbouwenvan dewijk, metbetweglialenvanbouwmateu-ia-len enmet betherstelvandewoning diedoorde bozebuurtbewonerswastoegeta-keld. ‘ Dezescbandvlekwissenwe uit!

De reactieop betincidentop Ypenburgisgeenvoorbeeldvandeweerbaresamenle-ving. Ret conflict wordt afgekocbt.en deconstructievande ‘pedofiel’ wordtnietbevraagd.Ret miskentdatconflictenencrisesin wezenook eenkanszijn voorcut-turelepolitiek. Retzijn momentenvanbui-tengewoneaandacbtdie ook later nog eenbelangrijkerot zullen blijven spelenin deberinneringvanbetrokkenen.In feite boodbet conflict een uniekekansom met bewo-ners,politiek enprofessionalste bepalenwelke gedragsregelseigenlijk zoudenmoe-tengeldenin denieuwe wijk. Conflictenencrisesbebbennucbterbeschouwdeenonvermoedekwaliteit: betzijn momentenwasropuitwissetingmogelijkis,waaropover normenenwaardenkanwordenonderbandeld,wasrop.als betgoedwordtvormgeven,wellicbtzelfs eenvergelijk ofeen nieuwe startmogelijkis.

flicten makenwe gebruikvanrituelen. Destille marsennaincidentenmet ‘zinloos’geweld,beteerbetoondoorbloemenneerte leggen.De rituelen zijn vanbelangwaarze collectiefuitdrukkenwelke normatieveregelsde samenlevinggerespecteerdwil

Segregatie in de enclave-samenleving

I

De omgang met contlicten

zien.De massaliteitervangeeftvaakaanboezeermenbetvergrijpafkeurt. Ret is

ecbtermaardevraagof dezeomgangmetcrisesen conflictenbetpt om dezeconflic-tenbanteerbaartemaken.

In de enclavesamenlevingzijn mensenzeerbedrevenin bet langselkaarbeenleven.De acbterkantvandeze‘cultuur vanver-mijding’ is datmensensteedsminderin

staatzijn om, wanneerzich danonverboopteenconfrontatievoordoet.op eengoedewijze met deconfrontatieom te gaan.Mijnstelling is datwejuist bier andererituelenen settingsnodig bebben.

Rituelen alsoplossing?Is datwel vandezedjd?Wordt bier strakseenvoormoderneoplossingvoor deproblemenvaneenpostmodernesamenlevingvoorgesteld?Nee,mijn stelling is datwejuist nu vaakop eenvoormodernemanieromgaanmetconflicten. Als modernemagi~rs proberenwe problementebezwerenterwijl zejuistsanleidingzoudenmoetenzijn voor eenuitwisselingvan idee~nengedacbten.Dewitte marsen,de stille tocbten.betbrand-merkenvanandersdenkenden:dat is

maaral tevaak — de praktijk. De vraagiswatwij da~ tegenoverkunnenstellen.

De weerbaresamenlevingtoondezicb wetbij bet incident rondde operaAi~ja en devrouwenvanMedinadie op 9 februari2001 baarwereldpremi~rezoubeleveninbetTheaterZuidplein.

6 Wat eenvandeboogtepuntenvan ‘Rotterdam- cultureleboofdstad’bad moetenwordenwerdvoor-tijilig afgelast.De opvoeringpastein wezen

preciesin deweerbaresamenleving.GerritTimmers,deregisseurvanbetOnafban-kelijk Toneel.wilde metde opvoeringeenanderbeeld vande islam neerzetten.Decuratorenvan ‘Rotterdam- cultureteboofd-stad’zageride productiealseenmooie ma-nier om tetatenzien datkunsteensamen-bindendekracbtin desamentevingkan

bebben.De voorgenomenverbeeldingvanbettevenvandeprofeetstuitteecbteropverzetuit islamitischeboeken uiteindelijkging deproductie niet dooromdatdiverse

acteursvanMarokkaanseacbtergrondwer-denbedreigd.Mentiet betbier niet bij zit-ten.Er werdeendebatgeorganiseerdwaar-in doorbetrokkenenpubtieketijkwerdge-reflecteerdop betgebeurde.

In baarevatuatievanRotterdamCultureleHoofdstadciteert LiesbethLevyuit betdagboekvanregisseurGerrit Timmers:

‘In betZuidpteingonstbetreedsatsweaankomen.Ret is ongetofeljikdruk.Kamerleden,de ledenvandegemeente-mad,ambtenaren,journalisten,de mi-grantenomroep.VeelNedertandersmaarzekerzoveelMarokkanen.De inleiderslatenzich niet onbetuigd.Benalibreekteentansvoor devrijheidvanmenings-uitingenBenzakourvraagtbegripvoordebeperkingendie dezangersin Marok-ko bebben.Micba~tZeemanovertreftzicbzetfalspanelleiderdoorscberptezijn zonderin cynismete vervallen.Hijbrengtdezaatregetmatigsanhettachen.Rij ondervraagtmU scberpover mijnartistlekegeweten(...) Zeemangeeftenontneemtbetwoord op eenstrengemaarrecbtvaardigemanier.De zantweetzich te

bebeersenenuitgezonderdeeninciden-teelgescandeerdAllah is groot’ eneenpaaropmerkingenvaneenrecbtseNe-dertanderdie ktaagtdatdeMarokkanenat te veetprivilegeshebben,blijft iedersaandachtgespannenenlaatmenelkaaruitpraten.Zelfs alsdatsomsin betAm-biscbis. Zeemanzet depanelledenaantot scherpeuitspraken.ImamKhgairgoenontkomter nietaanduidelijk temakendatalsbetgaatom degodsdienstwat

hembetreftdewettenvan de islam bovendie vandeNederlandsestaatgaan.AbmedAboutalebvertegenwoordigtmetNaimaAzoughdemeergematigdekant.Zij engelukkig ookanderenin dezasltonendatbetgezicbtvande islam nietaldid betzelfdeis enaanveranderingenonderbevig.IJitersardworilt ergeen‘op-tossing’vanbetdilemma‘artistiekevrij-heid’ tegenover‘respectvoorgeloof’ ge-vonden.Eeuwengetoofzijnopeen avondZuidplein niet in overeenstemniingtebrengenmeteenpsardecenniaNeder-landseopenbeiden toterande.Nog50jaargetedenleek Nederlandwellicbt meeropMarokko danwe onsnu nogbewustz(jn. En tochis dezeavondeenfeno-meen.1k spreeknaafloopvandie avondmensen,NederlandersenMarokkanen.ledereenis ervanovertuigddatbierietsbijzondersis gebeurdendatdegenendieer niet bij zijn geweesteenbistoriscbmomentbebbengemist.

RetscherpedebatoverAisia had zin, con-cludeerdedeVotkskrantdevolgendedag.Juist.

Waarbij deret rond deinstallatievanMaurizio Cattelansprakewasvaneencut-tuurvanvermijding vond menbij devoor-stettingAisjana deafgetastingtochnogeenmanierombetconflict productieftemaken.Natuurlijk was betveetbeterge-weestatsdevoorsteltinggewoonwasdoor-gegaan.Maar betverstaggeeftaanboemen,al improviserend,eenvorm wist tevindenwaarinbetconflict in een bewustgei~nsceneerdesettingaanteidingwendvooreenuitwissetingvan gedacbtenenacbtergronden.Sterkernog, die uitwisse-ting vormdezelfweerde basisvoor eennieuwverbaal:betverlisatvan de‘bijzon-deregebeurtenis’en bet ‘historischemo-ment’. Rotterdambouwdemet de scherpediscussieaaneenweerbaresamenleving.

Riermeekande opdrachtvoorde weer-baresamenlevingook scberperwordengesteld:deweerbaresamentevingweetsteedssettingstebedenkenwaarbet mo-gelijk is omconstructiefmetconflictenomte gaan.De weerbaresamenlevingwordtgekenmerktdoorcreativiteit in betensce-nerenvande politiek, in betvindenvandevormendie een uitwisselingproductiefwetentemaken.De weerbaresamenlevingis niet per se vormyastmaarwet virtuoosin betvindenvannieuwevormen. Enviadie vormen produceertdeweerbaresa-menlevingaangedeeldeervaringendieweerde basisvormenvoor baarnieuweverbatenover die gedeeldeervaringen.

Naastdevirtuositeitin betbedenkenvannieuwesettingszouook de waarderingvoorrituetenin deomgangmetstuimerendecon-flictenkunnenwordengenoemd.De cut-tuursociotoogGabrielvandenBrink merkteonlangsop datkrenkingenjuistuit de bandl?penin situadeszijn ‘waar degedragsregets

onduidebikzijn’ zoalsin betuitgaansleven.bii voetbatwedstrijden.in bet openbaarver-voeren in andereanoniemeomgevingenAfgezienvan betfeit datvelevandezesferensteclitsscbijnbaarzonderregetsfunctione-ren,beeftbU bier eenpunt.Jezouookkun-nenzeggendatbetdezesferenaanrutuelenontbreektwaarinderegetsroutinematigengeregeldopnieuwwordenbevesdgd.Eenvan degrotecultuurpotitiekeopgavenis betuitvindenvan praktjjkenwaanndiegedeeldegedragsregetskunnenwordenbenoemdenuitgedragen,enbethelpenontstaanvan

Dezespeurtocbtnaarnieuweinteractieennieuwevormenis in wezenonderdeelvaneennieuwebredecultuurpolitiek.Niet een -

politiek dievertelt hoebetboortmaardiezicli ricbt op deconfrontatie,op reflectieenvermeuwing.De knscbtvandeweerbaresamentevingbestaatniet in baarcapaciteitzicbaf tescbermenmaarin baarcapaciteitzichactieftot veranderingenteverbouden.Wat deDuitserszo mooi Auseinanderset-zung’ noemen.De buidigeperiodevanver-warringvraagtniet om ‘digitate trapveldjes’ofietsnibitisdschals‘toegangtot bet internet’maarom ptaatsenengebeurtenissenvan

rituetendie dezegedragsregetsscbijnbaarterloopsbelpenbevestigen.

De gedacbtevaneenweerbaresamentevingmoet natuurlijk niet wordenverstaanatseen badinerendverwerpenvan collectiefbetedenendiepgevoeldeemodesdietotuitdrukkingkomenin de rituelenalsstillemarsenofbloemleggingen.In die zin beeftdesocioloogTrommelgetlik als bij zegtdatwe betdomeinvandeemotiesat te tangbebbenonderdrukt.De stille marscre~ertbovendienookweereenverbaatvang~edeet-deervaring.Maaraandeanderekantis desdlle marsvoorateenemotioneteuittaat-ktep.Ret is betgedeelduitdragenvanmore-teverontwaardiging.Deweerbaresamente-ving zoektecbtervervolgensnaarpraktijkendie dergelijkemomentenvan intensegevoe-lensproductiefkunnenmaken.

actieveuitwisseling.Juistnuvirtuositeitno-dig is in betvindenvandevormendie dieAuseinandersetzung’tot eenbetekenisyolmomentmaken,ligt eenberoepopkunstencuttuurpolitiekvoordeband.

Deweerbaresamentevingis ook eenmooicontrapunttegenbetdominanteveiligbeids-en integratievertoog.Eenvandevelebe-perkingenvandit vertoogis datbetzich zonadrukketijkop betnormaliserenvange-dragricbt: bet is vooratgerucbtop betbe-beersenyandeviantgedrag‘aande onder-kant’ vande samenleving.Maarbet is uiter-

matezwakin betgenererenvannieuweam-bities enverbindingen.Jezoubiertegeno-ver kunnenstellendatdeuitdagingvoor desamentevingveetmeerligt in betontwikke-len van eennieuwenormativiteit, van nieu-we perspectievenen nieuweverbalen.Datis betdomeinvande cultuurpolitiek.

Dezewegis — ook voor eenprogressievepolitiek — zekerniet vanzetfsprekend.De in-tendeom cuttuurpolidekin bettekente

stellenvaneenweerbaresamenlevingvanburgersstuit maarmoeizaamaanbij depro-gressievecultuurpolitieketraditie.Zonderuitputtendtewillen zijn kunnenwebier

duetradidesonderscbeiden:culruursprei-ding, avant-gardeenstrijdcuttuur.

Progressievecultuurpolitiek ricbttezicb inbetvertedenmaarat tevaakeenz~jdigopcuttuurspreiding,op betdeelgenootzijn vanculturetegebeurtenissen.In feite wasbetxnaarzeldenverbondenmet eenreflecdeofkritiek op maatscbappelijkeveranderingen.Ret cultuursocialismevanHenri Potakwasbijvoorbeetdveeteergebaseendop eeninwezenburgerlijkBildungsideal.Retsociati-serenin de ‘canon’ vandewestersecultuurwendnatuurlijk gezienalsonderdeetvandeemancipatievandearbeider.Retbenaderdecultuur alsiets datlos stondvande econo-miscbeenpolidekeverboudingen.Ret wasin diezin compenserendnetzo goedatsbetBildungsidealin Duitslandeerderatscom-pensatiewas ontstaanvoor debeperktemogelijkbedenvoor burgerlijke politiekepar-ticipatie. Retemanciperendemomentvan

die cultuurpolitiek wasgnintop eenindivi-duatiserendeenmenitocradscbebenadering

binneneenbestaandegegevenmaatscbap-petjikeorde.Potakbanteerdeeenmodel vancuttuurpolitiekvolgensbetJadderprincipe:progressiefwasbet inwijdenvande arbeiderin debogerekunsten. -

OokbetcultnursocialismevanBanningenVorrink uit dejarendez-tig(diebeidenoveri-genssterkdoorRendrikdeManwarenhem-vtoed)badin wezengeenvanzetfiiprekendeverbindingtussenalgemeenpolitiek-mast-schappellikeontwikketingenencultuurbele-ving.Wanneerwe terugkijkenopdejarenvan

desocialistiscbejeugdbewegingspringtbiervooraldeafkeervanmaatscbappelijkemoder-niseringin bet00g.Voninks ‘gemeenscbaps-mens~wasbuvoorbeeldin sterkemateingebedin detradirie vande ‘Kutturkritik’ die moderni-teit enmoderniseringatsbedreigingtypeerde.

De modemeavant-gardevandejarendertigmet groeperingenatsde Stijt, betNieuweBouwenenhetneo-plasticismevertegen-woordigdeneentweedezetfatandigestro-mingbinnendeprogressievecuttuurpolidek.Kunsezinnigeinventiviteitwendbiervaakintoepassingsgericbteprojectenuitgewerkt.Maarin termenvancultuurpolidekwasbiertocbviii consequentsprakevaneenschei-dingvan dekunstenaarvande groepenwaar-vooralle inventiviteitbedoeldwas.Het wasvoormaarzeldendoorenmet deteemanci-perenarbeiders.De derdebenaderingis dievandestrijdcut-tour. tdee~nals‘Agit-pro~ bebbenin detagelandenecbternooit eengroterotgespeeld.Eenposideveuitzondeningis wat dit betreftdeVlaamseInternadonaleNieuweScenedietocbdecenniatangmetenigsuccesbaarvormings-

Een nieuwe cultuurpolitiek

I

toneelbeeftvormgegevenenbetpolidekebe-wustzUnvanvorigegeneradesbeeftvergroot.

Dezetradidesbebbennataurljikallemaatbuneigenwaardemaarbiedenecbterminderdui-detijkeaanknopingspuntenvoordecultuur-politiekgericbtopbetconstructieveconflict.Gelukkigbiedeneenaantatrecenteinitiade-yendie aanknopingspuntenwet.

TeneerstedeRotterdamseinvulling vanbetjanrats‘cultureteboofdstad’vanEuropa(2001). llutiadevenats‘Prekenvoorandermansparocbie~of in insminderematede ‘confron-tatiegesprekkedzijn pracbdgevoorbeeldenvaneencultnurpolitiekvoor deweerbaresa-menteving.Bjj ‘Prekenvoor andermansparo-chit’ wendengeloolligemeenscbappengecon-fronteerdmetleidersuit anderekerken.Flierwendbewustgewerktannbetversterkenvancutturelemobiliteit’: decapaciteitomanders-denkendenbeterte begrijpen.

8

Eenanderrecentvoorbeeldvandezecuttuur-polidekvooreenweerbaresamenlevingvormtde Documents11 in Kassel.Onderdeteidingvande NigeriaanseAmerikaanOkwuiEnwezorwendbiergetoondhoemaatscbap-petjik engagementnieuweinhoudgegevenbanworden.Meestinteressanteverscbij-ningsvormwasdie vandezogenaamde‘col-lectieven~:samenwerkingsverbandentussendiversesoortenkunstenaars,journalisten.wetenscbappersenvormgevers.Op deDo-cumentswarenkunstenaarsbezigmet maat-schappellikeontwikkelingenen nietop eenmanierdie de kunstzinnigekwatiteit liet lij-denonderde politiekeideologie.Estbedschekwatiteit endegeuicbtbeidop interventiein

betmaatscbappelijkdebatwerdenin veet

projectenscbijnbaarmoeitetoosmetetkaarverbonden.Meestaangrijpendwaswellicbtbetprojectvanbetcollectief‘Multiplicity’vanStefanoBoeri. In betprojectSolidSeawierpMutdplicity in samenwerkingmetLaRepubhlicanieuwlicbt op deondergangvaneen bootmet vtucbtetingenjareneer-der op deMiddettandseZee.In betver-lengdedaarvansteldeMultiplicity demo-raliteit vandeItaliaansesamentevingaandekaak:hoekon betnou datdeonder-gangvandit scbipzo maaraande publiekediscussievoorbij ging?

Rettypecoalitie tussenkunstenaars,jouma-listenenprofessionalsdat in Kasselalscollec-devenwendbenoemdzouonsookmoeteninspirerenbU betnadenkenoverwaareenprogressievecultuurpolitieknu omzoumoe-tengaan.Juistbetdoorkruisenvandebokjes-geest,betdoorbrekenvandekadersvaneenenge‘kunstpolitiek’ endemaarscbappelijkeori~ntadebiedtamknopingspuntenom decuttourpolideknieuweinboudte geven.Kunstin engerezin is daarbijjuistbeelbe-tangrijk.Vooratwaarbetvernieuwendis in betvindenvanvormenomdedwingendekadersvanbeersendevertogente tonenennieuweperspectievendenkbanrenervaarbaarte ma-ken.Nu iedereendewereldlijkt tewillen zienin termenvanveiligheiden integr~tiezat veelaandacbtmoetenuitgaannaarbetdoorbre-kenvandekadersvandit vertoog.Datis nietenkeleenkwesdevanargumentade,biervoormoetenwe ookputtenuit deregistersvanwatin deretorica‘amplificade?beet.De taatsteDocumentstoondeaanhoezeerkunstenaarsdaartoeinsraatzijn.

Conclusie: de weerbare samenlevingAltesvanwaardemoetzicbverweren,meendePaulScheffereerderdit najaar.Altesvanwaardemoetzich beweren,zoujebier aankunnentoevoegen.Ret is dediscussieovermaatscbappelijkegebeur-tenissenendebetevingvancuttureteinitia-tievendie uiteindetijk zorgt voorvernieu-wing enweerbaarbeid.Die discussieengedacbtewissetingmagbestfel en schok-kendzijn en bepaatddoorverscbillenvan

inzicbt. Ret is dekunstom devormentevindenwaarindie uitwisselingjuist bij-draagtaaneenweerbaresamenteving.

De uitdagingvoordeprogressievepolitiektigt niet attijd maarin bet beroverenvan

bettraditionelecentrumvandepolitiek.Zekernietalsdatverondersteltdat iede-reenzichmoet bedienenvaneentasl diezich maarzeertendeteverdraagtmet pro-gressievepotitieke ideaten.Veitigheid enintegratiezUn betangrUketbema~s.Maarze

bebandetenfeitelijk atteende onderkantvan desamenleving.De cultuurpolitiek atsbier voorgesteldricbt zicb juist op betfaci-titeren envormgevenvan nieuweverbin-dingenen verhalen.Het kan een cultuur-

potitiek contrapuntvormen in deprogres-sieveworstetingmet bet integratie-en vei-tigbeidsvertoog.

Eendergelijkecultuurpolitiek is cenon-derdeelvaneen ‘politick vande politick’,eenvernicuwirugvan dedoelcn, instrumen-tenenstrategieenvanprogressievepoli-tiek. Uiteraardgaatbet daarbijniet om cenpasklaaratternatiefvoorbet integratieenveiligbeidsvertoog.Maarbetzet wel veelnadrukketijkereigenaccentendie deso-

mentevingwetticbtveel beterin stOatmakenom om tegaanmet de onvermijdelijkemaatscbappetijkeconflicten. I-let is cen Ni-drageaanwat Agateyzo mooi ILvendedemocratiebeeftgenoemd.

A l~, .“, ‘137 W,AI,.~ ~ ~k i4k,~ n~i ald~edoorEu,ppa,vaa,1 Socia/is, &Der,o ipja~,gapg54,,4,,,mc,7/8 pp.291-299

2 lJfr~A, Il~ I (1947 9, t,fl,,.4

93~ A, (999,~,l,,,, f’nn99~,l M . S,l,rk,,n,p. 7.93.

Zieook M I Ipe, 9 A I~9ep 9I~49 • ~ e,4 4~4 me,, ~.994 ,I.,’me, 5,,~l,d.,n, N,. 1’,.hIe.I,,rs

NRCh,,.dcThI,li,d74 I~

3~4

Z,e h9,e~oorook u..,~, I1344 I