I

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Universiteit Gent

Academiejaar 2015-2016

DE VERKOOP OP LIJFRENTE

Masterproef van de opleiding

‘master in het notariaat’

Ingediend door

Kristien Colebrants

(Studentennummer 01004561)

Promotor: Prof. Dr. JAN BAEL

Commissaris: DAAN DE WITTE

II

III

Inhoudstafel 1. Inleiding .............................................................................................................................................. 1

2. Het begrip lijfrente ............................................................................................................................ 3

2.1 Omschrijving lijfrente ................................................................................................................... 3

2.2 Soorten lijfrente ............................................................................................................................. 4

2.2.1 De lijfrente ten bezwarende titel ............................................................................................. 4

2.2.2 De lijfrente om niet ................................................................................................................. 5

3. Karakteristieken van de lijfrente ..................................................................................................... 7

3.1 Partijen ........................................................................................................................................... 7

3.1.1 De stipulant ............................................................................................................................. 7

3.1.2 De renteplichtige .................................................................................................................... 7

3.1.3 De rentetrekker of rentegenieter ............................................................................................. 7

3.1.4 Het lijf ..................................................................................................................................... 8

3.2 Modaliteit van een rechtsverhouding ............................................................................................ 8

3.3 Afhankelijk van het leven ............................................................................................................ 10

3.4 De prijs ........................................................................................................................................ 11

3.5 Periodiek ...................................................................................................................................... 12

3.6 Aleatoir karakter .......................................................................................................................... 12

3.6.1 Het objectieve en subjectieve criterium ................................................................................ 13

3.6.2 Artikel 1974 en artikel 1975 Burgerlijk Wetboek ................................................................ 14

4. De verkoop op lijfrente en de Vlaamse Codex Fiscaliteit ............................................................ 18

4.1 De verkoop op lijfrente en de registratierechten ......................................................................... 18

4.1.1 Belastbaar voorwerp en belastbare grondslag ...................................................................... 18

4.1.2 De tarieven ........................................................................................................................... 19

4.1.3 Waardering van de registratierechten ................................................................................... 22

4.1.4 De vermomde schenking ...................................................................................................... 23

4.2 De verkoop op lijfrente en de erfbelasting .................................................................................. 26

4.2.1 Belastbaar voorwerp en belastbare grondslag ...................................................................... 26

4.2.2 De tarieven ........................................................................................................................... 27

4.2.3 De fictiebepalingen in de VCF en het doel van de decreetgever .......................................... 29

4.2.4 De fictie van artikel 2.7.1.0.6 VCF ...................................................................................... 30

4.2.5 De fictie van artikel 2.7.1.0.9 VCF ...................................................................................... 41

5. De verkoop op lijfrente en artikel 918 Burgerlijk Wetboek ........................................................ 48

5.1 Ratio van de wetgever ................................................................................................................. 48

5.2 Toepassingsvoorwaarden ............................................................................................................ 49

5.3 De aard van de vermoedens ......................................................................................................... 50

5.3.1 Het vermoeden van zuivere schenking ................................................................................. 50

IV

5.3.2 Het vermoeden van schenking buiten deel ........................................................................... 51

5.4 De gevolgen van deze vermoedens ............................................................................................. 52

5.4.1 Het gevolg van het vermoeden van zuivere schenking ........................................................ 52

5.4.2 Het gevolg van het vermoeden van schenking buiten deel .................................................. 52

5.5 De wijze van inkorting ................................................................................................................ 52

5.6 Conventionele afstand door de reservatairen ............................................................................... 53

5.7 De vervreemding met afstand van kapitaal tegen een lijfrente .................................................... 54

5.8 Praktisch belang .......................................................................................................................... 55

6. De uitvoering en beëindiging van de lijfrente ............................................................................... 56

6.1 De uitvoering van de verkoop op lijfrente ................................................................................... 56

6.1.1 De onmogelijkheid om de rente terug te betalen .................................................................. 56

6.1.2 De betaling van de renten ..................................................................................................... 56

6.1.3 Niet-vatbaarheid voor beslag en niet-overdraagbaarheid ..................................................... 58

6.2.1 De ontbinding van de overeenkomst en het uitdrukkelijk ontbindend beding ..................... 59

6.2.2 Geen uitdrukkelijk ontbindend beding in de overeenkomst ................................................. 60

6.2.3 De gevolgen van de ontbinding ............................................................................................ 62

6.2.4 De ontbinding ex tunc of ex nunc? ....................................................................................... 62

6.2.5 Andere gronden tot ontbinding ............................................................................................. 63

6.3 De vernietiging van de overeenkomst op lijfrente....................................................................... 66

6.3.1 Vernietiging wegens benadeling .......................................................................................... 66

6.3.2 Vernietiging wegens afwezigheid van een ernstige prijs ..................................................... 68

6.3.3 Vernietiging wegens gebrek aan alea ................................................................................... 69

7. Besluit ............................................................................................................................................... 72

8. Bibliografie ........................................................................................................................................ A

1

1. Inleiding

Hoewel de lijfrente een oude rechtsfiguur is, kende ze vanaf de Napoleontische periode een

grote bloei. De reden hiervoor moet gezocht worden in een onbestaande ‘moderne’

pensioenvoorziening en een ongeorganiseerde structuur van de geldlening.

Ouderen woonden op deze manier vaak in veel te ruime woningen met aanzienlijke

onderhoudskosten terwijl ze zelf geen inkomen meer verwierven. Het opgebouwde kapitaal was

veelal geïnvesteerd in dit onroerend goed en bovendien nam de levensduurte van de gemiddelde

burger toe.

Daarnaast bestond er ook een grote groep jonge mensen voor wie het verwerven van een

onroerend goed problematisch was door de fors gestegen vastgoedprijzen. De aankoop en

renovatie van een bestaand pand of de bouw van een nieuwe woning verplichtte hen om een

zware financiering aan te gaan of hun toekomstplannen enkele jaren te ‘bevriezen’.

Wat de financiering betreft, werd men vaak geconfronteerd met het beperkte bedrag dat

ontleend kon worden en de hoge rentevoet die met de hypothecaire lening gepaard ging. De

financiering werd op deze manier loodzwaar of zelfs onmogelijk om dragen waardoor men van

de initiële plannen afzag. Het uitstellen van de bouwplannen bracht ook geen soelaas. Door de

almaar stijgende prijzen ontstond er een kloof tussen het gespaarde eigen vermogen en de hoge

kostprijs van het te realiseren project.

Het probleem waarmee deze twee groepen werden geconfronteerd, kon worden opgevangen

door de figuur van de vervreemding (of koop) van een onroerend goed op lijfrente.

Ook vandaag kan het interessant zijn om af te zien van de klassieke koop-verkoop (waarbij de

prijs in één keer betaald wordt) en te opteren voor de verkoop op lijfrente waarbij men een

periodiek te betalen rente ontvangt. Waarom zou men niet kiezen voor de verkoop op lijfrente

als men niet over het nodige startkapitaal beschikt? Ook voor ouderen die geen erfgenamen

hebben maar wel over een aanzienlijk onroerend vermogen beschikken, kan de verkoop op

lijfrente een uitweg zijn.1

Mits de nodige professionele, financiële en immobilaire advisering kan overwogen worden om

een onroerend goed te vervreemden tegen lijfrente en zich zo van een (aanvullend) pensioen te

1 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 1.

2

voorzien. Anderzijds kan het interessant zijn voor jonge starters om niet de klassieke weg van

de geldlening te volgen maar te opteren een onroerend goed te verwerven tegen lijfrente.

Aangezien de verkoopovereenkomst op lijfrente als een kanscontract wordt beschouwd,

betekent dit dat het voor één van de partijen wellicht een financieel voordelige operatie kan

worden.

Gezien de enorme vergrijzing van de samenleving en de problemen die hiermee gepaard gaan

zoals de onhoudbaarheid van de geldende pensioenstelsels en de schaarste van betaalbare

bouwgrond, zou de verkoop op lijfrente wel eens een nieuwe bloeiperiode kunnen kennen.2

In deze masterproef wordt dieper ingegaan op de burgerrechtelijke en fiscale consequenties die

de verkoop op lijfrente met zich meebrengt. In een eerste hoofdstuk wordt het begrip ‘verkoop

op lijfrente’ nader toegelicht, om in een volgend hoofdstuk dieper in te gaan op de geldende

toepassingsvoorwaarden waarin we de kenmerken en de modaliteiten van de verkoop op

lijfrente benadrukken.

De fiscale implicaties worden eveneens verduidelijkt. Zo maakt de Vlaamse decreetgever

gebruik van een aantal fictiebepalingen om te vermijden dat de verkoop op lijfrente zou worden

aangewend om een zwaardere taxatie te vermijden. Deze fictiebepalingen worden behandeld in

hoofdstuk 4.

Ook artikel 918 van het Burgerlijk Wetboek wordt met de verkoop op lijfrente in verband

gebracht. Een uitgebreide toelichting hieromtrent kan worden teruggevonden in hoofdstuk 5.

Hoofdstuk 6 behandelt ten slotte de concrete uitvoering en de beëindiging van de verkoop op

lijfrente, waar specifiek wordt ingegaan op een aantal bijzonderheden, verbonden aan deze

rechtsverhouding.

2 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 2.

3

2. Het begrip lijfrente

2.1 Omschrijving lijfrente

Alvorens het concept ‘verkoop op lijfrente’ te omschrijven, is het nodig een blik te werpen op

de lijfrente zelf. Wat verstaat men onder het begrip lijfrente?

Het ‘contract van lijfrente’ werd reeds in het Burgerlijk Wetboek van 1804 opgenomen onder

titel XII Kanscontracten.3 Een echte definitie of omschrijving vindt men in het wetboek echter

niet terug. De voorbereidende werken uit die tijd, de zogenaamde traveaux préparatoires,

geven de indruk dat de wetgever via het Burgerlijk Wetboek een algemene praktijk wettelijk

wou verankeren. Men had de idee dat de praktijk van de lijfrente onder de bevolking voldoende

bekend was en een uitgebreide definitie bijgevolg overbodig maakte.4 In artikel 1968 van het

Burgerlijk Wetboek geeft men echter wel weer dat een lijfrente gevestigd kan worden ten

bezwarende titel, tegen de betaling van een som geld of tegen de afstand van een geldswaardig

roerend goed of onroerend goed.5 In een volgend artikel zegt de wet zelfs dat een lijfrente ook

geheel om niet gevestigd kan worden, bij schenking onder de levenden of bij testament. In deze

gevallen moet men de voorwaarden uit de wet respecteren.6 Dit duidt aan dat een lijfrente eerder

gezien moet worden als een modaliteit van de rechtsverhouding dan een echt contract.7,8,9 Een

voorbeeld dat hier kan worden aangehaald, is de lijfrente die voorzien is in de

arbeidsongevallenwet.10 Zo heeft men als echtgenoot bij het overlijden van het slachtoffer-

werknemer door een arbeidsongeval onder omstandigheden recht op een lijfrente van 30% van

het basisloon.11

Voor een definitie van dit begrip kunnen we wel terugvallen op de verwoording door B.

TILLEMAN die de lijfrente als volgt definieert: “De lijfrente is een rechtsverhouding, krachtens

dewelke de ene partij (de lijfrenteplichtige) aan de andere partij (de lijfrentegenieter) verplicht

3 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 379, nr. 623. 4 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 3. 5 Art. 1968 B.W. 6 Art. 1969 B.W. 7 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 39. 8 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 3. 9 A. DE BOECK, “Het Hof van Cassatie en de koop op lijfrente: zekerheid omtrent de onzekerheid”, TBBR 2006, afl. 10, 608. 10 Art. 12 van de Wet van 10 april 1971 betreffende de arbeidsongevallen, BS 24 april 1971. 11 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 3.

4

is tot een periodieke uitkering van een geldbedrag, gedurende het leven van één of meerdere

personen.”12 Om dus van een lijfrente te kunnen spreken, moet men aan een aantal voorwaarden

voldoen. Op deze kenmerken wordt in een volgend hoofdstuk dieper ingegaan.

2.2 Soorten lijfrente

Zoals reeds uit de bewoordingen van de wet blijkt, zijn er verschillende modaliteiten waaronder

een lijfrente kan ontstaan, namelijk ten bezwarende titel (art. 1968 B.W.) of om niet (art. 1969

B.W.).13 Dit onderscheid is van belang omdat het aleatoir karakter bij een lijfrente onder

bezwarende titel verplicht aanwezig moet zijn terwijl dit helemaal niet het geval is bij de

lijfrente om niet.14

2.2.1 De lijfrente ten bezwarende titel

Onder het contract ten bezwarende titel begrijpt men het contract waarbij aan elke partij de

verplichting wordt opgelegd om iets te geven of te doen.15 Zoals reeds uit artikel 1908 bleek,

verstaat men onder een lijfrente ten bezwarende titel de lijfrente die gevestigd wordt tegen de

betaling van een som geld of tegen de afstand van een geldswaardig roerend of onroerend

goed.16

Voor zover het gaat om een lijfrente die contractueel van aard is, zal dit contract moeten voldoen

aan de gewone grond- en vormvereisten die bij deze overeenkomsten gelden.17 Aangezien de

lijfrente moet gezien worden als een modaliteit, zullen er ook een aantal bijkomende

voorschriften zijn waaraan men moet voldoen, afhankelijk van de bijzondere overeenkomst

waarvan zij een modaliteit is (zoals bijvoorbeeld een koopcontract of een

leningovereenkomst).18

Daarnaast is het belangrijk dat er aan de lijfrente onder bezwarende titel ook een onzekere

gebeurtenis gekoppeld wordt. De omvang van de lijfrente hangt namelijk af van het leven van

12 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 39. 13 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 379, nr. 623. 14 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 4. 15 Art. 1106 B.W. 16 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 4. 17 D. MEULEMANS, “Geldigheidsvereisten” in D. MEULEMANS, I. SNICK, M. SNICK (ed.), Handboek bezetting ter bede. De overeenkomst van precair gebruik, Gent, Story Publishers, 2010, 41-52. 18 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 4.

5

een persoon (het lijf waarop de rente gevestigd wordt).19 Het gaat dus om een kanscontract.

Artikel 1964 Burgerlijk Wetboek geeft een omschrijving van dit begrip en een niet-limitatieve

opsomming van contracten die als kanscontract beschouwd kunnen worden, de lijfrente is hier

één van.20,21

Volgens het Burgerlijk Wetboek is een kanscontract een wederkerige overeenkomst waarbij de

gevolgen van de winst of het verlies voor alle partijen of voor één of meer van hen van een

onzekere gebeurtenis afhangen.22,23 Wat de lijfrente betreft hangt de omvang van de prestatie

af van de onzekere gebeurtenis van het overlijden van het lijf.

Wat de tegenprestatie betreft, deze kan de vorm aannemen van elke geoorloofde, juridisch

mogelijke tegenprestatie. De lijfrente is immers slechts een modaliteit van de onderliggende

overeenkomst. Bijgevolg is het niet alleen mogelijk om een goed te verkopen of te lenen tegen

een lijfrente, maar ook om een prestatie of een dienst tegen lijfrente te leveren.24

2.2.2 De lijfrente om niet

Tegenover de overeenkomst ten bezwarende titel staat de overeenkomst om niet (of ook wel:

uit vrijgevigheid). In deze overeenkomst zal één partij uit de overeenkomst geheel uit

vrijgevigheid een voordeel verschaffen aan de andere partij. Hij verwacht met andere woorden

geen tegenprestatie voor het geleverde goed of de geleverde dienst.25,26

Ook een lijfrente kan volgens artikel 1969 van het Burgerlijk Wetboek om niet gevestigd

worden. Dit betekent dat een lijfrente gevestigd kan worden zonder dat een tegenprestatie

vereist is. In deze gevallen zal het voornamelijk de bedoeling zijn om de tegenpartij te

begiftigen. Deze begiftiging kan via een schenking onder de levenden of via testament.

Hoewel het aleatoir karakter bij een lijfrente onder bezwarende titel verplicht is, is dit niet het

geval bij een lijfrente om niet. Sterker nog, er mag geen aleatoir karakter aanwezig zijn. De

19 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 4. 20 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 47. 21 A. DE BOECK, “De gevolgen van de ontbinding van kanscontracten, in het bijzonder een contract van levenslange duur”, TBBR 2011, afl. 9, 447-452. 22 Art.1964 B.W. 23 Bergen (21e k.), 16 oktober 2013. 24 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 4. 25 Art. 1105 B.W. 26 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1,, 5.

6

schenker speculeert immers niet op de eventuele kans op winst of verlies.27 Het is mogelijk om

een lijfrente te voorzien als modaliteit van de schenking of het testament. De oorzaak van deze

lijfrente vindt men dan in de animus donandi van de schenker of erflater. Er wordt geen

tegenprestatie verwacht van de verkrijger van de rente.

Wat de vorm- en grondvoorschriften betreft van de lijfrente om niet, deze moet voldoen aan

alle voorwaarden van de schenking. Dit betekent dat alle overeenkomsten van een schenking

van lijfrente om niet opgenomen worden in een notariële akte.28 De lijfrente die in een testament

wordt opgenomen, zal aan alle voorwaarden van een testament moeten voldoen. Zo kan een

lijfrente om niet via testament opgenomen worden in een eigenhandig testament, een notarieel

testament of een internationaal testament.29

Het verdere verloop van deze masterproef doelt voornamelijk op de lijfrente ten bezwarende

titel. Daarom zal in volgende hoofdstukken slechts summier worden ingegaan op de lijfrente

om niet.30

27 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1,, 5. 28 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1,, 5. 29 Art. 969 B.W. en P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E 2, 5. 30 Voor een meer uitgebreide uiteenzetting omtrent de lijfrente om niet kan steeds verwezen worden naar B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 41-47.

7

3. Karakteristieken van de lijfrente

In het volgende hoofdstuk worden de kenmerken van de lijfrente besproken. Zoals reeds werd

aangehaald, wordt er voornamelijk gefocust op de lijfrente ten bezwarende titel.

3.1 Partijen

Bij de overeenkomst op lijfrente treden er verschillende partijen op, waarbij men steeds

rekening moet houden met de hoedanigheid van de voormelde partijen. Een partij kan

verschillende hoedanigheden aannemen binnen eenzelfde overeenkomst. Op die manier kunnen

er bij deze figuur twee, drie of meer partijen betrokken zijn. Bij het contract kan een stipulant,

rentetrekker, renteplichtige en lijf aanwezig zijn, terwijl in de praktijk de stipulant, de

rentetrekker en het lijf één en dezelfde persoon zijn.

Om echt van een partij te kunnen spreken, moet men dit begrip misschien eerder strikt gaan

interpreteren en zullen de stipulant en de renteplichtige “echte” partijen zijn bij de

overeenkomst.31

Hieronder wordt kort ingegaan op de verschillende partijen en hun hoedanigheden.32

3.1.1 De stipulant

De stipulant is de partij die de rente bedingt. Hij wordt aanzien als de “verkoper op lijfrente”,

hij zal namelijk een onroerend goed verkopen tegen een lijfrente. Wanneer deze persoon

eventueel zelf ook de rente zou ontvangen, neemt hij tevens de hoedanigheid van “rentetrekker”

of “rentegenieter” aan.

3.1.2 De renteplichtige

De renteplichtige zal ingevolge het contract de rente moeten betalen aan de rentetrekker of

rentegenieter.

3.1.3 De rentetrekker of rentegenieter

Aan de rentegenieter zal door de renteplichtige de verschuldigde rente betaald worden. Hij is

met andere woorden de begunstigde van het contract. Zoals eerder werd vermeld, zal de

31 J. CEENAEME, M. DAMBRE, E. DEBRUYNE, B. HUbeau, J. VANDENBERGHE en T. VANDROMME, Vastgoedzakboekje 2015, Vastgoedzakboekje 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 66. 32 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1,, 7.

8

hoedanigheid van stipulant en rentegenieter in de praktijk samenvallen.33 Is dit niet het geval

dan wordt de lijfrente geacht een beding ten behoeve van een derde te zijn.34

3.1.4 Het lijf

Het lijf is de persoon of zijn de personen gedurende wiens leven de rente betaald moet worden.

De rente wordt op zijn hoofd gevestigd.35 Het is mogelijk om de rente aan meerdere personen

te verbinden.36 Het lijf moet een natuurlijke persoon zijn. De uitkeringen worden immers

expliciet verbonden aan het leven van deze natuurlijke persoon. Daarom spreekt men ook van

‘lijf’rente. Ook hier zullen de hoedanigheden van stipulant en lijf vaak samenvallen in één

partij. De wet sluit echter niet uit dat dit ook op het hoofd van een volkomen derde gevestigd

kan worden die van de rente geen genot zal hebben.37 Een contract waarin zou bedongen

worden dat de periodieke betalingen van de rente ophouden op een andere datum dan het

overlijden van het lijf kan bijgevolg geen lijfrente worden genoemd.38, 39 Zo is het tevens

onmogelijk om een lijf te vestigen op het hoofd van een reeds overleden persoon. Dit contract

wordt dan geacht zonder gevolg te zijn.40

Omdat het voor de renteplichtige nuttig is zijn tegenprestatie te kunnen inschatten, is het

belangrijk dat het lijf bepaalbaar of bepaald is in het contract. Op deze manier is het voor de

renteplichtige min of meer duidelijk wat de omvang hiervan zal bedragen. Dit geldt zeker

wanneer de lijfrente ten behoeve van een derde wordt bedongen.41

3.2 Modaliteit van een rechtsverhouding

Hoewel de wetgever de overeenkomst op lijfrente aanziet als een specifieke overeenkomst, is

het in feite zo dat het geen specifiek contract is (ook al wordt ze in een contract opgenomen).

Men moet de lijfrente eerder als een modaliteit van de overeenkomst zien. Zo kan de lijfrente

bedongen worden bij een verkoop, maar ook bij een lening, een schenking, een verdeling, enz.42

33 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 7. 34 Art. 1973 B.W. 35 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 379, 625. 36 Art. 1972 B.W. 37 Art. 1971 B.W. 38 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 8. 39 In de praktijk wordt de lijfrente echter vaak aan een maximumtermijn gekoppeld. 40 Art. 1974 B.W. 41 J. CEENAEME, M. DAMBRE, E. DEBRUYNE, B. HUbeau, J. VANDENBERGHE en T. VANDROMME, Vastgoedzakboekje 2015, Vastgoedzakboekje 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 66. 42 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 8.

9

De lijfrente zal dan van deze rechtsverhouding een modaliteit uitmaken. Het feit dat deze

lijfrente een begeleidend karakter heeft, betekent ook dat er verschillende regels zullen gelden

voor de verschillende overeenkomsten waarin zij wordt opgenomen.43 In het kader van deze

masterproef illustreren we dit aan de hand van de “verkoop op lijfrente”.

Bij de verkoop op lijfrente zal men rekening moeten houden met de specifieke regels die gelden

bij een dergelijke verkoop. Wanneer een eigenaar zijn onroerend goed op definitieve wijze

vervreemdt tegen lijfrente, spreekt men van een ‘à fonds perdu’. Het onroerend goed verdwijnt

immers uit het patrimonium van de verkoper. De lijfrente moet hier aanzien worden als een

modaliteit van de betaling van de prijs (daar waar die eventueel ook in één geheel betaald kan

worden). Bij de verkoop van een onroerend goed zal men de lijfrente eerder gaan bedingen als

een deel van de prijs. Dit betekent dat er eerst een bepaalde, relatief hoge koopsom betaald

wordt om dit later periodiek aan te vullen door de lijfrente. Op die manier sluit men ook het

aleatoir karakter voor een deel uit. Men zal immers altijd een bepaald deel van de verkoopprijs

reeds ontvangen hebben en men is tevens niet afhankelijk van de lijfrente voor de volledige

verkoopsom.44

Bij de verkoop op lijfrente kan er gekozen worden om de volle eigendom van het onroerend

goed alsook de blote eigendom met voorbehoud van vruchtgebruik te verkopen. Deze laatste

optie wordt gebruikt wanneer de verkoper het goed wil blijven bewonen tot aan zijn overlijden

of hij nog huurinkomsten van het onroerend goed wil ontvangen.

Daarnaast is het ook mogelijk om het goed te verkopen met behoud van het recht van gebruik

en bewoning.45 Dit recht is minder sterk dan het vruchtgebruik. Het recht van gebruik en

bewoning geeft de houder immers het recht om het goed zolang hij wil te betrekken maar het

recht is echter niet overdraagbaar en eindigt wanneer men stopt de woning te gebruiken. Het

goed kan ook niet worden verhuurd.

Een andere mogelijkheid is dat de verkoop plaatsvindt door twee of meer personen. Bij het

overlijden van één van hen zal het recht op rente verminderen, overgaan of aanwassen bij de

andere verkoper. Dit kan zowel gebeuren met als zonder voorbehoud van vruchtgebruik.46

43 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 8. 44 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 8. 45 Art. 625 B.W. 46 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 383, nr. 632 en 386, nr. 634.

10

Het is evenzeer mogelijk om de rente te koppelen aan een maximumduur in plaats van aan het

overlijden van een persoon. In principe houdt de verkoop op lijfrente in dat de lijfrente

gekoppeld wordt aan het leven van het lijf. Men vindt in de rechtsleer echter nogal wat

tegenstanders van dit fenomeen gezien de grote rechtsonzekerheid waarmee men op die manier

geconfronteerd wordt. Zij opteren de manier waarbij de rente gekoppeld wordt aan een bepaalde

maximumduur. Stel dat het lijf voor deze termijn zou overlijden, dan is men ook geen rente

meer verschuldigd. Blijft het lijf nog leven na het verstrijken van de maximumduur dan hoeft

men eveneens geen rente meer te betalen. De koppeling van de rente aan een maximumduur is

overwegend in het belang van de renteplichtige die zo zijn verplichting aan banden legt. Er kan

echter ook geargumenteerd worden dat een dergelijke werkwijze het aleatoire karakter, wat

nochtans typerend is voor de verkoop op lijfrente, op de helling zet. Mijns inziens wordt het

onzeker element op deze manier buitenspel gezet, de renteplichtige weet precies hoeveel en

wanneer hij zal ophouden te betalen.

Het strekt tot de aanbeveling deze rentes te koppelen aan een zekere index, doch is het niet

verplicht. In het beste geval bestrijkt de termijn waarbinnen men rentes moet betalen een lange

periode. Om de renteplichtige te beschermen tegen de inflatie en hem gedurende zijn leven een

gelijkwaardige rente te verzekeren, kan men daarom beter een index opnemen in de

overeenkomst. Het kan hierbij gaan om een gezondheidsindex of de consumptie-index. Dit is

in het merendeel van de gevallen in het voordeel van de rentegenieter. Slechts wanneer er sprake

zou zijn van een economische crisis waardoor de prijzen spectaculair dalen, zou hij hier van

nadeel ondervinden.

3.3 Afhankelijk van het leven

Hoewel de naam voor zich spreekt, is de lijfrente steeds beperkt tot het leven van het lijf.47

Zoals reeds werd aangehaald kan dit het leven van de rentetrekker zijn, maar het is tevens

mogelijk om een lijfrente te vestigen op het hoofd van een derde persoon.48 Daarenboven kan

de rente ook gevestigd worden in hoofde van meerdere personen.49

Het feit dat de lijfrente beperkt is tot het leven van één of meerdere personen laat toe haar te

onderscheiden van de eeuwigdurende rente waar de rente onbeperkt in de tijd moet worden

betaald door de renteplichtige. Hij zou hier eventueel wel aan kunnen ontsnappen door het

47 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 11. 48 Art. 1971 B.W. 49 Art. 1972 B.W.

11

kapitaal in één keer terug te betalen. De eeuwigdurende rente is bovendien onderworpen aan de

regels betreffende de wettelijke beperking van de interest.50 De lijfrente is niet afkoopbaar,

terwijl de eeuwigdurende rente dit wel is.51,52

3.4 De prijs

Het spreekt voor zich dat de lijfrente bestaat uit een som geld.53 Indien er een overeenkomst

wordt gesloten waarbij een partij tegen de ontvangst van een som geld of tegen de ontvangst

van een onroerend goed zich ertoe zou verbinden tot het leveren van prestaties die volgens de

omstandigheden kunnen wijzigen (en dus niet een levenslange, vaststaande rente), kan dit niet

als een lijfrente worden beschouwd.54 Volgens het Hof van Cassatie55 en de algemeen geldende

rechtsleer moet een dergelijk contract als een kostcontract beoordeeld worden. Een kostcontract

is tevens een kanscontract, met het verschil dat het niet aan de regels van de lijfrente

onderworpen is.56

De partijen wordt een volledige contractuele vrijheid gelaten wat betreft het periodiek te betalen

bedrag.57, 58

De betaling van de prijs kan volledig geschieden door de periodieke betaling van rentes. Het is

echter ook mogelijk dat er een gemengd karakter optreedt, namelijk wanneer de prijs eenmalig

betaald wordt door een bedrag (ook wel het boeket genoemd) en daarnaast wordt aangevuld

door een periodieke lijfrente.59

50 Art. 1907ter B.W. 51 Art. 1979 B.W. en art. 1911 B.W. 52 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 11. 53 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 10. 54 Cass. 7 februari 1846, Pas. 1846, I, 157; P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1,10. 55 Cass. 7 februari 1846. 56 Onder andere van belang bij bijvoorbeeld de gerechtelijk ontbinding. Art. 1978 B.W. is niet van toepassing op het kostcontract, dit betekent dat men in overeenstemming met het gemeen recht als vervreemder de ontbinding kan vorderen zonder dat deze in het contract werd ingeschreven. 57 Art. 1976 B.W. 58 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.2, 12. 59 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 383, nr. 632.

12

3.5 Periodiek

Een ander kenmerk van de lijfrente is dat de uitkeringen aan de rentegenieter periodiek moeten

zijn.60 Het behoort tot de contractuele vrijheid dat de partijen zelf de periodiciteit van deze

betalingen of uitkeringen kunnen overeenkomen. Enkele mogelijkheden zijn bijvoorbeeld

jaarlijkse, maandelijkse of trimestriële uitkeringen. Het is altijd mogelijk om deze som onder te

verdelen in semestriële of trimestriële termijnen. De rente is op die manier slechts opeisbaar na

het verstrijken van het semester of trimester. Het globale bedrag van deze periodes samen wordt

dan per jaar vastgelegd.61

3.6 Aleatoir karakter

Het aleatoir karakter komt, zoals hiervoor werd aangehaald, alleen voor bij een lijfrente ten

bezwarende titel. Het is dan ook typerend voor de verkoop op lijfrente.62 Voor de partijen is het

namelijk onzeker of ze winst of verlies zullen halen uit de overeenkomst.63,64 De betaling van

de rente wordt immers gekoppeld aan het leven van een natuurlijk persoon, het lijf. Dit leven

of overlijden van het lijf is steeds een toekomstige maar onzekere gebeurtenis. Hoe langer deze

persoon blijft leven, hoe meer de renteplichtige zal moeten betalen en hoe meer de rentegenieter

zal ontvangen.65 Omgekeerd zal de rentegenieter verlies lijden wanneer het lijf vroeger dan

verwacht overlijdt en er dus geen rente meer betaald moet worden. De kans op winst of verlies

is eigen aan het kanscontract, de partijen bij dit contract dienen zich hier dus bij neer te leggen.

Om enigszins een al te groot verlies uit te sluiten wordt er in vele gevallen een grotere som

betaald waarna die aangevuld wordt met renten.66

De kans op winst of verlies moet bovendien werkelijk aanwezig zijn. Dit is essentieel voor de

geldigheid van een kanscontract als een koop op lijfrente. Wanneer dit onzeker element zou

60 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 10-11. 61 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 10-11. 62 J. CEENAEME, M. DAMBRE, E. DEBRUYNE, B. HUbeau, J. VANDENBERGHE en T. VANDROMME, Vastgoedzakboekje 2015, Vastgoedzakboekje 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 68. 63 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 47. 64 N. LABEEUW, K. VANWINCKELEN, “Win for life: de winnaar krijgt (soms) alles”, Juristenkrant 2000, afl. 14, 17. 65 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 13. 66 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 48-49.

13

ontbreken, is het contract bij gebrek aan voorwerp nietig, zelfs buiten de hypothesen uit artikel

1974 en 1975 Burgerlijk Wetboek om.67,68,69

Artikel 1964 van het Burgerlijk Wetboek vat het kanscontract op als een wederkerige

overeenkomst waarvan de gevolgen wat de winst of het verlies betreft, voor één of meerdere

partijen afhangt van een onzekere gebeurtenis.70 Dit moet voor beide partijen een werkelijke,

gelijke kans zijn. In artikel 1964 geeft de wetgever een aantal voorbeelden van kanscontracten,

waarvan de lijfrente er één is.71 Om het risico enigszins te beperken, maken

verzekeringsmaatschappijen bijvoorbeeld gebruik van statistieken en kansberekening. Men

neemt onder andere de leeftijd in aanmerking, baseert zich op sterftetabellen, enz.72 Op die

manier trachten ze vroegtijdige overlijdens te compenseren.73Aangezien het aleatoir karakter

een wezenlijk onderdeel uitmaakt van het kanscontract, zal deze overeenkomst bij afwezigheid

van het kanselement vernietigbaar zijn.74

3.6.1 Het objectieve en subjectieve criterium

Om de nietigheid van het contract te toetsen, maakt men in het recht gebruik van een objectief

en een subjectief criterium. Het objectieve criterium gaat na of de datum van het overlijden van

het lijf op het moment van het sluiten van het contract voor beide partijen een toekomstige,

maar onzekere gebeurtenis was. Het lijf moet op dat moment aldus nog een normale

levensverwachting hebben en zijn gezondheidstoestand mag niet zorgwekkend zijn voor de

toekomst. Zo zal, wanneer het lijf binnen de twintig dagen na dagtekening van het contract

komt te overlijden, dit contract zonder gevolg blijven.75, 76 Het subjectieve criterium toetst

67 A. DE BOECK, “Het Hof van Cassatie en de koop op lijfrente: zekerheid omtrent de onzekerheid”, TBBR 2006, afl. 10, 606-608. 68 In casu ging het om een man die een maand voor zijn zelfdoding nog een contract op lijfrente opmaakte met een “intieme” vriendin. De man leed aan terminale kanker en had eerder reeds een zelfmoordpoging ondernomen. De erfgenamen stelden een vordering tot nietigverklaring van het contract in op grond van het ontbreken van het onzeker element. In eerste aanleg werd dit afgewezen, maar de beroepsrechter volgde de theorie van het ontbreken van de alea. 69 Wat de nietigheden betreft verwijzen we naar hoofdstuk 6.3. 70 A. DE BOECK, “Het Hof van Cassatie en de koop op lijfrente: zekerheid omtrent de onzekerheid”, TBBR 2006, afl. 10, 606-608. 71 Een ander veelvoorkomend kanscontract is de (levens)verzekering. 72 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 47-49. 73 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 12. 74 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 12. 75 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 12. 76 Art. 1975 B.W.

14

eerder of er in de geest voor beide partijen een onzekerheid bestond omtrent de levensduur van

het lijf. Dit is de gemeenrechtelijke toetsing om na te gaan of er sprake is van een aleatoir

element.77

Het positieve recht maakt gebruik van een combinatie van beide criteria. Waar men in de wet

door middel van de artikelen 1974 en 1975 uit het Burgerlijk Wetboek gebruik maakt van

objectieve criteria om de geldigheid van het contract te beoordelen, baseert men zich in de

rechtspraak eerder op het subjectieve criterium78, namelijk de overtuiging van de partijen.79

3.6.2 Artikel 1974 en artikel 1975 Burgerlijk Wetboek

Om meer duidelijkheid te scheppen, voerde de wetgever twee artikelen in. In deze artikelen

geldt het onweerlegbaar vermoeden dat er geen aleatoir karakter aanwezig is.80

3.6.2.1 Artikel 1974 B.W.

Artikel 1974 uit het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat het contract dat op iemands leven wordt

aangegaan op het ogenblik dat deze persoon reeds overleden is zonder gevolg blijft.81,82 Het

contract heeft op dat moment immers geen voorwerp of een valse oorzaak83,84 Op basis van

deze gronden kan de overeenkomst nietig verklaard worden.

Het geval uit dit artikel zal zich zelden voordoen, aangezien het lijf meestal ook partij is bij het

contract en slechts zelden op het hoofd van een derde gevestigd wordt. Wat wel bedoeld wordt

met dit artikel is de hypothese waarbij het overlijden nog niet gekend was door de partijen bij

het ondertekenen van het contract. Een andere hypothese deed zich voor de in de rechtspraak

waarbij er een lijfrente onder opschortende voorwaarde gevestigd werd op het hoofd van de

rentegenieter, maar enkel de koper deze voorwaarde kon inroepen. Indien de persoon op wiens

hoofd de lijfrente gevestigd werd, komt te overlijden vooraleer de voorwaarde werd ingeroepen

77 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 47-49. 78 A. DE BOECK, “Het Hof van Cassatie en de koop op lijfrente: zekerheid omtrent de onzekerheid”, TBBR 2006, afl. 10, 608. 79 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 49-50. 80 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 10. 81 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 380, 626.

82 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 9. 83 Art. 1131 B.W. 84 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 50.

15

gaat men ervan uit dat artikel 1974 B.W. toch van toepassing is. Ongeacht het retroactieve

karakter van de voorwaarde oordeelt men dat het onzeker element in dit geval ontbreekt

omwille van de afwezigheid van een oorzaak.85

3.6.2.2 Artikel 1975 B.W.

Met dit artikel wilde de wetgever vermijden dat partijen bij het nakende einde van één van hen

nog snel een contract op lijfrente zou afsluiten. Het artikel bepaalt dan ook dat het contract

waarbij de rente gevestigd is op het hoofd van een zieke persoon die binnen de twintig dagen

na dagtekening van het contract komt te overlijden zonder gevolg blijft.86,87

In dit artikel kan men aldus drie voorwaarden onderscheiden:

- De lijfrentegenieter (en dus tevens het lijf) moet “ziek” zijn, waarbij het begrip ziek ruim

mag worden geïnterpreteerd,

- deze ziekte moet de oorzaak van het overlijden zijn en

- het overlijden moet plaatsvinden binnen de twintig dagen na dagtekening van het contract88.

Vervolgens moeten deze drie voorwaarden op een objectieve manier worden vastgesteld. Als

aan alle drie voldaan is, kan er zich een absolute of relatieve nietigheid voordoen. Er ontstaat

immers een onweerlegbaar vermoeden van afwezigheid van een onzeker element en bijgevolg

de afwezigheid van een oorzaak of voorwerp.89,90 Het is echter niet vereist dat de renteplichtige

het nakende overlijden van de tegenpartij kon voorzien of dat men op de hoogte was van de

ziekte. Het is evenmin mogelijk voor de rentegenieter, die in vele gevallen wel op de hoogte is

van zijn ziekte, te kennen geeft aan artikel 1975 B.W. te willen verzaken. Artikel 1975 B.W.

wordt geacht van openbare orde te zijn en staat de nietigheid bijgevolg niet in de weg. Zowel

de erfgenamen als de schuldeisers van de rentegenieter zijn in de mogelijkheid de nietigheid te

vorderen.91

85 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 50-51. 86 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 51. 87 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 380, 626. 88 Voor de berekening van deze termijn wordt de dies a quo niet meegerekend, de dies a quem wel. 89 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 51. 90 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 702-720.

91 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 52.

16

Zoals reeds bij de opsomming van de voorwaarden werd aangehaald, moet het begrip “ziekte”

erg ruim worden geïnterpreteerd.92 Zelfdoding, zwangerschap (zelfs al leidt deze tot de dood)

of een hoge leeftijd worden niet aanzien als ziektes.93 Ook de psychische aandoening die tot de

zelfdoding aanleiding gaf, wordt niet aanzien als een ziekte in de voorwaarden van artikel 1975

B.W. Eventueel kan het contract wel vernietigd worden op basis van een wilsgebrek of

afwezigheid van wil.94

Indien het overlijden zijn oorzaak zou vinden in een voorafgaande chirurgische ingreep die

nodig was omwille van een ziekte die reeds bestond voor het aangaan van het contract, moet

men nagaan of deze ingreep noodzakelijk was. Was dit het geval, dan is artikel 1975 B.W. van

toepassing en kan er eventueel een nietigheid gevorderd worden. Was de ingreep daarentegen

niet noodzakelijk en werd zij uitgevoerd om het lijden van de zieke te verzachten dan blijven

de rentes behouden.95

Zowel een geneeskundig attest als vermoedens gelden als bewijs om aan te tonen aan welke

ziekte de rentegenieter overleden is.

Aangezien de rente gevestigd kan worden op meerdere hoofden, zorgt dit voor een bijzonder

probleem onder de omstandigheden bedoeld in artikel 1975 B.W.96 Zo is het mogelijk dat in de

overeenkomst wordt afgesproken dat de rente zal aanwassen bij de overlevende rentegenieter

wanneer de andere rentegenieter komt te overlijden. Artikel 1975 B.W. vindt in dit geval geen

toepassing.97 Zij zal wel van toepassing zijn wanneer in de overeenkomst wordt bedongen dat

de rente verminderd wordt met het aandeel van de overledene. In dat geval wordt de volledige

overeenkomst nietig geacht. Men gaat er immers van uit dat de rente ondeelbaar wordt

bedongen.98

92 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 10. 93 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 10. 94 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 53. 95 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 53. 96 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.1, 11. 97 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 54. 98 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 54.

17

Indien de lijfrentegenieter net zou overlijden buiten de termijn van twintig dagen, is het nog

steeds mogelijk om het contract te laten vernietigen op grond van de afwezigheid van het

aleatoir karakter.99 In de vroegere rechtspraak en rechtsleer werd deze twintig dagen durende

termijn beschouwd als een vervaltermijn. Overleed de rentegenieter buiten deze termijn dan

was het voor erfgenamen of schuldeisers niet meer mogelijk om de nietigheid te vorderen.100

Gezien de huidige stand van zaken in de medische wereld kan men stellen dat deze termijn niet

meer voldoet. Via allerhande geneeskundige ingrepen is het vandaag de dag mogelijk om het

leven van een stervende te rekken daar waar deze in het verleden vaak binnen de twintig dagen

overleed wanneer er een ernstige ziekte werd vastgesteld. In Frankrijk gingen er om deze

redenen enkele stemmen op om de termijn te verlengen naar enkele maanden of zelfs een

afschaffing van de termijn waarbij er meer beoordelingsmarge aan de rechter werd gegeven.

Dit vraagstuk werd echter nooit afdoende opgelost waardoor men in de rechtspraak teruggrijpt

naar het gemeen recht inzake kanscontracten. Dit betekent dat het nog steeds mogelijk is om

het contract te vernietigen wanneer (één van) de partijen op de hoogte waren van het nakende

overlijden van de lijfrentegenieter of zijn ziekte, zelfs wanneer men buiten de termijn van

twintig dagen of uiteindelijk aan een andere ziekte zou overlijden. De kwade trouw van de

renteplichtige zal men echter wel moeten bewijzen.101

99B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 54. 100 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 54. 101 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 55-56.

18

4. De verkoop op lijfrente en de Vlaamse Codex Fiscaliteit

Sinds de invoering van de Vlaamse Codex Fiscaliteit (hierna VCF) moet men voor wat het

Vlaamse Gewest betreft terugvallen op deze codex. De vroegere regeling werd min of meer

opgenomen in dit nieuwe wetboek met enkele ingrijpende wijzigingen of aanvullingen. De

Vlaamse decreetgever uitte zo zijn wil om de Vlaamse fiscaliteit in één wetboek te bundelen.

In 2015 was het de beurt aan de successierechten. Men probeerde te zorgen voor

eenvormigheid, vereenvoudiging en transparantie in het kluwen van wetgeving die in de loop

der jaren was ontstaan.102 Wat de verdere toelichting in deze masterproef betreft, zullen we ons

voornamelijk toespitsen op deze nieuwe Vlaamse regeling. Het is daarnaast van belang te

onthouden dat de oude regeling nog steeds geldig is in het Waalse en Brusselse Gewest.

4.1 De verkoop op lijfrente en de registratierechten

De overdracht van een in België gelegen onroerend goed op lijfrente is onderhevig aan het

evenredig registratierecht. Het gaat hierbij om het evenredig registratierecht verschuldigd bij

de overdrachten onder bezwarende titel van onroerende goederen.103 Het feit dat de rente

betaald wordt, gespreid over het leven van de verkoper verhindert niet dat bij het sluiten van de

overeenkomst de registratierechten verschuldigd zijn.104,105

4.1.1 Belastbaar voorwerp en belastbare grondslag

De overdracht ten bezwarende titel van een onroerend goed is onderhevig aan het verkooprecht.

Ook de verkoop op lijfrente valt hieronder. Met het oog op de rechtszekerheid werd er immers

voor geopteerd om de terminologie van artikel 1, 19 en 31 van het (oude) federale Wetboek der

Registratierechten over te nemen.106 De overdracht ten bezwarende titel behoudt zo zijn

betekenis waardoor de verkoop op lijfrente hieronder blijft vallen.

Wat de belastbare grondslag van het verkooprecht betreft wordt dit vastgesteld aan de hand van

de overeengekomen prijs en lasten of het bedrag van de overeengekomen tegenprestatie van de

verkrijger.107 Deze belastbare grondslag mag niet lager zijn dan de verkoopwaarde van het

overgedragen onroerend goed.108,109 In vergelijking met het oude artikel 45 van het Wetboek

102 M. DELANOTE, “De eigenheid van de Vlaamse erfbelasting”, T. Not. 2015, afl. 11, 747-749. 103 Art. 1.1.0.0.2, eerste lid, 24° en art. 2.9.4.1.1 VCF. 104 F. HELLEMANS, De registratiebelasting in de Vlaamse Codex Fiscaliteit, Registratierechten 2015, afl.1, 17-25. 105 J. CEENAEME, M. DAMBRE, E. DEBRUYNE, B. HUbeau, J. VANDENBERGHE en T. VANDROMME, Vastgoedzakboekje 2015, Vastgoedzakboekje 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 68. 106 F. HELLEMANS, De registratiebelasting in de Vlaamse Codex Fiscaliteit, Registratierechten 2015, afl.1, 24. 107 F. HELLEMANS, De registratiebelasting in de Vlaamse Codex Fiscaliteit, Registratierechten 2015, afl.1, 24. 108 F. HELLEMANS, De registratiebelasting in de Vlaamse Codex Fiscaliteit, Registratierechten 2015, afl.1, 24. 109 Art. 2.9.3.0.1 VCF.

19

der Registratierechten werd de belastbare grondslag vrij algemeen geformuleerd. Naast de

verkoopovereenkomsten en ruilovereenkomsten bevat het ook alle overdragende

overeenkomsten aangaande onroerende goederen.

De ondergrens bedraagt dan de verkoopwaarde van het verkochte onroerende goed. Indien de

verkoper zich een zakelijk recht zoals een erfpacht zou voorbehouden dan wordt hiermee

rekening gehouden voor wat betreft de berekening van de verkoopwaarde.

De controleschatting zoals deze bestond in het oude federale wetboek heeft men zonder

wijzigingen overgenomen in de VCF. Hierdoor zal de Vlaamse Belastingdienst zelfstandig

instaan voor de beoordeling van de prijs of de aangegeven waarde. Via een bezwaarprocedure

kan de belastingplichtige de belaste waarde of prijs aanvechten.110

4.1.2 De tarieven

Het tarief in de VCF voor wat betreft de verkoop van een onroerend goed bedraagt tien

procent.111,112 Er wordt geen onderscheid gemaakt naargelang er een verwantschap tussen koper

en verkoper zou bestaan.113

In het kader van de vermogensplanning is het soms mogelijk dat de toekomstige erflater zou

wensen dat het onroerend goed in onverdeeldheid aan een aantal begunstigden toekomt.

Wanneer het onroerend goed dan verkocht wordt op lijfrente maar gepaard gaat met een

onverdeeldheid, zal men naast het verkooprecht ook een verdeelrecht114 moeten betalen bij de

uitonverdeeldheidtreding. Dit verdeelrecht bedraagt overeenkomstig artikel 2.10.4.0.1 VCF

2,5%. Dit kan eventueel verminderd worden tot 1% wanneer de verdeling zou plaatsvinden

tussen ex-echtgenoten naar aanleiding van een echtscheiding of tussen ex-wettelijk

samenwonenden binnen een termijn van drie jaar na de beëindiging van de wettelijke

samenwoning.115

Volgens artikel 2.9.3.0.1 VCF wordt het verkooprecht vastgesteld op basis van het bedrag van

de overeengekomen prijs en lasten of het bedrag van de overeengekomen tegenprestatie die ten

laste is van de verkrijger. Indien het zou gaan om een ruilovereenkomst dan wordt het

110 F. HELLEMANS, De registratiebelasting in de Vlaamse Codex Fiscaliteit, Registratierechten 2015, afl.1, 24-25. 111 Art. 2.9.4.1.1 VCF. 112 T. CARNEWAL, “De tarieven en kortingen inzake kooprechten langsheen de gewestgrenzen anno 2015, Notariaat 2015, afl. 7, 1-7. 113 Dit is bijvoorbeeld wel het geval in de erfbelasting. 114 Art. 2.10.1.0.1 VCF. 115 Art. 2.10.4.0.1, tweede lid VCF.

20

verkooprecht gevestigd op basis van het bedrag van het onroerend goed dat aanleiding geeft tot

de heffing van het hoogste recht.116

Onder deze lasten wordt begrepen alle bijkomende verplichtingen die door de overeenkomst

bovenop de prijs aan de verkrijger worden opgelegd en waaruit de verkoper rechtstreeks of

onrechtstreeks een voordeel haalt. Een voorbeeld hiervan is het geval waarbij de verkoper van

de volle eigendom zich voor een bepaalde tijd na de verkoop kosteloos het genot van het

onroerend goed voorbehoudt. De koper betaalt daarentegen wel de volledige prijs van het goed.

Dit voorbehouden genot wordt gezien als een door de verkoper aan de koper opgelegde

verplichting van persoonlijke aard en dient voor de heffing van het verkooprecht bij de

verkoopprijs te worden toegevoegd.117

Deze last moet in de koopakte vermeld worden. De raming van de waarde van deze last gebeurt

op basis van de waarde van het voorbehouden genot door de verkoper. In vele gevallen zal het

gaan om de huurwaarde van het vervreemde onroerend goed. Het voorbehouden genot wordt

berekend op de brutowaarde indien de koper ook gehouden is de lasten van het goed te dragen

gedurende deze periode. Wanneer de verkoper daarentegen de lasten draagt, wordt de waarde

berekend op basis van de nettowaarde. Het opnemen van deze last is verplicht. Het niet

opnemen ervan staat gelijk aan intentionele prijsbewimpeling en wordt fiscaal gesanctioneerd

met een boete.118

Dit betekent concreet dat wanneer een onroerend goed verkocht wordt tegen een kapitaal dat

onmiddellijk wordt omgezet in een lijfrente, de registratierechten verschuldigd zijn op het

bedrag van het kapitaal (eventueel vermeerderd met de lasten). De belastbare grondslag mag in

geen geval minder bedragen dan de eigenlijke verkoopwaarde.119

Indien de prijs louter uit lijfrente bestaat, dan zal het recht worden geheven op de grondslag van

de berekende waarde van het goed op basis van de lijfrente. Opnieuw mag de belastbare

grondslag niet minder bedragen dan de verkoopwaarde van het goed.120 Artikel 3.13.1.2.1 VCF

voorziet dat wanneer de verkoop onmiddellijk en volledig tegen lijfrente gebeurt men alle

116 Art. 2.9.7.0.2 VCF. 117 E. SPRUYT, “De standpunten Vlaamse Belastingdienst inzake registratiebelasting in relatie tot het vermogen (spanning)”, TEP 2015, afl. 5, 502-503. 118 E. SPRUYT, “De standpunten Vlaamse Belastingdienst inzake registratiebelasting in relatie tot het vermogen (spanning)”, TEP 2015, afl. 5, 503. 119 Vr. en Antw., Kamer 1993-94, 23 december 1993, www.fisconet.be (Vr. nr. 844 VAN GREMBERGEN). 120 Vr. en Antw., Kamer 1993-94, 23 december 1993, www.fisconet.be (Vr. nr. 844 VAN GREMBERGEN).

21

nodige documenten en aanvullende verklaringen moet overleggen aan de Administratie. Zij

gaan over tot de bepaling van de verschuldigde belastingen en de controle ervan.

Sinds 1 januari 2015 staat VLABEL, zoals reeds aangehaald, zelf in voor de inning van de

verkooprechten. Zij hanteert hier vrij gelijkaardige spelregels als de federale wetgever. Voor de

Vlaamse heffing wordt geen rekening gehouden met de lasten van de uitgestelde ingenottreding

wanneer het verschil tussen de datum van de ingenottreding van de koper en de betaling van de

prijs niet meer dan één maand bedraagt.121 In alle andere gevallen zal men de geldwaarde van

de overeengekomen last moeten schatten. Mocht deze schatting ontbreken dan zal VLABEL

aan de notaris een aanvullende fiscale verklaring vragen.122 Wordt hier niet op tijd op

gereageerd, dan zal VLABEL het bedrag van de last op maandbasis ambtshalve begroten op

4% vermenigvuldigd met 1/2e van de verkoopwaarde van het goed in volle eigendom.

Daarnaast eist VLABEL eveneens dat in de akte de belastbare grondslag gesplitst dient te

worden in de effectieve verkoopprijs die de koper moet betalen en de geschatte waarde van de

last wegens de uitgestelde ingenottreding.123

Daarnaast worden er in de VCF ook een aantal verlaagde tarieven opgesomd. Dit is onder meer

het geval in het kader van de sociale woningen. Het principiële tarief van tien procent wordt

naar 1,50 procent gebracht indien men voldoet aan een aantal voorwaarden. De koper moet

onder andere voldoen aan een aantal voorwaarden124 waaronder als woonbehoeftig beschouwd

worden, geen woning of perceel in zijn bezit hebben bestemd voor woningbouw, geen

zaakvoerder of aandeelhouder zijn van een vennootschap waarin hij een woning heeft

ingebracht enz.

121 Voor deze specifieke spelregels zie E. SPRUYT, De standpunten Vlaamse Belastingdienst inzake registratiebelasting in relatie tot het vermogen (spanning), TEP 2015, afl. 5, 503-505. 122 Art. 3.13.1.2.1, eerste lid VCF. 123 E. SPRUYT, De standpunten Vlaamse Belastingdienst inzake registratiebelasting in relatie tot het vermogen (spanning), TEP 2015, afl. 5, 504-505. 124 Art. 3 van het Besluit van de Vlaamse Regering van 29 september 2006 betreffende de voorwaarden voor de overdracht van onroerende goederen door de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen en de sociale huisvestingmaatschappijen ter uitvoering van de Vlaamse Wooncode.

22

Een andere verlaging die wordt toegekend is deze voor het zogenaamde klein beschrijf. Enkel

natuurlijke personen kunnen de verlaging van tien naar vijf procent genieten indien zij voldoen

aan verschillende voorwaarden125, 126

4.1.3 Waardering van de registratierechten

Er bestaan geen specifieke berekeningswijzen voor de berekening van de lijfrente. Voor

vruchtgebruik bestaat dit wel zoals vermeld in artikel 2.9.3.0.4 VCF waarin men een tabel

terugvindt met leeftijdscoëfficiënten om de waarde van het vruchtgebruik te bepalen. Deze tabel

is echter niet van toepassing op lijfrenten. De waardering dient dan ook bijgevolg te gebeuren

op basis van het gemeen recht.

De berekening van de lijfrente is bijgevolg dan ook een zeer moeilijke opgave. De bewijslast

ligt in dit geval bij de belastingplichtige. De waardering gebeurt op een gelijkaardige manier

als bij de waardering van een klassieke verkoop. Men zal in dit geval rekening houden met de

lijfrente als modaliteit. Men zal als uitgangspunt de waarde van één jaar lijfrente nemen.127 In

de rechtsleer is men het niet eens over de correcte waarderingsmethode.128 Men houdt rekening

met twee factoren: de levensduur en de kapitalisatiecoëfficiënt.129

Men kan voor de eerste factor gebruik maken van sterftetabellen waaruit de levensverwachting

kan worden afgelezen. De FOD Economie stelt deze op. Verschillende cijfers zijn van

toepassing voor mannen en vrouwen gezien de verschillende levensduur die nog steeds geldt.

Men wil er op deze manier voor zorgen dat de te betalen lijfrente overeenkomt met de

verkoopprijs van het goed130. Het spreekt voor zich dat de reële levensverwachting van de

persoon doorslaggevend is ondanks de statistische gegevens.131 De ontvanger zal een lagere

waarde niet aanvaarden aangezien de belastbare grondslag minstens de verkoopwaarde moet

zijn (zie supra).132 Ook de waarde van het over te dragen goed is van belang.

125 T. CARNEWAL, “De tarieven en kortingen inzake kooprechten langsheen de gewestgrenzen anno 2015, Notariaat 2015, afl. 7, 2-3; het gaat onder andere om de volgende voorwaarden: de aankoop van een landgoed of woning, het niet-geïndexeerde KI mag niet meer dan 745 euro bedragen, men koopt het goed aan voor de geheeldheid, enz. 126 Definities zie art. 1.1.0.0.2, laatste lid, 5° en 6° VCF. 127 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 252. 128 Een goed onderbouwde formule is te vinden in C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 391 e.v. 129 Vr. en Antw., Kamer 1993-94, 23 december 1993, www.fisconet.be (Vr. nr. 844 VAN GREMBERGEN). 130 E. DE NOLF, De waardering van het vruchtgebruik van de langstlevende echtgeno(o)t(e), Notariaat 2008, afl. 7, 1-8. 131 Vr. en Antw., Kamer 1993-94, 23 december 1993, www.fisconet.be (Vr. nr. 844 VAN GREMBERGEN). 132 Vr. en Antw., Kamer 1993-94, 23 december 1993, www.fisconet.be (Vr. nr. 844 VAN GREMBERGEN).

23

De tweede factor, de kapitalisatiecoëfficiënt, dient om de rente tot haar kapitaalwaarde te

reduceren.133 De rentevoet is naast de waarde van het goed ook belangrijk voor de berekening.

Men houdt rekening met de opbrengst die het goed normaal zo genereren. De partijen hebben

de vrijheid deze rentevoet te kiezen. Tevens moet men rekening houden eventuele

voorbehouden die de waarde van het goed kunnen verminderen, zoals bijvoorbeeld een

verkoper die slechts verkoop met voorbehoud van vruchtgebruik tot aan zijn overlijden.134

4.1.4 De vermomde schenking

Via vermogensplanning probeert men het vermogen zo voordelig mogelijk te laten overgaan

naar het patrimonium van een volgende generatie. Om aan de belasting te ontsnappen, kan het

voor de burger interessant zijn om zo een schenking voor te doen als een verkoop op lijfrente.

Op die manier vermijdt men een hogere taxering. De ontvanger zal zich echter wat de heffing

van de registratierechten betreft, moeten houden aan de werkelijkheid. De benoeming van het

contract door de partijen is aldus niet doorslaggevend. Het is de ontvanger toegestaan dit te

herkwalificeren.135,136

Het gaat om een schenking die gedaan wordt onder het mom van een rechtshandeling ten

bezwarende titel en waarin geveinsd wordt dat er een bepaalde tegenprestatie moet worden

geleverd. In werkelijkheid wordt er afgesproken dat deze tegenprestatie nooit zal

plaatsvinden.137 Er bestaat met andere woorden een discrepantie tussen hetgeen de partijen in

werkelijkheid overeenkomen en hetgeen ze naar de buitenwereld openbaar maken. Er is sprake

van twee gelijktijdige overeenkomsten tussen dezelfde partijen: een open overeenkomst ten

bezwarende titel en een verborgen overeenkomst om niet. De veinzing veronderstelt aldus de

bewuste wil van degene die de geviseerde handeling stelt. Hij stelt deze handeling bewust om

derden te misleiden omtrent de ware aard van de rechtshandeling. De veinzing moet uitgaan

van de partijen en door hen gewild zijn.138 In vele gevallen zal de prijs nooit betaald worden,

wordt de geldsom teruggegeven, enz. Het voorwerp van de schenking is dan het goed zelf en

niet de prijs.

133 Vr. en Antw., Kamer 1993-94, 23 december 1993, www.fisconet.be (Vr. nr. 844 VAN GREMBERGEN). 134 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.2, 12. 135 M. PUELINCKX-COENE, R. BARBAIX, N. GEELHAND, “Vermomde en onrechtstreekse schenkingen”, TPR 2013, afl.1, 569-608. 136 E. LAUWERS, “De verkoop met gesloten beurs en verkoop tegen een te lage prijs”, T. Not. 2009, afl. 6, 330-354. 137 M. PUELINCKX-COENE, R. BARBAIX, N. GEELHAND, “Vermomde en onrechtstreekse schenkingen”, TPR 2013, afl.1, 572. 138 Rb. Mechelen 5 maart 2008, T.Not. 2009, 80.

24

Deze herkwalificatie kan ook belangrijk zijn voor de reservatairen. Zij kunnen bij de

overschrijding van het beschikbaar deel de inkorting vragen. De ontvanger zal daarnaast ook

de schenkingsrechten kunnen toepassen waardoor de kosten zeer hoog oplopen. Bovendien zal

men bovenop deze schenkingsrechten omwille van de veinzing ook een fiscale boete moeten

betalen.139

4.1.4.1 Toepassingsgeval: de geveinsde verkoop

Een kenmerkend en toepasselijk geval voor deze masterproef is deze van de geveinsde verkoop.

Dit is een zogenaamde verkoop waarbij de partijen heimelijk overeenkomen dat er in feite een

eigendomsoverdracht om niet en uit vrijgevigheid zal plaatsvinden.140 In vele gevallen zal de

discussie dan draaien omtrent het feit of de prijs al dan niet betaald werd. De bewijslast rust bij

degene die beweert dat het om een vermomde schenking gaat. Hij zal onder andere via een

negatief bewijs moeten aantonen dat de prijs niet betaald werd. Het feit dat de verkoper in de

akte zou laten opnemen dat hij effectief de prijs heeft ontvangen, geldt niet als afdoende bewijs

van betaling.141

Indien de Administratie kan aantonen dat het inderdaad om een vermomde schenking gaat,

riskeren de partijen een fiscale boete.142 Het gaat in dat geval immers om simulatie of veinzing,

waardoor de partijen bovenop het verdoken recht ook een fiscale boete verschuldigd zijn.143

Het spreekt voor zich dat met betrekking tot de verkoop op lijfrente het uiterst belangrijk is om

een correcte berekening te maken. Zo niet, riskeert men dat de ontvanger dit als een vermomde

schenking zou kwalificeren. Dit betekent dat alle toepassingsvoorwaarden van de lijfrente

aanwezig moeten zijn. Een belangrijke factor hierbij is het kanselement. De verkoop op lijfrente

blijft een kanscontract waardoor de prijs die betaald wordt onder de vorm van lijfrentes niet te

laag mag zijn. Er moet een reële kans op winst en verlies bestaan. Daarnaast is het ook de

bedoeling dat de bedongen lijfrentes effectief betaald worden. Alle middelen van recht zijn

hierbij toegelaten.144

139 J. VERSTRAETE, “Inbrengverplichting bij vermomde schenkingen”, T. Not 2009, afl. 2, 63-71. 140 M. PUELINCKX-COENE, R. BARBAIX, N. GEELHAND, “Vermomde en onrechtstreekse schenkingen”, TPR 2013, afl.1, 577. 141 M. PUELINCKX-COENE, R. BARBAIX, N. GEELHAND, “Vermomde en onrechtstreekse schenkingen”, TPR 2013, afl.1, 577-581. 142 Rb. Brussel 9 januari 2013, Fisc. Koer. 2014, afl. 19-20, 694. 143 Art. 3.18.0.0.14 VCF. 144 Brussel (1e k.) 25 februari 2014; T.Not 2014, afl.5, 321; Gent (11e k.) 18 januari 2007.

25

Daarnaast dient men ook een onderscheid te maken met de verkeerde kwalificatie van de

overeenkomst. Indien de akte een volledige en duidelijke weergave van de overeenkomst is,

kan het soms gebeuren dat de akte verkeerdelijk als een verkoop wordt voorgesteld. De

Administratie zal in deze gevallen het schenkingsrecht heffen en niet het verkooprecht. De

partijen zullen in dat geval ook geen fiscale boete oplopen wegens veinzing. Specifiek voor de

verkoop op lijfrente zal men de verkeerde kwalificatie enkel kunnen weerhouden wanneer de

partijen de huurwaarde of de huuropbrengst bekend maken. Dit zal doorslaggevend zijn voor

het bepalen van de werkelijke prestaties van de belastingplichtige.145

145 Vr. en Antw., Kamer 1993-94, 23 december 1993, www.fisconet.be (Vr. nr. 844 VAN GREMBERGEN).

26

4.2 De verkoop op lijfrente en de erfbelasting

De erfbelasting is de belasting die geheven wordt naar aanleiding van het overlijden op de

waarde van het vermogen van de overledene. De erfbelasting wordt omschreven als een weinig

humaan recht gezien de hoge en progressieve belasting. Hierna worden de aandachtspunten

voor de verkoop op lijfrente in de erfbelasting besproken.

4.2.1 Belastbaar voorwerp en belastbare grondslag

De VCF tracht het “belastbaar voorwerp” te omschrijven. De omschrijving omvat alle feiten of

handelingen die aanleiding kunnen geven tot de erfbelasting. Volgens artikel 2.7.1.0.1 VCF zal

de erfbelasting of recht van overgang gevestigd worden op de goederen die “ingevolge” het

overlijden overgaan.146

Specifiek voor de verkoop op lijfrente betekent dit dat indien het gaat om een rente die nog

gedurende een bepaalde termijn aan de overleden lijfrentegenieter betaald moet worden, er

erfbelasting verschuldigd zal zijn op de nog openstaande termijnen. Wanneer de rente werd

bedongen op iemand anders hoofd dan de lijfrentegenieter en de lijfrentegenieter komt te

overlijden, dan zullen de nog openstaande termijnen moeten worden opgenomen in het actief

van de nalatenschap van de overledene-lijfrentegenieter.147

De “belastbare grondslag” omvat volgens artikel 2.7.3.1.1 VCF de waarde van alles wat uit de

nalatenschap van een rijksinwoner wordt verkregen. De activa worden gewaardeerd op basis

van de verkoopwaarde de dag van het overlijden.148

Specifiek voor de verkoop op lijfrente zal overeenkomstig artikel 2.7.3.3.2, 5° VCF voor de

altijddurende rente gevestigd op het hoofd van een derde gebruik gemaakt worden van

coëfficiënten. De belastbare grondslag wordt berekend door de vermenigvuldiging van het

jaarlijks bedrag van de uitkering met de coëfficiënt. Deze coëfficiënt is afhankelijk van de

leeftijd van degene op wiens hoofd de lijfrente gevestigd is op datum van het overlijden.

146 M. DELANOTE, “De eigenheid van de Vlaamse erfbelasting”, T. Not. 2015, afl. 11, 750. 147 J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2006-2007, deel 1, Antwerpen, Intersentia,, 2007, 259, nr. 387. 148 Art. 2.7.3.3.1 VCF.

27

Leeftijdscoëfficiënt Leeftijd van degene op het hoofd van wie de

rente gevestigd is, in jaar

18 ≤ 20

17 > 20-30

16 > 30-40

14 > 40-50

13 > 50-55

11 > 55-60

9,5 > 60-65

8 > 65-70

6 > 70-75

4 > 75-80

2 > 80

Indien de rente gevestigd werd op het hoofd van meerdere personen dan wordt rekening

gehouden met de leeftijd van de jongste persoon.149

4.2.2 De tarieven

De algemene bepalingen rond de tarifering zijn terug te vinden in de artikelen 2.7.4.1.1 tot en

met 2.7.4.1.5 VCF. Het is van groot belang juist af te bakenen of men de nalatenschap enerzijds

als verkrijger in de eerste lijn of als partner verkrijgt of anderzijds dat men valt onder de

categorie broers en zussen of ‘anderen’.150

De erfbelasting is, met uitzondering van een aantal vlakke tarieven, een progressieve

erfbelasting. Dit geldt in twee opzichten: hoe groter het geërfde erfdeel of vermogen, hoe groter

het daarop toepasselijke tarief en afhankelijk van de verwantschapsband tussen erflater en

verkrijger zal bij een grotere afstand een hoger tarief gelden. Men maakt in de erfbelasting zelfs

gebruik van een super-progressief tarief.151

149 Art. 2.7.3.3.3, tweede lid VCF. 150 M. DELANOTE, “De eigenheid van de Vlaamse erfbelasting”, T. Not. 2015, afl. 11, 750-751. 151 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 293-194.

28

De onderstaande tabellen uit artikel 2.7.4.1.1 VCF geven een idee om welke tarieven het gaat.

De erflater heeft er dus alle belang bij zijn vermogen zo klein mogelijk te maken naar zijn

overlijden toe. Op deze manier vermijdt hij dat zijn erfgenamen hoge tarieven moeten betalen.

Als erfgenaam komt men dus best als een erfgenaam uit de eerste categorie (rechte lijn,

echtgenoten, partners) of als broer/zus tot de nalatenschap. Het tarief wordt dan toegepast per

rechtsverkrijgende. Voor alle “anderen” zal men de techniek van de globalisatie toepassen

waarbij alle erfdelen worden opgeteld om dan het correcte tarief toe te passen. Dit zorgt ervoor

dat men sneller in de hogere schijven terechtkomt. Bovendien genieten de erfgenamen uit de

eerste categorie (erfgenamen in rechte lijn, echtgenoten en samenwonenden) nog een voordeel,

namelijk de splitsing tussen de roerende en onroerende goederen. Dit voordeel geldt niet voor

TABEL I

tarief voor een verkrijging in rechte lijn en tussen partners

A

Schijf in euro tarief, toepasselijk op het

overeenstemmende

gedeelte in kolom A, in

%

totaalbedrag van

de belasting op de

voorgaande

gedeelten, in euro Vanaf tot en

met

0,01 50.000 3

50.000,01 250.000 9 1.500

250.000,01 27 19.500

TABEL II

tarief voor een andere verkrijging dan de verkrijgingen, vermeld in

tabel I

A

Schijf in euro

tarief, toepasselijk op

het overeenstemmende

gedeelte in kolom A,

in %

totaalbedrag van de

belasting op de

voorgaande

gedeelten, in euro

Vanaf tot en

met

tussen

broers en

zussen

tussen

anderen

tussen

broers en

zussen

tussen

anderen

0,01 75.000 30 45

75.000,01 125.000 55 55 22.500 33.750

125.000,01 65 65 50.000 61.250

29

de broers en zussen of anderen uit de tweede categorie.152 De eerste categorie verschaft

bijgevolg belangrijke voordelen inzake de toepassing van de erfbelasting.

De verkoop op lijfrente kan dan ook een belangrijk alternatief zijn, zeker wanneer men bepaalde

goederen wil laten toekomen aan verre verwanten of derden. Aangezien deze erfbelasting een

negatieve connotatie heeft onder de bevolking zal men daarom via vermogensplanning deze

erfbelasting trachten te vermijden. De erfbelasting is immers alleen verschuldigd op het

vermogen van de nalatenschap. Door het goed reeds op voorhand te verkopen, vermijdt men

deze progressieve tarifering.

4.2.3 De fictiebepalingen in de VCF en het doel van de decreetgever

De eerste fictiebepalingen werden reeds opgenomen in de wet van 11 oktober 1919.153 Op deze

manier werden er bepaalde overdrachten en beschikkingen gelijkgesteld met overgangen die

hun oorzaak in het overlijden vinden. Fiscaalrechtelijk gaat de Administratie ervan uit dat ze te

maken hebben met een legaat. Dit fictieve legaat wordt opgeteld bij de delen die ze ingevolge

de wet, testament of contractuele erfstelling hebben verkregen. Gezien het progressieve

karakter van de erfbelasting is dit niet altijd even voordelig voor de erfgenaam.154

De decreetgever is zich wel degelijk bewust van bepaalde ‘handige’ manoeuvres die worden

toegepast om de erfbelasting te omzeilen. Om te vermijden dat onder andere de verkoop op

lijfrente zou worden aangewend om aan de zware erfbelasting te ontsnappen, werden er door

de Vlaamse decreetgever ook een aantal fictiebepalingen opgenomen in de VCF. Via deze

fictiebepalingen vallen sommige goederen, hoewel ze geschonken, verkocht, enz. werden toch

in de nalatenschap en zijn ze onderhevig aan de erfbelasting.

Via deze fictiebepalingen probeert de decreetgever de burger te slim af te zijn. Zij viseert hierbij

de constructies of rechtshandelingen waarmee de erflater de overgang van zijn vermogen aan

elke vorm van belasting onttrekt. De burger wordt, samen met zijn fiscale adviseurs, alsmaar

slimmer en creatiever. Het is dus niet uitgesloten dat de decreetgever in de toekomst nieuwe

fictiebepalingen zal invoeren om nieuwe deuren te sluiten.

152 J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, “Successierechten – Tarief der rechten Vlaams Gewest”, Successierechten 2015, 958-960. 153Wet van 11 oktober 1919 brengende wijzigingen in de wetten op de successie-, registratie- en overschrijvingsrechten, en wijzigende artikelen 742, 753 en 755 van het Burgerlijk Wetboek, BS 13 november 1919. 154 H. CASIER, “De successierechten zijn dood. Leve de erfbelasting en de Vlaamse Codex Fiscaliteit!”, Successierechten 2014, afl. 11, 1-12.

30

Hierna wordt kort ingegaan op de fictiebepalingen die specifiek van belang zijn voor de verkoop

op lijfrente.

4.2.4 De fictie van artikel 2.7.1.0.6 VCF

Om aan de erfbelasting te ontsnappen, is het bij de verkoop op lijfrente mogelijk om de lijfrente

ten gunste van één of meerdere personen te vestigen. Bij het vooroverlijden van één van hen

zal de rente dan aanwassen bij het deel van de anderen uit het beding. Een dergelijk beding van

aanwas of terugvalling bij een verkoop op lijfrente wordt ook wel een beding ten behoeve van

een derde155 genoemd.

We illustreren dit aan de hand van een eenvoudig voorbeeld. Een vrouw verkoopt haar woning

op lijfrente. In de overeenkomst wordt opgenomen dat bij haar vooroverlijden de rente naar

haar dochter zal gaan. Op deze manier verkrijgt de dochter deze lijfrente op basis van een

overeenkomst en niet uit de nalatenschap van haar moeder. De lijfrente wordt verkregen naar

aanleiding van en niet door een overlijden, in dit geval is er geen erfbelasting verschuldigd. Het

is natuurlijk niet de bedoeling van de decreetgever dat men op deze manier aan de erfbelasting

zou ontsnappen.

De Administratie besliste echter anders. Wanneer twee of meerdere personen (onroerende)

goederen, die zij in onverdeeldheid hebben of waarvan zij alleen eigenaar zijn, afstaan tegen de

betaling van een lijfrente die betaald moet worden aan de afstanddoeners gedurende hun leven

en tot de dood van de langstlevende van hen met tussen hen een geldig beding van aanwas,

maakt dit beding het schenkingsrecht niet opeisbaar. De Administratie aanvaardt immers dat

iedere verkoper ten persoonlijke titel de volledige betaling van de lijfrente na het overlijden van

(één van de) medeverkopers heeft bedongen als voorwaarde van zijn deel of van zijn goed. Dit

betekent dat de Administratie aanneemt dat er geen beding ten behoeve van een derde bestond

met betrekking tot het gedeelte van de rente dat bij ieder overlijden terugviel op de andere

verkopers. Zij meent dat ieder voor zichzelf bedongen heeft.156,157 Gaat het echter om

155 Bergen (7e k.), 26 oktober 2004; A. ALEXANDRE, “Succession, stipulation pour autrui et renunciation”, TBBR 2007, afl. 9, 559-562. 156 J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, “Bedingen ten behoeve van een derde” in J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 191-192. 157 In overeenstemming met deze zienswijze werd door de Administratie op 2 september 1915 beslist dat artikel 50 van de wet van 30 augustus 1913 ook niet kon worden toegepast. Dit artikel kan beschouwd worden als de voorloper van artikel 8 Wet op de Successierechten of artikel 2.7.1.0.6 VCF, wat betekent dat deze zienswijze nog steeds toepasselijk is wanneer de verkopers of afstanddoeners geen echtgenoten getrouwd onder het gemeenschapsstelsel zijn; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, “Bedingen ten behoeve van een derde” in J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2015, 192.

31

echtgenoten getrouwd onder het gemeenschapsstelsel dan geldt een andere regeling waarop

later dieper wordt ingegaan.

4.2.4.1 De ratio van de decreetgever

Het oude artikel 8 van de Wet Successierechten is terug te vinden in twee verschillende artikels

in de VCF, namelijk artikel 2.1.7.0.6 en artikel 2.7.3.2.8.

Deze artikelen luiden als volgt:

- Artikel 2.1.7.0.6 VCF:

Ҥ1 De sommen, renten of waarden die kosteloos aan een persoon kunnen toekomen bij het

overlijden van de erflater, ingevolge een contract dat een door de erflater of door een derde in

het voordeel van die persoon gemaakt beding bevat, worden geacht als legaat te zijn verkregen

door die persoon.

Ook de sommen, renten of waarden die kosteloos aan een persoon kunnen toekomen, hetzij

binnen drie jaar vóór het overlijden van de erflater, hetzij na het overlijden van de erflater,

ingevolge een contract dat een door de erflater in het voordeel van die persoon gemaakt beding

bevat, worden geacht als legaat te zijn verkregen door die persoon.

Wanneer een overledene gehuwd was onder een stelsel van gemeenschap, gelden de bepalingen

van het eerste en het tweede lid ook voor de sommen, renten of waarden die kosteloos aan de

langstlevende echtgenoot toekomen ingevolge een contract dat door die langstlevende

echtgenoot is gesloten.

§2 Dit artikel is van toepassing op de sommen of waarden die kosteloos aan een persoon kunnen

toekomen bij het overlijden van degene die een levensverzekering aan order of aan toonder is

aangegaan.

De persoon, vermeld in dit artikel, wordt vermoed kosteloos te ontvangen, behoudens

tegenbewijs.

Dit artikel is niet van toepassing op:

1° de sommen, renten of waarden die verkregen zijn ingevolge een beding dat aan de

schenkbelasting of het registratierecht op de schenkingen onder de levenden is onderworpen;

2° de renten en kapitalen die gevestigd zijn ter uitvoering van een wettelijke verplichting;

3° de renten en kapitalen die door tussenkomst van de werkgever van de erflater gevestigd zijn in

het voordeel van de langstlevende echtgenoot van de erflater of zijn kinderen die de leeftijd van

eenentwintig jaar niet hebben bereikt, tot uitvoering van hetzij een groepsverzekeringscontract,

onderschreven ingevolge een bindend reglement van de onderneming dat beantwoordt aan de

voorwaarden, gesteld door de reglementering betreffende de controle van dergelijke contracten,

hetzij het bindend reglement van een voorzorgsfonds, opgericht in het voordeel van het personeel

van de onderneming;

4°de sommen, renten of waarden die bij het overlijden van de erflater worden verkregen ingevolge

een contract dat een door een derde in het voordeel van de verkrijger gemaakt beding bevat, als er

bewezen wordt dat die derde kosteloos in het voordeel van de verkrijger heeft bedongen.”

32

- Artikel 2.7.3.2.8 VCF:

“Als de erflater gehuwd was onder een stelsel van gemeenschap van goederen, worden de

sommen, renten of waarden, vermeld in artikel 2.7.1.0.6, die aan de echtgenoot als legaat

toevallen voor het volledige bedrag ervan, als legaat belast als ze zijn verkregen als

tegenwaarde voor de eigen goederen van de erflater. Ze worden slechts voor de helft belast in

alle andere gevallen. Het recht is niet verschuldigd als er bewezen wordt dat de sommen, renten

of waarden verkregen zijn als tegenwaarde voor eigen goederen van de echtgenoot. De

omstandigheid dat het beding wederkerig is, ontneemt de aard van bevoordeling niet daaraan.

De verkrijging wordt vermoed kosteloos te zijn ontvangen, behoudens tegenbewijs.”

Volgens de principes van de erfbelasting is het zo dat elke verkrijging door of bij overlijden

belast wordt met erfbelasting en dit op grond van de artikelen 2.7.1.0.1 en 2.7.1.0.2 VCF. Het

was echter zo dat dit principe voor het bestaan van deze fictiebepalingen op de helling stond.

De erflater kon dit principe en de daaraan gekoppelde belasting makkelijk omzeilen door zijn

vermogen aan een derde-tussenpersoon over te maken en dit onder de voorwaarde het verkregen

vermogen uiteindelijk uit te keren aan een bepaalde begiftigde op het moment van overlijden

van de vervreemder. Op deze manier verkreeg men het vermogen op basis van een

overeenkomst en niet uit de nalatenschap. Dit kwam onder meer vaak voor in

levensverzekeringscontracten waarin een begunstigingsclausule voor een derde werd

opgenomen.158 Met het oude artikel 8 W. Succ en de nieuwe fictiebepalingen uit de VCF wilde

de decreetgever deze praktijken een halt toe roepen.

Zoals reeds vermeld, werd het oude artikel opgesplitst in twee artikelen bij zijn overname in de

Vlaamse codex.159 Wat de echtgenoten getrouwd onder het gemeenschapsstelsel betreft

onderging dit zelfs een inhoudelijke wijziging. Het derde lid van artikel 2.7.1.0.6 bepaalt

immers dat wanneer de overledene gehuwd was onder een dergelijk stelsel de bepalingen uit

het eerste en tweede lid ook gelden voor alle sommen, renten en waarden die kosteloos aan de

langstlevende echtgenoot toekomen ingevolge een contract dat met deze echtgenoot werd

gesloten. Sinds de invoering160 van de erfbelasting in de VCF zijn alle sommen, renten en

waarden die door de betrokken echtgenoten worden verkregen belastbaar in de erfbelasting. Zij

158 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 233. 159 H. CASIER, “De successierechten zijn dood. Leve de erfbelasting en de Vlaamse Code Fiscaliteit!”, Successierechten 2014, afl. 11, 6. 160 De erfbelasting uit de VCF trad in werking op 1 januari 2015.

33

zijn zelfs belastbaar wanneer de echtgenoot dit zou verkrijgen ingevolge een beding ten

behoeve van zichzelf.161

Deze wijziging wordt duidelijk aan de hand van een eenvoudig voorbeeld die de situatie

weergeeft.162 Een veelvoorkomende praktijk is deze waarbij de ouders, getrouwd onder het

wettelijk stelsel, bijvoorbeeld een effectenportefeuille met voorbehoud van vruchtgebruik aan

hun kind willen schenken. De schenking vindt plaats voor een Belgische notaris. Als last van

deze schenking wordt voorzien dat het vruchtgebruik van de eerststervende zal aanwassen bij

het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot. Pas na het overlijden van zijn beide ouders

zal het kind de volle eigendom verwerven over de geschonken effectenportefeuille. Stel dat de

echtgenoot eerst komt te overlijden, is de aanwas van zijn vruchtgebruik dan belastbaar in

hoofde van zijn echtgenote?163

Volgens de oude wet op de successierechten was dit niet het geval. De echtgenote verkrijgt het

vruchtgebruik van een deel van deze effecten van haar echtgenoot als een last van haar eigen

schenking en niet als een schenking van haar echtgenoot. Aangezien het geen beding ten

behoeve van een derde164 betrof kon het oude artikel 8 geen uitwerking vinden.165 Het vierde

lid van dit artikel heeft bovendien ook geen betrekking op het vruchtgebruik en kan daardoor

niet worden toegepast.166

De nieuwe inhoud van artikel 2.7.1.0.6, derde lid VCF zorgt ervoor dat de aanwas wel

belastbaar wordt in hoofde van de echtgenote voor zover men het vruchtgebruik kwalificeert

als waarde.167 Het nieuwe artikel brengt bovendien met zich mee dat tontines of bedingen van

aanwas betreffende roerende goederen gesloten tussen twee personen die later huwen onder het

gemeenschapsstelsel belastbaar zijn in de erfbelasting.168,169

161 M. GIJBELS, A. VAN GEEL, “Enkele fictiebepalingen in de Vlaamse erfbelasting: een tussentijdse balans van de (on)bedoelde wijzigingen”, Notariaat 2015, nr. 4, 4-5. 162 M. GIJBELS, A. VAN GEEL, “Enkele fictiebepalingen in de Vlaamse erfbelasting: een tussentijdse balans van de (on)bedoelde wijzigingen”, Notariaat 2015, nr. 4, 4-5. 163 M. GIJBELS, A. VAN GEEL, “Enkele fictiebepalingen in de Vlaamse erfbelasting: een tussentijdse balans van de (on)bedoelde wijzigingen”, Notariaat 2015, nr. 4, 5. 164 Het betreft namelijk een beding ten behoeve van zichzelf. 165 Ook het oude artikel 4, 3° en artikel 7 W. Succ. kenden geen toepassing. 166 Dit zou wel het geval geweest zijn moest het om een beding gaan waarin een lijfrente bedongen werd. 167 De federale fiscale Administratie oordeelde dat een vruchtgebruik gekwalificeerd kan worden als waarde. Het is nu afwachten of ook VLABEL dit op deze manier zal interpreteren. 168 M. GIJBELS, A. VAN GEEL, “Enkele fictiebepalingen in de Vlaamse erfbelasting: een tussentijdse balans van de (on)bedoelde wijzigingen”, Notariaat 2015, nr. 4, 5. 169 J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, “Bedingen ten behoeve van een derde” in J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 181-261.

34

4.2.4.2 Toepassingsvoorwaarden

Opdat artikel 2.7.1.0.6 VCF van toepassing zou zijn, moet er cumulatief voldaan worden aan

de volgende zes toepassingsvoorwaarden170:

(i) Overeenkomst met een beding ten behoeve van een derde

De voornaamste voorwaarde die uit het artikel kan worden afgeleid, is het feit dat het moet gaan

om een beding ten behoeve van een derde.171,172 De derde moet hierbij voldoende bepaalbaar

of bepaald zijn. Is dit niet het geval, dan wordt de bedinger geacht voor zichzelf te hebben

bedongen.173,174 Het gaat steeds om een hoofdcontract175 waarop een beding ten behoeve van

een derde geënt is. Dit hoofdcontract kan bestaan uit een verkoop, schenking, een verzekering,

enz. Wat de verkoop op lijfrente betreft, betekent dit dat er een beding van aanwas of een

terugvalling ten voordele van een derde moet zijn opgenomen. De tegenpartij verbindt zich

ertoe iets te doen ten voordele van een derde. In artikel 2.7.1.0.6 VCF wordt expliciet melding

gemaakt van een contract. De fictiebepaling zal aldus geen uitwerking kennen wanneer het om

een eenzijdige rechtshandeling gaat.

De derde-begunstigde uit dit contract moet rechtstreeks rechten kunnen putten uit dit

derdenbeding. Wanneer de tegenpartij van het beding de discretionaire bevoegdheid zou hebben

om al dan niet de derde te begunstigen, kan de fictiebepaling ook geen uitwerking kennen.176

Daarnaast zal het artikel ook niet van toepassing zijn wanneer er een beding ten behoeve van

zichzelf of zijn erfopvolgers wordt gesloten, tenzij het tegendeel kan worden bewezen of uit de

170 R. FELTKAMP, E. WELLEKENS, “Beding ten behoeve van een derde” in X., Bijzondere overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2016, afl. 104, 233-239. 171 Men spreekt over een beding ten behoeve van een derde wanneer in een overeenkomst wordt bedongen dat een van de contractanten iets zal geven of zal doen in het voordeel van een derde persoon, die vreemd is aan de overeenkomst en hier ook niet in vertegenwoordigd wordt; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, “Bedingen ten behoeve van een derde” in J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2015, 184. 172 D. RENOTTE, W. QUIRYNEN, “Lijfrente onder de vorm van een beding ten behoeve van een derde en lijfrente tot vergelding van bewezen diensten”, Jura. Falc. 1994-95, 463-490. 173 Dit heeft consequenties voor de successierechten, zie verder. 174 In volgende gevallen gaat men er vanuit dat men te maken heeft met een beding ten behoeve van een derde: indien het beding uitdrukkelijk gemaakt wordt in het voordeel van de kinderen van de bedinger en deze niet noodzakelijk erfgenaam moeten zijn, wanneer het beding gemaakt werd in het voordeel van rechtstreekse erfgenamen (zijnde de kinderen) of de echtgenote van de bedinger en indien het beding werd opgesteld in het voordeel van de leden van het gezin voor wie de bedinger de steun is op het ogenblik van het overlijden; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, “Bedingen ten behoeve van een derde” in J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 185. 175 Art. 1121 B.W. 176 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 234.

35

overeenkomst voortvloeit.177 Overeenkomstig artikel 1122 Burgerlijk Wetboek wordt men

immers geacht steeds voor zichzelf of zijn rechtverkrijgenden te bedingen. Men zal echter wel

op grond van artikel 2.7.1.0.2 VCF erfbelasting verschuldigd zijn.178

(ii) Het beding gaat uit van de overledene of derde

Sinds de aanpassing van de wet kan de fictiebepaling 2.7.1.0.6 VCF ook van toepassing zijn

wanneer het beding uitgaat van een derde.179 Die derde wordt dan beschouwd als het

‘economisch verlengstuk’ van de overledene. De derde wordt geacht voor rekening van de

overledene te hebben gehandeld. Handelde de derde louter uit vrijgevigheid ten aanzien van

de begunstigde dan vindt de fictiebepaling geen toepassing in hoofde van de overledene.180

(iii) De prestatie moet opeisbaar zijn

De prestatie moet opeisbaar zijn bij het overlijden van de erflater, een eventueel later tijdstip

ofwel binnen de drie jaar die het overlijden van de erflater voorafgaan.181 Men dient hierbij

twee situaties te onderscheiden.

In een eerste hypothese gaat het beding uit van de overledene zelf en is het onbelangrijk of

het beding uitwerking krijgt bij het overlijden van de erflater, een later tijdstip of binnen de

drie jaar die het overlijden voorafgaan. Dit betekent dat de verdachte periode in dit geval

aanvangt drie jaar voor het overlijden en deze na het overlijden onbeperkt blijft verder lopen.

Een tweede hypothese behelst de situatie waarin het beding uitgaat van een derde. In dit geval

is vereist dat het beding opeisbaar is bij het overlijden van de erflater.

(iv) Sommen, renten of waarden

De uitgekeerde prestatie moet de vorm aannemen van sommen, renten of waarden. De

draagwijdte van sommen en renten is veelal duidelijk. Het begrip waarden heeft meestal

betrekking op effecten. De Federale Fiscale Administratie probeerde in 2014 echter dit begrip

177 J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, “Bedingen ten behoeve van een derde” in J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 184. 178 Zo zal er geen sprake zijn van een beding ten behoeve van een derde wanneer een persoon een gemengde levensverzekering afsluit met als begunstigde zichzelf of (één van) zijn rechtsopvolgers; J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, “Bedingen ten behoeve van een derde” in J. DECUYPER, J. RUYSSEVELDT, Successierechten 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 184. 179 Voor deze wet was het artikel beperkt tot het geval waar het beding van de overledene zelf uitging. Dit kon dus makkelijk omzeild worden. 180 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 234. 181 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 234-235.

36

uit te breiden tot ‘elk goed met waarde’. Dit ontketende een enorme golf van terecht protest

(zie infra). Indien de prestatie bestaat uit iets anders (zoals bijvoorbeeld het afgeven van een

goed, een derde opleggen iets te doen) dan is de fictiebepaling niet van toepassing.182

(v) Een kosteloos beding

Het kosteloze karakter betekent dat het beding geenszins de bedoeling heeft om de prestatie

te compenseren.183 Dit kosteloze karakter wordt vermoed. Indien men aan de toepassing van

artikel 2.7.1.0.6 VCF wil ontsnappen, zal de verkrijger hier bijgevolg het tegenbewijs van

moeten leveren.184,185

(vi) De begunstigde van het beding overleeft de erflater

De begunstigde van het beding moet de erflater overleven, wil de fictiebepaling toepassing

kennen.186

4.1.4.2.1 De uitzonderingen

In vier gevallen is de fictiebepaling uit artikel 2.7.1.0.6 VCF echter niet van toepassing. Hoewel

voldaan is aan de toepassingsvoorwaarden, zal er geen erfbelasting worden geheven. Deze

uitzonderingen worden hierna kort toegelicht. De eerste uitzondering is voornamelijk van

belang in het licht van de verkoop op lijfrente. De andere drie uitzonderingen worden voor de

volledigheid kort aangehaald.

(i) Uitzondering 1: bedingen ten behoeve van een derde onderworpen aan het

schenkingsrecht

Artikel 2.7.1.0.6 VCF is niet van toepassing op de sommen, renten en waarden die werden

verkregen door een beding dat aan de schenkbelasting of registratierechten onderworpen werd.

Dit is een toepassing van het non bis in idem-beginsel. Deze uitzondering is dan ook relevant

voor de verkoop op lijfrente. Wanneer het beding ten behoeve van een derde aldus reeds aan de

schenkbelasting onderworpen werd, zal zij niet nogmaals onderhevig zijn aan de erfbelasting.

182 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 235. 183 Een schuldsaldoverzekering afsluiten ter verzekering van de terugbetaling van een schuld is aldus niet onderhevig aan de fictiebepaling uit 2.7..0.6 VCF. 184 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 235. 185 Dit tegenbewijs kan worden geleverd door een geschrift, een bekentenis, een getuigenis of een vermoeden. 186 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 235.

37

(ii) Uitzondering 2: renten of kapitalen uitgekeerd op grond van wettelijke verplichtingen

Onder deze uitzondering vallen alle verzekeringen die de overledene of een derde voor de

overledene zijn rekening wettelijk verplicht zijn aan te gaan. Men kan hierbij denken aan het

rust-of overlevingspensioen, arbeidsongevallenverzekering, enz.187

(iii) Uitzondering 3: de renten of kapitalen uitgekeerd op grond van een

groepsverzekeringscontract of bindend reglement van een voorzorgfonds

De renten en kapitalen die door de tussenkomst van de werkgever van de erflater werden

gevestigd ten behoeve van de overlevende echtgenoot van de overleden werknemer of ten

behoeve van diens kinderen die de leeftijd van 21 jaar nog niet hebben bereikt, vallen niet onder

toepassing van de fictiebepaling. Opdat deze uitzondering toepassing zou vinden, moet er

voldaan zijn aan een aantal voorwaarden, waaronder:188

- De groepsverzekering moet onderschreven zijn ingevolge een bindend reglement. Slechts

wanneer de werkgever in die mate verplicht zou zijn een dergelijke verzekering af te sluiten

en bijdragen te betalen, bestaat er een vrijstelling. Indien de werknemer vrijwillig een aantal

supplementaire bijdragen betaalt of blijft hij ze na zijn pensioen betalen, dan is het kapitaal

dat door deze bijdragen ontstond niet vrijgesteld.

- Er moet bovendien sprake zijn van een arbeidsovereenkomst. Mensen onder het

zelfstandigenstatuut kunnen van deze vrijstelling geen gebruik maken.189

- De uitkeringen van deze contracten moeten toekomen aan de langstlevende echtgenoot en

bij gebreke hiervan aan de kinderen die de leeftijd van 21 jaar nog niet bereikt hebben.190

(iv) Uitzondering 4: een kosteloos beding uitgaande van een ander persoon dan de erflater

Aan de hand van een concreet voorbeeld wordt deze uitzondering nader toegelicht. In casu gaat

het om een vader die een levensverzekering afsluit op het hoofd van zijn schoonzoon en dit ten

gunste van zijn eigen dochter. Bij het overlijden van de schoonzoon zal de dochter ingevolge

deze levensverzekering een kapitaal ontvangen. De vader wil ervoor zorgen dat zijn dochter op

het moment dat de schoonzoon komt te overlijden zich geen zorgen moet maken. De vader

187 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 237. 188 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 237. 189 Het toenmalige Arbitragehof, nu Grondwettelijk Hof, voorzag hier geen discriminatie van de zelfstandige in. 190 Opnieuw zag het toenmalige Arbitragehof hier geen graad van discriminatie in ten aanzien van de feitelijk samenwonende partners.

38

heeft aldus kosteloos voor een derde-begunstigde (zijn dochter) bedongen. De vader kan niet

worden aanzien als het economisch verlengstuk van zijn schoonzoon. De schoonzoon is geen

partij bij het contract. Het overlijden van de schoonzoon zal echter wel aanleiding geven tot de

uitkering van het kapitaal door de verzekeringsmaatschappij. De fictiebepaling vindt hier dan

ook geen toepassing. Let op, wanneer de vader komt te overlijden vindt het artikel wel

toepassing.

4.2.4.3 De echtgenoten onder het gemeenschapsstelsel

De decreetgever bracht een drievoudige wijziging aan op de normale regeling van artikel

2.7.1.0.6 VCF wanneer de overledene gehuwd was onder het gemeenschapsstelsel. Dit betekent

dat de volgende uiteenzetting niet van toepassing is op de gehuwden onder het stelsel van

scheiding van goederen.191,192 Deze correcties vindt men in de VCF terug onder het artikel

2.7.3.2.8.

Een eerste correctie bestaat er in dat artikel 2.7.1.0.6 VCF ook van toepassing is wanneer de

gehuwde een beding ten behoeve van zichzelf sluit.193 De motivering van de decreetgever

hiervoor luidde dat men veronderstelt dat het hoofdcontract door de gemeenschap wordt

afgesloten en derhalve moet worden aangenomen dat de overledene economisch gezien een

mede-bedinger was.

De tweede correctie betreft de belastbare grondslag en vormt de aansluiting met de eerste

correctie. Wanneer een gehuwde persoon een beding afsluit in het voordeel van zijn echtgenote

of desbetreffend zijn eigen voordeel, dan wordt deze begunstiging slechts voor de helft van

deze waarde belast. De motivering van de decreetgever luidt opnieuw dat men geacht wordt

voor de helft van de financiering zelf te hebben ingestaan. Deze ratio legis leidt dan ook tot het

aanvaarden van twee uitzonderingen op dit principe, namelijk:

- Indien de begunstigde echtgenoot er in slaagt aan te tonen dat de premies met eigen gelden

werden betaald, dan verliest het beding zijn kosteloos karakter en kan artikel 2.7.1.0.6 VCF

bijgevolg niet meer worden toegepast, maar

191 Artikel 2.7.1.0.6, eerste lid is echter wel op hen van toepassing wanneer er door de overleden echtgenoot op zijn hoofd een verzekering werd afgesloten ten voordele van de andere echtgenoot. 192 H. COOLS en E. DEBRUYNE, Praktisch registratie –en successierecht, Berchem, De Boeck, 2014, 161. 193 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 235.

39

- slaagt de fiscus er daarentegen in om te bewijzen dat de premies met eigen gelden van de

erflater werden betaald dan zal de heffing plaatsvinden op de volledige waarde (en niet op de

helft).194

De derde en laatste correctie bestaat er in dat de omstandigheid dat het beding wederkerig is

geen afbreuk doet aan het feit dat het om bevoordeling gaat. Sluiten de echtgenoten een

levensverzekeringscontract af in elkaars voordeel, dan blijft het kosteloos karakter hiervan

bestaan.

4.2.4.4 De belastbare grondslag

Wat de bepaling van de belastbare grondslag betreft, wordt er ook voor dit artikel niet

afgeweken van de algemene principes. In geval van de uitkering van een geldsom zal men de

nominale waarde van dit bedrag in aanmerking moeten nemen. Het bedrag dat in

overeenstemming is met de deelname in de winst dient eveneens te worden aangegeven

(eventueel na aftrek van de inkomstenbelasting). Wat de lijfrente betreft, zal de grondslag

bepaald worden door de vermenigvuldiging van de jaarlijkse rente met een bepaalde coëfficiënt

die men kan terugvinden in artikel 2.7.3.3.2 VCF. Kan men enkel een waarde onderscheiden

dan zal de belastbare grondslag eveneens bepaald worden volgens toepassing van artikel

2.7.3.3.2.VCF.195

4.2.4.5 Uitbreiding van het begrip ‘waarden’

Zoals reeds kort werd aangehaald, stuitte de Fiscale Administratie op fel protest wanneer zij

haar intentie uitte om het begrip waarden uit te breiden. In de rechtsleer wordt aanvaard dat

onder waarden alle openbare effecten dienen te worden verstaan. Het gaat dan om titels van

aandelen, deelbewijzen en obligaties.

De Administratie hield er na verloop van tijd echter een ruimere omschrijving op na. Volgens

hen kwamen levensverzekeringen die het karakter van een beleggingspolis hadden ook in

aanmerking voor de toepassing van het, toen nog geldende, artikel 8 Wet op de

Successierechten.

194 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 236. 195 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 236.

40

Sommige auteurs zijn echter van mening dat de Administratie hier een stap te ver gaat.196 Op

deze manier valt zelfs het verkrijgen van ‘een waarde’ onder de fictiebepaling. Deze door de

Administratie verruimde toepassing kan dan ook niet worden getolereerd. De fictiebepaling

moet strikt geïnterpreteerd worden, dit vloeit voort uit zijn afwijkende karakter.

Een derdenbeding opnemen in een overeenkomst houdt dus steeds een risico in. De partijen

doen er goed aan te vermijden dat zij onder het toepassingsgebied van artikel 2.7.1.0.6 VCF

vallen. Lukt dit niet dan riskeren ze dat de Administratie dit beding als een fictief legaat

beschouwt en er dus erfbelasting verschuldigd is. Men kan aan deze toepassing ontsnappen

door zich onder een van de uitzonderingen te plaatsen of door niet aan een van de

toepassingsvoorwaarden te voldoen.

196 N. GEELHAND, P. VAN EESBEECK, “Afkoopwaarde levensverzekering als fictief legaat: verrassende beslissing”, Fiscoloog 2013, afl. 1351, 1.

41

4.2.5 De fictie van artikel 2.7.1.0.9 VCF

De decreetgever is ietwat achterdochtig wat vervreemdingen tegen lijfrente (en dus ten

bezwarende titel) betreft die voor het overlijden plaatsvinden tussen de erflater en zijn

erfgenamen of legatarissen. Via het onderstaande artikel wordt er via een fictiebepaling een

vermoeden ingevoerd waarbij de roerende of onroerende goederen die onder bezwarende titel

werden verkocht of afgestaan toch deel uitmaken van de nalatenschap en voor de heffing van

de erfbelasting in aanmerking komen.

4.2.5.1 De ratio van de decreetgever

Het oude artikel 11 van de Wet Successierechten wordt in de VCF in drie delen opgesplitst,

namelijk artikel 2.7.1.0.9, artikel 2.7.3.3.5 en artikel 2.7.5.0.5 VCF. Volgens de memorie van

toelichting was de reden hiervoor niet zozeer een inhoudelijke verandering, doch een

duidelijkere formulering van onder andere de berekeningswijze.197,198

Artikel 2.7.1.0.9 bepaalt dat:

“Als de roerende of onroerende goederen door de erflater onder bezwarende titel zijn verkocht

of afgestaan, worden ze voor de heffing van de erfbelasting geacht deel uit te maken van zijn

nalatenschap en als legaat te zijn verkregen door de verkrijger of door de overnemer als de

erflater zich volgens de overeenkomst ofwel een vruchtgebruik heeft voorbehouden op de

afgestane goederen of op andere goederen, ofwel de afstand van om het even welk ander

levenslange recht in zijn voordeel heeft bedongen.

Het eerste lid is niet van toepassing als:

1° wordt bewezen dat de verkoop of de afstand geen bedekte bevoordeling is van de verkrijger of

van de overnemer;

2° de erflater langer heeft geleefd dan de verkrijger of de overnemer, of als de verkrijger of de

overnemer niet behoort tot de personen, vermeld in artikel 2.7.3.4.4, eerste, tweede en derde lid.”

Men wil via dit vermoeden juris tantum aldus vermijden dat een erflater kort voor zijn

overlijden, en wetende dat hij nog slechts een korte termijn te leven heeft, een onroerend goed

tegen lijfrente zou verkopen en op die manier de tegenpartij zou bevoordelen. Volgens de

rechtsleer maken de verkochte goederen dan geen voorwerp uit van een rechtshandeling ten

bezwarende titel maar wel van een schenking. De goederen worden fiscaal gezien nog steeds

197 MvT, Parl. St., Kamer 2014-15, nr. 1, p. 13. 198 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 253-254.

42

geacht deel uit te maken van het patrimonium van de erflater en zijn bijgevolg onderhevig aan

de erfbelasting.199

Aangezien het om een vermoeden juris tantum gaat, is het steeds mogelijk voor de erfgenaam

of de verkrijger om aan te tonen dat het niet om een bedekte bevoordeling gaat en de

fictiebepaling in casu niet van toepassing is (zie infra).

4.2.5.2 Toepassingsvoorwaarden

Vooraleer men artikel 2.7.1.0.9 VCF kan toepassen, moet er voldaan worden aan zeven

cumulatieve voorwaarden.200

(i) Roerende of onroerende goederen

Het vermoeden geldt zowel voor de vervreemding van roerende als onroerende goederen,

waar deze ook gelegen zijn. Wat de overgang bij overlijden betreft, wordt het vermoeden

logischerwijze beperkt tot de onroerende goederen gelegen in België.

(ii) Rechtshandeling ten bezwarende titel

Het moet gaan om een rechtshandeling ten bezwarende titel201, waarbij “de verkoop” het

typevoorbeeld is. Niet-vermomde schenkingen worden door het artikel niet geviseerd. Het is

daarenboven van geen belang of de erfgenamen hebben toegestemd zoals in artikel 918 van

het Burgerlijk Wetboek vermeld staat noch of de vervreemding al dan niet geregistreerd werd

(zie infra).

(iii) Datum van de verrichting

Voor de toepassing van artikel 2.7.1.0.9 VCF (en artikel 11 W. Succ.) is het van geen belang

op welk tijdstip deze rechtshandeling ten bezwarende titel plaatsvond. Deze datum zal echter

wel van belang zijn in het kader van andere artikels (zie infra).

(iv) Met voorbehoud van vruchtgebruik, lijfrente of elk ander levenslang recht

Het vermoeden zal trouwens enkel spelen wanneer de vervreemder (en latere erflater) zich

een vruchtgebruik voorbehoudt, zich een levenslang recht van gebruik en bewoning toekent,

199 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 253-254. 200 H. CASIER, “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015, 255-256. 201 I. VERHULST, “Verkoop van een onroerend goed aan een erfgenaam of legataris tegen betaling van een lijfrente”, TFR 2008, 198.

43

een lijfrente of enig ander levenslang recht zoals de last van verzorging en levensonderhoud

gedurende het leven. Zelfs wanneer de erflater een vruchtgebruik zou krijgen op een ander

goed dan hetgeen werd vervreemd, speelt het vermoeden. Het is echter wel zo dat het

vermoeden beperkt wordt tot het levenslang recht.

Zo zal artikel 2.7.1.0.9 VCF van toepassing zijn wanneer de erflater een goed verkocht heeft

tegen een prijs die onmiddellijk omgezet wordt in een levenslange uitkering te betalen door

de verkrijger van het goed.202 Het artikel kent daarentegen geen toepassing wanneer de erflater

de koopsom zou gebruiken om deze zelf om te zetten in een lijfrente via de

verzekeringsmaatschappij.203

(v) De overledene-schenker

Hierbij wordt slechts de echtgenoot die bij de verkoop (of in het algemeen, de vervreemding)

betrokken is, als legataris beschouwd. Dit ongeacht het feit dat het om de verkoop van een

gemeenschappelijk goed zou gaan.204

(vi) De erfgenaam, legataris, begiftigde of tussenpersoon

De begunstigde-koper moet de hoedanigheid hebben van erfgenaam, legataris, begiftigde van

de overledene of tussenpersoon205 daarvan.206 Om te beoordelen of men de hoedanigheid van

tussenpersoon heeft, moet men zich plaatsen op de dag van de door de wet geviseerde

rechtshandeling als op het ogenblik van het overlijden. Wat de erfgenamen, legatarissen en

begiftigden aangaat, is het voldoende om de hoedanigheid na te gaan op de dag van het

overlijden.207

202 I. VERHULST, “Verkoop van een onroerend goed aan een erfgenaam of legataris tegen betaling van een lijfrente”, TFR 2008, 199. 203 I. VERHULST, “Verkoop van een onroerend goed aan een erfgenaam of legataris tegen betaling van een lijfrente”, TFR 2008, 199. 204 Zie artikel 2.7.1.0.7 en 2.7.1.0.8 VCF. 205 Als tussenpersoon komen in aanmerking: de ouders, de kinderen en afstammelingen van de verkrijger, de kinderen van de andere echtgenoot die uit een ander huwelijk zijn geboren, de echtgenoot van de erfgenaam, legataris of de persoon met wie men voorafgaand wettelijk samenwoonde; art. 911 laatste alinea en art. 1100 B.W. 206 Hetgeen hieronder wordt begrepen zie artikel 2.7.1.0.7 VCF. 207 I. VERHULST, “Verkoop van een onroerend goed aan een erfgenaam of legataris tegen betaling van een lijfrente”, TFR 2008, 199.

44

(vii) Vooroverlijden van de fictieve schenker

Het artikel vindt enkel toepassing indien de fictieve legataris overlijdt voor de betrokken

verkrijger-erfgenamen, legataris, begiftigde.208

4.2.5.3 Het tweeledig tegenbewijs

Zonet werden de toepassingsvoorwaarden van artikel 2.7.1.0.9 VCF besproken. Het is echter

steeds mogelijk voor de erfgenamen of tussenpersonen om het tegenbewijs van dit vermoeden

te leveren. Indien men kan aantonen dat de verkoop of afstand geen bedekte bevoordeling

inhoudt ten aanzien van de verkrijger dan is het vermoeden niet van toepassing. Dit tegenbewijs

kan geleverd worden door alle middelen van recht.209,210 De fiscus zal enkel moeten aantonen

dat het goed ten bezwarende titel werd verkocht of werd afgestaan met voorbehoud van

vruchtgebruik, een lijfrente of een ander levenslang recht.211 Het is dan aan de

belastingplichtige om aan te tonen dat het niet om een bedekte bevoordeling gaat.

Om aan de toepassing van artikel 2.7.1.0.9 VCF te ontsnappen, zal men moeten aantonen dat

er gelijkwaardigheid tussen de prestaties bestond op het moment van het sluiten van het

contract.212, 213 Dit betekent enerzijds dat men zal moeten aantonen dat de waarde van de

prestaties praktisch gelijk is aan de waarde van het goed dat werd afgestaan en anderzijds moet

men aantonen dat de tegenprestatie daadwerkelijk werd geleverd.214,215

(i) Prestaties gelijk aan de waarde van het afgestane goed

De prestaties moeten praktisch gelijk zijn aan de waarde van het goed dat door de erflater in

eigendom wordt afgestaan. Wanneer men te maken heeft met een lijfrente zal deze correct

moeten vastgesteld worden in functie van de levensverwachting van de erflater.216

Er moet worden aangetoond dat de bedongen prestaties in het voordeel van de overledene

evenwaardig zijn met wat de erflater in eigendom heeft afgestaan. Dit moet reëel en oprecht

zijn. De fiscus gaat steeds uit van de normale verkoopwaarde van het goed en niet van de

208 Art. 2.7.1.0.9, lid 2, 2° VCF. 209 E. DHAENE, “Over het tegenbewijs van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2014, afl. 9, 1. 210 Luik (9e k.), 28 mei 2014. 211 E. DHAENE, “Over het tegenbewijs van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2014, afl. 9, 2. 212 I. VERHULST, “Verkoop van een onroerend goed aan een erfgenaam of legataris tegen betaling van een lijfrente”, TFR 2008, 199. 213 Gent 13 maart 2007; Gent, 13 maart 2007, rec. gén. enr. not. 2013, afl. 4, 158, noot A. CULOT. 214 E. DHAENE, “Over het tegenbewijs van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2014, afl. 9, 2. 215 J. DECUYPER, “De valkuilen van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2012-2013, afl. 11, 1. 216 E. DHAENE, “Over het tegenbewijs van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2014, afl. 9, 2.

45

verkoopwaarde zoals deze in de notariële akte wordt ingevuld (tenzij dit overeenstemt met de

werkelijke verkoopwaarde).217

Deze oprechtheid en correctheid kan zoals gezegd met alle gewone rechtsmiddelen worden

aangetoond, inclusief de getuigenissen en vermoedens. De eed valt hier niet onder.218

Om te achterhalen of er inderdaad een gelijkwaardigheid is, zal men de waarde van de volle

eigendom van het overgedragen goed vergelijken met de waarde van de tegenprestaties die

hiertegenover staan. Er bestaat geen theoretische formule om exact te bepalen of de

tegenprestatie gelijkwaardig is. Men zal de vaststelling bijgevolg volgens de regels van het

gemeen recht moeten doen. Een tegenprestatie in geld levert over het algemeen weinig

problemen op aangezien het zeer eenvoudig is om aan de hand van geld de gelijkwaardigheid

te bepalen. Bovendien is het aan te raden in bijzijn van de notaris te betalen en in de notariële

akte te vermelden hoe de betaling zal gebeuren.219 Daarnaast moet men zelf ook de bewijzen

bewaren voor het geval de bank niet meer in staat zou zijn deze bewijzen af te leveren. De

Administratie vecht in principe afwijkingen van minder dan tien procent niet aan. 220

Belangrijk bij de begroting van levenslange prestaties zijn de gezondheidstoestand en de leeftijd

van de persoon. Daar waar de leeftijd objectief kan worden vastgesteld, is het vaststellen van

de gezondheidstoestand eerder subjectief.221 In uitzonderlijke gevallen hield de rechtbank niet

alleen rekening met de gelijkwaardigheid tussen de waarde van het afgestane goed en de

bedongen rente. Indien de prestaties uiteindelijk zouden leiden tot een ongelijkwaardigheid,

dan zou men de gelijkwaardigheid toch kunnen aantonen door rekening te houden met de

gezondheidstoestand van de verkoper of bepaalde morele voordelen die men gehad zou hebben

door te contracteren met de erfgenaam of legataris. Het is ook steeds mogelijk gebruik te maken

van een geneeskundig attest waarin de gezondheidstoestand van de erflater omschreven wordt

(zie supra).

Wat de levenslange prestaties betreft, is het daarnaast ook van belang een onderscheid te maken

tussen vruchtgebruik, recht van gebruik en bewoning en de lijfrente. Indien het gaat om de

217 J. DECUYPER, “De valkuilen van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2012-2013, afl. 11, 4. 218 I. VERHULST, “Verkoop van een onroerend goed aan een erfgenaam of legataris tegen betaling van een lijfrente”, TFR 2008, 199. 219 J. DECUYPER, “De valkuilen van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2012-2013, afl. 11, 4; in de tekst verkiest men de bankcheque als betaalmiddel. 220 I. VERHULST, “Verkoop van een onroerend goed aan een erfgenaam of legataris tegen betaling van een lijfrente”, TFR 2008, 199. 221 J. DECUYPER, “De valkuilen van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2012-2013, afl. 11, 4.

46

betaling van een lijfrente zal de periodieke betaling gekapitaliseerd worden, rekening houdend

met de leeftijd van de rentegenieter. Het totaal van de waarde van de levenslange prestaties

moet de waarde van de volle eigendom van het verkochte (onroerend) goed

vertegenwoordigen.222

(ii) Tegenprestatie daadwerkelijk leveren

De partijen moeten niet alleen de intentie hebben deze prestatie uit te voeren, maar zij moeten

dit ook daadwerkelijk doen. In de rechtspraak rijzen de meeste vragen omtrent het feit of de

tegenprestatie daadwerkelijk geleverd werd. In vele gevallen slaagt men er niet in aan te tonen

dat de tegenprestatie effectief werd uitgevoerd. Het is dan ook voor de belastingplichtige van

groot belang om voldoende bewijzen (bankuittreksels, overschrijvingsbewijzen, enz.) te

verzamelen tijdens de uitvoering ervan zodanig dat dit als tegenbewijs kan fungeren in een

eventueel latere procedure. Op deze manier wordt het voor de Administratie moeilijk om de

effectieve betaling van de lijfrente te betwisten.223

4.2.5.4 De toepassing alsnog vermijden

Het is steeds mogelijk dat de partijen er niet in slagen het tegenbewijs te leveren waardoor

artikel 2.7.1.0.9 VCF alsnog toepassing vindt.

Er bestaan drie verdedigingsmechanismen die men als belastingplichtige kan volgen om de

toepassing te vermijden.

Een eerste denkpiste bestaat er in na te gaan of de toepasssingsvoorwaarden van artikel 2.7.1.0.9

VCF daadwerkelijk vervuld zijn. Reeds bij het opstellen van de akte is het de taak van de

partijen na te gaan of men aan de toepassing voldoet en of er niet enigszins een mogelijkheid is

de tekst van de akte zodanig te redigeren dat één van de voorwaarden toch geen toepassing

vindt.224 Zo is het mogelijk dat wanneer de verkregen goederen zouden toebehoren aan het

gemeenschappelijk vermogen, voor de helft van deze verkrijging artikel 2.7.1.0.9 VCF geen

toepassing zou vinden. Het gedeelte dat door de erfgenamen wordt verkregen, zou dan wel

onderhevig zijn aan het artikel. Voor erfgenamen geldt immers enkel de hoedanigheid op het

tijdstip van overlijden.225 De echtgenoot van de erfgenaam daarentegen wordt gezien als een

222 J. DECUYPER, “De valkuilen van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2012-2013, afl. 11, 5. 223 I. VERHULST, “Verkoop van een onroerend goed aan een erfgenaam of legataris tegen betaling van een lijfrente”, TFR 2008, 199. 224 G. DEKNUDT, M. DELBOO, “Grondige kennis toepassingsvoorwaarden artikel 11 W. Succ. kan ernstige besparing opleveren”, TFR 2004, 826. 225 G. DEKNUDT, M. DELBOO, “Grondige kennis toepassingsvoorwaarden artikel 11 W. Succ. kan ernstige besparing opleveren”, TFR 2004, 827.

47

tussenpersoon. Die zal slechts onder het toepassingsgebied van artikel 2 .7.1.0.9 VCF vallen

indien die zowel bij het opstellen van de akte (of de overeenkomst) als op het tijdstip van

overlijden deze hoedanigheid had. Indien de echtgenoot van de erfgenaam op één van deze twee

tijdstippen niet over de vereiste hoedanigheid beschikte, wordt hij uitgesloten van de toepassing

van artikel 2.7.1.0.9 VCF. Een kanttekening die hierbij moet gemaakt worden, is het feit dat

deze zienswijze ook in het voordeel van de Administratie kan uitdraaien. Indien beiden de

vereiste hoedanigheid bezitten, zal het verkregen legaat getaxeerd worden aan het tarief dat op

hen van toepassing is. In vele gevallen zal dit voor wat het deel verkregen door de

tussenpersoon226 betreft nadeliger zijn voor de belastingplichtige.

Wanneer echter aan alle toepassingsvoorwaarden van het artikel voldaan zijn, zal men slechts

kunnen ontkomen aan de toepassing ervan wanneer men kan aantonen dat de verkoop of afstand

geen bedekte bevoordeling uitmaakt. Zoals reeds hierboven werd uiteengezet, is het leveren

van dit tegenbewijs niet altijd eenvoudig. Het is dan ook aan de belastingplichtigen om reeds

tijdens het uitvoeren van de tegenprestatie voor afdoende bewijsmiddelen te zorgen.227

Indien de voorgaande verdedigingsmechanismen niet effectief zijn, blijft er nog één denkpiste

over, namelijk de belastbare grondslag zoveel mogelijk beperken. Men kan met andere woorden

niet meer ontsnappen aan de betaling van de erfbelasting, maar wel proberen om de belastbare

grondslag te verminderen. Deze vermindering is bijvoorbeeld mogelijk wanneer de erflater

naast het vruchtgebruik ook de overlating van een goed in eigendom te zijnen bate heeft

bedongen.228

Reeds bij het aangaan van de overeenkomst is het aldus van belang voor de partijen te vermijden

onder de toepassing van artikel 2.7.0.1.9 VCF te vallen. Daarnaast is het onontbeerlijk om

tijdens het leveren van de tegenprestaties zich van afdoende bewijsmiddelen te voorzien.

Wanneer men dan geconfronteerd zou worden met een vermoeden van bedekte bevoordeling

door de Administratie, kan men zo trachten te bewijzen dat het om een bedekte bevoordeling

zou gaan.

226 Zij zijn immers in de meeste gevallen aan een hoger tarief onderworpen. 227 G. DEKNUDT, M. DELBOO, “Grondige kennis toepassingsvoorwaarden artikel 11 W. Succ. kan ernstige besparing opleveren”, TFR 2004, 827-828. 228 G. DEKNUDT, M. DELBOO, “Grondige kennis toepassingsvoorwaarden artikel 11 W. Succ. kan ernstige besparing opleveren”, TFR 2004, 828; Art. 2.7.3.3.5 VCF.

48

5. De verkoop op lijfrente en artikel 918 Burgerlijk Wetboek

5.1 Ratio van de wetgever

Artikel 918 van het Burgerlijk Wetboek luidt als volgt:

“De waarde in volle eigendom van de goederen die aan een van de erfgerechtigden in de rechte

lijn vervreemd zijn, hetzij met last van een lijfrente, hetzij met afstand van het kapitaal, of met

voorbehoud van het vruchtgebruik, wordt toegerekend op het beschikbaar gedeelte; en het

overschot, indien er een is, wordt in de massa ingebracht. Deze toerekening en deze inbreng

kunnen niet worden gevorderd door de erfgenamen aan wie de wet een voorbehouden erfdeel

toekent en die in deze vervreemdingen hebben toegestemd, noch in enig geval door de

erfgerechtigden in de zijlijn.”

Het is niet ondenkbaar dat een erflater de wil heeft een onroerend goed te verkopen op lijfrente

aan zijn erfgenaam in de rechte lijn.229 Een mogelijk achterliggende reden kan zijn dat men een

bepaalde reservataire erfgenaam op die manier de facto onterft en een andere net bevoordeelt.

Daarnaast is deze verkoop ook een mogelijkheid om te verzekeren dat een welbepaalde

erfgenaam het onroerend goed zeker verkrijgt.230 Een ander positief gevolg is dat men op deze

manier de erfbelasting vermijdt. Al moet wel de kanttekening gemaakt worden dat dit

belastingvoordeel veel groter is wanneer men aan erfgenamen in de zijlijn of aan derden

verkoopt.

De wetgever was er zich terdege van bewust dat men op deze manier een instrument in handen

had om aan de erfbelasting te ontsnappen. Artikel 918 Burgerlijk Wetboek probeert hieraan een

halt toe te roepen.

Artikel 918 B.W. had als initieel doel het bewijs voor de reservatairen te vergemakkelijken. Zij

ondervonden namelijk vaak moeilijkheden wanneer (één van) de ouders een bepaalde

vervreemding, schijnbaar ten bezwarende titel, aan één van hen had gedaan maar waarbij het in

feite om een zuivere schenking ging en dus het reservatair deel van de anderen werd

aangetast.231 Hoewel door een interpretatieve wet van 4 januari 1960 werd geoordeeld dat de

vervreemdingen ten kosteloze titel tevens onder de toepassing van artikel 918 B.W. vallen,

worden deze hier niet verder besproken. We beperken ons tot de relevante elementen met

betrekking tot de verkoop op lijfrente.

229 M. PUELINCKX-COENE, “Artikel 918 B.W. een mogelijk instrument van vermogensplanning?”, TEP 2007, afl. 4, 290. 230 M. PUELINCKX-COENE, “Artikel 918 B.W. een mogelijk instrument van vermogensplanning?”, TEP 2007, afl. 4, 293-294. 231 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS, A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27.

49

5.2 Toepassingsvoorwaarden

Artikel 918 Burgerlijk Wetboek zal enkel van toepassing zijn als aan de

toepassingsvoorwaarden voldaan is.

(i) Vervreemding

Het moet in de eerste plaats gaan om een vervreemding. Zoals reeds vermeld, werd er door de

interpretatieve wet van 4 januari 1960 ook de vervreemdingen ten kosteloze titel aan

toegevoegd.

(ii) Erfgenaam in de dalende rechte lijn

Een tweede voorwaarde die in het artikel kan worden teruggevonden, is dat de vervreemding

volgens de algemene opvatting moet gebeuren aan een erfgenaam in de nederdalende rechte

lijn. De graad van verwantschap met de vervreemder (kind, kleinkind) en de manier waarop de

afstamming werd vastgesteld, zijn van geen belang. Het is echter wel van belang dat op het

moment van de vervreemding de verkrijger een erfgenaam is in nuttige graad van de

vervreemder.232 Artikel 918 B.W. kan bijgevolg niet worden ingeroepen ten aanzien van een

vervreemding die gebeurde aan de ouders, de afstammelingen, de echtgenoot of wettelijk

samenwonende partner van een vermoedelijke erfgerechtigde in de nederdalende lijn.

De vervreemding ten voordele van een afstammeling die op datum van de vervreemding geen

vermoedelijke erfgenaam was maar later wel erfgenaam werd (zoals bijvoorbeeld een kleinkind

dat door onwaardigheid of verwerping van zijn ouder tot de nalatenschap komt), valt echter niet

onder artikel 918 B.W. Dit in tegenstelling tot de situatie waarin een vervreemding gebeurt aan

een afstammeling die een vermoedelijke erfgenaam in nuttige graad is op het ogenblik van het

aangaan van de overeenkomst maar helaas niet tot die nalatenschap komt omwille van

vooroverlijden of verwerping. Deze laatste situatie valt wel onder toepassing van artikel 918

B.W.

(iii) Modaliteiten van de vervreemding

De derde en ook laatste voorwaarde geeft weer onder welke modaliteiten deze vervreemding

kan plaatsvinden: met voorbehoud van vruchtgebruik, met afstand van kapitaal of met afstand

van lijfrente.

232 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1-27.

50

5.3 De aard van de vermoedens

Uit de bewoordingen van de wettekst kan worden afgeleid dat er twee vermoedens worden

geïnstalleerd.233,234 Een eerste vermoeden wordt geacht ten voordele te zijn van de reservataire

erfgenamen die geen partij waren bij de overeenkomst. Het vermoeden bestaat er in dat de

bedoelde vervreemdingen voor hun geheel als onbelaste schenkingen worden beschouwd. Dit

betekent dat de bedongen levenslange lijfrente of het bedongen vruchtgebruik fictief zijn.

Daarnaast geldt nog een tweede vermoeden dat ten voordele van de verkrijger geacht wordt te

zijn. Dit tweede vermoeden moet worden afgeleid uit het vermomd karakter van de

vervreemding, namelijk de ouder-schenker wou dit buiten deel schenken.235

5.3.1 Het vermoeden van zuivere schenking

Wanneer een ascendent een goed vervreemdt met als tegenprestatie het voorbehoud van

vruchtgebruik236, afstand van kapitaal of afstand van lijfrente wordt dit steeds geacht fictief te

zijn. Men gaat er dus met andere woorden van uit dat het om een schenking gaat dan om een

rechtshandeling ten bezwarende titel. Met deze tegenprestatie wordt aldus geen rekening

gehouden en het goed wordt geacht voor de volle waarde van de eigendom geschonken te zijn.

Dit eerste vermoeden wordt quasi eenstemmig in de rechtsleer beschouwd als een vermoeden

juris et de jure, wat betekent dat het niet vatbaar is voor tegenbewijs. De enige mogelijkheid

om dit vermoeden te weerleggen, wordt gegeven in alinea twee, namelijk de andere

reservatairen die tussenkomen en instemmen met de vervreemding. Door deze erkenning

erkennen de reservatairen de werkelijkheid van de bedongen lasten, de prijs of het voorbehoud

van vruchtgebruik. Daarnaast is het voor de reservatairen ook mogelijk om zich akkoord te

verklaren bij een schenking onder voorbehoud van vruchtgebruik waarbij de vervreemding in

hun verhouding tot de verkrijger ook aanzien wordt als gedaan om baat. De reservatairen

aanvaarden op deze manier de fictieve wettelijke kwalificatie. Ze beschouwen de schenking als

een verrichting ten bezwarende titel wat de reserveregeling betreft. Ze verzaken door middel

233 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27. 234 M. PUELINCKX-COENE, “Artikel 918 B.W. een mogelijk instrument van vermogensplanning?”, TEP 2007, afl. 4, 294. 235 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27. 236 Luik (1e k.) 14 november 2012; Luik (1e k.) 14 november 2012, RPP 2014, afl. 3, 331, noot E. DE WILDE D’ESTMAEL.

51

van deze instemming aan het recht om bij het openvallen van de nalatenschap van de ouder of

de vervreemder de vordering tot inbreng in te stellen.237

Het vermoeden van kosteloze aard kan zo enkel worden bestreden door de instemming van de

reservatairen. Dit wordt als noodzakelijk beschouwd omdat het toelaten van andere

bewijsmiddelen makkelijker aanleiding tot fraude zou kunnen geven.

5.3.2 Het vermoeden van schenking buiten deel

Een tweede vermoeden dat uit artikel 918 B.W. blijkt, is het vermoeden dat de schenking steeds

wordt geacht buiten deel te zijn. Dit brengt met zich mee dat zij voor de volle waarde van het

geschonken goed op het beschikbaar deel zal moeten worden aangerekend. De inkorting kan

steeds door de reservataire erfgenamen gevraagd worden. Indien het beschikbaar saldo wordt

overschreden, zal dit in de massa moeten worden ingebracht.238

Of dit tweede vermoeden vatbaar is voor tegenbewijs is in vele opzichten een zinloze vraag

wanneer de vervreemding de schijn heeft een vervreemding ten bezwarende titel te zijn. Het

feit dat de gift vermomd werd, heeft net als gevolg dat zij geacht wordt buiten deel te zijn. De

onmogelijkheid om het tegenbewijs te leveren voor dit tweede vermoeden is aldus een

noodzakelijk gevolg van de vermomming zelf.239

Door de wet van 4 januari 1960 werd deze vraag omtrent het tegenbewijs wel interessant voor

wat de openlijke schenkingen betrof. Bepaalde auteurs haalden reeds geruime tijd aan dat het

tweede vermoeden uit artikel 918 B.W. aanzien moest worden als een vermoeden juris

tantum.240,241 De begiftigde in wiens voordeel de schenking gebeurde, had de mogelijkheid om

hieraan te verzaken zoals ook de andere reservataire erfgenamen dit kunnen ten aanzien van het

eerste vermoeden. Zij kunnen immers verklaren in te stemmen met de vervreemding.

Het Hof van Cassatie oordeelde echter, na een enige tijd van onzekerheid, dat dit tweede

vermoeden niet de bescherming van de reserve als doel heeft alsook de schenker niet verplicht

een ongelijkheid tussen de toekomstige erfgenamen tot stand te brengen. Er kan immers steeds

237 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27. 238 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 64. 239 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1-27. 240 M. PUELINCKX-COENE, “Artikel 918 B.W. een mogelijk instrument van vermogensplanning?”, TEP 2007, afl. 4, 296. 241 Cass. 16 mei 2002, RABG 2005, 716.

52

een schenking plaatsvinden onder voorbehoud van vruchtgebruik (geheel of gedeeltelijk) als

voorschot op erfdeel.242

5.4 De gevolgen van deze vermoedens

5.4.1 Het gevolg van het vermoeden van zuivere schenking

De bedoelde vervreemdingen in het kader van het eerste vermoeden worden geacht zuivere

schenkingen voor de volle waarde te zijn. De verrekening gebeurt enkel in waarde zodat het

goed effectief volledig vervreemd werd. Dit betekent dat de bedongen lasten zoals afstand van

kapitaal of het voorbehoud van vruchtgebruik als fictief aanzien moeten worden. Tegen dit

vermoeden kan enkel tegenbewijs geleverd worden door de instemming van de andere

reservataire erfgenamen.243

Zo zal bij een verkoop met voorbehoud van vruchtgebruik waarbij er geen instemming van de

reservataire erfgenamen plaatsvond, het bewijs van het feit dat de prijs gestort werd op de

bankrekening van de ouder niet gelden als het bewijs voor het bestaan van een

verkoopovereenkomst van de blote eigendom. Dit betekent tevens dat deze som niet

teruggevorderd kan worden bij het openvallen van de nalatenschap aangezien de betaling als

fictief aanzien wordt.

5.4.2 Het gevolg van het vermoeden van schenking buiten deel

Dit vermoeden veronderstelt dat de openlijke of de wettelijk vermoede schenking buiten deel

gedaan werd vermits de waarde in volle eigendom wordt toegerekend op het beschikbaar deel.

Dit gebeurt volgens de modaliteiten uit artikel 922 Burgerlijk Wetboek.

5.5 De wijze van inkorting

Artikel 918 B.W. stipuleert dat de waarde in volle eigendom van de vervreemde goederen op

het beschikbaar gedeelte wordt toegerekend. Indien er een overschot zou bestaan, dan wordt dit

bij de massa gevoegd.244,245

242 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27. 243 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27. 244 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27. 245 M. PUELINCKX-COENE, “Artikel 918 B.W. een mogelijk instrument van vermogensplanning?”, TEP 2007, afl. 4, 294.

53

Uit de bewoordingen van de wet wordt afgeleid dat deze inbreng, of de juistere terminologie

inkorting, in waarde plaats heeft. Dit wijkt af van de principes. De inkorting gebeurt namelijk

principieel in natura. De rechtspraak246 vond namelijk een tekstargument om te besluiten dat

de inkorting bij wijze van uitzondering in waarde diende te gebeuren.247

Het feit dat deze inkorting in waarde gebeurt, geeft de verkrijger een erg grote zekerheid wat

zijn eigendomsrecht op het verkregen goed betreft.

5.6 Conventionele afstand door de reservatairen

Het is voor de andere reservataire erfgenamen dus mogelijk om afstand te doen van hun rechten

die hen door artikel 918 B.W. worden toegekend. Zij stemmen op die manier met de

vervreemding in. Er wordt echter niet verondersteld dat de reservatairen de echtheid van deze

verrichting kennen. De instemming bestaat er alleen in dat zij ermee akkoord gaan dat de

vervreemding fictief is en dat zij de vervreemding ten bezwarende titel willen beschouwen wat

de reservebescherming betreft. De vervreemding wordt op deze manier definitief vanuit hun

standpunt. Dit geldt eveneens wanneer de vervreemding bij formele schenking gebeurde. Het

karakter van de schenking van deze vervreemding blijft wel gelden in alle andere opzichten. 248

Voor het notariaat is dit artikel van groot belang. Het geeft ouders en hun kinderen de

mogelijkheid om een overeenkomst te sluiten over een toekomstige nalatenschap en aan deze

regeling een definitief karakter te geven. In dit opzicht betekent artikel 918 B.W. een wettelijke

uitzondering op het verbod van erfovereenkomsten.249

Aangezien dit in hoofde van de erfgenamen een afstand van recht inhoudt, betekent dit ook dat

zij bekwaam moeten zijn om daadwerkelijk te verzaken aan hun recht. Het is trouwens niet

mogelijk voor een wettelijke vertegenwoordiger om in naam en voor rekening van de

vertegenwoordigde afstand te doen, zelfs niet met een machtiging van de vrederechter.250

Deze instemming kan in om het even welke vorm gebeuren. Zelfs een stilzwijgende instemming

wordt aanvaard, zolang vaststaat dat ze ook effectief gebeurde. Het feit dat de reservatairen

louter aanwezig zijn bij het verlijden van de akte wordt dan weer niet als een instemming

246 Rb, Hasselt 21 januari 1975; Rb. Brugge 5 november 1993, T. Not. 1994, 88 en T. Not. 1994, 260, noot C. Beyer. 247 M. PUELINCKX-COENE, “Artikel 918 B.W. een mogelijk instrument van vermogensplanning?”, TEP 2007, afl. 4, 294. 248 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 1-27. 249 J. BAEL, “Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen” in X. Notariële praktijkstudies, Mechelen, Kluwer, 2006, 238-241. 250 Brussel 13 april 1972.

54

aanzien. In de praktijk zal men veelal tussenkomen in de verkoopakte zelf. Het is eventueel ook

mogelijk dit in een onderhandse akte op te nemen na het stellen van de vervreemding. Het strekt

echter tot de aanbeveling deze instemming in dezelfde vorm op te maken als de rechtshandeling

zelf. Het gaat in de meeste gevallen dan ook om een notariële akte.

De echtgenoot die het goed mee vervreemdt, wordt wel geacht toe te stemmen in de verkoop

of schenking door zijn echtgenote. Het tijdstip van deze instemming kan zowel voor, gelijktijdig

met of na de vervreemding vallen.251

Bovendien hoeft deze verzaking niet collectief te gebeuren. Elke reservatair moet voor zichzelf

beslissen of hij al dan niet zal instemmen met deze vervreemding. Wanneer enkele reservataire

erfgenamen zouden beslissen niet in te stemmen met deze vervreemding en andere reservatairen

wel, ontstaat een bijzondere toestand waarbij men te maken heeft met twee verschillende

massa’s en twee verschillende beschikbare gedeelten.

5.7 De vervreemding met afstand van kapitaal tegen een lijfrente

In deze specifieke situatie gaat het om de vervreemding van een kapitaalsgoed waarbij de

bedongen tegenprestatie bestaat uit een levenslang recht. Het goed verdwijnt op deze manier

uit het patrimonium van de vervreemder zonder dat het hierbij door een goed met een gelijke

waarde vervangen wordt. Bij de dood van de vervreemder zal het levenslang recht immers

vervallen.252

Het Hof van Cassatie oordeelde reeds in 1950 dat artikel 918 B.W. zowel van toepassing is op

de verkoop als op de schenking in volle eigendom met last van lijfrente of pensioen.253, 254 Het

artikel is eveneens van toepassing wanneer er een levenslange last van verzorging en onderhoud

wordt gekoppeld aan de vervreemding.255 Het Hof van Beroep te Gent256 oordeelde dat wanneer

deze lijfrente na verloop van tijd zou worden omgezet in kapitaal er een schuldvernieuwing

251 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27. 252 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27. 253 Cass. 20 januari 1950, Rev. prat. not.1950, 92. 254 De interpretatieve wet van 4 januari 1960 kwam er naar aanleiding van dit arrest, waarna artikel 918 B.W. ook van toepassing werd op de vervreemdingen om niet. 255 Rb. Oudenaarde 17 november 1966. 256 Gent 3 november 1983, T. Not. 1986, 335 – de omzetting werd 29 maanden na de verkoop omgezet. Het gaat hierbij om een relatief korte termijn waarbinnen de omzetting plaatsvond. Dit heeft de beslissing waarschijnlijk beïnvloed.

55

plaatsvindt. Dit zorgt ervoor dat de oorspronkelijke overeenkomst tenietgaat zodat artikel 918

B.W. niet meer van toepassing is.

Het is ook mogelijk dat de verkoop op lijfrente een “gemengd karakter” heeft, met name

wanneer er naast de lijfrente ook een kapitaal als tegenprestatie wordt voorzien. Wat de

toepassing van artikel 918 B.W. in dit geval betreft, wordt de rechtshandeling gesplitst. Enkel

het gedeelte van de overeenkomst met betrekking tot de levenslange prestatie (de lijfrente) valt

onder toepassing van het voormelde artikel.257

5.8 Praktisch belang

Artikel 918 Burgerlijk Wetboek biedt de toekomstige erflater de mogelijkheid om reeds omtrent

een nog niet opengevallen nalatenschap een overeenkomst op te stellen met zijn erfgenaam in

de dalende lijn. De wetgever biedt hem immers een wettelijke uitzondering op het verbod van

erfovereenkomsten. Op deze manier kan hij verzekeren dat een welbepaald goed zeker bij een

welbepaald persoon terechtkomt en hier na zijn dood geen discussie over kan ontstaan. Men

kan zo de dwingende regels omtrent de reserve ontwijken en het betekent dus een feitelijke

onterving van de andere reservatairen.

De bijzonderheid bij dit artikel is echter dat de andere reservataire erfgenamen hiermee wel

dienen in te stemmen. Via deze instemming vermijdt men dat zij later de inkorting zouden

vragen. Het is dan ook aangewezen dat men tracht deze instemming te verkrijgen. Bekomt men

deze instemming niet, dan wordt men geconfronteerd met de vermoedens die terug te vinden

zijn in dit artikel. Via deze vermoedens wordt het de reservataire erfgenamen eenvoudig

gemaakt aan te tonen dat het om een vervreemding om niet ging.

Het feit of men deze instemming al dan niet zal bekomen, hangt in vele gevallen af van de

correctheid. Om het voorbeeld van de verkoop op lijfrente te nemen, zullen de reservataire

erfgenamen enkel daadwerkelijk instemmen met deze vergoeding wanneer deze correct blijkt

te zijn. Dit betekent dat de andere reservatairen moeten kunnen vertrouwen op de grootte en de

effectieve betaling ervan. Het strekt tot de aanbeveling deze andere reservatairen te laten

tussenkomen in de notariële akte om onzekerheid en discussie in de toekomst uit te sluiten.

257 H. DU FAUX, “Artikel 918 B.W.” in M. COENE, W. PINTENS en A. VASTERAVENDTS (ed.), Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27.

56

6. De uitvoering en beëindiging van de lijfrente

6.1 De uitvoering van de verkoop op lijfrente

Het staat de partijen vrij de uitvoeringsmodaliteiten te bepalen voor zover de overeenkomst op

lijfrente aan alle geldende toepassingsvoorwaarden voldoet. Zowel de plaats, het tijdstip als alle

mogelijke uitvoeringsmodaliteiten van de verkoop op lijfrente behoren tot de contractuele

vrijheid. Het Burgerlijk Wetboek is van toepassing wanneer de partijen nalaten omtrent een

bepaalde situatie afspraken te maken.258

6.1.1 De onmogelijkheid om de rente terug te betalen

In principe wordt de overeenkomst uitgevoerd volgens de wil van de partijen. De gebruikelijke

regel inzake de eeuwigdurende rente, waarbij de debiteur zich kan bevrijden van deze

verplichting door het constitutief kapitaal in één keer terug te betalen, is niet van toepassing bij

de lijfrente. Het artikel 1979 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt uitdrukkelijk dat renteplichtige

zich niet kan bevrijden van de betaling van de lijfrente door de terugbetaling van het kapitaal

en af te zien van de resterende rentetermijnen. Men is als renteplichtige uitdrukkelijk gehouden

tot de betaling van de renten gedurende het leven van de persoon op wiens hoofd de lijfrente

werd gevestigd. De duur of de zwaarte van de renten doet hier niet ter zake. Het artikel is echter

niet van openbare orde. Het is met andere woorden mogelijk om in de akte de mogelijkheid van

terugkoop te bepalen. Indien men dit zou overwegen, moeten de voorwaarden om het

representatief kapitaal te bepalen duidelijk gepreciseerd worden.259 In dit geval wordt

aangeraden als basis de tarieven van een betrouwbare verzekeringsmaatschappij te gebruiken

en rekening te houden met de leeftijd van de verkoper-rentegenieter op het moment van de

terugkoop. Op deze manier zal de clausule niet nadelig zijn voor de rentegenieter. Hij kan het

kapitaal dan onmiddellijk doorstorten aan een vennootschap die dergelijke operaties uitvoert en

zo zijn annuïteiten blijven genieten.260

6.1.2 De betaling van de renten

6.1.2.1 Verwerving dag na dag

De belangrijkste verplichting die uit de overeenkomst voortvloeit, is logischerwijze de betaling

van de renten op de voorziene vervaldagen. De rentetermijnen worden in principe per dag

258 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.4, 1. 259 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.4, 1. 260 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.4, 2.

57

verworven. Volgens artikel 1980 van het Burgerlijk Wetboek is de renteplichtige of zijn

erfgenaam slechts renten verschuldigd volgens het aantal dagen dat het lijf heeft geleefd. Hieruit

vloeit voort dat de renten verschuldigd zijn vanaf de dag dat het onroerend goed geleverd wordt.

De dag van het overlijden van het lijf geeft echter geen recht op een rente, deze dag wordt

immers aanzien als ‘onvolledig’.261 In vele gevallen zal de rente gevestigd worden op het hoofd

van de rentetrekker, dit betekent dat zijn erfgenamen bij zijn overlijden recht zullen hebben op

de nog verschuldigde renten. Deze verschuldigde renten hebben betrekking op de periode die

liep vanaf de laatste vervaldag tot de dag vóór het overlijden van de rentetrekker.262,263

Aangezien artikel 1980 Burgerlijk Wetboek niet van dwingend recht is, staat het de partijen vrij

van deze regeling af te wijken. Zo is het voor de partijen mogelijk om in de overeenkomst op

te nemen dat de renteplichtige geen rentetermijn zal betalen voor het trimester waarin de dag

van het overlijden valt.264 In de praktijk is het zo dat men overeenkomt dat de trimesters of

semesters van de rente betaalbaar zijn op de eerste dag van die termijn. De rente moet dan

betaald worden op deze datum en is definitief verworven voor de rentetrekker, ook al zou hij

overlijden in de loop van die dag.265

6.1.2.2 Het moment van de betaling

In de overeenkomst dient het moment van de betaling gepreciseerd te worden. Hier geldt de

volledige contractuele vrijheid, het staat de partijen vrij de periodiciteit te kiezen: maandelijks,

trimestrieel, jaarlijks, enz. Daarnaast dienen zij ook de vervaldagen overeen te komen. Dit

betekent dat ze afspreken wanneer de betalingen zullen worden uitgevoerd, een mogelijkheid

is bijvoorbeeld elke eerste dag van de maand. Het is mogelijk ook een clausule betaalbaar bij

voorraad op te nemen. Deze wordt voornamelijk opgenomen wanneer de rente ertoe dient de

rentetrekker in zijn behoeften te voorzien. Nemen de partijen geen bijzondere clausule op dan

wordt de rente vermoed betaalbaar te zijn na de vervallen termijnen.266

261 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 380, nr. 626. 262 De dag van het overlijden wordt immers aanzien als onvolledig en kan dus geen recht geven op een rente. 263 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.4, 2. 264 Wanneer de rentetrekker dan zou overlijden op de laatste dag van het trimester, is er voor het ganse trimester geen rente verschuldigd. 265 Art. 1980, lid 2 B.W. 266 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.4, 3.

58

6.1.2.3 De vereiste van in leven zijn

Uiteraard is de renteplichtige slechts gehouden de rente te betalen voor zover de persoon op

wiens hoofde lijfrente werd gevestigd, doorgaans de verkoper-rentetrekker, nog in leven is. De

renteplichtige kan zelfs een bewijs hiervan eisen.267 Alle middelen van recht kunnen worden

aangewend om dit bewijs te leveren. De gemeente kan een certificaat afleveren waarin

bevestigd wordt dat de rentetrekker nog steeds in leven is. In het geval de renteplichtige

persoonlijk op de hoogte zou zijn van het feit dat de rentetrekker nog in leven is, kan er geen

rechtvaardiging worden geëist. Wanneer de rente gevestigd wordt op het hoofd van de

rentetrekker, zal men in de praktijk vaak overeenkomen dat de betaling gebeurt in zijn

verblijfplaats en dit op kwijtschrift. Het is dan niet nodig een certificaat voor te leggen. De

erfgenamen zullen bij overlijden van de rentetrekker het bewijs moeten leveren van de datum

van overlijden om het bedrag van de nog verschuldigde renten te bepalen. Dit gebeurt

normalerwijze door de voorlegging van de overlijdensakte.268

6.1.3 Niet-vatbaarheid voor beslag en niet-overdraagbaarheid269

In principe kan de periodiek verschuldigde rente in beslag worden genomen door de

schuldeisers van de rentetrekker, mits zij over een uitvoerende titel beschikken. Dit beslag heeft

zowel betrekking op de reeds vervallen als de toekomstige rentetermijnen. Daarnaast kan de

lijfrente ook het voorwerp uit maken van een overdracht in der minne.270 In artikel 1981 van

het Burgerlijk Wetboek vinden we echter een uitdrukkelijk verbod terug om een clausule op te

nemen waarin de lijfrente ten bezwarende titel niet vatbaar zal zijn voor beslag. Dit is mijns

inziens erg logisch, het zou namelijk ondenkbaar zijn dat een schuldenaar zijn (enige) onroerend

goed tegen lijfrente zou verkopen terwijl de schuldeisers op deze lijfrenten geen beslag zou

kunnen leggen. Het zou een al te gemakkelijke manier zijn voor de schuldenaar-rentetrekker

om van zijn lijfrenten te leven en zich niets aan te trekken van zijn schulden. Met de lijfrenten

onder bezwarende titel worden ook de renten als voorwaarde van een schenking door de

beneficiaris gelijkgesteld alsook de renten ten bezwarende titel die als schenking worden

vermomd.271

267 Art. 1983 B.W. 268 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.4, 3-4. 269 Er geldt een verschillende regeling voor de lijfrenten om niet en de lijfrenten ten bezwarende titel. In het kader van deze masterproef worden enkel de toepassingen voor de lijfrenten ten bezwarende titel aangehaald. 270 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.4, 4. 271 P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E.4, 7.

59

6.2 De ontbinding van de lijfrente

6.2.1 De ontbinding van de overeenkomst en het uitdrukkelijk ontbindend beding

In een akte koop-verkoop zijn de lijfrente en de vervreemding van het goed onlosmakelijk met

elkaar verbonden. Het is onmogelijk om de lijfrente te ontbinden zonder hierbij ook de

vervreemding of verkoop te raken.272 Wil men dus af van de lijfrente dan heeft dit tot gevolg

dat ook de koop-verkoop ontbonden moet worden, de lijfrente is hier immers de tegenprestatie

van.

6.2.1.1 De geldigheid van het uitdrukkelijk ontbindend beding

Artikel 1184 van het Burgerlijk Wetboek bepaalt dat de stilzwijgende ontbindende voorwaarde

steeds vervat is in wederkerige contracten.273,274 Wat de verkoop op lijfrente betreft, wordt van

het gemeen recht afgeweken door artikel 1978 van het Burgerlijk Wetboek.275 Het stilzwijgend

ontbindend beding wordt door dit artikel expliciet uitgesloten.276 Wanneer er zich wanbetaling

voordoet, zal men als lijfrentegenieter dus geen stilzwijgende ontbinding kunnen vragen. Het

is enkel mogelijk om beslag te leggen op de goederen van zijn schuldenaar-renteplichtige en

uit de opbrengst te worden betaald voor de achterstallige periodes.277

Het Hof van Cassatie besliste in 1964278 dat artikel 1978 Burgerlijk Wetboek niet tot de

openbare orde behoorde.279 Hierdoor is het mogelijk voor de partijen om toch een ontbindend

beding op te nemen in de koopovereenkomst. Het ontbindend beding zal dan uitdrukkelijk

moeten worden voorzien in de overeenkomst opdat de rentegenieter zich hierop zou kunnen

beroepen.280 Het uitdrukkelijk ontbindend beding bij de verkoop op lijfrente van een onroerend

272 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 64. 273 F. LOGGHE, “Schadebedingen bij verkoop op lijfrente”, AJT 199-2000, 814-817. 274 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 381, 628. 275 Deze afwijking moet restrictief worden geiïnterpreteerd. 276 A. VERBEKE, N. CARETTE, N. HOEKX, P. BRULEZ, Bijzondere overeenkomsten in kort bestek, Antwerpen, Intersentia, 2013, 106. 277 Art. 1978 B.W. 278 Cass. 28 mei 1964. 279 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 380, nr. 628. 280 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 65.

60

goed moet gepubliceerd worden op het hypotheekkantoor om tegenwerpelijk te zijn aan

derden.281

6.2.1.2 De werking van een uitdrukkelijk ontbindend beding

Door een dergelijk ontbindend beding op te nemen in de overeenkomst, ontneemt men de

renteplichtige een belangrijke bescherming.282 Hij kan geen beroep meer doen op de rechterlijke

controle omtrent de zwaarwichtigheid van de ingeroepen redenen tot ontbinding en de

uitstelmogelijkheid.283 Indien er omtrent het ontbindend beding niets concreet werd

afgesproken, moet men terugvallen op de algemene werking van artikel 1184 van het Burgerlijk

Wetboek. De ontbinding kan dan niet gevorderd worden dan na aanmaning284 (tenzij dit

conventioneel werd uitgesloten). Ondanks de aanwezigheid van een uitdrukkelijk ontbindend

beding in de overeenkomst behoudt de lijfrentegenieter het recht om alsnog de gedwongen

uitvoering te vragen.285

6.2.2 Geen uitdrukkelijk ontbindend beding in de overeenkomst

Ondanks de afwezigheid van een uitdrukkelijk ontbindend beding is het in enkele gevallen toch

mogelijk om de overeenkomst op lijfrente te ontbinden.

6.2.2.1 Ontbinding wegens vermindering van de zekerheden

In artikel 1977 van het Burgerlijk Wetboek geeft men de persoon ten wiens behoeve een

lijfrente onder bezwarende titel werd gevestigd de mogelijkheid om de ontbinding van het

contract te vorderen wanneer de renteplichtige hem de zekerheid voor de uitvoering van deze

verplichting niet kan bezorgen.286

Dit is voornamelijk van belang wanneer de lijfrente wordt gevestigd in ruil voor de afstand van

een (onroerend) goed. Bij de vervreemding of verkoop van een onroerend goed geldt immers

281 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 65; dit moet gebeuren op hetzelfde moment als de koop en de inschrijving van het voorrecht van de verkoper; Art. 36 Hyp.W. 282 F. LOGGHE, “Schadebedingen bij verkoop. op lijfrente”, AJT 199-2000, 814-817. 283 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 66. 284 Art. 1139 B.W. 285 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 67; Rb. Brussel, 11 februari 1982. 286 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 68.

61

volgens artikel 27, 1° van de Hypotheekwet het voorrecht van de onbetaalde verkoper voor de

vervreemder.287, 288

Artikel 1977 B.W. is echter ook van toepassing wanneer de renteplichtige door zijn toedoen de

verstrekte zekerheden zou doen aantasten of verminderen.289

6.2.2.2 Geen stilzwijgende ontbinding wegens niet-betaling van de renten

Aangezien artikel 1978 B.W. expliciet afwijkt van het gemeen recht290 en de niet-betaling van

de renten dus geen grond tot gerechtelijke ontbinding uitmaakt, ontneemt het de rentegenieter

een sterk wapen tegen de mogelijke wanbetaling door de renteplichtige. Deze lijfrenten zijn

vaak een belangrijk onderdeel van het levensonderhoud van de rentegenieter waardoor er in de

praktijk quasi altijd een uitdrukkelijk ontbindend beding in de overeenkomst wordt

opgenomen.291

De reden voor deze afwijkende regel moet gezocht worden in het aleatoir karakter die aan

overeenkomst op lijfrente vasthangt. Het is volgens de rechtsleer onmogelijk om na de

ontbinding de partijen in de situatie te plaatsen alsof het contract nooit werd gesloten.292,293

6.2.2.3 Restrictieve interpretatie van deze afwijking

Zoals reeds vermeld, moet de afwijking uit artikel 1978 B.W. restrictief worden geïnterpreteerd.

Dit betekent dat de gerechtelijk ontbinding enkel niet kan gevorderd worden bij de niet betaling

van de lijfrenten. Alle andere gemeenrechtelijke gronden tot ontbinding blijven wel

mogelijk.294, 295

Uit het gemeen recht inzake kanscontracten volgt dat de gerechtelijke ontbinding ook mogelijk

is wanneer de renteplichtige (vrijwillig) heeft bijgedragen tot verwezenlijking van de onzekere

287 Bij de afstand van een roerend goed zal men pas overgaan tot de ondertekening wanneer er door de renteplichtige een zakelijke of persoonlijke zekerheid wordt verstrekt. 288 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 68. 289 Het gaat dan om een dergelijke vermindering of aantasting waardoor de zekerheden onvoldoende zijn om de betaling van de rente te kunnen garanderen. 290 Art. 1184 B.W. (zie supra) 291 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 69. 292 D. ARLIE, “La résolution du contrat de rente viager”, Rev.trim.dr.civ. 1997, 860. 293 De rente neemt immers af naarmate de persoon op wiens hoofd ze werd gevestigd ouder of ziek wordt. 294 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 70. 295 Brussel 15 juni 2001 – zo zal de (onrechtmatige) weigering van de verkoper om de authentieke akte te ondertekenen een grond tot ontbinding uitmaken.

62

gebeurtenis.296 Bij de verkoop op lijfrente zal er vaak een deel van de prijs betaald worden in

kapitaal (het zogenaamde boeket) en een ander deel onder de vorm van renten. Men neemt aan

dat de stilzwijgende ontbinding ook mogelijk is bij de niet-betaling van het kapitaal.297

6.2.3 De gevolgen van de ontbinding

De partijen dienen bij de ontbinding van de overeenkomst in dezelfde situatie geplaatst te

worden alsof er geen contract werd gesloten. Voor de verkoop op lijfrente zou dit betekenen

dat de rentegenieter het kapitaal en alle gestorte rentes moet terugbetalen en de renteplichtige

het onroerend goed zou moeten teruggeven. De eventuele zekerheden die op het onroerend goed

werden gevestigd vervallen, de huurovereenkomsten298 echter die door de koper werden

toegestaan moeten worden gerespecteerd.299

Het gevolg van de ontbinding is dat derden die rechten verkregen van de koper-renteplichtige

deze rechten teniet zien gaan. Het is voor deze derden wel mogelijk om de gevolgen van de

ontbinding tegen te gaan door het kapitaal aan de rentegenieter uit te keren.300, 301

6.2.4 De ontbinding ex tunc of ex nunc?

In de rechtsleer en rechtspraak ontstond er discussie302 omtrent het terugwerkende karakter van

de ontbinding bij de verkoop op lijfrente. Het gaat hier immers om een opeenvolging van

prestaties.

Een deel van de rechtsleer en rechtspraak gaat ervan uit dat de prijs die betaald werd een

vergoeding is voor het risico of de alea waaraan men werd blootgesteld tot aan het moment van

de ontbinding. Dit risico kan men niet retroactief uitwissen. De ontbinding van de overeenkomst

gebeurt dan ook ex nunc.303 Een ander (zwakker) argument wordt gevonden in artikel 549 B.W.

296 Het contract kan ontbonden worden wanneer de renteplichtige, al dan niet vrijwillig, heeft bijgedragen tot de dood van de persoon op wiens hoofd de rente werd gevestigd. 297 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 70-71. 298 Dit zal echter niet gerespecteerd moeten worden wanneer het sluiten van de huurovereenkomst als een daad van beschikking kan worden aanzien. 299 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 71. 300 Art. 28, lid 2 Hyp. W. 301 In de praktijk zal de derde-verkrijger in overleg met de renteplichtige de koopsom die aan de verkrijger verschuldigd is beleggen. De rente op deze belegging moet dan voldoende zijn om de termijnen veilig te stellen. 302 Wat betreft een overzicht omtrent deze verschillende standpunten kan verwezen worden naar D. ARLIE, “La résolution du contrat de rente viager”, Rev.trim.dr.civ. 1997, 866 e.v. 303 Rb. Brussel 20 april 1964, Rb. Luik 20 april 1977.

63

dat bepaalt dat de bezitter te goeder trouw de vruchten, in dit geval de renten, mag behouden.304

De vraag is echter of de renteplichtige wel beschouwd kan worden als bezitter.

Een ander probleem dat zich stelt bij de zienswijze ex nunc is vanaf wanneer dit moment

aanvangt: de niet-correcte uitvoering van de overeenkomst305, de vordering tot ontbinding of

de uitspraak van de rechter tot ontbinding. Het Hof van Cassatie opteert voor het moment van

het instellen van de vordering tot ontbinding.306,307

Een andere stelling in de rechtspraak en rechtsleer308 verdedigt de stelling dat de ontbinding

van een verkoop op lijfrente wegens de tekortkomingen in de betaling van de renten door de

renteplichtige ex tunc werkt. Dit wil zeggen dat het terugwerkt tot aan het moment van de

contractsluiting.309 De terugbetaling van deze rentes kan dan eventueel gecompenseerd worden

door een schadevergoeding aan de schuldeiser.310 Deze schadevergoeding dient niet

noodzakelijk overeen te komen met de rentes die gedurende de overeenkomst werden betaald.

De rechtspraak is echter geneigd om dit toch in rekening te brengen.311

Logischerwijze moet ook nog vermeld worden dat de ontbinding niet verenigbaar is met een

verdere uitvoering. De rechter kan niet tegelijkertijd de ontbinding uitspreken en de uitvoering

van de reeds vervallen renten bevelen. Het is mogelijk dat de verworven renten verworven

blijven als een vorm van schadevergoeding. Voor de duidelijkheid kan men daarom best in het

contract opnemen dat de reeds betaalde of vervallen rentes verworven blijven. Dit beding is dan

vooral in het voordeel van de rentegenieter.312

6.2.5 Andere gronden tot ontbinding

Naast de vermelde gronden tot ontbinding zijn er nog een aantal andere gronden waarom men

de ontbinding van de overeenkomst op lijfrente kan vorderen. Op deze verschillende gronden

wordt kort ingegaan.

304 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 73. 305 Rb. Doornik 2 december 1987, JLMB 1988, 329. 306 Cass. 9 oktober 1987, RW 1987, 1505. 307 Indien de overeenkomst na het instellen van de vordering nog werd uitgevoerd is het mogelijk de ontbinding op een ander tijdstip te doen ingaan. 308 Dit standpunt wordt onder andere door DE PAGE verdedigd. 309 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 74. 310 Art. 1184, lid 2 B.W. 311 Luik 18 november 1994, JT 1995, 240. 312 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 74.

64

6.2.5.1 De afkoop van de rente

Volgens artikel 1979 van het Burgerlijk Wetboek is het voor de renteplichtige onmogelijk om

zich van zijn verplichting tot de betaling van een lijfrente te bevrijden door teruggave van het

kapitaal en af te zien van de terugvordering van de reeds betaalde termijnen.313 Deze bepaling

geldt zowel voor de renteplichtige als zijn rechtsopvolgers.314 Aangezien artikel 1979 B.W. niet

van openbare orde is, staat het de partijen vrij hier conventioneel van af te wijken. De partijen

kunnen dus in onderling akkoord een einde maken aan de overeenkomst. De beëindiging kan

geschieden onder verschillende vormen.

Vooreerst is het mogelijk dat de rentegenieter een kwijting decharge verleent aan de

renteplichtige. De schuld wordt kwijtgescholden en er ontstaat een onrechtstreekse schenking.

Indien de partijen vaststellen dat de betaalde termijnen meer bedragen dan het kapitaal dat door

de lijfrentegenieter werd overgedragen (in principe het onroerend goed), kan het contract dan

worden omgezet in een vergeldende overeenkomst. In deze overeenkomst komen de partijen

tot de bevinding dat gezien de gelijkwaardigheid van de prestaties het contract ten volle werd

uitgevoerd.315

6.2.5.2 De dood

- De lijfrente wordt gevestigd op het hoofd van de rentegenieter

Indien de duur van de lijfrente werd gekoppeld aan het leven van de rentegenieter zal de

verplichting tot betaling van de lijfrente eindigen bij het overlijden van de rentegenieter. De

vraag stelt zich dan of de erfgenamen de betaling kunnen vorderen van de reeds vervallen

renten.316 Het Hof van Cassatie in Frankrijk oordeelde dat dit mogelijk is.317

Het tijdstip van verval van de rente wordt bepaald in artikel 1980 B.W., de eigenaar verkrijgt

de rente enkel volgens evenwaardigheid met de dagen dat hij heeft geleefd. Het zijn burgerlijke

vruchten die van dag tot dag worden verkregen (zie supra). De renten worden bijgevolg tot de

313 Merk op dat dit bij de eeuwigdurende rente wel tot de mogelijkheid behoort. 314 Art. 872 B.W. is bijgevolg niet van toepassing – dit artikel verschaft de erfgenamen het recht om de terugbetaling van de rentes te vorderen voorafgaand aan de verdeling wanneer het onroerend goed uit de nalatenschap bezwaard zou zijn met renten onder hypothecair verband. 315 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 76-77. 316 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 77. 317 Cass. (FR) 21 mei 1958.

65

dag van het overlijden berekend.318,319 Het is voor de partijen steeds mogelijk te bedingen dat

de renten bij vooruitbetaling verworven zijn.

- De lijfrente wordt gevestigd op het hoofd van een derde

De lijfrente kan ook op het hoofd van een derde worden gevestigd die al dan niet van deze

renten geniet. Dit kan in vele gevallen voor de rentegenieter een zekerheid uitmaken indien

hijzelf een ziekte lijdt of een bepaalde ouderdom heeft. Om een nog grotere zekerheid te

bekomen, kan de lijfrente ook gevestigd worden op het hoofd van meerdere personen.

De identiteit van de derde kan later niet door de renteplichtige aan het contract worden

toegevoegd, dit zou immers een potestatieve voorwaarde uitmaken. Hij zou bijvoorbeeld een

ziek of erg oud persoon kunnen aanduiden als derde. De identiteit van de derde moet aldus

duidelijk bepaald worden in het contract (zie supra).

De verplichting tot betaling van de lijfrente zal eindigen bij het overlijden van de derde op

wiens hoofd de rente werd gevestigd.320 In dit geval zal de lijfrente overgaan op de erfgenamen

van de lijfrentegenieter indien de derde op wiens hoofd de rente werd gevestigd de

lijfrentegenieter overleeft.

- De lijfrente wordt gevestigd op het hoofd van de renteplichtige

De lijfrente kan ook gevestigd worden op het hoofd van de renteplichtige. In de praktijk zal dit

evenwel niet vaak voorkomen.

6.2.5.3 Verjaring

De vordering tot de betaling van de achterstallige rentes verjaart in principe na vijf jaar.321 Enkel

de achterstallen verjaren na deze termijn. Stuiting kan zich voordoen door een vrijwillige

gedeeltelijke betaling, deze wordt immers aanzien als een stilzwijgende erkenning door de

schuldenaar.322

Het recht op lijfrente is aan de gemeenrechtelijke verjaringstermijn van tien jaar

onderworpen.323 Deze termijn neemt aanvang vanaf de vestiging van de lijfrente of de laatste

318 Art. 586 B.W. 319 De dag van het overlijden wordt niet in deze termijn opgenomen. 320 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 78. 321 Art. 2277 B.W. 322 Art. 2248 B.W. 323 Art. 2262bis B.W.

66

betaling ervan.324 Na verloop van acht jaar te rekenen vanaf het moment van de laatste titel, kan

de schuldenaar genoodzaakt zijn om op zijn kosten een nieuwe titel te verschaffen aan zijn

schuldeiser-rentegenieter.325

6.2.5.4 Het verval van het voorwerp

Deze grond tot ontbinding wordt geïllustreerd aan de hand van een voorbeeld uit de

rechtspraak.326 Een vader stond zijn lidmaatschapsrechten in een V.O.F af aan zijn twee zonen

onder de verplichting tot de betaling van een lijfrente. De zonen beslissen echter na verloop van

tijd om de vennootschap vrijwillig te ontbinden en te vereffenen. Volgens het Hof van Beroep

te Gent impliceerde dit echter niet dat dit zomaar de overeenkomst op lijfrente van rechtswege

deed ontbinden. De verplichting tot betaling van de lijfrente bleef bijgevolg bestaan.327

6.3 De vernietiging van de overeenkomst op lijfrente

Naast de gronden tot ontbinding is het ook mogelijk om de overeenkomst op lijfrente te

vernietigen. De wilsgebreken328 vormen onder andere een mogelijkheid om de nietigheid van

de overeenkomst in te roepen. Op deze mogelijkheid wordt hier niet verder ingegaan. Er bestaan

in de rechtspraak en rechtsleer echter drie vormen van nietigheden die gebruikt worden om de

overeenkomst op lijfrente te vernietigen.329

6.3.1 Vernietiging wegens benadeling

In het Burgerlijk Wetboek werd door artikel 1674 de mogelijkheid geboden aan de verkoper

om de vernietiging van de koopovereenkomst te eisen bij een benadeling van meer dan zeven

twaalfden.330,331

Dit artikel is enkel van toepassing op de koopovereenkomst betreffende onroerende goederen.

Indien de verkoopprijs bij de overdracht lager is dan de werkelijke waarde van het onroerend

324 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 79. 325 Art. 2263 B.W. 326 Gent (17e k.) 26 april 1994, RW 1995-96, 541. 327 B. TILLEMAN, “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 79. 328 A. DE BOECK, “De wilsgebreken dwaling en bedrog vandaag. Responsabilisering en ankerplaats voor de precontractuele informatieverplichting” in X. Wilsgebreken, Brugge, Die Keure, 2006, 37-100. 329 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 702. 330 K. VAN EECKHOORN, “De vordering op grond van benadeling: is de kantmelding van deze vordering verplicht en kan deze vordering worden ingesteld bij verkoop tegen lijfrente?”, AJT 1999-2000, 51. 331 C. DEWULF met medewerking van J. BAEL, S. DEVOS, H. DEDECKER, Het opstellen van notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 380, nr. 626.

67

goed, moet onderzocht worden of er geen benadeling is van meer dan zeven twaalfden. Men

dient hierbij de afweging de maken op de prestaties gelijkwaardig zijn.332,333

De toetsing van de gelijkwaardigheid van de prestaties wordt als een wezenlijk onderdeel van

het onderzoek aanzien. De vraag stelt zich of dit ook mogelijk is voor de verkoop op lijfrente

aangezien dit in wezen een kanscontract is en de gelijkwaardigheid van de prestaties onderhevig

is aan een risico of een onzeker element. Het is dus niet mogelijk om bij het sluiten van het

contract de wederzijdse verbintenissen te vergelijken. Sterker nog het is vaak de bedoeling om

enige winst uit het contract te halen. Bij een vergeldend contract is dit niet het geval en primeert

de gelijkwaardigheid van de prestaties. Deze staan in principe bij het sluiten van de

overeenkomst reeds vast. Men kan dus stellen dat deze nietigheidsgrond niet van toepassing is

op de verkoop op lijfrente.334

Dit betekent echter niet dat met de verkoop op lijfrente helemaal niet kan aanvechten op grond

van de benadeling. De niet-toepasselijkheid geldt enkel voor een werkelijk kanscontract. Men

kan de vernietigingsgrond wegens benadeling dus inroepen wanneer de verkoop op lijfrente

geen ‘waarachtig’ kanscontract uitmaakt. De rechter zal in elk concreet geval nagaan of elke

partij bij het contract een kans op winst of verlies heeft.335 Hij zal bij deze beoordeling de

levensverwachting en de hoogte van de rentetermijnen in acht nemen. Het gaat om een objectief

onderzoek, men houdt geen rekening met de perceptie van de partijen.336 Indien in het concreet

geval het kanselement of alea blijk te ontbreken, dan gaat het niet om een waarachtig

kanscontract en is de vernietigingsgrond wegens benadeling wel toepasbaar. Wanneer op het

ogenblik van de contractsluiting het bedrag van de prestaties van de koper met een voldoende

zekerheid kan worden ingeschat en men zo kan vaststellen dat de prestaties minder dan vijf

twaalfden van de waarde van het verkochte goed bedragen, is de vernietiging op grond van

benadeling mogelijk. De benadeling moet dan zeker vaststaan onafhankelijk van de duur van

het lijf.

De benadeling kan men vaststellen door onderzoek van de leeftijd en gezondheidstoestand van

het lijf en de hoogte van de rentes. Benadeling is mogelijk wanneer de rentes niet meer bedragen

332 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 716. 333 K. VAN EECKHOORN, “De vordering op grond van benadeling: is de kantmelding van deze vordering verplicht en kan deze vordering worden ingesteld bij verkoop tegen lijfrente?”, AJT 1999-2000, 51. 334 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 716. 335 K. VAN EECKHOORN, “De vordering op grond van benadeling: is de kantmelding van deze vordering verplicht en kan deze vordering worden ingesteld bij verkoop tegen lijfrente?”, AJT 1999-2000, 53. 336 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 716.

68

dan de waarde van het verkochte goed of indien het risico zou liggen bij de vervreemder wegens

zijn hoge leeftijd of slechte gezondheid.337

6.3.2 Vernietiging wegens afwezigheid van een ernstige prijs

Een tweede actiemogelijkheid die door de verkoper (of diens erfgenamen) kan worden

ingeroepen is het feit dat de verkoopovereenkomst geen ernstige of zelfs geen prijs bevat. Een

niet-ernstige prijs is een prijs die dermate laag is dat ze wordt gelijkgesteld met een afwezigheid

van prijs.338 Zo heeft men te maken met de afwezigheid van een ernstige prijs wanneer de te

betalen rentetermijn kleiner of gelijk is aan de inkomsten gegenereerd door het verkochte goed.

Men moet bij het bepalen van deze ernstige prijs rekening houden met de effectieve en

potentiële inkomsten van het goed en tevens met de voorbehouden rechten op het onroerend

goed (zoals bij voorbeeld het voorbehoud van vruchtgebruik).

Met moet deze zienswijze enigszins nuanceren. Het feit dat de inkomsten van het verkochte

goed niet worden overtroffen kan resulteren in een afwezigheid van een ernstige prijs. Zo is het

mogelijk dat de rentetermijnen vrij laag zijn omwille van de vermoede lange levensverwachting

van het lijf. Wil men de verkoopovereenkomst vernietigen omwille van de afwezigheid van een

ernstige prijs dan zal deze prijs in vele gevallen totaal verwaarloosbaar moeten zijn. Er zal ook

geen ernstige prijs zijn wanneer de rentetermijnen weliswaar groter zijn dan de inkomsten

gegenereerd door het onroerend goed, maar gezien de gezondheidstoestand of de leeftijd van

het lijf de termijn van deze renten eerder beperkt blijft.339

Aangezien de (objectieve) prijs een essentieel onderdeel is van de verkoopovereenkomst op

lijfrente, zal deze overeenkomst nietig zijn wanneer een ernstige prijs ontbreekt. Men neemt

aan dat de overeenkomst dan zonder oorzaak is, al zijn er ook strekkingen die eerder spreken

van de afwezigheid van een (ernstig) voorwerp340

De vernietigingsgrond wegens afwezigheid van een ernstige prijs blijft niet zonder kritiek.

Volgens verschillende auteurs, waaronder N. CARETTE, komt het bij de verkoop op lijfrente

geen autonoom bestaan toe. Het is slechts een toepassing van de vernietigingsgrond wegens

een gebrek aan alea (zie volgende vernietigingsgrond). Wanneer de rentetermijnen dermate

laag zijn, loopt de koper geen risico op verlies en maakt de verkoper geen kans op winst. De

337 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 716. 338 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 715. 339 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 715. 340 Zie voor deze standpunten F.BOUCKAERT, “Art. 1976”, in Artikelsgewijze Commentaar Bijzondere Overeenkomsten, Mechelen, Kluwer, 2000, 4. en J. VAN HOUTTE, “La rescision des ventes aléatoires pour cause de le sion”, Rev. prat. not. b. 1935, 166-167.

69

voorwaarde van het kanselement ontbreekt in de overeenkomst. Bovendien geniet de

vernietigheidsgrond wegens afwezigheid van alea de voorkeur omdat er geen zekerheid bestaat

over de invulling van het begrip ‘afwezigheid van een ernstige prijs’.341

Het is echter zo dat er wél een autonoom karakter toekomst aan de nietigheidsgrond wegens

afwezigheid van ernstige prijs bij de herkwalificering van de verkoop op lijfrente als een

vergeldend contract. In dit geval zal de afwezigheid van alea niet spelen waardoor men

genoodzaakt is op basis van de afwezigheid van een ernstige prijs de nietigheid van de

overeenkomst te verkrijgen.342

6.3.3 Vernietiging wegens gebrek aan alea

Een derde actiemogelijkheid die kan worden ondernomen, is de vernietiging wegens de

afwezigheid van alea of kans.343

De verkoop op lijfrente is immers een kanscontract. De kans op winst of verlies staat bij het

sluiten van het contract nog niet vast. Deze onzekerheid of kans kan zowel objectief als

subjectief zijn.344

Wat deze vernietigingsgrond betreft, moet er een onderscheid gemaakt worden tussen de

situaties waarin de artikelen 1974 en 1975 Burgerlijk Wetboek van toepassing zijn en de

situaties waarbij dit niet het geval is.

6.3.3.1 Artikelen 1974 en 1975 BW van toepassing

Indien de lijfrente werd gevestigd zoals in de gevallen omschreven in de voormelde artikelen,

is de vernietiging vrij eenvoudig. De verkoop op lijfrente die werd gevestigd op het hoofd van

iemand die reeds is overleden is namelijk zonder gevolg.345 Werd het contract gesloten wanneer

het lijf reeds aan een ziekte leed en komt die te overlijden binnen de twintig dagen na de

contractsluiting, dan blijft dit contract eveneens zonder gevolg.346,347

Deze artikelen vereisen een objectieve alea, de perceptie van de partijen (de subjectieve alea)

is hierbij irrelevant.

341 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 715. 342 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 715. 343 Voor een uitgebreide bespreking van deze alea bij de verkoop op lijfrente verwijzen we naar Hoofdstuk 3.6 van deze masterproef. 344 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 704. 345 Art. 1974 B.W. 346 Art. 1975 B.W. - voor de concrete voorwaarden verwijzen we opnieuw naar Hoofdstuk 3.6. 347 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 705.

70

Het gevolg van de toepassing van deze artikelen evolueerde met de tijd. Voorheen oordeelde

het Hof van Cassatie348 dat de overeenkomst is dit geval zonder oorzaak was en niet slechts

nietig, maar wel zonder juridisch bestaan.349 De overeenkomst kan bijgevolg niet worden

bekrachtigd, artikel 1304 B.W. kan niet worden toegepast. Deze theorie van de onbestaande

rechtshandeling werd al snel verlaten. Vandaag staat vast dat de toepassing van artikelen 1974

en 1975 B.W. leidt tot de nietigverklaring van de overeenkomst. Volgens de cassatierechtspraak

is de overeenkomst in dit geval nietig wegens gebrek aan voorwerp.350

Men stelt dat het in deze gevallen om een relatieve nietigheid gaat. Het is immers betwist of de

voormelde artikelen al dan niet van openbare orde zijn. Men betwijfelt of ze wel de juridische

grondslagen vastleggen waarop de economische of morele orde rust.

6.3.3.2 Artikelen 1974 en 1975 BW niet van toepassing

Hoewel vroeger betwist351 wordt aangenomen dat de overeenkomst op lijfrente ook nietig

verklaard kan worden buiten de gevallen uit artikelen 1974 en 1975 B.W.352 Er ontstond in de

rechtsleer echter wel discussie omtrent de aard van de objectieve en/of subjectieve alea.353 Uit

deze discussie volgde evenwel dat de objectieve alea noodzakelijk en voldoende is en de

subjectieve alea irrelevant.

Een koop op lijfrente waarbij de vereiste alea ontbreekt, zal aldus nietig zijn. In de rechtspraak

en rechtsleer spreekt men van een nietigheid wegens de afwezigheid van oorzaak of de valsheid

van oorzaak.354 Andere rechtspraak neemt de nietigheid wegens afwezigheid van voorwerp

aan.355 Het Hof van Cassatie sluit zich bij deze laatste zienswijze aan.356 De nietigheid wegens

de afwezigheid van een voorwerp is relatief. Bij een koop op lijfrente wordt de prijs en bijgevolg

ook het voorwerp bepaalt door de onzekere gebeurtenis. Dit kanselement is een wezenlijk

element van het kanscontract. De alea maakt dan ook bijgevolg deel uit van de hele

overeenkomst. Ontbreekt dit kanselement dan leidt dit tot de afwezigheid van voorwerp voor

de gehele overeenkomst.

348 Cass. 9 januari 1936. 349 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 705. 350 Cass. 20 juni 2005. 351 Zie hieromtrent onder andere Rb. Mechelen 14 september 1987, TBBR, 1988, 334; P. VERKINDEREN, “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk, Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E. 2-9. 352 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 705. 353 Voor een volledig overzicht omtrent deze discussie verwijzen we naar N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 705-710. 354 Art. 1131 B.W.; oa. Antwerpen 25 september 1986. 355 Rb. Neufchâteau, 21 oktober 1988. 356 Cass. 20 juni 2005.

71

Dit zal eveneens het geval zijn wanneer er een aleatoir karakter verbonden is aan de

overeenkomst maar dit te beperkt is om enige kans op winst of verlies te genereren voor de

partijen.357 Ook het voorwerp zal dan ontbreken in deze gevallen.

De omvang van deze nietigheid wordt ook in het cassatiearrest van 20 juni 2005 aangehaald.

Hoewel de eisers in casu het tegendeel beweerden, werd de volledige overeenkomst als een

kanscontract aanzien en niet louter de overeenkomst waarin de lijfrente werd toegevoegd. De

afwezigheid van de alea heeft bijgevolg de nietigheid van de gehele overeenkomst als resultaat.

Uit het arrest blijkt ook dat het niet mogelijk is om een nietig kanscontract te converteren naar

een geldig vergeldende overeenkomst. Het zou immers neerkomen op het nietig verklaren van

de toegevoegde lijfrente. Deze partiële nietigheid wordt door Cassatie niet aanvaard.358

357 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 713. 358 N. CARETTE, “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 714.

72

7. Besluit

In het kader van deze masterproef werden de burgerrechtelijke en fiscale implicaties van de

verkoop op lijfrente nader bekeken.

Wat de toepassingsvoorwaarden betreft, blijkt duidelijk het belang om deze geldende

voorwaarden na te leven om zo de overeenkomst als een verkoop op lijfrente te kunnen

kwalificeren. De verkoop op lijfrente wordt hierbij eerder als een modaliteit dan een werkelijk

contract beschouwd. In het bijzonder verwijzen we specifiek naar het aleatoir karakter van de

overeenkomst dat typerend is voor de verkoop op lijfrente.

Daarnaast werden ook de registratierechten en de erfbelasting in het licht van de nieuwe

Vlaamse Codex Fiscaliteit bekeken. Aangaande de registratierechten wordt de verkoop op

lijfrente belast als een gewone verkoop. Er wordt, in tegenstelling tot de erfbelasting, geen

onderscheid gemaakt op basis van het verwantschap wat de geldende tarieven aangaat. De

belastbare grondslag mag hierbij niet minder bedragen dan de verkoopwaarde van het

onroerend goed. Hoewel er geen vaste waarderingsregels bestaan, gebeurt de waardering zoals

bij een klassieke verkoop volgens het gemeen recht. Men houdt echter wel rekening met twee

belangrijke factoren, namelijk de geschatte levensduur en de kapitalisatiecoëfficiënt. Partijen

zouden gebruik kunnen maken van veinzing, de zogenaamde vermomde schenking, om aan de

heffing van registratierechten te ontsnappen. De kwalificatie van de overeenkomst door de

partijen is hierbij niet doorslaggevend. De Administratie houdt zich aan de werkelijkheid wat

de heffing betreft en kan het contract eventueel herkwalificeren. Het spreekt voor zich dat de

partijen te allen tijde een dergelijke situatie moeten vermijden om te ontsnappen aan een fiscale

boete die hiermee gepaard gaat.

Partijen proberen aan de erfbelasting te ontsnappen door een onroerend goed voor hun

overlijden op lijfrente te verkopen. Op deze manier bevindt het zich niet meer in de

nalatenschap en is er bijgevolg ook geen erfbelasting op verschuldigd. De wetgever staat echter

erg wantrouwig tegenover deze techniek aangezien men op deze manier de heffing van

erfbelasting tracht te ontwijken. Om deze handige constructies een halt toe te roepen, werden

een aantal fictiebepalingen ingevoerd.

De eerste fictiebepaling viseert de bedingen ten behoeve van derden. Dergelijke bedingen zijn

dus niet meer interessant als een techniek van vermogensplanning aangezien ze ingevolge de

fictiebepaling toch geacht worden deel uit te maken van de nalatenschap en bijgevolg

onderhevig zijn aan de erfbelasting.

73

Een tweede fictiebepaling die behandeld wordt, behelst de situatie waarin de erflater tijdens het

leven een goed vervreemdt aan zijn erfgenaam, legataris of begiftigde en zich hierbij een

lijfrente voorbehoudt. Het is van groot belang dat de verkrijgers kunnen aantonen dat deze

lijfrente ook effectief betaald werd tot aan het overlijden van de erflater. Kan dit bewijs niet

geleverd worden dan riskeren zij dat de vervreemding als een fictief legaat beschouwd wordt.

Hierdoor wordt het onroerend goed nog geacht zich in het vermogen van de erflater te bevinden

en is er erfbelasting verschuldigd ingevolge de fictiebepaling.

De erflater heeft de mogelijkheid om tijdens zijn leven een goed te vervreemden aan een

erfgenaam in rechte lijn. Op deze manier onterft hij de facto de reservataire erfgenamen en is

hij daarnaast zeker dat het onroerend goed in een bepaald vermogen terechtkomt. De wetgever

was er zich van bewust dat men zo een instrument in handen had om aan de erfbelasting te

ontsnappen. Als reactie werd artikel 918 Burgerlijk Wetboek met zijn vermoedens ingevoerd.

Dit artikel had als initieel doel het bewijs voor de reservataire erfgenamen vergemakkelijken.

Zij ondervonden immers vaak bewijsmoeilijkheden wanneer de erflater een onroerend goed aan

een erfgenaam in rechte lijn, schijnbaar ten bezwarende titel, vervreemd had en zo het

reservataire deel aantastte. Het is echter wel mogelijk dat de reservataire erfgenamen

tussenkomen in de akte waarin de vervreemding is opgenomen en zo afstand doen van hun

rechten. Zij stemmen als het ware met de vervreemding in waardoor ze het later ook niet meer

kunnen aanvechten. Het geeft de ouders de mogelijkheid om een overeenkomst te sluiten met

hun kinderen over een toekomstige nalatenschap en deze ook definitief te regelen.

Wat de uitvoering van de verkoop op lijfrente betreft wordt er zeer veel overgelaten aan de

contractuele vrijheid van de partijen. Voor de ontbinding van de overeenkomst wordt

aangeraden een concrete ontbindingsclausule op te nemen in het contract aangezien het

stilzwijgend ontbindend beding hier ontbreekt. Zo behoudt men als verkoper toch de

mogelijkheid het contract te ontbinden in geval van wanprestaties van de renteplichtige.

Daarnaast is het ook mogelijk de overeenkomst te vernietigen. Er bestaan drie

vernietigingsgronden waarbij het ontbreken van de alea of het kanselement de meest voor de

hand liggende is. Aangezien de verkoop op lijfrente in weze een kanscontract is en de kans op

winst of verlies gelijk verdeeld moet zijn over de verschillende partijen, kan het ontbreken

hiervan leiden tot de vernietiging. De vernietiging gebeurt dan op grond van de afwezigheid

van het voorwerp.

A

8. Bibliografie

∂ RECHTSPRAAK

- Cass. 7 februari 1846.

- Cass. 20 januari 1950.

- Cass. 28 mei 1964.

- Cass. 9 oktober 1987.

- Cass. 16 mei 2002.

- Bergen (7e k.) 26 oktober 2004.

- Bergen (21e k.) 16 oktober 2013.

- Brussel 13 april 1972.

- Brussel (1e k.) 25 februari 2014.

- Gent 3 november 1983

- Gent (17e k.) 26 april 1994.

- Gent (11e k.) 18 januari 2007.

- Gent 13 maart 2007.

- Luik 18 november 1994.

- Luik (1e k.) 14 november 2012

- Luik (9e k.) 28 mei 2014.

- Rb. Brussel 20 april 1964.

- Rb. Brussel 9 januari 2013.

- Rb. Doornik 2 december 1987.

- Rb. Luik 20 april 1977.

- Rb. Mechelen 5 maart 2008.

- Rb. Oudenaarde 17 november 1966.

B

∂ RECHTSLEER

BOEKEN

- CASIER, H., “De erfbelasting: inleiding” in X., Erfenissen, schenkingen en testamenten.

Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, Mechelen,

Wolters Kluwer Belgium, 2015, z.p.

- CEENAEME, J., DAMBRE, M., DEBRUYNE, E., HUbeau, B., VANDENBERGHE, J.,

VANDROMME, T., Vastgoedzakboekje 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015,

554p.

- COOLS, H. en DEBRUYNE, E., Praktisch registratie –en successierecht, Berchem, De

Boeck, 2014, 214p.

- DE BOECK, A., “De wilsgebreken dwaling en bedrog vandaag. Responsabilisering en

ankerplaats voor de precontractuele informatieverplichting” in X. Wilsgebreken, Brugge,

Die Keure, 2006, 236p.

- DECUYPER, J., RUYSSEVELDT, J., Jaarboek Successierechten 2006-2007, 2 dln, Antwerpen,

Intersentia, 2007, 1845p.

- DECUYPER, J., RUYSSEVELDT, J., “Bedingen ten behoeve van een derde” in DECUYPER, J.,

RUYSSEVELDT, J., Successierechten 2015, Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2015,

2341p.

- DEWULF, C. met medewerking van BAEL, J., DEVOS, S., DEDECKER, H., Het opstellen van

notariële akten, IIb, Mechelen, Kluwer, 2006, 440p.

- DU FAUX, H., “Artikel 918 B.W.” in COENE, M., PINTENS, W., VASTERAVENDTS, A. (ed.),

Erfenissen, schenkingen en testamenten. Commentaar met overzicht van rechtspraak en

rechtsleer, Antwerpen, Kluwer, 2007, 1-27.

- FELTKAMP, R., WELLEKENS, E., “Beding ten behoeve van een derde” in X., Bijzondere

overeenkomsten. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer,

Mechelen, Wolters Kluwer Belgium, 2016, afl. 104, z.p.

- MEULEMANS, D., “Geldigheidsvereisten” in MEULEMANS, D., SNICK, I., SNICK, M. (ed.),

Handboek bezetting ter bede. De overeenkomst van precair gebruik, Gent, Story Publishers,

2010, 183p.

- TILLEMAN, B., “Lijfrente”, in A. VERBEKE en B. TILLEMAN (ed.), Knelpunten

kanscontracten, Antwerpen-Oxford, Intersentia, 2004, 39-80.

C

- VERBEKE, A., CARETTE, N., HOEKX, N., BRULEZ, P., Bijzondere overeenkomsten in kort

bestek, Antwerpen, Intersentia, 2013, 316p.

- VERKINDEREN, P., “Vervreemding tegen lijfrente” in X., Het onroerend goed in de praktijk,

Antwerpen, Kluwer, afl. 103, II.E. 1-7.

TIJDSCHRIFTEN

- BAEL, J., “Het verbod van bedingen betreffende toekomstige nalatenschappen” in X.

Notariële praktijkstudies, Mechelen, Kluwer, 2006, 1040p.

- CASIER, H., “De successierechten zijn dood. Leve de erfbelasting en Vlaamse Codex

Fiscaliteit”, Successierechten 2014, afl. 1, 1-12.

- CARNEWAL, T., “De tarieven en kortingen inzake kooprechten langsheen de gewestgrenzen

anno 2015, Notariaat 2015, afl. 7, 1-7.

- CARETTE, N., “Koop met lijfrente. Vernietigbaarheid herbekeken.”, RW 2006-2007, 702-

720.

- DECUYPER, J., “De valkuilen van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2012-2013, afl.

11, 1-5.

- DECUYPER, J., RUYSSEVELDT, J., “Successierechten – Tarief der rechten Vlaams Gewest”,

Successierechten 2015, 958-960.

- DE BOECK, A., “Het Hof van Cassatie en de koop op lijfrente: zekerheid omtrent de

onzekerheid”, TBBR 2006, afl. 10, 606-609.

- DE BOECK, A., “De gevolgen van de ontbinding van kanscontracten, in het bijzonder een

contract van levenslange duur”, TBBR 2011, afl. 9, 447-452.

- DEKNUDT, G, DELBOO, M., “Grondige kennis toepassingsvoorwaarden artikel 11 W. Succ.

kan ernstige besparing opleveren”, TFR 2004, 824-827.

- DELANOTE, M. “De eigenheid van de Vlaamse erfbelasting”, T. Not. 2015, afl. 11, 747-781.

- DHAENE, E., “Over het tegenbewijs van artikel 11 W. Succ.”, Successierechten 2014, afl. 9,

1-3.

- HELLEMANS, F., De registratiebelasting in de Vlaamse Codex Fiscaliteit, Registratierechten

2015, afl.1, 17-25.

- GEELHAND, N., VAN EESBEECK, P., “Afkoopwaarde levensverzekering als fictief legaat:

verrassende beslissing”, Fiscoloog 2013, afl. 1351, 1-4.

- GIJBELS, M., VAN GEEL, A., “Enkele fictiebepalingen in de Vlaamse erfbelasting: een

tussentijdse balans van de (on)bedoelde wijzigingen”, Notariaat 2015, nr. 4, 1-6.

D

- LABEEUW, N., VANWINCKELEN, K., “Win for life: de winnaar krijgt (soms) alles”,

Juristenkrant 2000, afl. 14, 17.

- LAUWERS, E., “De verkoop met gesloten beurs en verkoop tegen een te lage prijs”, T. Not.

2009, afl. 6, 330-354.

- LOGGHE, F., “Schadebedingen bij verkoop op lijfrente”, AJT 199-2000, 814-817.

- PUELINCKX-COENE,, M., “Artikel 918 B.W. een mogelijk instrument van

vermogensplanning?”, TEP 2007, afl. 4, 290-304.

- PUELINCKX-COENE, M., BARBAIX, R., GEELHAND, N., “Vermomde en onrechtstreekse

schenkingen”, TPR 2013, afl.1, 569-608.

- RENOTTE, D., QUIRYNEN, W., “Lijfrente onder de vorm van een beding ten behoeve van een

derde en lijfrente tot vergelding van bewezen diensten”, Jura. Falc. 1994-95, 463-490.

- SPRUYT, E., “De standpunten Vlaamse Belastingdienst inzake registratiebelasting in relatie

tot het vermogen (spanning)”, TEP 2015, afl. 5, 664-520.

- VAN EECKHOORN, K., “De vordering op grond van benadeling: is de kantmelding van deze

vordering verplicht en kan deze vordering worden ingesteld bij verkoop tegen lijfrente?”,

AJT 1999-2000, 51-54.

- VERHULST, I., “Verkoop van een onroerend goed aan een erfgenaam of legataris tegen

betaling van een lijfrente”, TFR 2008, 198-200.

- VERSTRAETE, J., “Inbrengverplichting bij vermomde schenkingen”, T. Not 2009, afl. 2, 63-

71.