1

Beste leden, In dit Klumpke nemen we een nostalgische duik in het verleden met een oud-veilingmeester, gaan we naar een abdij op een geplande excursie, zoeken we naar oude fruitboomrassen, en dat alles combineren we met heden en toekomst. We zijn benieuwd naar het resultaat van de nieuwe enten en de boom van het jaar. . Denkt u er ook aan uw mailadres door te geven aan het PGL. Op deze manier kunnen we u makkelijker bereiken. U wordt dan altijd geïnformeerd over interressante activiteiten. In het Klumpke kunnen we daar niet altijd melding van maken. En als u het Klumpke per mail wilt ontvangen dan kunt u dat via de mail doorgeven aan de secretaris via info@pgl.nu. Veel leesplezier, Christien Pulles De veilingmeester pag. 1 Voorjaarswandeling Sippenaken pag. 4 Excursie 31 augustus pag. 5 Dag van de kers pag. 6 Eerste pruimendag pag. 6 Boom van het jaar pag. 7 Entgroep pag. 7 D-day erfbeplanting pag. 8 De dubbele Agaath pag. 9 Oprtoep inventarisatie pag.10 Klimaatverandering – appels pag.10 Weltermolen pag.11 Agenda pag.12

De Veilingmeester

Interview met Dhr. Jozef Clairbois oud veilingmeester van de Coöperatieve Veilingvereniging Gronsveld. Tekst: Fons Sluijsmans Illustraties: Jean Slijpen

Jozef Clairbois deed als vijftienjarige jongen vakantiewerk bij de veiling. De veiling telde zo’n 15 vaste medewerkers maar in de zomer waren er wel veertig vakantiehulpen. In 1953 trad hij in vaste dienst en stopte met zijn studie aan de HBS. Het werk op de veiling beviel hem goed maar de grootste fascinatie betrof toch de veilingklok.

Zodra het werk het toeliet was hij in de afmijnzaal te vinden en na een aantal jaren werd hij benoemd tot veilingmeester. In de jaren na WO II was de kersenteelt heel belangrijk voor de veiling. Elke dag van de week, behalve de zondag werden er kersen geveild en

NUMMER 2 JAARGANG juni 2014

2

kwamen er handelaren, commissionairs en marktkooplui uit het hele land naar Gronsveld. Vaak waren de 70 plaatsen in de afmijnzaal allemaal bezet.

Het kersenseizoen kwam echt op gang als de Early Rivers werden aangevoerd gevolgd door Loenen, Pater van Mansveld en de Vroege van Werde. Deze laatste soort waren de eerste ‘harde’ kersen van het seizoen en dus goed verhandelbaar. Na ongeveer drie weken was het de beurt aan de spekkersen, de Gascogne die geblokt werden. Daarmee werd bedoeld dat kersen van dit soort van ongeveer gelijke kwaliteit van verschillende telers samengevoegd werden want die werden voor de vaste prijs verkocht aan de fabrieken zoals Veluco in Geldermalsen die er gekonfijte vruchten van maakte. Mooi rood gekleurde Gascognes werden buiten de blok gehouden en voor hogere prijs verkocht aan marktkooplui vooral uit de Oostelijke Mijnstreek.

Gascogne “geblokt” Het hoogtepunt van het seizoen waren de Hedelfingers. In de jaren zestig werd er 3 of 4 gulden, soms nog meer per kilo betaald! Volgens Jozef Clairbois was 1966 het breekpunt in de kersenteelt van Zuid-Limburg. In 1965 was een uitstekend kersenjaar geweest maar daarna ging het snel bergafwaarts. De kersenpluk ging bijna naadloos over in de pruimenoogst en in de jaren ‘60 werd het ras Opal steeds belangrijker. Heerlijk om zo te eten maar ook uitstekend voor jam en vlaai. De kwaliteit van de pruimen liep sterk uiteen. Om een goede vruchtmaat te verkrijgen en dus ook een betere

smaak moesten de pruimen in de meeste jaren handmatig gedund worden. Daar was niet altijd de tijd voor want tot in de jaren ‘60 waren het gemengde bedrijven die de fruitteelt er vaak bij deden en kregen andere werkzaamheden de voorrang. Zoals bij de kersen de Hedelfinger aan de top stond, was de Reine Claude Verte(de Ringeloate) het hoogtepunt bij de pruimen. Prijzen tot boven de gulden waren in de jaren ‘60 geen uitzondering. Pruimen van inferieure kwaliteit (niet gedund) deden toch nog altijd 30 tot 40 cent. De kunst van de veilingmeester was om voor iedere partij een afnemer te vinden. Clairbois verklaarde dat hij altijd probeerde zo goed mogelijk de belangen van de telers te behartigen maar hij moest natuurlijk ook oog hebben voor de kopers. Ondertussen werden er ook al peren aangevoerd. De eerste soort betrof de Presentpeer, die veelal naar de Mijnstreek gingen. De kruideniers (slechts 3 dagen houdbaar) gingen per trein naar het noorden van het land. De aanvoer kwam echt goed op gang met de Claps. Vaak was er sprake van overproduktie en waren er te weinig kopers. De peren ‘draaiden door’ of in het gunstigste geval kwamen ze in aanmerking voor interventie. Dat was een EU maatregel waarbij appels of peren uit de markt genomen werden en de telers een basisvergoeding kregen. Een belangrijke peer voor de industrie was de Beurre de Mérode (de dubbele flup). Vanaf begin jaren ‘50 werden die tot oktober in de koelhuizen bewaard en vervolgens verwerkt tot peren op sap. Begin oktober moesten deze peren plaats maken voor de Fondante de Charneux (de legipont) die vanaf de derde week van september werden aangevoerd. Dhr. Clairbois vertelde dat dit een ‘zware tijd’ voor hem was want dat viel samen met de kermis in Gronsveld. Vanaf januari gingen deze peren voor export naar Scandinavië voor ‘fancy’ prijzen f 0,60 tot f 1,00. De plukkosten bedroegen toentertijd 2 of 3 cent per kilo en de koopman betaalde de koelkosten. Tel uit je winst! Het feit dat het fruit via de veilingklok geveild en verkocht werd had een positief effect op de prijsvorming; de klok is een eeuw lang de prijsmaker geweest, aldus Clairbois. Tijdens ons gesprek benadrukte hij herhaaldelijk dat de Belgen een grote voorsprong op ons hadden. In België waren het de paters in de kloosters die zich bezig hielden met het fruit in proeftuinen (veredeling, bestrijdingsmiddelen etc.). Andere belangrijke perensoorten waren de Doyenné de Comice, Triumphe de Vienne en Beurre Hardy en de herfstperen van Geulle. De allerlekkerste peer was/is de Bonne Louis d’Avranches die ook voor export naar Engeland ging. De Conference is momenteel de belangrijkste peer, ze was op de hoogstam van weinig belang en de teelt hiervan nam pas een hoge vlucht toen men eind jaren ‘60 overging op

3

laagstam. Volgens Clairbois werden er in Nederland te weinig peren aangeplant en naar verhouding te veel appels (25% peren, 75 %

appels). In België was dat andersom. Joseph Clairbois maakte in de jaren ‘60 van dichtbij de overgang mee van het hoogstam naar het laagstam fruit. Bij de appels waren het aanvankelijk Golden Delicious die massaal op laagstam werden aangeplant. Er was veel vraag vanuit Frankrijk naar gele Golden. Het

waren de gebroeders Piet en Jan Romar uit Alkmaar die vrachtwagens met fruit naar Parijs reden. Voor die tijd werden er Eijsdener en Gronsvelder Klumpkes (sabot vert en sabot rouge) naar Frankrijk geëxporteerd (eenlaags en tweelaags verpakt).

Jozef noemde de Sterrenet de koningin van de veiling. Ze werden vaak geblokt voor export naar Duitsland. Hij kon zich ook nog herinneren dat vanaf januari de Keuleman werd aangevoerd. Door boeren thuis opgekuild of later in de koelhuizen. Van deze appelsoort waren er groen en rood gekleurde. Ook de Goudrenetten waren van groot commercieel belang. Dhr. Clairbois zei letterlijk: we zijn groot geworden door de Goudrenetten. Later kwamen de Schone van

Boskoop. Door zijn lossere structuur zijn ze beter eetbaar. Ook moeten de Franse zuren op hoogstam vermeld worden, toentertijd een zeer gewaardeerde appel. Dat geldt ook voor de Cox Orange van de laagstam. Eind jaren ‘60 won de laagstam snel aan belangrijkheid en werden er behalve Golden, Cox Orange en Jonathan geteeld , later gevolgd door de Elstar en de Jonagold. Industrie appels waren voor de veiling erg belangrijk. Het legde een bodemprijs in de markt. De firma Hak was een belangrijke afnemer. Volgens Dhr. Clairbois was de Court Pendu de aller-lekkerste appel. Het moge duidelijk zijn dat er veel geld verdiend werd op de veiling na WO II, zowel door telers als door de handelaren. Dit werd rijkelijk besproeid in het café naast de veiling waar handelaren en telers elkaar troffen. Ook de medewerkers van de veiling waren er te gast. Als ze het café betraden zeiden de handelaren tegen de kastelein: ‘Laat die jongens vollopen’. Veel handel werd trouwens in het café gedaan dus een rondje kon behalve gezellig ook nog profijtelijk zijn. Vooral op zaterdagmiddag was ‘kermis’ in het café. Gelukkig woonde Dhr. Clairbois op loopafstand van de veiling. Ook werd er kleinfruit op de veiling verhandeld. Te denken valt aan (kruisbessen), rode en zwarte bessen en aardbeien. Dhr. Hayen uit Gronsveld was een pionier op het gebied van dit kleinfruit.

Vermeldenswaardig zijn ook de vele Kerstveilingen waarbij de oud-veilingmeester vaak het voortouw nam; hij zag het als een soort Oogstdankfeest: De oogst die binnen was, de

4

fruittelers die hard gewerkt hadden en opgelucht waren dat ze de klus weer geklaard hadden, vonden dat ze wel een feestje verdiend hadden. De speciale veiling waarbij het fruit op een bijzondere wijze werd uitgestald, werd gehouden vóór Kerstmis. Op een zaterdag en zondag werd de tentoonstelling gehouden en op dinsdag werd het mooi verpakte en kwalitatief uitstekende fruit geveild.

Tot slot moet ook de handel in groenten vermeld worden. In 1965 ging de groenteveiling in Maastricht dicht en werd de handel overgeheveld naar de veiling in Gronsveld. Er werden o.a. aardappelen en allerlei koolsoorten aangevoerd.

Jozef Clairbois in z’n element met naast hem dhr. Michel Schrijnemakers, thans directeur van de Coöperatieve Fruitveiling Zuid Limburg te Margraten. Op 31 December 1999 sloot de Coöperatie definitief haar poorten maar toen genoot Jozef Clairbois al een aantal jaren van een welverdiend pensioen. Met dank aan dhr. Jozef Clairbois en Stichting Grueles voor het beschikbaar stellen van het beeldmateriaal.

Zonnige voorjaarswandeling Sippenaken Door: Jean Slijpen Een dertigtal PGL-ers en hun naasten vertrokken zondag 27 april jl. vanaf Camerig onder leiding van gelegenheidsgids Wiel Leunissen, voor een rondwandeling door het Zuid - Limburgse 5- sterrenlandschap.

Via een typisch Zuid-Limburgs “waegske” en enkele “stegelkes”, deden we de bekende Belletboomgaard aan, waar Wiel in ging op de drijfveer van wijlen Sjang Crombag, de voormalig eigenaar van Hoeve Bellet en bijbehorende boomgaard met z’n unieke collectie

5

hoogstammen. Duidelijk was dat Wiel de voormalig eigenaar en stroopstoker persoonlijk gekend heeft.

Via het seismisch station en de Heimansgroeve (genoemd naar de natuuronderzoeker Eli Heimans; dit is de enige locatie in Nederland waar gesteente uit het Carboon aan de oppervlakte komt), daalde het gezelschap af tot het Geul- niveau. De hier fraai meanderende Geul ontspringt een tiental kilometers verderop uit bronnen in de omgeving van Lichtenbusch, een dorp in de Belgische gemeente Eynatten. Vanaf de bron legt ze zo’n 56 kilometer af om uiteindelijk in het gehucht Voulwames (gemeente Meerssen) kopje onder te gaan in “Mooder Maas”. Het verval over het gehele traject bedraagt zo’n 250 meter. De meanderende Geul een stuk volgend en vervolgens via een lichte klim, bereiken we het Belgische Sippenaeken, waar koffie en heerlijke Belgische vlaai op ons wacht. Een enkeling waagt zich aan “La brune ou la blonde de Val-dieu”, proost! De terugweg leidt ons langs een pomologische curiositeit van formaat: een hoogstam perenboom met een appeltak erop, bij boer Fransen in Sippenaeken, uniek! Als bewijs, bijgaande foto die ik in 2012 maakte, op het moment dat beide in bloei stonden.

Door weiden met nog meer hoogstam en via het gehucht Kuttingen, daalden we weer af naar het Geuldal om vervolgens via een extra ingelaste klim, via hoeve Bellet weer terug te keren naar het vertrekpunt. Hoewel deze laatste klim van een aantal deelnemers het uiterste vergde, bereikten we gezamenlijk en in een gemoedelijke sfeer het eindpunt; moe maar voldaan. Na Wiel bedankt te hebben voor de mooie wandeling en enthousiaste begeleiding keerde men huiswaarts of nam plaats op het terras aan de overzijde waar het zonnetje er nog een mooie afsluiting van maakte; “wie sjoan kint Limburg zin”.

Bezoek aan Boomgaard van Eddy Vets en Fruitsite Colen – Kerniel, 31 augustus PGL organiseert op zondag 31 augustus a.s. een uitstapje naar onze zuiderburen, waarbij het thema “Pomologie” centraal zal staan. Deze excursie is bedoeld voor alle PGL-ers en hun partner. In de voormiddag wordt er een bezoek gebracht aan het Fruitstreekmuseum te Colen – Kerniel, waar men terugblikt op de geschiedenis van de fruitteelt in het Haspengouwse landschap.

Aansluitend is er gelegenheid om de naastgelegen Abdij “Mariënlof” te bezoeken.

6

In deze abdij, die oorspronkelijk werd gesticht voor en bewoond door de Kruisheren, hebben sedert 1822 de Cisterciënzerzusters domicilie gekozen. Het Cisterciënzer - ideaal werd er hoog gehouden en nog steeds beleeft. Vandaag de dag bezoeken de mensen Mariënlof, om de schatten te bewonderen, om te bidden of om een luisterend oor voor hun vragen en problemen te vinden, maar ook om één of meerdere dagen te genieten van de rust, de stilte en het dagelijks gebedsritme van de zusters. Na dit bezoek zal er een “brasserie” bezocht worden voor koffie met Belgische vlaai. Daarna wordt de navigatie op Bevelsesteenweg 85 te Itegem ingesteld, waar de Belgische Pomoloog, geschiedenisleraar en verzamelaar van (oude) fruitsoorten, Eddy Vets, over een indrukwekkende collectie oude Peer- en appelrassen beschikt. Zijn anderhalve hectare omvattende privé boomgaard “Pomona Belgica” herbergt een 70-tal soorten Belgische appels, er staan 250 van de 300 soorten “Renetten” en verder nog zo’n 250 soorten peren. Kortom “voer voor Pomologen”. Een van Eddy’s “doelen” is alle oude Belgische appelsoorten weer tot leven wekken. Voor zijn inspanningen op dit gebied ontving hij in 2007 de milieuprijs van de gemeente Heist-op-den-Berg De rest van het verhaal achter zijn passie vernemen wij graag van Eddy zelf.

Het programma ziet er in grote lijnen als volgt uit: Vanaf 08.30 uur staat de koffie klaar bij Rosie en Albert Beltgens, Raar 5, 6231RP Meerssen

09.00 uur vertrek naar Colen Kerniel, gemeente Borgloon (carpooling) 10.00 – 12.00 uur bezoek Fruitstreekmuseum en Abdij Mariënlof 12.15 – 13.00 uur koffie met Belgische vlaai 13.00 – 14.00 uur reis Borgloon - Bevelsesteenweg 85, Itegem 14.30 – 16.30 uur bezoek boomgaard “Pomona Belgica” met uitleg 16.30 – 17.45 uur terugreis

18.00 – 19.30 uur als afsluiting: gezamenlijk een “vorkje prikken” in een restaurantje te Gronsveld of omgeving (optioneel en voor eigen rekening!) Kosten: De entree voor het Fruitstreekmuseum, Abdij Mariënlof, Boomgaard “Pomona Belgica” en een kop koffie met vlaai neemt het PGL voor haar rekening. Vervoer: voor de rit naar en van Colen – Kerniel (gemeente Borgloon) en Itegem (gemeente Heist op den Berg) maken we gebruik van “Carpooling”, waarbij uitgaande van 4 personen per auto, een bedrag van € 8.50 p.p. voor vergoeding brandstofkosten redelijk lijkt (af te rekenen met de betreffende chauffeur) Wat u zelf moet meenemen:

- Een goed humeur - Lunchpakket - Identiteisbewijs

Aanmelden telefonisch vòòr 1 augustus bij Rosie Beltgens op nummer 043 3647025 of via email: abeltgens@hetnet.nl

de Dag van de Kers 13 juli 2014 Op zondag 13 juli zal in Alden Biesen de 11de Euregionale kersendag plaatsvinden. Vorig jaar trok deze dag meer dan 6000 bezoekers en dit jaar zullen het er waarschijnlijk niet minder zijn. Meer dan 250 kersenvariëteiten uit de gehele Euregio zullen er te zien zijn. Ook het Pomologisch Genootschap Limburg zal van de partij zijn. Er zullen rondwandelingen zijn door de gaard, demonstraties van lange plukladders, het gebruik van kersenmanden en sorteertafels. Verder kersengebruiken in al hun vormen, kersengebak, kersenvlaaikes, doorlopend bakken van kersenpannenkoeken met verse kersen, kersenijs, kersenwijn, kersenbier, kersenstelenthee, cherry-pops (kersenvlaaikes op een stokje). Parkeren is gratis, de dag start om 10 uur en zoals altijd bij onze Belgische collega’s is de inkom gratis.

Eerste Pruimendag 3 augustus 2014 Op 3 augustus vindt de eerste pruimendag plaats en wel bij Ger Graus in de boomgaard gelegen aan de Contelmostraat in Ohe en Laak.

7

Het geheel gaat natuurlijk over pruimen. We hebben diverse stands met interessante onderwerpen. Bijvoorbeeld het determineren van pruimen, uitstalling van wel meer dan 20 verschillende soorten pruimen, proeverijen van verschillende pruimenprodukten. We hebben te gast een imker, vereniging VELT met ecologische teelt, steenuilen werkgroep Limburg, een bakker met schanseoven die ter plaatsen verse pruimenvlaaien bakt. Er is een rondwandeling door de boomgaard met een diverse fruitsoorten op hoogstam en nog veel en veel meer. Daarom nodigen wij u allen uit om deze happening in deze fraaie boomgaard mee te beleven. De dag begint om 11 uur en zal eindigen rond 17 uur.

De boom van het jaar,

de jury op pad. Door: Henk van de Weerdt Namens commissie “Boom van het jaar”. Het was een bijzondere dag. Samen met Hub van Thoor en Gertjan van Elk van de werkgroep “Boom van het Jaar” waren we een dagje op pad. Via de pers hadden we een oproep gedaan aan het publiek om bomen voor te dragen. Dat leverde uiteindelijk een lijst op met een dozijn bruikbare adressen in Noord-Limburg en Midden-Limburg. En die heeft de jury allemaal bezocht. . Via Asselt zijn we via Well en terug door de Peel (Castenray – Horst – Horst America – Panningen naar het Midden-Limburgse Ospel) getrokken. Tenslotte werd nog Stramproy en Roosteren aangedaan. Dat leverde een schat aan informatie op. Er zat van alles tussen. Maar vooral veel perenbomen. Die worden immers het oudste. We bezochten landhuizen, boerderijen, woonhuizen en weilanden. Op de meeste plaatsen voerden we een gesprek met de eigenaar van de bijzondere bomen. Opvallend de spontaniteit waarmee deelnemers zich met hun bomen aangemeld hebben! Onderwerp leeft echt wel. Bleek ook uit de gesprekjes. Het enthousiasme waarmee anekdotes worden geserveerd en allerlei historisch documentatiemateriaal wordt aangedragen. Dat alleen al leverde genoeg stof voor een boekwerk. Daar komen we later zeker op terug. We willen voor de verkiezingen een soort juryrapport opstellen met onze bevindingen. We zijn nu bezig om een top 3 samen te stellen en dat valt niet mee. Er zaten enkele prachtexemplaren tussen. Op het eind van de dag, na 285 kilometer Limburg, hadden we een begin van onze zoektocht naar de boom van het jaar afgerond.

De top 3 zal na de zomer bekend gemaakt worden en via de pers weer verspreid worden. Dan volgt dit najaar de verkiezing met uitreiking van de prijs. We houden het graag nog even spannend.

Nieuws vanuit de entgroep Door: Hub van Thoor De twee jaarlijkse ent – en occulatiedagen vonden dit jaar plaats op 12 en 13 april.

Op 12 april bij de versboerderij van Familie Schreurs in Roermond: De entgroep onder leiding van dhr. John Theunissen en Jack Bosch maakte er een mooie dag van onder het motto: Enten …van alle tijden!!!! Op de eerste plaats wil ik een woord van dank uitspreken aan de firma Frijns. Die heeft ons gesponsord met ent-hout en de ent-was. Bovendien met de broodnodige onderstammen! Zonder deze materialen zou het voor de entgroep erg moeilijk zijn om de kennis verantwoord uit te dragen. Het zou veel te kostbaar worden. Ook een speciaal woord van dank voor John Theunissen en Jan de Graaff en Jack Bosch die vooraf zorgden voor het beoordelen en het knippen van het hout. En dan nog een dankwoordje voor de familie Schreurs. Ze hebben ons onthaald als echte gasten en het heeft ons aan niets ontbroken. Onder een stralend zonnetje begonnen we om 10.00 uur met de demonstratie. Er was vanaf het begin een grote belangstelling. Heel wat mensen leerden enten snijden, enten zetten van appels, peren en niet te vergeten kersen. Een groot aantal ging zeer voldaan met een zelfgeënt boompje naar huis.

8

Er waren de nodige kwinkslagen tussen alle vlijt door. Zo was er een mevrouw die probeerde ook ons iets te leren. Ze was zeer bedreven in haar wetenswaardigheden rond het ecologisch tuinieren. Zij wees er ons nadrukkelijk op dat de maanstand van invloed is op de groei van de gewassen en dat het tijdstip waarop je een plant zaait, verpot, stekt en ook ent van groot belang is. Er ontstond een heel levendige discussie. Misschien gaan we wel eens met haar overleggen over het juiste tijdstip voor onze activiteit. De kans is groot dat we jullie dan op een bepaalde dag heel erg vroeg laten op staan,haha! Het was een heel interessante leuke uitwisseling. De tijd vloog voorbij. Wij waren als entgroep erg voldaan en denken dat we veel mensen bereikt hebben in ons streven dit stukje cultuurgoed te behouden. Enten zal altijd een heel bijzondere activiteit vormen voor P.G. L.

Op 13 april waren we aanwezig in Horst op de bijenmarkt: Het zonnetje scheen wederom en er stond ons niets in de weg om er weer een mooie happening van te maken. Het was een bijzondere markt met heel wat stands en prachtige thema’s. Er werden heel veel streekproducten aangeboden en we hebben uitgebreid geproefd.

Onze stand stond nota bene naast een wafelbakster. En de deal was snel gesloten. Onze mannen aten heerlijke wafels en de standhoudster heeft in de toekomst eigen kersen . Wel 3 soorten op een onderstam. Sjra, Jack, John en Ton hebben heel wat te stellen gehad met heel veel geïnteresseerden. En er liepen op de markt weer heel wat mensen met hun eigen boom te pronken. De serieuze vraag diende zich zelfs aan of er eventueel volgend jaar al genoeg kersen zouden komen op de nieuwe enten voor een of meer vlaaien. Dus de verwachtingen waren en zijn hooggespannen. We krijgen als groep heel veel energie terug van de belangstellenden. We kijken voldaan terug op 2 mooie P.G.L. dagen.

D-day erfbeplanting Landschap Horst a/d Maas Door: Geert Ambrosius

Zaterdag 23 november 2013 was het weer D-day voor de deelnemers aan de jaarlijkse erfbeplantingsactie van Landschap Horst aan de Maas. Vanaf 8.00 uur 's morgens konden de 61 deelnemers hun beplantingsmateriaal weer ophalen. Honderden fruit- en laanbomen, duizenden haagplanten en aanhangwagens vol bosplantsoen zijn afgevoerd en grotendeels nog dezelfde dag door de deelnemers geplant.

Met de jaarlijkse erfbeplanting is het aanzicht van de gemeente Horst aan de Maas heel wat groener geworden. Sinds de start in 1997 zijn bijna 700 erven verfraaid met zo'n 5800 laanbomen, 3500 hoogstam fruitbomen, 100 km haag en 30 hectare bosplantsoen. Daarmee is Horst aan de Maas de

9

absolute koploper in Limburg! In deze gemeente is ruim 30% van de totale Limburgse erfbeplantingen gerealiseerd. Gezien de subsidiepotjes voor aanplant langzamerhand leeg lijken te geraken zullen wij onze aandacht nog meer moeten gaan leggen op het onderhoud van de reeds ingerichte erven. Extra aandacht zal besteed gaan worden van het onderhouden/snoeien van de boomgaarden omdat steeds maar weer blijkt, dat ook al hebben de mensen een cursus gevolgd, het moeilijk vinden een hoogstamfruitboom te snoeien. Zo hebben wij in de winter van 2013 en 2014 een aantal boomgaarden laten snoeien door het IKL. Door de eigenaren van de boomgaarden persoonlijk te begeleiden hopen wij dat zij het nut gaan inzien en plezier gaan krijgen in de jaarlijkse begeleidings- en of onderhoudssnoei. Wilt u meer weten over boerenerven of aanleg en beheer, kijk dan op de website van landschaphorstaandemaas.nl

de Dubbele Agaath

Nieuwe aanplant in de Loorenhof: Door: wim thijssen Het was de bedoeling op zaterdag 22 maart, de "NL-doet"-dag enigzins feestelijk af te sluiten met het planten van een appelboom van het soort Dubbele Agaath. Dat kon niet doorgaan omdat de boom niet geleverd was. Intussen is hij gearriveerd en kunnen we zaterdag 5 april overgaan tot de aanplant. De reden waarom we deze appel opnemen in het bestand fruitbomen van de Loorenhof heeft alles te maken met de Jansen van Welten. Bij het onderzoek naar de herkomst van de Jansen van Welten vonden we immers in de literatuur de bewering dat de Dubbele Agaath en de Jansen van Welten in wezen dezelfde appel zijn. Hoe dat kan zijn, en hoe eenzelfde appel onder twee namen in de pomologie terecht gekomen is, wordt uit het volgende duidelijk. In het Journal d'Horticulture pratique de la Belgique. (7de jaargang, 1850, p. 250-251) bericht de redactie dat Alfred Loisel uit Valkenburg, een bedreven kweker van nieuwe fruitrassen, haar een pakket door hem verzamelde of gekweekte appels gestuurd had. Daaronder een die hij de Double Agathe noemt. In de korte beschrijving staat dat die verkregen is uit zaad van de Agathe maar dat hij veel groter is. En dan: "Cette pomme, gagnée il y a plus de soixante ans par un paysan du

Limbourg, n'est propagée que depuis quelqus années." Negen jaar later geeft Alfred Loisel een uitvoerigere beschrijving van de appel in de Annales de Pomologie Belge et étrangère (1859. volume 7, p.23). Loisel noemt hem opnieuw Pomme Double Agaath en preciseert nu de herkomst De tekst gaat vergezeld van een afbeelding van de appel:

Loisel geeft nu iets meer detail over de herkomst dan in 1850: het een toevalszaailing (van de Agathe dus, wt) die zo'n 70 jaar eerder gevonden is door een boer in de buurt van Heerlen die tijdens zijn leven geen entloten heeft willen afstaan en dus is de verspreiding van deze waardevolle appel pas na diens dood op gang kunnen komen. Dat moet dan in de loop van de 20er jaren van de 19de eeuw geweest zijn want we weten van de Duitse pomoloog August Diel dat hij in 1823 van de heer J.E. Pfennngs uit Aken entmateriaal kreeg van een nieuwe appel en drie jaar later van dezelfde een kistje appels van dit nieuwe ras. In 1829 noemt Diel de appel Rothe Reinette von Welten en kan hij melden dat de appel is "erzogen von Jansen in Welten". In 1832 geeft Diel hem de naam Jansen von Welten. Daarnaast wordt de appel aanvankelijk ook nog Rothe Reinette von Welten, Couronne de Pommes of Jansen von Welten's Rosenapfel genoemd. Maar in de pomologische standaardwerken van de 19de eeuw vindt de naam Jansen von Welten ingang. Deze literatuur zal ertoe bijgedragen hebben dat Alfred Loisel tien jaar na zijn beschrijving van de Double Agathe in de Annales de Pomologie Belge et étrangère tot de conclusie kwam dat die appel identiek is aan de Jansen von Welten. In een "Notiz" in de Illustrierte Monatshefte für Obst- und Weinbau (Neue Folge, V. Jahrgang 1869, p.265) schrijft de pomoloog Johann Oberdieck dat Alfred Loisel tot die conclusie kwam

10

op grond van de afbeelding in De Nederlandsche Boomgaard van Samuel Berghuis (1868). Voor Oberdieck (en ook voor ons, wt) is die gelijkenis op basis van de afbeeldingen niet zichtbaar. Maar Oberdieck zegt wel in zijn "Notiz" dat de loten van de Double Agathe die Loisel hem gestuurd heeft, wel daarop wijzen.

Interessant is verder dat Oberdieck vermeldt dat hij uit zijn correspondentie met de apotheker, chemicus en botanicus dr. Victor Monheim uit Aken weet dat rector Frans Leonard Stassen van Welten de Jansen van Welten goed kende en zei dat hij in Welten doorgaans Aagje of Dubbele Aagje genoemd werd. Zo lijkt het erop dat in Welten de Agathe of Aagt of Aagtappel aangeplant was, en dat de Jansen van Welten, alias Dubbele Agathe of Dubbele Aagt, een afstammeling is van dit zeer oude, waarschijnlijk Hollandse ras, dat al vroeg in de 17de eeuw als "appel van de beste soort" geroemd wordt. Volgens een van de geschiedenissen over de herkomst van de Agathe of Aagt ligt zijn oorsprong in het Sinte Aagtenklooster in Delft (het tegenwoordige Prinsenhof) waar hij zou zijn opgekweekt. De Dubbele Agathe die wij nu planten komt uit Oostenrijk. Wij hebben ervoor gekozen hem van zo ver te laten komen in plaats van hem in Nederland te kopen omdat de beschrijving in de katalogus van kwekerij "Sylva Nortica" toch eerder moet vermoeden dat het werkelijk de gezochte appel is dan de Dubbele zoete Aagt diein Nederland aangeboden wordt. En de ervaring leert dat het altijd weer voorkomt dat wat op het label staat niet is wat het zijn moet! De Oosterrijkse kweker geeft als kenmerken: "... mittelgroß, gelb, großteils karminrot angelaufen und dunkelrot gestreift. Fleisch fein, saftreich, mäßige Säure, stark gewürzt, etwas nach Anis und Zimt." Dat past op de beschrijvingen die van de Jansen van Welten gegeven worden. Maar het blijft afwachten tot we de eerste appels kunnen oogsten voordat we definitief weten of we de Double Agathe te pakken hebben waarvan Alfred Loisel bij nader inzien moest de erkennen dat het de Jansen von Welten was.

Oproep inventarisatie aan fruitboombezitters In de algemene ledenvergadering is het idee geopperd om te starten met een inventarisatie van de boomgaarden met hun soortenbenamingen. De vraag werd gesteld: Wat is er in de regio nog aanwezig aan fruitrassen? Hoe kun je dit nu verzamelen. Het enige antwoord kan alleen door jullie gegeven worden want jullie bezitten en koesteren tenslotte de bomen. Het is de bedoeling dat de gegevens verzameld en vastgelegd worden en het privacy beleid wordt gevolgd. Er worden geen persoonsnamen of locaties zonder toestemming verstrekt. Als jullie een opstelling van de soorten, in onderstaande vorm, willen maken zou dat al een mooie aanzet zijn. Soort / Benoeming soort / Aantal per soort / Locatie Voorbeeld: Appel / Gronsvelder Klumpke / 2 / Geulle U mag de opgave in allerlei vorm toezenden naar evenementen@pgl.nu als er maar uit blijkt welke soorten het zijn. Mocht u een soort niet weten, binnen het PGL is er voldoende kennis om deze proberen te achterhalen en kunt u altijd een beroep doen op hulp. Schroom niet om een berichtje of vragen te sturen naar bovenstaand emailadres. Het zou fijn zijn om met uw hulp al inzicht te krijgen hetgeen voorhanden is per regio. Alvast bedankt voor uw toezendingen!

Klimaatverandering maakte appels zoeter en zachter De stijgende temperatuur heeft in de afgelopen veertig jaar Japanse appels zoeter en zachter gemaakt. Die bevinding presenteren onderzoekers van het Nationaal Instituut voor Fruitboomonderzoek in het Japanse Tsukuba in het tijdschrift Scientific Reports.

11

Ze bestudeerden gegevens over de bekendste Japanse appelsoort, de Fuji, en over een andere soort, de Tsugaru. Die blijken tussen 1970 en 2010 allebei geleidelijk zoeter en zachter te zijn geworden. Deze gegevens legden de onderzoekers naast temperatuurmetingen uit de betreffende gebieden. Per decennium is het in de betreffende gebieden gemiddeld zo’n 0,3 graden Celsius warmer geworden. Rijping De onderzoekers schrijven de veranderingen toe aan de vroegere bloei van de appelbomen en hogere temperaturen tijdens de rijping van de appels. Onder invloed van zonlicht worden zuren in appels omgezet in suikers. Ook verliest het fruit tijdens de rijping water. Bij een hogere temperatuur verlopen die processen sneller. Uit eerder onderzoek is gebleken dat ook in Duitsland de bloei van de appelbomen elk decennium met gemiddeld 2,2 dagen vervroegd is. Mogelijk zijn dus ook Hollandse appels zoeter en zachter geworden. Geleidelijk Volgens de onderzoekers is de smaakverandering niet opgemerkt door consumenten, omdat het verschil niet extreem groot is en de verandering geleidelijk plaatsvond. "Maar als je een appel van dertig jaar geleden en een van nu na elkaar zou proeven, dan zou je het verschil zeker merken", aldus een van de onderzoekers, Toshihiko Sugiura tegenover Nature news. De vraag waarom de fruitboeren de appels niet eerder zijn gaan oogsten om de zuurheid en textuur uit de jaren zeventig te behouden beantwoorden de onderzoekers niet. Mogelijk speelt de smaakvoorkeur van consumenten daarin een rol. Bron: NU.nl/Jop de Vrieze

Welter molen maalt weer

Omdat de Welter vijver uitgediept moest worden heeft de Welter molen vanaf verleden jaar juli tot dit jaar mei niet gemalen en vanwege het droge voorjaar duurde het ook nog extra lang voordat de vijver weer vol genoeg was om voor voldoende water voor de aandrijving van het waterrad te kunnen zorgen. Deze lange rustperiode hebben de mulders Winnie, Jan, Wim en Jo van de Welter molen gebruikt om onderhoud aan de molen te plegen en de boel eens goed aan te vegen. In het verleden hebben we altijd met een maalkoppel gemalen maar nu kunnen we op beide maalkoppels draaien. Inmiddels hebben we al een paar keer proefgedraaid en alles ziet er niet alleen pico bello uit maar werkt ook super. Iedere 3e zondag van de maand ben je van harte welkom tussen 12 en 16 uur.

Om het interieur van de molen op te fleuren zijn wij op zoek naar autentieke oude foto's van de Welter molen. Het liefst hebben we natuurlijk foto's waarop te zien is dat de molen in gebruik is en waarop b.v. de vroegere mulder aan het werk is. We zijn ook geïnteresserd in de verhalen achter de foto's. U kunt materiaal digitaal sturen naar jo@klavora.nl of u kunt het afgeven op Pijnsweg 4 in Welten, dan digitaliseer ik het materiaal en krijgt u het origineel weer terug.

Kersen in de Loorenhof

Vanaf 21 juni kun je nu iedere zaterdag bij ons in de boomgaard terecht van 10 tot 13 uur. Als er voldoende aanbod aan kersen of ander fruit is staat er bij de Weltermolen iedere woensdag, vrijdag en zondag een kraam waar het fruit uit de Loorenhof gekocht kan worden.

Tot ziens in de Loorenhof

12

Agenda PGL 2014 Januari: Vergadering van de Voorzitters van de Werkgroepen met het bestuur. 8 februari Snoeifeest, Belletboomgaard Vaals 30 maart jaarvergadering PGL in Roermond, in: De Biekeuke, Versboerderij Schreurs, Spik 181, 6042 KT Roermond 6 april 3e BloesemParade in de Vilterhof in Vilt. 12 april workshop enten Roermond 13 april Natuurmarkt van 9.00u tot 14.00u het Zoemhukske in Horst aan de Maas 27 april Open dag Ophovernerhof Sittard 27 april Voorjaarswandeling vanaf Camerig 13 juli Dag van de kers Alden Biesen België info via: www.boomgaardenstichting.be 3 Augustus: pruimen dag bij Ger Graus in Ohe en Laak 31 augustus: Bezoek Boomgaard Eddy Vets eind augustus: Uitroeping Boom van het jaar (datum volgt) 7 September: Limburgs Preuve festival Vaeshartelt 13 en 14 september Landschapsdoedag Mesch 14 september 2e SmaakMarkt Beesel 10.30 tot 16.30 Oktober: Sappersen Bemelerhof 5 oktober: Molendag bij Jo Meesen in Gronsveld 11-12 en 13 oktober EUROPOM te Alden Biesen België

8 November: Huberthusmarkt te Gulpen Kopij Mailt u wel eens stukken aan de redactie? Stuur dan losse tekst in Word en losse foto’s op jpeg-formaat Graag “platte tekst” aanleve-ren, dus geen opmaakopties als dubbele regel-afstand, etc. En foto’s NIET in de tekst opnemen. Alvast bedankt!

Insturen Kopij Kopij opsturen voor 16 augustus 2014. Graag de kopij op sturen naar het redactieadres, met de volgende e-mail adres: Christien Pulles: cfm@pulles.demon.nl

Website PGL Met ingang van 21 maart 2012 is de nieuwe website van het PGL actief zijn. U kunt oude Klumpkes bekijken in het archief. Daarvoor is de gebruikersnaam: PGL en het wachtwoord archief.

6141

ADRESSEN WERKGROEPEN Evenementen Wil Ramaekers, wil_ramaekers@hotmail.com Inventarisatie en enten John Theunissen tel 0495-533395 Jack Bosch, tel 0475-561921 Jac_bosch@hotmail.com Gastronomie Nico Miessen, nico.miessen@ziggo.nl Fruit en sapverwerking Ger Graus, gergraus@hetnet.nl Publiciteit en pr Tom Lemmerling, tel:043-4581910 Ronald Spits, anspits@hotmail.com Paul Schulpen, paulschulpen@hotmail.com Excursies Rosi Beltgens, abeltgens@hetnet.nl Wiel Leunissen, wielleunissen@hotmail.com Kersendag Fons Sluijsmans, sluhart@home.nl Redactie Klumpke Christien Pulles, cfm@pulles.demon.nl

Pomologisch Redactieadres Secretaris Genootschap Limburg Christien Pulles Bert Jorritsma Steenstraat 13 Meidoorn 129 Steenstraat 13 6141 AS Limbricht 6226 WH Maastricht 6141 AS Limbricht info@pgl.nu cfm@pulles.demon.nl secretariaat@pgl.nu www.pgl.nu tel 06-41591571