ArtArt

1

Bernd & Hilla BecHer pag. 3

gilBert & georgepag. 4

FiscHli/Weiss pag. 5

Jake & dinos cHapman pag. 6

miktor & molF pag. 7

knikovpag. 8

gert & UWe toBias pag. 9

stepanek & maslin pag. 10

Heike mUtter & UlricH gentH pag. 11

cHrista sommerer & laUrent mignonneaU pag. 12

martin & inge rieBeek pag. 13

driessens & verstappenpag. 14

Heringa/van kalsBeek pag. 15

type a pag. 16

mariamariapag. 17

Kunstenaarsduo’s als recent fenomeen

Samenwerking in de kunst is van alle tijden. In de middeleeuwse gilden en de schilder- ateliers van de renaissance hadden leerlingen niet alleen een dienende taak maar zorgden ze ook voor vernieuwingen in het werk van hun meesters. Aan het begin van de 20e eeuw werkten Picasso en Braque in hun kubisti-sche periode zó intensief samen dat ze hun doeken gezamenlijk signeerden. En Van Gogh – hét clichébeeld van het eenzame genie – verlangde zijn hele leven naar samen- werking met gelijkgestemde kunstenaars, waaronder Gauguin, maar was in de reali-satie daarvan minder gelukkig.

Tijdelijke samenwerking is dus van alle tijden, maar duo’s die zich als gelijkwaardige artistieke partners en voor langere tijd onder een gezamenlijke naam presenteren zijn een recent verschijnsel. Met Bernd & Hilla Becher als vroege uitzondering, ze werkten samen sinds 1958, manifesteerde een aantal duo’s zich voor het eerst vanaf eind jaren zestig. De bekendste voorbeelden zijn performanceduo’s Gilbert & George en Ulay & Abramovic.

Interne en externe wisselwerkingWat zien we als publiek van deze samen-werking terug in het eindresultaat? Werken met een partner betekent dat je je als kunstenaar per definitie moet openstellen voor de –deels onvoorspelbare – invloed van de ander op het creatieve proces. Bij performance duo’s ben je als toeschouwer direct getuige van die wisselwerking, hier vertegenwoordigd door de duo’s Gilbert & George, Type A en MariaMaria. Bij andere duo’s zie je die wisselwerking tijdens het maakproces terug in gelaagde, surrealisti-sche en collageachtige werken. De collage lijkt bijna uitgevonden voor deze vorm van samenwerking. De vader van het surrealis-me, Max Ernst, definieerde collage als “de systematische uitbuiting van het toeval of het kunstig provocerend samenbrengen van twee of meer wezensvreemde werke-lijkheden op een daartoe ogenschijnlijk niet berekende plaats”. Collage is een terugke-rend element in de werken van The Chapman Brothers, Miktor & Molf, Knikov, Gert & Uwe Tobias en Stepanek & Maslin.

Bij Performance en collage zijn we getuige van een dialoog binnen het duo. Andere

ArtArt

32

duo’s kiezen bewust voor invloed van bui-tenaf, voor kunst als een open proces. Dit uit zich op twee manieren: een actieve rol voor de toeschouwer of zelfs co-creatie met het publiek, en vrijheid voor het materiaal waarmee wordt gewerkt. Voorbeelden van duo’s die een sterke wisselwerking aan-gaan met het publiek zijn Ullrich Genth en Heike Mutter, Martin en Ine Riebeek, en Christa Sommerer & Laurent Mignonneau . Laatstgenoemden en Driessens & Verstap-pen werken ook met computerprogramma’s die ‘random’ patronen ontwikkelen. Door gebruik van materialen en processen die niet volledig zijn te beheersen ontstaan werken die je als ‘gecontroleerd toeval’ kunt omschrijven. Dat kenmerkt zeker ook de grote installaties van Heringa/Van Kalsbeek. Vanwege hun invloed op bovenstaande duo’s opent deze tentoonstelling met werk van Bernd & Hilla Becher, Gilbert & George en een ander vroeg duo, Fischli/Weiss.

Samenstelling duo’sDie open werkhouding en de vernieuwende combinaties van verschillende technieken en ‘handschriften’ maakt de kunst van duo’s zo fascinerend.Tot slot: doet de samenstel-

ling van een duo ertoe? Opvallend is dat collages vooral door mannelijke duo’s worden gemaakt, terwijl gemengde duo’s eerder werk maken waarin de individuele inbreng opgaat in een complete synthese en de blik naar buiten is gericht. Het lijkt erop dat de heren hun individuele handtekening op het eindresultaat willen blijven zetten. Meer hierover en de achtergrond van duo’s als actueel verschijnsel kunt u lezen op de website van Nieuw Dakota.

Amsterdam, december 2013Jelle Piersma, samensteller tentoonstelling

Art Bernd & HillA BecHer

Förderturm Zeche Waltrop (1982) 5 foto’s in vouwblad

Kan een foto tegelijk koel en melancholiek zijn? Dat dubbele gevoel roepen Bernd & Hilla Becher’s foto’s van industriële gebou-wen op. Toen het echtpaar begon met hun fotoreeksen van gelijksoortige industriële gebouwen draaiden deze hoogovens en mijnkranen hun laatste rondes.

Het duo streeft naar een objectieve regis-tratie. Hilla Becher zegt hierover: “Waar-om zou ik mijn subjectieve standpunt of gemoedstoestand op een object projecte-ren dat sterk genoeg is om zichzelf uit te drukken?” Förderturm Zeche Waltrop toont hetzelfde gebouw vanuit vijf posities in een uitgebalanceerde compositie. De Bechers fotograferen met bewolkt en liefst winters weer, zodat de omgeving verdwijnt en alle aandacht gaat naar de gebouwen. Dat effect wordt versterkt door gebruik van grote telelenzen en een belichtingstijd tot wel 20 minuten.

Bernd & Hilla Becher zijn de eerste kun-stenaars die zich als een duo presenteren, vanaf 1958. Hilla is opgeleid als fotograaf, Bernd gestart als schilder en typograaf, maar maakte ook al foto’s van industriële gebouwen toen andere kunstenaars alleen portretten en landschappen vastlegden. Als stichters van de Düsseldorfer Photoschule hebben ze grote invloed op de moderne fo-tografie en zeker ook op andere duo’s. Kijk maar eens naar MariaMaria.

54

Art GilBert & GeorGe

Singing sculpture (1993) Performance 1969 – 1991, aluminium folie reliëf print

Planed (2007)9 digitale foto’s in een frame

“�If�we�go�to�a�museum,�we�are�more�likely�to�be�inspired�by�the�doorman�or�something,�rather�than�what’s�inside.�We’ve�never�been�inspired�by�other�people’s�art”*�GeorGe

Leven en kunst vallen volledig samen bij deze altijd strak in het Engelse tweedpak gestoken heren. Samen figureren ze in al hun werken en ook in hun opvattingen presenteren ze zich als één. In sommige interviews worden uitspraken ongedeeld weergegeven als van ‘Gilbert & George’.

Het duo maakt voor het eerst furore met de Singing sculpture (1969), waarbij zij zichzelf als zingende standbeelden opstellen met fluores-cerend beschilderde gezichten en de evergreen ‘Underneath the arches’ zongen. In deze tijd identificeren de jonge kunstenaars zonder geld en atelier zich met zwervers en outcasts.Bewerkte fotografie is een belangrijk onder-

deel van hun werk. Door ze te groeperen in een strak symmetrisch grid ontstaan colla-ges met de allure van moderne kathedraal-ramen. Planed toont een veel voorkomende boomsoort uit Londen, de stad die nog altijd de woonplaats is van het duo en leverancier van alle elementen waar ze kunst mee willen maken.

Vanaf de vroege jaren zeventig zette Gilbert & George zich af tegen de dominantie van de conceptuele kunst, die de vorm in plaats van de betekenis benadrukt. Zij kiezen voor een boodschap die door iedereen begrepen kan worden. Dit principe van ‘art for the people’ maken ze ook letterlijk waar in 2007 door mensen gedurende 48 uur de tijd te geven om Planed kosteloos te downloaden. Zo kan iedereen zijn eigen Gilbert & George maken.

Gilbert Prousch (Italië) en George Passmore (Engeland) werken samen vanaf 1967.

*“�Als�we�naar�een�museum�gaan�dan�is�de�kans�groter�dat�we�door�de�zaalwacht�geïnspireerd�raken�dan�door�wat�binnen�is.�We�zijn�nooit�geïnspireerd�geweest�door�de�kunst�van�anderen”�George

Art FiscHli/Weiss

Der Lauf der DingeVideo 30 minuten, 1987

“�During�the�short�trips�we�made,�we�sought�out�the�normalcy�of�an�airport�or�of�gardens�because�we�liked�them�in�all�their�peaceful�plainness”*�DAvID�WeIss

Het is inmiddels een internationaal TV spektakel, waaraan tientallen studenten maandenlang bouwen: Domino-day. In een adembenemend spannend spel van controle en toeval is het afwachten of de stenen de eindstreep halen of dat de loop der dingen stopt. Niets is tenslotte te beheersen.

In hun beroemdste werk bouwt Fischli/Weiss een parcours met dagelijkse ge-bruiksartikelen, die door water, vuur en chemische reacties in een chaotische ket-tingreactie worden verbonden. Alle liefdes van het duo zitten erin: gewone gebruiks-voorwerpen ontdaan van hun gebruikelijke functie, het verloop van de tijd – een half uur in deze video! - en de factor toeval.

Het duo heeft in zijn vernieuwende installa-ties en performances ook op andere duo’s

veel invloed gehad. Humor, een voorliefde voor spel en gezamenlijke noeste arbeid komen ook terug bij Type A en de Chap-man Brothers. Fishli/Weiss produceert 250 kleipoppetjes (‘Plötzlich diese Übersicht’, 1981), 1000 foto’s van handgeschreven vra-gen en meer dan 3000 toeristische kiekjes (‘Sichtbare Welt’ (1987-2000).

Peter Fischli en David Weiss (Zwitserland) werkten samen vanaf 1979 tot de dood van Weiss in 2012.

*�”�Tijdens�de�korte�tochten�die�we�maakten�waren�we�op�zoek�naar�de�‘normaalheid’�van�een�vliegveld�of�van�tuinen,�omdat�we�van�ze�hielden�in�hun�vredige�alledaagsheid”�David�Weiss

76

JAke & dinos cHApmAn

Say goodbye to loneliness (2008) Beschilderd brons

“�It’s�about�being�as�adversarial�as�possible.�We�have�an�abrasive�relationship:�like�oysters,�we�need�sand�to�make�a�pearl”*�JAke�ChApmAn

Als assistenten van Gilbert & George zijn de broers naar eigen zeggen dagenlang bezig met het inkleuren van de geslachts-delen van het oudere duo. Uit Say goodbye to loneliness blijkt dat de fascinatie voor de edele delen is gebleven. Alleen worden er in dit werk de voor het duo zo kenmerkende wreedheden op toegepast. Oorlog, seks en dood met een flinke dosis zieke humor zijn het handelsmerk van de Chapman Brothers.

Say goodbye to loneliness is een nacht-merrie in collagevorm. Het lichaam wordt verminkt door een machine, het mannelijk lid ligt er bij als snijafval van de slager. Lichamelijke functies worden overgenomen, zoals de ademhaling door een pomp en het hebben van seks door dildo’s of kunst-vagina’s. Bestrijd je de eenzaamheid met een injectienaald in de hersenen? De vraag

dringt zich op wat er nog van een mens overblijft met deze kunstmatige ingrepen.

Goede smaak ontbreekt, maar de techni-sche perfectie grenst aan het maniakale bij de broers. Say goodbye lijkt van gelakt hout, maar is van top tot teen in brons gegoten, inclusief de ‘houten’ schragen. Het duo ploetert ook jarenlang op meer dan 30.000 handgemaakte en verminkte legerfiguurtjes voor hun werk Hell (2000). Het werk is heel toepasselijk in vlammen opgegaan door een brand in 2003, maar is door de broers op nog grotere schaal herbouwd in 2009.

Jake en Dinos Chapmanwerken samen sinds 1991.

*“�het�gaat�er�bij�ons�om�zo�vijandig�mogelijk�te�zijn.�We�hebben�een�‘schurende’�relatie:�net�zoals�oesters�hebben�we�zand�nodig�om�een�parel�te�maken”�Jake�Chapman

miktor & molF

Euroturk (2003 of 2004) Papier, plakkaatverf, lakverf, potlood, acryl, stof, en tijdschrift-foto’s

Persevero ( 2013) Papier, plakkaatverf, lakverf, potlood, acryl, stof, en tijdschrift-foto’s

“�De�lol�die�we�halen�uit�het�reageren�op�elkaars�ingrepen�en�het�bizarre�ongeloof�dat�door�die�ingrepen�vaak�bij�de�ander�ontstond,�is�voor�mij�meestal�de�aanleiding�geweest�om�dingen�te�maken.”*��

mICk�-�mIkTor�-�JohAn

De kunstenaars zijn de eerste om toe te geven dat hun duo-naam een flauwe woord-speling is op die van de meest beroemde modeontwerpers van Nederlandse bodem. Humor en choqueren zijn de wapens waar-mee deze bewonderaars van de Chapman Brothers hun kunst bedrijven. Het duo staat met één been in design en reclame en met het andere in autonome kunst. De totstand-koming van deze twee werken worden door Matthijs – Molf – Booij omschreven als ontwijkend gedrag. “Bij de Euroturk waren we eigenlijk bezig met een schoolopdracht,

en tijdens Persevero waren we aan het werk voor het artwork van het laatste album van de Jeugd van Tegenwoordig.”

Beiden zijn collages waarin de één begint en de ander daarop verder bouwt. Ze refe-reren aan politieke kwesties: de toetreding van Turkije tot Europa en Persevero is het motto van het Papua Vrijwilligers Korps uit de strijd voor onafhankelijkheid van Papua Nieuw Guinea. Het duo gebruikt grote the-ma’s zonder standpunt in te nemen, ze zijn vooral geïnteresseerd in de lading van het onderwerp.

Euroturk is het eerste en Persevero het laatste – en meer abstracte - werk dat het duo maakte. Drie maanden voor deze ten-toonstelling hebben ze besloten zelfstandig verder te gaan.

Art Art

98

knikov

The bureau of eschatology (1999) Acryl en acrylaat op papier en doek

Selfportrait of Knikov (2008)Olieverf op doek

“�Ik�denk�dat�veel�kunstenaars�twijfelen.�Is�het�klaar,�moet�ik�verder?�samen�beslis-sen�we�of�het�af�is�of�niet.�Dat�is�echt�een�bevrijding.”*�BoB�kovel

Knikov is de samentrekking van de namen van de van oorsprong Amerikaanse Bob Kovel en Nederlander Philip Knipscheer. De naam lijkt ook op een samengesmol-ten ego te duiden, maar niets is minder waar. Knipscheer is de figuratief werkende en klassiek geschoolde tekenaar, Kovel de man van het Idee en het grote schil-derkunstige gebaar. Op basis van vaste beeldelementen en afgesproken thema’s wordt volgtijdelijk over elkaars werk heen geschilderd en getekend. Een Knikov be-kijken is in een surrealistische en ontrege-lende wereld stappen, met als enig houvast herkenbare beelden.

The bureau of eschatotogy , letterlijk ver-taald het ‘bureau van het Laatste Oordeel’, combineert een tekening uit een 19e eeuws medisch handboek met figuren uit de hel, Christus in de hemel en in zijn borst een overbekend ander portret. Ook de techniek is divers. Door op het doek wc-papier te plakken druipt de dunne acrylverf in onvoor-spelbare stromen over het doek. Als laatste ‘laag’ tussen de taferelen en de kijker is een kruisboog van acht in groen contrasterende kruizen gezet.

Double Selfportrait as Knikov (2008) is naast een dubbelportret ook een uitdrukking van de gespannen verhouding tussen de beide kunstenaars op dat moment. Het hoofd van Knipscheer ligt als dat van een moderne Johannes de Doper op een offerschaal, terwijl het hoofd van Kovel naar beneden suist. Als in filmframes zien we in het portret van Knipscheer de gevolgen van botsing, wederom als een dunne stroom verf. Een performance op doek. In 2011 besloten de kunstenaars hun samenwerking na 14 jaar te beëindigen.

Gert & UWe toBiAs

Zonder titel (2008)Houtsnede

Zondert titel (2011) Houtsnede

“�The�reason�we�work�together�is�that�one�of�us�might�suggest�something,�maybe�another�colour,�or�one�of�us�will�draw�something�and�the�other�will�borrow�a�form�from�it.�This�dialogue�is,�in�principle,�a�collage,�too.”*��

GerT�ToBIAs

Voor hun verhuizing naar Duitsland brengen de tweelingbroers Gert & Uwe hun eerste twaalf jaar in het Roemeense Transsyl-vanië door. De combinatie van Dracula en decoratieve volkskunst en sprookjes leveren surrealistische collages op, waarin figura-tief en abstract door elkaar heen dartelen. In het werk uit 2011 druipt het verval van het wezen af. Zelfs het oog als centrale aandachtstrekker hangt er ook nog als een losse versie onder. Een andere invloed is het Russisch Con-structivisme uit de jaren tien en twintig van de vorige eeuw (denk aan Malevich, El Lissitzky). Niet zo vreemd voor wie is

opgegroeid in het voormalige Oostblokland Roemenië. De abstracte boom uit 2008 is versierd met de typische typografie uit die jaren.

De grote doeken van Gert & Uwe Tobias zijn diep geworteld in tal van tradities, maar zien er toch zeer eigentijds uit. Het duo gebruikt de eeuwenoude Duitse houtdruk, maar past een geheel eigen techniek toe. Het hout wordt als puzzelstukken gezaagd en met de hand of voet op het papier gedrukt, altijd in twee bijna maar nooit volledig identieke prints, als een soort echo van hun tweeling-identiteit.De werken worden telkens afwisselend door een van de boers gemaakt, maar wel becommentarieerd en van ideeën voorzien door de ander. Het totaal van deze werken is een ‘mash-up’ waarin je al snel de combi-natie van twee creatieve geesten vermoedt.

Gert en Uwe Tobias werken samen sinds 2001.

*”�de�reden�dat�we�samenwerken�is�dat�een�van�ons�iets�kan�sug-gereren,�misschien�een�andere�kleur.�of�een�van�ons�tekent�iets�en�de�ander�leent�die�vorm.�Die�dialoog�is�in�feite�ook�een�vorm�van�collage.”�Gert�Tobias

Art Art

1110

Art stepAnek & mAslin

9-11, (2011)Olieverf op doek

9-12, (2012)Olieverf op doek

“�We�had�two�sets�of�handwriting,�but�in�layer�upon�layer�of�paint�they�fused.�At�that�point�we�had�created�the�third-person�identity.”*

� sTeven�mAslIn

Net als bij Knikov begint de samenwerking tussen Alice Stepanek en Steven Maslin met het bekijken van werk van de ander dat maar niet wilde lukken. Anders dan bij Knikov leidt het in lagen over elkaar heen schilderen uiteindelijk tot een sterke een-heid in vorm.

Natuur is een belangrijk terugkerend onderwerp, maar wel natuur met een twist. Het perspectief wisselt en wervelt. De ster-ke symmetrie van het afgebeelde landschap in beide schilderijen lijkt een echo van het duo-schap waaruit het is voortgekomen. In 6-12 uit 2012 wordt het bos ook bevolkt door de schimmen van mensen. Steven Maslin vertelt dat ze foto’s van een mensenstroom

in een winkelcentrum en tijdens carna-valsoptochten in Keulen hebben gebruikt. Verplaatst naar het bos heb je het gevoel naar een surrealistisch sprookje te kijken. Zijn ze de weg kwijt of op de vlucht voor een oorlog of ramp?

Alice Stepanek (Duitsland) en Steven Maslin (Engeland) werken samen sinds 1982.

*“�We�hadden�ieder�ons�eigen�handschrift,�maar�in�de�verschil-lende�verflagen�over�elkaar�werden�die�vermengd�tot�één.�Toen�hadden�we�een�derde�persoon�als�identiteit�gecreëerd.”��steven�maslin

Heike mUtter & UlricH GentH

Die selbsterfüllende Gegenwart der Prophezeiung (2011)2 foto’s, boek, bronzen vinger in box

Hoe bereik je dat bewoners van Wolfenbüttel, een provinciestad in Saksen, gedurende en-kele maanden over moderne kunst praten? Mutter & Genth plaatst in de nacht van 2 op 3 april 2011 op de rug van het ruiterstandbeeld van Hertog August een ‘ghostrider’. Door het brons van de spookfiguur te bewerken past het perfect bij het groen gepatineerde beeld. De herkomst van het beeld wordt in het ongewisse gelaten en enkele dagen later verschijnt een artikel in de lokale kranten met een raadsel dat opgelost moet worden. Alleen dan zal de figuur weer verdwijnen.

Met dit soort ingrepen in de openbare ruimte betrekt het duo grotere groepen mensen bij moderne kunst. In Duisburg staat een achtbaan waarop je kunt lopen en in Mün-chen hebben ze een maand opgetrokken met medewerkers van het rioleringsbedrijf. Hun verhalen en personages zijn vertaald in een groot schilderij van de ondergrondse wereld, als een moderne allegorie in de stijl van Jeroen Bosch.

Het raadsel van Wolfenbüttel is overigens nooit opgelost. In augustus 2011 wordt het beeld onder druk van conservatieve groepen en op last van de burgemeester verwijderd. Daarna komen nog talloze suggesties voor de oplossing van het raadsel binnen.

Heike Mutter & Ulricht Genth (Duitsland) werken sinds 1999 samen.

Art

1312

cHristA sommerer & lAUrent miGnonneAU

The value of art (Unruhige See), 2010 Olieverf op doek, thermische printer, sensors & interface, papierrol

Uit onderzoek blijkt dat de bezoeker van een museum gemiddeld 9 seconden naar een kunstwerk kijkt. Hoe zorg je dat je meer aandacht krijgt? Aandacht is tenslotte ook het meeste begeerde goed op de sociale media. Hoewel voor de buitenstaander de prijsvorming van kunst op veilingen vaak erg ondoorzichtig is, geldt media-attentie ook daar als belangrijke factor.

The value of art maakt de prijsbepaling van een kunstwerk volledig transparant. De kunstenaars hebben op veilingen een aantal schilderijen gekocht van onbekende kunstenaars. Met een sensor wordt het aantal bezoekers en de kijktijd gemeten. De kunstenaars hebben de aankoopprijs, de materialen en de tijd die ze aan het kunstwerk hebben besteed als basisprijs van dit werk bepaald en aan het begin van de tentoonstelling op de kassabon gedrukt. Gedurende de tentoonstelling loopt de waarde van het werk op. Aan het eind kan het verkocht worden voor de aandachtprijs

of doorgestuurd naar een volgende tentoon-stelling om in waarde toe te nemen. Kijk eens wat langer!

Christa Sommerer (Oostenrijk) en Laurent Migonneau (Frankrijk) maken interactieve computerkunst die de kijker onderdeel maakt van het proces. Ze werken samen sinds 1992.

mArtin & inGe rieBeek

Fortuneteller (2001)Wassen beeld in roestvrij stalen vitrine met priva-lite glas, camera, beeldscherm

Paradise Lost & Found (2003 - 2013) Selectie van 12 videoportretten, 27 minuten

“�Toeval�hoort�bij�het�leven.�mensen�met�video�in�ons�werk�brengen�was�een�mooie�stap.�De�ontmoeting,�dát�is�het”.

� InGe�rIeBeek

Nana Brew Hammond uit New York loopt op de camera af, kijkt ons aan en deelt met ons haar droom, een beeld van het per-soonlijke paradijs. Paradise Lost & Found is een langlopend project dat geschoten wordt over de hele wereld. De ontmoeting met de ander is het centrale thema van Martin en Inge Riebeek. In die confrontatie treden be-langrijke wendingen op of ontstaan nieuwe inzichten. De geportretteerde woont aan de andere kant van de wereld. Maar de grote afstand in kilometers verdwijnt volledig door de intimiteit van het persoonlijke en in full close up vertelde verhaal.

In Fortuneteller gaat het duo een stap verder om de kijker bij het werk te betrek-ken. De ontmoeting met een waarzegster wordt geprojecteerd op een beeldscherm, voorzien van een citaat van pagina 100 uit een set van boeken uit de bibliotheek. In tegenstelling tot vroegere videokunste-naars die bewakingscamera’s gebruikten om bezoekers als anoniem en inwisselbaar te filmen, staat hier de gefilmde persoon centraal. Hij wordt geconfronteerd met zijn zelfbeeld, voorzien van teksten die tot nadenken stemmen over de toekomst.Fortuneteller stond oorspronkelijk opgesteld in een verzorgingstehuis. Een ironisch maar ook liefdevol gebaar naar de oudere mede-mens.

Martin is van oorsprong schilder en Inge beeldhouwer en maker van installaties. Gevraagd naar de rolverdeling geeft het duo aan dat Martin meer van de invallen is en Inge zorgt voor een inbedding daarvan in een concept. Ze vormen een duo sinds 2001.

Art Art

1514

driessens & verstAppen

Ima Traveller (1996) Projectie interactieve software, duur : oneindig

Accretor (2012) 3D print, zwart acryl

“�voor�ons�wordt�kunst�pas�echt�interessant�als�het�zelf�iets�kan�maken,�doen,�zonder�dat�de�kunstenaar�precies�bepaalt�hoe�het�eruit�ziet”

� mArIA�versTAppen

In Ima Traveller stap je aan boord van een ruimteschip met onbekende bestemming. De reis begint met één pixel, die zelf door celdeling nieuwe pixels voortbrengt. In dit uitdijende heelal bepaalt de gebruiker de richting. De nieuwe pixels bepalen zelf hun kleur en structuur in de wisselwerking met hun omgeving en voor de kijker op een on-voorspelbare manier. Veel belangrijker dan het eindpunt is de evolutie van het beeld in wisselwerking met de gebruiker en op zijn eigen gekozen pad.

In Accretor onderzoekt het duo hoe op basis van een aantal computerregels zeer diverse

vormen groeien uit de eerste kunstmatige ‘zaadjes’. De kleine vormen bestaan uit 8 tot 12,5 miljoen deeltjes of – voor de tech-lief-hebbers – ‘voxels’.

Net als Sommerer & Mignonneau maken ze ‘generatieve kunst’, het realtime laten ontstaan van voorstellingen. Ook delen ze de combinatie van verschillende achter-gronden in biologie en (gezamenlijk) de kunstacademie. Daarna heeft het duo zich door zelfstudie programmeren, elektronica, en machinebouw eigen gemaakt. Het is een ‘ongoing’ proces van leren omdat de tech-niek zich in hoog tempo ontwikkelt, zoals deze 3D prints laten zien.

Op 7 november 2013 heeft het duo voor haar innovatieve werkwijze de Witteveen+Bos-prijs voor Kunst+Techniek ontvangen.

Erwin Driessens en Maria Verstappen werken samen sinds 1989.

HerinGA/vAn kAlsBeek

Zonder titel (2008) Keramiek, hars, staal, stof en draad

Zwaan (2013)Staal, papier en polyester

“�Die�wisselwerking�is�wel�waar�we�op��uit�zijn.�Waar�de�een�stopt�gaat�de�ander��verder.�We�dagen�elkaar�uit,�helpen��elkaar�verder”

� lIeT�herInGA

De installaties van Heringa/Van Kalsbeek zijn mooi maar ook bedreigend: ondanks de kleurrijke materialen van deze driedimensi-onale schilderijen, zit er altijd een ‘bite’ in. Zo is in het werk uit 2008 (zonder titel) een kapot CD-rek verwerkt, dat het beeld een dreigende klauw geeft.

De objecten rekken ook de grenzen op van wat je nog een sculptuur of uitgehouwen beeld noemt. Ze begrenzen geen ruimte maar lijken juist uit te dijen in die ruimte, alsof ze worden voortgedreven door een straffe wind. Het is moeilijk om met je ogen houvast te vinden, zo rijk zijn ze aan vormen en materialen. Door een frame wordt het

thema bepaald, maar het gebruik van vloei-bare materialen als hars of was levert een nooit volledig te beheersen proces op.

Zwaan uit 2013 is geïnspireerd op de praal-wagens van de bloemencorso’s en samen met de bouwers daarvan tot stand gekomen. Ook aan deze zwaan kleeft geen praal, maar veel verval. Het gaat net zo goed om de binnenkant, de ingewanden, als om het omhulsel.

Liet Heringa en Maarten van Kalsbeek werken samen sinds 1998.

Art Art

1716

type A

Uit de serie Stand: Weight (2002 – 2006)Foto drie-luik

Serie van 3 video’s:Five urban rescues (1998)Video, 2:40

ActionVideo (2000), 1:34

Bleed (2003)Video op twee schermen, 2:10

“�When�we�made�stand,�we�realized,��the�differences�between�us�are�the�key“

� ADAm�Ames

In de psychologie staat Type A voor overam-bitieus, agressief en competitief, ongeduldig en met een grote behoefte aan controle. Type A als duo onderzoekt in foto’s en videoperformances de competitie én samen-werking tussen mannen.

Performance doe je met je lichaam en speciaal van hun fysieke verschillen maakt het duo gebruik in Stand. Adam is klein van stuk en Andrew boomlang en getraind in de

Japanse krijgskunst Aikido. De video Five urban rescues stelt in een stijgende lijn van gevaarlijke reddingen de vraag hoe ver vriendschap, heroïek en opoffering gaan. In Action zien we een soort trailer voor een actiefilm die nooit gemaakt is. Het speelt met het clichébeeld van stoere mannen dat door Hollywood in ons hoofd wordt geplant. En Bleed laat het over de hele wereld gebruikte ritueel zien van het smeden van de bloedband. Alleen wordt het werkelijke moment privé gehouden, zoals dat hoort bij dit gewijde mannenritueel.

Humor en spel zijn belangrijk in het werk van Type A en dat verbindt ze met andere mannelijke duo’s als Fischli/Weiss en de Chapman Brothers.

Adam Ames en Andrew Bordwin werken samen sinds 1998.

mAriAmAriA

Position 3 (2009)2 lamdaprints

Position 4 (2011)2 lamdaprints

“ Toeval is juist interessant. Dat je het proces nooit kunt beheersen door de verschillen in tijd”

� mArIAmArIA

De tweeluiken van MariaMaria lijken op het eerste gezicht een oefening in synchroon zwemmen. Twee vrouwen in identieke houding op dezelfde plek op een vliegveld of langs de rand van een bosmeer. Maar schijn bedriegt. Wat dezelfde plek lijkt is een ande-re gelijksoortige plek aan een ander meer. Een wachtbankje op het vliegveld blijkt op de andere foto 24 uur vliegen verder te liggen. Het gaat het duo om niet herkenbare en tijdloze plekken, waarvan het duo in hun bijna identieke maar neutrale kleding een gelijkwaardig onderdeel uitmaakt.

Het is een werkelijkheid die het duo ook bewust niet wil beheersen. Door van rol te wisselen van fotograaf naar performer in

de series met één van de Maria’s achter de camera, door het tijdsverschil tussen foto 1 en 2 en door analoog en dus niet terug kijkbaar te fotograferen is het beeld verwant maar nooit gelijk.

MariaMaria zijn fans van de bijna identiek gefotografeerde industriële objecten van Bernd & Hilla Becher en delen de voorkeur voor anonieme plekken als vliegvelden en natuurgebieden met Fischli/Weiss. Net als bij Gilbert & George is voor MariaMaria de aanwezigheid van beide kunstenaars essen-tieel. De traditie van deze drie vroege duo’s wordt in nieuwe vormen voortgezet.

C.Maria van Wijk en E.J.Maria Hopmans werken samen sinds 1995.

Art Art

1918

CuratorSamensteller van de tentoonstelling is kunstverzamelaar en onafhankelijk curator Jelle Piersma, in het dagelijks leven werk-zaam bij Rabobank Nederland. Hij werd sinds de expositie ‘La Grande Parade’ in het Stedelijk Museum in 1984 gegrepen door de kunst en zette zijn eerste schreden op het verzamelpad met de aankoop van een Soll Lewitt in de jaren negentig. Met de oprichting van Stichting MArte is hij zich vanaf 2009 daadwerkelijk gaan inzetten om de aandacht en markt voor moderne kunst in Nederland te vergroten en nieuwe vormen van samenwerking te stimuleren. Eerder produceerde Piersma een docu-mentaire over het Amerikaans-Nederlands kunstenaarsduo Knikov. Daarnaast is hij als ‘pionier’ vanaf het begin bij Nieuw Dakota betrokken.

Ontwerp publicatieKASBOEK®

Tentoonstellingsontwerp en realisatieSaran Ramsey

BruiklenenWij danken onze bruikleengevers:

Bernd & Hilla Becher, Förderturm Zeche Waltrop Particuliere collectie

Gilbert & George, Singing sculpture Particuliere collectie

Gilbert & George, Planed Particuliere collectie

Fischli/Weiss, Der Lauf der Dinge Particuliere collectie

Jake & Dinos Chapman, Say goodbye to loneliness Collectie Museum Beelden en aan Zee, Scheveningen

Miktor & Molf, Euroturk en Persevero Bruikleen van de kunstenaars

Knikov, The bureau of eschatologyParticuliere collectie

Selfportrait of KnikovBruikleen van de kunstenaars

Gert & Uwe Tobias, Zonder titel (2008) en Zondert titel (2011) Particuliere collectie

Stepanek & Maslin, 9-11, (2011), en 9-12, (2012) Bruikleen van de kunstenaars

Heike Mutter & Ulrich Genth, Die selbsterfüllende Gegenwart der Prophezeiung (2011) Bruikleen van de kunstenaars

Christa Sommerer & Laurent Mignonneau, The value of art (Unruhige See) Bruikleen van de kunstenaars

Martin en Inge Riebeek, Fortuneteller en Paradise Lost & Found Bruikleen van de kunstenaars

Driessens & Verstappen, Ima Traveller en Accretor Bruikleen van de kunstenaars

Heringa/Van Kalsbeek, Zonder titel Collectie Rabobank Nederland, Utrecht

Heringa/Van Kalsbeek, Zwaan Bruikleen van de kunstenaars

Type A, Uit de serie Stand: Weight, Five urban rescues, Action, Bleed Bruikleen van de kunstenaars

MariaMaria, Position 3, Position 4 Bruikleen van de kunstenaars

Bronnen

Foto’s Bernd & Hilla Becher The onlinephotographer.typepad.com

Gilbert & George The Gardian.com

Fishli & Weiss Fotografiecursusamsterdam.nl

Jake & Dinos Chapman the Guardian.com

Miktor & Molf Boris Postma

Knikov Gerald van Bronkhorst

Gert & Uwe Tobias Theguardian.com

Stepanek & Maslin De kunstenaars

Heike Mutter & Ulrich Genth De kunstenaars

Christa Sommerer & Laurent Mignonneau Eric Mignonneau

Martin en Inge Riebeek Joris Buijs

Driessens & Verstappen Gerard Dubois

Heringa/Van KalsbeekMaarten Schets

Type A De kunstenaars

MariaMaria De kunstenaars

CitatenMax ErnstDocumentaire op de tentoonstelling over Max Ernst in Basel, NRC Dirk Limburg, 25 juli 2013.

Hilla BecherKunstspectrum, Ein porträt (Youtube)

GilbertInterview met Gordon Burn, 1981 (The words of Gilbert & George, Thames & Hudson, 1997)

20

Gilbert & George (citaat in de tentoonstelling)Interview met Mark Francis 1981 (The words of Gilbert & George, Thames & Hudson, 1997)

Peter WeissInterview Beate Söntgen in Peter Fischli David Weiss (Phaidon, 2005)

Jake & Dinos ChapmanTime Out Guide to the Saatchi Gallery, 2003

Mick – Miktor- JohanE-mailwisseling met Jelle Piersma, 2013

Bok KovelDocumentaire Gerald van Bronkhorst, 2010

Gert TobiasWallpaper.com, 3 mei 2013

Steven MaslinE-mailwisseling met Jelle Piersma, 2013

Inge RiebeekInterview Arjan van den Born en Jelle Piersma, 2011

Maria VerstappenAvro’s Kunstuur, 4 november 2013

Heringa/Van KalsbeekInterview Arjan van den Born en Jelle Piersma, 2011

Type ADocumentaire Indianapolis Museum of Art, 2011

MariaMariaInterview Jim Verhoef en Jelle Piersma, 2013

Geraadpleegde bronnenNaast de websites van de kunstenaars en Wikipedia pagina’s zijn onderstaande bronnen gebruikt:

The words of Gilbert & George, Thames & Hudson, 1997

Peter Fischli David Weiss (Monografie Phaidon, 2005)

Informatie Museum Beelden aan Zee over Jake & Dino Chapman, Say goodbye to loneliness

Hans den Hartog Jager – Wie is Knikov? (Monografie Knikov in Wonderland, Reproka Publishers, 2007)

Bart Rutten – A Closer Look (Martin & Inge Riebeek, Catalogus Between You & Me, 2010)

Sandra Spijkerman, Double Encounter (Martin & Inge Riebeek, Catalogus Between You & Me, 2010)

Kiene Brillenburg Wurth – Radicale onbepaaldheid: de sublieme beelden van Heringa/Van Kalsbeek (Monografie Controlled Accidents, 2007)

Lisa D. Freiman – Type A (Monografie Hatje Cantz, 2010)

Interviews door Arjan van de Born en Jelle Piersma met Driessens & Verstappen, Heringa/Van Kalsbeek, Martin & Inge Riebeek, Miktor & Molf

Interview MariaMaria door Jim Verhoef en Jelle PiersmaDankWij danken de instellingen en bedrijven die deze tentoonstelling met hun bijdragen mogelijk hebben gemaakt:

Foto’s omslag: Type A – Stand - Weight Foto’s omslag binnenzijde: Gilbert & George – Singing Sculpture • Stepanek & Maslin – 9-11 • Driessens & Verstappen – Accretor • Martin & Inge Riebeek – Paradise lost & found

15 december 2013 – 26 janauri 2014