De toekomst van fotojournalistiek in de krantenwereldKansen en bedreigingen voor de persfotografie

20-5-2012Fontys Hogeschool JournalistiekMichelle VleugelsStudentnummer: 2109581PCN: 188157SLB-er: John Leenaarts

De toekomst van fotojournalistiek in de krantenwereldInhoudsopgave

Inleiding- Inleidend verhaal Pag. 3- Persoonlijke keuze Pag. 4- Aanpak Pag. 4/5- Deelvragen Pag. 5/6- Aan het woord Pag. 7/8Hoofdstuk 1De geschiedenis van fotojournalistiek - Fotojournalistiek van vroeger tot nu Pag. 9/10Hoofdstuk 2Hoe staat de fotojournalistiek er op dit moment voor Pag. 11- Wanneer ben je een fotojournalist? Pag. 12- Cijfers Pag. 12- Waardering Pag. 12/13Hoofdstuk 3Bedreigingen voor een fotojournalist Pag. 14- Bezuinigingen Pag. 15/16/17- De amateurfotograaf Pag. 17/18- De journalist met de camera Pag. 18/19Hoofdstuk 4Toekomstvisie fotojournalistiek Pag. 20- Visie van de fotojournalisten Pag. 20- Visie van de beeldredacties Pag. 20/21- Visie NVF Pag. 21- Video Pag. 21/22- Tablets en smartphones Pag. 22/23Hoofdstuk 5Conclusie- Hoe moet een fotograaf zich ontwikkelen? Pag. 24- Hoe zal de toekomst van de fotojournalist eruit zien? Pag. 25Hoofdstuk 6Reflectie Pag. 26 t/m 29Bronnen- Mondelinge bronnen Pag. 30 - Schriftelijke bronnen Pag. 30- Online bronnen Pag. 31/32

2

InleidingIk sta in de kiosk en ik staar naar het vak waar de kranten liggen. Welke krant zal ik vandaag meenemen? Ik kijk op mijn horloge. De trein vertrekt zo. Mijn ogen scannen de foto’s op de voorpagina’s en ik blijf uiteindelijk bij één bepaalde foto hangen. Oké, deze neem ik mee.

Een krant zonder foto’s erin is in deze tijd echt ondenkbaar. Op iedere pagina is minimaal één foto te vinden. Stel je voor dat je een krant hebt met alleen maar tekst erin. Hoe saai zou dat zijn? Maar ik dacht er nooit bewust over na hoe belangrijk beeld voor een krant is. Het is iets waarmee een krant zichzelf neerzet. Door als krant foto’s op een bepaalde manier te gebruiken kan je een imago creëren. Denk aan De Telegraaf die zich profileert met veel foto’s en de NRC Next die bekend staat om de grote foto’s die iets bij mensen los maken. 12

Maar door de crisis hebben de fotojournalisten het zwaar. De prijs voor een foto daalt en vaste dienstverbanden verdwijnen. Zo ontslaat ANP Photo eind 2011 de laatste vijf fotojournalisten die in vast dienstverband werken. Vanaf nu gaan ze alleen maar met freelancers werken. Het aanbod van foto´s is namelijk heel groot en de prijs van foto´s blijft dalen. Het is voor hen niet meer rendabel om met fotojournalisten in vast dienstverband te werken. 3 4

Ruim negentig procent van de journalistieke fotografen werkt tegenwoordig dan ook als freelancer. Het is hard knokken om als fotojournalist fulltime aan de slag te kunnen. Welke foto staat er in de toekomst op de voorpagina? Een foto die is gemaakt door een allrounder, een amateur of toch nog steeds een foto van de professional. De fotografen voelen zich bedreigd door amateurfotografen die hun plaatjes opsturen naar de krant. 5Door het digitale tijdperk wordt het steeds makkelijker om een redelijk goede foto te schieten en deze op te sturen. Als er breaking news is, dan gaat het om de éérste foto. Niet om de mooiste foto. 6Ook gebeurt het steeds vaker dat de schrijvende journalist een foto bij een verhaal schiet.7 En natuurlijk blijft het de grote vraag of de krant over een aantal jaar überhaupt nog wel in de bus valt.

Maar hoe kijken krantenredacties hier zelf tegen aan? Ik praat in mijn reflectie met verschillende beeldredacteuren over het belang van fotojournalistiek. Hoe zien zij het fotojournalistieke landschap veranderen en zijn deze veranderingen positief of negatief? Het is namelijk makkelijk om meteen heel negatief te zijn over de vaste dienstverbanden die verdwijnen. Maar er zijn goede redenen voor waarom kranten massaal op freelancers overstappen.

1 Johannes Dalhuijsen, chef beeldredactie Telegraaf, face to face gesproken op 19 maart 20122 Sterre Sprengers, beeldredactie NRC Next, telefonisch gesproken op 5 april 20123 Johan Groeneveld, adjunct-directeur ANP Photo, face to face gesproken op 29 maart 20124 Naamloos, “ANP krimpt nieuws en fotoredactie aanzienlijk in”, anp.nl, geen datum, http://www.anp.nl/over-anp/anp-krimpt-

nieuws-en-fotoredactie-aanzienlijk-in/5 Pleijter, Alexander en Gierstberg, Frits, “Fotojournalistiek in perspectief, Een onderzoek naar fotojournalisten en

beeldredacties”, Maart 20116 Meijer de, Bas, “Fotojournalist: beroep of vrijwilligerswerk?”, De Nieuwe Reporter, 1 februari 2012,

http://www.denieuwereporter.nl/2012/02/fotojournalist-beroep-of-vrijwilligerswerk/ 7 Johannes Dalhuijsen, chef beeldredactie Telegraaf, face to face gesproken op 19 maart 2012

3

Er zijn veel bedreigingen voor nieuwsfotografie, maar ook kansen. Uiteindelijk is de grote vraag die ik in mijn reflectie behandel: “Hoe zal fotojournalistiek in de krant er in de toekomst uit gaan zien in een tijdperk van bezuinigingen?”

Persoonlijke keuzeIk heb voor dit onderwerp gekozen, omdat ik gefascineerd ben door fotografie. En door persfotografie in het algemeen. Je kan hele verhalen over een bepaalde oorlog lezen, maar pas als je de foto ziet, komt het binnen. Door de foto’s in de krant kan je in één oogopslag zien wat er nou daadwerkelijk in de wereld aan de hand is. Maar omdat we er op school nooit echt les over hebben gehad, wist ik eigenlijk vrij weinig over dit onderwerp. Het viel me op dat er niet echt veel informatie over dit onderwerp te vinden was. Je hebt veel mooie fotoboeken, maar niet echt veel boeken met concrete informatie over fotojournalistiek. Daarom leek het met heel interessant om zelf op pad te gaan en met verschillende kenners over dit onderwerp te spreken. Het was heel fascinerend om met verschillende beeldredacteuren, fotojournalisten en kenners over dit onderwerp te spreken. Iedereen kijkt anders tegen aan en er zijn meerdere kanten aan het verhaal. Zo werd het een heel leerzame zoektocht.

Met deze reflectie wil ik meer aandacht genereren voor de fotojournalistiek in de krantenwereld. Ik lees er nooit zo veel over, terwijl het mijn inziens wel razend interessant is. Daarom wil ik verschillende professionals uit het vak aan het woord laten en daardoor een beeld creëren hoe het er voorstaat met de fotojournalistiek in de krantenwereld en hoe dit zich in de toekomst kan ontwikkelen.

AanpakIk had meteen veel vragen bij dit onderwerp. Hoe staat fotojournalistiek er nu voor? Is het veel veranderd de afgelopen jaren en hoe zal het zich in de toekomst verder ontwikkelen? Om het antwoord te vinden op deze vragen ben ik op onderzoek uitgegaan. Ik heb beeldredacties gesproken van grote kranten. Hoe kijken zij hier tegen aan en hoe is het volgens hen gesteld met de fotojournalistiek? Maar ik heb ook met beeldredacties van regionale kranten gesproken. Ik was er namelijk benieuwd naar het verschil tussen de fotografie in landelijke en regionale kranten. Ik had zelf namelijk het gevoel dat hier een verschil tussen zit. Ook heb ik met fotojournalisten gepraat en met de Nederlandse Vereniging van Fotojournalistiek (NVF). Door deze interviews had ik mijn inziens een goede onderlegging om een reflectie te schrijven. Het grootste gedeelte van mijn reflectie heb ik op deze informatie gebaseerd.

Ik wilde eigenlijk graag zelf een enquête uitzetten onder fotojournalisten, maar dit werd me afgeraden door de NVF, omdat er net een enquête was geweest. Daarom gebruik ik cijfers uit het onderzoek ‘Fotojournalistiek in perspectief’ dat maart 2011 is uitgebracht door Alexander Pleijter en Frits Gierstberg in opdracht van de NVF. Dit is een onderzoek dat inzicht geeft over de veranderende beroepspraktijk van de fotojournalist in Nederland. Door middel van enquêtes en interviews laten zij zien hoe fotojournalisten er op dit moment voor staan. 405 respondenten hebben deze enquête ingevuld. Naar schatting zijn er volgens de onderzoekers tussen de 1200 en 1500 fotojournalisten in Nederland. Verder hebben ze 28

4

fotojournalisten geïnterviewd en 16 beeldredacteuren gesproken. Dit was zeer bruikbare informatie voor mijn reflectie en dit zal dan ook regelmatig terugkomen. Ik heb Frits Gierstberg, een van de makers van dit onderzoek ook gesproken.

Verder baseer ik mijn reflectie op literatuur, artikelen en andere onderzoeken. Ik heb veel opiniestukken van fotojournalisten gelezen. Op deze manier kreeg ik een goed beeld van wat er speelt onder fotojournalisten en wat precies de bedreigingen voor hun vak zijn. Ik heb het voornamelijk gebruikt als research en kennis. Hierdoor was ik ingelezen als ik redacties ging interviewen over fotojournalistiek. Niet al mijn bronnen zullen per se terug komen in mijn reflectie, maar ik heb ze sowieso gebruikt om meer kennis over dit onderwerp te krijgen.

DeelvragenVoordat ik begon aan mijn onderzoek heb ik verschillende deelvragen opgesteld rondom mijn hoofdvraag. Deze is: “Hoe zal fotojournalistiek in de krant er in de toekomst uit gaan zien in een tijdperk van bezuinigingen?” Per deelvraag ben ik toen gaan kijken hoe ik het beste tot een antwoord kon komen.

Mijn eerste deelvraag is hoe de geschiedenis van fotojournalistiek eruit ziet. Ik heb hiervoor gekozen, omdat ik wilde zien hoe de wereld van fotojournalistiek er tot nu toe uitziet. Hierdoor heb ik een beter beeld wat er door de jaren heen is veranderd in de fotojournalistiek en wat een eventuele lijn naar de toekomst kan zijn. Verder wilde ik toch graag literatuur gebruiken in mijn onderzoek en dit was eigenlijk het enige onderdeel waar ik literatuur over kon vinden. Op deze manier voelde ik mezelf beter onderlegd.

Daarna ben ik de deelvraag ‘Hoe staat de fotojournalistiek er op dit moment voor?’ gaan behandelen. Dit heb ik onderverdeeld over drie onderwerpen. De eerste gaat er over wanneer je nou precies een fotojournalist bent. Dit vond ik een belangrijk onderdeel, want veel bedreigingen voor fotojournalisten zijn andere mensen, bijvoorbeeld amateurs of journalisten, die hun werk overnemen. Maar waarom zijn zij fotojournalist en is de amateur geen fotojournalist? Wat is de scheidslijn daarvoor? Dit heb ik als eerste gevraagd aan Erik van der Burgt van de Nederlands Vereniging van Fotojournalisten. Hier heb ik voor gekozen, omdat dit een overkoepelend orgaan is. Hierdoor kan ik er beter conclusies uit trekken. Hierna laat ik de fotojournalisten zelf aan het woord. Zij kunnen het beste uitleggen waarom ze denken dat zij een fotojournalist zijn en andere mensen niet. En als laatste laat ik de beeldredacties aan het woord. Zij nemen de fotojournalisten aan, dus waar letten ze dan op en waar moet een goede fotojournalist volgens hen aan voldoen? Als tweede behandel ik ‘Cijfers’. Deze haal ik uit het onderzoek ‘Fotojournalistiek in perspectief’ van Alexander Pleijter en Frits Gierstberg. Dit onderdeel gebruik ik om mijn onderzoek in context te plaatsen. Omdat dit onderzoek onder veel respondenten is gehouden is het representatief en kan ik beter conclusies trekken. In het laatste subonderdeel behandel ik ‘Waardering’. Dit onderdeel heb ik gekozen, omdat ik in het onderzoek van Pleijter en Gierstberg las dat de waardering voor professionele fotojournalistiek terug loopt. Ik zag dit ook terugkomen in blogs van fotojournalisten. Ik vroeg me af of dit ook een reden is voor het verdwijnen van de vaste dienstverbanden in de fotojournalistiek. Dit heb ik onder andere met Frits Gierstberg besproken, omdat hij het onderzoek heeft gedaan. Hij kan vanaf een afstandje een objectief oordeel geven over deze kwestie. Ook laat ik weer de beeldredacties en de fotojournalisten aan het woord, omdat ik benieuwd ben naar hun visie hierover.

5

Vervolgens ga ik door met de deelvraag ‘Wat zijn bedreigingen voor een fotojournalist?’. Voor deze deelvraag heb ik gekozen, omdat je toch vooral leest dat het slecht gaat met de fotojournalistiek. Ik wilde uitzoeken wat deze bedreigingen nou precies zijn, aangezien ze belangrijk zijn om een toekomstbeeld te schetsen. Ik heb de bedreigingen gebaseerd op het onderzoek van Pleijter en Gierstberg. Dit heb ik verder uitgediept door mijn interviews met fotojournalisten, beeldredacties en de NVF. De eerste bedreiging was vrij logisch: de bezuinigingen. Bijna iedere journalist heeft hier mee te maken. Wat voor een invloed hebben deze bezuinigingen op de fotojournalisten en hoe gaan ze er mee om? De tweede bedreiging zijn de amateurfotografen. Nemen zij het werk van de professionele fotografen over of valt dit wel mee? En hoe zal zich dit in de toekomst door ontwikkelen? Als laatste behandel ik de journalisten die naast het interviewen ook gaan fotograferen. Is dit fenomeen een grote bedreiging voor de fotojournalisten of valt het wel mee?

Tot slot behandel ik de deelvraag die het meeste te maken heeft met mijn hoofdvraag. Hoe ziet de toekomstvisie van mijn geïnterviewden over de fotojournalistiek eruit? Door mensen uit het vak aan het woord te laten, krijg je mijn inziens een goed beeld over hoe er gedacht wordt over de toekomst van fotojournalistiek. Ik heb dit ook onderverdeeld in verschillende onderdelen. Ik laat eerst de beeldredacties aan het woord. Zij zijn toch degene in de krantenwereld die beslissen welke foto er in de krant komt en zij creëren ook het beleid rondom de fotojournalistiek. Willen ze juist meer met fotojournalisten gaan werken of misschien juist met amateurs? Zijn ze bezig met ontwikkelingen voor de tablets of zien ze daar juist niks in? Dit soort vragen komen hierin terug.Als tweede laat ik de fotojournalisten aan het woord. Het gaat over hun toekomst en daar hebben ze natuurlijk zelf ook al over nagedacht. Blijven ze vertrouwen hebben in de fotojournalistiek of zijn ze al op zoek gegaan naar een baan als portretfotograaf?Vervolgens beschrijf ik de visie van de NVF. Aangezien zij een overkoepelende organisatie zijn, kunnen ze goed omschrijven welke tendens zij zien in de fotojournalistieke wereld. Ook denken zij als NVF natuurlijk na over de toekomst van de fotojournalisten en hoe deze zo goed mogelijk gewaarborgd kan worden. Erna behandel ik de twee onderdelen ‘Video’ en ‘Tablets en smartphones’. Ik heb gekozen om dit apart te behandelen, omdat hier het meeste toekomst in gezien werd door mijn geïnterviewden.

Nadat ik deze deelvragen heb beantwoord trek ik daaruit een conclusie waarmee ik mijn hoofdvraag kan beantwoorden. Vervolgens gebruik ik al deze informatie om te reflecteren op het vak. Ik laat dan zien hoe ik zelf hier tegen aan kijk en wat ik heb geleerd van mijn onderzoek.

6

Aan het woord

Zoals ik in mijn inleiding al zei heb ik een aantal mensen geïnterviewd voor mijn onderzoek. Bij deze stel ik ze voor in de volgorde waarin ik ze gesproken heb.

Phil Nijhuis is fotojournalist voor ANP Photo, GPD en diversie dagbladen. Ik heb hem aan het woord gelaten, omdat hij een fotojournalist is die veel doet voor de krantenwereld. Hij kan daardoor een goed beeld schetsen van de fotojournalistiek in de krantenwereld.

Frits Gierstberg is conservator bij het Nederlands Fotomuseum. Ook is hij Bijzonder hoogleraar fotografie en medeschrijver van het onderzoek ‘Fotojournalistiek in perspectief’. Aangezien ik het onderzoek veelvuldig laat terugkomen in mijn reflectie leek het me interessant om een interview te hebben met de schrijver ervan. Hij kon goed zaken voor me uit het onderzoek duiden.

Johannes Dalhuijsen is chef van de beeldredactie van de Telegraaf. De Telegraaf staat bekend om het vele fotogebruik in de krant. Tevens zijn ze op dit moment bezig om nog meer beeld in de zaterdageditie te verwerken én ze werken veel met fotojournalisten die filmen.

Erik van der Burgt is bestuurslid van de Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten en ex-fotojournalist. Hem laat ik aan het woord, omdat hij een grote groep fotojournalisten vertegenwoordigd. Hij kan dus goed vertellen welke algemene tendens hij ziet.

Johan Groeneveld is adjunct-directeur ANP Photo. Aangezien de aanleiding van mijn reflectie het verdwijnen van de vaste dienstverbanden van ANP Photo is, leek het mij niet meer dan logisch om Johan Groeneveld daarover te interviewen.

Sandra van de Laar is chef beeldredactie van het Brabants dagblad. Ik laat haar aan het woord, omdat ik benieuwd was naar de verschillen tussen fotojournalistiek in landelijke en regionale kranten.

Gabriel Eisenmeier is beeldredacteur bij De Volkskrant. Aangezien De Volkskrant één van de grootste betaalde kranten in Nederland is én ze heel anders met beeld omgaan dan De Telegraaf en NRC Next leek het mij boeiend om hen aan het woord te laten

Sterre Sprengers is beeldredacteur NRC Next. De NRC Next staat bekend om hun vele gebruik met (grote) foto’s. Ik was dan ook erg benieuwd hoe zij naar fotojournalistiek kijken.

7

Rutger van der Zalm is beeldcoördinator bij De Gelderlander. De Gelderlander wilde ik graag spreken vanwege hun proef met fotograferende journalisten waar veel kritiek op was vanuit de fotojournalisten.

Gerard Til was onder andere fotojournalist bij Reuters en heeft nu zijn eigen freelance praktijk. Gerard werkt tevens met film en ik was benieuwd naar zijn verhaal daarachter.

Ik heb ]de beeldredacties van De Telegraaf, NRC Next, De Volkskrant, De Gelderlander en Het Brabants Dagblad gesproken. Ik kon vanwege tijdgebrek helaas niet alle beeldredacties spreken. Ik heb voor deze vijf kranten gekozen omdat ze mijn inziens een afspiegeling zijn van verschillende doelgroepen en ze allemaal op een andere manier met fotografie omgaan. Ook wilde ik graag twee regionale kranten spreken, omdat ik de vergelijking tussen regionaal en landelijk interessant vind. Het Brabants Dagblad heb ik puur gekozen, omdat het dicht bij Tilburg is en De Gelderlander vanwege hun proef met fotograferende journalisten.

8

Hoofdstuk 1De geschiedenis van fotojournalistiek in een notendop

Kranten hebben niet altijd bol gestaan van de fotografie. Vroeger bestond een krant enkel uit lettertjes. Maar in de jaren tachtig van de negentiende eeuw ontstaat er een historische mijlpaal in de geschiedenis van persfotografie. Er wordt door drukkerijen gebruik gemaakt van rasterclichés. Dit is een methode waarbij foto’s op papier worden gezet door middel van heel veel kleine puntjes. Hierdoor is het mogelijk om tekst en foto op één pagina te zetten. In 1884 publiceerde de Duitse krant, Berliner Illustrirte Zeiting de eerste foto’s in een krant. Dit zijn beelden van het Pruisische leger in actie. Langzaam komen dagbladen erachter dat fotografie een sneller manier van communiceren is. Verder brengen foto’s objectief het nieuws en geven ze de krant een dynamisch uiterlijk.

Begin 1900 raakte het gebruik van fotografie in kranten in een stroomversnelling. De pers moest een manier bedenken om de lagere sociale klassen te bereiken. Zij hebben behoefte aan makkelijk behapbaar nieuws. Het moest mensen aanspreken. Een goede manier om dit te bereiken was fotografie. Sommige dagbladen weigerden dit omdat ze op een meer intellectueel publiek waren gericht. Zij zagen fotojournalistiek als cultuurbedervend en als iets voor analfabeten. De populaire foto’s waren beneden hun stand. Het Algemeen Dagblad plaatste in 1921 als eerste in Nederland een foto in hun krant, maar De Telegraaf zorgt in datzelfde jaar voor een doorbraak door in de krant met een halve fotopagina te starten. In 1924 gaat De Volkskrant wekelijks een fotopagina maken die de voornaamste gebeurtenissen in binnen en buitenland laat zien.

De eerste foto’s in de kranten waren statisch, maar door de komst van de kleinbeeldcamera Leica in 1925 kwam daar verandering in. De camera is handzaam, sterk en heeft een uitstekende lens. Deze camera zorgt voor een revolutie in de tijd waarin veel fotografen nog met zware camera’s en glasnegatieven werken. De mobiliteit van fotojournalisten neemt meteen toe. Ook nu is de Leica nog steeds een fenomeen. In 1927 ontstaan de eerste flitsblokjes. Samen met de compacte Leica vormt dit het begin van de ‘Gouden Eeuw’ van de fotojournalistiek die tot de jaren vijftig duurt. Fotografie bood de unieke mogelijkheid om de werkelijkheid weer te geven. Lange tijd was fotografie het meest objectieve medium.

In de jaren tachtig koopt persbureau Reuters fotoagentschap United Pictures International (UPI). Hierdoor krijgt ze een belangrijke positie in de internationale fotojournalistiek. Reuters groeit uit tot een van de belangrijkste leveranciers van nieuwsfotografie aan de massamedia.

Rond 1993 kunnen fotografen negatievenscanners gebruiken. Hiermee kunnen ze opnamen omzetten naar digitale bestanden. Deze kunnen vervolgens doorgestuurd worden naar een printer van de opdrachtgever. De kwaliteit is nog niet erg hoog. Maar in 1994 kan de negatievenscanner worden aangesloten op een laptop. Hierdoor kan de fotograaf zijn foto’s technisch bewerken. Het blijkt dat internet de toekomst is. De fotografen zijn enthousiast, maar de opdrachtgevers iets minder.

9

In de 21ste eeuw maken steeds meer fotojournalisten de overstap naar digitale fotografie. Er worden steeds meer foto’s aangeboden bij persbureaus. In 2002 komen er gemiddeld 1300 foto’s binnen bij de fotoredactie van de Volkskrant. In 2006 komen er soms meer dan tienduizend binnen.

De afgelopen tien jaar zijn de omstandigheden waarin de fotojournalisten hun vak uitoefenen sterk veranderd. Door de digitalisering explodeerde het aanbod van beeld. Enorme hoeveelheden foto’s zijn beschikbaar voor de gebruikers van internet. Dit raakt de fotojournalist. Door de concurrentie komen prijzen onder druk te staan en in de digitale wereld worden foto’s makkelijk zonder toestemming overgenomen. Verder laten de media hun normen steeds meer zakken. Een foto van een amateur of verslaggever kan tegenwoordig ook in de krant terecht komen. Aan de andere kant is het digitale tijdperk ook een uitkomst voor de fotojournalist. Foto’s kunnen makkelijk bewerkt en doorgestuurd worden en dit scheelt veel tijd in reiskosten en koeriers. 8910

8 Kester, Bernadette, “Onder vuur, Het ontstaan van de Nederlandse fotojournalistiek”, Journalistieke cultuur in Nederland, Amsterdam University Press, Tweede druk 2005

- 10 Haijtema, Arno, “Geschiedenis van de persfotografie”, Volkskrant,21 augustus, 2006 http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/759246/2006/08/21/Geschiedenis-van-de-persfotografie.dhtml

- 11 Panzer, Mary, “De dingen zoals ze zijn. 50 jaar fotojournalistiek in context”, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2005

9

10

10

Hoofdstuk 2Hoe staat de fotojournalist er nu voor?

I believe that photographers are journalists in the fullest sense and they’re not a service department to just illustrate the stories that other people think up. They’re people who think for themselves and come up with stories and with reasonable ways of telling stories, whether they ‘re crucial to the success of a paper. We’re living in a very competitive media environment, and you’ve got to have a paper that plays all the notes. (Los Angeles Times-editor James Carroll, 2004)11

Wanneer is een fotojournalist eigenlijk een fotojournalist? Ben je dat als je mooie plaatjes kan schieten of als je vast in dienst bent bij een krant? Volgens Erik van de Burgt, ex-fotojournalist en bestuurslid van de Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten (NVF) moet je aan een aantal basiseisen voldoen. “Het beeld moet niet gemanipuleerd zijn en de informatie die daarbij hoort moet betrouwbaar zijn. Je moet sowieso echt honderd procent betrouwbaar zijn. Je moet de drive hebben om de waarheid te vertellen en verder is het zo dat je compositorisch gevoel moet hebben. Ook moet je de essentie van het verhaal kunnen weergeven op een foto. Je moet weten wat er aan de hand is, je moet ingelezen zijn en je moet weten wie wie is. Dat soort kwaliteiten moet je bezitten. Vaak weten fotografen bij persconferenties niet wie de belangrijke topman is. Dan ben je een slechte fotojournalist.”12

Volgens de fotojournalisten zelf moet je daadwerkelijk voor een krant werken om fotojournalist te zijn en moet je met een journalistieke inslag fotograferen. Fotograaf Phil Nijhuis: “We kunnen allemaal een keer een goede journalistieke foto maken, maar als fotojournalist moet je het continu doen. Je moet foto’s maken met journalistieke waarde.” 13 Fotojournalist Gerard Til vult hem aan. “Je moet beeld maken dat gerelateerd is aan een journalistieke inhoud. Het gaat om de inhoud van een verhaal én de foto moet emotie overbrengen. Die combinatie is belangrijk.” 14

Op de beeldredacties die ik gesproken heb, is veel te horen dat het belangrijk is dat de fotograaf een goed inhoudelijke journalistieke foto kan maken. Daarbij is het belangrijk dat de fotograaf weet wat hij doet. Wie is er belangrijk? Wanneer moet ik toeslaan? Waarvan moet ik de foto maken? Maar buiten dat vinden veel beeldredacties het belangrijk dat een fotograaf een eigen handschrift heeft. Gabriel Eisenmeier, beeldredacteur van De Volkskrant15: “Je moet je als fotograaf onderscheiden. Je moet een eigen stijl in je foto’s laten terugkomen. Anders red je het niet. Er staan 101 fotografen in de rij voor jouw baan als je een steek laat vallen.” Sterre Sprengers, beeldredacteur van de NRC Next, voegt er aan toe dat een fotograaf een bepaalde blik moet hebben. “Een fotograaf moet zichzelf

11 Langton, Youp, “Photojournalism and today’s news”, John Wiley & Sons,200912 Bron: Erik van der Burgt, bestuurslid Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten, ex-fotojournalist, face to face gesproken op

21 maart 201213 Bron: Phil Nijhuis, fotojournalist, telefonisch gesproken op 11 maart 201214 Bron: Gerard Til, fotojournalist, telefonisch gesproken op 26 april 201215 Bron: Gabriel Eisenmeier, beeldredactie Volkskrant, telefonisch gesproken op 4 april 2012

11

uitdagen. Ook bij een saai onderwerp moet hij een interessante foto maken. Denk bijvoorbeeld aan een saai debat in de Tweede Kamer. Een goede fotograaf maakt dan een foto van Wilders die uit zijn neus zit te eten. Hierdoor vang je de essentie van het verhaal in een foto. De foto is prikkelend, terwijl het onderwerp saai is. Als fotograaf moet je een hele goede kijker zijn.” 16

Verder is er vaak te horen dat je als fotojournalist zeven dagen in week aan het werk bent voor weinig geld. Het moet echt een ware passie zijn. Eisenmeier: “Je moet als fotograaf niet lui zijn en op het terras gaan zitten wachten totdat de opdrachten naar je toe komen. Je moet zelf initiatief nemen en hard werken. Je kunt als fotograaf heel hard gaan roepen dat er geen werk is, maar als jij als fotograaf het echt wilt, dan kom je er wel. Je kan dit beroep niet kiezen. Het is een roeping.”17

Cijfers onderzoek ‘Journalistiek in perspectief’In het onderzoek ‘Journalistiek in perspectief’ van Alexander Pleijter en Frits Gierstberg is te lezen dat ongeveer 44 procent van de 405 fotojournalisten uit hun onderzoek hun inkomen helemaal uit fotojournalistiek haalt. De rest haalt hun inkomen gedeeltelijk uit fotojournalistiek of vrijwel niet. Zij halen het grootste gedeelte van hun inkomsten vaak uit portretfotografie of multimediajournalistiek. Erik van der Burgt van de NVF: “Er zijn weinig mensen die alleen leven van nieuwsfotografie. Ik ben altijd heel pragmatisch. Als het zo is, dan is het zo. Als je ruim wilt leven dan moet je geen nieuwsfotografie gaan doen. En als nieuwsfotografie echt je passie is dan moet je niet zeiken maar doen. Het is een keuze die je moet maken.” 18

Je ziet goed dat de vaste dienstverbanden voor fotojournalisten verdwijnen. Maar liefst negentig procent van de ondervraagden werkt als freelancer. De krant is geen populair medium meer onder de fotojournalisten. Slechts 25 procent publiceert regelmatig in een krant. Meer dan de helft vindt het steeds moeilijker worden om aan een fotojournalistieke opdracht te komen.

WaarderingAls je in de bibliotheek op zoek gaat naar boeken over de achtergronden van fotojournalistiek dan vind je aanzienlijk minder dan als je op zoek gaat naar literatuur over bijvoorbeeld televisiejournalistiek of dagbladjournalistiek. Hoe kan dit? Is de geschiedenis van fotojournalistiek minder spannend of gewoon ondergewaardeerd?

Frits Gierstberg van Het Nederlands Fotomuseum: “Het ligt er een beetje aan hoe je kijkt. Fotojournalistiek is meer zichtbaar geworden voor het gehele publiek. Door deze groep is er zeker meer waardering gekomen. Zij hebben wel door dat echt een beroep is waar je iets voor moet kunnen. Je hebt ook World Press Photo en die laat zien hoe gevaarlijk het beroep kan zijn in oorlogsgebieden. Maar de hoofdredacteuren van kranten beknibbelen steeds meer op de budgetten. En de foto’s zijn steeds minder geld waard. Een normaal mens zou

16 Sterre Sprengers, beeldredactie NRC Next, telefonisch gesproken op 5 april 201217 Gabriel Eisenmeier, beeldredactie Volkskrant, telefonisch gesproken op 4 april 201218 Pleijter, Alexander en Gierstberg, Frits, “Fotojournalistiek in perspectief, Een onderzoek naar fotojournalisten en

beeldredacties”, Maart 2011

12

voor dat geld niet gaan werken. Dat staat in bijna geen verhouding met het werk. Daar kun je dus wel zeggen dat de waardering is afgenomen.” 19

Op de beeldredacties is dit verhaal ook veel te horen. Sterre Sprengers van NRC Next: “Er is meer waardering voor de fotojournalistiek dan ooit. Dat is het probleem niet. Alle kranten gebruiken meer fotografie en fotoseries. Er zijn ontzettend veel fotografietentoonstellingen. Fotografie is heel hip.” Maar anderzijds wordt vaak niet ingezien hoeveel werk het kost om een goede foto te maken. Als je als fotograaf een hele dag op pad bent en maar vijftig euro voor een foto krijgt, dan is het moeilijk om als fotograaf te overleven. 20

Johannes Dalhuijsen van de Telegraaf ziet dat er bij zijn krant in ieder geval veel waardering is. “Voor de Telegraaf is beeld heel erg belangrijk. Dat zie je ook als je de Telegraaf doorbladert. In tegenstelling tot onze collega’s van bijvoorbeeld De Volkskrant of de NRC illustreren wij verhalen standaard met beeld. We werken veel met fotografie en we zijn bezig met een restyling voor wat betreft de zaterdagkrant. We gaan nog meer aandacht besteden aan de fotografie en het gaat ook meer ruimte krijgen.” 21

Fotojournalist Phil Nijhuis vindt ook dat fotojournalistiek over het algemeen gewaardeerd wordt. “Mensen kijken graag naar foto’s. Maar ik denk dat het voor een krant makkelijker is om op fotografen te bezuinigen dan op journalisten. Ze moeten doen en laten wat ze willen. Maar als er geen goede foto’s in een krant staan, dan komt de krant onder een bepaald niveau. Als je een fotograaf niet genoeg betaalt, dan holt de kwaliteit achteruit. Er moet dus een andere manier gevonden worden om de kosten te drukken.” 22

Je kan dus concluderen dat het grote publiek fotojournalistiek zeker waardeert. Fotografie is hip en fotomusea zijn populair. Zo haalt het Amsterdamse fotomuseum Foam in 2011 een recordaantal 195.000 bezoekers binnen23Ook World Press Photo doet het goed bij het grote publiek. Een recordaantal van 61.000 bezoekers heeft de tentoonstelling in 2011 bezocht.24 Maar binnen de krantenwereld wordt er ondanks de populariteit nog steeds niet veel betaald voor een foto. 25Binnen de mediawereld is de waardering voor fotojournalistiek volgens de meeste geïnterviewden nog niet hoog genoeg. Er wordt volgens hen niet ingezien hoeveel werk het kost om een goede foto te maken.

19 Frits Gierstberg, conservator Nederlands Fotomuseum, bijzonder hoogleraar20 Sterre Sprengers, beeldredactie NRC Next, telefonisch gesproken op 5 april 201221 Johannes Dalhuijsen, chef beeldredactie Telegraaf, face to face gesproken op 19 maart 201222 Phil Nijhuis, fotojournalist, telefonisch gesproken op 11 maart 201223 Harper, Raymond, “2011 recordjaar voor Foam”, fotografie-blog.nl, 30 november 2011,

http://fotografie.blog.nl/fototentoonstelling/2011/11/30/2011-recordjaar-voor-foam24 Naamloos, “Recordaantal bezoekers voor World Press Photo”, De Volkskrant, 21 juni 2011,

http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2676/Cultuur/article/detail/2455466/2011/06/21/Recordaantal-bezoekers-voor-World-Press-Photo.dhtml

25 Brandbrief NVJ ‘Onderhandelen loont’, 16 mei 2012, http://www.nvj.nl/docs/Brandbrief_Onderhandelen_loont3.pdf

13

Hoofdstuk 3Bedreigingen voor een fotojournalist

“Jawel, de dreiging is er zeker. Want de kans bestaat dat op een gegeven moment besloten wordt om maar geen fotograaf te sturen naar bepaalde calamiteiten, omdat het beeld van de ‘trusted photographer’ die al ter plekke is goed genoeg gevonden wordt. Ook Metro kan in een vlaag van verstandsverbijstering zo’n besluit nemen en meer werk uitbesteden aan het ‘fototeam’. Want eerlijk is eerlijk, men kan, of wil, steeds minder geld uitgeven aan nieuwsfotografie.” Bas de Meijer, De Nieuwe Reporter, 1 februari 201226

Bovenstaand fragment is een opiniestuk van fotojournalist Bas de Meijer. Hij beschrijft hierin wat de bedreigingen zijn voor een fotojournalist. Ik heb de bedreigingen in drie categorieën onderverdeeld. Dat zijn de bezuinigingen, amateurfotografie en journalisten die fotograferen. Hieronder zie je een tabel welke bedreigingen er per redactie van toepassing zijn. Ik heb deze drie categorieën gekozen, omdat deze het vaakst voorkwamen als ‘bedreiging’ tijdens mijn interviews en in het onderzoek ‘Journalistiek in perspectief’.

Redactie: Vast in dienst

Freelancers Bezuinigen op fotografie

Gebruik van amateurs?

Gebruik van journalisten die fotograferen

Telegraaf 3 125 Nee Alleen bij calamiteiten

Ja, als ze geschikt zijn

ANP Photo Enkele 20/25 Ja Aanvullend NVTNRC Next 0 20 met

uitschieters naar boven en beneden

Ja Alleen bij calamiteiten

Nee

Volkskrant 0 10 vaste freelancers en 10 á 15 wisselende fotografen

Ja Alleen bij calamiteiten

Nee

De Gelderlander

2 Rond de 22/25 Ja Bewust bezig met groep amateurs die ze inschakelen bij calamiteiten

Ja

Brabants Dagblad

0 20 Ja Alleen bij calamiteiten

Soms voor internet of

26 Meijer de, Bas, “Fotojournalist: beroep of vrijwilligerswerk?”, De Nieuwe Reporter, 1 februari 2012, http://www.denieuwereporter.nl/2012/02/fotojournalist-beroep-of-vrijwilligerswerk/

14

een kleine foto.

BezuinigingenHet is crisis en dat valt ook te merken in de fotojournalistiek. Vaste dienstverbanden verdwijnen en de prijs voor een foto is geen vetpot. Bij De Gelderlander verdien je bijvoorbeeld maar 45 euro met een foto. Zoals hierboven te zien is, hebben de meeste kranten geen fotojournalisten in vaste dienstverband meer. Als dit wel zo is, zijn dit er meestal maar twee of drie. Dit is dan ook de grootste bedreiging voor een fotojournalist. Kun je nog wel overleven van alleen fotojournalistiek in deze tijd?

Erik van der Burgt van de NVF: “Overal wordt op bezuinigd. Je ziet dat kranten de tarieven verlagen, maar op een gegeven moment is het klaar. Fotojournalisten moeten vaker zeggen: ‘Sorry, maar dit is gewoon te weinig geld voor mijn foto. Als iedereen lage prijzen maar blijft accepteren dan zullen de prijzen alleen maar dalen. Je kan geen kwaliteit leveren voor zo weinig geld. Je moet dan wel goede argumenten geven waarom je meer moet verdienen. Bijvoorbeeld geld voor benzine, apparatuur etc. Ik denk dat redacties dit op een gegeven moment wel zullen inzien.” 27

Op de redacties is inderdaad veel te horen dat er wordt bezuinigd. Er wordt echter niet extra veel bezuinigd op fotojournalistiek. Bij de Volkskrant kunnen ze dit beamen. Gabriel Eisenmeier: “Er is natuurlijk in de brede zin minder budget. Door bijvoorbeeld hele goede stagiaires binnen te halen kunnen we de kosten drukken. Maar de prijs voor een foto is bij ons wel ongeveer hetzelfde gebleven. Je merkt wel dat tegenwoordig fotografie vaak gratis is. Het hele internet staat vol met foto’s en dat is denk ik iets waar fotojournalisten tegen aan lopen.”28

Bij De Telegraaf wordt echter helemaal niet bezuinigd op fotojournalistiek. Johannes Dalhuijsen: “Knijpen op budget of een onderwerp laten lopen, omdat er geen geld voor is: nee. De communicatie is enorm veranderd. Ik ging vroeger op pad met zakjes met ontwikkelaars. Toen was het enorm veel werk om je foto weg te sturen. Maar het gaat nu veel makkelijker om foto’s te verzenden. Dus kun je het geld gebruiken om veel meer mensen in te zetten.”29

Over het algemeen wordt op de redacties gezegd dat er niet per se veel minder betaald wordt voor een foto. Dat klinkt best positief, maar redacties bezuinigen door geen vaste dienstverbanden meer aan te bieden. De redacties werken allemaal met bijna alleen maar freelancers. Op deze manier krijgt een fotograaf geen vast loon meer, maar wordt hij betaald per foto. En die prijs is misschien niet gedaald, maar hij stijgt ook niet.30 Fotojournalist

27 Erik van der Burgt, bestuurslid Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten, ex-fotojournalist, face to face gesproken op 21 maart 2012

28 Gabriel Eisenmeier, beeldredactie Volkskrant, telefonisch gesproken op 4 april 201229 Johannes Dalhuijsen, chef beeldredactie Telegraaf, face to face gesproken op 19 maart 201230 Meijer de, Bas, “Wie heeft een fotojournalist nodig?”, basdemeijer.nl, 29 november 2011

http://basdemeijer.nl/afdruk/wie-heeft-een-fotojournalist-nodig/#more-1275

15

Gerard Til: “Als redacties zeggen dat de prijzen niet gedaald zijn dan liegen ze dat ze barsten. Het klopt gewoon niet. De laatste decennia zijn de prijzen bij sommige kranten gelijk gebleven maar sommige andere kranten hebben hun tarieven echt drastisch verlaagd. Ook al zeggen ze van niet. Bovendien kunnen ze zeggen dat de prijs gelijk gebleven is, maar met de inflatie is het natuurlijk nog steeds een verlaging.” 31

Vanwege de economische lastige tijden stuurde de NVF op 21 mei een brandbrief naar freelancende fotojournalisten. Dit doen ze omdat ze merken dat freelancers het erg moeilijk hebben om hun boterham te verdienen met fotojournalistiek. Volgens hen gaan freelancers akkoord met de lage tarieven, omdat ze bang zijn dat anders een andere freelancer hun opdracht overneemt. Volgens de NVF ondermijnen de freelancers daarmee (onbewust) de tarieven. Daarom stimuleert de federatie de freelancers om te gaan onderhandelen over hun tarieven. Hoe meer freelancers dit volgens hen gaan doen, hoe hoger de tarieven zullen worden. 32

ANPEen goed voorbeeld in de tijd van bezuinigingen op fotojournalistiek is het ANP. Er was veel kritiek van fotojournalisten op het besluit van ANP Photo om niet meer met vaste dienstverbanden te werken. Vanwege bezuinigingen besloot ANP Photo alleen nog maar met freelancers te werken. Johan Groeneveld, adjunct-directeur van ANP, zegt er het volgende over. “Wij gaan steeds meer inzetten op specialisten. Dat betekent dat we mensen niet meer gaan inzetten omdat ze op het rooster staan. We willen de mensen bellen die het beste zijn in een bepaald onderwerp. En dat is de reden waarom we met freelancers gaan werken. Ja, daar was veel kritiek op. Maar toen de elektrische trein kwam, vonden mensen het ook heel jammer dat er geen stoomtrein meer was. Maar hij is wel verdwenen.”

Bij deze nieuwe stroming hoort ook een bepaald motto. En dat is bij het ANP: hard to get, hard to ignore en hard to copy. Groeneveld: “Hard to get, want je moet ze op het goede moment met de goede apparatuur maken. Dat vergt vakmanschap. Ook in journalistiek opzicht. Onze fotografen zijn journalisten. Ze hebben contacten die weten op welk moment ze waar moeten zijn. En dan hard to copy. Er worden geen foto’s gemaakt door andere fotografen die er op lijken. En als laatste hard to ignore. Het zijn de nieuwsfoto’s waar het om gaat. Je kan er niet omheen. Het streven is om elke dag foto’s te hebben die aan deze drie eisen voldoen. Er zitten hier redacteuren die besluiten waar we op inzetten en dat betekent ook dat je je budget niet inzet om zoveel mogelijk onderwerpen te maken, maar om de goede onderwerpen te kiezen.”33 34

De Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten was sceptisch over de nieuwe manier van ANP Photo en ging daarom een kijkje nemen op de redactie. Uiteindelijk bleken ze positief verrast. Op hun site valt het volgende te lezen: “De presentatie van het nieuwe gezicht van ANP Foto maakt indruk maar roept ook vragen op, aldus de NVF na afloop. De NVF deelt

31 Gerard Til, fotojournalist, telefonisch gesproken op 26 april 201232 Brandbrief NVJ ‘Onderhandelen loont’, 16 mei 2012, http://www.nvj.nl/docs/Brandbrief_Onderhandelen_loont3.pdf33 Erik van der Burgt, bestuurslid Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten, ex-fotojournalist, face to face gesproken op 21

maart 201234 Pleijter, Alexander, “Ook bij ANP wordt fotojournalistiek een zaak van freelancers”, toekomstvandefotojournalistiek.nl, 24

september 2011http://www.toekomstvandejournalistiek.nl/2009/09/ook-bij-anp-wordt-fotojournalistiek-een-zaak-van-freelancers/

16

het gezamenlijke doel om fotojournalistiek door inzet op kwaliteit overeind te houden en bewust naar andere wegen te zoeken. De omslag van ANP Foto is duidelijk zichtbaar, aldus NVF. Wel blijft NVF er scherp op toezien dat ook de freelancers voldoende gaan meeprofiteren van de nieuwe weg die ANP Foto is ingeslagen.”35

AmateurfotografieEr is een nieuwe tijd aangebroken. Zodra er een brand is uitgebroken zijn er meteen honderden foto’s gemaakt met mobieltjes van omstanders. Hierdoor kunnen foto’s van het nieuws al online staan, terwijl de brand nog bezig is. Er komt bij dit soort gevallen geen professionele fotograaf meer bij kijken. Snelheid gaat voor kwaliteit. 36 37

In het onderzoek ‘Fotojournalistiek in perspectief’ is fotojournalisten gevraagd hoe zedenken over deze amateurfotografie. 38 De meerderheid toont zich behoorlijk negatief over de fotograferende amateurs en ziet hen zelfs als serieuze bedreiging. 38 procent van de fotojournalisten ziet het aanbod van gratis foto’s van burgerjournalisten als een probleem. Verder is in totaal meer dan zestig procent van de fotojournalisten van mening dat burgerjournalisten broodroof plegen bij beroepsfotojournalisten. Ook vindt een groot gedeelte dat de amateurs geen ethische grenzen kennen. Het gevolg daarvan is dat ongeveer negentig procent van de fotojournalisten het belangrijk vindt om onderscheid te maken tussen amateurfotojournalisten en professionele fotojournalisten. Daarom willen ze graag een specifieke beroepscode voor fotojournalisten zien.

Erik van der Burgt van de NVF hoort bij de groep die denkt dat amateurfotojournalistiek zal overwaaien. ‘Stel je voor dat je drie á vier dagen in de week werkt en je bent een fanatiek hobbyfotograaf op je vrije dag, dan is het prachtig dat je ook geld kan verdienen met je foto’s. Helemaal niks mis mee. Want ik geloof heel erg in eigen kracht van fotografen. Maar het probleem is dat als je met amateurs werkt, je dan niet meer weet of een foto betrouwbaar is. Als het ANP daar een paar keer mee in de fout gaat, dan zie je dat de media daar minder happig op worden. Ik geloof er niet in. Ik denk dat dit binnen een paar jaar weer helemaal gaat verdwijnen. Tenzij het calamiteiten zijn.’39

Johannes Dalhuijsen van De Telegraaf bevestigt dit. “Iedere foto lukt, maar hij staat of valt met de compositie. Daarbij onderscheidt de vakfotograaf zich van de amateur. Maar doordat mensen op straat lopen met gsm’s met goede camera’s erin, krijgen we ook steeds vaker van het publiek foto’s toegestuurd. Dat gebeurt vaak bij calamiteiten. Denk bijvoorbeeld aan de Twin Towers. Dat moet een signaal zijn richting de fotojournalist dat de tijd dat zij monopoly hadden om een foto te maken voor print voorbij is. De foto van Theo van Gogh die op de

35 Onbekend, “NVF bezichtigt de nieuwe etalage van ANP Photo, NVJ.nl, 2 april 2012, http://www.nvj.nl/nieuws/bericht/nvf-bezichtigt-de-nieuwe-etalage-van-anp-foto/

36 Meijer de, Bas, “Fotojournalist: beroep of vrijwilligerswerk?”, De Nieuwe Reporter, 1 februari 2012, http://www.denieuwereporter.nl/2012/02/fotojournalist-beroep-of-vrijwilligerswerk/

37 Mulder, Rimmer, “Nederlandse media malen er niet om dat fotojournalistiek wordt gedecimeerd”, De Nieuwe Reporter, 7 februari 2012 http://www.denieuwereporter.nl/2012/02/nederlandse-media-malen-er-niet-om-dat-de-fotojournalisitek-wordt-gedecimeerd/

38 Pleijter, Alexander en Gierstberg, Frits, “Fotojournalistiek in perspectief, Een onderzoek naar fotojournalisten en beeldredacties”, Maart 2011

39 Erik van der Burgt, bestuurslid Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten, ex-fotojournalist, face to face gesproken op 21 maart 2012

17

voorpagina stond is gemaakt door een voorbijganger die bij het stoplicht stond. Het is ondenkbaar dat zulk soort foto’s tien jaar geleden gemaakt konden worden.”40

Het is eigenlijk de algemene tendens op de redacties. Amateurfoto’s worden meestal niet gebruikt. Alleen voor calamiteiten waar geen professionele fotograaf aanwezig was biedt het een uitkomst. En een enkele keer kunnen lezers hun foto’s insturen, maar dit wordt dan in een aparte rubriek gedaan. Zowel de redacties als de fotografen zijn niet enthousiast over amateurfotografen vanwege het gebrek aan betrouwbaarheid. Zo kan het voor komen dat amateurs oude foto’s insturen of dat foto’s bewerkt zijn. Het lijkt er niet op dat de redacties massaal foto’s van amateurs gaan plaatsen. Ook omdat de kwaliteit meestal laag is en een amateurfoto meestal niet een ‘journalistieke lekkere plaat is’.

De meeste fotojournalisten (64%) denken dat amateurs en professionals in de toekomst naast elkaar zullen bestaan. Een kleine groep (21%) denkt dat de hype van burgerjournalistiek zal overwaaien en een nog kleinere groep (15%) denkt dat professionele fotojournalistiek helemaal zal verdwijnen. 41

Journalisten met fotocamera’sIn 2006 was er een experiment bij de kranten De Gelderlander en de Tubantia. De journalisten die daar werkzaam waren kregen beschikking over een camera. Hierdoor kregen ze de mogelijkheid om ‘unieke’ fotomomenten vast te laten leggen. Er was veel kritiek van fotojournalisten, want volgens hen kan een journalist niet naast een goed verhaal een goede foto maken. Ook waren ze bang voor minder werkgelegenheid voor echte fotojournalisten. Is een journalist met een camera een bedreiging voor een fotojournalist?4243

In het onderzoek ‘Fotojournalistiek in perspectief’ is de heersende opvatting onder de beeldredacties dat ze journalisten zelden laten fotograferen. Schrijven en fotograferen worden als twee verschillende zaken gezien, die niet door dezelfde persoon gedaan worden. Uitzonderingen betreffen het maken van een portretfoto bij een interview in het buitenland.44

Maar bij De Gelderlander hebben ze er dus wél mee geëxperimenteerd. Rutger van der Zalm is de beeldcoördinator van De Gelderlander. “Het was de bedoeling dat de journalisten dingen zouden fotograferen waar geen fotograaf bij was of kon zijn. Uiteindelijk bleek dat journalisten ook onderwerpen gingen fotograferen waarvoor we ook een fotograaf in hadden kunnen zetten. Daar zijn we als beeldredactie ook tegen. Maar er zijn zoveel edities bij De Gelderlander, dat het voor ons onmogelijk is om alle foto’s te controleren.” 45

40 Johannes Dalhuijsen, chef beeldredactie Telegraaf, face to face gesproken op 19 maart 201241 Pleijter, Alexander en Gierstberg, Frits, “Fotojournalistiek in perspectief, Een onderzoek naar fotojournalisten en

beeldredacties”, Maart 201142 Naamloos, “`Grensverkennend experiment' Gelderlander met niet-beroepsfotografen”, Nederlandse Vereniging van

Journalisten, geen datum,http://www.nieuwsbank.nl/inp/2006/01/16/F053.htm

43 Spinhof, Maarten, “Fotojournalistiek op zijn retour?”, mediadebat.nl http://www.mediadebat.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=38&Itemid=33

44 Pleijter, Alexander en Gierstberg, Frits, “Fotojournalistiek in perspectief, Een onderzoek naar fotojournalisten en beeldredacties”, Maart 2011

45 Rutger van der Zalm, beeldcoördinator De Gelderlander, face to face gesproken op 25 april 2012

18

Uiteindelijk werd bij De Gelderlander na de vele kritiek de proef ingetrokken, maar nog steeds zijn er journalisten die af en toe fotograferen bij hun verhaal. 46 Van der Zalm: “Sommige journalisten zijn te laat met een fotograaf inschakelen en gaan dan zelf op pad met hun digitale spiegelreflex. Dat zijn bepaalde types die het ook superleuk vinden om te fotograferen en zij wandelen dan hun eigen weg. De kwaliteit van de foto’s van de journalisten kan uiteindelijk nauwelijks opwegen tegen een echte persfotograaf. Maar het is ook zo dat freelancers niet altijd heel snel ter plaatse kunnen zijn. Ze moeten bijvoorbeeld eerst nog een andere klus afhebben. En ja, dan heb je journalisten die denken: ik wil nú een foto online hebben, dus dan maak ik hem zelf wel.”

Ook bij De Telegraaf staan ze niet per definitie afwijzend tegenover journalisten die fotograferen. Dalhuijsen: “We hebben een soort ballotage waarbij je kijkt of de journalist geschikt is om foto’s voor de krant te maken. We hebben er jongens bij zitten die dat verduvelt goed kunnen. Die krijgen dan vanuit de beeldredactie coaching en training. Als het onderwerp het toelaat dan mogen ze gerust foto’s maken. Ik heb een verslaggever wielrennen en hij kan ook supergoed fotograferen en filmen.”47

Maar zien de fotojournalisten op dit moment de fotograferende journalisten ook als bedreiging? Fotojournalist Phil Nijhuis is er niet bang voor. “Het gebeurt wel eens dat een schrijvende journalist foto’s maakt. Bijvoorbeeld een kiekje van de persoon die ze geïnterviewd hebben. Maar als ik de foto’s dan terug zie ben ik er niet bang voor dat zij de professionele fotografie gaan overnemen. Het heeft niet echt hoge kwaliteit. Ik zie het niet als een bedreiging. Maar ik vind niet dat het een vast beleid moet gaan worden. Ik ga ook niet schrijven.”48

Onder de beeldredacties verschillen de opvattingen over journalisten die fotograferen. Sommigen vinden dat het wel kan en zien het ook wel als toekomstmuziek, terwijl andere redacties, zoals NRC Next en De Volkskrant meteen laten weten dat ze daar niks in zien. Fotojournalistiek en schrijvende journalistiek zijn twee aparte disciplines volgens hen. Bij een belangrijk persoon heb je een minuutje om een mooi portret te schieten en dat moet je wel iets in huis hebben. Er werd tijdens mijn interviews met landelijke kranten en fotojournalisten vaak gedacht dat regionale kranten eerder met journalisten met een camera werken dan landelijke kranten. Dat klopt niet helemaal. De regionale dagbladen die ik gesproken heb staan er wel positiever tegenover, omdat zij een kleiner budget hebben waarmee ze meer foto’s moeten maken. Dit kan dus de kosten drukken. Maar bijvoorbeeld het Brabants Dagblad zet geen foto’s in de krant die door journalisten zijn gemaakt, terwijl De Telegraaf dat wel doet. Het zit dus echt per ieder redactie anders. 495051

46 Naamloos, ‘Gelderlander stopt fotograferen door redacteuren’, PhotoQ, 10 mei 2006,http://www.photoq.nl/articles/nieuws/actueel/2006/05/10/gelderlander-stopt-fotograferen-door-redacteuren/

47 Johannes Dalhuijsen, chef beeldredactie Telegraaf, face to face gesproken op 19 maart 201248 Phil Nijhuis, fotojournalist, telefonisch gesproken op 11 maart 201249 Sandra van de Laar, chef beeldredactie Brabants dagblad, face to face gesproken op 2 april 201250 Rutger van der Zalm, beeldcoördinator De Gelderlander, face to face gesproken op 25 april 201251 Johannes Dalhuijsen, chef beeldredactie Telegraaf, face to face gesproken op 19 maart 2012

19

Hoofdstuk 4 Toekomstvisie

In de toekomst zal het allemaal multimediaal worden. De krant wordt steeds minder belangrijk en alles verschuift naar de tablets. De tablet vraagt om meer spektakel . Verder gaan fotojournalisten meer met film werken. (Rutger van der Zalm, beeldcoördinator De Gelderlander)52

Ik heb nu besproken hoe fotojournalistiek er vroeger en nu uitziet. Maar zal de professionele fotojournalistiek in de toekomst helemaal verdwijnen of zal er juist weer meer vraag naar komen? Zal alles digitaal worden en moeten fotojournalisten zich gaan specialiseren of moeten ze juist zichzelf multi-inzetbaar maken en tevens gaan filmen?

Verwachtingen fotojournalistenOnder een deel van de fotojournalisten (45%) heerst de opvatting dat het aantal fotojournalisten drastisch zal afnemen in de toekomst. Een enkeling zal volgens deze groep nog puur en alleen met fotojournalistiek bezig zijn. In de toekomst zal de fotojournalist volgens hen ook moet schrijven, redigeren en filmen. Het grootste deel (47%) denkt dat er altijd behoefte zal blijven aan gespecialiseerde fotojournalisten en de rest denkt dat fotojournalistiek helemaal zal verdwijnen.53 Fotograaf Gerard Til deelt de opvatting dat er steeds minder professionele fotojournalisten zullen zijn. “Ik denk dat er in de toekomst niet meer veel mensen kunnen leven van fotojournalistiek. De prijzen dalen en je kan niet een hele dag werken voor 35 euro. Ik denk dat in de toekomst fotografen fotojournalistiek er ‘bij’ zullen doen.” Maar voor de mensen die fotojournalistiek echt als passie hebben heeft hij de volgende tip. “Specialiseren helpt en het is vooral belangrijk dat je ook een ondernemer bent en dat je zichtbaar bent in de grote groep fotografen. Ga je hok uit en ga op pad. Het is zinloos om thuis te blijven wachten. Neem zelf het initiatief en je moet keihard werken. Dan kan je in de toekomst misschien nog overleven als fotojournalist.”54

Verwachtingen beeldredactiesDe redacties die ik gesproken heb zijn positief over de toekomst van fotojournalistiek. Er wordt verwacht dat er altijd een markt zal blijven voor kwalitatief hoge journalistieke fotografie. De middelmaat zal echter verdwijnen. Kranten zullen in de toekomst investeren in fotojournalistiek, omdat fotografie het uiterlijk van de krant bepaald. Johan Groeneveld van het ANP: “Serieuze media wil knap beeld. Beeld dat iets doet. Daar blijft absoluut

52 Rutger van der Zalm, beeldcoördinator De Gelderlander, face to face gesproken op 25 april 201253 Pleijter, Alexander en Gierstberg, Frits, “Fotojournalistiek in perspectief, Een onderzoek naar fotojournalisten en

beeldredacties”, Maart 201154 Gerard Til, fotojournalist, telefonisch gesproken op 26 april 2012

20

behoefte aan.”55 Ook wordt er gedacht dat fotojournalisten zich in de toekomst steeds beter kunnen ‘vermarkten’. Sterre Sprengers van de NRC Next: “Ik denk dat fotojournalisten veel onafhankelijker gaan werken. Ze gaan zich meer richten op opdrachtgevers en gaan doen wat ze zelf graag willen doen. Dat is denk ik ook een veel realistischer manier van werken. Fotografen gaan veel meer gericht naar een medium werken. Dat is heel anders dan vroeger.”56

Tevens zullen specialisaties steeds belangrijker worden. Erik van der Burgt van de NVF: “Ik geloof heel erg in specialiseren. Om in deze tijd te overleven moet je gewoon heel goed werk leveren. Maar je kan natuurlijk niet overal goed in zijn, dus moet je je focussen op een onderwerp waar je goed in bent en steeds beter in wordt. Op die manier moet een krant meteen aan jou denken als dat onderwerp aan bod komt”57

Interessant is het feit dat tijdens mijn interviews bleek dat regionale dagbladen en landelijke landbladen anders denken over de toekomst van fotojournalistiek. Regionaal denken ze dat er in de toekomst meer all-in journalisten komen, die kunnen schrijven fotograferen en filmen. Sandra van de Laar van het Brabants Dagblad: “De toekomst zal er anders uitzien dan nu. We moeten inkrimpen. Als je dan doorredeneert, dan verwacht ik dat alleskunners hier eerder worden aangenomen dan specialisten. Daarnaast zullen er wel specialisten blijven bestaan. Journalistieke fotografie zal beslist blijven bestaan. Alleen in welke mate en hoe het er uit gaat zien, dat is de grote vraag.”58 Rutger van der Zalm van De Gelderlander kan dit volledig beamen. “Wij als regionale krant hebben gewoon te maken met een klein budget voor heel veel foto’s. Dan heb je het meeste aan een iemand die alles kan: fotograferen, schrijven en filmen. Maar als je als redactie veel geld hebt, dan zou ik voor de specialisten gaan. Zij maken nu eenmaal de mooiste foto’s.”59

Verwachtingen NVFErik van der Burgt van de NVF ziet een goede toekomst voor de fotojournalistiek tegemoet. “Ik ben er wel positief over. Het heeft met een heleboel factoren te maken. Bijvoorbeeld met ondernemerschap en collectieve belangen. Het heeft tijd nodig en dan draait het denk ik weer naar het positieve toe. Ik denk dat het belang van beeld gewoon blijft en dat de goede fotojournalisten zullen overblijven. Mensen die heel weinig vragen voor een foto zullen er uiteindelijk achterkomen dat dit niet werkt. Je kan op die manier niet overleven en zo zal het uiteindelijk zijn weg weer terugvinden. De tarieven blijven/worden dan serieus. En er wordt dan selectiever met beeld omgegaan. Er zal ruimte zijn voor simpele foto’s voor bijvoorbeeld een column, maar de serieuze fotojournalistiek zal blijven.” 39

VideoJe ziet het soms al langskomen op websites van kranten: korte filmpjes gemaakt door fotografen. Door de hoge kwaliteit camera’s kunnen er prachtige beelden gemaakt worden.

55 Johan Groeneveld, adjunct-directeur ANP Photo, face to face gesproken op 29 maart 201256 Sterre Sprengers, beeldredactie NRC Next, telefonisch gesproken op 5 april 2012

57 Erik van der Burgt, bestuurslid Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten, ex-fotojournalist, face to face gesproken op 21 maart 2012

58 Sandra van de Laar, chef beeldredactie Brabants dagblad, face to face gesproken op 2 april 201259 Rutger van der Zalm, beeldcoördinator De Gelderlander, face to face gesproken op 25 april 2012

21

Maar een fotograaf is natuurlijk geen televisiemaker. Heeft dit toekomst of zal het op een doodlopend spoor terecht komen? Bij de Telegraaf zijn ze ontzettend enthousiast over de mogelijkheid dat fotografen ook gaan filmen. Chef van de beeldredactie, Johannes Dalhuijsen: “We hebben sinds vorig jaar een systeem waarbij je een smartphone kan richten op een foto in de krant en dan zie je een filmpje op je telefoon dat over dat onderwerp gaat. Dat gaan we vanaf komende zomer meer uitbouwen. Dus als fotografen voor een verhaal voor de krant onderweg zijn, dan verwachten we dat ze ook een filmpje kunnen maken. We houden nu dan ook cursussen voor onze fotografen, zodat ze leren filmen en monteren. Ze filmen dan gewoon op hun fotocamera. Dat is full HD-kwaliteit en ziet er prima uit. We zetten het dan online en als het heel leuk is dan wordt het zelfs gebruikt voor Wakker Nederland. Je kunt met een goede fotocamera echt fantastisch filmen. Dus dan heb je een fotojournalist én een cameraman in je stal. Als je een goede fotograaf bent, dan heb je al gevoel voor compositie. Je weet hoe je een mooi beeld kan produceren. Dat stukje techniek is dan iets dat je er in een paar dagen bij kunt leren.”60

Erik van der Burgt van de NVJ heeft zijn eigen bedrijf in fotografie en film. Maar hij denkt niet dat film de toekomst is. “Wij filmen wel, maar dat vind ik niet per definitie de toekomst. Film ligt vlak bij fotografie maar het is totaal iets anders. We zijn wel een jaar bezig geweest met de voorbereidingen. We doen het omdat we denken dat we het kunnen en omdat we het leuk vinden. Niet vanwege een negatieve motivatie. Zo van: oh, ik krijg geen werk meer in de fotojournalistiek, dus laat ik maar gaan filmen. Er zijn wel verschillende fotojournalisten die het om die reden doen. Dus nee, ik vind zeker niet dat fotojournalisten per se moeten gaan filmen. Alleen als ze daar zelf hun plezier en passie in kunnen leggen.”61

Maar bij de meeste kranten zien ze er wel iets in. Gabriel Eisenmeier van de Volkskrant: “Film is een trend die je ziet. Met de nieuwe camera’s kun je op hoge kwaliteit filmen. Als je er een goede microfoon aanhangt dan heb je film van top of the bill. Maar bij ons is dit niet aan de orde van de dag. Wij doen nog niks met film. Maar om me heen zie ik het wel steeds meer gebeuren dat fotografen steeds meer gaan filmen. Bij het Brabants dagblad filmen ze ook nog niet, maar daar denken ze dat het over een jaar of vijf wel de orde van de dag zal zijn. Bij het ANP zien ze ook iets in film, maar dan niet in nieuwsitems. Johan Groeneveld: “Ik hou niet van dat zielige gedoe met gemonteerde filmpjes. Ik wil gewoon tien, twintig seconden film zien. Bijvoorbeeld Rutte die weg fietst van het Catshuis. Als ik in de trein op mijn Ipad kijk, dan is het fantastisch om even van dit soort beeld voorbij te zien komen. Tien/twintig seconden is dan ook echt zat. Dat is dus iets anders dan video. Vroeger moesten mensen kiezen of ze gaan filmen of fotograferen. Ik denk dat in de toekomst de camera’s zo gemaakt worden, dat de tien seconden voor de foto en de tien seconden erna automatisch gefilmd worden. Dat kan heel bruikbaar materiaal zijn. Is het de toekomst? Het is onderdeel van die toekomst.” Rutger van der Zalm van De Gelderlander is het hier mee eens. Wij willen ook met film gaan werken en denken dan aan korte nieuwsflitsen van dertig seconden. We hebben een poosje met camjo’s gewerkt die items van een minuutje of twee maakten, maar die werden niet goed bekeken. Het moet dus to the point en niet te lang zijn. Het idee is dat je in een scene stapt door op een foto te klikken. 62

60 Johannes Dalhuijsen, chef beeldredactie Telegraaf, face to face gesproken op 19 maart 201261 Erik van der Burgt, bestuurslid Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten, ex-fotojournalist, face to face gesproken op 21

maart 201262 Rutger van der Zalm, beeldcoördinator De Gelderlander, face to face gesproken op 25 april 2012

22

Tablets en smartphonesWaar de beeldredacties het allemaal over eens zijn, is het feit dat tablets en smartphones een steeds grotere rol gaan spelen. Hiermee kunnen fotojournalisten op een vernieuwende wijze hun foto’s laten zien. Bijvoorbeeld: Je klikt op een foto die in de Volkskrant-app staat en je ziet meteen een hele serie foto’s. Gabriel Eisenmeier van De Volkskrant: “Die dingen gebeuren al. Daar wordt volop mee geëxperimenteerd. Daar ligt wel een deel van de toekomst. Het wordt veel makkelijker om je werk aan een groot publiek aan te tonen. Dat is wel iets waar het langzaam naar toe gaat. Dat zijn wel mogelijkheden waar ik heel positief naar kijk. Ik twijfel niet dat fotografen daar rijk van gaan worden. Maar hoe dat er uit gaat zien is nog een beetje in een glazen bol kijken.63 Johan Groeneveld van het ANP is het daar helemaal mee eens: “Let the eyes and fingers have some fun. Daarom zíjn de tablets en de smartphones zo bijzonder. Je kan er wat mee. Je slide door foto’s heen, je klikt meteen door bij een artikel, je gaat er dieper op in. Ik stel me voor dat er in de toekomst iets gebeurd als je op de foto klikt. Een klein bewegend beeld, het kan ook een fotoslide zijn. Ik denk dat we voor het einde van het jaar een landelijke dekkend wifi-netwerk hebben in Nederland. Dan staat ons niks meer in de weg om alleen met je tablet en mobiele telefoon content tot je te nemen. Waarom zou je dan nog achter een computer kruipen?”64

Frits Gierstberg van het Nederlands Fotomuseum houdt zijn hart vast voor de kranten en denkt dat de krant helemaal zal verdwijnen. “Ik ben er wel van overtuigd dat mensen behoefte zullen blijven hebben aan fotojournalistiek. Maar het gaat denk ik allemaal digitaal worden. Maar het kan alleen maar rendabel worden als de adverteerders ook mee gaan. Online komen de advertenties toch minder mooi over. Aan de andere kant zie je wel dat de persoonlijke advertenties bij Facebook heel goed werken. Dat is in de toekomst denk ik wel interessant voor journalistieke verhalen. De grote vraag is: hoe moet dat betaald worden? We zitten nu in een soort overgangsperiode. Ik denk wel dat fotojournalistiek als vak wel toekomst heeft. Nu is het heel erg zwaar en dat zal de komende jaren wel doorzetten, maar ik denk dat er op een gegeven moment wel een soort kantelmoment in zit. Dat het internet zodanig werkt, dat fotojournalistiek weer goed betaald kan worden.”65

63 Gabriel Eisenmeier, beeldredactie Volkskrant, telefonisch gesproken op 4 april 201264 Johan Groeneveld, adjunct-directeur ANP Photo, face to face gesproken op 29 maart 201265 Frits Gierstberg, conservator Nederlands Fotomuseum, bijzonder hoogleraar fotografie en medeschrijver van het onderzoek

‘Fotojournalistiek in perspectief’, face to face gesproken op 16 maart 2012

23

Hoofdstuk 5Conclusie

Ik ben mijn onderzoek begonnen met de hoofdvraag: “Hoe zal fotojournalistiek in de krant er in de toekomst uit gaan zien in een tijdperk waar op alles bezuinigd wordt?” Dit ben ik gaan uitzoeken door mensen uit het veld te gaan interviewen. Dit zijn twee fotojournalisten, vijf beeldredacteuren, een bestuurslid van de NVF, de adjunct-directeur van ANP Photo en als laatste, conservator van het Nederlands Fotomuseum, Frits Gierstberg. Hem heb ik gesproken vanwege het onderzoek dat vaak terugkomt in mijn reflectie ‘Fotojournalistiek in perspectief’. Hier heb ik de cijfers in mijn reflectie op gebaseerd. Hierdoor kon ik meer context creëren. Verder heb ik veel artikelen en een aantal boeken gelezen.

Als je de berichtgeving leest over fotojournalistiek dan staat het er niet best voor. Fotojournalisten worden wegbezuinigd en de laatste dienstverbanden beginnen langzaam te verdwijnen. Bijna alle fotojournalisten zijn op dit moment freelancers en kunnen dus niet vertrouwen op een vast maandinkomen. De prijs voor een foto daalt en van alleen fotojournalistiek valt niet rond te komen. Maar als je verder kijkt, dan is er ook een andere kant aan dit verhaal. Door voornamelijk met freelancers te werken kunnen kranten hun fotojournalisten inzetten op het gebied waar zij het beste in zijn. Eerst werden fotografen namelijk ingezet op de dag dat ze waren ingepland. Het kon dus gebeuren dat je bijvoorbeeld op de rode loper moesten fotograferen, terwijl je liever politiek doet. Door deze ontwikkeling kan een fotograaf ook voor meerdere werknemers werken en dus zelf bepalen hoe hij zich als fotograaf wil profileren.

Het blijft echter een probleem dat fotojournalistiek geen vetpot is. Daarom is het volgens de NVF belangrijk dat fotojournalisten durven te onderhandelen over hun prijs. Als meer fotojournalisten dit meer gaan doen, zullen de prijzen volgens de vereniging vanzelf stijgen.

In het onderzoek ‘Fotojournalistiek in perspectief’ is te zien dat de meeste fotografen amateurs als bedreiging zien.66 De beeldredacties laten echter weten dat ze vrijwel nooit met amateurs werken. Foto’s van amateurs worden alleen gebruikt als er geen ander beeld van professionals is. Denk aan de foto van de dode Theo van Gogh. De verwachting onder de landelijke kranten en de fotojournalisten die ik geïnterviewd heb was dat regionale kranten eerder dan landelijke kranten amateurfotografen zouden inzetten, maar dit blijkt uit mijn onderzoek niet waar te zijn. De regionale kranten die ik geïnterviewd heb gebruiken ook alleen amateurfoto’s bij calamiteiten.

66 Pleijter, Alexander en Gierstberg, Frits, “Fotojournalistiek in perspectief, Een onderzoek naar fotojournalisten en beeldredacties”, Maart 2011

24

Een andere fenomeen dat ik tegenkwam waren de journalisten die zelf een foto bij hun verhaal schieten. Bij sommige kranten schieten zij alleen foto’s voor in een kader, maar bij bijvoorbeeld De Telegraaf en De Gelderlander zijn er journalisten die af en toe een foto voor in de krant schieten. Er zijn echter ook kranten zoals de NRC Next en De Volkskrant die hier helemaal niks mee van doen willen hebben.

De regionale kranten die ik heb gesproken denken dat er in de toekomst voornamelijk allrounders komen. Mensen die kunnen schrijven, fotograferen en filmen en ieder onderwerp aan kunnen pakken. De landelijke kranten die ik heb gesproken geloven juist meer in specialisten. Als je als fotograaf heel goed bent in een bepaald onderwerp, dan heb je al snel een streepje voor bij deze kranten. Het is dan ook belangrijk dat een fotojournalist zichzelf ‘vermarkt’. Je moet als fotojournalist laten zien waarom jij beter bent dan rest. Kranten stellen het dan ook op prijs als een fotograaf zelf initiatief neemt en foto’s aandraagt.

Verder ligt volgens de meeste geïnterviewden de toekomst bij tablets, smartphones en dat soort ontwikkelingen. Het is nog uitvogelen hoe je hier geld mee kan verdienen, maar er zit volgens hen in ieder geval toekomst in. De geïnterviewden geven vrijwel allemaal aan dat er meer gedaan kan worden met de kranten-apps. Nu wordt er nog te weinig gedaan met fotografie. In de toekomst zien zij bijvoorbeeld voor zich dat als je op een foto klikt er een fotoserie of een filmpje te voorschijn komt.

Dat filmpje is ook iets waar toekomst in zit. Veel kranten zien er namelijk wel wat in dat fotografen ook gaan filmen. Met een goede fotocamera kan je namelijk vaak mooier filmen dan met een filmcamera. Bovendien heeft een fotograaf al gevoel voor compositie. Bij De Telegraaf wordt het al veel gedaan. Het ANP ziet niks in korte itempjes, maar meer in 20 seconden beeld. Bijvoorbeeld Rutte die wegfietst bij het Catshuis. Er zijn dus veel verschillende mogelijkheden met bewegend beeld.

Het allerbelangrijkste volgens beeldredacties én fotojournalisten is dat je juist als fotojournalist niet moet klagen dat het slecht gaat. Als je echt graag fotojournalist wilt zijn, dan moet je inspelen op de markt. Zorg ervoor dat jij de beste bent in een bepaald onderwerp en zorg ervoor dat iedereen jouw foto’s moet hebben. Maak foto’s die anderen niet maken en laat van je horen. Toon initiatief, ben creatief en durf meer geld voor je foto’s te vragen.

25

Hoofdstuk 6Reflectie

Vooraf en achterafVoordat ik aan mijn reflectie begon, wist ik eigenlijk helemaal niet zoveel over fotojournalistiek. Ik keek er vooral tegenaan als iets wat vast bij de krant zit en waar ik niet zo heel veel over nadacht als ik door de krant bladerde. Anderzijds was ik natuurlijk wel bekend met de World Press Photo en de prachtige foto’s die zij tentoonstellen. Foto’s waar je kippenvel van krijgt als je er naar kijkt. Ik heb zelf ook fotoboeken van bijvoorbeeld fotojournalisten Wubbo de Jong en Robbert Capa, waar ik graag doorheen blader. Maar hoe het werkveld er op dit moment er nou precies uit ziet? Geen idee.

Toen kwam het nieuws dat ANP Photo de vaste dienstverbanden liet varen en vanaf nu alleen nog maar freelancers gaat werken. Mijn reactie was meteen: hoe kunnen ze dat nou doen? Waarderen ze fotojournalisten en hun werk soms niet? En dat werd versterkt door de opiniestukken die ik er over las. Boze fotojournalisten vonden dat het werken ze onmogelijk werd gemaakt. Vandaar dat ik het razend interessant vond om nu de kans te krijgen om met professionals over dit vak en deze ontwikkelingen te praten. Ik kreeg nu eindelijk een kijkje in de keuken. Eentje waar ik nog niet zo veel van wist, maar waar ik wel heel benieuwd naar was.

VerbazingEen van de dingen waar ik me het meest over verbaasde was het feit dat de visie van fotojournalisten en ‘de redactie’ soms best ver uit elkaar lag. Het ANP is daar een goed voorbeeld van. Fotojournalisten spraken er schande van, maar toen ik een gesprek met de adjunct-directeur van het ANP had, begreep ik juist heel goed waarom hij het zo had aangepakt. Er is een financiële crisis gaande en er moet bezuinigd worden. Daarom koos het ANP ervoor om in te gaan zetten op freelancers. Nu maken ze gebruik van specialisten in plaats van all-rounders. Als er iets aan de hand is in de Tweede Kamer dan wordt de fotograaf erop afgestuurd die het beste is in politieke fotografie en niet meer de fotograaf die toevallig op het rooster staat. Hoe meer ik erover na begon te denken, hoe meer mij dit best logisch in de oren begon te klinken. Waarom zou je als ANP Photo zijnde niet kiezen voor een goedkopere optie die mooiere foto’s levert? Dit was dan ook de algemene tendens op de landelijke dagbladredacties die ik gesproken heb. Ze werken bijna allemaal met freelancers die gespecialiseerd zijn in een bepaald onderwerp. Een ontwikkeling die ik dus goed begrijp. Er moet echter wel voor gewaakt worden dat de freelancers een fatsoenlijk loon verdienen.

De fotojournalist

26

Anderzijds is het begrijpelijk dat fotojournalisten niet zitten te springen om freelancer te worden. Opeens zie je je vaste inkomsten verdwijnen en moet je maar afwachten of je genoeg werk krijgt om van te overleven. Bijna alle geïnterviewden lieten namelijk weten dat het vrijwel onmogelijk is om alleen van fotojournalistiek te leven. Het komt namelijk nog wel eens voor dat een fotojournalist een hele dag moet werken voor 50 euro. Ik verdien dat al met een avondje werken bij mijn bijbaan. De meeste fotojournalisten moeten er dus iets naast gaan doen. Denk aan trouwfotografie of commerciële fotografie. Het is jammer dat het lastig is om fulltime fotojournalist te zijn. Het moet meer als een vak gezien worden. Natuurlijk kun je als freelancer voor verschillende opdrachtgevers werken, maar het zou wel mooi zijn als dit allemaal journalistieke opdrachten zijn. Dan hoef je als fotojournalist niet meer verplicht bij te klussen om rond te komen.

De hoofdredacteurAls ik zelf hoofdredacteur zou zijn van een landelijke krant, dan zou ik niet gaan beknibbelen op fotojournalistiek. Dat zou voor mij een onderdeel van de krant zijn dat kwalitatief hoog moet zijn. Met de fotografie creëer je een beeld en imago van je krant. Maar het is natuurlijk nog steeds crisis, dus je moet toch ergens op bezuinigingen. Daarom zou ik als hoofdredacteur gaan voor een groep vaste freelancers die gespecialiseerd zijn in bepaalde onderwerpen. Ik zou het stimuleren dat fotografen ook zelf foto’s aandragen waar ze trots op zijn, ook al heeft hij geen opdracht gekregen voor die foto. Verder zou ik me buigen over een goed verdienmodel voor fotojournalisten, zodat ze er ook daadwerkelijk van kunnen rondkomen.

Als ik één ding geleerd heb van mijn onderzoek, dan is het dat er een groot verschil is tussen een fotojournalist en een fotograaf. Een fotojournalist denkt met een journalistieke inslag en weet wat een journalistieke foto is. Hij is op de hoogte wie wie is en kan in een kort tijdsbestek precies de goede foto schieten. Ik denk dat deze kwaliteiten niet onderschat moeten worden en dat daar meer waardering voor moet komen vanuit de hoofdredactie. Zonder goede journalistieke foto’s verkoop je geen krant, dus daar moet een fotojournalist ook naar betaald worden. Bovendien creëer je met je fotografie het uiterlijk van de krant. Het is niet voor niks dat sommige kranten een paar vaste huisfotografen in dienst hebben om de huisstijl te waarborgen.

AmateurfotografenUit het onderzoek van Alexander Pleijter en Frits Gierstberg blijkt dat er een groot deel van de fotojournalisten amateurfotografen als bedreiging zien voor hun vak. Maar persoonlijk denk ik dat wel meevalt. Tijdens mijn interviews gaven de beeldredacties vrijwel allemaal aan dat ze alleen gebruik maken van amateurs als het om incidenten gaat. Ik moet hierbij wel de kanttekening plaatsen dat ik dit alleen maar voor de krantenwereld heb onderzocht en niet voor bijvoorbeeld internetredacties. Daar kan weer een hele andere tendens plaatsvinden. Maar persoonlijk denk ik dus dat de amateurfotografie niet de overhand zal krijgen. Het zal blijven bij de incidenten zoals een brand of een auto-ongeluk. Dit denk ik omdat amateurfotografie niet betrouwbaar is. Je weet als redactie zijnde nooit honderd procent zeker of de foto wel de dag zelf is gemaakt. Ook kan het beeld gemanipuleerd zijn. Maar ik denk niet dat het helemaal gaat verdwijnen, zoals Erik van der Burgt van de NVF in mijn onderzoek zegt. Het zal altijd belangrijk blijven voor de journalistiek dat foto’s van incidenten snel online staan. Er kan niet altijd een fotojournalist in de buurt zijn, dus dan

27

wordt er uitgeweken naar de foto’s van omstanders. Het is natuurlijk ook zo dat de fotocamera’s van mobieltjes steeds beter worden. Dus dan zou je als beeldredactie gek zijn als je de foto niet zou plaatsen ‘omdat hij niet van een fotojournalist is’.

Fotograferende journalistenHet verbaasde me dat er op beeldredacties best positief gekeken wordt naar journalisten die tevens fotograferen. De Telegraaf en De Gelderlander werken hier bijvoorbeeld al vrij regelmatig mee. Zelf snap ik het wel dat de redacties een journalist laten fotograferen. Dat scheelt natuurlijk weer een hoop in kosten. Maar ik vind dat journalisten alleen moeten fotografen als dat ook daadwerkelijk een passie van diegene is. Het moet niet zo zijn dat iedere journalist verplicht moet fotograferen bij hun artikel. Fotograferen en schrijven zijn natuurlijk twee totaal verschillende disciplines, dus je moet als schrijvend journalist alleen de uitdaging aangaan om tevens te fotograferen als je het echt kan. Bovendien moet er uitgekeken worden dat de kwaliteit van het werk van de journalist niet daalt, omdat ze ook nog tussendoor foto’s moeten maken.

FilmIn de toekomstvisie van mijn onderzoek komt het onderdeel ‘film’ naar voren. Ik merkte namelijk dat de beeldredacties die ik gesproken heb wel iets zien in filmende fotojournalisten. Zij zagen wel voor zich dat in de toekomst fotojournalisten in plaats van alleen foto’s ook filmpjes maken. Bij De Telegraaf werken ze daar nu al mee. Zelf ben ik razend enthousiast over de kwaliteit van fotocamera’s als je er mee gaat filmen. Ik ben zelf dan ook televisiestudent en als ik mooie items kijk die zijn gedraaid op een (kwalitatief hoge) fotocamera dan word ik heel gelukkig. Het beeld is vaak zoveel mooier dan op een ‘normale’ filmcamera. De reacties tijdens mijn interviews waren dan ook merendeel enthousiast op het fenomeen. Maar de meningen verschilden over de uitvoering. Sommigen zagen iets in korte itempjes en anderen zagen weer meer iets in hele korte filmpjes van twintig/dertig seconden. Toen ik bij de beeldcoördinator van De Gelderlander langs ging, vertelde hij me dat ze bij de Gelderlander een poosje met camjo’s hebben gewerkt. Dit zijn journalisten die in hun eentje (dus zonder cameraman) met een videocamera op pad gaan en een kort item maken. Maar uiteindelijk zijn ze daar mee gestopt, omdat daar weinig mensen naar keken. Toen ik daar meer over na ging denken, kwam ik zelf ook tot de conclusie dat ik vrijwel nooit echt naar items van twee minuten ga zitten kijken als ik op een site van een krant kom. Daar kijk ik namelijk al het journaal voor. Vooral als je onderweg bent en bijvoorbeeld in de trein zit, heb ik geen zin om zulke ‘lange’ items te kijken. Maar als het hele korte filmpjes zijn van 30 seconden, denk je toch: dat kan ik wel even kijken. Ik ben dan ook heel benieuwd naar de uitvoering hiervan. Ik denk zeker dat er wel toekomst in zit.

Tablets en smartphonesDe grote verwachting onder de geïnterviewden is dat alles gaat verschuiven naar tablets en smartphones. Sommigen denken zelfs dat de krant helemaal gaat verdwijnen. De redacties blijven volgens en bestaan, alleen de vorm wordt anders. Als we het hebben over de tablets, dan denken de redacties dat er in de toekomst absoluut meer met fotografie gedaan gaat worden. Vooral over fotoreportages zijn de beeldredacteuren enthousiast. Je ziet namelijk vaak maar één foto in de krant, maar op een tablet kan je dan op een foto klikken en zie je meteen de hele reeks foto’s die de fotograaf heeft gemaakt. Dit is absoluut iets waar ik zelf ook toekomst in zie. Nu zijn applicaties van kranten op tablets en smartphones vaak nog een

28

beetje magertjes. Het is de papieren krant, maar dan in digitale vorm. Persoonlijk denk ik dat er daar heel veel te halen valt en dat fotojournalisten daar een belangrijke rol in gaan spelen. We leven namelijk in een beeldcultuur. We willen geen lange lappen tekst meer lezen, maar we willen mooie fotografie zien en leuke korte filmpjes. Er moet nog goed nagedacht worden over de uitwerking hiervan. Hoe kunnen fotojournalisten hier bijvoorbeeld geld aan verdienen? Maar als dat eenmaal op gang komt, zie ik hier een gouden toekomst in.

ToekomstMijn reflectie gaat over de toekomst van de fotojournalistiek. Frits Gierstberg zei het al in mijn onderzoek: “Ik denk dat fotojournalistiek als vak wel toekomst heeft.” En daar ben ik het mee eens. Op de beeldredacties hangt geen negatieve vibe, maar zij geloven juist in de kracht van mooi beeld. Als je als fotojournalist écht wilt en jezelf weet te onderscheiden, dan is er werk voor je. Ik geloof er heilig in dat fotojournalistiek altijd een belangrijk onderdeel zal blijven van journalistiek. Het is het medium dat in één oogopslag laat zien wat er aan de hand is in de wereld. Het is denk ik wel zo dat de middelmaat gaat verdwijnen. Er is minder plek voor fotojournalisten, dus alleen de beste zullen in de toekomst blijven bestaan. Verder is het belangrijk dat fotojournalisten in de toekomst meer geld voor hun foto’s gaan vragen. Lage prijzen moeten niet meer geaccepteerd worden.

PersoonlijkDit onderzoek was voor mij een ontzettend leerzame ontdekkingstocht. Ten eerste vind ik het heel tof dat ik door dit onderzoek iets heb onderzocht waar nog niet heel veel over bekend was. Je leest er verspreid over het internet wel dingen over, maar er was nog niet één concreet verslag van. Ik ben er trots op dat ik niet iets heb gedaan wat al tien keer is gedaan. Voor mij persoonlijk is dit erg belangrijk. Ik wil graag iets leveren waar ik ook achter sta en waar ik hart en ziel in heb gestoken en ik kan met zekerheid zeggen dat dit bij deze reflectie het geval is.

Ik heb niet alleen heel veel geleerd over fotojournalistiek in de krantenwereld, maar ik heb er ook persoonlijke conclusies uit getrokken. Ik merk al een poosje (bijvoorbeeld door mijn stage bij RTL Nieuws) dat redacties toch op zoek zijn naar mensen die gespecialiseerd zijn. Ze zijn op zoek naar mensen die weten waar ze het over hebben en daardoor het onderste uit de kan kunnen halen. Dit verschijnsel zag ik ook weer terugkomen in mijn onderzoek naar fotojournalistiek. Dit geldt niet alleen voor fotojournalistiek, maar, naar mijn ervaringen, ook voor gewone journalistiek. Daarom heb ik, onder andere door dit onderzoek, besloten om een pré-master cultuurwetenschappen te gaan doen. Ik denk dat het in deze tijd van bezuinigingen heel verstandig is om goed onderlegd de arbeidsmarkt in te gaan. Of je nou fotojournalist of televisiejournalist bent.

Aanbevelingen vervolgonderzoekAls ik een vervolgonderzoek zou doen, dan zou ik als eerste nog meer fotojournalisten spreken om hun visie beter in kaart te kunnen brengen. Ik heb het nu de visie van de fotografen vooral gebaseerd op het onderzoek van Frits Gierstberg en Alexander Pleijter en ik denk dat het onderzoek nog inhoudelijk zou worden als er meer persoonlijke gesprekken met fotojournalisten in zouden zitten. Verder zou ik een dag lang een fotojournalist willen volgen om te kijken hoe een dag van een fotojournalist er nnu uit ziet. Hoe gaat dat nou als

29

freelancer en hoeveel verdien je op zo’n dag? Hierdoor kan je nog meer achtergrond aan het onderzoek toevoegen. Datzelfde zou ik doen bij een beeldredactie. Hoe ziet zo’n dag er nou uit? Welke beslissingen moeten ze maken en hoe gaan ze daar mee om? Verder zou ik graag álle beeldredacties van de landelijke kranten willen spreken. Hierdoor kun je echt keiharde conclusies trekken en dat kan ik nu nog niet helemaal.

Bronnenlijst

Mondeling bronnen:- Phil Nijhuis, fotojournalist, telefonisch gesproken op 11 maart 2012

- Frits Gierstberg, conservator Nederlands Fotomuseum, bijzonder hoogleraar fotografie en medeschrijver van het onderzoek ‘Fotojournalistiek in perspectief’, face to face gesproken op 16 maart 2012

- Johannes Dalhuijsen, chef beeldredactie Telegraaf, face to face gesproken op 19 maart 2012

- Erik van der Burgt, bestuurslid Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten, ex-fotojournalist, mondeling gesproken op 21 maart 2012

- Johan Groeneveld, adjunct-directeur ANP Photo, face to face gesproken op 29 maart 2012

- Sandra van de Laar, chef beeldredactie Brabants dagblad, face to face gesproken op 2 april 2012

- Gabriel Eisenmeier, beeldredactie Volkskrant, telefonisch gesproken op 4 april 2012

- Sterre Sprengers, beeldredactie NRC Next, telefonisch gesproken op 5 april 2012

- Rutger van der Zalm, beeldcoordinator De Gelderlander, face to face gesproken op 25 april 2012

- Gerard Til, fotojournalist, telefonisch gesproken op 26 april 2012

Literatuur/ schriftelijke bronnen:- Pleijter, Alexander en Gierstberg, Frits, “Fotojournalistiek in perspectief, Een

onderzoek naar fotojournalisten en beeldredacties”, Maart 2011

- Kester, Bernadette, “Onder vuur, Het ontstaan van de Nederlandse fotojournalistiek”, Journalistieke cultuur in Nederland, Amsterdam University Press, Tweede druk 2005

30

- Panzer, Mary, “De dingen zoals ze zijn. 50 jaar fotojournalistiek in context”, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2005

- Langton, Youp, “Photojournalism and today’s news”, John Wiley & Sons,2009

Online bronnen:- Spinhof, Maarten, “Fotojournalistiek op zijn retour?”, mediadebat.nl

http://www.mediadebat.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=38&Itemid=33

- Pleijter, Alexander, “Ook bij ANP wordt fotojournalistiek een zaak van freelancers”, toekomstvandefotojournalistiek.nl, 24 september 2011http://www.toekomstvandejournalistiek.nl/2009/09/ook-bij-anp-wordt-fotojournalistiek-een-zaak-van-freelancers/

- Naamloos, “ANP krimpt nieuws en fotoredactie aanzienlijk in”, anp.nl, geen datum, http://www.anp.nl/over-anp/anp-krimpt-nieuws-en-fotoredactie-aanzienlijk-in/

- Meijer de, Bas, “Fotojournalist: beroep of vrijwilligerswerk?”, De Nieuwe Reporter, 1 februari 2012, http://www.denieuwereporter.nl/2012/02/fotojournalist-beroep-of-vrijwilligerswerk/

- Mulder, Rimmer, “Nederlandse media malen er niet om dat fotojournalistiek wordt gedecimeerd”, De Nieuwe Reporter, 7 februari 2012 http://www.denieuwereporter.nl/2012/02/nederlandse-media-malen-er-niet-om-dat-de-fotojournalisitek-wordt-gedecimeerd/

- Haijtema, Arno, “Geschiedenis van de persfotografie”, Volkskrant,21 augustus, 2006 http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/759246/2006/08/21/Geschiedenis-van-de-persfotografie.dhtml

- Naamloos, “`Grensverkennend experiment' Gelderlander met niet-beroepsfotografen”, Nederlandse Vereniging van Journalisten, geen datum,http://www.nieuwsbank.nl/inp/2006/01/16/F053.htm

- Naamloos, ‘Gelderlander stopt fotograferen door redacteuren’, PhotoQ, 10 mei 2006,http://www.photoq.nl/articles/nieuws/actueel/2006/05/10/gelderlander-stopt-fotograferen-door-redacteuren/

- Meijer de, Bas, “Wie heeft een fotojournalist nodig?”, basdemeijer.nl, 29 november 2011http://basdemeijer.nl/afdruk/wie-heeft-een-fotojournalist-nodig/#more-1275

31

- Harper, Raymond, “2011 recordjaar voor Foam”, fotografie-blog.nl, 30 november 2011, http://fotografie.blog.nl/fototentoonstelling/2011/11/30/2011-recordjaar-voor-foam

- Naamloos, “Recordaantal bezoekers voor World Press Photo”, De Volkskrant, 21 juni 2011, http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2676/Cultuur/article/detail/2455466/2011/06/21/Recordaantal-bezoekers-voor-World-Press-Photo.dhtml

- Onbekend, “NVF bezichtigt de nieuwe etalage van ANP Photo, NVJ.nl, 2 april 2012, http://www.nvj.nl/nieuws/bericht/nvf-bezichtigt-de-nieuwe-etalage-van-anp-foto/

32