De stad is nooit af

Bouw aan de toekomst en behoud het verleden

pagina 210 mei 2017

Inleiding

Amsterdam is anno 2017 ongekend populair. De stad werkt als een magneet op bezoekers en nieuwe

bewoners. Het is beslist niet overdreven om te stellen dat Amsterdam zijn derde Gouden Eeuw beleeft.

Een stad met veel voorspoed, welvaart en luxe, maar ook een overbelaste stad. Vooral de binnenstad van

Amsterdam kampt met een toename van bezoekers. Het tempo waarin de stad is geconfronteerd met

deze toestroom is ongekend hoog. In 2016 zijn er 15.000 inwoners bij gekomen, het aantal bezoekers stijgt

jaarlijks met om en nabij de 5 procent en bedraagt nu omstreeks 17 miljoen per jaar. Dagelijks zijn er 1,3 à

1,5 miljoen mensen in de stad.1

Op het stadhuis wordt in het kader van het programma Stad in Balans hard gewerkt aan maatregelen om

de groei te accommoderen. Dit gebeurt in een combinatie van korte- en langetermijnoplossingen en in

samenspraak met bedrijven en bewoners.

Op veel plekken in de wereld kampen steden met een snelle toename van bezoekersstromen en urban-

isatie. Het is een complex vraagstuk met vele dimensies. Amsterdam heeft nu de kans om de groei te

benutten voor schone en esthetische innovaties.

Kunst en cultuur spelen een grote rol in Amsterdam. Kunst maakt cultuur en cultuur maakt een stad. Kunst

is bij uitstek geschikt om het perspectief te kantelen en bestaande beelden ter discussie te stellen. De

kunstraad sprak met kunstenaars, ontwerpers, directeuren van cultuurinstellingen, stedenbouwers en

architecten. Over de stad, de aantrekkingskracht, de drukte, de grenzen, de kansen, de toekomst. Er ligt

een groot potentieel aan kennis en ideeën in de culturele sector. Ideeën die prikkelen, inspireren maar ook

een concrete vertaling kunnen krijgen.

De kunstraad levert graag een bijdrage aan het denken over oplossingen en komt met 21 aanbevelingen.

21 aanbevelingen, in drie delen

de noodzaak tot bescherming van het UNESCO werelderfgoed in de binnenstad

de bijdrage die kunstenaars en culturele initiatieven en instellingen kunnen leveren aan het

accommoderen van de versnelde groei van de stad

de rol van architecten, ontwerpers en kunstenaars bij de noodzakelijke stadsuitbreiding

1 Pieter-Jaap Aalbersberg, Hoofdcommissaris Amsterdam in NRC Handelsblad, donderdag 13 april 2017.

pagina 310 mei 2017

Achtergrond

Door de eeuwen heen hebben de kunsten een belangrijke rol gespeeld in stadsuitbreiding en transitie-

processen.

Amsterdam heeft een traditie van bevlogen stedenbouw. In de Gouden Eeuw was het een radicale

innovatie om grachten te graven voor het vrachtvervoer. In de zeventiende eeuw kon Amsterdam uit-

groeien tot een internationaal handelscentrum door het goed functionerende systeem van stadsplanning

en gecontroleerde ontwikkeling. Dit systeem werd ingesteld door een stadsbestuur van regenten,

investeerders en kooplieden.

Tijdens de tweede Gouden Eeuw aan het einde van de negentiende eeuw werden, met financiële hulp van

enkele welvarende burgers, culturele iconen als het Rijksmuseum en het Concertgebouw gebouwd. De

nieuwe concertzaal, die nu nog steeds miljoenen mensen uit de hele wereld trekt, werd in 1888 gebouwd

en stond midden in het weiland. Een cultureel icoon dat richting gaf aan een expansieproces. In de eerste

helft van de twintigste eeuw werden verlichte architecten door de schrille armoede gestimuleerd tot volks-

woningbouw met expressieve elementen. De stijl van de Amsterdamse School, die tussen 1910 en 1930

door heel Nederland werd nagevolgd, leverde de stad een paar schitterende woonwijken op.2

Door de wereldwijde financiële crisis in de jaren dertig van de vorige eeuw nam de armoede toe en

zochten steeds meer mensen hun toevlucht tot de stad. Het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) werd in die

periode ontwikkeld en was een bevlogen zoektocht naar een betere toekomst voor de samenleving.3 Het

AUP leidde na de oorlog tot een verdubbeling (!) van de omvang van Amsterdam. De creatie van de

west elijke tuinsteden na de oorlog was gebaseerd op het idealistische en utopische denken van pioniers

als Cornelis van Eesteren, Jakoba Mulder en Aldo van Eyck. Tegenwoordig werken Nederlandse architecten

wereldwijd aan stadsvernieuwing, planning en gebiedsontwikkeling. Architecten als Rem Koolhaas,

Francine Houben, Adriaan Geuze en Winy Maas realiseren in het buitenland toonaangevende culturele

projecten.

2 Als experiment in het kader van Stad in Balans organiseerden het Stedelijk Museum en Museum ’t Schip in 2016 een aan-

tal bustochten door de stad langs architectonische hoogtepunten.

3 Over dit onderwerp is momenteel een tentoonstelling in De Bazel te zien, Een betere stad, van 17-3-2017 tot 16-7-2017.

pagina 410 mei 2017

Amsterdam is een stad vol plannenmakers, vormgevers en ondernemers. In Amsterdam kwam altijd veel

initiatief van onderop. Het moderne ‘placemaking’ is bijkans in Amsterdam uitgevonden. De oude tabaks-

fabrieken in de Nes werden in de tweede helft van de twintigste eeuw omgevormd tot theaters. Dan de

IJsbreker aan de Weesperzijde, ooit discussie- en biljartcafé, maar na de oorlog in verval geraakt en enkel

nog een opslagruimte. Jan Wolff4 zag er zijn kans voor een muziekcentrum voor eigentijdse muziek, dat

later een hedendaagse vertaling kreeg in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Paradiso was ooit een gekraakte kerk

en is nu een wereldberoemd poppodium. Het NDSM-terrein werd in de jaren ’80 van de vorige eeuw na het

failliet van de werf overgenomen door creatieve krakers. Ook tijdelijke initiatieven waren interessant voor

de stad, kunst bleek goed inzetbaar in overgangssituaties. Het tijdelijke Stedelijk Museum SMCS in het

voormalig postsorteercentrum naast het CS was een groot succes.

4 Jan Wolff (1941-2012) begon zijn loopbaan als hoornist bij het KCO, waarna hij speelde in Orkest de Volharding en het

Willem Breuker Kollektief. Hij was oprichter en directeur van muziekcentrum De IJsbreker en de eerste directeur van het

Muziekgebouw aan ’t IJ.

pagina 510 mei 2017

Kansen

Kunstenaars zijn in staat om ideeën te ontwikkelen in een tijd van snelle verandering. Zij hebben een

groot scheppend vermogen waardoor zij een concrete vertaling kunnen geven aan hun verbeelding. De

kunstraad adviseert de stad kennis uit de culturele sector een voorname plek te geven in de planvorming.

Een leger van creatieve geesten staat klaar om de duurzame, culturele stad van de toekomst vorm te

geven.

Daarmee sluit de kunstraad zich aan bij de oproep van ontwerpers en architecten aan de kabinets-

informateur.5 Amsterdam doet er goed aan ontwerpers te betrekken bij het aanscherpen van de vragen

rond klimaatadaptatie, verduurzaming, de toekomst van de zorg en het brede scala van gewenste

maatschappelijke veranderingen. Bij de aanpak van lastige dossiers zoals de verkeerscirculatie, de grote

hoeveelheid fietsen in stad, de toename van de toeristenwinkels, de duurzaamheidsambities en de de-

mocratische agenda kan meer gebruik gemaakt worden van het enorme creatieve potentieel van de stad.

Samen met wetenschappers en bedrijven kunnen kunstenaars en creatieven in fablabs en third places

innovatieve oplossingen aandragen voor grootstedelijke knelpunten.

De belangrijkste vraag is: Welke stad wil Amsterdam zijn? Een creatieve stad, een slimme stad, een

tolerante en vooruitstrevende stad, een groene en duurzame stad, een inclusieve stad voor alle

Amsterdammers. Het imago van Amsterdam wordt nu nog te veel bepaald door de historische binnenstad.

Een ‘emancipatie van de periferie’, die Rijksbouwmeester Floris Alkemade bepleit6, is nodig. De krachtige

culturele en creatieve vibe in de stad is iets om te koesteren. Alleen een sterke, verbonden, eendrachtige

stad zal de grote transitieprocessen waar we mee te maken hebben, aankunnen.

5 http://www.clicknl.nl/blog/ontwerpkracht-nl-nu.

6 Essay De emancipatie van de periferie, Floris Alkemade.

21 aanbevelingen

pagina 710 mei 2017

Behoud UNESCO werelderfgoed

1. Aan de rand van de dichtbebouwde binnenring, die in 2010 is bestempeld tot UNESCO werelderfgoed,

is de stad een groot geschenk ten deel gevallen: het nog niet aangeharkte Marineterrein. De potentie van

deze centraal gelegen plek is groot en vele partijen hebben er om uiteenlopende redenen het oog op laten

vallen. De kunstraad stelt een duurzame bestemming voor die geheel in lijn ligt met de idealen van

architecten Aldo van Eyck en Jakoba Mulder. Geef het Marineterrein aan de kinderen van de stad.

Het Mulder-Van Eyck kinderkwartier kan een centrum worden voor cultuur- en natuureducatie. Een

plaats om samen te komen met kinderen, uit alle bevolkingsgroepen en van alle nationaliteiten, die

wonen of verblijven in de stad. Op deze plek kan ook internationaal onderwijs gegeven worden en er

kunnen internationale sportmanifestaties voor kinderen worden gehouden.

Aldo van Eyck (1918-1999) legde de basis voor de Forumbeweging. In de Forumarchitectuur

staat de mens centraal en diens beleving en gebruik van ruimte. In 1946 ging Aldo van Eyck

werken bij de afdeling Stadsontwikkeling van de dienst Publieke Werken in Amsterdam. Hij

ontwierp onder meer 730 speelplaatsen door de hele hoofdstad. In de architectuur spelen

kinderspeelplaatsen een marginale rol, maar in Van Eycks gedachtengoed zijn het essentiële

ruimtes in een stad.

2. Van AirBnB naar FairBnB. Ontmoedig of verbied AirBnB in de binnenstad en stimuleer (waar nodig

met startfinanciering en marketing) FairBnB.7 Waag Society, eerder betrokken bij de Fairphone gemaakt

van materialen die op sociaal verantwoorde wijze worden gewonnen, heeft het initiatief genomen tot deze

variant op AirBnB. Net als andere aantrekkelijke steden loopt Amsterdam het risico slachtoffer te worden

van internetbusinessmodellen die waarde onttrekken aan lokale economieën (extractions), terwijl een stad

baat heeft bij coöperatieve modellen zoals de Engelse commons.8

FairBnB biedt dezelfde service aan huiseigenaren als AirBnB met dit verschil dat de winst die de website op

de bemiddeling maakt, terugvloeit in een fonds dat bestemd is om de buurt waar de verhuring plaatsvindt

te verbeteren. De regel voor toegestane verhuur van maximaal 60 dagen aan niet meer dan 4 personen

blijft gewoon van kracht, evenals de handhaving.

7 http://waag.org/nl/project/fairbnb.

8 Gemene gronden. Dit zijn gronden die gemeenschappelijk gebruikt en beheerd worden door een groep gebruiks-

gerechtigden. In Nederland en de meeste andere Europese landen is deze vorm van eigendom nagenoeg verdwenen.

In Groot-Brittannië is het nog een courant fenomeen.

pagina 810 mei 2017

3. Maak het centrum stap voor stap autovrij via een slim circulatieplan. Maak alleen een

uitzondering voor bestemmingsverkeer en elektrische taxi’s. In tegenstelling tot Amerikaanse steden zijn

de Nederlandse binnensteden niet ontworpen voor auto’s. Wethouder Litjens, met de portefeuille Verkeer

en Vervoer, heeft rond de Munt reeds een begin gemaakt en poogt ook elders in het centrum ruimte vrij te

maken voor fietsers en voetgangers.9 Geparkeerde auto’s ontsieren het historische stadsgezicht. De

introductie van zelfrijdende (deel)auto’s kan voor een verlichting zorgen doordat er aanzienlijk minder

parkeer ruimte nodig is. Een nadeel is echter dat de stad sensoren en oplaadmechanismen moet aan-

brengen en daarmee alsnog een car centered city wordt. Goederenvervoer in de binnenstad kan net als

vroeger grotendeels over het water plaatsvinden.

4. Amsterdam wordt door velen gezien als de fietshoofdstad van de wereld. Het college van B en W is

voortvarend bezig met de aanleg en de verbreding van fietspaden.10 Door de toename van het aantal

fietsen, fietskoeriers, fietstaxi’s en bakfietsen kan de binnenstad het fietsverkeer niet aan. Naast privé-

fietsen ontstaat behoefte aan een systeem van deelfietsen dat goed aansluit op het openbaar vervoer.

Maak een moderne variant van het Witte Fietsenplan11 onderwerp van een internationale

prijs vraag. Hierin kan het parkeerprobleem voor fietsen meegenomen worden. Langs de grachten en

elders kunnen mooie fietsparkeerplaatsen gerealiseerd worden, zodat de historische bruggen (en de

beelden van Hildo Krop!) weer vrij in het zicht kunnen komen. Op de Zuidas bestaat reeds een bedrijf dat

elektrische deelfietsen aanbiedt die per uur, per dag, of op abonnementsbasis gehuurd kunnen worden.12

9 Onderdeel van het project Rode Loper.

10 Meerjarenplan Fiets 2017-2022, Gemeente Amsterdam.

11 Gemeenteraadslid en industrieel ontwerper Schimmelpennink, mede oprichter in 1965 van de Provo beweging, was de

bedenker van de Witte Fietsen. Het maakte hem een prominente Amsterdammer. In 2017 levert het hem een gemeentelijke

onderscheiding op vanwege ‘bijzondere verdiensten’ voor de stad Amsterdam.

12 www.urbee.nl.

pagina 910 mei 2017

5. Houd de aanbevelingen en criteria van UNESCO scherp in de gaten. UNESCO vindt dat de

bijzondere internationale waarde van de binnenstad van Amsterdam wordt aangetast door hoogbouw in

de directe omgeving (bijvoorbeeld in de Sluisbuurt) en door agressief aandoende neonreclame. Handhaaf

veel strenger op ongewenste reclame-uitingen in het ‘Nutella’-kwartier. Voor de bouwplannen op de kop

van het Zeeburgereiland (Sluisbuurt) en elders rond het centrum, is het verstandig vast te houden aan de

Hoogbouw Effect Rapportage (HER) die is vastgelegd in de structuurvisie Amsterdam 2040, Economisch

sterk en duurzaam, van 2011. De systematiek houdt rekening met het feit dat een toren kleiner lijkt

naar mate hij verder weg staat. Grachtenpanden zijn overwegend 15 tot 20 meter hoog. Een gebouw op 2

kilometer afstand van het centrum mag maximaal 135 meter hoog zijn. Binnen die straal neemt de

toegestane hoogte gradueel af.

Bij het toekennen van de werelderfgoedstatus aan de grachtengordel zijn door UNESCO zes

aanbevelingen gedaan.13 De eerste aanbeveling was maatregelen te nemen tegen agressief

aandoende reclames en videoschermen op bouwsteigers en afzettingen. De derde bena-

drukte ervoor te zorgen dat bij de beoordeling van bouwvergunningen de doelstellingen van

monumentenzorg de hoogste prioriteit houden. De vierde aanbeveling betrof een effectieve

controle over hoogbouwprojecten binnen de agglomeratie.

13 Toekenning van UNESCO betreft de zeventiende eeuwse grachtengordel van Amsterdam binnen de Singelgracht. De

aanbevelingen staan in het Nomination Document The seventeenth-century canal ring area of Amsterdam within the Singel-

gracht, Unesco, 2009, p. 1500-1501.

pagina 1010 mei 2017

6. Door de stijgende vastgoedprijzen is er steeds minder woonruimte in de binnenstad en trekt

Amsterdam investeerders en speculanten aan. Nergens in Nederland is de verstrengeling tussen onder-

wereld en bovenwereld zo groot als in delen van Amsterdam. De ruime aanwezigheid van softdrugs en

harddrugs zorgt voor een grote hoeveelheid zwart geld. Voorkom dat deze criminogene geldstromen via

vastgoedtransacties greep krijgen op de stad door de werking van de Wet Bibob14 te ver breden

naar alle vastgoedtransacties in de binnenstad. Bespoedig de terugkeer van studenten en

midden inkomens naar de binnenstad, omdat dit een voorwaarde is voor een gemengde stad met een

gevarieerd winkel aanbod, waarin culturele functies als boekwinkels, ambachtelijke middenstanders en

kleine drogisterijen kans hebben te overleven.

7. Het proces waarbij internationale bedrijven als Wework en Welive in verschillende wereldsteden een

deel van de woningvoorraad overnemen, is al begonnen. Voor een kleine, gewilde enclave als Amsterdam

is dit een serieuze bedreiging. Sinds haar oprichting in 1956 heeft Stadsherstel Amsterdam een prijzens-

waardig aantal monumenten opgekocht en gerenoveerd. Sinds 2012 zet Stadsherstel zich met de

gemeente en een aantal energiepartijen in voor de vergroening van de grachtengordel. De historische

binnenstad is te groot om in zijn geheel door Stadsherstel of andere corporaties beschermd te kunnen

worden. Er is behoefte aan een Stadsbehoud NV om authentieke plekken te behouden door panden

op te kopen, die een (sociale) woonbestemming kunnen krijgen of als soft-spots kunnen fungeren: plek-

ken van en voor de buurt die het sociale weefsel kunnen revitaliseren. De gemeente kan een begin maken

met Stads behoud NV door het werkgebied van 1012Inc15 uit te breiden naar het gebied in de zone van het

UNESCO werelderfgoed: het hele centrum van Amsterdam.

14 Met de Wet Bibob kunnen bestuursorganen, zoals gemeenten, voorkomen dat zij criminele activiteiten faciliteren. Het

Bibob-instrument is van toepassing op de in wet aangewezen vergunningen, subsidies, bepaalde categorieën van overheid-

sopdrachten en vastgoedtransacties waarbij de overheid partij is.

15 1012Inc is een publiek- privaat investerings- en beheerbedrijf. Het doel is de leefbaarheid in de Amsterdamse binnenstad

te verbeteren door strategisch vastgoed aan te kopen en het goed te beheren.

pagina 1110 mei 2017

Bijdrage van kunst en cultuur

8. Cultuur kan bijdragen aan het spreiden van bezoekers over de stad. Zo trekken de Ziggo Dome en

AFAS Live veel cultureel publiek. Zuidoost heeft het in zich om het entertainment district van Amsterdam

te worden. Amsterdam Marketing draagt met de campagne Amsterdam Neighbourhoods en met het

Amsterdam & Region Travel Ticket al bij aan de spreiding van de bezoekers. Om de creatieve regio te

ontsluiten moet de Vervoerregio Amsterdam investeren in ov-verbindingen. De Noord/Zuid-

lijn zal verlichting bieden op de as waar het nu al heel druk is. Een goede culturele spreiding zal baat

hebben bij een metroverbinding van oost naar west en bij ov-verbindingen tussen de stadsdelen en

stadsranden die het centrum niet aandoen.

9. De economische impact van het toerisme is groot. Sinds 2011 is het bedrag dat bezoekers uitgeven

in de stad verdubbeld. In het jaar 2016 bedroeg de omzet van het toerisme bijna 19 miljard euro en is de

werkgelegenheid dientengevolge flink toegenomen.16 Over tien jaar zal dat bedrag nog een stuk hoger

uitvallen. Bestem een fixed percentage van de toeristenbelasting voor cultuur. Meer dan

tachtig procent van de bezoekers geniet van het museale aanbod van de stad.17 Laat de podiumkunsten

mee profiteren van de toename van de bezoekers door ook de middelgrote theaters van de stad (zoals

Frascati, Theater Bellevue en De Kleine Komedie) in staat te stellen een Engelse boventiteling bij sommige

voor stellingen te maken.

10. Amsterdam is in 2016 door de Europese Commissie uitgeroepen tot de meest innovatieve stad van

Europa. Deze uitverkiezing was mede te danken aan het baanbrekende werk van culturele instellingen

zoals Pakhuis de Zwijger, Mediamatic en Waag Society. Deze instellingen houden zich al decennia bezig

met de wisselwerking tussen kunst en technologie. Technologische keuzes zijn vaak minder neutraal dan

de industrie doet voorkomen. Een eigengereide stad als Amsterdam moet zich sterk maken voor privacy-

bestendige communicatie en opensourcesoftwaresystemen. Met behulp van deze innovators kan de stad

werkwijzen zoals co-creation en design thinking omarmen. Daarvoor zijn wel plekken nodig. Rafelranden,

waste-lands, temporary spaces. Houd de uitgifte van grond in eigen hand om ruimte te kunnen

bieden aan initiatieven van onderop, in plaats van grote percelen te verkopen aan de

hoogste bieder.

16 Bezoekersonderzoek Metropool Amsterdam 2016, Amsterdam Marketing.

17 Idem.

pagina 1210 mei 2017

The European Commission has launched the STARTS initiative, supporting Innovation at the

nexus of Science, Technology, and the ARTS. It is a field where boundaries between art and

engineering are removed and creativity becomes a crucial factor. ‘In the age of digitisation,

art and engineering are no longer contradictory modes of thinking,‘ Günther Oettinger, Com-

missioner in charge of the Digital Single Market.18

11. Er wordt nagedacht over een internationale OBA op de Zuidas, bijvoorbeeld in samenwerking met de

VU, Amsterdam Museum en/of Amsterdam International Community School. Deze OBA zou 24 uur per dag

open kunnen zijn en een cultureel welkom bieden aan reizigers die vanuit Schiphol Amsterdam aandoen.

De Zuidrand heeft wegens zijn gunstige ligging ten opzichte van Schiphol een grote potentie. Door

wonin gen en andere functies toe te voegen aan het zakelijke centrum van Amsterdam kan er een

inter essante, gemengde wijk ontstaan waarin een prominent museum onmisbaar is. Gezien de

geweldige design collectie van Amsterdam die beheerd wordt door het Stedelijk Museum ligt de bouw van

een Museum for Dutch Design op de Zuidas voor de hand. Dit zal tevens helpen om het museum-

bezoek beter te spreiden over de stad.

12. Ook in westelijke richting kan de spreiding van de bezoekers bevorderd worden. Het gebied rond de

Sloterplas biedt onuitputtelijk veel mogelijkheden. Er is een Van Eesteren Paviljoen in aanbouw, er worden

marathons gelopen en food festivals gehouden. Wat mist is een gamechanger die dit gebied in één keer op

de kaart zet, een echt cultureel icoon buiten de ring. Te denken valt aan een grote nieuwe Meervaart

midden in de Sloterplas, waar in samenwerking met de OBA een levendig centrum wordt

gerealiseerd dat doet denken aan het mede door Rem Koolhaas ontworpen AT&T

Performing Arts Centre in Dallas.

13. Het Amsterdamse Bos is zeer centraal gelegen tussen de Zuidas, Schiphol en Nieuw-West. Deze

groene longen van de stad zijn matig onderhouden en onderbenut. Renoveer het Amsterdamse

Bostheater en creëer een cultuureiland rondom het openluchttheater. Schrijf hiervoor een

prijsvraag uit onder kunstenaars en landschapsarchitecten. Een goede busverbinding naar het

cultuureiland kan dan niet ontbreken. Ook de rest van het Amsterdamse Bos kan een impuls gebruiken.

Met Amstelveen kunnen afspraken worden gemaakt voor een revitalisering. Juist op deze plek kan het

begrip duurzaamheid inzichtelijk gemaakt worden.

18 https://ec.europa.eu/digital-single- market/en/ict-art- starts-platform.

pagina 1310 mei 2017

14. Cultuur is de zuurstof van een wijk. Bij de ontwikkeling van nieuwe plekken wordt te eenzijdig

gekeken naar de opgave woningen te bouwen. Vaak wordt pas in laatste instantie een culturele functie

toe gevoegd. Waarom staan er wel scholen in de planvorming en geen cultuurgebouwen? Om integraal

denken te bevorderen en de kwaliteit van de architectuur te bewaken is er behoefte aan een Stads-

bouwmeester die net als de Rijksbouwmeester beschikt over een budget, een eigen

organisatie en een horizon van zeven jaar. De Stadsbouwmeester kan een constante factor zijn in

de planvorming en de uitvoering, omdat de uitbreidingstrajecten meestal langer duren dan de vierjarige

cyclus waar gemeenteraad en college aan gebonden zijn.

pagina 1410 mei 2017

Uitbreiding en verdichting

15. UNStudio heeft in 2016-2017 een integrale toekomstgerichte visie voor de A10 ontwikkeld in het

kader van het onderzoeksproject Snelweg x stad. Het plan beoogt het opheffen van de fysieke,

sociale en mentale barrière van de stad tussen het gebied binnen en buiten de ring en de realisatie van

ca. 90.000 woningen in de directe ringzone. In elf boven de A10 gesitueerde hubs is ruimte voor 27.500

geparkeerde elektrische auto’s die desgewenst energie leveren aan het smartgrid van de stad. De hubs

bieden voorzieningen en een comfortabele overstap van elektrische (deel) auto’s op sneller en slimmer

openbaar vervoer, zoals metro, tram, trein, zelfsturende elektrische busjes en fiets. Hierdoor wordt de

verkeersdrukte binnen de ring sterk ontlast. Neem dit plan in uitvoering.

16. HofmanDujardin presenteert met Oamsterdam een duurzame toekomstgerichte strategie voor

de stad. Oamsterdam gaat uit van een verruiming van het stadscentrum tot een ‘kring’ met een omtrek

van zestien kilometer. De bestaande, gedeeltelijke cirkel die rond het historische centrum ligt, wordt

middels twee bruggen doorgetrokken ten noorden van het IJ. De nieuwe binnenring wordt herontwikkeld

om door de hele stad levendige en programmatisch waardevolle plekken te creëren. De ring betekent een

nieuwe verbinding tussen stadsdelen en een versteviging van de historische relatie van de stad met zijn

waterkant. Neem ook dit plan in uitvoering.

17. De kansen voor uitbreiding liggen voornamelijk buiten de ring. In Amsterdam Zuidoost en Amster-

dam Nieuw-West is nog ruimte voor nieuwbouw. Er is vooral veel vraag naar betaalbare huurwoningen in

het middensegment en er is geen gebrek aan partijen die willen investeren in deze huizen. De kunstraad

ziet de urgentie van de vraag, maar roept op tot bezinning over de aard van de plannen. Een succesvolle

woonwijk begint bij het ontwerp van de publieke ruimte tussen de huizenblokken, en dat in samenspraak

met bewoners. Sociale cohesie komt alleen tot stand als bewoners in de planfase worden

betrokken. Het mengen van bevolkingsgroepen voltrekt zich vaak moeizaam. Kunstenaars en architecten

hebben geleerd dit te doen, vaak via kleinschalige projecten.

pagina 1510 mei 2017

18. De stad moet in de komende decennia een schaalsprong maken. Wat grootschalige bouwprojecten

betreft heeft Amsterdam leergeld betaald. De sociaal bevlogen volkshuisvestingsplannen in de Bijlmer-

meer, brachten niet het woongenot dat men beoogd had. Ook de Zuidas zag er op de tekentafel een stuk

beter uit, bekende oud-wethouder Duco Stadig onlangs in Het Parool.19 Hanteer bij het bouwen van

nieuwe wijken een maximale functiemix van wonen, werken, winkelen, recreëren, sporten

en uitgaan. Mix to the max is het adagium. Betrek bovendien de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit20 in een

vroeg stadium bij de plannen om de esthetische kwaliteit en de toegankelijkheid op straatniveau te

toetsen.

19. De gemengde stad is een inclusieve stad waar het voor alle bevolkingsgroepen prettig wonen is. In

Amsterdam staat de periferie te veel los van het centrum. De wijken buiten de A10 maken deel uit van ons

DNA en bepalen net zo goed onze identiteit als het historische centrum. De randen moeten daarom een

zelfstandige en herkenbare kwaliteit krijgen. Daar komt bij dat veel Amsterdammers weinig geld hebben,

maar veel vrije tijd. De klusflats in Amsterdam Zuidoost waren relatief goedkoop en zeer gewild. Maak

om de groei op te vangen flexibele en tijdelijke woonvormen mogelijk en creëer plekken

waar bewoners zelf aan de slag kunnen. Houd wel vast aan zekerheid voor de mensen die het nodig

hebben.

20. Woningbouw kan ook rond Amsterdam plaatsvinden. De gemeenten die samen met Amsterdam de

Metropool Regio Amsterdam (MRA) vormen hebben meer ruimte aan de stadsranden dan wij, verleid hen

overloopgebied te worden voor woningzoekers en creatieve hotspots. Amsterdam kan als trekker van de

MRA culturele en toeristische attracties in de regio onder de aandacht van de bezoekers brengen. Los

van enkele bekende publiekstrekkers ten noorden van de stad (zoals Volendam en de Zaanse Schans), is

er rondom Amsterdam veel te ontdekken aan erfgoed en (landschaps)cultuur. Laat meer Amsterdam-

mers kennis maken met Zuidoost door het plan voor de Floriade 2022 dat het in de com-

petitie met Almere niet heeft gehaald, onder een andere naam wel deels uit te voeren.

De publieke ruimte kan aantrekkelijk gemaakt worden voor bezoekers en bewoners. Ook hier kan de

duurzaamheidsopgave gestalte krijgen.

19 Het Parool, maandag 3 april 2017.

20 De Commissie Ruimtelijke Kwaliteit adviseert de gemeente Amsterdam over de integrale kwaliteit van de fysieke leefom-

geving: stedenbouw, openbare ruimte, cultuurhistorie, welstand en monumenten.

pagina 1610 mei 2017

21. Amsterdam staat voor een ‘verdichtingsopgave’: een periode van groei en verandering. In een stad

vol creatieve, betrokken en ondernemende bewoners moet de uitbreiding van onderop tot stand komen.

Dit gesprek met de stad moet georganiseerd worden langs veel verschillende lijnen waarin wetenschap,

technologie en de kunsten ideeën aanleveren, vragen stellen, zorgen voor disruptie en het proces van

permanente verandering becommentariëren. Betrek de Amsterdamse bevolking bij dit proces

door in 2020 in het Stedelijk Museum een expositie ‘Amsterdam 2040’ te organiseren over

alle facetten van schaal vergroting en mondialisering. Want urbanisatie vereist samenspel en voor

het vinden van op lossingen kunnen we niet terugvallen op routine. De stad is nooit af.

pagina 1710 mei 2017

Colofon

De stad is nooit af

Bouw aan de toekomst en behoud het verleden

Bestuur AKr: Felix Rottenberg (voorzitter), Jurgen Bey, Jaap Huisman, Paulette Smit, Jolanda Spoel, Jaïr

Stranders en Katja Weitering

Bureau AKr: Guikje Roethof (algemeen secretaris), Barbara van de Water (beleidsmedewerker),

Tessa Verheul (beleidsmedewerker), Bianca Nieuwboer (beleidsmedewerker), Hilde van Beek

Opmaak advies De stad is nooit af

Illustratie cover - Jenna Arts, www.jenna-arts.com

Grafisch ontwerp - Stan van Oers, www.stanvanoers.nl

Video - Machiel Spruijt, Marlinde Venema van Jaar & Dag Media, www.jaarendag.nl

De kunstraad dankt:

Floris Alkemade, Frans van der Avert, Mirjam Barendregt, Martin Berendse, Benien van Berkel, Marieke

Berkers, Rijk Boerma, Cathelijne Broers, Pi de Bruin, Andreas Fleischmann, Yvonne Franquinet, Adriaan

Geuze, Hagar Heijmans, Zef Hemel, Michiel Hofman, Maurits de Hoog, Judikje Kiers, Mark de Kruijk,

Jacques Kwak, Ingejan Ligthart Schenk, Arne Lijbers, August de Loor, Mark Minkman, Boudewijn Oranje,

Roberto Payer, Roeland Rengelink, Beatrix Ruf, Hans Schnitzler, Jeroen Slot, Sjoerd Soeters, André van

Stigt, Marleen Stikker, Wouter Veldhuis, Isis van der Wel, Ronald Wiggers