De speech van Lumumba: waarheid en mythe

Thierry Debels@therryd

27/6/15

Op 29 juni ondertekenen Congo en België een vriendschapsverdrag. Op 30 juni 1960 leest Boudewijn de officiële onafhankelijkheidsverklaring voor. Er wordt overgegaan tot de ceremoniële machtswissel.

Boudewijn is zenuwachtig. Hij heeft nochtans tot de Heer gebeden. In zijn toespraak verwijst Boudewijn naar de exploten van Leopold II. De speech komt vandaag zeer paternalistisch over. Dat komt volgens historicus Dujardin omdat Boudewijn ‘overdreven trots is op wat Leopold II voor Afrika gedaan heeft’. De vorst staat niet open voor kritische opmerkingen.

1

En dan neemt Patrice Lumumba, de nieuwbakken premier van het land, onverwacht het woord. Hoewel: volgens sommigen was deze tussenkomst gepland.

Een beperkt aantal hoogwaardigheidsbekleders was hiervan op de hoogte. Bovendien werd de toespraak kort voor ze werd uitgesproken in kleine kring onder de aanwezigen verspreid.

Lumumba zat tijdens de speech van Boudewijn naast de Belgische premier. Eyskens zag dat Lumumba een speech had voorbereid en tijdens de voordracht van Boudewijn zijn oorspronkelijke tekst wijzigde. ‘Hij was de hele tijd met zijn papieren bezig geweest,’ vertelt Eyskens. ‘De oorspronkelijke tekst stond vol met groene en rode doorhalingen en nieuwe tekstgedeeltes,’ vertelt een andere niet nader genoemde Belgische politicus. Die oorspronkelijke tekst was volgens hem overigens ‘hard maar niet hatelijk’.

Als Boudewijn zijn ‘paternalistische’ speech beëindigd heeft, springt Lumumba naar voren. Met de lenigheid van een tijger beklimt hij het spreekgestoelte van het Congolese parlement.

Tijdens zijn beruchte speech schoffeert Patrice Lumumba koning Boudewijn. De koning hoort Lumumba verklaren dat het Congolese volk ‘vernederingen, beledigingen en slagen’ heeft ondergaan. Die zin heeft Lumumba net daarvoor nog bedacht. De vorst is boos en beledigd.

2

Volgens Pauline Opango, de laatste vrouw van Lumumba, had haar man nooit de bedoeling om Boudewijn te schofferen. De vrouw vindt overigens dat haar man die dag de waarheid sprak. ‘Lumumba richtte zich niet tot de aanwezigen, maar tot zijn landgenoten,’ vult auteur Godfried Kwanten aan.Bovendien had Lumumba veel ‘respect’ voor Boudewijn. Hij wist ook dat de toekomst van Congo zich samen met de Belgen moest ontplooien. ‘Hij was zeker geen communist. Hij had zelfs het Oostblok nooit bezocht,’ aldus de vrouw van Lumumba. ‘Hij was veeleer een socialist.’

Ook Larry Devlin, voormalige CIA-chef in Congo, vond Lumumba geen communist. Als er na de onafhankelijkheid van 30 juni 1960 onlusten uitbreken in Congo, maakt Lumumba wel de tactische fout om de Sovjet-Unie te hulp te roepen. Hierdoor krijgt hij onterecht de stempel van communist. Vooral de VS en de CIA willen Lumumba uit de weg ruimen. Ook Boudewijn, rabiaat communistenhater, is Lumumba liever kwijt dan rijk.

Lumumba moest dus uit de weg geruimd worden. Devlin kreeg van president Eisenhower de opdracht hem te vergiftigen, maar hij wachtte te lang. Het werkelijke motief voor de moord lag volgens de voormalige chief of station bij de natuurlijke rijkdommen van Congo: kobalt, uranium en diamant. De VS konden die maar al te best gebruiken en ze waren bang dat de nationalistische premier daar een stokje voor zou steken.

3

Lumumba werd in het parlement door zijn landgenoten toegejuicht. ‘Wij, de ministers, keken elkaar verbijsterd aan,’ herinnert Eyskens zich. Eyskens adviseert de koning in eerste instantie Congo onmiddellijk te verlaten. ‘De ambassadeur van Ghana is dan bij mij gekomen,’ vervolgt de politicus. De ambassadeur stelt een verzoeningspoging voor. Eyskens stemt toe.Eyskens roept vervolgens Lumumba bij zich. Hij vraagt Lumumba om bij de lunch enkele verzoenende woorden te spreken. Pierre Wigny, minister van Buitenlandse Zaken, stelt zelf de tekst op.

Eyskens geeft hem aan de Congolese premier en Lumumba aanvaardt de tekst zonder voorbehoud. Lumumba zou nauwelijks enkele uren later precies het tegenovergestelde vertellen van wat hij die ochtend in het parlement had verklaard. ‘U kunt wel begrijpen dat Lumumba mijn achting totaal verloren had,’ vertelt Eyskens.

Liet Lumumba zich in het parlement meeslepen door zijn emoties? Tijdens de lunch in openlucht brengt Lumumba hulde aan Boudewijn en aan België. Lumumba verontschuldigt zich ook bij Boudewijn.

En op 3 juli verzekert premier Lumumba minister De Schryver dat hij het eerder gesloten vriendschapsverdrag loyaal zal uitvoeren. Maar voor Boudewijn heeft Lumumba het volledig verkorven. En zijn oordeel is definitief.

In België heeft prins Karel de gebeurtenissen in Congo met belangstelling gevolgd. Dat zijn neef Boudewijn

4

door Lumumba geschoffeerd werd, vindt hij fantastisch. Karel beloont Lumumba met de ronde som van twee miljoen frank, vandaag omgerekend 300.000 euro. Karel haatte zijn familie zo hartsgrondig dat hij op die manier zijn dankbaarheid aan Lumumba wilde betuigen.

Uit Koning Boudewijn, De biografie, T.Debels, Houtekiet.

5