,r

/ DITlJ~~IT'm~<dIö@)öIT' 16e jaargang 44 - 31 oktober 1980 13

Tien jaar geleden, op 3 november1970, werd Salvador AIIende presidentvan Chili. In de loop van de krap driejaar die zijn bewind duurde, werd zijn'Chileense weg naar het socialisme'voor velen het symbool van de hoop opeen betere wereld. Allendes dood op11 september 1973, tijdens degewelddadige machtsovername doorhet regime-Pinochet, heeft dezesymbooitunctie verder versterkt.Salvador AIIende is een mythegeworden, voor wiens val eerderschuldigen dan oorzaken zijn gezocht.Medeschuldigen - zoals hetITT-concern en de CIA - zijn zekeraanwijsbaar. Voor hen die eenvreedzame vestiging van hetsocialisme nastreven en daarbij net alsAIIende de individuele vrijheid vanmensen hoog in het vaandel hebben,heeft het echter meer zin zich in de(economische) oorzaken te verdiepen.Anders blijft Allende een mythe.

's: ABC-pf9SS

Prof. dr. H. Visser te Aerdenhout

Allende, een mytheTien jaar geleden, op 3 november 1970, werdSalvador Allende president van Chili. Naminder dan drie jaar, op 11 september 1973,maakte militair geweld een einde aan zijnbewind. Zijn regering had de aandacht van dehele wereld op zich gevestigd, doordat ze vanChili op vreedzame wijze een socialistischesamenleving wilde maken. De 'Chileense wegDaar het socialisme' leek eeD aantrekkelijkvoorbeeld voor aanhangers van een socialis-tische maatschappijvorm die het machtsmo-nopolie van één partij en het daarmee samen-hangende gebrek aan vrijheid voor het indivi-du afwezen. Vooral de Franse en Italiaansecommunistische partijeD zoudeD, als het Chi-leense experiment slaagde, hun aantrekke-lijkheid voor Iret electoraat kunnen vergro-ten.Voor velen die in een vreedzame overgangnaar het socialisme eeD mogelijkheid zageneen rechtvaardiger samenleving te bereiken,was de ondergang van Allende en zijn rege-ring een geweldige schok. Allende vertegen-woordigde voor hen de hoop op een beterewereld. Door de waardering voor het doelwaar AHende naar streefde, was men geneigdde problemen waar zijn regering mée wor-stelde te wijten aan het afkeurenswaardigeoptreden van zijn tegenstanders. Progressie-ve Nederlanders droegen een button met hetopschrift 'Gun A/Jende geen ellende'. Teweinig is gelet qp de beperkte mog"lijkhedeDdie de Chileense regering had en op deproblemen die zij zelf opriep door geenrekening te houdeD met die beperkte moge-lijkheden, door de utopistische economischeopvattingen die zij er op nahield en door haar,interne verdeeldheid. Men heeft meer ge-zocht naar schuldigen dan naar oorzaken. Hetharde optreden vaDhet regime van Pinochetheeft er het zijne toe bijgedragen dat hetbewind van AUende alssymbool isgaan dienenvoor alles wat mooi en nastrevenswaard is.Dat is niet bevorderlijk geblekeD voor eenkritische bestudering van de feitelijke ont-wikkelingen. Het lijkt evenwel toch zinvol omdie feitelijke ontwikkelingen te bestuderen.Zij laten de kloof zien tussen mooie bedoelin-gen en de mogelijkheden die te realiseren.Dat kan bijdragen tot een gezonde scepsis teDaanzien van politieke heilsprogramma's.

Het programma van de UnidadPopuiarIn 1970 was Salvador Allende Gossens depresidentskandidaat van de Unidad Popular(UP), een coalitie van de socialistische partij(Partido Socialista, PS, in 1933 mede doorAllende opgericht), de communistische partij(Partido Communista, PC), de radicale partij(partido Radical,PR), de MAPU (Movi-miento de AccióD Popular Unitaria, eeDgroepering die in 1969 van de toen regereDdechristen-democratische partij, de PartidoDemócrata Cristiano, PDC, afgescheidenwas) en twee kleinere groeperingen. '

AlleDdeging de verkiezingen in met een op 17december 1969 gepubli~d programma datbegint met een analyse van de crisis .waarinChili naar de mening vaDde UP verkeerde.'

, Chili is in deze analyse een land met algehelearmoede, dat ecoDomisch eD sociaal stag-neert. De ,oorzaak daarvaD ligt iD de do-minanti~ v~ ee,Ddeel van de bourgeoisie dat,verb6Q!leD.DII'ÎbuitenlaDds kapitaal, ChiliUitbuit. DI" refonnistische politiek van de~gering-Frei, geÏ!1Spireerddoor de AlliaDce

. 10r Progress,is lllisldkt CDkOD'ook niet andersdanbJ1slukktJD,..Zij heeft slechts geleid totstijgende kósteD van levensoDderhoud. De

SociaJism can be put in/o prae/ke only by'methods which most socialistsdisapprove.(F. A. Hayek, The Road to Serfdom.)

grote kapitalisten profiteren van de inflatie,die is geworteld in de kapitalistische structuurvaD de ChileeDse samenleving. Het enigealternatief is: een eind makeD aan de machtvan de imperialisten, de monopolies en hetoligarchische landeigendom en een beginmaken met de opbouw van het socialisme.De UP wilde de gevestigde structureD vernie-tigeD.Daartoe zou het Chileense volk gemo-biliseerd worden en zou de UP overal, infabrieken, dorpen, scholen, kantoren enboerderijen, comités oprichten die de vertol-kers zijn van de eisen van de massa en zichvoorbereiden om de macht van het volk uit teoefenen. De macht moet van de oude ,heer-sende groepen overgaan op de arbeiders, deboeren en de progressieve elementen van demiddenklasse. Door bestuurlijke decentrali-satie, gecombineerd met een efficiënte endemocratische planning, zou de bureaucrati-sche centralisatie worden uitgebannen envervangen door een systeem waarin alleoverheidsorganen zijn gecoördineerd.Grote ondernemingen zouden genationali-seerd worden, maar naast de sterk vergrote

publieke sector zou er nog een particulieresector blijven bestaan met een groot aantalkleinere ondernemingen en een sector metondernemingen van een gemengd karakter,waarin zowel de overheid als particulierenzoude!l deelnemen. De reeds onder presidentFrei (1964-1970) begonnen landhervormin-gen zoud!,n~neld worden voortgezet. DeUP stelde neh voor,dá~ de produktie zouverscb\lije.n..vap.iit ~ ogen overbodige endure artIkelen voor mensen met hoge inko-mens naar goedkope waar van goede kwaliteitvoor de gewone man.Het programma beloofde prachtige socialevoorzieningen. Binnen eenJlog vast te stellenperiode zou de regel gelden van gelijk loonvoor gelijk werk, ongeà~ht produJctiviteits-verschillen tussén de verschillende sectoren,geslachtsverschil';" l~ftiJdsverschil. De s0-ciale verzekctingert. 'zOuden worden uitge-breid en alle arbeiders gaan omvattèn. Aan demedische voorzieningen .werden soortgelijkepassages..Al'wijd, [)ank rij een "",bitieuswoningbouwprogramma zou ieder gezin tezijner tijd 'een eigen woning krijgen, waarVande lasten als re'gélniet nieèr dan lieDprocentvanhet gezi~inkomenmochtenbedragen. .

vervolg op pagina 15

OfIîJft@rrm@cd]û@]orr 16e jaargang 44 - 31 oktober 1980 15

an pagina 13

nde, een mythe

.

Tenslotte, met voorbijgaan aan de Voorne-mens met betrekking tot cultuur en onder-wijs, de visie van de UP op de massacommu-nicatiemedia. Deze werden gezien als funda-mentele hulpmiddelen voor de vorming vaneen nieuwe cultuUr en een nieuwe mens. Zijmoeten, aldus het verkiezingsprogramma,daartoe van hun commerciële karakter wor-den bevrijd en aan de sociale organisaties terbeschikking gesteld.Een ambitieus programma. Wat de econo-mische mogelijkheden (in onderscheid van depolitieke uitvoerbaarheid) betreft gingen deopstellers er kennelijk van uit dat de aan debevolking beloofde voorzieningen niet alleendoor een andere samenstelling, maar ookdoor een snelle stijgingvan de totale produk-tie verschaft konden worden. Het programmawijst in dit verband op de zeer geringeeconomische groei in Chili en op de 'meer dandrk miljoen werkers wier produktkve krochten enorme creatkve capociteit nkt tot uit-drukking kunnen komen onder het huidigesysteem, dat hen alleen maar kan uitbuiten en

onderwerpen'. 2 Er werd op gerekend dat deChileense bevolking zich zou inspannen voorde opbouw van een nieuwe samenleving. Inzijn installatierede als president op 5 novem-ber 1970 zinspeelde Allende in dit verbandop de te verwachten 'nieuwe mens': 'Wanneerhet bewustzijn van de mensen rijpheid bereikt,volgt hun wens om vrijwillige arbeid te ver-richten als vanzelfsprekend. ,.

De politieke situatie 'n 1970Allende was in 1970 voor de vierde keerkandidaat voor de presidentsverkiezingen. In1958 was hij dicht bij de overwinning ge-weest: hij verloor toen met 356499 tegen389948 stemmen van de conservatieve kan-didaat Jorge Alessandri Rodrfguez, terwijlFrei slechts 255 777 stemmen kreeg.4 Deconservatieve Nationale Partij (Partido Na-cional, PN) stelde in 1964 geen eigen kandi-daat. De zittende, president is in Chili nietonmiddellijk herkiesbaar en de PN wilde links(Allende was in 1964 de kandidaat van de PCen de PS) niet laten winnen door verdeeld-heid van niet-links. Eduardo Frei Montalva,kandidaat van de PDC, won niet 56,1 procentvan de stemmen, tegen 38,9 procent voorAllende en vijfprocent voor de kandidaat vande PR.'In 1970 mocht Frei niet meedoen. De kandi-daat van de PDC werd Radomiro Tomic.Deze ging in zijn campagne haast even fel tekeer tegen het kapitalisme, de oligarchie enhet imperialisme als Allende. Frei had de'Revolutie in vrijheid' gepredikt. Onder zijnbewind waren de onderwijsvoorzieningensterk uitgebreid en was de medische zorg. verbeterd (verg. de daling van de zuigelin-gensterfte van 1960 tot 1970 in tabel 1).Landarbeiders en bewoners van krottenwij-ken waren geactiveerd en politiek bewustgemaakt. De gewekte verwachtingen werdenechter niet gehonoreerd. De economie stag-neerde, de inflatie nam toe en de landhervor-

, mingen gingen heel moeizaam en traag. Desociale onrust in de vorm van stakingen enbezetting van land en bedrijven steeg. Deregering trad daar onzeker tegen op. Tomicnu zocht de oplossing in een intensivering vande 'Revolutie in vrijheid'. De PN kon hemmoeilijk steunen. Zij meende nu ook meerkans te hebben dan in 1964, omdat ze mochthopen op een groot deel van de minderprogressieve stemmen die anders naar Freigegaan was. Alessandri, die nu weer ver-kiesbaar was, wierp zich op als de kampioenvan 'recht en orde'. Alessandri kwam inder-daad dicht bij de overwinning: bij de verkie-zingen op 4 september 1970 kreeg hij 34,9procent van de stemmen,tegen Allende 36,3procent en Tomic 27,8 procent (1,1 proce~tvan de stemmen was blanco of ongeldig):8Geen der kandidaten had de absolute meer-derheid behaald, B;et O\ng.es, bestaande uiteep Senaat met vijftig zetels en een Huis vanAfgevaardigden met honderdvijftig zetels,moest op 24 ,oktober 1973, de presidentaanwijzen. In het Congres beZat de UP 80zetels, de PDÇ 75 ende PN 45'.Na veelonniit .in het land, gtistookvan de Verenigde Statenen de PN" en'onzekerh"i~\'bi~lm.de re5h:;'tervIeugel van de ppç, werd ,lAlIënde totpresident gekozen mtit'niet,-alleen de stem-men van de UP, maar ook die van de gehelePDC. De PDC was ,niet ingeg~an op ,eenaanbod van Alessandrl om op hem te stem-

men, waarop hij zich zou terugtrekken enFrei, na nieuwe verkiezingen, weer presidentzou kunnen worden. In plaats daarvan slootde PDC een overeenkomst met Allende, diehet 'overleven van de democratie' moestgaranderen. (Allende moest beloven hetmeerpartijensysteem te handhaven, geen po-litieke zuivering-van het leger door te voeren;particuliere scholen te laten voortbestaan, deautonomie van de universiteiten niet aan tetasten, geen a111btenarenom politieke rede-nen te ontslaan, de toegang van alle politiekepartijen tot de door de overheid gecontro-leerde televisie te waarborgen en de burger-lijke vrijheden en de persvrijheid te latenvoortbestaan.)

Tabel 1. Zuigelingensterfte per 1000 levend-geborenen, 1950-1976.

Bron: Informe Social, ODEPLAN, tweedesemester 1976 blz. 19 en eerste semester1977 blz. 21.

De bezorgdheid van dePDC iswelbegrijpelijk.Een belangrijke stroming binnen Allendespartij, aangevoerd door de secretaris-gene-raal van die partij, Carlos Altamirano, wasbezield van revolutionair ongeduld. In 1967had het congres van de PS benadrukt dat deChileense arbeiders zich moesten voorberei-den op een gewapende strijd. Daarentegenwas de PC steeds de nadruk op de parlemen-taire weg blijven leggen. Dat hield in dat zijopenstond voor samenwerking met de 'pro-gressieve sectoren van de nationale bour-geoisie', terwijl de PS ontkende dat de bour-.geoisie progressieve sedoren kende en degehele bourgeoisie, in haar ogen reactionairen pro-imperialistisch, wilde bestrijden..Voorts meende de PC, in tege nstelling tot dePS, dat het socialisme niet in één klapingevoerd kon worden. Eerst moest er eenfase komen waarin 'burgerlijk-democrati-sche' doeleinden bereikt zouden worden,zoals agrarische hervorming, nationalisatievan binnen- en buitenlandse monopolies, eenalgehele democratisering van de samenle-ving.We mogen vaststellen dat de UP-regeringzich meteen bij het begin van haar optredengeconfronteerd zag met een drietal zwareproblemen:-de plannen waren ambitieus en niet erggepreciseerd;-intern was de regering ernstig verdeeld overfundamentele vragen ten aanzien van de tevolgen strategie;-zij beschikte slechts over een minderheid inhet parlement.Die problemen bleven haar parten spelen,zoals in het navolgende zal blijken.

De nationalisatiesPresident Frei was begonnen met de 'Chile-nisatie' van de grote kopermijnen, Deze wareneigendom van twee Amerikaanse onderne-mingen, Kennecott en Anaconda. De Chi-leense overheid verkreeg een belang in diemijnen, tegen voorwaarden die bijzondergunstig waren, Voor de Amerikaanse maat-schaPPijen. Grote beroering ontstond in hetland: 'De Chilenen hadden toch al het gevoeluitgebnit te,worden. Er werd door KennecottenAnacónda weinig geïnvesteerd, terwijl deba : de Verenigde Staten overgemaaktenettO'-wins.te!'zeer ruim werden geacht. Dezebedroegen in de jaren 1967-1969 gemiddeldII9,8 miljoen_dollar per jaar, bij een totaleChileense export van gemiddeld 926,9 mil,joen doJlar en, een koperexport van gemid-deld 753,7 miljoen dollar,' Daar kwam nogbij dai'deYerenigde State!' al enkele tiental-len jaren Chileens koper afnamen tegen eenprijs die btineden, soms ver beneden, dewereldmarjètprijs lag, zoals vastgesteld op deLondense' rneÎaalbeurs. In 1952,. tijdensde Korea-oorlog,' was de wercldmárktprljs

bijvoorbeeld 50 dollarcents per pound ofmeer, terwijl Chili slechts 27,5 cents ontving,Op deze manier mocht Chili van de Verenig-de Staten een bijdrage lêveren aan de 'strijdvoor de democratie in de vrije wereld'. 8Datdrukte de in Chili gemaakte winsten van dekopermaatschappijen (die in de VerenigdeStaten wel weer schadeloos gesteld werden)en daarmee het bedrag aan.belasting"n dat zijaan de Chileense regering moesten afdragen.Pas in 1968 slaagde Chili erin om een over-eenkomst te sluiten waardoor het mogelijkwerd alle koper tegen de Londense beursno-tering te verkopen.Het voorstel van de regering om de grotekopermijnen volledig te nationaliseren kon,gezien de voorgeschiedenis, weinig weerstandoproepen. Ook'Tomic had trouwens nationa-lisatie in zijn programma staan. Op II juli1971 werd hèt voorstel door beide kamersvan het Congres unaniem aanvaard. De mijn-bouwondernemingen kreg~ij,geen compen-satie, integendeel, vande te vêLgoedenboek-waarde van de. ond!,m~g~n werd eenzodanig bedrag wegens ovérwinsten en ach-terstallig onderhoud afgetrokken, dat deChileense regeripg per saldo nog ruim 350miljoen dollar wilde vorderen van Anacöndaen Kennecott:' Eioo her.orsch nitdagend ge-baar, waarvan men zi~1i}'~nafvragen of Chilizich dat wel kon vetoórlov,çn, Het, 'Ya~te-verwachten dat de koperondernemingen ende Amerikjlan~ .regeringtegenacties zoudenondernemen ten einde het' de Chilenen moei-lijk te maken koper te ,verkopen, kredieten tekrijgen en onderdelen v2or de machines in demijnen aan te schaffen. Bovendien waren dekoperondernemingen in IJ?I. al zover dat zegenoegen wilden nemen met 'een vergoedingvan ongeveer 70 miljoen dollar per jaargedurende een periode van tien jaar, dat wilzeggen ongeveer een derde van de gemiddel-de winst in de vier voorafgaande jaren enminder dan de winsttransfers in de periode

., 1967-1969.. Dat was wel op te brengen,bovendien had Chili de onderhandelingennog wel geruime tijd slapende kunnen hou-den. Maar het gipg om hetl~rinl<ipe:de PSwasgekant tegen welke comIfitnsa.tiedan ook,evenals een groot deel van de vakcentrale, deCUT (Central Unica de Trabajadores).De problemen die ontstonden door het ver-trek van het Amerikaanse middelbaar enhoger personeel en het voor een deel wegge-kochte Chileense kader vielen mee. De nieu-we Chileense leidingkreeg echter wel last metde mijnwerkers. Met de Amerikaanse kapita-listen verdween de kapitalistische discipline.Het absenteïsme nam sterk toe. De mijnwer-kers bleken nog weinig kenmerken van desocialistische nieuwe mens te vertonen. Zijvormden de elite onder de arbeiders enwilden hun relatief bevoorrechte positiegaarne behouden. Tientallen keren werd hetwerk neergelegd. In ]973 staakte men in éénmijn zelfs twee maanden aaneen.De nationalisatie verliep in de overige secto-ren van de economie moeizamer. In oktober1971 diende de regering een wetsvoorstel inom een aantal belangrijke sectoren - waaron-der het bankwezen, post en telegraaf, elektri-citeitsvoorziening, de grootschalige mijn-bouwen het vervoer door de lucht en over deweg - voor de publieke sector te reserveren.Tevens zouden alle particuliere ondernemin-gen wier activa per 31 december 1969 tegende waardering van 1971 gelijk aan of meerdan 14 miljoen escudos (ongeveer 1,5 mil-joen dollar tegen de geldende wisselkoers)bedroegen, geheel of gedeeltelijk onteigendworden. Daartegenover zouden kleinere on-dernemingen een garantie tegen onteigeningontvangen. Het conservatieve dagblad ElMercurio wees er op dat daaimee het over-grote deel van de commerciële reclame naarde 'publieke sector zou overgaan, wat' hetvoortbestaan van de niet-regeringsgezindemassamediain gevaarkon brengen.,pe 11>-

genstand was enorm; het VRorstelwtitd ver-worpen, Een voorstel tot nationalisatie vanbeperkter omvang, ingediend. in januari1972, werd eveneensverworptin.De regering had nog andere middelen tot haarbeschikking, Zij kon gebruik maken van .eenwet uit 1932 pm particuliere ondérnel1\Ï!1gendie 'goederen van primair bel,,!,g' voortbreó~gen ot verhandelen. te onttiigenen als zij dewet overtreden. Onder dat laatste werden

vervolg"OP-juigtNf'17

Jaar sterfte

1950 136,51960 120,21970 79,31971 70,51972 71,11973 65,21974 63,31975 55,41976 54,7

O[fj)~~lrm~@O@)OIr 16e jaargang 44 - 31 oktober 1980 17

'olg van pagina 15

tiende, een mytheonder andere gerekend speculatie, overtre-ding van prijsvoorschriften, onderbreking vande produktie en weigering om aanwijzingende produktie op te voeren te volgen, Eenaanleiding om in te grijpen was dus gauwgevonden. Er was één probleem: de eigena-ren moesten in cpntant geld (en niet bijvoor-beeld in staatsobHgaties) schadeloos wordengesteld voor een bedrag, vastgesteld door eenrechtbank (die in het algemeen niet bezet wasmet aanhangers van de UP). De eerste ontei-gening op deze manier vond plaats in decem-ber 1970, maar in de eerste twee jaar van deregering-Allende bleef het aantal beperkt totzeven.Er waren nog andere manieren. Dezelfde wetuit 1932 voorzag in rekwisitie van onderne-mingen, voor dezelfde vergrijpen als waar-voor onteigening werd toegestaan. Volgenseen andere wet kon de regering bovendien totinterventie overgaan in het geval van ernstigearbeidsonlust. Rekwisitie en interventie, bei-de als tijdelijk bedoeld, hielden in dat de staatde leiding van het bedrijf overnam, maar nieteigenaar werd. Hoewel rekwisitie en inter-ventie aanvankelijk voornamelijk als stokachter de deur gebruikt werden om de onder-nemers te dwingen geen obstructie te plegen,dienden ze later als middel om op formeellegale wijze de staatssector of Area de Pro-priedad Social (APS) buiten het Congres omuit te breiden.De regering nam ook ondernemingen over na'onderhandelingen met de eigenaren. Zij had,behalve rekwisitie en interventie, nog eenaantal andere dwangmiddelen om de eigena-ren te bewegen met een relatief geringevergoeding genoegen te nemen. In 1971 werdhet overgrote deel van het bankwezen over-genomen. De regering dwong onwillige eige-naren-tot verkoop van hun aandelen over tegaan door te dreigen hen het werken onmo-gelijk te maken. De regering kon riu drukuitoefenen op eigenaren van andere onder-nemingen door kredieten te weigeren. Tevenskon ze invoervergunningen weigeren.De weerstand tegen de overneming van be-drijven en de wijze waarop die geschieddewas bij de industriëlen en de oppositie uiter-aard niet gering. Maar ook revolutionair linkswas ontevreden, behalve het linkergedeeltevan de PS, met name de links van de regeringstaande Beweging van Revolutionair Links(Movimiento de Izquierda Revolucionaria,MIR).De formeel legale manier van overne-ming van ondernemingen door aankoop vanaandelen en onderhandelingen was te netjes,te burgerlijk en ging te langzaam. De arbei-ders, aangespoord door revolutionair links,gingen zelf tot actie over en namen tegen dezin van de regering allerlei bedrijven over,ook in het midden- en kleinbedrijf. Daarmeedoorkruisten ze de pogingen van Allende omde kleine burgerij te vriend te houden. Deregering verloor haar greep op de gebeurte-nissen, mede als gevolg van interne verdeeld-heid. Pogingen van de PC en de PR in 1973om overgenomen kleinere ondernemingenaan de eigenaren terug te geven, misluktendoor de tegenstand van de MAPU en demeerderheid van de PS. De anti-kapitalisti-sche lijn van de laatstgenoemden botste metde anti-monopolistische lijn van de eerstge-noemden. De arbeiders in het midden- enkteinbedrijf steunden in het algemeen derevolutionaire lijn.. Hun omstandighedenwaren slechter dan die van de arbeiders in degrote onderne.mngen en zij zagen niet inwaarom zij geen deel mochten hebben aan destrijd tegen het,lI.apitalisme en de daarvan teverwachten voordelen. Om hen tegen tehouden zou de regering geweld moeten ge-bruiken. Zij zat dus'klem.Financieel werd de APS een ramp. De bedoe-lingvaDde regering was om de APS goede engoedkope produkten ten behoeve van hetarmere deel van de bevolking te laten produ-ceren en om het 'surplus', dat eerst als winstaan de kapitalisten toeviel, te gebruiken voorinvesteringen en voor verbetering van delevensomstandigheden van alle arbeiders enwerklozen. Daar kwam niets van terecht.Veel van de overgenomen ondernemingenkregen met enorme verliezen te k~pen. Hetverlies in de APS bedroeg in 1972 37 procentvan de omzet, in 1973' 69 procent. I. Aankostenbeheersing werd nauWelijks aandachtbesteed. Een behoorlijke boekhoudiDg ont- .brak veelal. De arbeidsdiscipline verzwakteen het aantal werknemers nam meer toe dan

de produktie. De werknemers in de APSkregen prachtige secundaire arbeidsvoor-waarden, wat het revolutioDaire vuur bij hunminder bedeelde collega's buiten de APS DOgverder deed aanwakkeren. Er kwameD be-drijfscrèches en de moeders mochteD hunkinderen ook tijdeDshet werk bezoeken. Hetbedrijf verschafte goede en goedkope maal-tijden. Medische voorzieningeD, bibliothe-keD, geld en ruimte voor onderwijs en voorandere culturele activiteiten, er werd alle-maal in voorzien. De tekorten werden aange-vuld door het genationaliseerde bankwezen.

Deagrarische hervorming ,

De regering-Frei was op beperkte schaalbegonnen met het doorvoeren vaDlaDdher-vormiDgeD.AlleDdekon biDDende bestaaDdewettelijke kaders verder gaan, hoewel diehem beperkiDgeDoplegdeD: de middelgroteboereD kODden niet oDteigeDd wordeD (degrens lag bij 80 hectare van het allerbeste,geïrrigeerde land, en hoger bij grond vanmiDdere kwaliteit) eD gebouwen, vee enmachines kwamen niet voor onteigening inaanmerking.De verdeeldheid binnen de UP speelde deregering ook hier parten: de PC en de PRwilden de nadruk leggen op opvoering van deagrarische produktie en weDStensamenwer-king met de middelgrote landeigenaren. Zijstonden zeer negatief tegenover bezetting vanland én meenden dat de boeren nog niet rijpwaren voor vormen V1II1collectieve eigen-dom. De linkervleugel van de up' stelde deklassenstrijdboven de 'strijd om de produk-tie', wilde geen samenwerking met de mid-delgrote boeren en wenste het subproleta-

, riaat op het platt.eland, de landloze dagloners,ook aanspraken op land te geven. Een duide-lijk beleid moest op die manier wel Qnthre-ken.De grote 'anderijen, de latifundias, werdenondérgeb~acht in verschillende çoöperatievebeheersvormen. Een groot deel' van ~e iaÎl-delijke beVQlking, met name de landloze

dagloners, bleef buiten de laDdhervorming.Laatstgenoemden kregen bovendien te ma-ken met eeDtoeDemeDdewerkloosheid. Hetscherpere toezicht op de betaling vaD devoorgeschreven minimumloDen, die iD 1971sterk stegeD, en op de DaleviDgvaDde socialewetgeving leidde tot ontslageD.Ook vaDwegede agitatie gebruikten de laDdeigeDarenlievertractors dan meDselijke arbeid. BovendieDhad Allende zich tot doel gesteld in vijf jaarhet aaDtal tractors in Chili van 10 000 tot50000 te lateDtoeDemeD.Van 1970 tot 1972steeg het aantal van 10 000 tot meer dan20 000." Deze aanschaf legde DietalleeDeendruk op de betaliDgsbalans, maar droeg ookbij tot de werkloosheid op het platteland.De economische resultaten van de landher-vorming waren al even rampzalig als die vande APS. De leden van de coöperaties kiegeneen gegaraDdeerd minimuminkomen. Daarstelden zij echter weinig tegenover. Demeeste tijd en aandacht besteedden zijaan hetbebouwen van de eigen stukjes land die zijmochten hebben. Voorts kregen de coöPera-ties goedkope kredieten ten behoeve van deaankoop van machines, vee, kunstmest. Hierontbrak elke rem: het totale kredietbedragbedroeg in 1971 5,2 miljard cscudos bij eentotale produktie ter waarde van 8,5 ,miljardcscudos.lI Daarvan werd een groot deel,belialve voor de aanschaf van tractors, ge-bruikt voor consumptieve doeleinden. Aanterugbetaling van de kredieten werd nauwe-lijks gedacht en bovendien hoefden de c0ö-peraties geen belastingen te betalen. Vcelplezier heeft de regering van die generositeitniet gehad: de coöperaties bleken weinigzinte hebben tegen de officieel vastgesteldeprijzen te leveren toen ze op de zwarte marktveel hogere prijzen kODdenkrijgen.

Het prtj8- en Inkome..ebeleldAllendes minister van economische zaken(tot jUni 1972), Pedro Vuskovic, constateer-

vervolp O" "nO;M '0

O[{))ft~[fM~cdJO~D[f 168 jaargang 44 - 31 oktober 1980 19

g van pagina I 7

ende, een mythede in het economische plan voor 1971 dat erin bijna alle sectoren van de industrie eenongebruikte capaciteit van meer dan dertigprocent bestond.13 Hij wilde, simpel Keyne-siaans denkend, de economie stimuleren endaarbij de inkomens herverdelen, met deuitgesproken bedoeling daarmee de politiekesteun voor de regering te verbreden. " Deregering hoopte door het optrekken van deIonen de vraag te stimuleren en door eenscherpe prijscontrole het aanbod. De industriezou, zo meen"e Vuskovie, op de door dieprijscontrole veroorzaakte daling van dewinstmarges reageren met produktiestijgin-gen. Ook de overheid zou haar bestedingenopvoeren.De resultaten leken in het eerste jaar welaantrekkelijk. De industriële produktie namin 1971 met twaalf procent toe terwijl deinflatie afnam: van januari 1970 tot januari1971 stegen de detailhandelsprijzen met 28, Iprocent, van oktober 1970 tot oktober 1971met 16,5 procent. De reële Ionen (de lonengecorrigeerd voor de prijsstijgingen) stegenbijzonder snel: in de laatstgenoemde periodemet ruwweg een derde." De vraag naarvoedsel nam daardoor sterk toe. De binnen-landse voedselproduktie bleef echter achter,waardoor de invoer van voedsel begon toe tenemen, van 178,2 miljoen dollar in 1970 tot314,2 miljoen dollar in 1971 en 444 miljoendollar in 1972.De inkomensverdeling was ten gunste van deloon- en salaristrekkenden gewijzigd. DeinvesteriDgen daalden in verband daarmee in1971; mede daardoor kODde produktiestij-ging in 1972 niet worden herhaald. Boven-dien stond tege.nover de stijgende invoer-vraag een dalende exportopbrengst, voorna-melijk als gevolg van een daling van dekoperprijzen. .In 1972 liepen de zaken verkeerd. De vraag-stijging alsgevolg vaDde gestegen reële lonenwerd versterkt door de inflatoir gefinancierdeoverheidsuitgaven. De geldstroom steegsterker dan de goederenstroom. Daartoedroeg ook bijdat het bankwezen omvangrijkekredieten aan de agrarische sector verstrekteen de tekorten van de APS uit geldcreaticdekte. Pogingen van de regering om haartekorten enigszins te verminderen door debelastingen te verhogen mislukten doordathet Congres voorstellen daartoe verwierp.AaD de vraag was tegen de vastgesteldeprijzeDDiet meer te voldoen, te meer daar hetaanbod de gevolgen oDderging van de moei-lijke verkrijgbaarheid van materialen. Op deverslechtering van de Chileense positie in deinternationale haDdei reageerde de regeringdoor invoerbeperkingen, multipele wissel-koersen (verschilleDde koersen voor ver-schillende soorten transacties) en verplichtedeposito's te iDtroducereD. Dat was hoogstfrustrerend voor het bedrijfsleveD, daar mener nooit zeker van was öf men een invoerver-gunning zou krijgen en zo ja, tegen welkekoers men vreemde valuta kon kopen. en ofmen niet gedurende drie maanden cen bedragvan misschien wel honderd maal de waardevan het invoergoed in deposito zou moetengeven.De opwaartse druk op de prijzen (zie tabel 2)probeerde men in bedwang te houden doorprijsvoorschriften. Dat lukte in de APS beterdan iDde particuliere sector. De tekorteD inde APS Damen daardoor alleen maar toe.Door sommigeprijzen te beheerseD en andereDiet, creëerde de overheid vreemde toestan-den: cement was goedkoper dan de zak waarhet in zat, koperdraad was goedkoper daDtouw eD het was voordeliger om melk engraan aan het vee te voeren dan veevoer."Bij eeD beperkt aanbod en een grote vraagzijn er altijd lieden die bereid zijn meer tebetalen dan de voorgeschreven prijs. Prijs-voorschriften roepen zwarte markten in hetleven. Zoals iD zulke gevallcmgebruikelijk,werd de schuld niet bij het overheidsbeleidgezocht, maar bij de speculanteD, die uiter-aard tot de bourgeoisie zoudeDbehoren. Datlaatste klopte niet altijd. Hoe chaotisch desituatie in Chili in de loop van 1972 werdblijkt wel hieruit, dat verschillende politiekepartijen bedrijven in de APS, waarbinnen zijeen machtspositie innamen, op de zwartemarkt lieteDoperereDten einde op die manierde partijkas aan te vullen. n IDtussen gingenbuurtcomités (JuDtas de AbastecimieDto. yPrecios, comités voor aanvoer en prijzen)

zelfst~ndiggoederen tegen de officiële prijzen

Tabel 2. Stijging van de geldhoevcelheid en van het prijsniveau. in procenten.

Periode stijging van dege1dhocwelheid

stijging van hetprijsniveau

september 1969 -september 1970maart 1970 -maart 1971

september 1970 -september 19"71maart 1971 -maart 1972september 1971 -se.ptember 1972januari 1972 -januari 1973februari 1972 -februari 1973maart 1972 -maart 1973april 1972 -april 1973mei 1972 -mei 1973

juni 1972 - juni 1973juli 1972 - juli 1973

augustus 1972 -augustus 1973

63,780.5

102,4.93,8

164,9190.9201,1199,7210,9230,2257,4

35,520,115,934,0

163,1180,3174,2183,3195,4238,5283,4323,2303,6

Bron: cijfers van de Banco Central de Chile en het Instituto Nacional de Estadlsticas, geciteerd bij D.Nohlen en K. Schäffler, 'Die wirtschaftIichen Oründe des Scheiterns van Salvador AUende', HamburgerJahrburhfiir Wirtschafrs. mld Gesell.\'chaftspolirik, jrg. 19, 1974, blz. 59.

Opmerking: In 1971 nam de geldhoeveelheid sterker toe dan het prijsniveau. De reële kassen, dat wilzeggen de geldhoeveelheid gecorrigeerd voor wijzigingen in het prijsniveau, stegen derhalve. Dat hangt alsgevolç van een toegenomen goederenomzet en met de inkomensherverd~ling, terwijl bovendien in 1971de pnjscontrole nog effectief was. Ook wachtten de schadeloos gestelde eigenaren van overgenomenondernemingen waarschijnlijk met de besteding van de ontvangen hedragen.

distribueren. Zij maakten te zamen met deprijsinspectie van de kant van de overheid degrote groep van detailhandelaren het levenzuur, welke groep daardoor van de regeringvervreemdde.

De rol van het buitenlandEr is wel gesuggereerd dat de val van Allendein belangrijke mate te wijten zou zijn aanbuitenlandse inmenging, met name van dekant van de Verenigde Staten. Nu is de rol diede Verenigde Staten gespeeld hebben nietfraai. Na de verkiezingen in 1970 kreegambassadeur Korry op 15 september de vrijehand van Nixon en Kissinger om al hetmogelijke te doen om te verhinderen datAllende aan de macht kwam.U Hij kreegalleen geen mariniers ter beschikking. Be-kend isdat het ITT-concern veel gedaan heeftom Allende tegen te werken. Het schijnt bij-voorbeeld de belangrijke oppositiekrant EIMercurio financieel gesteund te hebben en de.CIA één miljoen dollar aangeboden te heb-ben.'. De bedoeling was een economischechaos te creëren en daardoor een militairecoup uit te lokken. Andere Amerikaanseondernemingen deden daar echter niet aanmee. Wel zijn de stakingen van de vrachtwa-genchauffeurs/eigenaars in oktober 1972 enaugustus 1973,' die het land lamlegden,waarschijnlijk door de CIA en wellicht doorbuitenlandse ondernemingen gefinancierd.(De chauffeurs/eigenaars voelden zIch be-dreigd door de regeringsplannen ten aanzienvan de nationalisatie van het vervoer envreesden dat de invoer van onderdelen voorhun trucks door de invoerbeperkingen ingevaar zou komen.) Het was ook opvallenddat de koers van de de>llarop de 7wartc markt.die haast voortdurend steeg, juist i11oktober1972 en augustus 1973 dalingen vertoonde.De Amerikaanse ontwikkelingshulp aan Chiliwerd onmiddellijk na Allendes verkiezingstopgezet (de militaire hulp ging door). Kre-dieten waren uit de Verenigde Staten vrijwelniet meer te krijgen en de Wereldbank heeftelke kredietaanvraag van de regering-Allen-de afgewezen.Een beslissende factor in de val van Allendekan het Amerikaanse optreden echter nietzijn geweest. Het bedrag dat de CIA tussen1969 en 1973 aan clandestiene activiteiten,gericht tegen de UP, besteedde, bedroegvolgens zijn directeur William Colby slechtsacht miljoen dollar. 2. Daarbij komen dan nogbedrailen uit andere Amerikaanse en, naarhet schijnt, Braziliaanse bronnen. De bin-nenlandse oppositie had waarlijk geen bui-tenlandse steun nodig om zich steeds meer te

.gaaDroeren.Zijwerdsteedsfeller.De voor-zichtige pogingen tot overleg tussen de rege-ring en de linkervleugel van de PDC die in1971 en begin 1972 (over de omvang van destaatssector) nog wel voorkwamen, zeer te-gen de zin van de linkervleugel van de UP,werden later geheel onmogelijk. De oppositiein het Congres ging over tot het plegen vanobstructie. Ministers werden aangeklaagd bijhet hooggerechtshof (wegens het niet be-schermen van de particuliere eigendom) enmoesten aftreden. BelastingvoorstelleD vande regering maakten geen kans en als vak-

bonden in 1973 met eisen om loonsverhogin-gen kwamen, spoorde de oppositie hen aan omdie eisen nog eens op te voeren, dat alles metde bedoeling de chaos te vergroten. Behalvede vrachtwagenschauffeurs/ eigenaars gingenook andere beroepsgroepen of gremies in

. staking. Na oktober 1972 was er vooJ;..deoverheid nauwelijks nog een beleid mogelijk.De chaos werd niet alleen door de oppositiemaar ook door revolutionair links verhevigd,met name door de MIR dat wapens nit Cuba'invoerde en steeds meer illegale bezettingenvan land en fabrieken uitvoerde. Daar warenbepaald geen buitenlandse inspirators voornodig. Ook iemand alsC. Almeyda, ministervan buitenlandse zaken en van defensie onderAllende, is van mening dat de pogingen vande Verenigde Staten om de UP-regeringdwars te zitten niet alsoorzaak van de val vandie regering kunnen gelden, hoewel dekrachten die tegen de regering werkten daar-door wel versterkt zijn.21Inmiddels was de kredietstop van de Ver-enigde Staten wel lastig. Allende had van Freieen buitenlandse schuld- van ongeveer driemiljard dollar geërfd, waarop aan interest enaflossing in 1971 433 miljoen, in 1972 409miljoen, in 1973410 miljoen en in 1974388miljoen dollar betaald moest worden.""Daarbij trof het ongelukkig dat de koperprij-zen tuimelden, wat Chili's exportopbrengstenaantastte (zie tabel 3).

Tabel 3. Koperprijzen op' dc Londensc me-taalbeurs, 1968-1975, in U.s. $ per 100pounds gemiddelden.

Jaar prijs

196819691970197119721973

januariapriljulioktober

19741975

56.2466,5164,1749,0548,4780,81

50,7271,9591,7193,57

93,0755,85

Bron: International FinaneialStatistU:s,verschillendenununetS.

Er is wel gesuggereerd dat achter de prijsda-ling van het koper een 'imperialistische eco-nomische boycot' zat. Dat is een fabeltje. Deprijsbeweging vaDkoper moet als het gevolgvan anonié'ine marktkrachten gezien worden.Er waren wel meer goederen waarvan dewereldmarktprijzen in het begiDvan de jarenzeventig ten opzichte van bijvoorbeeld hetpeil van 1968 daaldeD: kokosolie, copra,lijnzaadolie, zilver, ureum. Begin 1973, toenAllende nog in het zadel zat, gingen dekoperprijzen mee in de opwaartse bewegingdie algemeen voor de grondstoffenprijzen opde wereldmarkt was waar te nemen. Deprijsbewegingen zijn tenslotte voor de juntavan PiDochet even onplezierig geweest als .

vervolg op pagina 21

Ö[fî)~~ [fml1)(~cdJD@]Ö[j'

1 pagilw 19

16e jaargang 44 - 31 oktober 1980 21

Ide, een mythevoor de UP-regering, getuige de prijsval vanhet koper in 1975.De regering van Chili zagzich genoodzaakt teonderhandelen over uitstel van aflossing vanleningen. Dat is ook-gelukt. In april 1972werd met de Club van Parijs (de VerenigdeStaten en nog tien crediteurenlanden) daar-toe een overeenkomst gesloten. Chili slaagdeer ook nog in om netto krediet aan te trekkenuit West-Europa en Latijns-Amerika en vaninternationale instellingen (van de vanaf 1januari 1971 door socialistische landen toe-gezegde kredieten van 291 miljoen dollarwerd slechts 46,8 miljoen dollar opgenomen:de voorwaarden waren ongunstig"'). Ondanksde dalende exportopbrengsten kon de invoerper saldo behoorlijk op peil blijven (zie tabel4).

Hoewel de Amerikaanse kredietstop in com-binatie met de grote buitenlandse schuld ende daling van de koperprijzen lastig was,moeten we constateren dat de zware proble- 'men waarvoor de Chileense regering stondniet waren veroorzaakt door een te geringemogelijkheid om de invoer te bekostigen.

De Chileense weg naar hetsocialismeWanneer men noch de beschikking over eenparlementaire meerderheid, noch overde gewapende macht heeft, zijn demogelijkheden om op korte termijn radi-cale wijzigingen in de samenleving te be-werkstelligen vrijwel afwezig. Slechts eenpolitiek van kleine stapjes is mogelijk, of, metenige handigheid (die Allende met zijn de-cennia-lange parlementaire ervaring, onderandere als voorzitter van de Senaat, zeerzeker bezat) misschien wat hink-stap spron-gen.o. Allende, de PC en de PR waren zich ervan bewust dat een te grote voortvarendheidzoveel tegenkrachten zou oproepen dat eenburgeroorlog onvermijdelijk zou zijn. Eengroot deel van Allendes eigen 'PS was, tezamen met de MAPU, niet te houden en wildezo .snel mogelijk de machtsbasisvan debourgeoisie afbreken. Zij maakte daardoorafspraken tussen de UP en de POC onmoge-lijk, ondanks de aanwezigheid van een zeerhervormingsgezinde linkervleugel in de POCdie een eind met de UP mee kon gaan, envervreemde potentiële aanhangers, met nameuit het midden- en kleinbedrijf.De UP-regering ontketende krachten die zijmede alsgevolg van interne verdeeldheid nietkon beheersen. Men kan hier denken aan debezettingen van bedrijven en landerijen, toe-gejuicht door de linkervleugel van de PS enijverig gestimuleerd door de MIR, die nuAllende beweent maar niets heeft nagelatenom hem voor de voeten te lopen: .

De UP had mooie doeleinden, maar geenuitgewerkte ideeën over de wijze om die te

Tabel 4. Invoer en uitvoer van goederen, 1968-1973, in U.S. $ miljoen

Bron: International Finam:iaIStatistics, jrg. 31 no. 5, 1978. .Opmerking: c.i.f.betekent cost, insurance, freight en heeft betrekking op de invoerwaarde inclusiefvracht- en verzekeringskosten, i.t.t. de uitvoer, welke f.o.b. (free on board) gewaardeerd is.Andere bronnen geven andere cijfers. Het Handbook of International Trade and Development Statistics1979 van de UNCTAD geeft bijvoorbeeld voor 1972 en 1973 veel hogere invoerwaarden ($1001,0miljoen resp. $1325,6 miljoen). Wellicht is dat een gevolg van een verschil inomrekeningsmethoden, eenverschil dat gemakkelijk voorstelbaar is bij hantering van multipele wisselkoersen.

bereiken. Zij was intern verdeeld en heeftgeen duidelijk beleid kunnen voeren. Van de

-schoon klinkende beloften in het programmaten aanzien van eetl efficiënte planning encoördinatie van alle overheidsorganen kwamniets terecht. In plaats daarvan ontstond erstrijd tussen de verschillende partijen btnnende UP om de macht binnen de departemen-'ten. Links heeft in het algemeen grote be-zwaren tegen een markteconomie en zietmeer in een planeconomie. In dit geval werdde 'anarchie van de markt' vervangen door de'anarchie van noch plan, noch markt'."De mislukking van het beleid van de UP-re-gering, voor zover van een beleid gesprokenkan worden, is niet alleen te wijten aaninterne verdeeldheid en een vijandige omge-ving. Men kan ook wel stellen dat de UPwerkelijkheidsvreemde ideeën had. Men kanaannemen dat zij er eerlijk naar streefde demacht bij het volk te brengen, te decentrali-seren. Hoe dat in overeenstemming gebrachtzou moeten worden met een centrale plan-ning, die de UP ook wilde, heeft ze nooitduidelijk kunnen maken. Maar dat is ecnprobleem dat links wel vaker weigert onderogen te zien.o. In de praktijk was er in Chilieen gedecentraliseerde economische beslis-singsmacht. Een gedecentraliseerde econo-mie kan slechts goed functioneren als menzich door de markt beperkingen laat opleg-gen, in die zin dat aan inkomenseisen slechtsvoldaan kan worden voor zover de bedrijfs-resultaten van de ondernemingen waar menwerkt die toestaan. Die rem ontbrak in deAPS en de onteigende agrarische bedrijven.Het bankwezen sprong wel bij. De resulte-rende inflatie kon dit keer niet gewetenworden aan de kapitalistische structuur vande Chileense samenleving.Al vóórdat de UP de regeringsmacht inhanden kreeg, draaide ze zichzelf een radvoor de ogen. Zij meende, zoals zoveel criticivan het zogenaamde -monopoliekapitalisme,dat dit de produktie op een te laag niveauhoudt. Er is al op gewezen dat de UPmogelijkheden voor grote. produktiestijgin-gen zag, doordat niet-gebruikte produktieve

krachten zich zouden kunnen ontwikkelen.Het waren dezelfde utopische fantasieën dierond 1917 in de Sowjet-Unie leefden. In hetABC van het Communisme van Bucharin eDPreobrazhensky vinden wesoort~elijkerooskleurige voorspellingen over de 'snelleontwikkeling van de produktieve krachten'. 07De UP had kunnen weten dat het met dieproduktieve krachten die zo door het kapita-lisme .worden onderdrukt, kan tegenvallen.Zij liep met open ogen in de val, ook wat hetspontane ontstaan van de 'nieuwe mens'betreft. Allende meende dat die mens, vanzijn verkeerde bewustzijn ontdaan, graagvrijwillig arbeidt." Ook wat dit betreft heeftde UP verzuimd naat de ervaringen elders tekijken. Het officiële leerboek politieke ec0-nomie van de communistische partij in deSowjet-Unie betoogt weliswaar, Lenin ei-'terend, dat 'communistische arbeid onbe-taalde arbeid tot nut van de samenleving (is),vrijwilligearbeid, dk verrkhtwordtzonderopbeloning te rekenen, ua de gewoonte lIOorhetalgemeen welzijn te werken, arbeid ah be-hoefte van een gezond organisme"", maar hetis wel zo realistisch in te zien dat voordat deparadijselijke fase van het communisme (nade fase van het socialisme) aanbreekt, 'denoodzaak van een strenge handhaving van dearbeidsdisciplinemet de eisen van produktkop grote schaal verbonden (Is)'.3. Wie naarvoren bracht dat het economische beleid van

. de UP-regeringop irrealistischevooronder-stellingen gebaseerd was, werd evenwel ver-weten geen sympathie voor de doelstellingenvan de UP te hebben.31Het is tekenend voorhet toen heersende intellectuele klimaat datde PC door studenten spottend een burgerlij-ke partij genoemd werd.'" In dit klimaat vanhet primaat van de politiek boven de econo-mie moest de economie wel vastlopen. Dathad de UP aan zichzelf, haar aanhang en aandegenen die links van haar stonden (de MIR)te danken.Ondanks de sympathie die men kan hebbenvoor het oprechte streven van de UP om de

vervolg op pagina 25'

1968 1969 1970 1971 1972 1973

Uitvoer 858,0 1075,4 12486 962,3 855,4 1230,5

w.v. koper 684,3 925,5 839,8 701,2 630,8 1025,5invoer (c.i.f.) 742,7 907,1 941,1 980,0 933,3 1097,9

'erva/g van pagina 21

Allende, een mythe

... Visser (1943) doceel1 geld- enJankwezen en monetaire theorie aanJeeconomische faculteit van de VrijeJniversiteit van Amsterdam. Hij>ubliceerdeonder andere Moneraire,eorie (tweede herziene druk, Leiden980).

macht aaDhet volk te geven en de levensom-standigheden van de armen te verbeteren,een sympathie die door het optreden van demilitaire junta slechts versterkt wordt. moetmen toch concluderen dat Allende iets onmo-gelijks wilde,

Ikdankdr. W.Keizervoorzijncommentaarbijbelconceptvandit artikel.

NotenZie voor de volledige titels de lijst van geraad-pleegde literatuur.I: Een Engelse vertaling van dit programma is alsH. 1 opgenomen in Salvador Allende, Chile's Roadto Soeiolism.2. 'The 'Programme of Unidad Popular', in S.Allende, a.w. blz. 29.3. 'The Purpose of Our Vietory', in S. Allende.a.w. blz. 60.4. B. Loveman. Chile, blz. 296.5. Y. Ferguson. 'Pmpeetiveon 11",Al/ende Ex!""riment', blz. 75.6. Loveman, a.w. blz. 331. S. de Vylder. Al/ende'..Chile, blz. 29.7. De cijfers van de winstovermakingen zijn af-komstig van de Banco Central de ChBe, g<citcerdbij De Vyldor. a.w. blz. 125 en de exportcijfers ui,Internalional Finaneial Sta/islk.r, jrg. 31 no. 5. mei1978.8.DeVylder,a.w.blz.1lgenC.Fortin.'Nationa-liza,ion of Copper in Chile and ir, lntern"ti,'nalR<pereu>sions', in; S. Stderi (red. I. (.'lil.1970-1973, blz. 186.9. Fortin. a.w. blz. 196-'7. Fortin was onderAllende hoofd van het Europese kantoor van doChileense staatsorganisatie voor de koperexport,CODELCO (Corporación de Cobre).10. Officiële cijfers. geciteerd in D. Nohlcn en K.Sehäffler, 'Die wirtschaftlichen Gründe des Sehei-tems von Salvador Allende', blz. 47.11. De Vylder, a.w. blz. 192.12. De Vylder, a.w. blz. 190-'1.13. A. Guardia, A. Martinéz en S. Ramos, 'Gene-tal Considerations on the Chilean EconontieStructure', in Sideri (red.), a.w. blz. 21.14. P. Vuskovic, 'The Economie Poliey of thePopular Unity Govemment', in J. A. Zamntit(red.), T~ Chilean Road /0 Socialism, blz. 50.15. A. Nove, 'The Political Economy of tbe Allen-de Regime', in Ph. J. O'Brien (red.), ADende',Chile, blz. 59.16. S. Ramos, 'Inflation in Chile and tbe PoliticalEconomy of tbe Unidad Popu1ar Govemment', inSideri (red.), a.w. blz. 334. Ramos was onderAllende secretaris van de Economische Commissievan de ministerraad.17. Nohlen en Schäffler, a.w. blz, 57.18. De Vylder, a.w. blz, 223.19. Zie over de inmenging van de Amerikanen Ph.J. O'Brien, 'Was the United States Responsible forthe Chilean Coup', in: O'Brien (red.), a.w.20. O'Brien, a.W.blz. 230,21. C. Almeyda, "The Foreign Policy of tbe Uni-dad Popular Govemment', in Sideri (red.), a.w. blz.129.22. J. R. Behrman, Macro-economie Policy in aDeve/oping Country, blz. 76.23. Gegevens v,an de Banco Central de ChBe,geciteerd bij Nohlen en Schäffler, a,w. blz. 892-'3,24. A. Guardia,' A. Martinéz en S. Ramos, dieonder ADende hoge posities in het overheidsappa-raat innamen, hebben later toegegeven dat 'Only amnvement of aD overwhelnting majority could

carry OUIIne contemplated transformations in tbepolitical, social and economie apparatus in anorganized and complete manoer', Guardia, Marti-néz en Ramos, a.w. blz. 21-'2.25. De Vylder, a.w., blz. 153.26. Zie A. Lindbeek, T~ Polukal Economy oft~New uft, blz. 32-56.27. N. 1. Bukharin en E. A. Preobrazhensky, TheABC of Communism, par. 22, blz. 119.28. Zie noot 3.29. Poli/ise~ Qkonomk, Band 4, blz. 245.30. Poluisc~ Okonomk, Band 3, blz. 225.31. Dit overkwam de grote kenner van socialisti-sche volkshuishoudingen Alee Nove toen hij in deperiode september-november 1972 aan het plan-ning-institunt van de Katholieke Univcrsiteii'doceerde. Zie Nove, a.w. blz. 51.32. Nove, a.w. blz. 55.

LiteratuurS. Allende, Ch/le's Road 10Sociolism (red. J. E.Garres), Penguin. Harmondsworth 1973.J. R. Behnnan, Macro-eeonomk Policy in a D"",,w.ping Country; The Chilean Ex!",rience, North-Holland Publishing Comp.. Amsterdam 1977.Ph. J. O'Brien (red.), Al/inde's Chile, Praeger, NewVork 1976.N. 1.Bukharin en E. A. Preobrazhenskv, TI", ABCof Commllnism (red. E. H. Carr), Pe~guin. Har.mondsworth 1969 (de oorspronkelijke Russischeeditie is van 1919). .T. E. Davi.. 'Eight Decades of Intlalion in Chile.

1879-1959: APolitical Interpretation',Journa/ ofPolukal Economy, jrg. 71 no. 4, 1963.Y. Ferguson, 'Perspective on the Allende Experi-ment', Problems of Communism jrg. 27 no. 3,1978.K. Holbik, 'The Tasks and Prohlems of Marxism inChBe's Eeonomy', Zei/schrift für die geSamleS/aa/swissenschaft, Band 129 no. 2, 1973.5.'Léhmann, "The Political Economy of Armaged-<Ion: Chile 1970-1973', Joumal of DevelopmenlEconomks, jrg, 54 no. 2, 1978.A. Lindbeek, T~ Poluieal Economy of the Newuft, Harper & Row, New Vork 1971.B. Loveman, Chite: T~ Legacy of Hispanie Capi-,alism, Orlord University Press, New Yor!, 1979.O. Nohlen en K. Schäffler, 'Die wirtschaftlichenGründe des Scheitems von Salvador Allende',Hamburger Jahrbru:h für Wir/schafts. und Gesel/-schaftspoli/if<, 1ge jr., 1974.Poli/isc~ Okonomie, Band 3 en Band 4, OiettVerlag, Berlijn (DDR), 1973. resp. 1974.P. N. Rosenstein-Rodan, 'Why AIIende Failed',Challenge, jrg. 17 no. 2, 1974.S. Sideri (red.), Chile 1970-1973: Economk De-velopment and Us In"'rnalionaJ Sening, MartinusNijhoff, Den Haag 1979.S. do Vylder, Allende's Chile; T~ politkal eeono-my of Ihe rLre and fall of /~ Unidad Popular,Cambrid~e University Pro", Cambridge 1976.J. A. Zamntit (red.), T~ Ch/lean Road /0 Socio-li.m, Institute of Development Studies at tbeUniversity of Sussex. 1973.

Inflezonden mededelino

De studiegids vanStudiecentrumNOVI ligt voor uklaar!Vraaghem nu gratis aan.

De studiegids 1980-1981 mag u, kunt u niet missenals u geïnteresseerd bent in de voorjaarskursussenvoor AMBI, Applikatieprogrammeur, Systeem-onderzoektechnieken en Intro voor gebruikers.Vraag nu de studiegids aan want nu is de keuze inkursussen en kursusdata nog het grootst.

~ ~Zend mij de studiegids 1980-1981

Naam:

Adres:

Postkode en plaats: In,- - ----------

Zenden in open envelop zonder postzegel aan:Studiecentrum NOV!, Antwoordnummer 3942,1000 PX Amsterdam.

--- Studiecentrum NOV!, Stadhouderskade 6,1054 ES Amsterdam. Telefoon (020) 16 56 66.