DE SKOALLE FAN FRIENS

Sammele en gearstald troch

Wiger Zylstra

Mantgum, novimber 2012

1

side

Ynhâld 1

I. De skoalle fan Friens troch de jierren hinne 2

II. bylage 1: oersicht fan de learkrêften yn Friens 15

III. bylage 2: de befolking fan Friens 17

IV. bylage 3: Haadstik X út it “Supplemint” fan “Twa Ferweven Libbensferhalen”; oer Klaas Zylstra en Margje de Haan 18

Bylage 4. De Zylstra’s yn Friens en Reduzum

bylage 5: De schoolmeesters van Idaarderadeel in de loop der tijden (Friens, Idaard,Reduzum); fryske-akademy 9 siden

2

Doe’t ik alle mooglike ynformaasje sammele foar myn boek “Twa Ferweven Libbensferhalen” oer it libben fan ús heit en mem, Klaas Zylstra en Margje de Haan, kaam ik fansels ek út by de skoalle fan Friens, it doarp dêr’t ús heit yn 1913 berne is en dêr’t hy en syn twa broers en trije susters, de bern fan Wieger Zylstra en Roelie Kloosterman, nei skoalle gien binne. De ynformaasje dy’t ik tsjinkaam yn argiven, by Tresoar en ferskate albums koe ik net altyd foar dat femyljeboek brûke, mar is faaks wol nijsgjirrich foar Frienzers en elts dy’t “wol wat mei Friens hat”. Sadwaande.

Wiger Zylstra, Mantgum, novimber 2012

I. De skoalle fan Friens troch de jierren hinne

Fan wannear ôf der in skoalle yn Friens west hat witte wy net krekt. Faaks net earder of letter as yn bygelyks Reduzum, dêr’t om 1557 hinne al in skoalmaster oansteld waard. It tal bern yn Friens wie yn dy tiden fêst grut genôch. Mar net earder as 1787 komme we yn de kranten de skoalle fan Friens foar it earst tsjin: der wienen plakken foar in ûnderwizer yn Friens en yn Ægum vakant, yn de Ljouwerter fan 8 septimber stie in oprop:

LK 8 septimber 1787

De nije master sil der fêst kommen wêze. Faaks hat hy him noch drok makke mei de plannen foar it “Het Afbreeken van een Oude en Opbouwen van een nieuwe KERK in den Dorpe Friens” (oanbesteding yn 1794). Dy nije tsjerke waard betelle troch Pico Galenus van Sytzama, mar dat hat de krante net helle (of is no net mear te finen). Dat doe lang net alles yn in krante kaam, ek net yn de Ljouwerter, betsjutte fansels net dat der neat barde lyk as no der fan alles de krante stiet dat neat om ‘e hakken hat.

LK 4 maaie 1821

Hoe dan ek, yn Friens koenen se ôfbrekke en bouwe. De âld skoalle plat, in nije der foar yn ’t plak. Master Sybinga sil der wiis mei west ha. Soe it feit dat grietman Van Sytzama ek yn

3

Friens wenne (op slot Beslinga), ek in rol spile ha? Tagelyk wienen de Frienzers yn 1825 oe sa begien mei “die door den watersnood, in rampspoed moeten leven”; der waard yn koarte tiid yn Friens in kaptaaltsje by elkoar sammele. (heal Fryslân stie yn dat jier sa’n bytsje ûnder wetter, pleatsen stoarten yn, kij wienen ferdronken, it lân foar jierren bedoarn).

Twa jier nei de oerstreaming fan de hiele greidhoeke kaam master Sybinga oan syn ein. De bêste man hat fêst hast oan it lêst ta yn de Frienzer bern omslein.

Der moast in nije master komme. Tsjinwurdich moatte skoalmasters tûzenpoaten wêze, yn dy tiid koenen se der ek wat fan: “Acte niet lager dan den derden Rang, goed burgerlijk en zedelijk gedrag, goed practikaal en klassikaal onderwijs. “ Tagelyk wie hy fansels ek Koster, Voorlezer en Klokkenist. It ûnderhâld fan it oerwurk, lyk as yn Poppenwier, hearde der gelokkich yn Friens net by. Mar der stie wol wat tsjinoer: “Een Tractement van f 225,-- uit de Grieternij-kas, vrij Gebruik van een Tuin, eene voor korte jaren gezette Schoolhuizinge, de Schoolgelden van 20 Leerlingen, die jaarlijks op ongeveer f 60,-- kunnen gerekend worden.” (LK septimber 1827, 4 kear) Dêrby dus noch f 25,-- foar syn taken yn tsjerke. Dit mocht de master net misse!

LK 10 augustus 1827

De nije master: I.J. Sijbenga fan Poppenwier, nei alle gedachten de soan fan de yn 1827 ferstoarne J. Sybinga (nammen waarden doe net altyd gelyk stavere, Sybenga koe bêst Sijbenga wêze). Hy pakte de trie fan syn wierskynlike heit op oant 1849, doe’t hy de ferneamde Baron Mr. Eyzo de Wendt van Sytzama dy’t yn 1843, twa jier nei syn heit, ferstoarn wie, efternei gong. Yn de Ljouwerter kamen wer advertinsjes en Wytze Eppinga waard ûnderwizer yn Friens. Yn 1874 fierde hy dêr syn sulveren jubileum:

4

LK 5 juny 1874

Yn de tiid fan master Eppinga moast ek de toer en de tsjerke heechnedich opknapt wurde en der moast ek alwer in nije skoalle komme. Dêr waard wiidweidich oer hin en wer praten by kastelein Nauta yn Roordahuizum. Jild, dêr draaide it doe ek al om.

LK 6 febrewaris 1857

Ek master Eppinga waard âld en moast nei ferrin fan in protte ûnderwizersjierren belies jaan. Yn ’t harnas stoarn ,

LK 27 augustus 1883

want fjirtjin dagen nei de dea fan Eppenga waard der omsjoen nei in opfolger:

5

6 septimber 1883

It lean wie yn fyftich jier mear as trije kear sa heech wurden; oer koster, foarlêzer en klokkenist waard net mear praten. It sil J. Hornstra wol wurden wêze dy’t yn jannewaris 1885 in faam socht.

LK 21 jannewaris 1885

“eerlijk en zindelijk” hoechde de faam fan master Hornstra dus net te wêzen, flink wie genôch.

Tritich jier nei’t it besteande skoalgebou delsetten waard, waard der tocht oan wer in nije skoalle (mei ien lokaal) yn Friens. Yn desimber 1886 waard de skoalle oanbestege. Yn septimber waard der in skoalfeest mei in draaimoune derby holden. Omdat de nije skoalle iepene wurde koe?

de âld skoalle

6

Mar it wie net altyd feest, der moast ek wat gebeure. Sa waard yn de tachtiger en njoggentiger jierren de terp fan Friens foar it aldergrutste part ôfgroeven. Dat dêrby doe âlve liken fûn waarden, helle fansels de Ljouwerter Krante. It kaam sels efkes oan ‘e oarder yn Provinsjale Steaten.

LK 4 novimber 1887

Mar ek de femylje Witteveen fan Friens kaam gauris yn de Ljouwerter omt der mei harren dravers safolle prizen yn ‘e wacht sleept waarden en sels Douwe de Haan helle it nijs omt him it skjinmeitsjen fan de skoalle foar f 24,60 gund waard; in pear jier letter waard dat f 28,--). Yn 1890 setten se mei de bou fan it molkfabryk yn Reduzum út ein; in fersyk fan juffr. St. van Essen om een hegere jaarwedde no’t se net mear fjouwer mar seis oeren de famkes de nuttige handwerken bybringe moast, waard troch B. & W ôfwezen: se hie oant doe altyd tefolle krigen.

1899. Master Hornstra hie it fjirtjin jier yn Friens útholden en “De Gemeenteraad heeft met algemeene stemmen toegestaan het verzoek van den heer J. Hornstra, hoofd der school te Friens, om in gelijke betrekking te worden overgeplaatst naar Roordahuizum.” Se woenen doe wol nei Friens ta, de masters: der kamen 26 sollisitanten op de vakature (f 750 benevens vrije woning met tuin). Durk van Gorkum van Saandam waard per 1 jannewaris 1900 beneamd as haad fan de skoalle fan Friens. “De ingezetenen van Friens hadden een adres ingezonden, verzoekende de benoeming van de Heer Kreeft” (dy’t op it twadde plak sie). Mar de rie wist it fansels folle better as de Frienzer heiten en memmen. Kreeft waard fjouwer moanne letter yn Jiskenhuzen beneamd.

7

Juffrou Styn Van Essen en master Van Gorkum en 13 lytse Frienzers

En fierder:

de skoalskjinmakster krige in gratifikaasje omt se in soad ekstra wurk hân hie doe de noardmuorre fan de skoalle fernijd waard,

mej Boersma-Fokma waard opfolge troch mej. P. Sixma-de Haan as ‘lid der damescomm. van toezicht op het handwerk-onderwijs’,

opnij beneamd “tot leden der commissie van schoolverzuim de heren Schuitemaker, Grou, Van der Goor fan Warga en Jarig Boersma fan Friens.”

Yn 1922 waard de ûnderwizerswenning yn Friens opnij foar fiif jier hierd foar f 150,- it jier. Se seagen dus doe noch wol takomst foar de skoalle. Ek doe’t der yn 1923 in nije master socht wurde moast yn it plak fan Van Gorkum, dy’t nei 23 jier faaks syn nocht hie fan dy sigerige skoalle fan Friens wêr’t nea in sprút sinne yn kaam en dêr’t de sykte je ûnder de lea krûpte. Hy ferstoar trije jier letter, 58 jier.

LK 10 desimber 1923

Begjin 1924: S. Terpstra fan Warten kaam foar Durk van Gorkum yn ’t plak.

Twa jier letter waard foar it earst praat oer mooglike opheffing fan de skoallen fan Friens en Idaard. “Spr. kan zich tegenkanting wel voorstellen, maar het zou toch daarheen moeten om het onderwijs op peil te brengen.” De bern fan Friens en Idaard koenen moai

8

nei de skoalle fan Reduzum. Terpstra seach de bui al hingje en sollisitearre nei Stiensgea, mar kaam op plak twa. Yn febrewaris 1927 waard hy yn Poppenwier beneamd.

LK 25 febrewaris 1927

It opstappen fan master Terpstra wie tagelyk foar B. & W. en de gemeenterie oanlieding om werris te praten oer it wol of net fuortbestean fan de skoalle fan Friens Yn de Rie fan Idaarderadiel fan 28 febrewaris 1927 stie it as nû. 13 op de aginda:

LK 26 april 1927

Doe, yn 1927, ha se it bestean fan de skoalle yn Friens noch efkes foar harren út skowe kinnen. It mastershús koe wer foar fiif jier (foar f 225,-- it jier) hierd wurde en der waard in opfolger socht en fûn foar master Terpstra: master Hemminga fan Lúnbert. Mar ek dy seach al gau it swurk driuwen: ein 1929 makke de noch nije master fan Friens as earste kâns om yn Easterwierrum beneamd te wurden. Alwer ien dy’t it skoaltsje fan Friens as springplank brûkt hie. Mar mooglik dat master Hemminga it yn ‘e hjerst en yn ‘e maaitiid ek net hurdzje koe yn it kâlde lokaaltsje as de kachel noch net pleatst of alwer fuorthelle wie. Sels de Rie makke him drok oer it tydstip dat de kachelsetter syn wurk dwaan moast.

Master Hemminga hat faaks yn 1928 wol it doarpsreiske fan Friens nei It Wâld meimakke.

9

↓ dit moat pake Wieger wêze, de man mei de strik foar, efteroan op ‘e hoeke

En dit, it famke efter it boerd, hielendal oant ein, is Jantsje, 13 jier! ↑

Doe’t master Gorter fan Reduzum “op diens verzoek 3 maanden ziekteverlof werd verleend”, waard Hemminga beneamd yn Easterwierrum en dat wie yn febrewaris 1930 foar de B. & W. en gemeenterie reden om werris te praten oer it skoaltsje fan Friens. B &W seach der gjin ljocht mear yn, dy pear bern koenen wol nei Reduzum of Jirnsum ta. Der wienen op dat stuit noch seis bern, mar de mearderheid fan de rie ferwachte dat it tal de kommende pear jier op sa’n tolve, trettjin, en dêrnei op 18 en 21 komme soe. De skoalle moast bliuwe!

LK 8 febrewaris 1930

10

En dus moast der in opfolger foar Hemminga fûn wurde en dus kaam der wer in oprop foar in nije master yn Friens yn de krante:

LK 18 maart 1930

Net folle flecht op ‘e koai, dizze springplank koe wolris te koart wêze. Sa lang der gjin opfolger foar Hemminga fûn wie, stie earst in blau moandei in J. Wiersma foar it hantsjefol Frienzer bern. Tydlik, en dat hat hy wiermakke:

LK 24 maaie 1930

It liket der op dat Wiersma, ek al stie hy op twa, dochs beneamd is yn Terborg; dat wie sa fier fuort, dat hat de Ljouwerter Krante en de Frisia net helle. Sa krigen se it yn Grou wer drok mei advertinsjes setten, mar it slagge diz’ kear flot wer in man foar Friens te finen. Van der Meer fan Eksmoarre naam it stokje fan Wiersma oer.

LK 8 april 1930

Ek oer ferskate kommisjesleden moast de rie in beslissing nimme. En ek dy kamen, wichtich as se wienen, yn de krante.

Hat master Van der Meer yn syn earste jier yn Friens daliks al in skoft siik west? Yn novimber hie mej. M. Okkema út Grou blykber al in hoart besocht de Frienzer bern lêzen,

11

skriuwen en rekkenjen by te bringen. Mar ek sy fûn Friens blykber wat te lyts en socht har takomst yn De Lemmer. En hat, doe’t sy nei De Lemmer gie, Van der Meer daliks syn plakje foar de klasse wer ynnommen? Hy is wol de lêste learkrêft fan de Frienzer skoalle, dejinge dy’t yn 1934 (tegearre mei handwurkjuf Styn van Essen) ûntslein wurdt. Hoe dan ek, 1930 wie foar de Frienzer skoalle, foar de Frienzer bern, tige ûnrêstich, mei wol fjouwer ferskate masters (en in juffrou) foar de klasse: earst noch in pear moanne Hemminga, doe in blau moandei in Wiersma, doe mooglik noch koarter Van der Meer, yn ‘e hjerst efkes juffrou Okkema fan Grou en it lêste skoft oant it doek foel, wer Van der Meer. Se ha fan mear learkrêften fêst net mear leard.

LK 21 novimber 1930

En dêrnei? De skoalle liket gewoan troch te draaien, “de damescommissie voor het handwerkonderwijs”wurdt ferfarske mei froulju Hiemstra-Van der Zee en Sixma-De Haan en in pear jier letter mei frou Lolkema-Boersma; D.P. de Haan mocht noch altyd de skoalle skjin meitsje. Dy wie yn dy tiid al multi-funksjoneel; sa waard hy ek brûkt foar de periodike “herijking van maten en gewichten” en foar de “gratis inentingen”. Juffer Van Essen hie yn 1933 40 jier de famkes fan Friens “de nuttige handwerken” besocht by te bringen. Wat hie sy yn dy 40 jier al net in ûnderwizers yn Friens foarby kommen sjoen.

LK 1 april 1933

Nei’t Styn van Essen yn de maaitiid yn it sintsje setten wie, kaam de hjerst fan 1933. Yn augustus kamen der tsjustere wolkens út Den Haach oandriuwen, it wienen de krisisjierren (doe ek al) en ek minister Marchant fan ûnderwiis moast besunigje. De Rie moat him bûge oer in ynkommen stik út Den Haach:

12

Opheffing van scholenIngekomen was een schrijven van denMinister van Onderwijs aan den Burge-Meester waarbij krachtige medewerking van den Burgemeester wordt verzocht om te komen tot opheffing van de o.l. scholen te Friens en Idaard. B. en W. zullen waarschijnlijk te dien opzichte t.z.t. met nadere voorstellen bij de Raad komen.

Doe’t op 30 oktober 1933 de Rie har der oer bûgde, die bliken dat der fan alle kanten “adressen” ynkommen wienen: “allen met het verzoek om genoemde scholen niet op te heffen.” Fan B. en W. woe allinnich de boargemaster Nammensma minister Marchant fan O. K. en W. gelyk jaan. Hy hie de man yn Jubbegea praten heard en wie alhiel yn ‘e besnijing kommen fan syn oertsjûgjende rede. Hy woe in kras sette troch de skoallen fan Idaard en Friens. De boargemaster wie der fan oertsjûge dat it ein foar de twa skoallen dochs yn sicht wie, it wie in kwestje fan hiele koarte tiid. Mar de measte riedsleden hienen wol earen nei alle ynbrochte beswieren, lyk as de ôfstân dy’t de Frienzer bern aans nei skoalle ôflizze moasten, de kosten fan in mooglike skoalbus, de efterútsetting fan it iepenbier ûnderwiis yn fergeliking mei it bisûnder ûnderwiis, it wichtige plak fan de skoalle yn it doarp.

”Na uitvoerige repliek van verschillende sprekers is tenslottemet 9 tegen 2 stemmen overeenkomstig het voorstel van de meerderheid van B. en W. besloten niet aan het verzoek van de minister te voldoen. Tegen dit voorstel stemden de herenHuitema en Zwart.” Frisia, 24 novimber

1933

De skoalle wie rêden. Mar foar hoe lang? In moanne letter kamen de donkere wolkens út it noarden. Ged. Staten fan Fryslân stipen minister Marchant en lieten de Frienzers en Idaarders falle as bakstiennen:

Frisia, 22 desimber 1933

De Rie waard “overruled”. De skoallen moasten per 1 april 1934 ticht. Hjir koe gjin Rie of Kolleezje tsjin op. Praten hie gjin sin mear. De bern fan Friens en Idaard soenen tenei, sa mooglik mei in skoalbuske, nei Reduzum ta. It personiel krige ûntslach, earfol, dat wol. Ged. Steaten wienen sa goed en joegen tastimming om de skoallen net per 1 april mar per 1 maaie te sluten. No hiene de âlderkommisjes by De Kroon berop oantekene en it like der

13

op dat de ynspekteur fan betinken wie dat de skoallen, salang der gjin útspraak út Den Haach kommen wie, gewoan troch gean koenen.

Mar yn it alderlêst fan maart foel it doek foar Idaard en Friens definityf:

De gemeenterie koe doe net oars as der in ein oan breidzje foar it personiel:

En de bern? Dy koenen, as se net nei de roomse skoalle yn Jirnsum gyngen, mei de skoalbus fan Boekema fan Warten (betelle troch gemeente, ryk en âlders) nei de skoalle fan Reduzum ta.

En it skoalgebou? Dat hie syn langste tiid stien hân, yn desimber 1934 ferkocht foar f 465,-- oan de Frienzer timmerman Van Randen, foar ôfbraak.

14

II. Bylage 1: Oersicht fan learkrêften yn Friens:

Yn 1626 - ±1665 Iede Paulus “schooldienaer tot Friens

±1665 - ±1678 † Bouwe of Buwe Iedes skoaltsjinner en ûntfanger= soan fan Iede Paulus

± nov.1678-1719/’20 Trijntie Buwes “schoolmeesterse” of “schooledienaerse” tot (mear as 40 jier!) dochter fan Buwe Iedes Friens

+ “kosterse” en “voorzangerse”+ ûntfanger fan de floreen (nei 1700)wenne mei broer Abraham Buwes yn de

“Kerckehuizinge”maaie 1720-1780! Buwe Abrahams(mear as 60 jier!) (Ringnalda) ûntfanger, boer, fan 1754 ôf allinnich skoalm.

muoikesizzer fan Trijntie skoalle siet mei “mandemuur” oan de pleats fêst& mei Nank Bootes Nijdam fan Grou

±154 jier skoalmasters en –juffer út ien femylje yn Friens!

1780-1783 † Ielke Idzes Boersma kaam fan Wergeayn opknapt skoalhús

Kloklieder, ûnderhold it oerwurk + putsjeman foar de tsjerkfâdij

1 april 1783-juli ‘87 Folkert JellesJuly 1788-1826 † Jan Jacobs *1764 Bûtenpost

(1812 +Sijbenga) ûntfanger, earmfâd & Sjoukjen Tjeerds“ijtiger” fan bûterfettenheit fan 3 skoalmasters

1795: nije skoalle, setten tr. Andries Klazes1821 skoalle opknapt

1827-1848 Jacob Janss Sijbenga * Friens, 10 des. 1794soan fan Jan Jacobs Sijbenga fan 1812 ôf ûnderwizer yn Poppenwier& Hiltje J. Cuperus, 7 bern

1849-†1883 Wijtze Eppinga *±1820foar de klasse op ‘e Gerdyk, Lippenhuzen,1844 ûndermaster yn Reduzum

1857 foarstel: in nije skoalle1862 skoalle opknapt en fergrutte(is it yn 1857 by in foarstel bleaun?)

1884 -1899 Jan Jentsje Hornstra *18 aug. 1856, Wergea,

15

Foar de klasse yn Wytgaard, Weidum, De Jouwer, Kubaard, Yn 1899 nei Reduzum, oant 1911

1887 Nije skoalle

1900-1923 Durk van Gorkum kaam fan Saandam

1924-‘27 S. Terpstra kaam fan Warten, letter Stiensgea Yn ’27 nei Poppenwier

1 sept.1927-‘30 R.S. Hemminga kaam fan Lúnbertyn 1930 nei Easterwierrum

begjin ’30 J. Wiersma nei Terborg?

july 1930 -1 maaie 34 S. van der Meer fan Eksmoarrewe witte net wêr’t hy nei 1/5 ’34 bedarre is.

in pear moanne yn ’30 Mej. M. Okkema (kaam fan Grou)giet ein 1930 nei De Lemmer

En net te ferjitten:

Juffrou Styntsje van Essen, juff. Nuttige Handwerken (fan 1893 oant it ein fan de skoalle 1 maaie 1934)

1 maaie 1934: de skoalle fan Friens wurdt opheven troch minister Marchant!

16

III. Bylage 2: De befolking fan Friens:

Oantal ynwenners húshâldings skoalbern pleatsen mei stimrjocht1511 1217e en 18e ieu 131744 211795 ± 25 1815 117 151855 1491895 1631897 1571900 1401901 137 ±301900-’23 ±201927 161930 6 neffens ferwachting en hope per 1/5 ’30 91931 ,, 91932 ,, 131933 ,, 181934 ,, 21, by de opheffing blykten der 18 te

wêzen

En no?

1999 2002 2004 2005 2006 2007 2008 2009 201292 87 88 89 91 92 90 78 89

17

IV. Bylage 3:De skoalle fan Friens (= haadstik X út: Supplemint fanTwa Ferweven Libbensferhalen, oer Klaas Zylstra en Margje de Haan)

olle witte wy net fan de skoallejierren fan de bern fan Wieger en Roelie. Ja, ús heit koe duvels hurd, sûnder mankearren rigeltsjes plaknammen oprattelje dy’t der troch master Van Gorkum of Terpstra ynstampt wienen (TFL side 9). En se sille yn Friens

wol bliid west ha mei de seis bern fan Zylstra, de skoalle wie lyts en har bestean dus wif. Mar as it grutte ljochten wienen dy’t in skitterende takomst foar har hienen, dan hat yn elts gefal de striid om it bestean dat al gau ferballe. Mei trettjin, fjirtjin jier gienen de bern fan Wieger en Roelie nei de boer of nei in boerinne. Der moast wat fertsjinne wurde!

FMaster Durk van Gorkum wie yn 1900 út Saandam wei yn Friens kommen, hy bleau oant begjin 1924 doe’t master Terpstra it oanwiisstokje fan him oer naam. De bern fan Wieger en Roelie ha, wat de âldste trije oangiet, dus hiel harren skoaltiid by master Van Gorkum yn ‘e klasse sitten, de trije jongsten, Sijbrigje/Sieb (fan 1912), Klaas (fan 1913) en Jantsje

Juffrou Styn Van Essen en master Van Gorkum en 13 lytse Frienzers.Dit is dus tusken 1900 en 1924; dikke kâns dat hjir ien of mear fan Wieger en Roelie by sit(te). . .

(fan 1915), sieten yn de leechste klassen by master Van Gorkum en kamen letter, begjin 1924, by master Terpstra yn de klasse. De dea fan harren mem yn jannewaris 1922, 38 jier jong, hat faaks wol wat in ein makke oan geregeld skoallegean yn Friens. Pake Wieger bleau yn desimber 1922 mei yn elts gefal syn jongste trije bern sitten: Sieb, tsien jier, Klaas, njoggen, en Jantsje, sân jier. Se binne doe alle trije koarter of langer by femylje ûnderbrocht: Sieb kaam in skoft yn Dedzjum, Klaas hat dêr ek útfanhuze, it kin wêze dat hy ek noch by omke Romke yn De Harkema mei-iten hat, en Jantsje fûn fiif, seis jier lang yn Semar by omke Teake en muoike Wytske, dy’t sels trije jonges hienen, ûnderdak. Sy hat fansels doe yn Semar nei skoalle gien, mar it bliuwt in fraach of Sieb en Klaas, doe’t der ‘plak foar harren fûn wie’, dêr ek nei skoalle west ha. Mar se sille, werom by heit yn Friens, wer by master Van Gorkum en net folle letter, begjin 1924, by Terpstra yn de bank sitten ha. (sjoch ek haadstik XVIII oer Jantsje Zylstra en Marten de Vries)

18

LK 25 febrewaris 1927

de âld skoalle

Trouwens, doe’t master Terpstra yn 1924 it plak fan master Van Gorkum oernommen hie, wie der, foar safier we dat neikomme kinne, foar it earst yn de gemeenterie sprake fan west as de skoallen fan Idaard en Friens wol as net opheven wurde moasten. De bern fan Wieger sille dat net sa meikrigen ha, mar master Terpstra seach de bui wol hingjen en seach om him hinne. Yn 1927, nei trije jier yn Friens, waard hy beneamd yn Poppenwier. Sieb wie 14 doe, net mear op skoalle, Klaas wie 13, it sil der om spanne, Jantsje, de jongste, wie 11, moast fêst noch nei skoalle ta en sil de nije master, Hemminga, noch meimakke ha, foardat se mei har tolfde troch har heit út Semar werom helle waard om foar him de húshâlding te dwaan. Dat sy der yn 1928 by wie doe’t de Frienzers mei harren doarpsreiske yn ’t Wâld op de foto kamen, lei yn ‘e reden. Bêst mooglik dat Klaas en Sieb doe, krekt as de âldere Pieter, Wytse en Bieuw, al út de hyltyd krappere skoalbank groeid wienen en dy omruile hienen foar in ek net altyd sa noflike tuolle ûnder in earst wol nuete ko op in buorkerij earne yn de Greidhoeke. Sadwaande dat doe, yn 1928, fan de bern allinnich Jantsje mei koe mei it doarpsreiske. Jantsje en har heit (sjoch de foto fan dit reiske, haadstik XVII). Sy hat it faaks it langst yn Friens folhâlde moatten, mei’t har heit har yn ‘e stringen hold. Dat hat duorre oant 1935 doe’t Marten de Vries Jantsje, 19 jier, út Friens wei helle.

19

Master Terpstra mei syn ploechje Frienzer bern; Klaas Zylstra moat der ek tusken stean/sitte; de jonge efteroan mei de strik foar?

20

Bylage 4. De Zylstra’s yn Friens en Reduzum

Bieuwkje Wiegers Zylstra Pieter Taekes Kloosterman & Siepkje Broers Roorda+ ûnbekende heit

*1850 Twizel *1852 Semar & *1850 Garyp†1925 De Harkema †1936 Garyp †1943 Garyp

↓ ↓Wieger (Bieuwkjens) 1e & Wytske Pieters Zylstra Kloosterman *28-9-1877 Twizel *14-9-1880 Semar †28-2-1955 Grou †22-11-1903 Wurdum Boerearbeider en molkfarder 1e &21-6-1902 Burgum

↘ ↙

Jonkje dea berne *† 21-11-1903 Wurdum

Wieger (Bieuwkjen) 2e & Roelofke /Roelie Pieters Zylstra Kloosterman

2e& 29-10-1904 Huzum *21-12-1883 Semar †26-1-1922 Friens

8 bern fan Wieger en Roelofke (Roelie): ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ 2. Wietze 3. Pieter 4. Bieuwkjen 5. jonkje † 6. Sijbrigje 7. Sijbrigje 8. Klaas 9. Jantje *1-11-1904 *27-9-1905 *25-10-1906 *† 4-4-1909 *19-4-1910 *30-10-1912 15-10-1913 *16-10 of 16-11-‘15 Wurdum Jirnsum Jirnsum Friens Friens Friens Friens Friens

† Hoarn †Enschede/ †It Hearrenfean Friens †Friens †Noardburgum †Akkrum Drachten †13-11-1960 †24-12-1993 †4-5-1992 †11-2-1911 †19-10-2011 †9-9-1995 †11-2-1989Boerearbeider tsiismakker ↓

& & & & ↓ && 8-12-1928 &29-5-1929 & 29-3-1929 &27-4-1940 &2-5-1934 Grou Huzum Grou Grou ↓ Grou Doutje Mast Wietske Bilstra Tabe Koopman Tsjêbbe vdr Meer Marten de Vries

boerearbeider bussjauffeur ↓ boerearbeider↓ fytsmakker Schweitzer

Gerrit karrider ↓ feehanler Wieger Jan mollefanger

↓ ensfh.

Xanten &15-10-1942

*2-12-1913 Margje de Haan †11-7-2011 ↓ ↓ ↓ ↓ ↓Wieger Anne Tsjeppy Wieger Roelie*1943 *1945 *1947 *1950 *1952†1947 & Hilly vdr Berg Hylke Hylkema Gretha Bylsma Sjouke Schiere

↓ ↓wa’t yn Friens en/of yn Reduzumwennet/wenne hat, is griis makke Margje *1970 Dorathea *1976†

Bonne *1974 Dorathea *1977 Metsje *1979

21

Klaas Ate (Cas) 1983

By it oersicht fan De Zylstra’s yn Friens en Reduzum

Wieger Zylstra, sels fan Twizel, hat earst troud west mei Wytske Kloosterman, fan Semar. Se bedarren yn 1902 yn Wurdum. Yn de hjerst fan 1903, 21 novimber, waard der in jonkje berne: dea, te lang ûnderweis west. De deis dêrnei joech Wytske it ek oer, yn it kreambêd stoarn. Doe kaam Wytske har jongere suster, Roelie by Wieger yn Wurdum: de húshâlding moast berêden wurde. Twa jier letter stapte Wieger mei Roelie yn Huzum de treppens fan it gemeentehús op. Sa troude hy mei de suster fan syn earste frou. In pear dagen letter wie Wietse der al. . . Nei Wytse kamen 7 bern, 2 mochten der net grut wurde. Us heit, Klaas waard yn 1913 berne.

Wieger wie molkfarder; hy kloete alle dagen de molke fan Frienzer boeren nei it molkfabryk “De Eendracht” yn Reduzum; dêrneist wie hy noch los arbeider by ferskate Frienzer boeren. Hy wenne mei Roelie, syn twadde frou, suster fan syn yn Wurdum yn it kreambêd ferstoarne Wytsje (it popke rêdde it ek net op) yn in húske de kant fan it binnenpaad nei Jirnsum op. Letter kaam hy flak by de tsjerke te wenjen.

Yn 1922 ferstoar Wieger syn twadde frou, hy bleau mei 6 bern sitten, 3 wat grutter dy’t faaks sels al de kost fertsjinje koenen, en 3 skoalbern. Us heit, Klaas, wie doe 8. De jongste bern waarden in skoftke by femylje ûnderbrocht, mar kamen letter werom yn Friens en telden wer mei op de Frienzer skoalle. Pake hat it ek noch mei in húshâldster (in widdo mei bern fansels) besocht, mar dat akkordearre al gau net. Pake soe him fierder sels mei de húshâlding rêde.

De bern fleagen út, Jantsje wie yn 1934 de lêste. Sy wie har lêste 6 jier yn Friens sa’n bytsje pake syn húshâldster west. Pake Wieger bleau efter. Oant yn 1954 hat hy fierder allinnich yn Friens omheukere. Doe waard hy ien fan de earste bewenners fan Friesmahiem. Mar hy koe it net botte lang yn Grou úthâlde en ferstoar it jier dêrop, 77 jier.

Fan syn bern is allinnich Pieter yn ien fan de trije doarpen werom kommen. Pieter waard tsiismakker fan “De Eendracht”, oant 1948. Doe is hy mei syn frou Wytske en de jonges Gerrit en Wieger Jan nei yn Borculo setten, opnij as tsiismakker.

Foar de oarloch is Klaas lyk as safolle jonges út Fryslân doe, nei Dútslân setten, hy waard melker, “Schweitzer’, yn in stâl fan in grutte Dútske boer. Hy kaam dêr, yn Xanten, Margje de Haan tsjin, berne yn Jirnsum, as poppe mei heit en mem nei St.- Jânsgea setten. Margje wie yn ’35 mei har heit en mem, in broer en in suster ek yn Xanten telâne kommen. Se trouden, krigen dêr twa jonkjes, en letter, werom yn Fryslân, op Nes by Akkrum, noch twa famkes en in jonkje. Harren âldste, Wieger, berne yn de oarloch yn Xanten, ferdronk yn 1947 flak by de arke dêr’t se doe yn wennen. Trije jier letter waard der wer in jonkje berne, it waard, fansels, in twadde Wieger.

22

Klaas en Margje binne gauris ferhuze. In nije boer wie yn Klaas syn eagen earst in poerbêsten-ien. Nei in pear jier, soms al earder, wie meastentiids fan dat poerbêste net folle mear oer. Dan waard der in nije boer, wer sa’n poerbêsten fansels, socht en fûn. Sa bedarren Klaas en margje mei de bern nei Nes by Akkrum yn Britswert, Grou, Easterlittens, Húns, wer Easterlittens en yn 1962 yn Jirnsum. Klaas kaam dêr by de boerehelp, kaam sa, faak net al te lang, by ferskate boeren om Jirnsum hinne. Se seagen him graach kommen, want hy koe wurkje.

Fan de bern fan Klaas en Margje binne der twa yn Reduzum bedarre. Earst Tsjeppy,

troud mei Hylke Hylkema. Se kamen te wenjen op Trije Romers, krigen twa bern, Bonne en Margje. Yn 1975 kaam ek Wieger yn Reduzum. Hy wie yn juny troud mei Gretha Bylsma fan Jirnsum. Nei’t se earst in popke, Dorathea, ferlern hienen (it hat in oerke libbe), krigen se noch trije bern, (in twadde) Dorathea, Metsje en Klaas Ate (dy’t him letter Cas neame soe). Wieger en Gretha wenje sûnt 1993 yn Mantgum.

23

bylage 5: De schoolmeesters van Idaarderadeel in de loop der tijden

www.fryske-akademy

FriensOok dit dorp had steeds een eigen schoolmeester. De eerste die ik ontmoette, was mr. IedePaulus, in 16 26 "schooldienaer tot Friens". a Hij was hier in september 1662 nog, toen hij inrechten optrad namens Jr. Pier van Sijtsma, de "dorpsheer" van Friens.b

In 1673 vinden we hier mr. Bouwe of Buwe Iedes, schooldienaar en ontvanger. Hij is hier injanuari 1677 nogc, maar is niet lang daarna gestorven. Zeker was hij een zoon van mr. IedePaulus, wie hij dan in de zestiger jaren in het ambt opgevolgd zal zijn.De kerkvoogdij-rekeningend die hier bewaard gebleven zijn sedert 1681 stellen ons in staatverder een volledige lijst der schoolmeesters van Friens te geven.En dan blijkt de merkwaardigheid dat hier vele jaren een vrouw de school met de aanklevevan dien heeft bediend en wel Trijntie Buwes, de dochter van de vorige meester. In dekerkvoogdij-rekeningen (1681-1692) lezen we: "In de laeste reckening (dus die tot 1681) isvoor schuld gebracht 104 gl. 8 st., die Trijntie Buwes van diverse jaeren Schoodienstcompeteerde, volgens quitanciën". En verder: "Aen Trijntie Buwes betaelt 9 jaeren

a Idaarderadeel J 3.b Idaarderadeel R 4, fol. 2°.c Idaarderadeel R 4, fol. 516.d Voor de inzage zeg ik de adm. kerkvoogd Tuinstra te Idaard hartelijk dank

Schoolpencie, begonnen Mey 1681 ende loopende tot Meij1690 tiaers 40 car. gl. volgensquitanciën" 300 gulden. Hieruit blijkt dus dat het traktement 40 c.g. per jaar bedroeg en datTrijntie voor de 104 gl. 8 st. dus ook nog 2½ jaar de school bediend heeft, zodat ze begonnenmoet zijn omstreeks nov. 1678. Afwisselend heet ze in de rekeningen "Schoolmeesterse" of"Schooledienaerse tot Friens". Soms lezen we dat ze "voor kerck- en schooledienst" zoveelontving, waaruit afgeleid mag worden dat ze ook "kosterse" en "voorzangerse" was.a Ookheeft ze enige jaren het dorpsontvang der floreen waargenomen na 1700. Ze bewoonde methaar broer Abraham Buwes de zg. "Kerckehuisinge", die in 1692 geheel werd vernieuwd(door Haye Sijbrens, timmerman te Grouw, voor 121 gl. 8 st.). Deze kerkehuizinge stond opde pastorielanden; de school was er met een "mandemuur" aan verbonden. Abraham had ereen boerderij, huurde daartoe nog wat land van de kerk; zijn zuster Trijntie nam de schoolwaar. Dit heeft ze gedaan tot 1719 à 1720, dus ruim veertig jaar! Dan verdwijnt ze uit derekeningen en zal wel overleden zijn.Abraham Buwes was op 31 mei 1680 te Poppingawier getrouwd met Lolk Ages enhertrouwde te Aegum in mei 1700 met Hillie Jelses van Roordahuizum. Abraham Buwes, dieook dorprechter was, ontvangt per 12 nov. 1721 "drie halfjaeren Costersgelt, en sulx wegenssijn zoon, de schoolmeester Buwe Abrahams" 60 c.g. Dat was dus sedert mei 1720, toen hijblijkbaar zijn tante in het bedienen der school is opgevolgd. Ook was hij weer ontvanger (in1728 bijv.) en bewoonde sedert 1731 "de Kercke Boerehuysinge", zodat hij ook een boerderijdreef. Van ca. 1705 tot ca. 1731 had daar Hessel Aeles gewoond. Mr. Buwe Abrahams had tot1731 gewoond in het "schoolehuis" of schoolmeestershuis; van 1731 tot 1743 bewoonde hijde "Kercke Boerehuisinge", welke hij toen op taxatie over kreeg voor 399 gulden. Hij moestvoortaan jaarlijks 7 gulden interest van de huistaxatie betalen. In 1754 werd deze huizinge bijP.E. Frieswijk en Claas Geerts Sipma van de afgaande meier Bouwe Abrahams op taxatieovergenomen voor 460 gulden. Zij betalen voortaan de 7 gulden huistaxatie. Aan deze"Boerehuizinge" was de school met een "mandemuur" verbonden.

24

Mr. Buwe Abrahams was hier op 6 april 1721 getrouwd met Nank Bootes Nijdam van Grouwen komt later (in 1741 e.v. bijv.) steeds voor als mr. Buwe Abrahams Ringnalda. (De oudeheer Abraham leefde toen ook nog; hij was in sept. 1729 tot mede-kerkvoogd gekozen; in1741 werd hij herkozen, doch kort na 1743 is hij overleden.)Het traktement van mr. Buwe bleef ook weer steeds 40 c.g. per jaar. In mei 1754 verlaat hij de"Kercke-Boerehuysinge" en is blijkbaar voortaan alleen schoolmeester. Dit hield hij vol totzijn dood, in maart 1780. Zo is de school hier zeer waarschijnlijk minstens sedert 1626, dus154 jaar, door leden van één familie bediend.Op Allerheiligen 1780 trad in functie: Ielke Idzes Boersma. Hij kwam van Warga, waar hijechter geen schoolmeester was, en ontving 5-9-0 wegens verhuiskosten en schoonmaken vanhet schoolhuis, dat intussen door timmerman en verver weer wat opgeknapt was. Deschoolmeester bediende tevens de klok en het uurwerk en verrichtte allerlei werkjes voor dekerkvoogdij, waarvoor hij jaarlijks een matig bedragje ontving. Op Allerheiligen 1782 ontvinghij nog traktement, maar in febr. 1783 ontving zijn weduwe het geld.Op 1 april 1783 werd Folkert Jelles schoolmeester te Friens. Hij bediende de school tot Jacobi(25 juli) 1787. Op 12 mei 1787 moest hij de school en zijn huis verlaten.b Arjen Rinses, die in

a Reeds in 1693 consumeerden ze te Friens op de kerkrekening, behalve brandewijnen bier, ook "toback".b Idaarderadeel C 11.

het kerkhuis woonde (sedert 1754 woonden de schoolmeesters daar niet meer, doch in hetschoolhuis), nam een heel jaar het uurwerk waar, het klokluiden en het schoonmaken van kerken school, waarvoor hij 30 gulden ontving.In juli 1788 kwam de nieuwe meester, Jan Jacobs; zijn vrouw was Sjoukjen Tjeerds. Hettraktement was in 1788 op 50 c.g. gebracht. Deze Jan Jacobs was een zoon van Jacob Jacobsen afkomstig van Buitenpost.a Hij was daar geboren in 1764; zijn moeder was Fetje Sijbes.In 1795 werd hier een nieuwe school gebouwd door de timmerman Andries Klazes voor 106-13-6; waarbij nog 'n 70 gulden kosten kwamen.In 1812, toen ieder een familienaam moest hebben, volgens een decreet van Napoleon, nammr. Jan Jacobs de naam Sijbenga aan. Hij was ook weer ontvanger, in 1802 e.v., en tevensarmvoogd. Ofschoon hij de veranderingen die de nieuwe Schoolwetten op onderwijsgebiedbrachten, meemaakte, heeft hij nimmer een rang bezeten. Drie van zijn zoons waren weerschoolmeester: Jacob (behaalde in okt. 1820 als schoolonderwijzer te Poppingawier de tweederang en kwam later te Friens), Abe Jans Sijbenga (geboren in 1802, ondermeester te Nijkerken schoolmeester te Oenkerk, ongehuwd, overleden in 1826) en Tjeerd Jans Sijbenga (geborenin 1798; behaalde in okt. 1820 als schoolonderwijzer te Oosternijkerk de tweede rang; dienszoon Abe Tjeerds Sijbenga werd burgemeester van Oostdongeradeel). Dan was er een MinkeJans Sijbenga, geboren in 1790, die de moeder werd van Jan Everts Hoekstra, later hoofd vande school te Grouw.In 1817 telde de school te Friens 15 leerlingen. Het traktement, in 1788 reeds op 50 c.g.gebracht, werd nu verhoogd tot 95 gulden, waarbij dan nog een 25 gulden aanschoolpenningen kwamen. In 1821 werd de school nogmaals geheel vernieuwd. Meester JanJacobs Sijbenga, die tevens "ijtiger" van de botervaten was (in dec. 1811 reeds) voor ƒ 40 perjaar, overleed op 18 sept. 1826, oud 62 jaar. Zijn vrouw Sjoukjen leefde in febr. 1826 nog.

25

Opvolger werd zijn zoon Jacob Janss Sijbenga, hier geboren op 10 dec. 1794. Hij was sedert1812 schoolonderwijzer te Poppingawier; eerst provisioneel, doch op 15 nov. 1827 vastaangesteld. Het inkomen bedroeg nu ƒ 225, plus schoolpenningen, plus vrije woning. Hijbezat de tweede rang en is hier op 14 okt. 1848 overleden. Zijn vrouw was Hiltje J. Cuperus(getrouwd in 1818; zij hadden 7 kinderen).In het voorjaar van 1849 kwam Wijtze Eppinga. Hij was geboren omstreeks 1820, werd op18-jarige leeftijd kwekeling te Gorredijk; drie jaar later ondermeester te Lippenhuizen, weerdrie jaar later in 1844 ondermeester te Roordahuizum, toen hij de tweede rang haalde, die bijde nieuwe Onderwijswet van 1857 met de hoofdakte gelijkgesteld werd. Hij heeft hier gestaantot zijn overlijden in de zomer van 1883. In 1862 was de school verbouwd en vergroot.Begin 1884 kwam Jan Jentje Hornstra Gz. van Kubaard. Hij was geboren op 18 aug. 1856 teWarga, werd in 1874 ondermeester te Wijtgaard, later te Weidum en te Joure en in 1882hoofdonderwijzer te Kubaard. In 1899 werd hij overgeplaatst naar Roordahuizum. In 1887kreeg Friens een nieuwe school.Van 1900 tot 1924 was D. van Gorkum hoofd van deze school. In 1924 werd hij opgevolgddoor S. Terpstra, onderwijzer te Augustinusga. In 1927 werd hij hoofd van de school tePoppingawier. Zijn opvolger was toen R.S. Hemminga, die in 1930 hoofd van de school teOosterwierum werd. Op 1 juli 1930 werd S. van der Meer van Exmorra hoofd van dezeschool. Op 1 mei 1934 werd deze school door Gedeputeerde Staten, ingevolge de circulaire

a Brief van J. Hoekstra, arts te Ede

van minister Marchant, opgeheven. Beroep van de ouders op de Kroon mocht niet baten; hetwerd ongegrond verklaard bij K.B. van 17 april 1934.

26

IdaardIn aug. 1580 was Peter Melijsz hier "scholemester" op een traktement van 36 goudgulden (=50 c.g. 8 st.) per jaar.a In de toren moet een grafsteen liggen van de schoolmeester (want op dezerk komen plak en roede voor) Thomas ab Herderen, hier op 12 okt. 1594 overleden.b

In 1606 en 1608 komt hier voor een mr. Gosse, die blijkbaar de schoolmeester was.c In 1626was in Idaarderadeel een mr. Eelcke, blijkbaar was hij de schoolmeester alhier.a Collat. Idaarderadeel W 2, op 1 juni 1785.15Nu moet er een halve eeuw verlopen, voordat we weer met zekerheid een schoolmeester teIdaard kunnen aanwijzen, maar vanaf 1657 kunnen we de reeks onafgebroken vervolgen. Deschoolmeester van Idaard ontving nl. jaarlijks 30 gulden traktement van de Staten vanFriesland. Dit werd betaald door het kantoor der geestelijke goederen en gold waarschijnlijkeen verplichting, die door de secularisatie van de roomse kloostergoederen in 1580 op deStaten was overgegaan, zoals dat ook in sommige andere dorpen het geval was. Uit debetalings- of ordinantieboeken van Gedeputeerde Staten blijkt dan dat die 30 gulden subsidiesedert april 1657 is uitbetaald aan Douwe Eeltses, schooldienaar te Idaard, tevensdorpsontvanger. Hij ontving de toelage 40 jaar lang en kan hier dus nooit veel jaren voor 1657gestaan hebben. Omstreeks nov. 1697 zal hij overleden zijn en werd zijn zoon Eelse Douwestot schoolmeester benoemd door de stemgerechtigde landbezitters. Hij was hier op 14 dec.1673 gedoopt, trouwde op 19 maart 1702 met Gertie Dirks van Wijtgaard en is op 21 sept.1721 hertrouwd met Aafke Sijmens van Warga. Bij die gelegenheid heet hij schoolmeester enorganist te Idaard. Toen had de kerk dus zeker een orgel. Zijn broer Impke Douwes wasschoolmeester te Beers en ik vermoed dat mr. Claas Douwes te Warga eveneens een broer vanhem was. Mogelijk was mr. Douwe Aelses (Rollema) te Grouw zijn zoon. Meester EelseDouwes, die ook weer dorpsontvanger en dorprechter was, ontving in nov. 1733 nog de 30gulden van de Staten; in nov. 1734 ontvingen echter zijn erven dat bedrag. In dat jaar was hijdus overleden.Zijn opvolger in nov. 1741 was mr. Claas Douwes, schoolmeester, organist en tevensdorprechter en dorpsontvanger van Idaard. (Deze mr. Claas Douwes moet (volgens Penningen Oosterhof) een kleinzoon geweest zijn van mr. Claas Douwes te Tzum; dan was hij dusblijkbaar een zoon van mr. Douwe Clases te Midlum en Irnsum.) Hij was blijkbaar ooktimmerman; hij maakte althans het bestek voor en had het opzicht over de bouw van denieuwe kerk te Aegum in 1777. Mr. Claas Douwes is hier op 14 mei 1749 getrouwd metGrijttie Gerrits, die hem overleefde. Hun namen komen voor op een gebrandschilderd raam inde kerk, daterend van 1774. Hij is in 1777 overleden.In nov. 1777 kwam zijn opvolger mr. Gerrit Klazes (Pasma). Hij vertrok in 1780 alsschoolmeester en organist naar Tzum, waar hij reeds op 11 maart 1782 overleed, oud ruim 27jaar en "is getransporteert na IJdaard den 15 Maart", staat er in het kerkboek van Tzum.Van nov. 1780 tot nov. 1784 vinden we hier Sicke Klazes Pasma, als schoolmeester, organisten ontvanger. Hij was hier reeds timmerman, blijkbaar een broer van de vorige meester; warenhet wellicht zoons van mr. Claas Douwes? Op 30 maart 1785 is Sikke Clases Pasma, in levenschooldienaar, organist en ontvanger van Idaard, overleden. Hij legateerde de kerk van Idaard500 c.g. Fockeltie Gerrijts, vrouw van Johannes Sioerds te Achlum, en Gertje Gerrijts, vrouwvan PaulusWillems te Hennaard waren erfgenamen van haar wijlen neef S.C. Pasma.a

In 1785 werd benoemd Jacobus Buining, die hier op 12 febr. 1786 getrouwd is met Frederikavan der Meer van Leeuwarden. Ook hij was weer dorpsontvanger, doch komt hier maar voortot in 1787. Toen werd hij opgevolgd door mr. IJnte Aeges van der Zijl van Aegum. Dezehertrouwde hier op 25 juli 1790 met Grietje Brugts, mede van Idaard. Nog steeds werdjaarlijks de 30 gulden van de Staten ontvangen, die ook na de revolutie en restauratie nog

27

steeds een deel van het traktement hier uitmaakten (bijv. in 1817 nog). Meester IJnte is in hetbegin van 1799, vóór 17 mei, overleden.a Leeuwarder Courant 12 maart 1794.16Op 10 juli 1799 kwam Wijnand S. Velds, geboren te Leeuwarden op 29 maart 1771. Hij wasgrootgebracht in het Nieuwe Stads Weeshuis en verwierf daar op 10 maart 1794 een premievoor betoonde vlijt, naarstigheid en voorbeeldig gedrag in het weeshuis. Hij was toen 23 jaar.a

Zijn vrouw heette Antje Keta. Behalve schoolmeester en organist was hij ook weerdorpsontvanger of collecteur. Een der bij de nieuwe Schoolwet van 1806 ingestelde rangenheeft hij niet behaald. Zijn traktement bedroeg, behalve de 30 gulden van het rijk, nog ruimƒ150 van de kerk, plus vrije woning, terwijl hij in 1817 van zijn 52 leerlingen ca. ƒ 50 aanschoolgelden beurde. In een "Staat omtrent de moraliteit en den ijver der Onderwijzers" van1822, bevattende gegevens waarmee de schoolopzieners elkaar inlichtten bij sollicitatie deronderwijzers, worden zijn gedrag en vlijt beide "zeer goed" genoemd, ofschoon dat bij demeeste collega's van Idaarderadeel "matig" heet. Hij heeft hier gestaan tot zijn overlijden op 7okt. 1844, oud 73 jaar. Zijn vrouw Antje Keta leefde toen nog; hun zoon Hendrik W. Veldewas schoolmeester te Jellum.Het traktement bedroeg in 1844: ƒ 30 van het rijk, ƒ 25 van de grietenij, ƒ 57,50 van de kerk,ƒ 70 uit landhuren en ruim ƒ 17 uit grondpachten en eeuwige renten, de schoolgelden van ca.30 leerlingen (ca. ƒ 70 per jaar) en een vrije woning en tuin; de schoolmeester was tevensorganist, koster, voorzanger en klokkenist. De school werd toen provisioneel bediend doorHein Everts de Haan, die op 3 febr. 1845 vast aangesteld werd. Hij was een zoon van debekende meester Evert Romkes de Haan te Wirdum en door zijn vader in het vak opgeleid: teWirdum geboren in 1824, kwekeling in 1840, ondermeester in 1842, toen hij de 3e rangverkreeg. Reeds te Idaard behaalde hij op 1 juli 1846 de 2e rang. De school telde in dat jaargemiddeld 33 leerlingen. Hij is op 3 dec. 1857 op 33-jarige leeftijd overleden ten huize vanzijn ouders E. de Haan en Maaike Steenstra.Op 11 mei 1858 werd benoemd Melle Dooitzes Smeding, die hier reeds provisioneelwerkzaam was. Hij was jaren kwekeling te Huizum; in 1850 reeds en in 1856 nog, toen hij de2e rang verkreeg. Deze werd bij de nieuwe Onderwijswet van 1857 met de hoofdaktegelijkgesteld. Zo kon hij hoofd worden te Idaard, waar hij echter reeds op 5 aug. 1864overleed, oud 31 jaar. Zijn weduwe was M. Menkema. Onder de inkomsten behoorde nogsteeds de ƒ 30, nu van het rijk.Op 1 jan. 1865 kwam Christoffel Koster, een Harlinger; hij was daar kwekeling enonderwijzer geweest. Hij was geboren op 31 aug. 1841. In 1869 werd de school belangrijkverbeterd. In 1871 vertrok Chr. Koster naar Leeuwarden. Op 1 sept. van dat jaar kwam JanRaadersma van Birdaard, geboren op 30 maart 1846. Hij was ondermeester te Dronrijpgeweest en sedert 1870 hoofd te Birdaard. Hij bediende de school te Idaard van 1871 tot 1875.Op 22 aug. 1875 kwam Harmen J. Drost, geboren in 1848 te Harkema-Opeinde. Hij waskwekeling te Gerkesklooster, ondermeester te Marrum en in 1874 hoofd te Nieuwe-Bildtdijkop het Bildt. Zijn vrouw was Sijbetje de Jong. Hij ging in 1914 met pensioen en overleed op29 nov. 1915 te Leeuwarden.Het laatste hoofd van deze school (die in 1925 geheel vernieuwd was) was T.J. Poelstra, van1914 tot 1 mei 1934. De school was namelijk in dec. 1933 door Gedeputeerde Statenopgeheven met ingang van genoemde datum. Beroep van de ouders op de Kroon is ongegrondverklaard bij KB van 17 april 1934. Poelstra werd in 1936 hoofd van de school te Wijns.

28

5. Roordahuizuma J. Reitsma, Register van de Geestelijke opkomsten van Oostergo (Leeuwarden1888), p. 5.b Rijksarchief Leeuwarden.c Idaarderadeel J 1, fol. 82.d Weesboek 1636.e Franeker EE 13.17In aug. 1580 was Vigle Bauckes hier coster.a Uit het Recesboek van Idaarderadeel blijkt, dathij hier reeds in 1571 tevens schoolmeester was. Ofschoon de kerkvoogdij-rekeningen van ditdorp van zeer oude datum (1557) bewaardb gebleven zijn, blijkt daaruit niet hoelang mr.Wigle hier gebleven is, want in die oudste rekeningen wordt de meester niet bij namegenoemd, doch is slechts sprake van "onsen schoelmeister". Het traktement was 50goudgulden (= 70 gulden) per jaar. In mei 1595 werd de schoolmeester zijn school opgezegd"om die in fridom te stellen" tegen mei 1596.Welke meester dat gold, staat er niet bij, maar de opvolger was Samuel "schoelmester", die wehier in nov. 1596 reeds aantreffen. Het ging blijkbaar niet gemakkelijk de oude meester kwijtte raken. In 1597 werd iemand 20 st. betaald "om den olde schoelmester wech te vueren metsijn schip". Meester Samuel beurde elk kwartaal (Lichtmis, mei, Jacobi en Allerheiligen) 20ggld., dus in totaal 112 gulden. Hij was hier zeker in nov. 1603 nog.Op 8 april 1606 was Gerrijt Wijbesz koper in een boelgoed.c In mei 1607 werd hij genoemdals schoolmeester te Roordahuizum. Behalve de 112 gulden traktement, genoot deschoolmeester hier ook nog de opbrengst van enig kosterieland. Hij komt hier in aug. 1627nog als schoolmeester voor, ook in mei 1628 nog, doch in juli 1628 is sprake van Iedt,meesters weduwe. In 1629 werd Wijbe Gerrits, "ons oude schoelmesters soen", in de leergedaan bij Claes Pijeters, smid. Voor de leerpenningen betaalden de kerkvoogden 14 gl. 14 st.per jaar. Iedt komen we later nog tegen als Iedt Hijlckesdr. Andere kinderen waren Rinsck,Hijlcke, Hotze en Gerrijt.d

De volgende meester was Dirk Alberts, die hier in juli 1628 gekomen was van Burgwerd. AanJelle Wijllems werd 4 gl. 5 st. betaald "van dat hij die schoelmester van Boergert heeftgehaald met die schuyte ende sijn waegen". Na Allerheiligen 1629 wordt hij hier evenwel nietmeer genoemd. Hij is blijkbaar vertrokken naar Franeker, waar in nov. 1629 een mr. DirckAlbertsz optreedt als meester van de meisjesschool.Op 20 dec. 1629 waren adel, eigenerfden en ingezetenen van Roordahuizum in de kerkbijeenvergaderd (nadat ze huis aan huis door de dorprechter waren aangezegd en na hetklippen der klok), om in de vacature te voorzien. Eerst werd besloten "dat onse toekomendeschoolmeester geen landen soude gebruicken; de landen, die voormaels van deSchoolmeesters gebruyckt geweest sijn, sullen door de Kerke verhuurt worden". Benoemdwerd mr. Sijmen Hendricks. Wegens het gemis van de kosterijlanden werd het traktement op140 gulden gebracht, weldra op 150 gulden en in 1637 op 160 gulden. Meester Sijmen washier in functie van febr. 1630 tot zijn dood in 1668. De jaarlijkse rekendag van destemgerechtigde landeigenaren werd hier ten huize van de schoolmeester gehouden, diedaarvoor 6 à 10 gulden vergoeding ontving.In 1668 werd de nieuwe schoolmeester Stoffel Lous Rouckema van Burgwerd gehaald, metAcke Hoijtes, zijn huisvrouw. De schipper kreeg 7 gulden voor zijn vracht. Hij stond hier totnov. 1678, toen hij naar Sneek vertrok, waar hij ook schoolmeester is geweest: in juni 1688 iseen "Roucama schooldienaar tot Sneecq".e

a Kerkvoogdij-rekeningen.18

29

Zijn zoon Hoite Stoffels Rouckema werd nu door de stemgerechtigden tot schoolmeesteraangesteld; hij was in 1661 geboren en toen dus 17 jaar oud. In sept. 1679 ontving de vaderzelfs nog het traktement "wegens zijn zoon, schooldienaer tot R."; en wel 100 gulden invermindering van het jaartraktement, verschenen Allerheiligen 1679; later nog 74 gulden alsrest. (Bij de 160 gulden kwam namelijk nog 14 gulden per jaar voor kerk schoonmaken,schrijven der kerkrekeningen, enz.) Deze mr. Hoite heeft het hier niet lang gemaakt: drieweken voor Allerheiligen 1682 vertrok hij reeds als schoolmeester naar Dronrijp.Omstreeks 1 jan. 1683 kwam mr. Jan Willems, de nieuwe schoolmeester en organist. Ook zijnvoorgangers waren organist geweest. Roordahuizum had reeds vóór de hervorming van 1580een orgel in de kerk. In 1564 was Jurjen Syurdtsz. organist te Roordahuizum; in 1569 was hijrechter en organist en tevens bijzitter van Idaarderadeel; ook in 1573 wordt hij als organistgenoemd. In 1577-1578 is mr. Claas "onse organist".a Als het orgel met de hervorming isweggenomen, was het er in elk geval in 1597 reeds weer: toen werd het geprobeerd door JanWijtzes en Gerlacus de secretaris van Bergum; mr. Wlcke had toen het orgel opgemaakt. In1629 werd aan de "orgelmaecker mester Gijsbert te Leeuwarden" 100 gulden betaald. In 1646ontving hij weeer ƒ 8 voor het opnemen van het orgel. In 1664 ontving mr. Willem Meinerts,organist te "Belkum", termijnen wegens verbetering van het orgel.Schoolmeester Jan Willems was ook dorprechter en is hier in de zomer van 1699 overleden,nalatende een weduwe, wier naam niet vermeld wordt. Mr. Jan Willems was op 11 nov. 1693door het gerechtshof van Friesland toegelaten als gezworen landmeter.Op Allerheiligen 1699 kwam mr. Gerrijt Riemersma, geboren ca. 1683. Hij werd al spoedigtevens aangesteld tot dorpsontvanger, evenals zijn meeste collega's in de grietenij. Hij wasook dorprechter (in 1725 bijv.) In 1732 werd nog tijdens zijn schoolmeesterschap een nieuweschool gebouwd. Hij is hier in 1733 overleden.Zijn opvolger was mr. Gerrit Muiselaar, schoolmeester en organist, hier in febr. 1734gekomen, blijkbaar van IJlst. We vinden hem hier tot 1 aug. 1738, toen hij naar Sneek vertrokals stadsschoolmeester en organist met Grijtie Nappius, zijn huisvrouw.In febr. 1739 kwam mr. Johannes Ruardi, van Finkum. Hij was weer uit een echteschoolmeestersfamilie: zijn vader was schoolmeester te Oudega (Sm.), zijn broers Hendrik enSijbren resp. te Finkum en Buitenpost, zijn zoon Ruurd weer te Oudega (Sm.). Zijn vrouwWijpkjen Obbes Westra was een dochter van de Stienser schooldienaar; zij overleefde hem,toen hij hier in de nazomer van 1746 overleed. Hij liet een minderjarige zoon Obbe JohannesRuardi na.In nov. 1746 werd Hermanus van Sandbergen uit Leeuwarden hier schoolmeester en organist.Hij was omstreeks 1716 geboren. Zijn vrouw heette Sietske Everts. Hij hertrouwde hier op 20febr. 1757 met Tietje Jacobs. Hij heeft hier gestaan tot zijn dood, in het laatst van 1777. (In1786 was Antje Beerends weduwe van wijlen de dorprechter Pieter Idzes Hoitema.)Van 1778 tot 1786 was Hans Bander hier schoolmeester en organist, nog steeds op eentraktement van 160 gulden met enige emolumenten, de schoolgelden en vrij wonen.Zijn opvolger was in 1787 Otto Alderts Idzerda, die hier op 18 nov. van dat jaar trouwde metTjieske Douwes, mede van Roordahuizum. Hij was een zoon van Aldert Bartles Idzerda,schoolmeester te Woudsend, en een broer van Frederik Alderts Idzerda aldaar, terwijl HendrikBartels Idzerda te Grouw zijn oom en Barthold Hendriks Idzerda te Dronrijp zijn neef was.Dus weer een echte schoolmeestersfamilie!a Leeuwarder Courant 6 jan. 1843.19Ofschoon hij hier de veranderingen op onderwijsgebied, die het gevolg waren van deinvoering van de Schoolwetten van 1801, 1803 en 1806, meemaakte, vinden we zijn naamniet vermeld onder die van hen, die een der vier rangen behaalden. In 1817 gingen 50leerlingen in Roordahuizum naar school en bedroeg het traktement 200 gulden; ook was hij

30

ontvanger van de directe belastingen, wat hem zo'n ƒ 150 opleverde. In de eerder genoemdelijst omtrent de moraliteit en de ijver der onderwijzers (1822) worden beide bij dezeschoolmeester "middelmatig" genoemd, met de aantekening: "manier van onderwijs envorderingen der leerlingen slecht". Hij heeft op 1 juni 1823 afstand van de school gedaan.(Ene Folkert Idzera was herbergier en eigenaar van "De drie Romers" onder Roordahuizum. In1843 verkocht hij deze herberg die toen voor weinige jaren nieuw was gebouwd.a Was hijmisschien een zoon van de meester?)Van 1 juni 1823 tot 1 mei 1829 stond Hartog Wolff aan het hoofd van deze school, die toennaar Grouw overgeplaatst werd, waar we hem reeds hebben ontmoet. Op 27 maart 1824 werdde bouw van een nieuwe school aanbesteed. Het inkomen bedroeg in 1823 ƒ 200, plus deschoolpenningen van 60 à 70 leerlingen en een woning.In sept. 1829 kwam Sietze Eelkes Talsma van Wolsum. Hij was geboren in 1802 als zoon vande Hijumer meester Eelke S. Talsma, een vooruitstrevend man in zijn tijd, van wie deschoolopziener Van der Plaats getuigt in een rapport: "Hij volgt de nieuwe methode". Doordie vader opgeleid, haalde hij in 1818 en 1820 als kwekeling te Hijum resp. de 4e en 3e rang.In 1822 kwam hij provisioneel, in 1824 vast te Wolsum, waar hij in hetzelfde jaar de 2e rangverkreeg. Hij is een van de weinigen geweest die de 1e rang verwierf, op 4 april 1837namelijk. In totaal zijn er 12 Friese schoolmeesters geweest, welke die rang bezeten hebben.Zij behoorden volgens de termen van de wet tot "dezulken, die - boven en behalve eenegrondige ervarenheid in onderscheiden vakken van het Lager Onderwijs, en inzonderheid inde grondbeginselen en beoefening eener oordeelkundige Leerwijze - in de Aardrijks- enGeschiedkunde goede bedrevenheid bezitten, met de Natuur- en Wiskunde wel bekend zijn,en in beschaafdheid van verstand uitmunten". De 2e rang eiste: "bedrevenheid in gewoon enkunstmatig Lezen (let op dit onderscheid!) een nette hand schrijven, recht verstaan van deRekenkunde, zoo theoretisch als practisch, kennis van de voornaamste regelen derNederduitsche taal en derzelver gronden, eenig begrip van Aardrijks- en Geschiedkunde eneen genoegzame bekwaamheid en geoefendheid in het geven van een oordeelkundigonderwijs".Hij was op 15 aug. 1824 getrouwd met Titia Jaarsma. Ze herdachten hier op 15 aug. 1864 hun40-jarige huwelijk. Zij zou hem overleven. Bij D. Meindersma Wz. te Leeuwarden verscheenin 1850: "Handleiding tot het onderwijs in de Aardrijkskunde en Geschiedenis (...)", door S.Talsma, hoofdonderwijzer te Roordahuizum; prijs 20 cent. In april 1854 werd de intekeningopengesteld op: "Bijdrage tot de Paedagogiek of ontwikkeling van Zielkundige,Paedagogische en Christelijke grondstellingen, enz." door S. Talsma.De school telde in 1846 120 leerlingen; ondermeester was hier toen Wijtze Eppinga (weldrahoofd te Friens); kwekelingen waren Hendrik Annes van Gorkum en Dirk Jans Hoeneveld. In1858 was K. van der Werf ondermeester, in 1862 Simon van Braam (geboren op 16 juni1843) en in 1870 S. Nijdam Sz. Meester Talsma is hier op 11 maart 1865 op 63-jarige leeftijdoverleden. Hij was sedert 1846 lid van het Friesch Genootschap geweest.a Recesboek Idaarderadeel (1570); Leeuwarderadeel M 4 (1571).b Idaarderadeel J 1.c Classis acta Leeuwarden.d Idaarderadeel R 2, fol. 429.e Idaarderadeel R 4, fol. 195°.20Op 1 juni 1865 trad zijn opvolger in functie: Thomas Durks van der Werf. Hij was navergelijkend examen op 7 en 8 april, op 24 april 1865 benoemd. Hij werd geboren op 11 sept.1833 te Gorredijk. Hij was daar kwekeling bij meester Brons (1849), ondermeester teAppelscha (1852), te Sneek, hoofd te Sijbrandaburen (1853) en Leek (1865). Hij bezat de 2e

31

rang. Zijn (tweede) vrouw was Bokjen Piers Gosliga. Hij heeft velen opgeleid tot onderwijzer,o.a. de bekende landbouwkroniekschrijver A. Rauwerda, die hier van 1880-1881ondermeester was. Hij ging op 1 okt. 1899 met pensioen en is op 9 juni 1902 te Leeuwardenoverleden. Hij rust bij de kerk te Roordahuizum.In 1887 was hier een nieuwe school gesticht, die in 1922 vergroot werd. In 1899 werd JanJentje Hornstra Gzn. naar hier overgeplaatst van Friens. Hij was geboren te Warga in 1856.Hij werd in 1882 hoofd van de school te Kubaard en in 1884 te Friens. Hij was een van deeersten die Friese lessen gaf op school en wel te Roordahuizum. Hij heeft enige naam gemaaktals Fries schrijver en schreef enkele novellen en kinderliedjes in het Fries. Zijn vrouw wasTrijntje Bontjes Palsma. Hij was medewerker aan het Fries weekblad "Ut de âlde doaze" en"Fryslân". Hij was ook jarenlang (sedert 1887) hoofdbestuurslid van "it Selskip for Fryske taalen skriftekennisse"; in 1932 werd hij benoemd tot erelid. Hij ging in 1911 met pensioen en isop 27 sept. 1932 te Huizum overleden, oud 76 jaar. Hij is begraven te Wirdum.Sedert 1 nov. 1911 was H. Gorter, eerder onderwijzer te Leeuwarden, hoofd van deze school.Hij ging op 1 nov. 1949 met pensioen. Hij werd toen opgevolgd door D.J. van der Meer vanTernaard. Meester Jan Gorter bleef te Roordahuizum wonen, waar hij reeds op 11 april 1952op 65-jarige leeftijd is overleden.

32

33