Interview met Erik Jan Eradus

Boekbesprekingen

Martien de Vos wint SGO-orgelconcours

Appingedam, Nicolaïkerk

Jaargang 59 • nr. 10 • december 2017

rgelvriendDe

Prijs los nummer € 6,99

december 20171 De Orgelvriend

Uit de inhoud

Fotoverantwoording omslagNicolaïkerk Appingedam: Dirk Molenaar

Erik Jan Eradus: Gerco Schaap

SGO-concours: Roelof Kooiker

Boekbespreking: MCB Script

In onze volgende nummers onder meer:• Interviews met Gerben Mourik en Wouter van der Wilt

• Fotoverslag groot onderhoud Nieuwe Kerk Amsterdam

• Bespreking ‘Orgelcultuur in de Biblebelt’

• Componistenschets W. Ralph Driffill

Het januari/februarinummer verschijnt op 5 januari 2018

Op onze website www.orgelvriend.nl:• Download: 10 jaar geleden: interview met Louis

Robilliard

• Audio: Pierre Palla bespeelt het AVRO Concertorgel

• Video: Willem van Twillert in Leens

En verder ...Uit de orgelwereld 2

In memoriam Jacob (Jaap) Spaans 6

Pierre Palla Concertorgel 7

Column ‘Trouwens’ 31

Nieuwe muziekuitgaven 38

Cd- en dvd-recensies 39

Wegwijzers en ‘Toegelicht’ 45

BoekbesprekingenMet het oog op de feestdagen bevat dit

nummer een aantal boekbesprekingen:

Alles voor de muziek - Leven en werk

van Maarten Willem Kooy van Mieke

Breij (door Bert Wisgerhof), Johan van

Meurs - Een studie over een pionierend

orgeladviseur van Jaap Brouwer (door

Gerco Schaap) en Organs & Organists:

their inside stories van Jenny Setchell

(door Lex Gunnink)

Orgelconcours SGO: uitslag 2-1Voor de dertigste keer vond

in de provincie Groningen

het orgelconcours van de

Stichting Groningen Orgel-

land plaats. De wedstrijd,

gehouden op 14 oktober jl.

op het gerestaureerde Hinsz-

orgel in de Nicolaïkerk in

Appingedam, leverde drie jonge winnaars op.

Een verslag door Albert Rodenboog

MuziekbijlageOp verzoek van de redactie

schreef Wouter van Belle, een

van de organisten van de Sint-

Catharinakathedraal in Utrecht,

voor dit decembernummer

enkele ‘vrolijke’ Variaties over

‘God Rest Ye Merry Gentlemen’

Hinsz-orgel Appingedam voelt zich eindelijk stadsorgelHet afgelopen jaar onderging

het Hinsz-orgel (1744) in de

Nicolaïkerk in Appingedam

een restauratie door Orgel-

makerij Reil, waarbij het

instrument – mede dankzij een

legaat – werd uitgebreid met

een vrij pedaal. Dirk Molenaar

maakte in zijn jonge jaren de

Van Vulpen-restauratie van

1967-1970 van dichtbij mee en

was ook betrokken bij de hui-

dige restauratie

Erik Jan Eradus, organist in de voet-sporen van Andriessen en De Klerk

In september jl. maakte Erik

Jan Eradus bekend dat hij met

ingang van 1 januari 2018 de

taken van Gemma Coebergh als

organist van de Sint-Josephkerk

in Haarlem gaat overnemen.

“Als kerkorganist wil ik natuur-

lijk vooral doorgaan in de lijn

Andriessen - De Klerk -

Coebergh.” Interview door Gerco Schaap

32

28

23-26

14

8

december 20172 De Orgelvriend

Actueel

Redactie: Gerco Schaap

Nieuwsberichten kunnen uiterlijk 4 weken vóór publicatie worden gemeld aan de eindredactie, Postbus 5014, 3740 GA Baarn, of gemaild aan orgelvriend@ziggo.nl, zo mogelijk met kleurenafbeelding. De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud en behoudt zich het recht voor om berichten te redigeren of niet op te nemen.

Uit de orgelwereldActueel

Gerben Mourik benoemd als huisorganist en artistiek leider te Klundert

De Stichting Cultureel Klundert, die

verantwoordelijk is voor het beheer

van ‘De Stad Klundert’ – de voorma-

lige Johannes de Doperkerk aldaar

– wil door middel van concerten en

educatieve projecten de instrumenten

in de kerk promoten en heeft daar-

voor Gerben Mourik, (Stads-)organist

te Oudewater, aangetrokken. Hij zal

verantwoordelijk zijn voor de half-

jaarlijkse invulling van de concerten,

daarnaast zal hij inzetbaar zijn bij

de diverse soorten bijeenkomsten en

evenementen die in ‘De Stad Klun-

dert’ plaatsvinden zoals huwelijken,

afscheidsbijeenkomsten, lezingen,

tentoonstellingen en recepties.

Na een grondige herinrichting werd

op 12 oktober ‘De Stad Klundert’

geopend. De vroegere Johannes de

Doperkerk is de afgelopen maanden

omgebouwd tot een veelzijdig inzet-

baar gebouw. Muzikaal heeft de goed

klinkende ruimte veel te bieden; naast

riumniveau op het historische Van

Dam-orgel uit 1842 moest worden

benoemd. Na twee gespreksrondes

bleven voor het proefspel nog drie

kandidaten over. Uiteindelijk heb-

ben twee kandidaten op zaterdag 16

september ‘proefgespeeld’ voor een

tienhoofdige commissie waarin naast

vertegenwoordigers van de Protes-

tantse Gemeente Franeker ook de

eerdergenoemde organisten en verte-

genwoordigers van de Stichting Orgel

Franeker zitting hadden.

Hoewel beide kandidaten voortreffe-

lijke organisten zijn, kon er maar één

overblijven.

Jochem Schuurman volgde zijn pro-

fessionele opleiding bij Theo Jellema

en Erwin Wiersinga aan het Prins

Claus Conservatorium te Gronin-

gen, waar hij medio 2013 cum laude

afstudeerde als Master of Music.

Tijdens en na zijn studie heeft hij

zich bij andere befaamde orgeldocen-

ten verder geschoold. Hij behaalde

diverse prijzen op orgelconcoursen.

In december 2013 kreeg Jochem het

Zilveren Viooltje uitgereikt. Hij kreeg

deze prijs vanwege “zijn verdienste

een zeer traditioneel instrument als

het orgel een heel nieuwe toekomst

een concertvleugel zijn er binnenkort

twee forse orgels beschikbaar: het

Marcussen-orgel op de galerij boven

de ingang (afkomstig uit Moerdijk)

en het 42 stemmen tellende Vermeu-

len-orgel (uit de v.m. Heilig Hartkerk

te ’s-Hertogenbosch) dat momenteel

aan beide zijden van het koor wordt

opgebouwd.

Gerben heeft zijn organisten-roots

deels in Klundert liggen; hij was er

van 2000-2006 organist van de Her-

vormde Kerk en speelde in 2013 het

ingebruiknameconcert van het Mar-

cussen-orgel.

Gerbens eerste officiële optreden

in De Stad Klundert is op zaterdag

27 januari 2018 om 15.00 uur. Hij

zal dan met een feestelijk en verras-

send concert het Vermeulen-orgel in

gebruik nemen, dat in samenspraak

met hem is uitgebreid met extra

opties. Daarna begint het promoten

van de instrumenten met o.a. work-

shops improvisatie en literatuur, open

speelmiddagen en het publiceren van

filmpjes en audio-opnamen.

Jochem Schuurman orga-nist Martinikerk FranekerDe Grote Kerkenraad van de Pro-

testantse Gemeente Franeker heeft

Jochem Schuurman benoemd tot

titulair organist van de Martinikerk

in Franeker. Op 1 december a.s. volgt

hij de eind april van dit jaar overle-

den Jan van Beijeren Bergen en Hene-

gouwen op.

Op de vacature hadden vijf organisten

gesolliciteerd en voor de slotronde

zijn uiteindelijk twee kandidaten

geselecteerd. Een commissie van

advies, bestaande uit Jos van der

Kooy, Kees Nottrot en John Terwal,

stond de sollicitatiecommissie vak-

kundig terzijde.

Aan de benoeming is een gedegen

procedure voorafgegaan. Van meet af

aan was men het er in Franeker over

eens dat een organist op conservato-

Foto

: Jes

per J

ørge

nsen

9december 2017 De Orgelvriend

Orgelhistorie

Erik Jan Eradus, organist in de voetsporen van Andriessen en De Klerk

Gerco Schaap (tevens fotografie)

Drieëntwintig jaar geleden maakte ik na

een orgelevenement kennis met de jonge

orgelstudent Erik Jan Eradus en zijn

orgelminnende ouders. Niet lang daarna

vroeg de Stichting Vrienden van de Cle-

mens, de stichting die zich inzette voor

het behoud van de Clemens Maria Hof-

bauerkerk in Hilversum en haar Stein-

In september van dit jaar maakte

Erik Jan Eradus via zijn Facebook-

pagina bekend dat hij met ingang

van 1 januari 2018 de taken van

Gemma Coebergh als organist van

de Sint-Josephkerk in Haarlem,

gaat overnemen. Niet helemaal

toevallig viel de beslissing tijdens

het Andriessen/De Klerk Festival,

waarin het œuvre van Hendrik

Andriessen en Albert de Klerk,

beiden organist geweest van de

Sint-Josephkerk, centraal stond.

Erik Jan (37) is geen onbekende

in de regio Haarlem; hij werd er

geboren, kreeg er zijn muzikale

vorming en werkt al geruime tijd

als cantor-organist in diverse ker-

ken in Kennemerland. “Als kerk-

organist wil ik natuurlijk vooral

doorgaan in de lijn Andriessen -

De Klerk - Coebergh. De connectie

met deze grote namen legt een

kleine last op mijn schouders die

ik vooral als inspiratie beschouw.”

meyer-orgel, twee talentvolle jonge orga-

nisten om bespelingen te verzorgen op

Open Monumentendag: Erik Jan Eradus

en Marco den Toom. Erik Jan studeerde

nog bij Bernard Bartelink, Marco bij Her-

man van Vliet. Twee heel verschillende

persoonlijkheden – Erik Jan bedacht-

zaam, Marco met wat meer bravoure

Interview

BIOGRAFIE1980 geboren in Heemstede1987-1991 eerste pianolessen van

Adam Waasdorp1988-1992 muzikale vorming aan

de Koorschool St. Bavo in Haarlem

1991-1997 orgel-, piano- en theorie-lessen bij Bernard Bartelink

1997-2004 studie hoofdvak orgel aan Conservatorium van Amsterdam bij Jacques van Oortmerssen en Jean Boyer, masterclasses bij o.a. Andres Cea Galan (Spaanse muziek), Andrea Marcon (Italiaanse muziek), Cor van Wageningen (Max Reger) en Hans-Ola Ericsson (Messiaen)

vanaf 1995 organist-dirigent van de kapel in St. Jacob-in-de-Hout in Haarlemvanaf 1997 cantor-organist in de Onze Lieve Vrouw Hemelvaartkerk in Heemstedesinds 2002 dirigent-organist Onze-Lieve-Vrouwekerk in Amsterdam2004 finalist Nationaal Improvisatieconcours Zwollevanaf 2005 dirigent Gemengd koor Alma Musica Wormerveer (sinds augustus 2016 wederom)vanaf 2012 als mentor-organist verbonden aan de Buiksloterkerk, Amsterdamvanaf 2012 concert-organist van de Hofkerk in Amsterdamvanaf 2013 cantor-organist in de Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangen kerk in Overveenv.a. maart 2016 organist-beheerder van het Pels-orgel in de Cultuurkoepel in Heiloov.a. 1 jan. 2018 organist van de Sint-Josephkerk in Haarlem

Al met al verzorgt Erik Jan als cantor-organist-dirigent zo’n 500 kerkelijke vieringen per jaar en daarnaast de nodige concerten.Voor zijn verdienste voor de Franse muziek ontving Erik Jan in 2014 de Médaille d’Argent van de Société Académique d’Education et d’Encouragement ‘Arts-Sciences-Lettres’ in Parijs.Erik Jan is bespeler en verzamelaar van het Franse drukwind-harmonium. Door zijn groeiende collectie staan er diverse historische instrumenten op plaatsen waar zij ook in de liturgie gebruikt kunnen worden.

Aan het Steinmeyer-orgel van de Clemenskerk in Hilversum, 1995.

december 201714 De Orgelvriend

OrgelhistorieRestauratie

Hinsz-orgel Appingedamvoelt zich eindelijk stadsorgel

Dirk Molenaar

De NicolaïkerkDe kerk is op de beide hoofdkerken in de

stad Groningen na de grootste middel-

eeuwse kerk in de provincie. Het gebouw

Menigeen vroeg zich in de ruime

Damster Nicolaïkerk ter plekke af

waarom A.A. Hinsz in 1744 niet

een instrument had gemaakt met

robuuste pedaaltorens, zoals in

het (toenmalig bescheiden) dorp

Leens. En wat een ‘on-Hinsze’

dispositie, armlastige kerk zeker!?

Inderdaad, Hinsz moest maar zo

veel mogelijk overnemen van het

vorige instrument …

Na een restauratie in 1967-1970,

en recent herziening hiervan met

een grootonderhoudsproject, heeft

het orgel sinds dit jaar een heus

vrij pedaal pal achter zich en voelt

het zich eindelijk dorpsorgel-af. Na

de geslaagde werkzaamheden van

Orgelmakerij Reil bv kan de orgel-

wind hier zelfs uit verschillende

‘hoeken’ waaien!

Het gordijn van de Damster orgel-

geschiedenis van vóór 1744 is

verder opengeschoven. En dan

blijkt dat in Appingedam de oudste

nagenoeg complete tongwerken

van Nederland staan!

is een fraai voorbeeld hoe een kerk mee-

groeide met een stad die floreerde door

handel, voornamelijk op de Oostzeelan-

den.

Foto

: Dirk

Mol

enaa

r

Het Hinsz-orgel (1744) in de Nicolaïkerk te Appingedam. Op de in 1969 teruggezette Hinsz-pijpen in de bovenste rugpositief-tussenvelden na, is het front uit 1842. Opvallend zijn de pijpen in de torens met extreem lange bovenlabia. Het Damster orgel is het enige Hinsz-instrument met een rugpositief zonder gebogen zijvelden. Orgel en galerij werden in het voorjaar opnieuw in de was gezet door schilder Jan Martens.

december 201728 De Orgelvriend

Orgelhistorie

was er wat gemopper onder de deel-

nemers. Voor de organisator reden

om zorgvuldig te evalueren. Bereikt

is dat er objectief is vastgesteld dat

orgelamateurs in Nederland op een

hoog niveau musiceren. Hoewel de

winnaar een vierdejaars conservato-

riumstudent was, werd hij op de hie-

len gezeten door nummer 2, Tobias

Groeneveld, een 35-jarig natuurtalent

uit Ureterp. Als gitarist op volwassen

leeftijd kwam hij in aanraking met de

organist Dennis van Wijk, die hem

adviseerde orgelles te nemen. En nu

is Tobias een heel verdienstelijk orga-

nist die het Preludium in g-moll van

F. Tunder, naast de Fantasia in d-moll

van H. Scheidemann zeer muzikaal

neerzette, met als klapstuk een virtu-

oos gespeeld In Dir ist Freude van de

grote Bach.

Voor de dertigste keer werd in de

provincie Groningen het orgelcon-

cours van de Stichting Groningen

Orgelland (SGO) gehouden. Ditmaal

op het pas gerestaureerde De Mare-/

Hinsz-orgel van Appingedam dat door

de firma Reil is gerestaureerd en uit-

gebreid met een zelfstandig pedaal.

En dat pedaal werd door de 17 deel-

nemers van het concours veelvuldig

gebruikt.

Normaal is er een heel gemoedelijke

sfeer op de concoursen van de SGO.

Dit jaar was er sprake van enige

onrust: de spelregels zijn namelijk

iets gewijzigd. Tot voor kort waren

conservatoriumstudenten die vóór

september van het concoursjaar een

opleiding zijn gestart, uitgesloten. Dit

jaar stond voor het eerst in de spel-

regels dat deelname mogelijk is voor

alle organisten zonder afgeronde con-

servatoriumopleiding.

GemopperOp veel van de voorgaande concour-

sen werd het hoge niveau van de

amateurs geroemd door leden van

de vakjury. Men gaf vaak aan dat er

werken werden gespeeld waar veel

afgestudeerde conservatoriumstu-

denten hun tanden op stuk bijten.

Voor de organisator van het concours

reden om het maar eens op een con-

frontatie te laten aankomen! Dit jaar

deed dus een aantal studenten van

diverse Nederlandse conservatoria

mee. De hele dag was het een gezel-

lige competitieve dag. Bij de uitslag,

waarbij de nummer 1 een conserva-

toriumstudent uit Rotterdam was en

nummer 3 een student uit Groningen,

Orgelconcours

Orgelconcours Stichting Groningen Orgelland: uitslag 2-1

Concoursdeelnemers en jury, met op de voorgrond de prijswinnaars: v.l.n.r. Martien de Vos (1e prijs), Tobias Groeneveld (2e prijs) en Jaap de Kok (3e prijs).

december 201732 De Orgelvriend

Orgelhistorie

Vier jaar geleden overleed Maarten

Kooy, die bekend werd als artistiek

leider van de Muziekkring De Neder-

landse Cantorij en als cantor van de

Utrechtse Domkerk. Het was een

wens van hem dat na zijn dood zijn

vele composities bewaard zouden blij-

ven in Het Utrechts Archief. Samen

met wat bewaard bleef aan pro-

gramma’s, affiches, aankondigingen,

recensies, geluidsdragers en boeken

is door archivaris Mieke Breij de ‘Col-

lectie Maarten Willem Kooy’ gevormd

en ontsloten, die op de studiezaal van

het archief aan de Alexander Numan-

kade 199 geraadpleegd kan worden.

Een catalogus (inventaris) van een

archief dient altijd te zijn voorzien

van een biografische inleiding over de

persoon op wie de aanwezige archief-

stukken betrekking hebben. Die

noodzaak heeft deze prachtige biogra-

fie opgeleverd.

Eigenlijk moeten we voor het ont-

staan ervan terug naar Stoffel van

Viegen (1916-1988). De vroegere

organist van de Domkerk in Utrecht

was ook werkzaam als muziekleraar

in het voortgezet onderwijs in Zeist.

Daar maakte hij in het voorjaar van

1972 de brugklasser Mieke Breij

attent op de even tevoren gestarte

concertreeks ‘Zaterdagmiddagmuziek

Domkerk Utrecht’. Dat was niet tegen

dovemansoren gezegd. Het was het

begin van een jarenlange verbintenis

met de man die Breij “haar muzi-

kale vader” noemt. Vanaf 1981 zong

Mieke in de Domcantorij en werd zijn

organisatorische en musicologische

rechterhand. Dat bleef zo tot het laat-

ste concert op Kooy’s 85e verjaardag

in 2012.

De periode dat Maarten Kooy als

geschoold kerkmusicus, als dirigent,

organist en componist werkzaam was,

beslaat ongeveer 60 jaar. Deze peri-

ode kan globaal worden verdeeld in

driemaal 20 jaar: cantor-organist van

de Oude Kerk in Soest (1950-1971),

cantor van de Utrechtse Dom (1971-

1991) en een laatste periode met zeer

veel concerten in Utrecht en elders

onderwerp spat van de bladzijden

af. Breij heeft een bijzonder prettige

schrijfstijl, waar je niet op uitgelezen

raakt. Zo wordt het een boeiende

familiegeschiedenis van een gere-

formeerd Haarlems gezin. Maarten

raakt op school onder de indruk van

het vioolspel van meester Romein.

Dat wil hij ook leren! Het klonk veel

mooier dan het harmonium van thuis.

Maarten krijgt vioolles. De jaren van

de bezetting volgen, met traumati-

sche gebeurtenissen in de directe

omgeving en het verlies van goede

vrienden door de ontberingen van de

oorlog. Onder hen de jonge organist

Pim Breebaart uit Rijswijk, na wiens

overlijden in Duitsland Maarten diens

orgelboeken krijgt. Vanaf dat moment

weet Kooy zich een geroepene, als

kerkmusicus. Hij hangt de viool aan

de wilgen en laat zich door Jacob Bijs-

ter opleiden voor het staatsexamen

orgel en door Martin Lürsen inwijden

in de muziektheorie.

Uitvoerig staat Breij stil bij Dolf Hen-

drikse, die in Duitse gevangenschap

ternauwernood de ontberingen van

de oorlog overleefde. Meteen na de

bevrijding kwam hij in Marburg in

aanraking met de inzichten van de

Berneucher Bewegung, die een ver-

nieuwing van de liturgie in de kerk

nastreefde. Teruggekeerd in Haar-

lem werd Hendrikse organist van de

Nieuwe Kerk en later secretaris van

de Synodale Orgelcommissie van de

Nederlandse Hervormde Kerk. Voor

Maarten Kooy was hij een voorbeeld

en een vriend. Hendrikse werd in

1953 kerkmusicus in een Duits stad-

je, waar hij jong stierf.

Al lezend over die naoorlogse jaren

verwonder ik me erover hoe bijzon-

der die tijd voor onze hoofdpersoon

was. Nieuwe hoop, nieuw elan, een

levenspartner vinden, een gezin stich-

ten, bezig zijn met ensemblespel, het

ontdekken de oude muziek, aandacht

voor het volkslied, cursussen van Ina

Lohr over de kerkmodi, nieuwe kerk-

muziek en oude liturgische vormen

herontdekken. De hele wereld van de

met De Nederlandse Cantorij (1991-

2011).

Alles voor de muziek is een pas-

sende titel. Wie leven en werk van

Maarten Kooy overziet, en zeker wie

hem gekend heeft, krijgt het beeld

van een blijmoedige workaholic, die

inderdaad alles, inclusief zichzelf,

opzij zette voor de muziek. Een groot

plichtsbesef en een ijzeren discipline

(elke ochtend om half zeven aan het

werk) waren daarbij voor hem van-

zelfsprekend. De trouwe steun en

medewerking van zijn naasten hiel-

pen er enorm bij.

Heel veel van wat we nu over hem

kunnen lezen, komt uit de eerste

hand. Kooy vertelde veel aan de

auteur over zijn jeugd, zijn studen-

tentijd en de jaren in Soest. Breij

ondernam daarbij een biografische

zoektocht. Hoe ontstonden zijn ide-

alen en wat ondernam hij om die te

realiseren? Om daar achter te komen

werden veel gesprekken gevoerd met

zijn generatiegenoten of hun nazaten.

En natuurlijk werden er veel schrifte-

lijke bronnen geraadpleegd.

Prachtig geschreven zijn de eerste

hoofdstukken van dit boek. Het is

allerminst dorre geschiedenis om te

lezen. Het enthousiasme over het

Alles voor de muziek

Boekbespreking

rgelvriendDe

Nieuwsgierig naar derest van de inhoud?Neem een (proef)abonnementof bestel een los nummer opwww.orgelvriend.nl

Proefabonnement van3 nummers voorslechts € 12,50

Of neem een abonnement.Het eerste jaar voor€ 38,50 daarna € 54,-(bij betaling via machtiging € 1,00 korting)

Interview met Erik Jan Eradus

Boekbesprekingen

Martien de Vos wint SGO-orgelconcours

Appingedam, Nicolaïkerk

Jaargang 59 • nr. 10 • december 2017

rgelvriendDe

Prijs los nummer € 6,99