A A L T E N S E M U S E A

nr 1 * maart * 2013 de panne

Aaltense Musea • Markt 12 Euregionaal museum voor de vrijheid• Aaltens Historisch museum (AHM)

Post- en bezoekadres Markt 14 - 7121 CS Aalten Telefoon 0543 - 471797 - Fax 0543 - 471681 E-mail adres: info@aaltensemusea.nl Website: www.aaltensemusea.nl Website: www.markt12.nl Website: www.vvvaalten.nlPostgirorekening: 43.60.025 Bankrekening: 3105.03.779 (Rabobank) KVK 40120837

RedactieraadMiep Geesink-Wisselink, Ab Hoefman Adri Hogewoning, Henk LensinkErik Nijman, Thea Onnink-Stronks Columnist: Gerhard te VoortwisStriptekenaar: Ronald PeetOpmaak: lammersDtp.nl, Aalten De Panne verschijnt driemaal per jaar (ISSN 1384-7198)

OpeningstijdenZie pagina 31

BestuurTon de Vries, voorzitter Ria Theissen, secretarisAndré Heersink, penningmeesterGerrit Doornink, Ada GussinkloHerman Onnink, Jon Temming, Yvonne Wikkerink

DirecteurGerda Brethouwer

Stichting VriendenWilma Winkelhorst-van Engeldorp Gastelaars, voorzitter Anjo van Houten, secretaris Rob Nieman, penningmeester Gerrit Doornink, Geb Garretsen, Carla Kole-Vredebregt

Lidmaatschap De contributie voor het lidmaatschap van de Vereniging Aaltense Musea bedraagt minimaal € 15,- per kalenderjaar.

IN DEZE UITGAVETen geleide - Gerda Brethouwer 1Organisatie 6VVV 7Markt 12 9Wie zijn dat dan? 16Interview - met twee gidsen 18Expositie 21Markt 12 - Het verhaal gaat door 23Mogen wij even uw aandacht 24Gastenboek 25Column - Gerard te Voortwis 26Dialektverhalen 28Agenda en openingstijden 31

OmslagfotoEen verrassend doorkijkje van een Aaltens gängesken.

33e jaargang nummer 1 - maart 2013

C O L O F O N

1

de panne

T E N G E L E I D E

Dat lijkt nog ver weg, maar voor je het weet is het 2015. Een belangrijk moment om bij stil te staan. In dat kader nemen wij ook actief deel aan de zogenaamde ‘Liberation route’; een verhalenroute, die vanuit het Nationaal Bevrijdings Museum in Groesbeek door de provincie loopt. Men kan op de fiets onderweg letterlijk stilstaan en bijzondere verhalen beluisteren, vaak op plekken waar iets is gebeurd. In Aalten geldt dat voor Markt 12. De geschiedenis van het pand blijft verbazen en inspireert bezoekers. Niet alleen schoolklassen uit Nederland maar zeker ook Duitsland bezoeken ons meer en meer. Regelmatig deden wij verslag van het bijzondere Theaterproject ‘Onderduiker/Untertaucher’ dat we samen met Augustachacht - onze partner uit Osnabrück - hebben georganiseerd. Een groep jongeren uit Duitsland was onze gast en heeft zich verdiept in de verhalen van Markt 12. Vooral de ontmoeting met Jenny Smit-Kempink, die als meisje in het huis woonde en daarover vertelde, maakte veel indruk (zie foto).

In plaats van een eigentijdse verhaallijn kozen zij ervoor om de waar gebeurde verhalen op verschillende manieren te laten eindigen. Een ‘rewind history project’ zou je het kunnen noemen. Over de verschillende scenario’s werd geen oordeel geveld. De dilemma’s in het maken van keuzes en de gevolgen worden zo haarscherp. Keuzes die soms in een moment worden gemaakt, als reflex, uit angst, uit overlevingskracht.

Een creatief team met Theatergroep Lupe uit Osnabrück en beeldend kunstenaar Theo van Delft uit Amersfoort begeleidde de groep. Van Delft maakte een ‘levend’ decor waarin film, geluid en kleureffecten zijn verwerkt. De uitvoering werd zo heel dynamisch en eigentijds van karakter.

Met een groep uit Aalten togen wij naar Osnabrück op 20 januari voor de extra uitvoering. We waren diep onder de indruk. Voor de groep die met muziek, theater en zang steeds succesvol uitverkochte zalen had bediend, bleek onze aanwezigheid speciaal. Het moet ook wel heel bijzonder

En nu liggen de donkere dagen alweer achter ons en bloeien de sneeuwklokjes! Wat gaat zo’n jaar waarin er van alles gebeurt toch snel voorbij. We hebben onlangs alle groepen eens op een rij gezet en het aantal is verbazingwekkend groot! Daarnaast zijn dan nog ‘gelegenheid-groepen’ bezig met de voorbereidingen voor de lange termijn, zoals voor 70 jaar bevrijding.

2

de panne

zijn geweest dat hun grote inspiratie ‘Jenny’ er ook bij aanwezig was.

Michael Gander de directeur van Augustachacht zal op de grote ledenver-gadering 22 april vertellen over de geschiedenis van Augustachacht waar ook Nederlanders de laatste winter van de oorlog hebben doorgebracht. Ook daar vormt die bijzondere geschiedenis aanleiding de verhalen van het gebouw te vertellen en nieuwe activiteiten te ontwikkelen. Onze samenwerking geven we graag een vervolg. Er wordt momenteel een film gemaakt, die wij kunnen gebruiken voor het onderwijs of in de permanente opstelling. Zoals in de ‘Verdieping’ op de

zolder van Markt 12. Het is de ruimte waar wij graag de actualiteit opzoeken, waar

een ieder zich kan realiseren dat het nog steeds de moeite waard is om je in te zetten voor vrijheid en vrede in een wereld waar voortdurend de keerzijde daarvan ervaren. Die vrijheid kan ook in heel dagelijkse zaken zitten, respect voor de mening van een ander, vrijheid om te mogen geloven en de vrijheid om je te mogen onderscheiden. Nederland beschermt en bevordert mensenrechten over de hele wereld. De zogenoemde universele verklaring van de rechten van de mens (UVRM) is door de Verenigde Naties (VN) opgesteld in 1948. Zo staat op de site van de rijksoverheid

3

de panne

dat het gaat om: “rechten die wereldwijd gelden voor alle mensen, overal en altijd. Al deze rechten gelden voor iedereen zonder enig onderscheid in ras, kleur, geslacht, taal, godsdienst, politieke of andere overtuiging, nationale of maatschappelijke afkomst, eigendom of geboorte.” Deze meer dan 30 rechten zijn uitgangspunt van de Verdieping en daar ook te lezen.

In de tentoonstelling Krabbels en Klodders, is te zien hoe iemand subtiel met veel humor en spot zich individueel verzet tegen de ondemocratische onderdrukking. Frans Brouwer geeft tijdens de oorlog met bijzondere tekeningen commentaar op de gebeurtenissen om hem heen. Hij deed dat in losse brieven waarin hij met gefingeerde afzenders en geadresseerden ook behoorlijke kritiek had op de laffe manier van sommige buren. Door de vrolijke tekeningen is het geen straf om even in de tijd van de oorlog te stappen. De in totaal 33 stripverhalen zou je in moderne termen kunnen beschouwen als een blog, maar dan nog zonder computer, zonder internet en lange tijd ook zonder lezers. Alleen het medium is veranderd. Er is een prachtig beeldend boek bij de expositie uitgekomen, waarin heel kort ook verslag wordt gedaan van de oorlog en van het leven van Frans Brouwer. Het boek is tijdloos en een heel mooi bezit, dus een aanrader om het aan te schaffen of cadeau te doen.   

In de projectruimte is een kleine expositie ingericht met materiaal uit onze collectie en geleende werken uit de regio, waaronder

uit de collectie van Rien Koskamp uit Barlo. Heel brutaal is de briefkaart met Hitler op de pot: door de kaart op een bepaalde manier tegen de gebogen wijs- en middelvinger te drukken ontstaat een veelzeggend beeld. Een oproep in de krant maakte veel los, zoals een schildering op een behangrol van 8 meter over de slag in het Woold. Daar komen we graag later op terug. Tenslotte geeft de propagandawand in Markt 12 weer hoe het verzet antwoordde op de slogans waarmee de bezetter het volk probeerde te beïnvloeden. De in het geheim geplakte vlugschriften en het verhaal daarover van de toentertijd kleine jongen Evert Smilda, die zijn vader moest helpen plakken, geven aan hoe men met humor en bijtende spot en vooral ook met gevaar voor eigen leven tegenstand bood aan de propagandamachine. Kortom, een prachtige tentoonstelling, die u met plezier zult bezoeken en die goed duidelijk maakt, dat wij er niet zomaar onder te krijgen zijn!

“Eén beeld zegt meer dan duizend woorden” is over deze expositie gezegd. Dat geldt minstens ook voor de merklappen die onderwerp zijn van de volgende expositie in ons museum van 25 mei tot en met 15 september. De letterdoeken uit deze tentoonstelling hebben allemaal gemeen, dat ze niet alleen een persoonlijk verhaal vertellen van de maakster (soms ook maker!), maar ook een bijzondere geschiedenis hebben waarin verschillende verhalen bij elkaar komen. De letterdoek is tegelijkertijd persoonlijk als herkenbaar voor een ieder. Historische merklappen

4

de panne

hebben hun aantrekkingskracht tot op de dag van vandaag behouden. Er is zelfs een opleving: breiwerk, haakwerk en punniken is weer ‘hot’ onder de jongere generatie. De Mode-Biënnale van Arnhem geeft deze zomer accent aan het oude ambacht zoals borduren. Kunstenaars en vormgevers onderzoeken oude tradities en zetten deze naar hun hand. Oude patronen en figuren komen terug in hedendaagse mode en gebruiksvoorwerpen. Ook zien we dat men letterlijk voortborduurt: oude borduurlappen worden verwerkt tot kledingstukken, sieraden en accessoires zoals tassen. De traditie van de merklap zelf beleeft een mooie come-back. Borduurfans kopiëren graag oude letterdoeken tot in de details,

inclusief de initialen en de ‹foutjes› van de oorspronkelijke maakster. Als we kijken naar de oude merklappen wordt duidelijk dat dit eigenlijk de omgekeerde wereld is. De meisjes die de lappen vroeger maakten, vertelden namelijk vooral over het eigen bestaan. Ze improviseerden er daarbij lustig op los in de keuze van figuren en kleuren.

We tonen oude maar ook recente letterdoeken. Allereerst tonen wij merklappen uit de eigen collectie. Uiteraard zijn daaronder ook de kleine letterdoeken, waarmee meisjes op 12-jarige leeftijd een proeve deden van hun kunnen. Bijzonder is de letterdoek van mevrouw Nita Waisvisz, die als achtjarig Joods meisje

5

de panne

in 1942 bij de familie Heinen-Rots aan de Hogestraat in Aalten werd ondergebracht. Ze bezocht samen met haar ’broer en zusjes’ de Wilhelminaschool en maakte daar in 1944 tijdens de handwerkles een merklap met haar schuilnaam Nita Visser erop (zie foto). In mei 2010 bracht zij, samen met haar ’oorlogszusje’ Dien Fries-Heinen, een bezoek aan de Aaltense Musea en bood het museum deze bijzonder merklap aan. Het is een sleutelwerk van onze expositie.

Wij willen ook graag merklappen uit de regio bijeenbrengen. Zo is er een groot doek van 1875 uit mijn eigen familie. Het werd afgerond door de derde echtgenote van mijn opa’s grootvader, waarmee zij het werk afrondde van eerder overleden echtgenotes. Deze fraaie historische merklap vertelt dus niet alleen iets over de maakster zelf, maar ook over haar familiegeschiedenis en de tijd waarin de vrouwen leefden. Een mooi tijdsbeeld.

Verder op in de Panne vindt u een oproep voor de tentoonstelling. Wij hopen er spannende inzendingen komen, waaruit het museum een keuze kan maken.Er is nog veel meer te ontdekken, zoals bij de Gängeskestochten die wij dit jaar weer vanuit onze VVV gaan brengen en die meer en meer aanleiding geven tot nieuwe activiteiten. Wist u dat er in Aalten inmiddels al gängeskeskoek te koop is? Leest u over de ervaringen van de gidsen Rietje de Boer en Tonnie Stoltenborg, die verstokte Aaltenaren nog kunnen verrassen met onverwachte wetenswaardigheden over plekjes langs

de route. De routes zijn ook uitermate geschikt als groepsuitje voor verenigingen, clubs, families of reünisten. In de nieuwe toeristische gids van de gemeente Aalten komen in het voorjaar ook weer nieuwe routes uit. Activiteiten ondernemen wij graag samen met anderen, zoals de gemeente en het toeristisch platform, die ook zorgdragen voor een erfgoedsite van Aalten. De site wordt in ons museum ondergebracht waar we erg blij mee zijn. Zo kunnen we nog beter verbindingen maken tussen de geschiedenis en het heden. Verbindingen met het heden zijn er volop bij de Farm & Country fair en andere lokale feesten. We werken aan nieuwe arrangementen, die onze mooie gemeente een aantrekkelijke keuze maken voor een dagje uit.

Wat Aalten u biedt is heel veel, teveel om in een inleiding te benoemen. Waar ik u tot slot toch nog over wil vertellen is de bijzondere collectie Buclo met Tabacologische voor-werpen, die wij van de familie te Bokkel in langdurig bruikleen ontvangen. Iedere pijp vertelt een eigen verhaal en al die verhalen vertellen wij graag door. Wij zorgen voor een mooie presentatie van deze collectie in het museum. Dat wordt nog een flinke klus en het museum kan daarvoor alle hulp gebruiken.

Mocht u nog tijd over hebben om ons te helpen bij het registeren en beschrijven, of bij het begeleiden van groepen, meldt u zich dan bij ons aan. U bent van harte welkom!

6

de panne

O R G A N I S AT I E

AGENDA: 1. Opening 2. Mededelingen 3. Notulen ledenvergadering 2012 4. Jaarverslag 2012 5. Het financiële jaarverslag 2012 en de

financiële begroting 2013. 6. Rapportage kascommissie 7. Bestuursverkiezing 8. Beleidsplan 9. Rondvraag 10. Pauze 11. Een presentatie over de “Gedenkstätte

Augustaschacht” door Michael Gander.

Toelichting op de agenda:3. De notulen van de vorige vergadering

liggen voor aanvang van de vergadering ter inzage.

4. Ook het verslag van het verslag van het verenigingsjaar ligt voor aanvang van de vergadering ter inzage. Tevens is dit verslag te lezen op onze website.

6. Het financiële jaarverslag 2012 en begroting 2013 liggen ook voor de vergadering ter inzage.

7. Bestuursverkiezing: Afredend en herkiesbaar: Ria Theissen8. Het beleidsplan ligt van af heden ter

inzage aan de balie.11. Korte toelichting op de predentatie

door Michael Gander.Titel:Die niederländischen Zwangsarbeiter in dem Straflager der Gestapo Osnabrück und die Gedenkstätte Augustaschacht

Text:Die Gedenkstätte Augustaschacht erinnert am Ort des ehemaligen Arbeitserziehungsla-gers Ohrbeck an die Opfer und die Zeit des Nationalsozialismus im Osnabrücker Land. Das Arbeitserziehungslager Ohrbeck wird in der Geschichtsschreibung als “KZ der Ges-tapo” bezeichnet. Die größte Gruppe der Gefangenen und der Todesopfer waren niederländische Zwang-sarbeiter. Von den rund 500 namentlich bekannten niederländischen Gefangenen kamen auch zehn aus dem Achterhoek.

Uitnodiging voor de 85e jaarvergadering

Deze wordt gehouden op maandag 22 april 2013 in het museum. Aanvang 19.30 uur.

7

de panne

V V V

De herfst- en winterperiode is over het algemeen een wat ‘rustige’ periode voor de VVV. De bezoekersaantallen nemen in de nazomer en herfst duidelijk af. Uiteraard blijven er wel vragen komen, ook al ter voorbereiding op de volgende voorjaar- en zomervakantie, maar het is goed merkbaar dat alles, net als de natuur aan het afnemen is. Er blijven echter regelmatig activiteiten binnen de eigen plaats en directe omgeving die onze aandacht verdienen. Zo leveren we onder andere ondersteuning aan de FAM, de prijswinnaars halen de prijzen immers op bij de VVV. De kaartverkoop voor Café Cultuur, de voorverkoop van kaarten voor verschillende evenementen. Mogelijk dat we in de toekomst nog meer ondersteuning kunnen leveren bij plaatselijke activiteiten, zoals b.v. de rondgang ‘Langs Heilige Huisjes’, museumweekend e.d. Met onze eigen VVV web-site proberen we de activiteiten extra onder de aandacht te brengen. Het ontwikkelde ‘Herfstarrangement´, samen-ge steld voor wandelaars op dezelfde basis als het ´Meimaand Fietsarrangement´ en het aantrekkelijke ´zomerarrangement´ heeft (nog) niet het beoogde succes opgeleverd waarop we hadden gehoopt. Wellicht hebben de weersomstandigheden hier iets mee te maken gehad. Door de afname van het aanbod landelijke fiets- en wandelroutes proberen we varianten te ontwikkelen speciaal voor Aalten en directe

omgeving. Er wordt druk over nagedacht en aan gewerkt. Een belangrijk onderdeel van het onderhoud van landelijke routes is de controle van de reeds bestaande routes in onze omgeving. Deze controle wordt door medewerkers van VVV, maar ook door de museummedewerkers, met veel aandacht en plezier uitgevoerd en het ‘aardige’ is dat deze een leuke financiële bijdrage oplevert voor de ‘inkomstenpost’ van het Museum en VVV.

Ter voorbereiding op de decembermaand en in de decembermaand zelf is er ook een forse toename in de verkoop van VVV-, bioscoop- en dinerbonnen geconstateerd. We hadden een leuke actie t.a.v. de verkoop van deze bonnen, deze werden in een speciale envelop of cadeauverpakking aangeleverd wat door de klanten als een bijzondere attentie werd ervaren. Door deze extra handelingen hadden we ook echt het idee dat er veel meer is verkocht dan andere jaren. Tezamen met het ‘extra’ percentage opbrengst per VVV bon, ontstaan door rechtstreekse levering aan het VVV agentschap zonder tussenkomst van de regionale VVV en de naar ons gevoel toegenomen verkoop, maken ons extra benieuwd naar de opbrengsten- inkomsten van de VVV van het afgelopen jaar. De pakketten die we hadden samengesteld, zoals wijnpakketten op een ‘houten plankje’,

8

de panne

pakketje gezond, tassen met wijn etc. hebben niet de verkoopaantallen geleverd die we hadden verwacht. We gaan ons dan ook beraden over de mogelijkheden die er zijn om ‘extra’ reclame te maken bij bedrijven, en meer en tijdige aandacht voor de mailing aan deze bedrijven voor de feestdagen.

Dit jaar hebben we voor het eerst tezamen met het museum een kraam bemand op de jaarlijkse Adventsmarkt van de Stichting Restauratiefonds voor de Oude Sint Helenakerk op de Markt. Dit was een succes te noemen. We hebben buiten de profilering van Museum en VVV ook

nog artikelen kunnen verkopen, de gezamenlijke bemensing van de kraam en de goede sfeer waarin dit alles is verlopen maakt het zeker de moeite waard om vaker deel uit te gaan maken van dit evenement.

Uiteraard zijn er weer nieuwe plannen. We gaan ons tijdig buigen over deelname aan de Farm & Countryfair en ons verdiepen in het opzetten van enkele nieuwe arrangementen die onze mooie gemeente een aantrekkelijke keuze maken voor een dagje uit.

9

de panne

Zo vertelt ze ook dat de Joodse mevrouw Fulldauer bij haar in de straat woonde; dat mijnheer Fulldauer al eerder opgepakt was. Op een gegeven moment moet z’n vrouw met de kinderen ook weg, naar Vught of Westerbork. Riek gaat met haar en haar kinderen mee naar het station. Ze houdt mevr. Fulldauer stevig bij de arm, zo herinnert ze zich: “Jao, zo jong as ik was, mos ik eur toch wat ondersteunen, toch”. Op het station aangekomen wordt ze ook voor Jodin aangezien en mee de wagon in geduwd. Vervolgens wordt ze door een ander (een politieagent die wist wie ze was) er weer uitgetrokken…Ze had inderdaad heel donker haar vroeger, zegt ze.

En verder vertelt ze… Hoe één van haar broers een keer niet wil toekijken als er een groep NSB-ers voorbij marcheert en één van hen hem toen een daverende klap verkocht en hoe haar broer daarom een jaar gevangenisstraf kreeg die hij in “de Koepel” in Arnhem doorbracht.Hoe Amsterdammers langs kwamen voor

In het vorige nummer was mevr. Riek Rave-Aalbers aan het woord. Ze vertelt dan over de parachute die ze heeft gekregen van haar vader en waarvan ze in de oorlog meer dan 15 blouses en bloesjes heeft genaaid voor de meisjes van de Eerste Broekdijk. Tijdens dat gesprek over de parachute komen meer herinneringen naar boven.

M A R K T 1 2DOOR GERHARD TE VOORTWIS

DE WAGON IN

eten en zij hen een bonkaart gaf… ook al hadden ze zelf thuis ook niet veel. Hoewel ze bij de boeren in de omgeving nog wel ‘s wat kregen. Als dank beloven de Amsterdammers haar trouwfoto op briefkaartformaat te ver-groten tot een échte trouwfoto (in 1944 was Riek getrouwd). Helemaal tegen haar verwachting in, komen de Amsterdammers terug mét de vergroting, ingelijst en door henzelf ingekleurd. Precies zoals het nu nog in haar woonkamer hangt.Symbolisch voor een leven van trouw en vertrouwen, van geven en delen, van opkomen voor anderen, altijd maar weer . Een leven lang... talloze herinneringen en verhalen. Het is een boek waard dat leven van Riek Rave-Aalbers.

de panne

10

Op 12-12-2012 brachten vijf studenten van de Technische Universiteit in Delft een bezoek aan ons Euregionaal museum voor de vrijheid Markt 12. Het idee voor het bezoek ontstond spontaan toen de heren rond-liepen met de gedachte op 12-12-’12 iets bijzonders te doen. Via Google kwamen ze uit bij Markt 12, ook het adres van hun studentenhuis in Delft. Er werd telefonisch een afspraak gemaakt en ze wer-den op de bewuste datum met koffie en koek ontvangen door Huug Haytink van ons museum. Onder zijn deskundige leiding werden Mirko, Tim, Ben, Jan-Maarten en Joëll rondgeleid door ons onderduik- en verzetsmuseum, waarbij ze veel belangstelling toonden en onder de indruk raakten van alle verhalen.

Als dank kreeg het museum een handbeschilderd porse-leinen Delfts blauw flesje aan-geboden terwijl omgekeerd de studenten het boek “De oorlog onder één dak“ van Hans de Beukelaer en Ben Boersema , mochten meenemen.“Dit boek krijgt een prominente plek op het toilet van ons studentenhuis.

MARKT 12 ONTVANGT BEZOEK VAN MARKT 12 DELFT

Onze ervaring is dat op die plek veel wordt gelezen“, aldus de enthousiaste studenten bedrijfskunde.

Pand Markt 12 Delft

11

de panne

Bij hun vertrek noteerden zij hun ervaring in ons gastenboek

12

de panne

AaltensVader werkte vanaf z’n dertiende in de pijpenfabriek in Aalten totdat hij een paard en wagen kon kopen en een vervoerbedrijfje begon naast het beetje boerderij dat ze hadden. Zo kwamen ze, met hard werken, langzaam maar zeker in betere doen. Moeder klaagde wel ‘s. Zo weet Leis nog: “Alles geet jo nao achtern”. Voor het huis(houden) werd niet veel geld vrijgehouden.

NIEUWE OOGST; VAN DE OORLOG ENZO…

DOOR GERHARD TE VOORTWIS

Ze woonden op de Meiberg in Aalten, zo ongeveer in het dorp dus. Leis moest veel helpen. Zo molk ze ’s zomers altijd de koeien in het Goor. Met een melkbus aan de fiets ging ze er naar toe. Ze is er duidelijk nóg trots op dat ze als meisje van 15 al op melkcursus was (in 1942 dus). Omdat ze te jong was mocht ze niet officieel aan het melkexamen meedoen. Maar ze was, zo vertelt ze glorieus, met 184 punten de beste, en kreeg toen tóch het melkdiploma.

Smakelijk vertelt ze over de techniek van het melken: “zo mo-j ’t doon… kneden... neet trekken, zoas vader al-tied deij”! TJa, dat zal wel enig verschil in de melkgifte hebben gegeven.

Begin van de oorlogLeis was de jongste van een groot gezin. Meteen de eerste dag van de oorlog moest ze van moeder langs de winkels en overal een béétje kopen. Er moest immers voor anderen ook nog wat over blijven. Colijn had wel gezegd dat er niet gehamsterd mocht worden. Maar moeder zei kordaat:

Als er één de baas is…

“A’t der ene de baas is, dan geet dat neet good, dat kán niet”. Heel beslist zei vader Ansink dat over de situatie in Duitsland zo vlak voor de oorlog. We spraken uitgebreid met Leis Ansink (geb 1927), geboren en getogen in Aalten, nu woonachtig in Velp; dertien jaar oud was ze bij het uitbreken van de oorlog.

13

de panne

“denk i’j dat Colijn dat zelf neet dut?” Ze had de schaarste in de periode 1914-1918 meegemaakt.Al vrij snel hadden ze onderduikers thuis… het oudere joodse echtpaar Bos uit Aalten met een volwassen zoon. Ze sliepen ’s nachts bij Ansink thuis en gingen overdag dan weer naar hun eigen huis. Toen de dagen echter flink gingen lengen, werd dat té gevaarlijk. Ze stonden dan wel ’s wat laat op en gingen dus bij daglicht terug naar hun huis. De familie is toen ondergebracht bij een tante van Leis in Varsseveld die met Janssen getrouwd was. Daar werden ze later op tijd getipt voor een razzia… en werden ergens anders on-dergebracht. Of deze familie de oorlog doorgekomen is, weet ze niet meer zo zeker.

Voortdurend vreemden in huisEr waren regelmatig jongens uit het westen bij hen in huis, jongens die niet de Arbeitseinsatz in wilden. Vaak bleven ze niet lang. Ook jongens uit de buurt, zoals van Vreeman, die alleen ’s nachts bij hen sliepen en overdag werkten of dan thuis waren. Soms was dat bijna te gevaarlijk, omdat ze zo ’s nachts wel ‘s jongelui-lawaai maakten. Zo pal onder de pannen is dat heel gehorig voor de buurt en dus niet handig.

Dan was er ook nog een oude evacué uit Scheveningen, mijnheer Bal. En via hem kwamen er wel ‘s mensen langs voor eten, zoals een vrouw, die ’s nachts bij haar in bed moest… en snurken dat ze deed! Leis vond het maar niks, als meisje van rond de achttien jaar.

Aan het eind kregen zo ook Duitsers ingekwartierd. Maar toen ging ze wel beneden slapen, mooi niet dat ze boven bleef slapen… En altijd was je aan het vechten tegen ongedierte, zo vertelt ze.

Contact met DuitsersHet contact met Duitsers was in feite heel beperkt. Ze deed eigenlijk altijd of ze nauwelijks Duits verstond; bijvoorbeeld als ze langs kwamen en om Zwiebeln vroegen of zo.Moeder had gezegd dat ze maar afstand moest houden en maar niet met Duitsers moest meegaan. Zoals de keer dat een Duitser haar vroeg mee te gaan naar het ‘Kino’ en ze kortaf nee zei. Maar ze had, zo zegt ze, “ook helemaal niet de neiging”.Andere meisjes deden dat wel. Een zusje van een schoolvriendinnetje had zelfs 2 kinderen van een Duitser. Aan het eind van de oorlog, toen meisjes werden opgepakt en soms op de Markt werden kaalgeschoren, ging ze niet kijken, dat wilde ze echt niet.

Zo was er een nicht van haar moeder die met een Duitser getrouwd was en in Bocholt woonde. Ze kwam wel ‘s op bezoek, ook voor de oorlog al, koffie kopen of zo; en kon dan zeggen dat ze zéker gingen winnen. Vader Ansink moest helemaal niks van haar hebben. Aan het eind van de oorlog, bij de bombardementen van Bocholt, kwam de nicht met een paar dochters en ook de mannen van die dochters bij hen overnachten. Zaten ze in de schuilkelder met z’n allen en zat die vrouw in haar Half-

14

de panne

Duits te jammeren: “Ach, war ik maar in Haus e´blevn”... De volgende dag verdwenen ze. Nooit meer hebben ze wat van hen gehoord, ook later niet… bij haar weten tenminste.

Laatste oorlogsweek en bevrijdingDie laatste week van de oorlog was heel heftig. Op een ochtend moest vader met z’n paard en wagen een groep kinderen van rond de zestien naar Eibergen brengen, w.s. NSB-kinderen of zo. Haar oudste broer ging met hem mee. Ze werden enorm beschoten onderweg en verloren paard en wagen. Geluk bij een ongeluk was dat het een paard van een ander was. Het paard was immers hun inkomen. Hun eigen paard was toevallig kreupel die dag.Leis ging met moeder naar de Smol in Barlo om de bevrijding af te wachten. Het leek daar wat veiliger. De familie van Eerden kenden ze goed. Zaten ze in de kelder tijdens het bombardement…. ging ze een keer boven kijken… stond de boerderij in brand. Helemaal afgebrand is die boerderij toen. Ze zag dat ze bloedde, maar een man van de LO, met zo’n witte band, die daar liep, zei: “Oh, dat is niks… er is hier veel meer aan de hand”. Nog als de dag van gisteren weet ze het. Als een film ziet ze het voor zich.Haar moeder hád het niet meer en was begonnen te rennen, de richting van het Goor uit… dus de verkeerde kant op, tussen de Duitsers en de Tommies door. Gelukkig werd ze bij de boerderij van Barmentloo tegengehouden door

de bewoners; die kenden haar. Die hebben haar later teruggebracht. Helemaal van de kook was moeder. Vader kwam hen later die dag, of misschien wel de volgende dag, ophalen, en toen ze thuis kwamen stond er een Tommy een kip te braden in hun keuken, terwijl er de dag daarvoor nog Duitsers bij hen in huis waren. Heel raar.

Zo was soldaat Walter bij hen ingekwartierd… een heel aardige man, vond Leis. Hij stelde zich voor en stelde hen meteen gerust. Toen hij een paar dagen later weer verder ging, gaf hij hen (of haar?...) nog een fotootje van zichzelf. “Mooie man, met van dat donkere haar…

15

de panne

heel anders dan de jongens uit Aalten”, zo vindt ze nog als ze me de foto laat zien en een beetje glunderend “Zei ie tegen mij: “Hey baby”. (of was het Hey Babe… hai schatje…. want ze was al 18 toen).

Zelf had Leis na de oorlog een maagzweer. Die oorlog had dus toch wel invloed gehad, ook al had ze niet eens zo veel meegemaakt. De druk blijkbaar van steeds toenemende onvrijheid en gevaar; altijd

was er wel wat. Zo was een vriendinnetje écht overspannen geraakt, na een bombardement vlak bij hun huis bij de Höve. En de gewone narigheid ging óók nog ‘s door, zoals het feit dat haar zus die op Sinderen woonde, jong weduwe werd.Zegt Leis: “Maar vaak was het ook heel gezellig en gewoon hoor… de saam-horigheid, de gezelligheid, want je was ’s avonds immers veel thuis, veel meer dan normaal”.

Met de bevrijding was ze niet vrolijk. De jongen die hen assisteerde bij de gymnastiek, was nog op het laatst om-gekomen. Dat vond ze heel naar, had ze eerst helemaal geen zin om te feesten.

Tijdens onze gesprekken komt ter sprake dat ze in die laatste oorlogsjaren vrouw Wikkerink wel ‘s met de kinderwagen naar Wevers op de Koningsweg zag lopen… natuurlijk niet vermoedend dat er meer aan de hand was dan dat ze daar even op bezoek ging met haar pleegkind. Maar daarover meer in het volgende nummer van de Panne.

16

de panne

W I E Z I J N D AT D A N ?

“Elke Aaltenaar weet direct bij welke gebeurtenis deze foto is gemaakt”, zeiden we spontaan tegen elkaar bij het uitzoeken van een foto voor deze rubriek. Of de lezers alle namen kenden of de stad waar de foto genomen was, daarover waren we minder zeker, maar met hulp van familie, buren….? Moest lukken! En ach, ze weten in elk geval een aantal namen, daarvan waren we overtuigd. Maar toen kwam ‘de Panne’ uit en moesten we na een tijdje constateren dat we geen enkele oplossing binnen kregen! Toch te moeilijk? Niet duidelijk genoeg omschreven wat de bedoeling was? We weten het niet, maar natuurlijk was het een foto van de beroemde Aaltense zeskampploeg in juni 1968. Ze waren te gast in Zelzate, België.

Zittend: Anneke Grijsen, Ada Veldhuis, gedeeltelijk zichtbaar Anja Beskers, Henk Schut. Gehurkt: Willy ter Vrugt, Ab Ebbers, Marianne v.d. Drift, Wim Somsen, Alex Ormel, Hannie Meinen, Harry Smit en Rien Lensink.Achterste rij: Bert Hoogendijk, met pet Henk v.d. Horst ( medewerker NCRV ), Hans Prinsen, Gerrit Heusinkveld, Alex Fukkink en Gerrit Buesink.

17

de panne

Deze keer maken we het u niet zo moelijk!Op bijgaande foto staan twee bekende Aaltenaren! Wij vragen van u de namen van deze twee persoonlijkheden. Anekdotes zijn ook altijd welkom!

Stuur uw oplossing weer naar theaonnink@upcmail.nl of geef het, t.a.v. de Panne, schriftelijk af bij de balie in ons museum! Veel succes!

18

de panne

I N T E RV I E WIN GESPREK MET TWEE GIDSEN VAN DE GÄNGESKESROUTE DOOR AALTEN.

DOOR ERIK NIJMAN

Een brochure met de Gängeskesroute is te verkrijgen bij het VVV/Aaltense Musea. Hierin wordt omschreven dat deze paad-

jes verbindingen vormden tussen de uit-valswegen en de tuinen in het centrum van Aalten.

Sinds 2011 bestaat er een interessante wandelroute door het centrum van het dorp Aalten. De zogenaamde Gängeskes-route komt langs verrassende, soms onbekende plekjes langs achtertuinen en via tussendoorgangetjes waar veel Aaltenaren geen weet van hebben.

Tonnie Stoltenborg en Arie Stronks onderweg op het Armenpad

19

de panne

Gebruikelijk waren deze gängeskes twee kruiwagens breed. Je moest elkaar immers kunnen passeren onderweg naar of terug van de (moes-)tuin.Zelfstandig of onder leiding van een gids kun je de route lopen. Het voordeel van begeleiding door een gids is het feit dat tijdens de wandeling extra informatie en verrassende anekdotes verteld worden.Met twee van de vier gidsen wordt dit interview gehouden. Het zijn Rietje de Boer en Tonnie Stoltenborg. De andere twee gidsen zijn Rieky Kraaijenbrink en Arie Stronks.

Tonnie is de grote gangmaker achter de Gängeskesroute. Al vanaf 2004 houdt

hij zich hiermee bezig en verzamelt veel informatie over de paadjes. De paadjes zijn ook allemaal voorzien van een historisch verantwoorde naam, zoals het Klokkenpad of het Armenpad. In de brochure wordt soms uitgelegd waar de naam vandaan komt.In het eerste jaar van de Gängeskesroute –2011– was er grote belangstelling voor de route. Maar ook in het vorige jaar zijn er tochten gehouden voor ruim 200 deelnemers. Rietje en Tonnie vinden het echter belangrijk om de route via het verenigingsblad nog eens onder de aandacht te brengen omdat ze weten dat veel leden van het museum aangenaam verrast worden als ze kennismaken met de

20

de panne

gängeskes en de schitterende, historische omgeving waar ze doorheen wandelen.De vier gidsen zijn enthousiaste vrijwilligers die dit stukje cultureel erfgoed graag onder de aandacht brengen van bezoekers. De route is uitermate geschikt als groepsuitje voor verenigingen, clubs, families, reünisten, enzovoorts. De grootte van de groep is verschillend maar Rietje en Tonnie merken dat een groep tot 15 personen optimaal is om te begeleiden. Omdat de route 2,5 kilometer lang is, is deze minder geschikt voor mensen die slecht ter been zijn. Kleine kinderen zijn na een poosje met moeite bij de rondleiding te betrekken, dus niet erg geschikt om mee te nemen op zo’n tocht.De vier gidsen werken met een rooster. In de zomermaanden is het niet nodig om een afspraak te maken, maar kunnen belangstellenden aansluiten bij een groep die zich verzamelt bij het museum om 15.30 uur. Deelname aan de tocht kost vier euro. Uiteraard kan met ook een wandeltocht afspreken met een gids. Dit geschiedt via het VVV.Gevraagd naar hun favoriete plekje in de Gängeskesroute merkt Rietje op dat vooral het paadje achter de Oosterkerk nostalgische gevoelens oproept omdat ze daar als kind vaak doorheen liep op weg naar het centrum van het dorp. Maar eigenlijk vinden ze beide dat hele route schilderachtig en boeiend is.

Rietje en Tonnie vinden het altijd weer prachtig om te merken dat doorgewinterde Aaltenaren die menen het dorp op hun

duimpje te kennen, verrast zijn als ze deelnemen aan de Gängeskesroute met onverwachte en onbekende wetens-waardigheden van vele historische plekjes langs de route.Rietje en Tonnie; hartelijk dank voor dit interview en hopelijk mogen jullie samen met Rieky en Arie nog vele rondleidingen verzorgen door het mooie historische centrum van Aalten via de Gängeskes.

21

de panne

E X P O S I T I E

EXPOSITIE KRABBELS EN KLODDERS

De tentoonstelling is samengesteld door bovengenoemd museum die het bijzondere werk van Frans Brouwer voor het eerst hierin samenbracht.

In de tentoonstelling komen via beeld verslagen verschillende the-ma’s naar voren.De prachtige stripbeelden en de bijtende humor geven na 65 jaar nog een uitstekende ingang om thema’s als de NSB, Hongerwinter, nazipropaganda, Arbeitseinsatz, schaarste, D-Day en de bevrijding

voor het voetlicht te brengen. Heel bijzonder is dat de originele pagina’s van deze briefcorrespondentie ook in de tentoonstelling te lezen zijn. De verschillende thema’s komen via objecten, films, foto’s en geluidsfragmenten tot leven.Veel van wat Frans Brouwer 65 jaar geleden met grote precisie heeft getekend is te bewonderen in de tentoonstelling.Frans Brouwer werkte bij Siemens Nederland, de zwakstroomafdeling

die vanwege de stagnerende aanvoer van grondstoffen uit Duitsland gaandeweg de oorlog een kwijnend bestaan lijdt. Zo had hij toch de beschikking over radio’s die hij wellicht repareerde en er zeker ook naar luisterde, zoals Radio Oranje uit Londen.

Gerda Brethouwer en Jan van Heese na de opening

Op vrijdag 1 februari werd deze expositie, die tot en met 12 mei is te zien, geopend door Jan van Heese van het Nationaal Bevrijdingsmuseum in Groesbeek.

22

de panne

Ook informatie uit illegale kranten en mondelinge kontakten zorgden ervoor dat hij goed op de hoogte was van de oorlog in Europa. In zijn getekende brieven , die teruggaan naar die tijd, beschrijft hij dan ook, af en toe opmerkelijk gedetailleerd, sommige oorlogshandelingen met een mengeling van afkeer maar ook met een technische belangstelling.Frans was een techneut, een wat stugge in zichzelf gekeerde man, zeker geen held maar wel vol ergernis en frustratie over de toestanden in Nederland en de wereld.Zijn wapen was potlood en papier; hij begint te tekenen, te schrijven, de tekeningen van commentaar en tekst te voorzien.

Zijn afkeer van oorlog en geweld, van de bezetter, van de meelopers en profiteurs wordt zichtbaar in de bijtende spot en soms cynische humor waarmee het beeldverhaal is doorspekt.Hij overleeft de oorlog en de hongerwinter hoewel hij bij de bevrijding hongeroedeem

blijkt te hebben.Kort na de bevrijding verschenen er in Nederland een groot aantal publicaties waarin werd teruggekeken op oorlogservaringen in binnen- en buitenland.In het eerste jaar na de oorlog probeert Brouwer echter tevergeefs een uitgever voor zijn krabbels en klodders te vinden.Op 14 februari 1964 overlijdt hij, 57 jaar oud. Na de begrafenis duikt het manuscript op in de nalatenschap maar verdwijnt weer snel in de boekenkast.Brouwers’ grote wens om zijn werk tijdens zijn leven uitgegeven te krijgen kwam dus niet in vervulling, maar pas in 2010.De kleinzoon van zijn zus, Paul van der Heiden, historicus in Nijmegen en Kees Ribbens van het NIOD hebben dit werk voor hun rekening genomen en er een lijvig boekwerk van gemaakt en hiervan is door het Nationaal Bevrijdingsmuseum in Groesbeek de tentoonstelling gemaakt.

23

de panne

M A R K T 1 2

HET VERHAAL GAAT DOOR

Jo Bulsink-Wikkerink, dochter van ome Jan, heeft in het voorjaar van 1944 meegeholpen een Engelse piloot veilig terug te laten keren naar Engeland. Van de parachute waarmee de piloot een noodsprong uit het vliegtuig maakte en hem veilig op de grond deed komen, is later door Jo menig kledingstuk gemaakt.In 1948 maakte ze uit de stof haar bruidsjurk. Er was weinig geld en veel was nog op de bon. Toen er later kinderen kwamen, heeft ze van de rok een wiegenkleed gemaakt en later van het wiegenkleed weer een rok toen haar zuster trouwde. Van een overgebleven lapje werd een doopjurk gemaakt.

Vorig jaar juni gaf Jo deze materialen in bruikleen aan ons museum. Terug in het dorp waar het allemaal begon. Maar ja… dan wordt er een achter-kleinkind geboren en wat zou het mooi zijn dat zij tijdens haar doop het doopjurkje zou dragen dat zo lang geleden door overgrootmoeder werd gemaakt. En zo gebeurde het!

Vrijdag 22 februari reisde het jurkje richting Veenendaal en zondag 24 februari droeg de kleine Mirna Rianka van Schaik, tijdens haar doop in de Petrakerk te Veenendaal, dat zo heel bijzondere doopjurkje! Het doopjurkje is nu weer als fraai museumstuk in ons museum te zien

Op de foto Elbert van Schaik, Riek van Schaik-Bulsink, Jo Bulsink-Wikkerink Mirna en Esli van Schaik.

24

de panne

M O G E N W I J E V E N U W A A N D A C H T

OPROEP VOOR EXPOSITIE MERKLAPPEN

De expositie-commissie van ons museum is voornemens deze zomer een tentoonstelling in te richten over merklappen. Deze expositie zal te zien zijn van 25 mei tot en met 8 september, onder de titel

“Gemerkt”, merklappen met een verhaal.

Ons museum beschikt inmiddels al over diverse exemplaren met interessante details.Bent u, of iemand in uw familie echter ook in het bezit van een merklap met een fraaie voorstelling of een interessant verhaal, waarvan u denkt dat het ook leuk is dit aan anderen te laten zien, en u wilt dit tijdelijk aan ons museum in bruikleen geven, dan willen wij u vragen dit aan ons kenbaar te maken, door een mail met een foto en een korte toelichting te sturen naar info@aaltensemusea.nl .Ook stellen wij u in de gelegenheid in de week van 2 t/m 5 april de merklap, met vermelding van bijzonderheden, persoonlijk bij ons museum aan te leveren, waarna een aantal dames van de expositiecommissie zal bepalen of deze geschikt is om te worden opgenomen in de expositie. Wij zijn benieuwd naar uw reacties.

EMAILADRES VAN ONZE LEDEN VOOR HET SECRETARIAAT.

Zo nu en dan is het goed om alle leden bericht te doen van bijvoorbeeld een indrukwekkende expositie of een andere speciale mededeling. Daarvoor wil het secretariaat graag van de leden hun emailadres ontvangen. Bent u in bezit van een emailadres en u heeft geen bezwaar zo nu en dan mailpost van het museum te ontvangen, dan zouden we het adres graag van u vernemen. U kunt het doorgeven op info@aaltensemusea.nl. Alvast hartelijk dank!

25

G A S T E N B O E K

17 oktober 2012

In de meeste museums vind ik het te lang duren en wordt het saai. Maar dankzei een meneer was het super leuk!Ik wil die meneer bedanken,Cijver: 10+Gr. Charlotte (Truusje!)PS: erg bedankt.

Zondag 30 december 2012Vanaf Eindhoven met de trein naar Aalten. Benieuwd of het de reis waard is. Nou en dat was ‘t; ik heb genoten. “Knap Goed” was “Geweldig Goed”. Had graag nog ’n boekje over uw expositie meegenomen. Dank voor deze prachtige expositie.H. de Vr.

Hallo,Dit museum was super leuk en leerzaam. Je ziet hoe het er echt uit ziet. Het was de tweede keer dat ik er was en het was bere leuk.Echt een aanrader voor iedereen !!!23-02-2013 R.L.

26

C O L U M N

DOOR GERHARD TE VOORTWIS

ACHTERHOEKS EN AMSTERDAMS PEIL.

Tussen de 12 en 70 meter bóven NAP zitten we hier . Er moet dus heel wat gebeuren voordat wateroverlast Achterhoek-breed kan toeslaan. Zelfs als alle rechte beken en riviertjes weer ont-recht worden en veel cultuurgrond ver-natuur-d zou worden. In Amsterdam is dat wel even anders. Bij een superstorm blijken we tamelijk zomaar te kunnen overstromen. Wij moeten in het Westen weer leren leven mét het water, aldus één van de bezuinigende boodschappen die we te horen krijgen.

Gelukkig woon ik op achthoog en ik beschik over een flink terras. In van die moderne bakken kan ik dus meer dan voldoende groente boven NAP verbouwen.

Mijn zandweg in de Achterhoek is trouwens regelmatig Benéden Alle Peil , niet alleen beneden Achterhoeks Peil. De zo braaf door ons gerepareeerde kleine gaten (nog van de vorige winter) ontwikkelden zich afgelopen week, zo na de vorst, op tal van plaatsen rap tot ware modderpoelen. Ondertussen zijn delen van de weg weer min of meer opgedroogd. Met andere stukken is nog niks te beginnen. Maar iedereen hier meldt: “At ’t now maor nieet weer geet vrieezen. Dan he’j de weg ja kats kapot”. Maar wat er nog kapotter kan?..... Tja, dat weten ze dan hier weer.In het vroege voorjaar als onze 2 zandweggetjes weer droog zijn en de vorst uit de grond, gaat buurman-boer met trekker met steenslag en ondergetekende op de achterbak aan de gang. Met elkaar dichten we de gaten voor de zoveelste keer. Daarna komt er meestal een welwillende gemeentelijke schuiver op verzoek langs, die de weg ‘glad’ schaaft, zodat het water sneller wegloopt. De mooie oude berm

27

de panne

met hier en daar een oude heiplag van voor de ontginning en andere arme-grond-minnende planten en mossen, wordt hier en daar dan wel verruïneerd; maar allá, een druiloor die daar op let. Onze donkere zandweggetjes kunnen, met een beetje geluk, er weer een seizoen tegen.

Ondertussen heeft de gemeente geen geld meer en is ons eerste buurtinitiatief t.b.v. structurele wegverbetering in de kiem gesmoord. We weten nu wel dat wij allen, alles overziend en enige discussie verder, de zandweg toch maar vrij van asfalt willen houden. Zelfs vrij van straatverlichting. Al met al heb ik dus een zandweg, waar zelfs een boef de weg kwijtraakt, als ie er al indurft … dat dan weer wel. Het gevolg is overigens ook dat mijn voordeur wel ‘ns een week lang zorgeloos ‘los’ was. Ook wat veiligheid betreft zitten we hier in de ‘petoet’ dus ruim boven Amsterdams Peil.

In Amsterdam dalen de grote crimina-liteitscijfers dan wel naar een ongekend laag peil. De kleine criminaliteit ligt altijd maar op de loer, soms zelfs hinderlijk. In een autoloos, nieuw gebouwd, populair woonpark woon ik daar. De woonomgeving is gelauwerd met meerdere prijzen: design, hoofdstedelijke rust, groen en toch in het centrum…. een urbaan paradijsje… ’a hidden delight’ wordt het genoemd. Helaas ook voor inbrekers.De bewoners beschouwen dit paradijs nl. als een plek waar geen inbrekers horen te zijn…. en dus zijn ze er ook niet. Het is

er groen en gezellig, de kinderen spelen gewoon buiten, gaan zelfstandig naar school. De ramen worden open gelaten, de deuren gaan niet of zelden op het nachtslot, van flipperen hebben we nog nooit gehoord; tot afgelopen kerst dus.Bij een buurman in mijn gang werd er ingebroken en waren er inbraakpogingen bij een paar anderen in het gebouw. Gelukkig woonde buurman er net, en was er niet veel te halen; maar wel net die tas met sleutels van huis, gebouw en parkeergarage.

Tumult brak er vervolgens uit op de gang en ontstond er een eerste buurtinitiatief tot meer veiligheid. Nieuwe sloten en sleutels, iedereen z’n eigen trekbeveiliging, meer socialigheid, nieuwe instructies. We kunnen er weer even tegen. We zeggen meer hallo en vragen ook aan mensen of ze nieuw zijn in het gebouw of zo….hoewel niet altijd even vriendelijk. En die enorme set oude voordeursleutels? Nou ja, die gebruiken we gewoon weer de volgende keer, wanneer de buitensloten opnieuw vervangen moeten worden.We praten nog over een woonpark dat modderig is en zonder verlichting, maar o zo veilig. Geen boefje met modieuze sneakers zal zich daar immers ooit wagen.Maar dat vinden mijn medebewoners weer Beneden Alle Peil. Wij, hier op onze modderige zandweg, weten wel beter.

28

de panne

D I A L E C T V E R H A A L

DEUR MIEP GEESINK-WISSELINK

UUT VROGGER TIED

Met ne uutgestrekten arm probeern ik met miene vingers den richel van den bozem af te tasten. Wat ik daor dacht te vinden lag ter neet. Nog ‘s weer leep ik met kleine peskes vlak veur ‘t fenuus hen in de hoppe dat miene vingers tóch nog wat teggenkwammen. Niks heur! Gelukkeg raken ik de riege telders (borden) neet, dee daor al jaorn stonnen. Vaste bewonners van ne olderwetse boernkökkene. Ik wist wal haoste zeker dat bi-j ons thuus en bi-j al onze naobers dat wat ik now zochte, daor veur den bozem lag. Meestal op den hook.Ietwat teleur-esteld kek ik nog ‘s rond. Op ‘n täöfeltjen onder ‘t spegel lag van alles, maor neet wat ik zocht. Jammer, da’k dit now neet af kon maken. ‘t Was zonnen mooien dag ewest.Ik was namelek in ‘t huus van onze buurleu. De buurvrouwe Mina had an mien moder evraogd of één van de deerns eur ok ne dag kon helpen. Zee was nogal drok in eure mansleuhuusholding. Umdat ik één van dee deerns was, was ik daor. En wi-j hadden fijn ewarkt. De ramen van ‘t veurhuus kreggen ‘n beurt met den spinnejaeger. Daornao af-eflatst met schoon water met behulp van ne sleef. ‘t Was wal ne slateri-je, maor dat gaf niks. Wasgood most an en ok weer van den dreugedraod. ‘n Paar

boezeroens laggen nog op de hegge te dreugen; dee hadden de tied wal.As boerinne levvern i-j ok ow andeel an ‘t wark op ‘t land. Zodoonde ha’w ok al ‘n paar riegen mangels ehakt. ‘n Afwisselend programma dus.De mansleu waarn drok met peerdewark.De middagpot bestond uut arftensoep. Toen Mina teggen good twaalf uur de ringen op ‘t fenuus deed, en nog ‘s deur den soep reurn, vond ze dén toch ‘n betjen te dikke! Ze vroog mi-j um de deure effen los te hollen, want daor zat zonne straffe vere an. Met ‘n stuk papier in de hand pakken ze ‘t hete hengsel van den kokkepot beet en leep met ‘t spul naor buten um ‘t daor neer te zetten op ‘t roodstenen stuupken bi-j de putte. Met behulp van den puthaok sloog ze handeg wat water in den emmer. Met kleine betjes got ze daorvan in den soep dén ik ok weer met den sleef deurreurn. ‘n Mooi tafereel, wat now in dén vorm neet meer veurkump.De putte levvern nog wal helder water, ondanks dat ter jaornlang ne “bollebak” in wonnen. De buurjonges hier wazzen eerder onze spölkammeräödjes. En um de putte hen ko’j fijn spöllen. ‘k Heb ter ok vake in ekekkene; ik wol dat beest wal ‘s zeen. An den name te heurne zol ‘t wal neet völle

29

de panne

moois wezzen. Maor i-j worden altied weg-estuurd.Den arftensoep smaken good en ‘t fenuus was inmiddels kold. Den aovend begon te vallen. Mina had teggen mi-j ezegd: “Ik mot effen de buurte in. A’j now nog ‘n muuksken eerpele wilt schellen, dan heb ik veur morgen al weer ‘n begin. En dan is ‘t genog veur vandage, dan gao i-j maor naor huus. I-j hebt mi-j fijn eholpene.”Ik was bli-j met wat ze teggen mi-j zae. Daor kreg ik ja energie van. Ik zol wal ne “toogift” willen gevven en wist ok al metene welken. Den pap. Dén zol ik nog kokken veur a’k naor huus ging. Pap, veur de veerde maoltied zoas dat ton gebroekelek was. Pap, dén dan klaor was as Mina weer thuus kwam. Den kokkepot met “angemengd” mengsel der in stond al klaor. Compleet met den sleef dén ne drokken dag had vandage. Ik deed ‘t deurken van ‘t fenuus los en zag mooi, dreug anmaakholt liggen. Ton kwam ‘t probleem. De striekzwaevels, oftewel de lucifers. Dee zocht ik. De gangmakers van mien mooie plan. Ze wazzen neet te vinden. Ik wist ‘t wal, ‘t was oorlog en alles worden schaars. Maor lucifers.Op-ens kwam der gestommel vanaf de daele. Mina was ter weer. “Deerne,” zei ze, “bun i-j nog neet naor huus?” Ik deed verslag van miene veurnemmens. Ze schudden wat met eur heufd, en stak eurn hand in ne opening opzied in eurn langen zwarten rok, ‘t schreursgat eneumd. Zo kon ze bi-j den naodzak, ne losse tesse dee met ne band um ‘t middel vaste worden ehollene. Ze halen der twee deuskes lucifers uut. Al grommend zei ze: “Ach wat, dee mansleu ok altied met

eur gesmoskete. Ze wilt alle dree roken, en met den eigenbouw geet eur ‘t spul zó weer uut. ‘t Wordt duur an de lucifers dee ok nog betuun bunt! Bi-j moder veur de richel bunt ze altied te vinden. En as ik ze dan neudeg hebbe veur ‘t fenuus ligt der niks of ‘n läög deusken. Daorumme hol ik ze maor bi-j mi-j!” En nao ‘n bekend striekgebaar heel ze ‘n

vlemmeken an ‘t dreuge anmaakholt! Hè, met dit op te schrieven was ik weer helemaol “in vrogger tied”. ‘k Zag alles zó veur mi-j.‘t Is ongeveer zeuventeg jaor gelaene, dat

Een naodzak

30

de panne

dit “veurval” plaatsvond. En wat is ter völle veranderd. ‘t Fenuus met de ringen, de tange en de porre, ze hebt allemaole af-edaone. Den kokkepot hef now wal ‘s blomen in zien lief. De gruusbak: neet meer neudeg. Nao jaornlange “trouwe dienst” af-edankt. Allene de lucifers doot nog ‘n betjen met.Maor pas op! Soms komt der verrassingen. Ok wi-j hebt weer ‘n old peerd van stal ehaald, nl. “den Zwarten” (ne kollentuite). Evuld met nötjes 4 antraciet was ‘t indertied ne hölpe um ‘t vuur brandende te hollen. En now verleent hee steun an twee krukken. Mienen man hef (hoppelek tiedelek) an zien eigen bene neet genog vanwaege ne heupoperatie. Hee wordt zodoonde bi-j estaone deur dee twee loopstökke. Dee wordt bi-j ons in de kamer dus op-evangene deur “den Zwarten”.

“Wee wat bewaart, hef wat!”

Verklaringensleef grote soeplepelspinnejaeger ragebolmangels ehakt roet (onkruid) tussen de voederbieten los geschoffeldmuuksken mandje

31

de panne

1 februari t/m 12 mei 2013 EXPOSITIE “ KRABBELS EN KLODDERS “ Spotprenten en – tekeningen uit de Tweede Wereldoorlog.

6 en 7 april 2013 MUSEUMWEEKENDThema “Doe een museum“ Route langs musea en particuliere verzamelaars in de gemeente Aalten.

24 april 2013, 14.30 uurJAN VAN KUIJK, VERTELT OVER

ZIJN OORLOGSERVARINGEN

5 mei 2013, 14.30 uur IVY PHILIPS, VERTELT OVER ZIJN OORLOGSERVARINGEN

25 mei t/m 8 september 2013EXPOSITIE “GEMERKT“ Merklappen met een verhaal.

AGENDA

Mei t/m september:dinsdag t/m zaterdag 10 - 17 uurzondag Museum 13 - 17 uur

Oktober t/m april:dinsdag t/m vrijdag 10 - 17 uur zaterdag 13 - 17 uurzondag Museum 13 - 17 uur

O P E N I N G S T I J D E N A A LT E N S E M U S E AE N V V V

Museum gesloten op maandag - VVV gesloten op zondag en maandagFeestdagen: (zie: www.aaltensemusea.nl)

32

de panne

Meerdink JUWELIER AALTEN

haartsestr. 2 0543-472622

www.meerdinkjuwelier.nl

www.blekkinkmakelaardij.nl

de panne

T E N G E L E I D E

Aalten tel.: (0543) 47 27 88

Dinxperlo tel.: (0315) 65 37 09

Eibergen tel.: (0545) 29 24 57info@owmachterhoek.nl

In úw voordeel

Auto voordelig verzekeren?

www.owmachterhoek.nl

- SINDS 1974 -

Broekstraat 34 Roelvinkstraat 1Postbus 195, 7120 AD Aalten 7101 GN WinterswijkTel. (0543) 497 575 Tel. (0543) 547 575Fax (0543) 497 579 Fax (0543) 547 579

Email:info@novel.nl

Tevens vestigingen in: Haaksbergen - Bocholt (D)

novel groep 1-6_adv 18-06-2003 18:37c&n Pagina 1

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Novel Groep ZW 11-20041.pdf 29-8-2006 12:19:48

Aaltense Musea, een bezoek meer dan

waard!