Chris De Bal

Opleiding logopedie en audiologieLessius – Antwerpen

Het GielsBos– Gierle

DE LOGOPEDISCHE INBRENG bij personen met een ernstige verstandelijke beperking en een ASS

SYMPOSIUM K.U.LEUVEN 22-09-20111

ASS: triade van stoornissenwederkerige sociale relaties,verbale en non-verbale communicatiebeperkt repertoire van gedrag en interesses (Van der Gaag (2003) verbeelding (fantasie) (Wing, 1996) Stijgende prevalentie autistische stoornis:4.4-4.9/10.000 (1981)6.2-6.7/1.000 (Chakrabarti & Fombonne, 2001; Van der Gaag, 2003)Niet zeldzame stoornis!

Inleiding

2C. De Bal

Neurobiologische oorzaken: Meerdere genenStructurele afwijkingen limbisch systeem; cerebellum …

of tragere informatieverwerking (meer schakels, minder effectief)?Ontstekingen: verhoging cytokine en chemokineNeurotransmitters: serotonine?Buitelaar, 2003; Courchesne et al, 2003; Ernst & Rumsey, 2001; Frith, 2003; Geschwind, 2009; Noens, 2004; Ozonoff et al, 2002; Volkmar et al, 2004

Inleiding

3C. De Bal

Een andere (ver)werking in de hersenen? Cognitieve processen van lagere orde intact: o.a. basale aandacht, basale motorische en zintuiglijke functie, formele taal, visueel-ruimtelijke verwerkingCognitieve processen van hogere orde disproportioneel gestoord: geïntegreerde verwerking zoals betekenisverlening en zelfs gelaatsherkenning

Williams, Goldstein & Minshew, 2006; Williams et al, 2006; Behrmann, Thomas & Humphreys, 2006

Een andere verwerking…

4C. De Bal

Probleem van organisatie van neuronen (o.a. verbinding)→ geen communicatie tussen neuronen → geen samenwerking tussen regio’s i.f.v. informatieverwerking (‘disconnectie’ syndroom?)fMRI onderzoek begrijpend lezen van zinnen: beperkte coördinatie van verwerking in Wernicke en Broca ; idem voor voorste en achterste regio’sConturo et al, 2008; Geschwind & Levitt, 2007; Just et al, 2004; Minshew & Williams, 2007

Een andere verwerking…

5C. De Bal

Probleem met vorming prototypische representaties: gelaatsherkenning, emoties, categoriserenGeen spontane organisatie van informatieGeen inzicht in meest belangrijke informatie

Gevolg: meer gebruik van ideosyncratische strategieënGastgeb, Strauss & Minshew, 2006; Klin et al, 2002 Williams, Goldstein & Minshew, 2006

Een andere verwerking…

6C. De Bal

Een andere verwerking…

8C. De Bal

352 T

Taalontwikkelingsstoornis (PET-scans en fMRI):Afwijkende verwerking temporale gebiedenMinder verwerking in li. hemisfeerGebruik van visuele regio’s voor verwerking taalGeen verschil in reactie op vocale en non-vocale stimuli(Gervais et al, 2004; Kana et al, 2006; Tager-Flusberg et al, 2005; Wetherby & Prizant, 2005)

Een andere verwerking

9C. De Bal

Kan de logopedist een bijdrage leveren en waarom?Op basis van specifieke problematiek: andere informatieverwerking en zwakke centrale coherentieOp basis van evidenties in de literatuurOp basis van richtlijnen van professionele organisaties

De taak van de logopedist?

11C. De Bal

Volgens ASHA (2007):Screening en vroege detectieDiagnose: als lid van diagnostisch teamAssessment en interventie: focus op (sociale) communicatie → evidence basedSamenwerking met familie‘Spreekbuis en verdediger’ Multidisciplinair Ontwikkeling kennis en participatie research

De taak van de logopedist?

12C. De Bal

Volgens RCSLT (Clinical Guidelines, 2005)Lid van het multidisciplinair teamSamenwerking ouders en andere professionalsAssessment: ... Joint attention, aandacht, sociale interactie, communicatie, leerstijl ...Interventie: early intervention, sociale communicatie, ondersteunde communicatieOndersteuning en training van ouders en zorgverleners

De taak van de logopedist?

13C. De Bal

Audiologische evaluatie belangrijk deel van initieel onderzoekVoor andere vormen van onderzoek!Verhoogde prevalentie

o9.5% - 46% (Gillberg, 1990; Klin, 1993; Rosenhall et al, 1999; Steffenburg, 1991)oHet GielsBos (De Bal, 2007):oN = 48 (M: 35; V: 13)oGem. C.L.: 35 (SD: 12;5)oO.L. 2;0 – 5;0

Assessment: gehoor

14C. De Bal

In functie van betrouwbaarheidAanpassing testomgeving (afleiding)Korte sessies (1e sessie als verkenning; vertrouwd speelgoedje; signalen van overstuur)‘Cross-check’ principe: reproduceerbaarheid

(Davis & Stiegler, 2010; De Bal, 2003; Filipek et al, 2000; Gravel et al, 2006; Northern & Downs, 2002)

Assessment: gehoor

16C. De Bal

TOUCH (Verpoorten, 2007)

Principe: auditieve + tactiele conditionering (< 1500 Hz en > 60 dB)Aanraking membraan activeert stimulusGraduele verhoging frequentie: tactiele stimulus verdwijntMeer personen met ASS + accurater

Assessment: gehoor

17C. De Bal

Ongewone reacties op sensorische stimuliNog te beperte research Kanner (1943)!!!Invloed op verwerking van informatie ? → communicatieproblemen (getuigenissen + ERP onderzoek)

Denteneer & Verpoorten (2007); Dunn, Myles & Orr (2002); Goldstein, 2000; Kemner et al (1999); Lincoln (1997); Noens (2004); O’Neill & Jones (1997); Pernon et al. (2007); Rogers et al. (2003)

Assessment: HYPERRESPONSIVITEIT

19C. De Bal

InterpretatieA+: indicatie voorkeurzintuig informatieverwerkingA+ fascinatie: hyperdominantie 1 zintuig (overstemmen?)B-: hinder; indien consistent aanwezig → hulp

Assessment: HYPERRESPONSIVITEIT

22C. De Bal

ComVoor (Verpoorten, Noens & van Berckelaer, 2004)Indicatie voor OC (niveau en modaliteit)O.L.: 1;0 – 5;0Presentatieniveau: voorwerpen of afbeeldingen sorteren op basis van identieke eigenschappen (materie, vorm, kleur en grootte)Representatieniveau: voorwerpen en afbeeldingen sorteren op basis van betekenis

Assessment: communicatie

23C. De Bal

B2 Omgaan met autisme (Verpoorten, Degrieck & Valkenborg, 2001) Vragenlijst: inventaris communicatief gedrag opvoederIntrospectie en zelfreflectie → wijziging communicatief gedrag

Assessment: communicatie

25C. De Bal

Zo vroeg mogelijk: voor 3 jaar meer impact dan na 5 jaarPrincipes:In de natuurlijke contextIngebed in dagelijkse routines en activiteitenOndersteuning ouders, opvoedersHeterogene populatie: differentiatie!!!(Jordan, 2001; Manning et al, 2003; Woods & Wetherby, 2003)

Interventie

26C. De Bal

Overzicht: bestaat hiervoor evidentie?

Interventie: mogelijkheden?

27C. De Bal

VOORSPELBAARHEIDAgenda

Taakanalyse= comfort en duidelijkheid in leefwereld

FUNCTIONELE COMMUNICATIETRAINING

Sociale interactievaardighedenCommunicatieve functies

Conceptontwikkeling

= aanleren van vaardigheden

OMGEVING= communicatie afstemmen

Agenda’sOp maat: niveau + modaliteitSensatie niveau (score 0 ComVoor):

Geen betekenis, geen echte voorspelbaarheidRoutines en bekende scenario’sSpecifieke sensatie via voorwerp: vb. slab → vertrouwdheid, veiligheid(Denteneer & Verpoorten, 2007; Noens & van Berckelaer, 2004)

Interventie: voorspelbaarheid

28C. De Bal

Presentatie niveau: geen betekenisverleningInpuzzelen in specifieke containerMatchen van identieke voorwerpenMatchen van identieke afbeeldingen

Interventie: voorspelbaarheid

29C. De Bal

‒Representatie: betekenisverlening (ook buiten context)‒Voorwerp, afbeelding met verwijzende functie‒Cave: vaak als eerste communicatievorm gebruikt door omgeving!‒Denteneer & Verpoorten, 2007; Noens & van Berckelaer, 2004

Interventie: voorspelbaarheid

30C. De Bal

Taakanalyses: verduidelijking conceptenDeelvaardigheden via gevisualiseerd stappenplan: bv. koffie zetten, planten water geven, wassenInzicht in scenario’s: bv. feest, boodschappen doen, iets gaan drinken

Interventie: voorspelbaarheid

31C. De Bal

Evidentie?Van sterk (at random gecontroleerd) naar zwak (N =1; expert opinie; getuigenis)Sterk in visueel ruimtelijke vaardigheden: faciliteert visuele verwerkingMeer duidelijkheid, zekerheid, zelfstandigheid, participatie → minder probleemgedrag

‘the calming down of the behavior is so dramatic by using visual cues’Eikeseth, 2008; Mukkades et al, 2004; Ozonoff & Cathcart, 1998; Potter & Whittaker, 2002; Simpson, 2005; Williams & Grandin, 1995

Interventie: voorspelbaarheid

32C. De Bal

Sociale interactievaardigheden: joint attention, initiatief en beurt nemen door Gestes: geven en nemen, tonen, reikenBlikrichting Sociale routines: spelletjes

Actie-reactieBewegend speelgoed

Vertrouwde handelingsscenario’sAanvaarden nabijheid anderen

Interventie: functionele communicatie training

33C. De Bal

Communicatieve functies en pragmatische vaardigheden:Aanleren probleemoplossend gedrag: via sabotage

Voorwerpen buiten bereik: zichtbaar – niet zichtbaar (gesloten kast of deur; containers en dozen die men alleen niet kan open krijgen)Niet aangepast of ontbrekend materiaal (potlood zonder punt, pen die niet schrijft, gieter zonder water, puzzel met ontbrekende stukjes)

Interventie: functionele communicatie training

34C. De Bal

Leren kiezen:1 keuzemogelijkheid: passief of actief2 keuzemogelijkheden: tegelijkertijd of na elkaar (bevestiging of ontkenning)meerdere keuzes

Gebruik van PECSoTrainer 1 toont item en kind reikt, wijst of toont interesseoTrainer 2 helpt kind afbeelding aan trainer 1 te geven + benoemt item

Interventie: functionele communicatie training

35C. De Bal

Evidentie?Van sterk (at random gecontroleerd) naar zwak (N =1; expert opninie; getuigenis)FCT in sociale context:

meer natuurlijke wederzijdsheid en beloningmeer mogelijkheden m.b.t. herhaling, frequentie, systematische implementatie, functionaliteitmeer en betere generalisatie en langere duur effect

Minder probleemgedrag

Interventie: functionele communicatie training

36C. De Bal

Meer initiatief, oogcontact, aandacht, beurt nemen, J.A. (invloed taalontwikkeling)Taakvolgorde: zelf kiezen 1) of opgelegd 2)?

taakspanning en zelfstandigheid bij 1 veel groter dan bij 2; afname storend gedrag; verhoging productiviteitPECS: significant effect op initiatief nemen, maar niet blijvendWeinig evidentie voor uitsluitend individuele logopedieBono et al, 2004; Cohen et al, 2006; Eikeseth et al, 2009; Howard et al, 2005; Howlin et al, 2007; Remington et al, 2007; Watanabe en Sturmey, 2003

Interventie: functionele communicatie training

37C. De Bal

ConceptontwikkelingOndersteuning informatieverwerkingDoor aanpassing input: belangrijke informatie verduidelijken/expliciteren:

Minder woorden: inhoud → link naar referent omgeving (proces van fast mapping!)Vorming prototype/gegeneraliseerd concept

oGrote aantallen ‘exemplaren’: adequate input voor associatieo1e voorbeeld = meest prototypische i.p.v. atypisch (tekening ↔ foto)

Interventie: functionele communicatie training

38C. De Bal

Abstracte concepten (emoties): extreme voorbeeldenAfstemming visuele en auditieve informatie expliciet ontwikkelen via OC-systemen

oCharlop-Christy & Jones, 2006; Gastgeb et al, 2006; Harris & Reichle, 2004

Interventie: functionele communicatie training

39C. De Bal

Communicatiecursus Op werkplekGericht op bekende cliëntenErvaren trainer die cliënt en personeel kentFeedback via video→ wijziging attitude → meer afstemming op communicatie cliëntGoldstein, 2002; National Research Council, 2001; Purcell et al, 2000; Simpson, 2005

Interventie: omgeving

40C. De Bal

Persoonlijk paspoort: wie ben ik?‘Persoonlijke handleiding’ (sterke en zwakke punten) Voor- en afkeurenCommunicatiepatroon, specifieke signalen?Belangrijke routines

Interventie: omgeving

41C. De Bal

An SLT cannot change the way the brain of a person with ASD processes language.

However, he can determine how to adapt the input and support the output to accomodate information-processing differences.

(Williams & Minshew, 2010)

BESLUIT

42C. De Bal