UPDATING AUDITNORMEN: PERMANENTE OPDRACHTEN, INBRENG IN NATURA EN OMVORMING Hugo VAN PASSEL...

UPDATING AUDITNORMEN:UPDATING AUDITNORMEN:

PERMANENTE OPDRACHTEN,PERMANENTE OPDRACHTEN, INBRENG IN NATURA INBRENG IN NATURA EN OMVORMING EN OMVORMING

Hugo VAN PASSELHugo VAN PASSELBedrijfsrevisorBedrijfsrevisor 25 oktober 2002 25 oktober 2002

Hugo VAN PASSEL 2

A. Algemene controlenormen enaanbevelingen

B. Inbreng in natura

C. Omzetting

Hugo VAN PASSEL 3

A. Algemene controlenormen enaanbevelingen

I. Updating controlenormen :

algemene controlenormen

aanbevelingen

Hugo VAN PASSEL 4

A.I.a. Algemene controlenormen :

a.1. vooreerst enkele kleine aanpassingen

a.2. updating projects

Hugo VAN PASSEL 5

A.I.b. Aanbevelingen :

b.1. aanpassing nieuwe codering van het Wetboek van Vennootschappen

+ vormaanpassingen

+ inhoudelijke aanpassingen (overzicht)

b.2. updating en maintenance project

Hugo VAN PASSEL 6

II. Europa

ISA voor alle IAS / IFRS jaarrekeningen

of dubbele verwijzing

Hugo VAN PASSEL 7

III. IFAC / FEE

ISA 700 Project

naar een eenvormige verklaring bij de financiële staten qua inhoud en vorm

Hugo VAN PASSEL 8

IV. ISA’s: een bespreking

Hugo VAN PASSEL 9

I. Updating controlenormen

a.1. Enkele aanpassingen teneinde verschillen met ISA weg te werken:

point 700 (2) de la norme ISA-700 :« The auditor should review and assess the conclusions drawn form the audit evidence obtained as the basis for the expression of an opinion on the financial statements. »

point 700 (6) de la norme ISA-700 :« The Auditor’s report should have an appropriate title. It may be appropriate to use the term “Independent Auditor’ in the title to distinguish the auditor’s report from reports that might be issued by others, such as by officers of the entity, the board of directors, or from the reports of the other auditors who may not have to abide by the same ethical requirements as the independent auditor.»

Algemene controlenormen

Hugo VAN PASSEL 10


a.1. Enkele aanpassingen teneinde verschillen met ISA weg te werken:

Les adaptations proposées aux Normes générales de révision sont les suivantes :

- ajouter un paragraphe 3.4.5 des normes belges, comme suit :« Le réviseur doit examiner et évaluer les conclusions découlant des éléments probants obtenus dans le cadre de sa mission d’audit en vue d’émettre son opinion sur les états financiers. »

- remplacer paragraphe 3.1.2 de ces normes, comme suit :« Le rapport de révision est nécessairement un rapport écrit. Son titre mentionne la qualité de commissaire et la qualité du destinataire principal du rapport »


Hugo VAN PASSEL 11


a.1.Enkele aanpassingen teneinde verschillen met ISA weg te werken :

La dernière modification consiste à remplacer dans le paragraphe 3.3.1 des Normes générales de révision l’ancienne dénomination de “IASC” par la nouvelle dénomination “IASB” (International Accounting Standards Board), ainsi que de remplacer l’ancienne dénomination de « IAPC » par la nouvelle dénomination “IAASB” (International Auditing and Assurance Standards Board). «


Hugo VAN PASSEL 12


a.2. Toekomst / Updating project

Bij de aanpassing van de aanbevelingen zal telkens de weerslag / het verband met de algemene controlenormen worden vastgelegd

conceptueel kader (?)


Hugo VAN PASSEL 13

I.b.1. Updating aanbevelingen :

Aanpassing nieuwe codering wetboek

• Vormaanpassingen:

Deze vormaanpassingen worden uitgevoerd in samenwerking met universiteiten. De bedoeling is om deze aanpassingen te verwerken in het nieuwe Vademecum.



Hugo VAN PASSEL 14

• Inhoudelijke aanpassingen

1.2.1. De onafhankelijkheid van de revisor heeft een dubbel aspect :

– een aspect van persoonlijke professionele ethiek, die bepaald wordt door de intellectuele houding en de integriteit van de revisor;

– een objectief en maatschappelijk aspect dat o.m. afhankelijk is van de wijze waarop het beroep en de uitoefening ervan zijn georganiseerd. De onafhankelijkheid van de revisor is allereerst een fundamenteel kenmerk van zijn professionele integriteit. Het is een ingesteldheid die in wezen is gebouwd op het vertrouwen dat het maatschappelijk verkeer in hem stelt. Deze onafhankelijkheid is een professionele onafhankelijkheid, d.w.z. dat zij in nauw verband staat met de deskundigheid van de revisor : zijn deskundigheid is een noodzakelijke voorwaarde voor zijn onafhankelijkheid.De onafhankelijkheid van de revisor geldt zowel ten aanzien van zijn opdrachtgever (b.v. de algemene vergadering die hem benoemt tot commissaris), als van de directie van de onderneming, de werknemers en het maatschappelijk verkeer. Wanneer hij een verklaring over de jaarrekening aflevert, oefent hij een openbare functie uit en zijn mening kan niet beïnvloed worden door een of andere groep in het ondernemingsbestel of daarbuiten.

Hugo VAN PASSEL 15


1.2.1. De onafhankelijkheid van de revisor heeft een dubbel aspect :

COMMENTAAR

Dient dit punt over de onafhankelijkheid aangepast te worden om rekening te houden met de wet van 2 augustus 2002 tot wijziging van het Wetboek van vennootschappen zo ja: changement de fond (rekening houden met de inwerkingtreding van deze wet).

Hugo VAN PASSEL 16


3.11.1. Voor zover het niet-naleven van de wetsvoorschriften van 17 juli 1975 met betrekking tot de boekhouding van de ondernemingen, alsmede van haar uitvoeringsbesluiten, het voorwerp uitmaakt van een strafrechtelijke sanctie, zal de bedrijfsrevisor terzake het principe van de relevantie restrictief interpreteren. Rekening houdend met het feit evenwel dat vaststellingen van ondergeschikt belang het meest voorkomen op het vlak van de formele aspecten van het boekhoudsysteem in complexe entiteiten, is het aangewezen dat de commissaris de draagwijdte van deze vermelding afzwakt door een gepaste commentaar. Voorbeelden daarvan zijn, het niet boeken, zonder uitstel, van de verplichtingen buiten balans in een commerciële of industriële onderneming, of het niet aanpassen van onjuistheden die niet van materieel belang zijn.

3.11.2. Er zullen bezwaren moeten worden geuit indien de boekhouding niet overeenkomstig de Belgische boekhoudwet is georganiseerd of indien de jaarrekening deze wet niet naleeft.

Hugo VAN PASSEL 17


3.11.3. Krachtens de wettelijke principes van het boekhoudrecht zal men zich bij ontstentenis van wettelijke of reglementaire bepalingen richten naar het goed gebruik en onder meer naar de adviezen van de Commissie voor boekhoudkundige normen en naar de internationale standaarden voor de jaarrekening.

3.11.4. Wanneer een afwijking krachtens de wet aan de onderneming wordt toegestaan, kan de revisor het nuttig oordelen om dit in zijn verslag te vermelden met verwijzing naar het voorwerp ervan.

3.11.5. Overwegende dat art. 144,2° van het Wetboek van vennootschappen niet dezelfde draagwijdte heeft als artikel 148,2º W.Venn., werd de verklaring in verband met de geconsolideerde jaarrekening aangepast. Bijgevolg zijn paragraaf 3.11.1. tot en met 3.11.4. niet van toepassing.

Hugo VAN PASSEL 18


3.11.5.

COMMENTAAR

Overwegende dat art. 144 W. Venn. niet dezelfde draagwijdte heeft als artikel 148 2° W.Venn., werd de verklaring in verband met de geconsolideerde jaarrekening aangepast. Bijgevolg zijn paragraaf 3.11.1. tot en met 3.11.4. niet van toepassing.

Discussie: vergelijk art. 144 2° en art. 148 2° (wat verschilt van het oude art. 75, 2° van het KB van 1990) deze paragraaf heeft geen bestaansrecht meer.

Hugo VAN PASSEL 19


3.14. Het verslag van de commissaris bevat de vermeldingen die vereist zijn door het Wetboek van vennootschappen, wanneer de raad van bestuur een beslissing neemt of een verrichting doet waarbij een bestuurder een strijdig vermogensrechtelijk belang heeft (art. 523 W.Venn.) of die aanleiding kan geven dat een vermogensvoordeel wordt verleend aan een aandeelhouder die een beslissende invloed of een invloed van betekenis uitoefent op de aanwijzing van de bestuurders (art. 524 W.Venn.) (1)

[1] Het artikel 524 is gewijzigd door de wet van 2 augustus 2002 (BS 22/08/2002). Art. 53 van voornoemde wet van 2 augustus 2002 verduidelijkt dat de bepalingen van art. 524 van het Wetboek van vennootschappen voor het eerst van toepassing voor de boekjaren die ingaan na 31 december 2003.

Hugo VAN PASSEL 20


3.14.

COMMENTAAR

Wijziging om rekening te houden met het nieuwe artikel 524ter met betrekking tot belangenconflicten in de schoot van het directiecomité (wet van 02.08.2002)?

Hugo VAN PASSEL 21

A.1.b. Updating aanbevelingen

I.b.2. Updating en maintenance project voorgesteld aan

de Raad.

- zekerheid van overeenstemming

- duidelijk onderscheid SMART

- eenvoudig in onderhoud

Hugo VAN PASSEL 22

Mission Statement van de Commissie Controlenormen van het IBR van 4 oktober 2002Aanpassing van de normen en aanbevelingen van het IBR – ISAs

1. OpdrachtDe opdracht bestaat in de aanpassing van de bestaande normen en aanbevelingen van het IBR (cf. Vademecum 2001) aan de structuur van de ISAs. De aangepaste aanbevelingen zullen drie delen bevatten omschreven in punt 2. hieronder.

Er wordt voorgesteld deze opdrachten toe te vertrouwen aan bedrijfsrevisoren. De Commissie Controlenormen zal deze werkzaamheden coördineren. Elke revisor toegewezen voor deze opdracht aanvaardt de volgende werkzaamheden :- voorbereiding van de omzetting van tenminste drie ISA’s ; elk toegewezen kantoor of elke revisor dient zijn beschikbare tijd mee te delen om desgevallend meer dan 3 normen aan te passen ;- voorbereiding van de omzetting van de ISAs in de twee landstalen (Frans-Nederlands) ;- voorbereiding van de omzetting van de ISAs met aanduiding van de passages van het geheel van de normen en aanbevelingen van het IBR die betrekking hebben op de behandelde ISA ;- het naleven van de termijn van drie maanden voor de voorbereiding van de normen van het IBR ;-deelneming aan de vergaderingen van het comité opgericht door het IBR met het oog op de follow-up van de werkzaamheden.

Ter informatie, het IBR zal deze prestaties vergoeden à rato van € 50,00 per pagina (en per taal) van het gedrukte boek dat de nieuwe normen betreft.

Hugo VAN PASSEL 23

2. Context

2.1. InleidingDe Commissie Controlenormen richtte reeds in 2001 haar activiteit op de internationale controlenormen van de International Federation of Accountants (IFAC) die nog niet in de Belgische context waren vertaald. De Commissie Controlenormen volgde de hervorming van de IAPC, door de algemene vergadering van de IFAC van november 2001 omgedoopt tot IAASB (International Auditing and Assurance Standards Board), op de voet. In 2001 en 2002 werden trouwens verschillende ontwerpen van normen ter raadpleging voorgelegd door de IFAC.Ter informatie : de IAASB onderzoekt de problematiek van de toepassing van de ISAs niet enkel op de controleopdrachten maar ook op de assurance engagements.In deze context stelt de Commissie Controlenormen voor om de eerstkomende aanbevelingen volgens onderstaand werkschema op te stellen :1. een eerste deel zou een letterlijke vertaling naar het Nederlands en het Frans van de Engelstalige internationale controlenormen (ISA) bevatten ;2. een tweede deel zou de verwijzingen naar de wetgevende of verordenende bepalingen van het Belgisch nationaal recht bevatten ;3. een derde deel zou de gedrags- en interpretatielijnen van de norm bevatten, wat de toepassing van de norm moet vergemakkelijken, rekening houdend met de nationale kenmerken.

Hugo VAN PASSEL 24

2.2. De Commissie Controlenormen : werkzaamheden in 2002 2. 2.1 WerkmethodeDe Commissie Controlenormen zal haar werkzaamheden in 2002 op basis van bovenstaand werkschema voortzetten. De Commissie blijft ook de internationale ontwikkelingen op het niveau van de IAASB en de Europese ontwikkelingen in het bijzonder op het niveau van het Committee on Auditing van de Europese Commissie volgen.De Raad van het IBR heeft in januari 2002 ingestemd met het voorstel van de Commissie Controlenormen om de eerstkomende aanbevelingen volgens hierboven omschreven werkschema op te stellen (cf. punt 2.1.). De bestaande aanbevelingen zullen eveneens volgens dit schema worden voorgesteld zodat in het bijzonder de Belgische aanbevelingen sneller zullen kunnen worden bijgewerkt in het licht van de toekomstige aanpassingen aan de ISAs.Er wordt voorgesteld om een beroep te doen op bedrijfsrevisoren voor de aanpassing van de aanbevelingen aan de ISAs. Er werd overigens een beroep gedaan op een universiteit voor het in overeenstemming brengen tegen eind september 2002 van de normen en aanbevelingen met het Wetboek van vennootschappen, onder de coördinatie van de Commissie Controlenormen en met de steun van het personeel van het IBR

Hugo VAN PASSEL 25

Zoals voorheen zullen de ontwerpen van normen en aanbevelingen voor advies worden overgemaakt aan de leden van het IBR na goedkeuring door de Raad van het IBR. De Hoge Raad voor de Economische Beroepen beschikt vervolgens over een periode van drie maanden om zijn advies uit te brengen vóór de definitieve goedkeuring door de Raad van het IBR.

De aanpassingen qua inhoud van de normen en aanbevelingen ten opzichte van het Wetboek zullen gebeuren volgens deze procedure van adviesinwinning.

De aanpassingen qua vorm (hernummering van de verwijzingen naar de vennootschappenwet door de verwijzingen naar het Wetboek van vennootschappen en aangepaste terminologie) zullen ter informatie worden meegedeeld aan de Hoge Raad voor de Economische Beroepen en overgemaakt aan de leden van het IBR.

Hugo VAN PASSEL 26

2.2.2 Verloop van de werkzaamhedenDe agenda houdt rekening met de wens uitgedrukt door het Committee on Auditing van de Europese Commissie om de ISAs aan te wenden vanaf 2005, tegelijkertijd met de toepassing van de ISAs voor het opstellen van de geconsolideerde jaarrekening van de genoteerde vennootschappen in de schoot van de Europese Unie. De jaarrekeningen die volgens de boekhoudprincipes IAS dienen te worden opgesteld zullen vergelijkend zijn voor 2004-2005. Het zou derhalve gewenst zijn dat de voor deze jaarrekening toe te passen controlenormen van kracht zouden zijn op 1 januari 2004.Het voorstel is om de overeenstemming met het Wetboek van vennootschappen uit te voeren tegelijkertijd met de aanpassing van alle normen en aanbevelingen aan de ISAs.

Hugo VAN PASSEL 27

Met betrekking tot de volledige aanpassing aan de structuur van de ISAs, kan de volgende werkwijze worden gevolgd :

1. Aanneming van de nieuwe aanbevelingen op basis van de ISAs die nog niet werden omgezet in België (werkzaamheden die werden uitgevoerd in de schoot van de Commissie Controlenormen tussen 2002 en eind 2003)– Mededelingen betreffende corporate governance – ISA 260 –

Communications of audit matters with those charged with governance– Aanpassing van de algemene controlenormen aan § 2 van de norm

ISA 700 betreffende het controleverslag (cf. studie van de FEE van 15 juni 2000 The Auditor’s Report, volgens hetwelk « de auditor de besluiten getrokken uit het bewijskrachtig controlemateriaal dat dient als staving van zijn tot uitdrukking gebrachte mening ten aanzien van de financiële staten, moet herzien en waarderen » (vrije vertaling) (invoeging van een § 3.3.3.bis in de algemene controlenormen)

– Diensten van kantoren – ISA 402 – Audit Considerations relating to entities using service organizations

– ISA 710 - Comparatives– ISA 810 – The examination of Prospective Financial Information– ISA 310 – Knowledge of the business (na aanpassing van de norm

ISA 310 door de IFAC)

Hugo VAN PASSEL 28

2. Aanpassing van de bestaande aanbevelingen (werkzaamheden uit te voeren onder coördinatie van de Commissie Controlenormen, door aangewezen bedrijfsrevisoren of kantoren tussen 2002 en eind 2003):– Fase 1 : aanpassing van een deel van de bestaande

aanbevelingen (met uitzondering van deze waarvoor de ISAs nog worden herzien in de schoot van de IAASB) : ISAs 210, 220, 230, 240, 240A, 250, 400, 401, 402, 580, 600, 610, 620 ;

– Fase 2 : aanpassing van de andere bestaande aanbevelingen (met uitzondering van deze waarvoor de ISAs nog worden herzien in de schoot van de IAASB) : ISAs 500, 501, 505, 510, 520, 530, 540, 550, 560, 570, 700, 700A, 710, 720, 800, 910, 920, 930 ;

– Fase 3 : aanpassing van de bestaande normen en aanbevelingen ingevolge de aanpassingen van de ISAs die worden voorbereid in de schoot van de IFAC : ISAs 220, 401, 600 en 620 + ISAs 300, 310, 320.

Na 1 januari 2004 : permanente aanpassing van de normen en aanbevelingen aan de nieuwe ISAs (door de Commissie Controlenormen)

Hugo VAN PASSEL 29

De aanpassing van alle Belgische normen en aanbevelingen aan de ISAs zal worden uitgevoerd rekening houdende met de algemene controlenormen. Deze zullen desgevallend worden aangepast. Een concordantietabel zal worden opgesteld.De Commissie Controlenormen stelt voor om het onderscheid te behouden tussen normen (verplichtend, eigen aan de nationale bepalingen) en aanbevelingen (ontstaan uit de ISAs, waarvan de revisoren kunnen afwijken op voorwaarde dat dit kan worden verantwoord). Het statuut van de normen en aanbevelingen zal dienen te worden herbekeken in het licht van de ontwikkelingen op Europees niveau en op het niveu van de IAASB. De Commissie Controlenormen wenst in deze fase de werkzaamheden van het in overeenstemming brengen van de aanbevelingen aan de hierboven beschreven ISAs verder te zetten.Rekening houdende met de strategie van de Europese Unie, wordt voorgesteld dat de normen en aanbevelingen geleidelijk zouden worden aangepast zodat de aanpassingen aan de structuur van de ISAs tegelijkertijd van kracht zouden worden op 1 januari 2004.

Hugo VAN PASSEL 30

A.1.b. Updating aanbevelingen

1.b.2. Een eerste uitwerking ISA 260

Hugo VAN PASSEL 31

AANBEVELING (Versie Raad 04.10.2002)“HET COMMUNICEREN VAN AUDITPUNTEN MET PERSONEN

BELAST MET HET DEUGDELIJK BESTUUR”DEEL 1 : Vertaling ISA 260 “Communications on Audit Matters with

those charged with Governance”Inleiding 1. Deze Internationale Auditnorm (ISA) heeft tot doel de grondslagen

vast te stellen voor, en bijstand te verlenen over de communicatie van auditpunten tussen de auditor en de personen belast met het deugdelijk bestuur van een entiteit, naar aanleiding van de audit van de financiële staten. Deze communicatie heeft betrekking op auditpunten voorzover zij van belang zijn voor het deugdelijk bestuur zoals in deze ISA gedefinieerd. Deze ISA geeft geen aanwijzingen voor communicatie door de auditor met partijen buiten de entiteit, zoals bijvoorbeeld externe regelgevende of toezichthoudende instanties.

2. De auditor dient met de personen belast met het deugdelijk bestuur van een entiteit te communiceren over auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur en die voortvloeien uit zijn audit van de financiële staten.

Hugo VAN PASSEL 32

3. In het kader van deze ISA wordt de term "deugdelijk bestuur" gebruikt om de rol te omschrijven van de personen aan wie het toezicht, de controle en de leiding van een entiteit werd toevertrouwd[1]. De personen belast met het deugdelijk bestuur zijn gewoonlijk verantwoording verschuldigd voor het verwezenlijken van de doelstellingen van de entiteit, evenals voor haar financiële rapportering en verslaggeving aan belanghebbende derden. Het management wordt enkel beschouwd als deel uitmakend van de personen belast met het deugdelijk bestuur indien het dergelijke functies uitoefent.

4. In het kader van deze ISA wordt met de term “auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur” de punten bedoeld die voortvloeien uit de audit van de financiële staten en die, naar het oordeel van de auditor, terzelfdertijd belangrijk èn relevant zijn voor de personen belast met het deugdelijk bestuur, meer bepaald bij hun toezicht op de financiële rapportering en het proces van openbaarmaking van informatie. Auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur betreffen uitsluitend de punten die ter kennis zijn gekomen van de auditor als gevolg van de uitvoering van zijn auditopdracht. Van de auditor wordt niet verwacht dat hij, in het kader van een audit overeenkomstig de ISA’s, procedures plant die specifiek gericht zijn op het identificeren van punten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur.

[1] In vele landen werden principes voor deugdelijk bestuur ontwikkeld als referentiekader voor goed ondernemingsgedrag. Dergelijke principes inzake deugdelijk bestuur richten zich gewoonlijk op beursgenoteerde entiteiten, hoewel deze ook kunnen bijdragen tot een verbeterd bestuur in andere entiteitsvormen. Er bestaan verschillende modellen die deugdelijk bestuur op een adequate manier beschrijven. Bestuursstructuren en gebruiken variëren van land tot land. Een gemeenschappelijk uitgangspunt in deze modellen is dat de entiteit een bestuursstructuur dient te hebben die het bestuur toelaat een objectief oordeel te vormen over de activiteiten van de entiteit inclusief de financiële verslaggeving, onafhankelijk van het management van de entiteit.

Hugo VAN PASSEL 33

Relevante personen

5. De auditor dient te bepalen welke de relevante personen belast met het deugdelijk bestuur zijn, waarmee wordt gecommuniceerd over auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur van de entiteit .

6. De bestuursstructuur varieert van land tot land en weerspiegelt de culturele en wettelijke context. Zo is bijvoorbeeld in een aantal landen bij wet opgenomen dat de toezichthoudende en leidinggevende functie door verschillende organen of personen worden uitgeoefend, zoals door een toezichthoudend orgaan (geheel of hoofdzakelijk niet uitvoerend) en een bestuursorgaan (met uitvoerende bevoegdheden). In andere landen is bij wet voorzien dat een enkelvoudig orgaan de beide functies uitoefent, hoewel ook de mogelijkheid bestaat dat een auditcomité dit enkelvoudige bestuursorgaan assisteert in het kader van zijn bestuursverantwoordelijkheden inzake financiële verslaggeving.

Hugo VAN PASSEL 34

7. De verscheidenheid in bestuursstructuren maakt het moeilijk in algemene bewoordingen te bepalen welke personen belast zijn met het deugdelijk bestuur, en met welke personen de auditor dient te communiceren over auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur van de entiteit. De auditor doet beroep op zijn professionele beoordeling om te bepalen welke de meest relevante personen zijn waarmee zal gecommuniceerd worden, rekening houdend met de bestuursstructuur, de bijzonderheden van de opdracht en de relevante wetgeving terzake. De auditor houdt bovendien rekening met de wettelijke bevoegdheden van deze personen. Bij entiteiten met toezichthoudende personen of auditcomités bijvoorbeeld, kunnen deze personen de relevante personen zijn. Echter in entiteiten waarbij een enkelvoudig orgaan een auditcomité heeft geïnstalleerd, kan de auditor afwegen of hij met het auditcomité dan wel met het voltallige orgaan zal communiceren, in functie van de graad van belangrijkheid van de auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur van de entiteit.

Hugo VAN PASSEL 35

8. Indien de bestuursstructuur van de entiteit niet duidelijk is gedefinieerd, of indien de personen belast met het deugdelijk bestuur niet duidelijk kunnen geïdentificeerd worden, uitgaande van de omstandigheden van de opdracht, zal de auditor afspraken maken met de entiteit, over de personen waarmee zal worden gecommuniceerd over auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur van de entiteit. Als voorbeelden kunnen worden genoemd sommige eenpersoonsvennootschappen, sommige non-profit organisaties en sommige overheidsinstanties.

Hugo VAN PASSEL 36

9. Om misverstanden te voorkomen kan in een opdrachtbevestigingsbrief worden verduidelijkt dat de auditor alleen zal communiceren over die punten van belang voor het deugdelijk bestuur die na de uitvoering van de audit ter kennis komen, en dat het niet vereist is dat de auditor bijkomende auditprocedures ontwerpt die specifiek gericht zijn op het identificeren van auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur. De opdrachtbevestigingsbrief kan ook : – de vorm beschrijven die elke communicatie dient aan te nemen

ivm. de auditpunten van belang voor het deugdelijk bestuur ; – de relevante personen identificeren waarmee over deze

punten wordt gecommuniceerd; – de geringste bijzondere auditpunten identificeren die van

belang zijn voor het deugdelijk bestuur waarover een akkoord bereikt is dat ze zullen gecommuniceerd worden.

10. Door het ontwikkelen van een constructieve werkrelatie tussen de auditor en de personen belast met het deugdelijk bestuur wordt de effectiviteit van de communicatie vergroot. Bij het totstandbrengen van deze werkrelatie blijft evenwel de houding van de auditor inzake onafhankelijkheid en objectiviteit behouden.

Hugo VAN PASSEL 37

Te communiceren auditpunten van belang voor het deugdelijk bestuur 11. De auditor neemt de auditpunten in aanmerking die van belang zijn

voor het deugdelijk bestuur die resulteren uit de audit van de financiële staten en communiceert deze met de personen belast met het deugdelijk bestuur. Deze punten zijn gewoonlijk de volgende : – De algemene benadering en reikwijdte van de audit met inbegrip van

de verwachte beperkingen daarvan, of van bijkomende vereisten; – De keuze van of wijzigingen in significante beleidsvoering en

gebruiken inzake accounting die van materieel belang (kunnen) zijn voor de financiële staten van de entiteit;

– Het mogelijke effect op de financiële staten van alle significante risico's en onzekerheden, zoals hangende rechtszaken, die in de financiële staten dienen te worden toegelicht;

– De correcties naar aanleiding van de audit die een significante invloed (kunnen) hebben op de financiële staten van de entiteit, ongeacht of zij reeds door de entiteit zijn aangebracht;

– De onzekerheden van materieel belang met betrekking tot gebeurtenissen of omstandigheden die gerede twijfel kunnen doen ontstaan over de continuïteit van de activiteiten van de entiteit ;

– Het verschil van mening met het management over punten die, individueel of gezamenlijk, van significant belang kunnen zijn voor de financiële staten van de entiteit of voor de verklaring van de auditor. Tevens wordt gecommuniceerd over de vraag of het betrokken probleem opgelost is, en wat de significantie van het probleem is;

– De verwachte aanpassingen in de verklaring van de auditor;

Hugo VAN PASSEL 38

– Andere punten die de aandacht vragen van de personen belast met het deugdelijk bestuur, zoals materiële tekortkomingen in het systeem van interne controle, vragen aangaande de integriteit van het management en aangaande fraude waarbij het management van de entiteit is betrokken;.

– Andere in de opdrachtbevestigingsbrief overeengekomen punten.

12. Als onderdeel van de communicatie door de auditor worden de personen belast met het deugdelijk bestuur geïnformeerd over het feit dat: – de communicatie van de auditor uitsluitend auditpunten van

belang voor het deugdelijk bestuur bevat die door de auditor zijn vastgesteld als gevolg van de uitvoering van de auditopdracht ;

– een audit van de financiële staten niet is gericht op het ontdekken van alle punten die relevant kunnen zijn voor de personen belast met het deugdelijk bestuur. Derhalve stelt de audit gewoonlijk niet al deze punten vast.

Hugo VAN PASSEL 39

Tijdstip van de communicatie

13.De auditor dient tijdig te communiceren over auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur. Dit stelt de personen belast met het deugdelijk bestuur in staat om gepaste maatregelen te treffen.

14.Teneinde tijdig de communicatie tot stand te brengen bespreekt de auditor met de personen belast met het deugdelijk bestuur de uitgangspunten en de tijdstippen van dit overleg. In bepaalde gevallen kan de auditor een punt eerder bespreken dan was overeengekomen, als de aard van dit punt dit vereist.

Hugo VAN PASSEL 40

Vormen van communicatie

15. De communicatie van de auditor met de personen belast met het deugdelijk bestuur kan zowel mondeling als schriftelijk worden gevoerd. De keuze die de auditor maakt voor mondeling dan wel schriftelijk overleg wordt beïnvloed door o.m. de volgende factoren – De omvang, de bedrijfsstructuur, de juridische structuur en de

overlegstructuren van de geauditeerde entiteit; – De aard, de gevoeligheid en de significantie van de te

comuniceren auditpunten van belang voor het deugdelijk bestuur;

– De gemaakte afspraken omtrent de periodieke vergaderingen of de rapportage over auditpunten van belang voor het deugdelijk bestuur;

– Het volume van het continu in contact en dialoog blijven van de auditor met de personen belast met het deugdelijk bestuur.

Hugo VAN PASSEL 41

16. Wanneer auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur mondeling worden besproken, legt de auditor deze documentatie in zijn dossier vast, evenals de reacties die zijn ontstaan op deze punten. Dit zal vaak de vorm aannemen van een copij van de notulen van de discussie van de auditor met de personen belast met het deugdelijk bestuur. Afhankelijk van de aard, de gevoeligheid en de significantie van het punt kan het in bepaalde gevallen worden aanbevolen dat de auditor de met de personen belast met het deugdelijk bestuur mondeling besproken auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur schriftelijk bevestigt.

17. Gewoonlijk bespreekt de auditor auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur in eerste instantie met het management van de entiteit. Uitzondering hierop vormen die punten die betrekking hebben op de bekwaamheid of de integriteit van het management van de entiteit. Deze eerste discussies met het management van de entiteit zijn van groot belang teneinde feiten en kwesties op te helderen en om het management van de entiteit de opportuniteit te geven om bijkomende informatie te verschaffen. Indien het management ermee instemt een punt die van belang is voor het deugdelijk bestuur te bespreken met de personen belast met het deugdelijk bestuur, behoeft de auditor de communicatie niet te herhalen, op voorwaarde dat de auditor ervan overtuigd is dat dergelijke communicatie op effectieve en op gepaste wijze is gevoerd.

Hugo VAN PASSEL 42

Overige punten

18. Indien de auditor een aanpassing van de auditorsverklaring met betrekking tot de financiële staten noodzakelijk acht, zoals beschreven in ISA 700 ("De verklaring van de auditor bij de financiële staten"), kan de communicatie tussen de auditor en de personen belast met het deugdelijk bestuur niet gezien worden als een substituut.

19. De auditor onderzoekt of auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur die in het verleden zijn gecommuniceerd, van invloed kunnen zijn op de financiële staten van het huidige verslagjaar. De auditor overweegt of het punt nog steeds een punt is van belang voor het deugdelijk bestuur en of over het punt moet worden gecommuniceerd met de personen belast met het deugdelijk bestuur.

Hugo VAN PASSEL 43

Geheimhouding

20. De deontologische code van de nationale accountancy-beroepsinstituten, de wet of andere regelgeving kunnen de plicht tot geheimhouding opleggen die de communicatie beperkt die de auditor voert inzake auditpunten die van belang zijn voor het deugdelijk bestuur. De auditor dient naar de deontologische code, wetten of andere regelgeving te verwijzen alvorens hij de communicatie aanvat met de personen belast met het deugdelijk bestuur. De situaties van conflict tussen de deontologische en wettelijke verplichtingen van respectievelijk geheimhouding en verslaggeving kunnen in een aantal gevallen complex zijn. In dit geval kan de auditor er goed aan doen bijkomend juridisch advies in te winnen.

Hugo VAN PASSEL 44

Wet- en regelgeving

21. De voorschriften van nationale accountancy-beroepsinstituten, wettelijke bepalingen of andere regelgeving kunnen de auditor de verplichting opleggen te communiceren over onderwerpen die betrekking hebben op het deugdelijk bestuur. Deze aanvullende vereisten inzake communicatie worden niet in deze ISA behandeld; zij kunnen desalniettemin wel een invloed uitoefenen op de inhoud, de vorm en het tijdstip van de communicatie met de personen belast met het deugdelijk bestuur.

Datum van inwerkingtreding

22. Deze ISA is van toepassing op de audit van de financiële staten van boekjaren die beëindigd worden op 31/12/2000 of op een latere datum.

Hugo VAN PASSEL 45

Specifieke overheidsaspecten

1. Alhoewel de basisprincipes van deze ISA ook van toepassing zijn op de audit van de financiële staten in de overheidssector kunnen in wettelijke bepalingen voorschriften voor de auditor zijn opgenomen, waarin de aard, de inhoud en de wijze van de communicatie met de personen belast met het deugdelijk bestuur worden vastgelegd.

2. Voor audits in de overheidssector kan het scala van punten dat van belang kan zijn voor het bestuursorgaan uitgebreider zijn dan de verschillende in deze ISA besproken soorten punten die direct verband houden met de audit van de financiële staten. Het mandaat betreffende auditopdrachten in de overheidssector kan voorschriften bevatten die de auditor verplichten te rapporteren over de onder zijn aandacht gekomen punten in verband met : – het naleven van vereisten van wet- of andere regelgeving, of

vereisten opgelegd door de voogdij-overheden;– de toereikendheid van de boekhoudkundige en administratieve

organisatie en van het systeem van interne controle; – de economische rationaliteit, doelmatigheid en doeltreffendheid

van programma's, projecten en activiteiten.

Hugo VAN PASSEL 46

3. Voor de auditors in de publieke sector kan de schriftelijke rapportage van de auditor van overheidsorganisaties openbaar worden gemaakt. De auditor van de overheid dient om die reden zich ervan bewust te zijn dat zijn schriftelijke rapportage kan worden verspreid onder een breder publiek dan uitsluitend onder de personen belast met het deugdelijk bestuur in de entiteit

Hugo VAN PASSEL 47

DEEL 2 : Verwijzing naar de specifieke wettelijke en reglementaire bepalingen in het Belgisch recht

Het onderhavige gedeelte van de aanbeveling betreft die aspecten die eigen zijn aan het Belgische recht.Artikel 4, 4° van de Wet van 2 augustus 2002[1] wijzigt artikel 133 van het Wetboek van vennootschappen in deze zin: “Onverminderd de verbodsbepalingen die voortvloeien uit het in het negende lid bedoelde koninklijke besluit, mogen de commissarissen en de personen met wie zij een arbeidsovereenkomst hebben gesloten of met wie zij beroepshalve in samenwerkingsverband staan of de met de commissaris verbonden vennootschappen of personen zoals bepaald in artikel 11, geen andere diensten verrichten dan de opdrachten die krachtens de wet werden toevertrouwd aan de commissaris, voor zover het totale bedrag van de vergoedingen voor deze diensten hoger ligt dan de in artikel 134, § 1, bedoelde bezoldigingen. Deze bepaling is van toepassing op de genoteerde vennootschappen als gedefinieerd in artikel 4 en op de ondernemingen die deel uitmaken van een groep die verplicht is geconsolideerde jaarrekeningen op te stellen en te publiceren.

[1] Wet van 2 augustus houdende wijziging van het Wetboek van vennootschappen alsook van de wet van 2 maart 1989 op de openbaarmaking van belangrijke deelnemingen in ter beurze genoteerde vennootschap-pen en tot reglementering van de openbare overname-aanbiedingen, BS 22.08.2002 (pp.36555-36565).

Hugo VAN PASSEL 48

Van het bijkomend verbod bedoeld in het vorig lid kan worden afgeweken in drie gevallen :

1. Na een gunstige beslissing van het auditcomité, wanneer de statuten van de betrokken onderneming voorzien in de oprichting binnen de raad van bestuur van een dergelijk comité dat met name belast is met een permanent toezicht op de afgewerkte dossiers van de commissaris”;

2. Als de commissaris vooraf een positief advies heeft gekregen van het comité voor advies en controle dat krachtens het laatste lid is opgericht ;

3. Als binnen de vennootschap een college van van elkaar onafhankelijke commissarissen is opgericht.”

Hugo VAN PASSEL 49

Deze bepaling kent een een verplichte bevoegdheid toe aan de auditcomités die tot stand zouden kunnen gebracht worden met toepassing van artikel 522 van het Wetboek van

vennootschappen. Het auditcomité zal, overeenkomstig de internationaal algemeen aanvaarde doctrine, ook meerdere andere bevoegdheden hebben. Enkele van deze bevoegdheden worden vermeld in het eerste gedeelte van deze aanbeveling. Deze bevoegdheden zullen normaliter gedefinieerd worden in de beslissing van het bestuursorgaan dat overgaat tot het oprichten van dit comité.

3. Artikel 30 van de Wet van 2 augustus 2002 vervolledigt artikel 522, §1, van het Wetboek van vennootschappen : “De raad van

bestuur kan in zijn midden en onder zijn aansprakelijkheid een of meer adviserende comités oprichten. Hij omschrijft hun

samenstelling en hun opdrachten”.

Deze bepaling maakt het met name mogelijk om auditcomités, vergoedingscomités of benoemingscomités op te richten.

Hugo VAN PASSEL 50

4. Men dient ook rekening te houden met de aanbeveling van de Europese Commissie van 16 mei 2002 betreffende de “Onafhankelijkheid van de met de wettelijke controle belaste accountant in de EU : basisbeginselen” [1]

[1] De aanbeveling van de Europese Commissie van 16 mei 2002 (PB L 191/22 d.d. 19.07.2002) zal omgezet worden in België via het Koninklijk Besluit ter uitvoering van artikel 133, nieuwe alinea 5, van het Wetboek van vennootschappen geïntroduceerd door artikel 4 van de wet van 2 augustus 2002 (nog niet in werking getreden) met betrekking tot de prestaties van niet-audit-dienstverleningen die incompatibel zijn met de onafhankelijkheid van de commissaris, alsook door de gedragslijnen die zullen worden aangenomen door de Raad van het IBR voor het beheel van de aspecten die door de Europese aanbeveling geviseerd worden.

Hugo VAN PASSEL 51

DEEL 3 : Interpretatie van de ISA met toepassing op de Belgische situatie

I. Inleiding

1. De principes in verband met “deugdelijk bestuur” hebben tot doel het verbeteren van het bestuur, het beheer en de transparantie van de gecontroleerde entiteiten. Deze principes dekken de aansprakelijkheid ter zake van het bestuursorgaan tegenover de algemene vergadering, de commissaris, de instelling voor prudentiële controle, de ondernemingsraad en elke belanghebbende derde. Onderhavige aanbeveling handelt over de relaties tussen (i) het bestuursorgaan, (ii) de algemene vergadering en (iii) de commissaris.

Als natuurlijk “Toezichthoudend Orgaan” in de zin van deze aanbeveling fungeert het bestuursorgaan, onverminderd andere wettelijke of statutaire bepalingen terzake.

Hugo VAN PASSEL 52

2. Zoals beschreven in deel 2 van deze aanbeveling biedt het Wetboek van vennootschappen de mogelijkheid dat een auditcomité of adviserende comités in de schoot van het bestuursorgaan worden opgericht. Indien een auditcomité in de schoot van het bestuursorgaan wordt opgericht, is het van rechtswege belast met “een permanent toezicht op de afgewerkte dossiers van de commissaris” (zie Deel 2). In de mate dat adviserende comités worden opgericht bepaalt het Wetboek van vennootschappen enkel dat het bestuursorgaan hun samenstelling en opdrachten omschrijft.

De oprichting van een Toezichthoudend Orgaan gaat algemeen gepaard met het opstellen van een charter waarin diens bevoegdheden en aansprakelijkheid op formele wijze worden vastgelegd. De commissaris dient erover te waken dat elke vorm van wettelijk verplichte communicatie ten aanzien van het bestuursorgaan dient gerespecteerd te worden. In het geval van de oprichting van een auditcomité of consultatieve comités in de schoot van het bestuursorgaan, dient de commissaris na te gaan welke de bevoegdheden (b.v. inzake communicatie) zijn die door de statuten of door het bestuursorgaan aan deze comités zijn toegekend.

Hugo VAN PASSEL 53

3. Het bestuursorgaan kan specifieke taken toevertrouwen, bij voorbeeld aan het Toezichthoudend Orgaan of aan de persoon die belast is met het toezicht op het deugdelijk bestuur. Deze persoon of dit comité is in dit geval voor de commissaris een aangewezen gesprekspartner.

4. In het kader van zijn opdracht zal de commissaris moeten communiceren met het bestuursorgaan en met de aandeelhouders in het kader van de Algemene Vergadering der Aandeelhouders [zie ook ISA-260 punt 16].

5. Onderhavige aanbeveling heeft tot doel te bepalen op welke wijze de commissaris zijn verslagen en vaststellingen aan het Toezichthoudend Orgaan zal overmaken.

Hugo VAN PASSEL 54

II. Bepalingen die gemeen zijn aan al de gecontroleerde entiteiten en die al dan niet over een Toezichthoudend Orgaan beschikken [zie ook ISA-260 punt 2 en 4]

.

6. De commissaris moet eveneens bepaalde vaststellingen die hij naar aanleiding van zijn opdracht heeft gedaan melden aan instellingen voor prudentiële controle. Naar gelang van het geval gaat het, wat deze instellingen betreft, om :

a) regelmatige mededelingen :

- de Commissie voor het banken financiewezen (CBF) ;

- de Controledienst voor de verzekeringen (CDV) ;

- de Controledienst voor de Ziekenfondsen (CDZ), of

b) occasionele mededelingen :

- de Voorzitter van de Rechtbank van koophandel ;

- de cel voor verwerking van financiële informatie.

Onderhavige aanbeveling heeft dan ook geen betrekking op dit soort mededelingen.

Hugo VAN PASSEL 55

7. Onverminderd een afzonderlijke opdracht die bij wijze van overeenkomst aan de commissaris zou worden toevertrouwd, zal deze laatste gevolg geven aan een geheel van vragen die door het bestuursorgaan worden voorgelegd wanneer die opzoekingen deel uitmaken van zijn opdracht.

In de kapitaalvennootschappen wordt het individueel recht van onderzoek van de bestuurder uitgeoefend in de schoot van het bestuursorgaan. Met toepassing van dit principe zal de commissaris de antwoorden op de door een bestuurder gestelde vragen aan het bestuursorgaan richten.

Dezelfde principes gelden eveneens wanneer een of meer bestuurders zijn aangesteld om namens het bestuursorgaan op te treden. Dit geval kan zich voordoen wanneer een Toezichthoudend Orgaan in de schoot van de vennootschap werd opgericht (zie punt 2).

Hugo VAN PASSEL 56

8. Wanneer de commissaris besluit een ander verslag dan een verslag zonder voorbehoud af te geven, verdient het de voorkeur dat hij vooraf het bestuursorgaan daarvan op de hoogte brengt, onverminderd wat onder punt 12 van titel 3.ii. van onderhavige aanbeveling wordt gesteld.In dat geval dient de mededeling aan het bestuursorgaan onder meer betrekking te hebben op de gegevens of de omstandigheden die afzonderlijk of in hun samenhang beschouwd van aard zijn om de jaarrekening van de vennootschap of het verslag van de commissaris in aanzienlijke mate te beïnvloeden [zie ook ISA-260 punt 19].

9. Ook wanneer een Toezichthoudend Orgaan werd aangesteld, schrijven de controlenormen en -aanbevelingen voor dat de commissaris onder bepaalde omstandigheden zijn vaststellingen mededeelt. Deze mededeling geschiedt overeenkomstig de bepalingen onder punt 12 van titel 3.ii. van onderhavige aanbevelingen. Inzonderheid refereren wij naar volgende normen en aanbevelingen:

Hugo VAN PASSEL 57

a) paragraaf 2.4.5. van de algemene controlenormen bepaalt dat “indien de revisor belangrijke leemten vaststelt in het interne controlesysteem die het getrouwe beeld van de jaarrekening zouden kunnen aantasten, hij zijn opmerkingen zal voorleggen aan de verantwoordelijke organen van de onderneming’ ;

b) de aanbeveling van 5 januari 1993 betreffende de impact van de interne controle op de controlewerkzaamheden refereert aan de hoger aangehaalde paragraaf 2.4.5. van de algemene controlewerkzaamheden;

c) de aanbeveling van 5 juni 1998 betreffende fraude en onwettige handelingen. Deze aanbeveling schrijft de melding voor van inlichtingen aan het bestuursorgaan wanneer fraude of onwettige handelingen worden ontdekt en aan de Algemene Vergadering der Aandeelhouders indien daaraan niet wordt verholpen;

d) de aanbeveling van 3 december 1999 betreffende de controle van een onderneming in moeilijkheden. Deze aanbeveling schrijft voor dat inlichtingen worden medegedeeld aan de leden van het bestuursorgaan wanneer ernstige en samenlopende feiten worden vastgesteld die de veronderstelling van continuïteit (going concern) van de gecontroleerde entiteit in het gedrang kunnen brengen;

Hugo VAN PASSEL 58

e) de aanbeveling van 6 oktober 1989 betreffende de controle van het jaarverslag. Deze aanbeveling schrijft voor dat:– indien de commissaris bij de lezing van het jaarverslag de

mening is toegedaan dat sommige inlichtingen op een ernstig misleidende wijze zijn weergegeven, zonder dat er sprake is van een gebrek aan overeenstemming met de jaarrekening, het aanbeveling verdient om de zaak met het bestuursorgaan van de gecontroleerde entiteit te bespreken. Desgevallend zal hij een opmerking maken in zijn verslag aan de algemene vergadering;

– indien het jaarverslag een algemeen misleidend beeld geeft van de financiële positie van de gecontroleerde entiteit, hoewel er geen enkel bijzonder onderdeel kan worden aangewezen dat niet in overeenstemming met de jaarrekening zou zijn, is het aangewezen dat de commissaris de aangelegenheid met het bestuursorgaan bespreekt. Indien er geen verbetering wordt aangebracht die het algemeen misleidend beeld van het jaarverslag rechttrekt, zal de commissaris ter zake een opmerking maken in zijn verslag aan de algemene vergadering.

Hugo VAN PASSEL 59

III. Bijzondere procedures met betrekking tot de gecontroleerde entiteiten waar er een Toezichthoudend Orgaan van deugdelijk bestuur is.

i Identificeren van het orgaan of van de personen die specifiek met het toezicht op het deugdelijk bestuur zijn belast

10. In het kader van de wettelijke opdracht van de commissaris verdient het aanbeveling dat een opdrachtbrief de verduidelijking zou bevatten, m.n. dat de mededeling van de vaststellingen aan het Toezichthoudend Orgaan van deugdelijk bestuur zullen verlopen overeenkomstig de bepalingen van onderhavige aanbeveling [zie ook ISA-260 punt 5, 8 en 9].

ii. Inhoud van de mededeling [zie ook ISA-260 punt 11 en 12-1°]

Hugo VAN PASSEL 60

11. De mededeling zal onder meer op volgende gegevens of omstandigheden betrekking hebben : een verwijzing naar de reikwijdte van de wettelijke controleopdracht die werd toevertrouwd en in voorkomend geval naar de overeengekomen bijkomende werkzaamheden. Met het oog daarop zal de commissaris desgevallend refereren naar de opdrachtbrief bedoeld onder punt 11 van onderhavige aanbeveling ;

12. Wanneer de commissaris oordeelt dat hij een verklaring moet afgeven die geen verklaring zonder voorbehoud is, overeenkomstig de bepalingen van hoofdstuk III van de algemene controlenormen, mag de mededeling van vaststellingen aan het Toezichthoudend Orgaan met toepassing van deze aanbeveling nooit door de commissaris beschouwd worden als een alternatief voor het afleveren van een verslag dat geen verslag zonder voorbehoud is. Hetzelfde geldt eveneens wanneer de commissaris van oordeel is dat hij vaststellingen moet vermelden in het tweede deel van zijn verslag dat betrekking heeft op de attestaties en aanvullende informatie [zie ook ISA-260 punt 18].

Hugo VAN PASSEL 61

Onverminderd de bepalingen in punt 2 van dit derde gedeelte van de aanbeveling wordt in principe de mededeling aan het Toezichthoudend Orgaan beschouwd als een mededeling aan het bestuursorgaan, in de mate dat de leden van het Toezichthoudend Orgaan aangewezen worden in de schoot van het bestuursorgaan. Indien de commissaris zulks noodzakelijk acht zal hijzijn vaststellingen ook mededelen aan het bestuursorgaan.

iii. Frequentie van de mededelingen [zie ISA-260 punt 13 en 14]

13. Rekening houdend met de aard van de vastgestelde gegevens kan de commissaris in bepaalde toestanden een aanleiding zien op de vaststellingen zonder verwijl mede te delen.

Hugo VAN PASSEL 62

14. Op periodieke basis zal de commissaris de mededelingen betreffende het deugdelijk bestuur die voordien aan het Toezichthoudend Orgaan van de vennootschap werden overgemaakt onderzoeken om uit te maken in hoeverre hij nuttig acht die in herinnering te brengen. In voorkomend geval kan hij beslissen die gegevens bij andere organen zoals het bestuursorgaan of zelfs de algemene vergadering ter kennis te brengen.

De commissaris zal er inzonderheid over waken bepaalde vroeger gedane mededelingen in herinnering te brengen ingeval de samenstelling van het Toezichthoudend Orgaan wordt gewijzigd.

iv. Vormen van mededeling [zie ISA-260 punt 15, 16 en 17]

Hugo VAN PASSEL 63

15. De mededeling aan het Toezichthoudend Orgaan, van vaststellingen die gemaakt zijn naar aanleiding van een controle van de jaarrekening komt bij voorkeur schriftelijk tot stand, zelfs indien een mondelinge mededeling in een aantal gevallen in overweging kan genomen worden.

Om uit te maken of een mondelinge mededeling al dan niet mogelijk is, zal de commissaris rekening houden met factoren als de wettelijke verplichtingen ;

Bijlage – Voorbeeld van mededeling

Hugo VAN PASSEL 64

BIJLAGE

De mededeling van de commissaris kan als volgt worden geformuleerd:

“ In het kader van de controlewerkzaamheden met betrekking tot de wettelijke controle van de jaarrekening over het boekjaar afgesloten per (DATUM) wens ik de leden van het Toezichthoudend Orgaan op de hoogte te brengen van de vaststellingen die hun aandacht zouden kunnen opwekken in het kader van hun opdracht van toezicht op het deugdelijk bestuur.Het doel van de werkzaamheden die in het kader van de wettelijke controle van jaarrekening werd verricht bestaat in het verstrekken van een redelijke zekerheid dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van het vermogen, het resultaat en de financiële positie van de gecontroleerde entiteit. Ik wens uw aandacht te vestigen op het feit dat de controles die in het kader van deze opdracht werden verricht niet werden gedaan met het bijzondere doel gegevens aan te brengen die de aandacht van het Toezichthoudend Orgaan op het deugdelijk bestuur kunnen opwekken. De ten uitvoer gelegde controlewerkzaamheden in het kader van de opdracht van wettelijk controle van de jaarrekening die mij werd toevertrouwd, zijn dan ook niet specifiek gericht op het aanbrengen van al deze gegevens en laten derhalve niet toe a priori deze gegevens aan te brengen.

Hugo VAN PASSEL 65

De gegevens die ik heb aangestipt zijn (AAN TE VULLEN)

Onderhavige mededeling werd voorbereid met als enig doel het Toezichthoudend Orgaan en via dit orgaan het bestuursorgaan in te lichten. Zij streeft geen enkel ander doel na. Onderhavige mededeling mag niet voor andere doeleinden worden aangewend”.

Hugo VAN PASSEL 66

II. Europa

Europa wil dat alle IAS/IFRS jaarrekeningen worden gecertifieerd conform de ISA auditstandaarden.

1. Mogelijk noodzaak tot dubbele verwijzing

ISA (luik 1)

IBR (luik 2)

2. Hoe opleggen ?

men wenst voorlopig geen juridische weg te bewandelen via Richtlijn of Verordening zoals voor de IAS

via marktautoriteiten (?)

via instituten (?)

Hugo VAN PASSEL 67

III. IFAC FEEISA 700 Project

1. Overzicht van het project

IAASB Reporting ProjectRevisions to ISA 700

Meeting of European

Auditing Standard Setters

Brussels – 21 October 2002

IFAC

69

The auditor’s report on financial statements

• Given the growing use of ISAs and visibility of the auditor’s report, ISA 700 is increasingly important

• IAASB has received many questions & suggestions on audit reporting issues

• Project proposal defines the project’s scope based on the strategic importance of issues identified, and IAASB’s ability to address the issues through standards

IFAC

70

Project status

• IAASB approved commencement of project in June 2002, subject to further consultation on scope

• Research on issues over the summer

• Seeking input on the scope from:

- European auditing standard setters

- IAASB’s Consultative Advisory Group

- Others

IFAC

71

Project timetable

IFAC

• 1 january 2005

• October 2003

• Goal to have revisions to ISA 700 in place

• IAASB views this as a key date in order to facilitate adoption of ISAs in Europe at the same time as IFRSs

• To meet this goal, need to approve the exposure draft by October 2003

72

The auditor’s report on financial statements

• Given the growing use of ISAs and visibility of the auditor’s report, ISA 700 is increasingly important

• IAASB has received many questions & suggestions on audit reporting issues

• Project proposal defines the project’s scope based on the strategic importance of issues identified, and IAASB’s ability to address the issues through standards

IFAC

73

Project status

• IAASB approved commencement of project in June 2002, subject to further consultation on scope

• Research on issues over the summer

• Seeking input on the scope from:

- European auditing standard setters

- IAASB’s Consultative Advisory Group

- Others

IFAC

74

Project timetable

IFAC

• 1 january 2005

• October 2003

• Goal to have revisions to ISA 700 in place

• IAASB views this as a key date in order to facilitate adoption of ISAs in Europe at the same time as IFRSs

• To meet this goal, need to approve the exposure draft by October 2003

75

Facilitating convergence

• Consistent format for:

- Auditor’s report on the audit of the financial statements

- Other reporting responsibilities of the statutory auditor

• When following ISAs, ability to refer only to national auditing standards in the audit report would be eliminated

IFAC

76

Scope limits

IFAC

What’s in

• The auditor’s report on the audit of financial statements

• Standard wording for a “clean” audit

• Work from existing ISA 200 definition of audit objective

What’s not

• Reports for other engagements

• Reports for special purpose situations

• No changes to qualifications & modified reports

• Debating auditor’s basis responsibilities

77

Key issues

• Ten issues identified in the project proposal

• Consider first those issues thought to be most important in facilitating convergence in audit reports in Europe:

- By-product reporting responsibilities

- Additional reporting responsibilities

- The reference to auditing standards in the auditor’s report

• Opportunity to also discuss:

- how the audit report can communicate better what auditors do

and the assurance provided

- other reporting issues

IFAC

78

Objectives for the meeting

• Facilitate fact gathering using Request for Input from Practitioners

• Gain a better understanding of issues that will need to be resolved as Europe moves towards a common audit report under the ISAs

• Obtain feedback on project scope

IFAC

79

“Byproduct” reportingresponsibilities

• Auditor is not expected to perform procedures other than those normally performed to audit the financial statements

• Examples:

- Whether proper accounting records have been kept

- Whether the auditor has been given necessary information

IFAC

80

Additional reporting responsibilities

• Auditor is required to express an opinion on specified matters in addition to opinion on the financial statements

• Auditor designs & performs sufficient appropriate procedures to form opinion

• Examples:- supplementary financial information- adequacy of internal controls

IFAC

81

Additional audit procedures

• Differences exist in some countries between ISAs and national standards for the financial statement audit

• Over time, differences likely to be converged

• In the meantime, when issuing a combined ISA/national standards report:

- should the audit report communicate any of the additional audit procedures required at a national level?

- if so, how?

IFAC

82

Communications

• ISA audit report conveys to readers:- The financial statements audited

- Management’s responsibility for the financial statements

- The auditor’s responsibilities

- A description of what an audit is

- The auditor’s opinion

• IAASB will be considering the nature & extent of revisions that might improve the report

• Suggestions?

IFAC

83

Other issues

• Reference to titles or page numbers?

• Date of the auditor’s report

• Reports on non-consolidated parent financial statements

• Reporting in accordance with IFRS (exposure draft to be issued shortly)

• Non-IFRS reporting issues

• Other?

IFAC

Hugo VAN PASSEL 84

2. Commentaar voor België

eerste stand van zaken

Hugo VAN PASSEL 85

Commentaar voor België

Discussiedocument

Hugo VAN PASSEL 86

“Byproduct” reportingresponsibilities

• Auditor is not expected to perform procedures other than those normally performed to audit the financial statements

• Examples:

- Whether proper accounting records have been kept

- Whether the auditor has been given necessary information

IFAC

Hugo VAN PASSEL 87


TOPIC 1 – “Byproduct” Reporting Responsibilities

Without prejudice to certain formal aspects of minor importance, the accounting records are maintained and the financial statements have been prepared in accordance with the legal and regulatory requirements applicable in Belgium. (explicit reporting)

No transactions have been undertaken or decisions taken in violation of the company's statutes or Companies Act which we would have to report to you. The appropriation of results proposed to the general meeting complies with the legal and statutory provisions. (explicit reporting)

Hugo VAN PASSEL 88


Discussiedocument

Hugo VAN PASSEL 89

Additional reporting responsibilities

• Auditor is required to express an opinion on specified matters in addition to opinion on the financial statements

• Auditor designs & performs sufficient appropriate procedures to form opinion

• Examples:- supplementary financial information- adequacy of internal controls

IFAC

Hugo VAN PASSEL 90


TOPIC 2 – Additional Reporting Responsibilities

The director's report contains the information required by law and is consistent with the financial statements. (explicit reporting) (reference to the national (Belgian) Companies Act, art. 144, 4°)

(where required): In accordance with article (523 or 524) (Related party transactions) of the Companies Act, we are also required to report to you on the following transactions which have taken place since the last ordinary general meeting: (explicit reporting).

Hugo VAN PASSEL 91


Discussiedocument

Hugo VAN PASSEL 92

Additional audit procedures

• Differences exist in some countries between ISAs and national standards for the financial statement audit

• Over time, differences likely to be converged

• In the meantime, when issuing a combined ISA/national standards report:

- should the audit report communicate any of the additional audit procedures required at a national level?

- if so, how?

IFAC

Hugo VAN PASSEL 93


TOPIC 3 – Additional Audit Procedures

None

Hugo VAN PASSEL 94


Discussiedocument

Hugo VAN PASSEL 95

Communications

• ISA audit report conveys to readers:- The financial statements audited

- Management’s responsibility for the financial statements

- The auditor’s responsibilities

- A description of what an audit is

- The auditor’s opinion

• IAASB will be considering the nature & extent of revisions that might improve the report

• Suggestions?

IFAC

Hugo VAN PASSEL 96


TOPIC 4 – Communication Issues

Different wording is illustrated with standard ‘belgian’ audit report shown on the next slides

Hugo VAN PASSEL 97

(INDEPENDENT) AUDITOR’S REPORT

(APPROPRIATE ADDRESSEE)

STATUTORY AUDITOR’S REPORT FOR THE YEAR ENDED … TO THE SHAREHOLDERS' MEETING OF THE COMPANY …

Hugo VAN PASSEL 98

We have audited the accompanying balance sheet of the ABC Company as of December 31, 20xx, and the related statements of income, and cash flows for the year then ended (reference can also be by page number) …

… These financial statements are the responsibility of the Company’s management…

… Our responsibility is to express an opinion on these financial statements based on our audit.

In accordance with legal and regulatory requirements we are pleased to report to you on the performance of the audit mandate which you have entrusted to us.

We have audited the financial statements as of and for the year (... months) ended … 20.. which have been prepared under the responsibility of the board of directors which show a balance sheet total of EUR …. and a profit (loss) for the year of EUR … We have also carried out the specific additional audit procedures required by the law.

Hugo VAN PASSEL 99

(Blanc)

Unqualified audit opinion on the financial statements

(if applicable: with an emphasis of matter paragraph)

(or: Adverse Opinion/Disclaimer of Opinion)

Hugo VAN PASSEL 100

We conducted our audit in accordance with International Standards on Auditing (or refer to relevant national standards or practices)…

We conducted our audit in accordance with the standards of the "Institut des Reviseurs d'Entreprises/Instituut der Bedrijfsrevisoren". Those standards require that we plan and perform the audit to obtain reasonable assurance about whether the financial statements are free of material misstatement, taking into account the legal and regulatory requirements applicable to the financial statements in Belgium.

Hugo VAN PASSEL 101

…Those standards require that we plan and perform the audit to obtain reasonable assurance about whether the financial statements are free of material misstatement…

… An audit includes examining, on a test basis, evidence supporting the amounts and disclosures in the financial statements…

… An audit also includes assessing the accounting priniciples used and significant estimates made by management, as well as evaluating the overall financial statement presentation…

… We believe that our audit provides a reasonable basis for our opinion.

In accordance with these standards, we considered the company's administrative and accounting organisation, as well as its internal control procedures. Company officials have responded clearly to our requests for explanations and information. An audit includes examining, on a test basis, evidence supporting the amounts and disclosures in the financial statements. An audit also includes assessing accounting principles used and significant accounting estimates made by management, as well as evaluating the overall financial statement presentation. We believe that our audit provides a reasonable basis for our opinion.

Hugo VAN PASSEL 102

New: In our opinion, the financial statements give a true and fair view of (or ‘present fairly, in all material respects,’) the financial position of the Company as of December 31, 20xx, and of the results of its operations and its cash flows for the year then ended in accordance with International Accounting Standards (or (title of financial reporting framework with

reference to the country of origin)) (and comply with… (refer to relevant statutes or law).

In our opinion, taking into account the legal and regulatory requirements, the financial statements give a true and fair view of the company’s assets, liabilities, financial position as of … 20... and the results of its operations for the year (... months) then ended, and the information given in the notes to the financial statements is adequate.

Hugo VAN PASSEL 103

Additional certifications (if applicable: and information)

We supplement our report with the following certifications (and information) which do not modify our audit opinion on the financial statements:• The directors' report includes the information required by law and is

consistent with the financial statements;• (where applicable: other information designed to draw the reader's

attention to a specific characteristic of the audited documents, for example): "As indicated in notes XX to the financial statements, the accounting principles applied in preparing these financial

statements have been modified compared to previous year".• Without prejudice to certain formal aspects of minor importance, the accounting records are maintained and the financial statements have been prepared in accordance with the legal and regulatory requirements applicable in Belgium.

Hugo VAN PASSEL 104

• No transactions have been undertaken or decisions taken in violation of the company’s statutes or Companies Act which we have to report to you. The appropriation of results proposed to the general meeting complies with the legal and the statutory provisions.

• (where applicable) An interim dividend was distributed during the year in relation to which we have issued the attached report in accordance with legal requirements;

• (where applicable) In accordance with article (523 or 524) of Companies Act, we are also required to report to you on the following transactions which have taken place since the last ordinary general meeting: (description) ......

• …

Hugo VAN PASSEL 105


Discussiedocument

Hugo VAN PASSEL 106

Other issues

• Reference to titles or page numbers?

• Date of the auditor’s report

• Reports on non-consolidated parent financial statements

• Reporting in accordance with IFRS (exposure draft to be issued shortly)

• Non-IFRS reporting issues

• Other?

IFAC

Hugo VAN PASSEL 107


TOPIC 5 – Other Issues

Requiring references to the titles of relevant financial statements rather than just page numbers – which may be an issue, for example, in a electronic reporting environment.

Titles + some relevant figures

Hugo VAN PASSEL 108



Issues related to the date of the auditor’s report.

For example, it would be useful to IAASB to appreciate the legal or regulatory requirements, if any, in your country that define, or otherwise influence, the date of the auditor’s report.

Actually: dated at end of field work.

Suggestion double dating.

Hugo VAN PASSEL 109



The form of reporting appropriate when the auditor is reporting on the accounts of a parent when either no consolidated financial statements are prepared, or where consolidated statements are prepared but published separately

Clear identification of type of accounts and

accounting principles are used

Hugo VAN PASSEL 110



Further discussion in the auditor’s report on the financial reporting framework used when it differs significantly from IAS/IFRS (which will not be an issue in the EU when it adopts the IAS/IFRS in 2005, but remains an issue in other parts of the world).

OBJECTION

Hugo VAN PASSEL 111



IAASB should be aware of:• Very regular publication on the audit process and

procedures and of the auditor's role and the meaning of an auditor's report to the public.

• It seems impossible to explain this in each auditor's report.

• The actual text is misleading since it does not contain:

... we considered the company's administrative and accounting organisation, as well as its internal control procedures ...

Hugo VAN PASSEL 112

3. De verklaring bij de jaarrekening als communicatiemiddel

< Enkele vraagtekens >

Hugo VAN PASSEL 113

STATUTORY AUDITOR’S REPORT FOR THE YEAR ENDED … TO THE SHAREHOLDERS' MEETING OF THE COMPANY …

In accordance with legal and regulatory requirements we are pleased to report to you on the performance of the audit mandate which you have entrusted to us.

We have audited the financial statements as of and for the year (... months) ended … 20.. which have been prepared under the responsibility of the board of directors which show a balance sheet total of EUR …. and a profit (loss) for the year of EUR … We have also carried out the specific additional audit procedures required by the law.

Unqualified audit opinion on the financial statements(if applicable: with an emphasis of matter paragraph)(or: Adverse Opinion/Disclaimer of Opinion)

We conducted our audit in accordance with the standards of the "Institut des Reviseurs d'Entreprises/Instituut der Bedrijfsrevisoren". Those standards require that we plan and perform the audit to obtain reasonable assurance about whether the financial statements are free of material misstatement, taking into account the legal and regulatory requirements applicable to the financial statements in Belgium.

Hugo VAN PASSEL 114

In accordance with these standards, we considered the company's administrative and accounting organisation, as well as its internal control procedures. Company officials have responded clearly to our requests for explanations and information. An audit includes examining, on a test basis, evidence supporting the amounts and disclosures in the financial statements. An audit also includes assessing accounting principles used and significant accounting estimates made by management, as well as evaluating the overall financial statement presentation. We believe that our audit provides a reasonable basis for our opinion.

In our opinion, taking into account the legal and regulatory requirements, the financial statements give a true and fair view of the company’s assets, liabilities, financial position as of … 20... and the results of its operations for the year (... months) then ended, and the information given in the notes to the financial statements is adequate.

Additional certifications (if applicable: and information)

We supplement our report with the following certifications (and information) which do not modify our audit opinion on the financial statements:• The directors' report includes the information required by law and is consistent with the financial statements;

Hugo VAN PASSEL 115

• (where applicable: other information designed to draw the reader's attention to a specific characteristic of the audited documents, for example): "As indicated in notes XX to the financial statements, the accounting principles applied in preparing these financial statements have been modified compared to previous year".

• Without prejudice to certain formal aspects of minor importance, the accounting records are maintained and the financial statements have been prepared in accordance with the legal and regulatory requirements applicable in Belgium.

• No transactions have been undertaken or decisions taken in violation of the company’s statutes or Companies Act which we have to report to you. The appropriation of results proposed to the general meeting complies with the legal and the statutory provisions.

• (where applicable) An interim dividend was distributed during the year in relation to which we have issued the attached report in accordance with legal requirements;

• (where applicable) In accordance with article (523 or 524) of Companies Act, we are also required to report to you on the following transactions which have taken place since the last ordinary general meeting: (description) ......

• …

Hugo VAN PASSEL 116

A. IV. ISA door Pol Fivez

Hugo VAN PASSEL 117

ISA’s and GAAS

• Tendance grandissante sur le plan international: ISAs hors USA

• Toenemende tendens op internationaal gebied: ISA’s buiten de USA

• Appui de l’Union Européenne

• Steun voor de EG

- Influence possible sur ISAs

- Mogelijke invloed op ISA’s

- Nouvelle norme européenne qui prendront beaucoup de temps

- Een nieuwe Europese norm zou teveel tijd vergen

- Application obligatoire possible

- Naar een verplichte toepassing?

• Pas de différence fondamentale avec les normes de l’IRE

• Geen fundamenteel verschil met de Belgische controlenormen

Hugo VAN PASSEL 118

IFAC- International Federation of Accounts - Comités

• Education

• Ethics

• Financial and Management Accounting

• Information Technology

• Membership Public Sector

• International Auditing Practices - IAPC

Hugo VAN PASSEL 119

IAPC- Standard setting process

• Assigning topic

• Appoint of subcommittee (worldwide members)

• Detailed study of existing standards

• Proposal of scope, content and level of guidance for the future ISA

• IAPC approves/ amends proposed scope, etc.

• Subcommittee drafts the ISA

Hugo VAN PASSEL 120

IAPC- Standard setting process

• Draft distributed to all IFAC Member Bodies for Comment

• Exposure period: normally 4 months

• Review of suggested changes

• Voting on issue the document as definitive ISA

Hugo VAN PASSEL 121

Adoption of ISAs by member countries

• Some adopt ISAs with some amendments to take into consideration which needs to be addressed and incorporated into

the national standard (e.g. The Netherlands)

• Some that do not have a national standard function may choose to adopt ISAs as their national standards (e.g. Luxembourg)

• Some believe that there should be differences between their national standards and the ISAs and do not consider it appropriate to adopt the ISAs completely (e.g. UK, Ireland)

Hugo VAN PASSEL 122

EU – Committee on Auditing – May 1999

Concern:

Number and significance of inconsistencies between ISAs and national auditing standards

Priorities:-ISA 240 Fraud and error-ISA 250 Consideration of laws and regulations in an audit of F/S-ISA 402 Audit considerations relating to units using service

organisations-ISA 550 Related parties-ISA 580 Management representations-ISA 700 The auditor’s report on financial statements-ISA 710 Comparatives-ISA 720 Other info in documents containing audited F/S

Actions: Suggestions to Member States for all ISAs

Hugo VAN PASSEL 123

EU- préconiser 15/11/2000 “label de qualité”EU- een kwaliteitslabel invoeren (15/11/2000)

Responsabilité de chaque état membreVerantwoordelijkheid van iedere lidstaat

Controle confraternel ou collaborationConfraterende controle

Cycle appreciation maximum 6 ansCycli van maximaal 6 jaar

Evaluation du système de controle de qualité du cabinetBeoordeling van het systeem van kwaliteitscontrole van het kantoor

+ tests de conformité global+ globale conformiteitstests+ controle dossier individuel+ controle individueel dossier

Controle plus intensif d’auditeurs pour englober la clièntèle “Institution d’intérêt public”

Meer intensieve controle van de auditors die toegelaten worden tot de audit van “Instellingen voor publiek belang”

Surveillance possible avec membre non-auditeursMogelijkheid tot toezicht door niet-auditors

Hugo VAN PASSEL 124

EU- préconiser 15/11/2000 “label de qualité”

Rendre public/résultat d’évaluation Openbaarmaking van de resultaten van de beoordeling

Règles de discipline Tuchtregels

Secret professionnel des personnes Beroepsgeheim

Qualité (qualification professionnelle) Kwaliteit (Qualificatie)

Indépendance et objectivité du personnel contrôleur Onafhankelijkheid en objectiviteit van het controlepersoneel

Mettre suffisamment de moyens disponibles Voldoende middelen ter beschikking stellen

Hugo VAN PASSEL 125

Contrôle confraternel en BelgiqueBelgische confraternele controle

• Norme acceptée par le conseil en juillet 1991• Norm aangenomen door de Raad in juli 1991• Nouvelle norme applicable en 2002 (encore en projet voir Vademecum)• Nieuwe norm vanaf 2002: wij verwijzen naar Vademecum 2001 waar de

ontwerptekst zoals overgemaakt voor advies aan de Hoge Raad is opgenomen• Souhait de l’U.E. de publication des constatations (IRE rapport annuel 1998)• Wens van Europa dat de resultaten worden openbaar gemaakt (zie jaarverslag

1998)• Cadre ISA• ISA

- experience des contrôleurs réviseurs

- ervaring hiermede van de controlerende revisors

- controle par sondage après 1 an d’application ISA

- steekproefcontrole na 1 jaar ISA

Hugo VAN PASSEL 126

Introduction to IASs

• Glossary of terms

vocabulaire explique

verklaring van de terminologie

• Preface to ISAs and Related Services (RSs)

preface des lignes directrices

inleiding met de algemene richtlijnen

Hugo VAN PASSEL 127

Codification of IASs

100-199 Introductory matters

200-299 Responsibilities

300-399 Planning

400-499 International Control

500-599 Audit evidence

600-699 Using Work of others

700-799 Audit conclusions and reporting

800-899 Specialised areas

900-999 Related services

1000-1100 International Auditing Practice Statements

Definition IAPS: see later

Hugo VAN PASSEL 128

IASs 100 – 199: Introductory matters

100 Assurance Engagements

Mission de fixer la véracité de déclarations écrites faite par des tiers

Opdracht om de waarachtigheid van geschreven verklaringen van derden te bestatigen

120 Framework of ISAs

Cadre conceptuel en fonction des missions de controle et missions de controle apparente

Conceptueel kader

Hugo VAN PASSEL 129

ISASs 200 – 299: Responsibilities

200 Objective and General Principles Governing an audit of Financial Statements

Objectifs et principes généraux en matière d’audit d’étas financiers

Doelstellingen en algemene beginselen van de audit voor financiële staten

210 Terms of Audit Engagements

Termes et conditions de la mission d’audit

Inhoud en voorwaarden van de audit opdracht

220 Quality Control for Audit Work

Contrôle de qualité

Kwaliteitscontrole

230 Documentation

Documentation des travaux

Documentering van de werkzaamheden

Hugo VAN PASSEL 130

ISASs 200 – 299: Responsibilities

240 The Auditor’s Responsibility to consider Fraud and Error in an Audit of Financial Statements

Fraude et erreur

Fraude en vergissingen

250 Consideration of laws and regulations in an Audit of Financial Statements

L’importance des lois et règlements lors du contrôle des comptes annuels

Het belang van wetten en reglementen voor de controle van de financiële staten

260 Communications of Audit Matters with those Charged with Governance

Communication des résultats du contrôle aux organes chargés de gouverner (voir projet nouvelle norme IRE)

Mededeling van controlevaststellingen aan de organen belast met behoorlijk bestuur

Hugo VAN PASSEL 131

ISAs 300 – 399: Planning

300 Planning

Le planning et les travaux de controle

De planning en de controlewerkzaamheden

310 Knowledge of the Business

Connaissance des activités de l’entreprise

Kennis van de activiteiten van de onderneming

320 Audit Materiality

L’importance des seuils de significativité dans la mission de controle

Materialiteit

Hugo VAN PASSEL 132

ISAs 400 – 499: Internal Control

400 Risk Assessments and Internal Control

Analyse des risques et évaluation du contrôle interne

Beoordeling van de risico’s en van de interne controle

401 Auditing in a Computer Information Systems Environment

Contrôle dans un environnement où l’on emploit du matériel informatique

Controle in een geïnformatiseerde omgeving

402 Audit Considerations Relating to Entities Using Service Organisations

Facteurs à considérer pour le contrôle d’entités faisant appel à des organisations de services

Controle van entiteiten die beroep doen op service bureau’s

Hugo VAN PASSEL 133

ISAs 500 – 599: Audit Evidence

500 Audit Evidence

Contrôle – information probante

Controle: bewijskrachtig materiaal

501 Audit Evidence – Additional Considerations for Specific Items

Complément d’informations à obtenir dans des situations spécifiques

Bewijskrachtig materiaal – bijkomende informatie te bekomen in specifieke omstandigheden

505 External Confirmations

Confirmations externes

Externe confirmaties

510 Initial Engagements – Opening Balances

Première exécution de mission de controle – balances d’ouvertures

Eerste jaar van de controle - openingsbalansen

Hugo VAN PASSEL 134


520 Analytical Procedures

Procédures analytiques d’évaluation

Analytische controle-aanpak

530 Audit Sampling and other Selective Testing Procedures

Contrôle de détails par des méthodes d’évaluation statistiques

Statistische steekproefcontroles

540 Audit of Accounting Estimates

Contrôle des estimations

Controle van de boekhoudkundige ramingen

550 Related Parties

Parties liées

Verbonden partijen

Hugo VAN PASSEL 135


560 Subsequent Events

Evénements postérieurs à la clôture

Gebeurtenissen na balansdatum

570 Going Concern

Hypothèse de continuité d’exploitation

Continuïteitsbeginsel

580 Management Representations

Déclarations de la direction de l’entreprise

Verklaringen van de directie

Hugo VAN PASSEL 136

ISAs 600 – 699: Using Work of others

600 Using the Work of Another Auditor

Utiliser le travail des autres auditeurs

Gebruikmaking van het werk van andere auditors

610 Considering the Work of Internal Auditing

Examen des travaux des auditeurs internes

Inachtname van het werk van de interne audit

620 Using the Work of an Expert

Utiliser le travail des experts

Gebruik van het werk van experten

Hugo VAN PASSEL 137

ISAs 700 – 799: Audit conclusions and reporting

700 The Auditor’s Report on Financial Statements

Les déclarations du commissaire lors du rapport des comptes annuels

De verklaring van de auditor over de financiële staten

710 Comparatives

Données comparatives

Vergelijkende cijfers

720 Other information in documents containing Audited Financial Statements

Autres documents où les comptes annuels sont reproduits

Andere informatie waarin gecontroleerde financiële staten zijn vervat

Hugo VAN PASSEL 138

ISAs 900 – 999: Related services

910 Engagements to Review Financial Statements

Mission d’examens limités d’états financiers

Beperkt nazicht van financiële staten

920 Engagements to Perform Agreed-Upon Procedures Regarding Financial Information

Missions d’examen d’informations financières sur la base de procédures convenues

Auditopdracht voor financiële informatie volgens overeengekomen audit procedures

930 Engagements to Compile Financial Information

Mission de compilation d’informations financières

Opdracht voor samenstelling van financiële informatie

Hugo VAN PASSEL 139

ISAs 1000 – 1100: International auditing practice standards

1000 Inter – Bank Confirmation Procedures

Procédures de confirmation bancaires

Bankbevestigingen

1001 CIS Environment-Stand-Alone Micros

Environnement informatique – Micro-ordinateurs autonomes

Informatica-omgeving – onafhankelijke micro-computers

1002 CIS Environments-Database Systems

Environnement informatique – Systèmes d’ordinateurs interconnectés

Informatica-omgeving – computernetwerken

1003 CIS Environments – Database Systems

Environnement informatique – Système de bases de données

Informatica-omgeving - gegevensbestanden

Hugo VAN PASSEL 140


1004 The Relationship between Bank Supervisors and External Auditors

Relations entre les commissions de contrôle des Banques et les auditeurs externes

Relatie tussen de toezichthouders op de banken en de externe auditors

1005 The Special Consideration in the Audit of Small Entities

Remarques particulières relatives à l’audit de petites entreprises

Bijzondere beschouwingen voor de audit van kleinere entiteiten

1006 The Audit of International Commercial Banks

L’audit des banques commerciales internationales

Audit van internationale zakenbanken

1007 Communications with Management

Communication avec la direction

Communicatie met het management

Hugo VAN PASSEL 141


1009 Computer – Assisted Audit Techniques

Technique d’audit assistées par ordinateur

Audit ondersteund door informatica

1010 The Consideration of Environmental Matters in the Audit of Financial Statements

Considération des matières environnementales dans l’audit des Etats Financiers

Inachtname van leefmilieuaspecten bij de audit van financiële staten

1012 Auditing Derivative Financial Instruments

L’audit des instruments financiers dérivés

Audit van afgeleide financiële instrumenten

Hugo VAN PASSEL 142

Missing topics ISAs

• Group audits – Audits des Groupes – Audit van ondernemingsgroepen

• Joint audits – Collège de Commissaires – College van Commissarissen

Hugo VAN PASSEL 143

ISAs pas encore intégrés dans des normes ou dans des recommandations

de l’IRE402 Audit Considerations Relating to Entities Using Service

Organisations

Considérations à propos du contrôle des entreprises qui utilisent des services bureaux

Controle van entiteiten die beroep doen op service bureau’s

510 Initial Engagements – Opening Balances

Première exécution de la mission de contrôle de la Balance d’ouverture

Eerste jaar van de controle – openingsbalans

710 Comparatives

Comparaison des informations


Hugo VAN PASSEL 144

Recommandations de l’IRE pas encore en phase avec les ISAs correspondants

310 Knowledge of the Business

Connaissances des activités de l’entreprise

Kennis van het bedrijf van de entiteit

400 Risk Assessments and Internal Control

Analyse du risque et contrôle interne

Beoordeling van de risico’s en van de interne controle

501 Audit Evidence – Additional Considerations for Specific Items

Contrôle des informations – Considérations supplémentaires pour des éléments spécifiques

Bewijskrachtig materiaal – Bijkomende informatie te bekomen in specifieke omstandigheden

Hugo VAN PASSEL 145

Recommandations de l’IRE pas encore en phase avec les ISAs correspondants

550 Related Parties

Parties liées

Verbonden partijen

560 Subsequent Events

Evénements après la date de clôture

Gebeurtenissen na balansdatum

580 Management Representations

Communications de la direction de l’entreprise

Verklaringen van de directie

710 Comparatives

Comparaison des informations


720 Other information in documents containing Audited F/S

Autres documents où les comptes annuels sont reproduits

Andere informatie waarin gecontroleerde financiële staten zijn vervat

Hugo VAN PASSEL 146

B. Inbreng in natura

I. Inleiding (mondeling)

II. Aanpassingen van de norm Inbreng in natura

Hugo VAN PASSEL 147

NORMEN INZAKE CONTROLE VAN INBRENG IN NATURA EN QUASI INBRENG

Aanpassingen van de normen Toepassing uiterlijk op 1 april 2002

1. Principes1.1.4. Cofwel wordt de algemene vergadering niet verzocht om de handeling die wegens het ontbreken van het verslag voor nietigverklaring vatbaar is, op authentieke wijze - wanneer dit vereist is overeenkomstig het Wetboek van vennootschappen - te bevestigen. In dit geval voert de bedrijfsrevisor een conventionele opdracht uit; hij mag niet verwijzen naar onderhavige normen. In het kader van de aansprakelijkheid van oprichters of leden van het bestuursorgaan (aansprakelijkheid van de oprichters : art. 229, 4° (BVBA), 405, 3° (CVBA) en 456, 3° (NV en Comm. VA) van het W. venn.; aansprakelijkheid van de leden van het bestuursorgaan : art. 314, 4° (BVBA), 424,3° (CVBA) en 610, 4° (NV en Comm. VA) van het W. venn.), kan zijn verslag een zeker belang hebben, indien hij vaststelt dat er geen overwaardering is van inbrengen in natura. Deze opdracht kan niet uitgevoerd worden door de commissaris, die de overtreding in elk geval zal dienen te melden in zijn controleverslag aan de jaarlijkse algemene vergadering.

Hugo VAN PASSEL 148

1.2.1.Het verdient aanbeveling om een opdrachtbrief op te stellen, waarin de bedrijfsrevisor herinnert aan de verantwoordelijkheid van elk van de betrokken partijen voor het opmaken van de in de wet bepaalde verslagen. Meer in het bijzonder onderstreept hij dat de eigenlijke waardering van de inbreng in natura gebeurt door het bestuursorgaan. Hij herinnert verder aan de vereisten inzake de toegang tot de informatie, alsook aan de berekeningswijze van het ereloon.

De bedrijfsrevisor zal bijzondere aandacht schenken aan de paragrafen 1.2. en 1.3. van de controleaanbeveling van 4 februari 1985 inzake de aanvaarding van een controleopdracht door een bedrijfsrevisor.

In bepaalde gevallen, kan de bedrijfsrevisor het noodzakelijk achten om het bestuursorgaan of de oprichters te vragen dat zij zich door externe deskundigen zouden laten bijstaan.

Hugo VAN PASSEL 149

1.2.3.1.2.3.Indien, zelfs vóór zijn aanstelling, blijkt dat de bedrijfsrevisor niet de Indien, zelfs vóór zijn aanstelling, blijkt dat de bedrijfsrevisor niet de noodzakelijke informatie zal verkrijgen om zijn werkzaamheden goed uit te noodzakelijke informatie zal verkrijgen om zijn werkzaamheden goed uit te voeren (termijnen, gebrek aan boekhoudkundige organisatie, localisatie van voeren (termijnen, gebrek aan boekhoudkundige organisatie, localisatie van het goed, twijfel omtrent de eigendom van het goed, ...), dan zal hij van de het goed, twijfel omtrent de eigendom van het goed, ...), dan zal hij van de opdracht afzien.opdracht afzien.

In deze context zal de bedrijfsrevisor aandacht hebben voor In deze context zal de bedrijfsrevisor aandacht hebben voor verrichtingen die vallen onder het toepassingsgebied van de witwaswetverrichtingen die vallen onder het toepassingsgebied van de witwaswet (wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financiële (wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld), stelsel voor het witwassen van geld), en de eventuele meldingsplichten de eventuele meldingsplicht. In . In dit verband past het ook te verwijzen naar paragraaf 6.2. van de dit verband past het ook te verwijzen naar paragraaf 6.2. van de controleaanbeveling van 5 juni 1998 inzake fraude en onwettige handelingen.controleaanbeveling van 5 juni 1998 inzake fraude en onwettige handelingen.

De bedrijfsrevisor zal in het bijzonder toezien op de verplichting om in zijn De bedrijfsrevisor zal in het bijzonder toezien op de verplichting om in zijn werkdocumenten een kopie bij te houden van de identificatiegegevens van werkdocumenten een kopie bij te houden van de identificatiegegevens van de inbrenger (identiteitskaart of paspoort voor een natuurlijke persoon, de inbrenger (identiteitskaart of paspoort voor een natuurlijke persoon, statuten en inschrijvingen voor een rechtspersoon).statuten en inschrijvingen voor een rechtspersoon).

Hugo VAN PASSEL 150

1.4.De tussenkomst van de beroepsbeoefenaar heeft tot doel een commentaar te verstrekken bij de identificatie en beschrijving van het bestanddeel dat wordt ingebracht of overgedragen, alsook bij de waarderingsmethoden die het bestuur heeft toegepast om de vergoeding vast te stellen. De bedrijfsrevisor zal zich evenwel niet uitspreken over de rechtmatigheid en billijkheid van de verrichting (“no fairness opinion”).

De bedrijfsrevisor zal bijzonder aandachtig zijn voor het feit dat de inbreng in natura of het over te dragen bestanddeel niet overgewaardeerd is.

1.5.

Wanneer één of meerdere bepalingen van de controleaanbeveling van 5 juni 1998 inzake fraude en onwettige handelingen toepassing vinden, zal de bedrijfsrevisor hieraan bijzondere aandacht besteden.

Hugo VAN PASSEL 151

2. Controlewerkzaamheden

2.2.4.In de drie voorgaande gevallen, zal de bedrijfsrevisor speciale aandacht besteden aan het verslag dat de oprichters of het bestuursorgaan van de vennootschap moeten opstellen, en waarin de oprichters of het bestuursorgaan zijn overgegaan tot de waardering van de in te brengen of over te dragen bestanddelen. Rekening houdend met het feit dat, in voorkomend geval, in dit verslag dient uiteengezet te worden waarom wordt afgeweken van de conclusies van de bedrijfsrevisor, kan men besluiten dat dit bijzonder verslag niet altijd definitief is vóór het controleverslag is overgemaakt. Dit belet de bedrijfsrevisor echter niet om de overhandiging van de ontwerp-verslagen te vragen, in zoverre hierin noodzakelijkerwijs aanwijzingen over de beschrijving van de inbrengen in natura of quasi-inbrengen, alsook over hun waardering opgenomen zijn.

Hugo VAN PASSEL 152

(Vervolg controlewerkzaamheden 2.2.4.)

Indien het schriftelijk ontwerp-verslag van de oprichters of het bestuursorgaan niet aan de bedrijfsrevisor ter beschikking wordt gesteld, alvorens hij zijn opdracht aanvangt, dan zal hij desalniettemin trachten de nodige informatie te verzamelen, ondermeer het ontwerp van de statuten of van de wijziging van de statuten, of het ontwerp van de overeenkomst tot overdracht. Hij zal zijn controleverslag echter niet beëindigen zolang hij het ontwerp-verslag van de oprichters of het bestuursorgaan niet heeft ontvangen.

Hugo VAN PASSEL 153

2.2.6.

De bedrijfsrevisor moet het algemeen kader van de verrichting nagaan, en zijn onderzoek moet rekening houden met de wijze waarop de belangen van de partijen en van derden werden behandeld. Hij zal evenwel geen uitspraak doen over de rechtmatigheid en billijkheid van de verrichting (“no fairness opinion”).

Hugo VAN PASSEL 154

2.3.1.De bedrijfsrevisor vraagt aan de oprichters of het bestuursorgaan om, rekening houdend met het relatief belang van elk overgedragen bestanddeel, hem de gegevens te overhandigen die hij nodig acht om een oordeel te kunnen uitspreken over, en controleert hun overeenstemming met de beschrijving van de inbreng in natura of quasi-inbreng :

- het bestaan, de ligging en het vatbaar zijn voor inbreng van de over te dragen goederen, rechten en verplichtingen;

- het eigendomsrecht van de overdrager (door bijvoorbeeld hypothecaire uittreksels) en de identiteit van de overdrager; de bedrijfsrevisor zal o.m. het huwelijksstelsel van de overdrager natrekken;

Hugo VAN PASSEL 155

- de fysieke staat van het goed en zijn gebruiksnut voor de vennootschap (gebruikstoestand, milieuaspecten, ...)

- de mogelijke verbintenissen die op de goederen rusten (zekerheid, volmacht of belofte om een hypotheek te

nemen) alsook het gebruiksrecht van een bestanddeel in hoofde van de verkrijgende vennootschap; wat het nazicht van de zekerheden betreft, zal de bedrijfsrevisor nagaan of de overdrager de schriftelijke toelating heeft gekregen van de schuldeiser om het goed te vervreemden;

Hugo VAN PASSEL 156

- ingeval van een inbreng in natura of quasi-inbreng van een éénmanszaak, of van een bedrijfsafdeling, die niet zou geschieden volgens de artikelen 759 e.v. van het Wetboek van vennootschappen, het bestaan van verbintenissen inzake arbeidscontracten, overname- of overdrachtovereenkomsten (CAO nr. 32bis) van activa, milieurisico's, etc.;

- het verkrijgen binnen de wettelijke termijnen van het fiscaal certificaat bedoeld in art. 442bis WIB;

- de voldoende graad van beschrijving van elk over te dragen bestanddeel;

- in zoverre het een verrichting betreft, waarbij de verkrijgende vennootschap aanvaardt schulden of lasten te dragen, de draagwijdte van de verbintenis van de vennootschap;- elke andere voor de opdracht nuttige informatie.

Hugo VAN PASSEL 157

2.4.

De bedrijfsrevisor controleert de door de partijen weerhouden methoden van waardering van elke inbreng in natura of van het over te dragen bestanddeel en hun motivatie. Hij beoordeelt de gepastheid van de door de partijen gedane keuze. De bedrijfsrevisor zal bijzonder aandachtig zijn voor het feit dat de inbreng in natura of het over te dragen bestanddeel niet overgewaardeerd is. De bedrijfsrevisor kan geenszins zelf overgaan tot de waardering van elke inbreng in natura of van het over te dragen bestanddeel.

Hugo VAN PASSEL 158

2.4.2.Rekening houdend met het relatieve belang van de over te dragen bestanddelen, vraagt de bedrijfsrevisor aan de oprichters of het bestuursorgaan om hem alle bewijsmiddelen en verantwoordingsstukken die hij noodzakelijk acht te overhandigen, en verricht hij de nodige controles, ondermeer :

- de inventarissen van de over te dragen bestanddelen, alsook de stukken die voor de controle ervan vereist zijn;

- alle mogelijke inlichtingen in verband met de aanwendingsvoorwaarden van de te verkrijgen goederen, met name in het raam van een gereglementeerde activiteit of wanneer een uitbatingsvergunning is vereist;

Hugo VAN PASSEL 159

- de historische gegevens, het naar behoren geformuleerde oordeel van de verantwoordelijken over het bestaan van en de toekomstperspectieven die verbonden zijn aan de immateriële bestanddelen (in verband hiermee weze eraan herinnerd dat de forfaitaire criteria - fiscale of andere - niet noodzakelijk geschikte waarderingscriteria zijn);

- de onderliggende elementen die de waardering van de financiële vaste activa verantwoorden (jaarrekening, toekomstvooruitzichten, enz.);

- de specificatie van alle vorderingen en schulden tegenover derden, evenals de synthetische en analytische documentatie, die de controle mogelijk moeten maken; hij zal ondermeer de elementen verzamelen die noodzakelijk zijn voor de berekening van het disconto, in het geval de vorderingen of schulden geen intrest of een abnormaal lage intrest opbrengen;

Hugo VAN PASSEL 160

- de beschrijving van de elementen die, bij incorporatie van vorderingen in het kapitaal, aan de oorsprong liggen van die vorderingen van de inbrenger op de vennootschap;

.- de mogelijke invloed op de waardering van de rechten en verplichtingen, verbonden aan activa- en passivabestanddelen, zoals hierboven vermeld in 2.3.1.;

- in voorkomend geval, een kopie van het in de hierboven vermelde paragraaf 1.2.1. bedoeld deskundigenverslag.

Hugo VAN PASSEL 161

C. Omzetting

I. Wetsaanpassing

niet meer een certificatie

= voorstel door I.B.R.

UPDATING AUDITNORMEN: PERMANENTE OPDRACHTEN, INBRENG IN NATURA EN OMVORMING Hugo VAN PASSEL...

Documents

Transcript of UPDATING AUDITNORMEN: PERMANENTE OPDRACHTEN, INBRENG IN NATURA EN OMVORMING Hugo VAN PASSEL...