De kunst van elkaar begrijpen

Omgaan met beperkte gezondheidsvaardigheden in de dagelijkse praktijk

Congres De patiënt aan het roer in de zorg !? –Utrecht, 12 april 2019

2

Zorg op maat; beter aansluiten bij de gezondheidsvaardigheden van patiënten•Patiënten en zorgconsumenten verschillen in mate waarin zij zelf in staat zijn regie

over zorg te voeren over de eigen gezondheid en mee te beslissen over de behandeling

• Gezondheidsvaardigheden staan daarbij centraal

De vaardigheden om informatie over gezondheid

- te krijgen

- te begrijpen

- en te gebruiken

bij het nemen van beslissingen over gezondheid.

Gezondheidsvaardigheden

Hoe ‘gezondheidsvaardig’ is NL?

• 2,5 miljoen laaggeletterden (18%).

• Ruim drie op de tien Nederlanders (36%) heeft problemen

met het vinden, begrijpen, beoordelen en/of toepassen

van informatie.

• Eén op de twee Nederlanders (48%) heeft moeite met

eigen regie over gezondheid, ziekte en zorg.

Is het een probleem?

• Slechtere gezondheidsuitkomsten → verklaring gezondheidsverschillen naar SES /

opleidingsniveau

• Ervaren kwaliteit van zorg minder goed

• Kosten gezondheidszorg → 61 miljoen

• Toenemende focus op zelf-management en eHealth → krimpende arbeidsmarkt

in de zorg

6

7

Zorgpad binnen de curatieve zorg

Voorbereiding consult

Probleem identificeren

Besluit om hulp te zoeken

Actief op zoek naar hulp

Afspraak maken/krijgen

Naar afspraak komen

Consult Uitvoering

Kritieke momenten

Hulpvraag formulerenVraagverheldering

AnamneseLichamelijk onderzoekBevindingen en uitlegAdvies en behandeling

Afronding en verslaglegging

Behandeladviezen begrijpen en opvolgen

Vervolg consultInformatie

terugkoppelen aan zorgverlener

Afweging professionele zorg/

zelfzorg

Waar hebben mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden moeite mee?

9

▪ de weg vinden in de zorg▪ zoeken op het internet (digitale vaardigheden)▪ folders, websites, formulieren, bijsluiters begrijpen▪ gesprekken met zorgverleners voeren▪ klachten adequaat en in chronologische volgorde

benoemen▪ uitleg en adviezen begrijpen en in praktijk brengen▪ behandelplan, revalidatieplan begrijpen▪ medicijnen op de juiste manier innemen▪ eigen doelen stellen, leven (re)organiseren,

zelfmanagement

Ervaren barrières in het contact met zorgverleners

Mensen met lagere gezondheidsvaardigheden vinden het lastiger

om in het gesprek met een zorgverlener het woord te nemen

omdat:

- ze vaker denken dat er geen tijd is

- ze niet weten hoe ze het onderwerp het beste kunnen bespreken

- ze niet lastig willen zijn

- ze niet weten wat ze moeten vragen

- ze niet goed weten wat er van hen verwacht wordt

Bron: Henselmans et al., Health Expectations, 18 (2015) 6, p. 2375-2388

Uitdagingen samengevat

• Driekwart zorgverleners wekelijks geconfronteerd met één of meerdere

uitdagingen ten gevolge van beperkte gezondheidsvaardigheden

Top 5 van uitdagingen over alle fasen1. Patiënt laat de beslissing bij mij

2. Patiënt kan zorgvraag of klachten niet duidelijk vertellen tijdens het

consult

3. Patiënt volgt mijn adviezen (bijvoorbeeld over leefstijl of medicatie) niet

of onjuist op

4. Patiënt komt niet of te laat op de gemaakte afspraak

5.Patiënt laat niet merken wat hij/zij wil

Kansen bieden om mee te doen, maar waar liggen die

kansen?

Op vier niveaus:

• beleid

• organisatie

• communicatie • wetenschappelijk onderzoek

“Health Literate” organisaties

maken het gemakkelijker voor mensen om:

•hun weg te vinden binnen de zorg of de organisatie zelf;

• gezondheidsinformatie te vinden en te begrijpen;

•optimaal gebruik te maken van de aanwezige ondersteuning en zorg.

Samen beslissen: welke instrumenten zijn er?

Voor patiënten, gericht op:

• bewustwording; wat vind ik belangrijk? bv online vragenlijst

‘mijn kwaliteit van leven’

• communicatie, bv: ‘drie goede vragen

• kiezen voor een behandeling: bv keuzehulpen

• delen van patiëntervaringen

Samen beslissen als deel van medische richtlijn zorgprofessionals:

bv drie fasen model (keuze, optie, beslissen)

Samen beslissen: een loze kreet?

• Wat bedoelen we met ‘Samen beslissen’? Bespreek met patiënt. • Is dit ook wat de patiënt wil en kan? • Samen beslissen vraagt van alle betrokkenen (arts, patiënt en

naasten) inspanning, vertrouwen en respect.• Luisteren is een belangrijker vaardigheid dan informeren.

Stelling 1

Testen van geletterdheid en gezondheidsvaardigheid moet

standaard onderdeel zijn van de anamnese van de specialist.

Stelling 2

Bij het geven van informatie moeten zorgverleners er altijd vanuit

gaan dat een patiënt lage gezondheidsvaardigheden heeft.

Stelling 3

Keuzehulpen zijn niet geschikt voor patiënten met lage

gezondheidsvaardigheden

Stelling 4

Verbetering van lage gezondheidsvaardigheden begint niet bij

patiënten/ cliënten maar bij hun zorgverleners of de

zorginstelling.

Tenslotte…

Stel, u hebt een zak met geld en de opdracht de zorg voor

mensen met lage gezondheidsvaardigheden te verbeteren, waar

zou u op inzetten?

Health Literate Organisaties - 10 kenmerkenBron: al., 2012 • Aandacht voor HL is structureel ingebed in missie, beleid en activiteiten;

• HL is centraal onderdeel van kwaliteitsbeleid en hier wordt ook op gemonitord;

• Medewerkers worden toegerust met de juiste vaardigheden om met mensen met lage HL om te gaan;

• Mensen met lage HL worden betrokken bij ontwikkeling, implementatie en evaluatie van

gezondheidsinformatie en zorg;

• Zorg en informatie wordt zo ingericht dat deze voor iedereen toegankelijk is;

• Strategieën voor heldere communicatie worden gebruikt en men controleert altijd of communicatie

begrepen wordt;

• Informatie en zorg is gemakkelijk toegankelijk en mensen worden geholpen om door de zorg heen te

navigeren;

• Ontwerpt en verspreidt makkelijk te begrijpen en toe te passen informatie (gedrukt, audiovisueel of

via social media);

• Heeft vooral ook aandacht voor lage HL in situaties met een hoog risico zoals zorgtransities en

communicatie rond medicatie;

• Communiceert helder over op welke zorg mensen recht hebben en waar men eventueel voor moet

bijbetalen

Monique HeijmansSENIOR ONDERZOEKER CHRONISCH ZIEKEN, ZELFMANAGEMENT

EN DIVERSITEIT

www.nivel.nl/[monique.heijmans]

Jeanine van der GiessenONDERZOEKER AFDELING GENETICA UMC UTRECHT