DE JU R K V AN KON IN GIN B EAT RIX &

DE T ROON REDE

ART

Esther Maréchal Ingrid de Graaff Noud de Greef

Fontys Communicatie Deeltijd

Januari 2010

INLEIDING

Op Prinsjesdag kijkt men naar de hoedjes van de gasten en luistert men naar de troonrede. De koningin zit op haar troon en heeft meestal een degelijke jurk aan. Op enkele jaren na… Kijkend naar de kleur van haar jurken in de tijd vallen een aantal jaren duidelijk op. De kleur is lichter, of heeft gewoon een hele andere toon. Wil de koningin hiermee haar verhaal versterken? Past ze haar jurk aan op de boodschap van de troonrede?

DE GESCHIEDENIS IN KLEUR

OPVALLENDE JAREN

We hebben de jurken, gedragen door onze koningin tijdens de troonrede, opgezocht en naast elkaar gezet. Per jurk is gekeken naar de kleur en gezocht naar de uitschieters: jurken die ineens een heel andere kleur hadden dan voorgaande jaren. Bij deze jaren is gekeken naar de sfeer van de troonrede, de betekenis van de kleur volgens de kleurpsychologie en of deze twee met elkaar in lijn waren. Dit waren de jaren 1983, 1986, 1988, 1990, 1993, 1996, 2000, 2003 en 2006. Hieronder beschrijven we de kleuren van de jurk in deze jaren en geven we een samenvatting van de sfeer van de troonrede.

1983

TROONREDE: ACTIEF EN BEHOEDZAAM

Ons land wordt zwaar op proef gesteld. Het werkgelegenheidstekort neemt serieuze vormen aan en er moet gewerkt worden aan herstel van koopkracht. Er is een toevloed van jongeren en vrouwen op de arbeidsmarkt waardoor de deeltijdbanen moeten worden verdeeld. Milieu heeft minder prioriteit. Nucleaire middellangeafstandsraketten en wapenbeheersing moeten worden beheerst met behulp van bondgenoten. De Europese Gemeenschap wordt verder ontwikkeld.

KLEUR JURK: BLAUW

Kernbegrippen die bij blauw horen: beheerst, actiegericht en spaarzaamheid. Spaarzaam zijn met de ‘voorraden’ is noodzakelijk als men de winter (symbolisch voor ‘barre tijden’) door wil komen. Men leeft voorzichtig en neemt het zekere voor het onzekere en accepteert de begrenzingen en verplichtingen van het bestaan. Evenwichtig blauw wordt geassocieerd met wilskracht, idealen, geloof en vertrouwen. Daar te weinig blauw zou leiden tot koppigheid en angst voor verandering, wat kan leiden tot terugtrekking uit de wereld, angst, verlegenheid en onbetrouwbaarheid, heeft de koningin met dit geheel blauwe ensemble een goede keuze gemaakt en sluit ze hiermee perfect aan bij de toon van de troonrede.

1986

TROONREDE: TERUGHOUDEND EN BEDACHTZAAM

Het overschot van agrarische producten moet in Europees verband worden beheerst. Ontwikkelingslanden kampen nog steeds met een hoge schuldenlast. Er zijn spanningen tussen Oost en West en daardoor wordt er meer uitgegeven aan defensie. In Tsjernobyl vindt een kernramp plaats. Het is het Jaar van de Vrede. De overheid probeert de werkeloosheid verder terug te dringen door het jeugdwerkgarantieplan en arbeidsvoorwaardenontwikkelingen. Ze stelt een ministeriële commissie in ter bestrijding van onrechtmatige verschillen tussen de behandeling van man en vrouw op de arbeidsmarkt. Aardgasbaten lopen drastisch terug. De regering rekent op koopkrachttoename. De deltawerken zullen worden afgerond. Om dit alles te realiseren is een daadkrachtige houding van de regering noodzakelijk.

KLEUR JURK: GRIJS

Kernbegrippen die geassocieerd worden met grijs zijn: behoefte aan duidelijkheid, men wil weten waar men aan toe is. Grijs wil geen kleur bekennen of zich bloot geven. De grijze outfit van de koningin loopt dan ook in de pas met de troonrede; niet uitgesproken positief of negatief.

1988

TROONREDE: EVENWICHT EN VERTROUWEN

De grenzen binnen de EU worden afgeschaft. De economie is gaan groeien en de werkgelegenheid is gestegen. De regering past matigingsbeleid toe waardoor op alle vlakken minder offers en saneringen nodig zijn. Er is vertrouwen in het komende jaar! Er kunnen extra investeringen plaatsvinden in de infrastructuur en vernieuwingen in de gezondheidszorg en er is extra budget voor bejaarden en gehandicapten. De kwaliteit van lucht en water is beter geworden, de PTT wordt zelfstandig. Het beleid ter bestrijding van criminaliteit werpt vruchten af. Door ingrijpen van de Verenigde Naties zijn de betrekkingen tussen Oost en West verbeterd.

KLEUR JURK: ROOD-VIOLET (MAGENTA)

Rood-violet in de natuur symboliseert zomerse hitte, afgewisseld met af en toe een flinke donderbui, waarbij achter de wolken de zon toch schijnt. De vruchten zijn rijp. De mens kan nu de vruchten plukken van wat hij gezaaid heeft. Men is met recht trots op de rijke oogst. Het zelfbewustzijn wordt gesterkt door de gedachte dat men dat zèlf verricht heeft, maar is loyaal ten opzichte van diegenen die daarbij hebben geholpen. Emoties en eigenschappen die geassocieerd worden met (evenwichtig) magenta zijn: pragmatisch, initiatief nemend, rationeel, redelijke en kalme kracht, meegaandheid, vriendelijkheid, zelfrespect en waardering voor de ander, onafhankelijkheid en tolerantie. Indien de kleur overactief en niet in balans is, kan dit leiden tot veeleisendheid, dominantie, machteloosheid, ongeduld en intolerantie. Zou de koningin daarom gekozen hebben voor een patroon in de stof waardoor de kleur in balans is en niet overheerst?

1990

TROONREDE: STOER EN KORDAAT, VERSTERKING EN VERNIEUWING

Na de inval van Irak in Koeweit nemen de VN hun verantwoordelijkheid. Nederland is strijdvaardig en doet mee: intolerantie, onderdrukking en onrecht moeten worden bestreden. Europa staat centraal, Nederland is hierin proactief en loopt voorop. Aanpassingen op het gebied van land- en tuinbouw zijn nodig uit respect voor het milieu. In Nederland toont de economie groeikracht en mogelijkheden. De toenemende concurrentie uit buitenland wordt wel sterker: aandacht en discipline zijn vereist. Naast versterking van het milieubeleid in Europees verband heeft Nederland het Natuurbeleidsplan. Nederland neemt (met andere landen) het initiatief voor een milieufaciliteit binnen de Wereldbank om ontwikkelingslanden te helpen met het milieu. Activerend arbeidsmarktbeleid en sociale vernieuwing moeten helpen het evenwicht in Nederland te bewaren. Het bestuurlijk apparaat wordt vernieuwd en ook het politiestelsel wordt hervormd om de rechtshandhaving en rechtspraak in evenwicht te brengen: Nederland komt op voor mensen met een kwetsbare positie.

KLEUR JURK BEATRIX: TURKOOIS

Turkoois is de kleur van het oersymbool: de Hervormer, veranderingen teweegbrengend. Andere kenmerken zijn: naar buiten gericht, ik-gericht, levenslustig en toekomstgerichte vernieuwing, inventiviteit. De drijfveer achter turkoois is het streven naar humanitaire en technocratische maatschappijhervorming. Een negatief aspect van de kleur is ‘weinig rekening houdend met traditie en etiquette’. Turkoois geeft heldere gedachten, staat in verband met helder bewustzijn en ruimte. Teveel turkoois kan overheersend zijn en het leven bepalen.

De keuze voor een (expressieve) turkoois jurk van de koningin is een schot in de roos: zij sluit hiermee aan bij de strekking van de troonrede: Nederland hervormt, neemt krachtig initiatief en wil de toekomst van de wereld verbeteren.

1993

TROONREDE: ZORGELIJK, VERDEDIGEND, BENAUWD VOORUIT

De wereld is in geschil. Overal dreigt het gevaar van een neerwaartse spiraal: minder samenwerking, eigen volk eerst. De situatie in Nederland w.b. de werkloosheid is alarmerend. Ons land maakt een pas op de plaats en gaat in de verdediging: scholing, investeringen, meer mogelijkheden om mensen voor weinig geld in dienst te nemen, herziening ontslagrecht, verhoging benzine- en dieselaccijns. Er heerst een guur economisch klimaat, toch zijn er bemoedigende ontwikkelingen: het overheidstekort is teruggebracht, financieel is Nederland meer solide, maar de hoge staatsschuld eist voortgaande soberheid in de overheidsuitgaven. Decentralisatie staat centraal, na territoriale en functionele decentralisatie nu in het onderwijs. De overheid verdedigt wat goed is: schild voor de zwakken, oudedagsvoorziening voor allen, bijstand, betaalbare gezondheidszorg, maar is zuinig op haar geld. Op het gebied van criminaliteitsbestrijding is nog veel te doen. Samenwerken binnen Europa is niet altijd eenvoudig, maar het kan niet anders, het is onze opdracht. De regering roept op tot verbondenheid om dit te realiseren.

KLEUR JURK BEATRIX: GOUD/BRUIN BOVENSTUK MET INDIGO ROK

De kleur bruin staat voor het oersymbool: De robuuste werker en is actiegericht, op het verwerven van zekerheid. Op de robuuste arbeider kan men vertrouwen, er is een verlangen naar het degelijke en het alledaagse van de gewone burger, maar symboliseert ook een afkeer van de sleur, middelmatigheid en saaiheid, de grauwe massa. Bruin is vertrouwenwekkend, staat voor geborgenheid, eerlijkheid en bescheidenheid, levendigheid en warmte. De kleur kan ook doorslaan naar statisch, saai en (te) burgerlijk.

Indigo is de kleur van het oersymbool: De God, de heilige drie-eenheid. Hij staat voor op extraverte wijze naar geestelijke eenheid zoeken, de inzet voor een toekomstige nieuwe wereld, waarin alles beter zal zijn. Onlustgevoelens kunnen door dit idealisme gecompenseerd worden. Blauw staat voor bevrijding, natuurlijkheid, zelfverwerkelijking, behoefte aan groei en vooruitgang, hoge ethische normen, idealistisch, natuurlijk levend, behoefte aan geestelijke contacten en hoge doelen nastrevend. Dit kan doorslaan naar schijnheiligheid, een irreële levensfilosofie, onwerkelijk idealisme en een (te sterke) euforie. Blauw wordt geassocieerd met zelfvertrouwen, mysterie en magie, maar ook stimulerend om kennis te vermeerderen. Te veel blauw kan leiden tot trots, manipulatie en een dogmatische houding.

De goud/bruin met blauwe combinatie die Beatrix draagt, is perfect gekozen: helemaal in overeenstemming met de inhoud van de troonrede. Wanneer ze één van beide kleuren had gedragen was dit niet het geval geweest: de kleuren vullen elkaar perfect aan in betekenis: verwerven van zekerheid, bescheidenheid, haast statisch, met de flair van zelfvertrouwen, trots en de inzet voor een toekomstige nieuwe wereld.

1996

TROONREDE: VERTROUWEN, VERANTWOORDELIJKHEID NEMEN EN VOORUITZIEN

De regering wil haar solide plaats binnen de Europese Unie handhaven en zet krachtig in op economische expansie met lastenverlichting. Het sociale beleid werpt vruchten af en wordt vastgehouden. Verantwoordelijkheid en consistentie van beleid zijn kernbegrippen. De regering zet hoog in op beperking van de CO2-uitstoot, maar daarnaast ook op geborgenheid en veiligheid, kennis en onderwijs, sociale samenhang en economische groei. Pensioenafspraken worden versoberd om de vergrijzing van de toekomst te kunnen betalen en de individuele keuzemogelijkheden verruimd. De tabaksaccijns wordt verhoogd, de eigen bijdragen in de zorg uitgebreid, de nominale zkf-premie en het huurwaardeforfait verlaagd en de huursubsidie voor doelgroepen verhoogd. In de samenleving moet meer samenhang komen: meer jeugdhulpverlening, bevordering economische participatie van vrouwen, bijzondere aftrek voor alleenstaande ouderen met bescheiden inkomen en uitbreiding voorzieningen dak- en thuislozen. Mensen moeten door gezamenlijke inspanning uit sociaal isolement worden gehaald: kunstuitingen, sportbeoefening, ook voor culturele integratie. Nederland geeft een krachtig signaal tegen discriminatie en intolerantie. In Europa maakt Nederland zich sterk voor samenwerking, versterking VN en een open handelssysteem. Ons land heeft een basis gelegd voor een harmonieuze samenleving en de regering wil uit de naoorlogse ervaring inspiratie putten voor de toekomst en neemt haar verantwoordelijkheid voor een democratische wereld zonder armoede door te blijven investeren in ontwikkelingssamenwerking.

KLEUR JURK BEATRIX: ROOD

De kleur rood staat voor het Oersymbool: de oudere, geharde veldheer, passie en verlangen en fysieke energie. Om te overleven als individu wordt van een ieder absolute loyaliteit geëist. Rood heeft een naar binnen gerichte energie, die kan ontaarden in zelfvernietigingsdrang, met als doel: afbraak van het oude om plaats te maken voor het nieuwe. De naar binnen gerichte activiteit kan leiden tot machtsontplooiing. Rood heeft behoefte aan erkenning, is strijdvaardig, heeft uithoudingsvermogen, gaat voor alles of niets en is moedig, vastberaden en loyaal en reageert scherp. In negatieve zin kan rood strijdlustig zijn, kwetsend (uit onvermogen), jaloers en impulsief. Evenwichtig rood staat voor natuurlijk leiderschap.

De koningin straalt met haar rode outfit wederom de kern van de troonrede uit: de regering wil het oude veranderen om de toekomst veilig te stellen en eist hierbij van iedereen loyaliteit. Op basis van de kennis van het verleden bouwt Nederland aan de toekomst en neemt de regering vastberaden haar verantwoordelijkheid.

JAAR 2000

TROONREDE: POSITIEF EN PLICHTSGETROUW

De koningin spreekt over voorspoed, ruimte om te investeren in de toekomst van een samenleving die verandert, met de nadruk op technologisering, internationalisering en individualisering. De economie bloeit, maar de zorg blijft behoefte hebben aan krachten. De aandacht wordt gevestigd op keuzevrijheid en hoe deze te bewaken door te faciliteren met zachte druk, waarbij ook aandacht is voor vreemdelingen en uitbreiding van de Europese Unie. Al met al een positieve boodschap, met een lichte zorg voor de plichten die deze met zich meebrengt.

KLEUR JURK: ROZE/ORANJE

De koningin laat met de kleur van haar jurk duidelijk merken te willen juichen. Het roze/oranje staat namelijk bol van energie en vernieuwing, optimisme en creativiteit. Negatieve kanten heeft deze kleur ook: materieel bezit en genieten worden belangrijker, wat kan doorslaan in egocentrisme. Heel herkenbaar in de troonrede, waarin de koningin spreekt over de vernieuwing en mogelijkheden, maar ook over de gevolgen van onze verworven keuzevrijheid.

JAAR 2003

TROONREDE: ZUINIG EN PRAGMATISCH

De troonrede vertelt ons dat er bezuinigingen zullen volgen, vooral wat betreft het sociale vangnet en de AOW, van een opleving van de economie is geen sprake. Met name vanwege de bevriezing van de salarissen van ambtenaren is er een enorme dreiging van stakingen. En bleken

de bezuinigingen flexibel. De overheid heft wel hogere accijns op belasting en tabak en beperkt de hypotheekrente aftrek. De regering investeert in de bestrijding van de misdaad, in onderwijs en in de zorg (wachtlijsten). Er wordt ook gewerkt aan een strenger asielbeleid: hogere eisen voor nieuwkomers. De rede is gematigd negatief van aard, al werd de soep niet zo heet gegeten als hij werd opgediend.

KLEUR JURK BEATRIX: GROEN/BLAUW

Dit jaar breekt de kleur van de jurk met het zwarte van 2002 en eerder en wordt groen met wat blauw. Een kleur die aangeeft dat men verlangt naar verandering, doorbreken van de sleur. De kleur geeft ook aan dat men fantaseert over wat er allemaal mogelijk is, maar tegen praktische bezwaren aanloopt. Men denkt na over de toekomst. Groen is een kleur die past bij de troonrede, waarin hoewel negatief, wel een aanpak van de problemen wordt voorgesteld. Is de winter ten einde? De winter die carnaval als feest oproept? Misschien dat dat dan weer de pluimenhoed van onze koningin kan verklaren?

JAAR 2006

TROONREDE: OPGEWEKT EN TOEKOMSTGERICHT

Een positief verhaal: gemiddeld gaat men er 1% op vooruit, de werkloosheid daalt en de economie trekt aan. Om dat proces in stand te houden, wordt er ook meer geld uitgetrokken voor de kinderopvang en wordt de vennootschapsbelasting en de WW-premie verlaagd. De AOW stijgt weer en er gaat meer geld naar de zorg. Daar staat tegenover dat de wachtlijsten in die zorg nog hoog zijn, evenals de personeelstekorten. Ook de jeugdcriminaliteit is nog groot. De koningin spreekt weer iets positiever over ons land. Er is nog veel te doen, maar de toekomst ziet er rooskleuring uit.

KLEUR JURK BEATRIX: GEEL/GROEN

De koningin draagt een geel/groene jurk: de kleur van hoogzomer, vrolijkheid en motivatie. Een kleur die aangeeft dat men zich naar buiten richt en wil inzetten voor anderen om er zelf ook beter van te worden. Volgens de kleurpsychologie is winst een middel om te investeren, zoals ook de troonrede ons vertelt. Duidelijk weerklinkt in de troonrede het positieve gevoel van geel/groen.

CONCLUSIE

Hoewel we het vooraf niet perse verwacht (maar wel gehoopt) hadden, blijkt de kleur van de jurk van de koningin elk jaar weer naadloos aan te sluiten bij de toon van de troonrede. In ieder

geval geldt dat voor de jaren dat de kleur niet zo ‘gewoon’ was en wat opzichtiger dan gemiddeld. Heeft de koningin een vooruitziende blik wanneer ze, wellicht maanden van tevoren, met haar naaister en kledingadviseuse haar outfit voor Prinsjesdag bespreekt en bepaalt? Of liggen er altijd diverse jurken klaar en heeft ze een goede kleuradviseur die haar de juiste jurk doet kiezen voor het voorlezen van de troonrede? We zullen het waarschijnlijk nooit te weten komen, maar zeker is dat ‘Bea’ het goed aanpakt. Alle opmerkingen die ze vaak over haar kledij ontvangt ten spijt...

REFLECTIE: VAN BAKSTEEN TOT KONINKLIJKE ROBE

Aan deze opdracht van ART, zoals hij nu voor je ligt, is een heel proces voorafgegaan. De opdracht, een niet voor de hand liggend verband vinden tussen twee onderwerpen, is een lastig gegeven juist omdát het verband niet voor de hand ligt.

Onze eerste insteek was het vergelijken van overeenkomstige en afwijkende elementen van de bouwstijl van jaren dertig woningen in originele bouwstijl en in de hedendaagse populaire nieuwbouw en dit afzetten tegen de economische ontwikkelingen van beide periodes. Maar hoe veelbelovend dit onderwerp ook leek, de resultaten van onze research waren teleurstellend. Natuurlijk, er waren overeenkomsten en verschillen maar om nu te spreken over een nog onbekend verband, dat ging te ver.

Idee nummer twee was om de onderwerpen van vergelijk uit verschillende hoeken te halen en daartussen en verband te gaan leggen. Om toch een beetje in de architectuur te blijven gingen we de kleur van bakstenen of gebouwen uit 1930-2010 afzetten tegen de kleur van het modebeeld van die tijd. Informatie en beeldmateriaal over mode in overvloed, maar wederom bleek onze architectonische kennis niet toereikend om echt een lijn in kleur of materiaalgebruik te kunnen onderscheiden.

De tijd van de deadline begon te naderen en het scheelde niet veel of de stress was toegeslagen. Maar, geholpen door onze kennis over creatief brainstormen, zijn we verder gaan denken. Duidelijk was dat (een aspect van) mode een goed uitgangspunt vormde. Dit af te zetten tegen maatschappelijke ontwikkelingen zou voldoende informatie moeten opleveren om dat lang gezochte verband te zien. Toch vonden we de opdracht nog niet voldoende afgekaderd. We gingen verder broeden op specifieke aspecten van Nederland. En toen kon het niet uitblijven: want wat is er nu Hollandser en meer besproken dan de garderobe van koningin Beatrix en de troonrede waarin, jawel, de maatschappelijke ontwikkelingen uiteen worden gezet? Een onderwerp was geboren: de kleur van de outfit van de Koningin en de toonzetting van de troonrede!

We zijn naarstig de wereld van de kleurenpsychologie ingedoken. En het resultaat overtrof onze verwachting; er wás een duidelijk verband! We hopen dat jij aan het lezen van dit stuk net zoveel plezier beleefd hebt als wij aan het opstellen ervan!