de grenzen van marktwerkingkanttekeningen vanuit sociaal perspectief

seminar spoorwegpensioenfondsmarktwerking of reguleringdinsdag 3 december 2013

Kees Blokland

schoonmaakbranche 2010• schoonmakers-stakers in de hal van NS HQ• CS Utrecht sit-in en ophoping vuilnis• vakbond met organizers• mars voor respect• langdurige staking ( 9 weken!)• CAOonderhandelingen muurvast• sociale partners spreken opdrachtgevers aan (i.c. NS en

Schiphol) : de markt is op hol geslagen, help ons

wat is hier aan de hand?

marktwerking is doorgeslagen• sterk neerwaartse prijs-kwaliteitsspiraal• contractsduur van 8 naar 4 jaar• productiviteitsnormen over de kop• bejegening schoonmakers verwaarloosd • frictieproblemen bij contractswisseling• inkoop op prijs alleen• prijsduiken, “strategisch inschrijven “• disconnect schoonmakers en klant/bewoners

wat is hier aan te doen?

code verantwoordelijk marktgedrag

• initiatiefgroep : werkgevers-vakverenigingen-opdrachtgevers-makelaars

• zware procesinspanning : diepe polder en modder• start met productiviteitsnormen• switch naar gedragsnormen• zowel generieke als specifieke elementen• commitment, handtekeningen, zelfverklaring• sancties : gele kaarten en best practices• publiciteit en concrete acties

gaat dit werken?

effecten • grote aanbestedingen op prijs alleen uit de markt gehaald• inkopers (NEVI) steunen initiatief• snelle toename ondertekenaars• code wordt maatgevend in de branche bij aanbestedingen• melding “foute “gedragingen • correcties vanuit commissie• prijsafbraak sterk afgeremd• toegang vakbond tot werkvloer versterkt• opgenomen in sociaal accoord

wat kom je tegen onderweg?

disfuncties in marktwerking• demand management bij opdrachtgevers heeft onvoldoende vakkennis aan boord• aanbestedingsdocumenten verjuridiseerd, overgedetailleerd en/of inadequaat• overmatige sturing op prijs cq contractswaarde op datum gunning( in plaats van

kosten-baten over de hele looptijd van het contract)• kwaliteitscriteria vaak wrakkig, onprofessioneel• bestek dikwijls “idiot-proof “, onvoldoende regelruimte voor de schoonmakers

zelf• dubieuze rol sommige makelaars (“dubbel verdienen“)• opdrachtgevers besteden al hun verantwoordelijkheid uit : “pakjes over de heg “• wrange toestanden bij contractswisseling• personeelsbeleid t.o.v. schoonmakers te vaak verschraald tot beneden

aanvaardbaar minimum

hoe reageren de spelers in het veld?

wat doen de spelers?• overheid :

– SoZa : morele support , opname code in sociaal accoord– BiZa : grote inhoudelijke bijdrage en voorbeeld werking (*kanttekening!)– NMA/ACM : guidance om fouten mededingingsrecht te vermijden– EZ : geen regulerend beleid, heeft wel arbitrage georganiseerd

• inkopers : “best value procurement “ neemt toe, maar ook nog veel onprofessionaliteit• hrm : sociale verantwoordelijkheid voor werknemers in uitbesteding nog in kinderschoenen,

groeiende steun• bobo’s : steunen code als ze ervan horen, staan ver af van werkvloer• facilitair managers : voorzover niet uitgeroeid : actieve steun, maar beperkte impact in organisatie,

staan ver van de macht• makelaars : focus op disciplineren eigen gelederen en zichtbaar maken (noodzaak van) vakkennis• werkgevers : uitrol keurmerk in de branche, champions ( echt mooie voorbeelden!) en ook

achterblijvers aan de low end • vakverenigingen : namen en shamen, activeren werkvloer, soms effectieve beinvloeding

opdrachtgevers

wat valt er te leren?

leerpunten code case• ongereguleerde marktwerking leidt gemakkelijk tot soms ernstige disfunctionaliteiten,• zelfregulering door marktpartijen kan effectief zijn, maar ontslaat de overheid niet van haar rol

als “marktmeester “ , die randvoorwaarden bepaalt en spelregels afdwingt• dienstverleningsmarkten zijn kwetsbaarder voor marktdisfuncties dan productmarkten• branches met laagdrempelige beroepen zijn extra kwetsbaar• de integrerende kracht van werk wordt tegengewerkt in branches waar door marktdisfuncties de

kwaliteit van arbeid wordt uitgehold• bij uitbesteden moeten tenminste twee verantwoordelijkheden genomen worden :

– professioneel demand management– sociale verantwoordelijkheid over de “ knip” heen

• sturen op grote lijnen is effectiever dan fijnregelen om een code te laten werken• op de werkvloer ligt veel initiatiefkracht en regelpotentieel te wachten op ruimte• naast contractual management ( voor mijn part met smart targets en servicelevel agreements)

is aandacht en ruimte voor partnership en synergie essentieel • verantwoordelijk marktgedrag : heel veel leerpunten voor alle partijen

hoe gaat het verder?

ontwikkelingen rond de code

• verbreding : catering, beveiliging, uitzendwezen, KNVTaxi, Verhuizers, Groenvoorziening, TLN, Bouw

• opdrachtgevers profileren zich• best practices en opleidingen ( verdiepen op

leerpunten)• aanscherpen marktmeesterschap• aanspreken professionals (hr, inkoop, facilitair)

zijn er andere voorbeelden?

marktwerking, enkele cases• de interne arbeidsmarkt binnen Corus• verdelen declarabel werk binnen adviesbureau Domesta• kennismanagement binnen TNO• verzelfstandiging stafdiensten bij Hoechst Frankfurt

( “Leistungsvereinbarungen “)• verzekeraars en ziekenhuizen• pensioenfondsen en uitvoeringsorganisaties• het huwelijk

ben je nou voor of tegen marktwerking?

conclusie

• ik ben tegen onbegrensde marktwerking, overmatige regulering, onderschatting van de initiatiefkracht van de werkvloer, wegregelen van partnership, afkopen van sociale inspanning, passieve overheid en duikgedrag.

• ik ben voor spelregels, ruimte geven, zelfsturende teams, ketensamenwerking, activerend sociaal beleid, marktbeleid en transparantie.