DE ASBESTBRAND: HOE BEHEERST U DE CALAMITEIT?

mr.dr. Yvonne WatermanWaterman Legal Consultancy

Een korte blik op de volgende onderwerpen1. Het belang van kennis

tijdens het incident: meten is weten.

2. Het belang van goede communicatie in de nasleep

3. Welke maatregelen?

4. Goede voorbereiding is het halve werk.

5. Het schadeverhaal

De eerste indruk van een asbestbrand Herinneringen aan Kanaleneiland en

Roermond Gillende sirenes Rookwolken en hoge vlammen Stank Hulpdiensten Commotie Paniek Wat is er aan de hand? Wat nu?

De emoties worden vooral gevoed door de zintuigen, niet door het verstand. Overigens: wat is er mis aan de term ‘asbestbrand’?

Wat is het belangrijkste, helemaal in het begin?

METEN IS WETENDit is belangrijk voor: de hulpdiensten de omwonenden de Gemeente de GGD de verzekeraar en OM (denk aan

reconstructie, schadeclaims, etc.)

Better safe than sorry!

Pas als je weet wat de feiten zijn, kun je doelgericht en efficiënt handelen.

1. Waarom is ‘meten is weten’ zo belangrijk?

De gezondheid van de hulpdiensten is óók belangrijk! Amerikaans onderzoek: verhoogde kans op asbestkanker voor brandweer. Meten leidt tot beter inzicht en betere preventie.

Hoe zit het met de arborisico’s van bijvoorbeeld politie en ambulancemedewerkers? En puinruimers?

Vermijden van de herhaling op de ‘slechte kans’. Voortvarend handelen is van belang voor de gezondheid; maar overhaast, ondoordacht en ongeïnformeerd handelen is ongewenst.

Waar zijn deze foto’s genomen?

Waarom is ‘meten is weten’ zo belangrijk? Is de gezondheid van de omwonenden in

gevaar gebracht? Volstaat ‘Ramen en deuren dicht’? Of ontruimen? Wat zijn de consequenties voor de toekomst?

Nog weinig epidemiologische kennis beschikbaar over dit soort blootstelling.

Preventieve maatregel nr. 1 bij ernstige of frequente blootstelling(-en): stop met roken.

Waarom is ‘meten is weten’ zo belangrijk? Wat is de rol van de Gemeente? Welke bevoegdheden? Enkele voorbeelden: Art. 21 Grondwet: De zorg van de overheid voor

bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu.

Art. 22 Grondwet: De overheid treft maatregelen ter bevordering van de volksgezondheid.

Art. 1 onder c van de Wet publieke gezondheidszorg (Wpg): de overheid voorkomt ziektes.

Wet Milieubeheer: eenieder draagt zorg voor het milieu, de gemeente daarbij inbegrepen.

Woningwet: een zorgplicht voor veiligheid en gezondheid voor open terrein.

Waarom is ‘meten is weten’ zo belangrijk? Wat is de rol van de Gemeente? Welke bevoegdheden? Enkele voorbeelden: Vrom-inspectie, ‘Plan van aanpak asbestbrand’

(2006): gemeente heeft saneringstaak. Wateringen: Gemeente maakt budget vrij voor

sanering om haar publieke verantwoordelijkheid te nemen, die betrekking heeft op de openbare ruimte.

Extra gezag en coördineren van openbare taken tijdens een noodtoestand.

Wenselijk: een méér coördinerende rol. Hoe? Met veel meer voorbereiding.

Kostenbesparing door efficiënt optreden en contracteren ten behoeve van de burgers.

Waarom is ‘meten is weten’ zo belangrijk? Leidt de verplichting tot het

verwijderen van asbestdaken tot verhoogde brandstichting?

De ‘winst’ voor de enkeling is verwaarloosbaar gering versus de maatschappelijke kosten. Sterke ontmoediging gewenst. Rol voor OM en verzekeraars.

Waarom is ‘meten is weten’ zo belangrijk? Zonder feitelijke informatie kan de GGD geen

uitspraken doen over de gezondheidsrisico’s, zijn afgewogen maatregelen niet mogelijk, kan geen goed beleid worden geformuleerd, etc.

Epidemiologisch relevante data voor de toekomst.

Is het meten van blootstellingswaarden nodig of zinvol om meteen te kunnen weten of je ziek gaat worden of niet? NEEN.

Is het zinvol om na een ernstige blootstelling meteen naar de dokter te gaan voor (preventieve) behandeling? NEEN.

2. Het belang van goede communicatie in de nasleep Asbest = emotie, vooral onzekerheid leidt tot angst.

Angst leidt tot onrust; onrust tot media, schadeclaims, etc. Een calamiteit beheersen begint bij het beheersen van de emoties.

Beheersen begint door de onzekerheid zo vroeg mogelijk weg te nemen. Begin daar onmiddellijk mee (‘wat is asbest’), maar wees voorzichtig voor juridisch voorbarige consequenties.

Bied frequent begrijpelijke informatie aan, afgestemd op de ontvanger. Bereid de typische vragen en antwoorden goed voor. ‘Wat gaat er nu gebeuren?’

Kies de terminologie zorgvuldig en consistent. Gebruik bijvoorbeeld niet ‘incident’ en ‘calamiteit’ door elkaar heen.

Het belang van goede communicatie in de nasleep Train de woordvoerder en diens back-up: óók wat

juridische aspecten betreft. Vermijd bijvoorbeeld termen als ‘verantwoordelijkheid’ en ‘aansprakelijkheid’ totdat de jurist daar een oordeel over heeft gegeven.

Leg uit waarom voor de saneerders een wit pak dragen en de bewoners niet.

Probeer onafhankelijke, neutrale bronnen van informatie te benutten, zoals de GGD.

Wees (redelijk) transparant: informatie achterhouden wekt achterdocht.

Geloofwaardigheid en vertrouwen komen te voet en gaan te paard. Geef consistente informatie: liefst één woordvoerder. Communiceren is een vak.

Het belang van goede communicatie in de nasleep Communicatie verbetert het vertrouwen en de efficiëntie

van samenwerking tussen alle betrokken partijen.

Communiceren gaat twee kanten op: luisteren hoort er ook bij. Dan ontstaat vertrouwen. Vertrouwen geeft een krachtige samenwerking.

Doe geen uitspraken buiten het eigen vakgebied/functie. Laat met name uitspraken over gezondheidskwesties aan artsen over!

Benut alle media. Houd rekening dat niet alle leeftijdsgroepen dezelfde media benutten. Denk ook aan opties als persoonlijk bezoek, een wijkbijeenkomst, een infoloket, spreekuur, affiches, folders etc.

Het belang van goede communicatie in de nasleepHet contact met de pers; enkel tips.• Pas na overleg met de jurist. • Bereid de boodschap zorgvuldig voor en houdt deze

kernachtig. Oefen soundbites en citaten. • Oefen ook wat je níet gaat zeggen (dat is veel

moeilijker). • Geef het interview aan het begin van de dag en

spreek een inzage- en correctierecht af. • Bereid persberichten voor. • Geef bewoners inzage in voor hen relevante

asbestinventarisatierapporten, maar geef die bij voorkeur niet uit handen. Herhaal zo vaak als nodig.

• Goedkoop is duurkoop! Dit is geen post om op te besparen.

3. Welke onmiddellijke maatregelen?Nogmaals: eerst meten en weten Voor de bewoners: denk aan ramen en deuren sluiten; ruim

afstand houden; beperking verkeer; tot evacuatie. Voor de overheid: variërend van lokale radiozender tot straten

afzetten; noodverordening, etc. Houd de maatregelen proportioneel tot het risico. Evacuatie geeft bijzonder veel onrust, emotionele impact en kosten – is dat het waard ten opzichte van de grootte van de kans op asbestkanker?

De overheid heeft de bevoegdheid om asbest te saneren in de openbare ruimte. Ook kan sanering in privéwoningen en -tuinen met bestuursdwang worden afgedwongen. Vgl. art. 1a Woningwet, art. 7b lid 2 onder c van de Woningwet of via art. 125 Gemeentewet jo. art. 5:21 en volgenden van de ABW (vgl. ABRvS 18 juli 2000, AB 2001, 30) en wellicht zelfs art. 173 Gemeentewet.

Consulteer en betrek de GGD om gezondheidsrisico’s in te schatten en met de bewoners te communiceren.

Wees praktisch: ga eerst voortvarend saneren en spaar het gekissebis voor later. Gezondheid komt eerst.

Welke onmiddellijke maatregelen? Probeer de sanering overkoepelend op te lossen.

Een gezamenlijke of gecoördineerde aanpak is veel effectiever dan ieder voor zich. Denk ook aan afstemming met Arbodienst en ISZW, indien nodig.

Bezint eer gij begint. Afspraken zijn er om na te komen.

Informeer verzekeraars. Evalueer vroegtijdig. Houd helder wie waarvoor bestuurlijk

verantwoordelijk is en wat aanstuurt; verwar brandbestrijding niet met sanering.

Aanbeveling: financiële regeling voor bewoners die door asbestbrand getroffen zijn.

4. Goede voorbereiding Alle stakeholders kunnen met elkaar

samenwerken en taken verdelen. Idem communicatie, preventie, bewustwording, etc. Dit kan nog veel beter!

Maak protocollen, evalueer en actualiseer die frequent.

Behoefte aan landelijke modellen. Het is niet nodig voor iedere gemeente, woningcorporatie, brandweerteam etc. om het wiel uit te vinden.

5. Het schadeverhaal Asbestkankers duren circa 15-65 jaar om te

ontwikkelen; gemiddeld circa 37 jaar. Daarvoor weet niemand of hij een asbestkanker krijgt of niet. Jongeren meer kans dan volwassenen.

Typische asbestkankers betreffen mesothelioom, longkanker, keelkanker, strottenhoofd, maag- en darmkanker. Steeds meer medische verbanden.

Niet roken beperkt de kans op ziekte (longkanker) aanmerkelijk.

Kan schade verhaald worden op de brandstichter? In principe wel, maar is hij voldoende verzekerd? Ook hier is een overkoepelende aanpak aan te bevelen. Een landelijke asbestcalamiteitenpot?

Het schadeverhaal Smartengeld voor asbestblootstelling

is nog onbekend. ‘Angstschade’. ‘Ik heb sinds de asbestbrand van

gisteren een nare hoest. Mijn hond ook. Kan ik meteen claimen?’ Neen.

‘De saneringskosten zijn onbetaalbaar en het is mijn schuld toch niet. Waar kan ik terecht?’ De dader? De overheid?

‘Wat kan ik doen om mijn rechten te beschermen?’ Feiten registreren, archiveren en aansprakelijk stellen.

Het schadeverhaal Zijn er asbestslachtoffers van

asbestbranden in Nederland bekend?

In Manhattan wel (WTC/Twin Towers). In Nederland nog niet (statistisch).

Kan het ook hier? Ja, afhankelijk van factoren als frequentie, ernst en duur van blootstelling, leeftijd, roken, etc.

Maar let wel: lange incubatieperiode.

In Europa is honderd miljoen ton asbest verwerkt: de helft van de wereldproductie. Hoeveel asbest zit er eigenlijk in onze Nederlandse torenflats en kantoorgebouwen? Zijn wij voorbereid op een échte calamiteit?

Tot slot: stof om over na te denken…

Klik op het pictogram als u een afbeelding wilt toevoegen