4-9-2017

1

(JURIDISCHE) INTRODUCTIE:

WET BOPZ EN WET ZORG EN DWANG

mr. dr. Brenda Frederiks (VUmc/EMGO+) / b.frederiks@vumc.nl

mr. Sofie Steen (KBS Advocaten) / sm.steen@kbsadvocaten.nl

MEDILEX, OPLEIDING BOPZ-ARTS, 1 september 2017

Programma

- Kennismaking

- Deel 1: de Bopz-arts in de psychogeriatrie

- Deel 2: de Wet Bopz

- Deel 3: de Wet zorg en dwang

KENNISMAKING Een paar vragen ter introductie

4-9-2017

2

Hoe lang ben je werkzaam in de sector?

A. Minder dan 1 jaar

B. 1-5 jaar

C. 5-10 jaar

D. Langer dan 10 jaar

Hoe word je binnen de organisatie genoemd?

A. Bopz-arts

B. Geneesheer-directeur

C. 1e geneeskundige

D. Anders

Is je functie vastgelegd in een taakomschrijving?

A. Ja

B. Ja, en ik ben op de hoogte van de model taakomschrijving van Verenso

C. Nee

D. Nee, en ik ben niet op de hoogte van de model

taakomschrijving van Verenso

4-9-2017

3

Voor hoeveel cliënten heb je Bopz-taken?

A. 1-200

B. 201-500

C. 500-1000

D. Meer dan 1000

Heb je geoormerkte uren voor je Bopz-taken?

A. Ja

B. Ja maar niet genoeg

C. Nee

D. Nee en ook niet nodig

Heb je structureel overleg met de RvB?

A. Nooit

B. 1 keer per jaar

C. Vaker

D. Vaker, ik initieer met enige regelmaat een overleg

4-9-2017

4

Heb je structureel overleg met de RvT?

A. Nooit

B. 1 keer per jaar

C. Vaker

Als de IGZ op bezoek komt..

A. Word ik door de RvB geïnformeerd maar word niet

uitgenodigd

B. Word ik door de RvB geïnformeerd, ben ik aanwezig bij het gesprek en krijg ik achteraf een terugkoppeling

C. Ik krijg achteraf een terugkoppeling

D. Ik hoor niets

Ben je lid van de Bopz-commissie?

A. Ik ben voorzitter

B. Ik ben lid

C. Ik ben toehorend lid

D. Nee

4-9-2017

5

Heb je administratieve ondersteuning?

A. Ja

B. Ja maar niet genoeg

C. Nee

D. Nee maar ook niet nodig

Volg je de ontwikkelingen t.a.v. de Wet Bopz?

A. Ja

B. Ja, ik lees bijvoorbeeld recente jurisprudentie

C. Nee

DEEL 1De Bopz-arts in de psychogeriatrie

4-9-2017

6

Taken Bopz-arts in de psychogeriatrie (1)

• Bopz-arts is verantwoordelijk voor invoering, verlenging en

beëindiging onvrijwillige opneming van mensen met een psychogeriatrische aandoening;

• Bopz-arts heeft diverse taken zodra een patiënt met een

psychogeriatrische aandoening gedwongen is opgenomen;

Taken Bopz-arts in de psychogeriatrie (2)

4-9-2017

7

Bevoegdheden Bopz-arts

Benoembaarheidseisen Bopz-arts in de psychogeriatrie

DEEL 2INTRODUCTIE WET BIJZONDERE OPNEMINGEN PSYCHIATRISCHE ZIEKENHUIZEN (WET BOPZ)

4-9-2017

8

Wet Bopz: externe en interne rechtspositie

- 1994, opvolger van de ‘Krankzinnigenwet’

- Psychiatrie / Psychogeriatrie (PG) / Verstandelijk gehandicaptenzorg (VG)

- Instellingen of afdelingen met een Bopz-aanmerking

- Patiënten die met een Bopz-machtiging (RM, IBS of art. 60) zijn opgenomen

Reikwijdte Wet Bopz (1)Wgbo Wet Bopz

MPU Psychiatrische instelling met Bopz-

aanmerking

Thuis(zorg) VG-instelling met Bopz-aanmerking

Ziekenhuis PG-instelling met Bopz-aanmerking

Dagbesteding Psychiatrische afdeling in een

ziekenhuis (PAAZ)

Psychiatrische instelling zonder

Bopz-aanmerking

PG afdeling in een

woonzorgcentrum, verzorgingshuis

VG-instelling zonder Bopz-

aanmerking

Beschermd wonen

Revalidatie-instelling

Kleinschalige woonvoorzieningen,

particuliere initiatieven

Wgbo geldt:

- voor alle

somatische

aspecten van zorg

(ook in Bopz-

instelling)

- voor vrijwillig

opgenomen

patiënten

- wanneer iets niet

geregeld is in de

Wet Bopz (bv.

recht op informatie,

recht op privacy)

Reikwijdte Wet Bopz (2)

4-9-2017

9

Dwang in de Wgbo en Wet Bopz:

Wgbo

• Somatische aandoeningen

• Vrijwillig kader

• Eén uitzondering voor

dwangbehandeling: ingrijpende

verrichting, ernstig nadeel

voorkomen en wilsonbekwaam ter

zake, instemming

vertegenwoordiger

• Geldt in gehele zorg

• Geldt wanneer Wet Bopz iets niet

regelt

Wet Bopz

• “Gericht op stoornissen”

• (meestal) Gedwongen kader

• Bepalingen voor gedwongen

opname, dwangbehandeling,

vrijheidsbeperkingen

• Geldt alleen binnen aangemerkte

locaties

- Rechterlijke machtiging (artikel 2 e.v.)

- Voortgezette rechterlijke machtiging (artikel 15 e.v.)

- Inbewaringstelling (artikel 20 e.v.)

- ‘Artikel 60’ procedure (‘geen bereidheid, geen bezwaar’)

� Nu niet in PG: voorwaardelijke machtiging

Opnamemogelijkheden

Hoge Raad 2 oktober 2016:

Voorwaardelijke machtiging in de verstandelijk gehandicaptenzorg en

psychogeriatrie?

4-9-2017

10

Voorlopige RM Voortgezette RM Inbewaringstelling ‘Artikel-60-procedure’

Gevaar Nog steeds gevaar Onmiddellijk dreigend gevaar Gevaar in de vorm van cliënt heeft zorg nodig en kan zichzelf niet buiten de instelling handhaven of in de vorm

van overlast bij anderen

Opname = noodzakelijk Opname = nog steeds noodzakelijk

Opname = noodzakelijk Opname = noodzakelijk

Geneeskundige verklaring nietbij behandeling betrokken psychiater of SO

Geneeskundige verklaring geneesheer-directeur of psychiater of SO

Melding (bij bijv. politie/Riagg/crisisdienst/huisarts)

Beoordeling door het CIZ

Verzoek bij OvJ Verzoek bij OvJ Geneeskundige verklaring psychiater, SO (bij voorkeur niet betrokken bij patiënt)

PG of VG; geneeskundige verklaring niet nodig

OvJ beoordeelt en evt. verzoek bij rechter

OvJ beoordeelt en evt. verzoek bij rechter

Verzoek bij burgemeester Cliënt stemt niet in, maar verzet zich ook niet (‘geen-bereidheid-geen-bezwaar’)

Patiënt krijgt advocaat, rechter beoordeelt

Patiënt krijgt advocaat, rechter beoordeelt

Na beoordeling evt. toekenning IBS

CIZ kent eventueel artikel 60 indicatietoe

Rechter geeft eventueel RM voor max. 6 maanden

Rechter geeft eventueel voortgezette RM af

Indien nodig vraagt OvJ binnen paar dagen voortzetting van verblijf (RM) aan bij rechter

Indicatie verloopt als: - bereidheid, of- verzet

BOPZ-MACHTIGINGEN TOT VERBLIJF

Geneeskundige verklaring RM/IBS (1)

• Veegwet VWS 2013 (in werking getreden: 15 februari 2014)

• Begrip medical expert in het licht van EVRM nader toegelicht

• Erkenning specialist ouderengeneeskunde

• Artikel 1 Wet Bopz gewijzigd: voor de toepassing van het bij of krachtens deze wet bepaalde, wordt met een psychiater gelijkgesteld, een specialist ouderengeneeskunde, voor zover het de opname of het verblijf van een psychogeriatrische patiënt betreft.

Geneeskundige verklaring RM/IBS (2)

Rechtbank Rotterdam 9 november 2015: medical expert bij aanvragen RM

� voortgezet verblijf voor psychogeriatrische patiënte aangevraagd;

� verklaring afgegeven door specialist ouderengeneeskunde;

� omdat (ook) sprake is van psychiatrische problematiek keurt Rb. verklaring af en

verleent geen machtiging: verklaring moet worden afgegeven door ter zake meest

deskundige arts � dubbele problematiek?

• Uitspraak: Rb Rotterdam 9 november 2015, ECLI:NL:RBROT:2015:8804• Annotatie: mr. dr. B.J.M. Frederiks & mr. S.M. Steen (Jurisprudentie Verplichte ggz 2016/14)

4-9-2017

11

Gedwongen zorg

- Dwangbehandeling (artikel 38 lid 5)

- Beperkingen (artikel 40 lid 1 – 3)

- Noodsituatie: middelen of maatregelen (artikel 39)

- Huisregels (artikel 3 Besluit rechtspositieregelen Bopz)

Dwangbehandeling (artikel 38 lid 5)

- Wet Bopz noemt geen vormen

- Onvrijwillige opname (RM/IBS/Artikel 60)

- Gevaar voor zichzelf of een ander (door psychogeriatrische aandoening)

- Geen toestemming/verzet

- Geen maximum termijn

- Aanvang en beëindiging melden aan IGZ

- Volstrekt noodzakelijk (proportioneel, subsidiair en effectief)

- Cliënt schriftelijk informeren over gronden beslissing, mogelijkheid indienen

klacht en bijstand cliëntvertrouwenspersoon

Beperkingen artikel 40 (lid 1-3)

- Beperkingen post, beperkingen bezoek (tenzij advocaat of cvp), beperkingen

telefoon, beperkingen bewegingsvrijheid

- Onvrijwillige opname (RM/IBS/artikel 60)

- Beperking post, telefoon en bezoek alleen bij RM of IBS

- Ernstig nadeel cliënt/orde binnen instelling

- Geen toestemming/verzet

- Geen maximum termijn

- Noodzakelijk (proportioneel, subsidiair, effectief)

- Cliënt schriftelijk informeren over gronden beslissing, mogelijkheid indienen

klacht en bijstand cliëntvertrouwenspersoon

4-9-2017

12

Artikel 40a

Rechtbank Oost-Brabant 2015

• Klacht ex artikel 41 Wet Bopz, en

• Mentor klaagt over fixatie en afzondering

• Artikel 40a:

“De patiënt ten aanzien van wie een beslissing wordt genomen waartegen op

grond van artikel 41, eerste lid, een klacht kan worden ingediend, wordt door

de zorg van de geneesheer-directeur schriftelijk geïnformeerd over de gronden

waarop de beslissing berust, over de mogelijkheid de

patiëntenvertrouwenspersoon in te schakelen en over de mogelijkheid gebruik

te maken van de artikelen 41 t/m 41 b”

Noodsituatie (‘M&M’) artikel 39

Limitatief:

1. Fixatie

2. Afzondering

3. Gedwongen voeding/vocht

4. Gedwongen medicatie

5. Separatie

� Noodzakelijk ter overbrugging noodsituatie en maximaal 7 dagen

� Client informeren over gronden!

� verder zoals dwangbehandeling (zoals: aanvang en beëindiging melden bij IGZ)

4-9-2017

13

Huisregels

- Noodzakelijk voor ordelijke gang van zaken

- Algemeen niveau: niet gericht op individu

- Uitzonderingen en aanvullingen? Individueel in zorgplan opnemen

(dwangbehandeling?)

Verlof en ontslag � Verlof (artikel 46a jo. Artikel 61 lid 1; voor RM, IBS en artikel 60)

• Bijzondere regeling; aantal administratieve verplichtingen niet van toepassing

• Afwijkend van patiënten die in de psychiatrie zijn opgenomen; geen voorwaardelijk verlof

• Doorslaggevend criterium: voor zover en voor zo lang het verantwoord is hem buiten de inrichting te laten verblijven.

• Bopz-arts beslist

� Ontslag en voorwaardelijke ontslag: (artikel 47 en 48 Alleen voor RM en IBS)

• Geen oneigenlijk gebruik toegestaan (ambulante behandeling)• Bedoeld voor een korte periode • Voorwaardelijke machtiging biedt meer rechtsbescherming

Wet Bopz: klachtrecht (I)Wie Waarover Hoe?

1. Patiënt

2. Echtgenoot, ouder,

grootouders, kind,

broer, zus,

3. Wettelijk

vertegenwoordiger

1. wilsonbekaam-verklaring

2. niet uitvoeren van

overeengekomen behandelplan

3. dwangbehandeling/middel of

maatregel/vrijheidsbeperking

1. Schriftelijk (naam + klacht +

datum + handtekening)

2. Gericht aan het bestuur van de

zorgaanbieder

3. Bestuur zorgaanbieder zorgt er

voor dat ‘klachtadres’ bekend is.

� overige klachten o.g.v. Wet

kwaliteit, klachten en geschillen

zorg

4-9-2017

14

Wet Bopz: klachtrecht (II), artikel 41 e.v.

- Klachtbehandeling door klachtencommissie (SO in commissie + jurist en voorzitter)

- Gemotiveerde uitspraak gegrond/ongegrond (en bijvoorbeeldvernietiging, opdracht nemen nieuwe beslissing)

- In beroep bij de rechter

Wet Bopz: klachtrecht (III)

Geen Bopz-klacht � klagen op grond van Wet kwaliteit, klachten en geschillen

zorg (Wkkgz)

- Bijvoorbeeld klagen over: inzagerecht, informatierecht, kwaliteit van zorg.

- Bijstand & ondersteuning door onpartijdige klachtenfunctionaris

- Ook bijstand door partijdige clientenvertrouwenspersoon (cvp)

- Reactie van zorgaanbieder

- Eventueel naar (externe) geschillencommissie

- Cvp en klachtenfunctionaris niet dezelfde persoon

Wet Bopz: cliëntenvertrouwenspersoon

� Op verzoek van patiënt advies en bijstand t.a.v. Bopz-zaken (opname/verblijf);

� Alleen verplicht in psychiatrie � niet in PG/VG (wel steeds vaker in PG/VG aanwezig);

� Heeft toegang tot alle ruimten van een Bopz-locatie die bestemd zijn voor opname en

verblijf;

� Mag patiënt altijd spreken;

� Ook voor familie, mits patiënt akkoord en in belang van patiënt

� Staat patiënten bijv. bij als het gaat om:

o indienen klacht;

o verzoek om verlof/ontslag;

o afdwingen rechten (bv. van wandelen op terrein tot ontvangen bezoek

en inzage eigen dossier).

4-9-2017

15

Wet Bopz: toezicht door IGZ

- Inspectie voor de Gezondheidszorg houdt toezicht op verantwoorde behandeling, verpleging, verzorging en bejegening van patiënten

- inspecteurs hebben toezichtsbevoegdheden: bv. binnentreden locaties, inlichtingen vragen, inzage dossiers cliënten

- inspecteurs kunnen ook verblijfstitel patiënten controleren

- Inspectie ontvangt van zorgaanbieders meldingsformulieren dwangbehandeling/middelen of maatregelen

Melden bij Inspectie

DEEL 3DE WET ZORG EN DWANG

4-9-2017

16

De Wet zorg en dwang

2008 Ingediend bij de Tweede Kamer

2013 Aangenomen door de Tweede Kamer

2017 Gewijzigd door amendementen en moties; 14 februari Wet

verplichte GGZ aangenomen met diverse wijzigingen in Wet

zorg en dwang

Nu Behandeling Eerste Kamer: vragen voor de zomer gesteld aan

bewindslieden

Waarom een Wet zorg en dwang?

Tweede evaluatie van de Wet Bopz (2002):

� Wet Bopz biedt te weinig rechtsbescherming voor VG/PG;

� Wet Bopz is gericht op het ‘wegnemen van de stoornis’;

� Wet Bopz ‘past niet’ bij specifieke kenmerken VG/PG;

� VBM ook buiten kaders van Wet Bopz.

De Wet zorg en dwang

Kernaspecten:

� ruime(re) reikwijdte;

� cliënt centraal � iedere patiënt heeft een zorgverantwoordelijke + zorgplan

� onvrijwillige zorg = ultimum remedium;

� strenge criteria onvrijwillige zorg;

� wettelijk verankerde cliëntvertrouwenspersoon.

� toezicht Inspectie ‘op afstand’

� Eindverantwoordelijkheid bij Raad van bestuur

Reikwijdte

� Cliënt (artikel 1 lid 1 sub c):

“Persoon van wie uit een verklaring van een ter zake kundige arts blijkt dat hij in verband

met een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke handicap is aangewezen op

zorg als bedoeld in het vierde lid, dan wel van wie het indicatieorgaan in een

indicatiebesluit als bedoeld in de Wet langdurige zorg heeft vastgesteld dat een aanspraak

op zorg bestaat als bedoeld in de Wet langdurige zorg vanwege een psychogeriatrische

aandoening of een verstandelijke handicap;”

� in beginsel WLZ zorg maar andere grondslag is ook mogelijk

4-9-2017

17

Kernbegrippen Wet zorg en dwang:

verantwoordelijke functionarissen

- Zorgaanbieder

- Zorgverantwoordelijke

- Zorgverlener

- Zorg en dwang arts (sinds 14 februari 2017)

- Cliëntvertrouwenspersoon

- Externe deskundige

WZD-arts

• In dienst van zorgaanbieder niet verplicht

• SO, AVG of andere deskundige arts?

• Taken en verantwoordelijkheden WZD-arts

• Nieuw ten opzichte van Wet Bopz of vergelijkbaar?

• Taakverdeling WZD-arts en zorgaanbieder?

• Taakverdeling WZD-arts en zorgverantwoordelijke

Kernbegrippen Wet zorg en dwang:

onvrijwillige zorg (artikel 2)

Onvrijwillige zorg = zorg waartegen de cliënt of zijn vertegenwoordiger zich tegen verzet.

9 vormen van onvrijwillige zorg (artikel 2 lid 1 sub a t/m i)

3 uitzonderingen (artikel 2 lid 2 sub a t/m c): indien cliënt wilsonbekwaam is en de cliënt en zijn vertegenwoordiger zich niet verzetten dan ook stappenplan volgen vergelijkbaar met de voorwaarden die gelden bij onvrijwillige zorg

4-9-2017

18

Het wetsvoorstel zorg en dwang: onvrijwillige zorg

Onvrijwillige zorg = zorg waarmee de patiënt/wettelijk

vertegenwoordiger niet heeft ingestemd, of waartegen de patiënt zich

verzet

Onvrijwillige zorg in het zorgplan Onvrijwillige zorg uitvoeren

Gedrag (door VB) leidt tot ernstig nadeel Ernstig nadeel doet zich daadwerkelijk voor

Geen alternatieven, noodzakelijk Geen alternatieven, noodzakelijk

Proportioneel, subsidiair, effectief Proportioneel, subsidiair, effectief

Overleg met ≥ één deskundige van andere

discipline (indien voeding/vocht/bewegingsvrijheid, met arts)

Verantwoord toezicht tijdens uitvoeren

Overlegd wordt o.a.: risico, oorzaak,

omgevingsinteractie, nadelige effecten

Voorafgaand aan eerste keer: informeren

vertegenwoordiger/cliënt

≤ 3 maanden in zorgplan (2x) Overleg tussen uitvoerende zorgverlener &

zorgverantwoordelijke

Informeren cliënt/vertegenwoordiger &

uitnodigen voor overleg

Uitgebreid documenteren o.a.:

evaluatiefrequentie, afwegingen,

duur/frequentie toepassing, wie onvr. zorg

mag uitvoeren, wijze van afbouw

Indien niet na 6 maanden (2 x 3 maanden)

afgebouwd: inroepen externe deskundigheid

ONVRIJWILLIGE ZORG IN PRAKTIJK

Kernbegrippen Wet zorg en dwang: onvrijwillige

zorg

- Onvrijwillige zorg / onvrijwillige opname alleen in accommodaties.

- accommodatie: artikel 1 lid 1 sub b

- Onvrijwillige zorg buiten accommodatie? Wachten op Algemene Maatregel van Bestuur (artikel 2a lid 1)

- Registratie eisen accommodatie: artikel 20

Huisregels

- Artikel 45

- Geen andere regelen dan noodzakelijk voor een ordelijke gang van zaken en veiligheid in een accommodatie

4-9-2017

19

Kernbegrippen Wet zorg en dwang: onvrijwillige

opname

- Rechtelijke machtiging/voortgezette rechterlijke machtiging (artikel 24 e.v./artikel 38 e.v.)

- Inbewaringstelling (artikel 29 e.v.)

- Geen bereidheid geen bezwaar (artikel 21 e.v.)

- Voorwaardelijke machtiging in de vg 18-23 jaar (artikel 28aa, sinds 14 februari 2017)

Kernbegrippen Wet zorg en dwang:

cliëntvertrouwenspersoon

- Hoofdstuk 4A

- Wettelijk verplicht

- Verleent advies en bijstand aan cliënten / signaleert tekortkomingen

- AMvB werkt e.e.a. nader uit (verwacht oktober 2017)

Registratieverplichting / melden IGZ

- Artikel 17 lid 1: registratieverplichtingen (gegevens digitaal beschikbaar zijn)

- Artikel 17 lid 2: halfjaarlijks overzicht naar IGZ (wijkt af van Wet Bopz).

- Optie om instantie aan te wijzen die gegevens ontvangt en verwerkt

- Artikel 18: ondertekende analyse onvrijwillige zorg

4-9-2017

20

Hoe nu verder (1)?

• Diverse AMvB’s verwacht in het

najaar

• Beantwoording vragen van de

Vaste Kamercommissie Welzijn

en Sport (1e Kamer) door

Ministerie VWS

• Behandeling in de Eerste

Kamer van de drie

wetsvoorstellen

Hoe nu verder (2)?

• Groeiend doolhof

• Stijgende administratieve lasten

• AMvB’s afwachten en meenemen bij

parlementaire behandeling wet (denk aan

onvrijwillige zorg buiten accommodaties)

• Naast multidisciplinair overleg moet bij

onvrijwillige zorg Wzd-arts het zorgplan

beoordelen

• Vragen over verhouding

zorgverantwoordelijke en Wzd-arts

• Vragen over verantwoordelijkheden interne

toezicht onvrijwillige zorg: zorgaanbieder of

Wzd-arts

De Wet zorg en dwang: vragen?

4-9-2017

21

HEEFT U VRAGEN?mr. dr. Brenda Frederiks (VUmc/EMGO+) / b.frederiks@vumc.nl

mr. Sofie Steen (KBS Advocaten) / sm.steen@kbsadvocaten.nl

MEDILEX, OPLEIDING BOPZ-ARTS, 1 september 2017