-d+ GeluI band

7DJAAI liggen tussen deze twee foto·s. Rechts ziet U de trommeltele­graphon van de Deen VaIde­mar Poulsen. die hij in 1898 bouwde. Het was het eerste opname- en weergave-apparaat ter wereld. dat werkte volgens het principe van de elektro­magnetische geluidsregistratie. (Dit apparaat is nu nog te be­zichtigen in het Duitse Museum in München). Het afgebeelde model werd overigens reeds met een motor aangedreven. terwijl Poulsen de eerste po­gingen deed met een apparaat. dat met de hand moest wor­den bediend. En onder ziet U het bedie­ningspaneel van een moderne amateur-studio . Deze werd ge­bruikt op de BASF-stand op de laatste Hannover-Messe. om de bezoekers de vele akoestische mogelijkheden " ter ore" te brengen. die een geluidsband tegenwoordig biedt. U ziet. in deze 70 jaren hebben de technici niet stil ­gezeten.

Geluid + band

BASF-mededelingen voor gelu idsbandvrienden

Nummer 25 Voorjaar 1969

Uitgave van de Badische An ilin- & Soda-Fabri k AG Ludwigshafen am Rhei n

N.V . Color- Ch emie Postbus 101 9 A rn hem

2

Ha~ Fa~ .f Ha~ F~e HiFi is de afkorting van het Angelsaksische begrip " High­Fidelity" (met de hoogste werkelij kheidsweergave). Hoe wordt het echter uitgesproken: haifa i of haifie? Welnu - een kleine enquete heeft uitgewezen, dat de Amerikanen meestal haifai zeggen, de Engelsen daaren­tegen vaak haifie. U ziet, dat beide uitdrukkingen naast elkaar kunnen worden gebruikt.

WAl IS H-'-' 1 I.

"Dat was de lokroep van een Afrikaanse leeuwin - in natuur­getrouwe HiFiI"

Het begrip "High Fidelity" voor een zo getrouw mogelUke weergave van het oorspronkelijke geluid is geenszins nieuw. Het wordt al tientallen jaren gebruikt ter aandui­ding van apparaten voor het opnemen en weergeven van muziek, die aan de spits stonden of staan van de tech­nische ontwikkeling van het gegeven ogenblik.

HiFi is al lang geen vaag kwaliteitsbegrip meer. In Duits­land bijvoorbeeld worden aan apparaten en accessoires technische minimumeisen gesteld, die in het normblad DIN 45500 (Heimstudio-Technik/HiFi) zijn vastgelegd.

In DIN 45500 staat bijvoorbeeld, dat bij HiFi-bandrecor­ders eventuele kortstondige snelheidsfluctuaties niet groter mogen zijn dan ± 0,2%, terwijl de gemiddelde snelheid niet meer dan ± 0,1'0/0 mag afwijken van de nominale snelheid, dat de ruisspanningsafstand minstens 50 dB moet zijn , dat . . .

De bezitter van een normale bandrecorder hoeft nu echter niet te denken, dat er aan zijn apparaat geen minimumeisen worden gesteld. Voor zijn recorder geldt DIN 45 551 . De DIN 45 500 is hierop gebaseerd en noemt alleen de speciale eisen voor HiFi-apparaten (b.v. nog nauwere toleranties voor bepaalde waarden, een grotere dynamiek, een grotere overspreekdemping enz.).

Maar laten we ons niet te buiten gaan aan technische normen, waarmee ook menig HiFi-fan in de praktijk slechts zelden iets kan beginnen. Wij willen hier alleen aangeven, hoeveel inspanning men zich getroost om HiFi te maken tot een kwaliteitsaanduiding waarop de koper van een bandrecorder ten volle kan vertrouwen .

... groter dan 50 dB. Technici zijn dol op " dB"! Het gaat hier niet over een maateenheid zoals gram of meter, maar over een logaritmisch opgebouwde verhouding, waarmee men twee meetgegevens onderling kan vergelijken. dB is de afkorting van 1/10 bel = decibel (genoemd naar Graham Bell, de uitvinder van de telefoon). 1 dB is b.v. een verhouding van 1 : 1,12; dit wil echter geenszins zeggen, dat 10 dB nu 1 : 11 ,2 is, maar wel - volgens logarit­mische wetten - 1 : 3,16. En 50 dB is all : 316. Wie geen aanleg voor wiskunde heeft kan dus beter uit de buurt van deze dB's blijven, maar - zoals we reeds zeiden - technici zijn er dol opl (Ze kunnen trouwens niet zonder.)

3

Hifi puur genoegen

Een complete HiFi-installatie van Grundig, voor het inbou­wen. HÜ bestaat uit tuner/ver­sterker, voorversterker, platen­wisselaar, echoinstallatie , luid­sprekercombinatie en stereo­bandrecorder TK 245.

4

leder van ons weet nog uit zijn vroege jeugd, al sedert zijn derde levensjaar: een bouwdoos, dàt is pas speel­goed! Voor vrienden van HiFi geldt dat nog steeds. U kunt zich natuurlijk tevreden stellen met een radio van HiFi-kwaliteit maar dat zou bijna zonde zijn . Want HiFi biedt het verwende oor zoveel mogelijkheden om de geluidskwaliteit te perfectioneren, dat U hiervan toch echt gebruik zou moeten maken. Daarbij hoeft u zich niet meteen al te laten afschrikken door de prijzen van instal­laties van uitzonderlijk hoge kwaliteit. U kunt HiFi ook bij gedeelten kopen, met één apparaat tegelijk. Er zijn diverse manieren om, al naar gelang van wat U kunt uitgeven èn van de kwaliteit die U verlangt, een installatie samen te stellen. Maar waar moet U dan beginnen? En waar houdt U op?

Wat U in het oog moet houden:

Eén ding dient U van meet af aan in het oog te houden: als U HiFi wilt, dan - als het enigszins kan - ook STEREO, dus perfectie van het klankbeeld door com­binatie van zeer hoge weergavezuiverheid met ruimtelijke werking . HiFi in mono is weliswaar al een voordeel ten opzichte van de prestaties van goedkopere apparaten, maar het betekent tevens, dat men zich het genoegen ontzegt van een ruimtelijke muziekweergave.

De eenvoudigste HiFi -installatie bestaat uit een radi o­gedeelte met ingebouwde voor- en eindversterker, waar­aan twee gescheiden opgestelde luidsprekers worden aangesloten. Maar dan wordt in technisch opzicht de keuze aan verkrijgbare apparatuur steeds ruimer: de versterker is als energiebron en stuurversterker het hart van de gehele installatie, vandaar dat men hem dikwijls ook als aparte eenheid aantreft. Als de voorversterker en de eindversterker samen in één kast zijn opgesteld, noemt men dit wel een complete versterker. Er wor­den echter ook installaties aangeboden, waarbij verster­kertrappen gescheiden worden opgesteld. De voorver­sterker krijgt dan tevens de funct ie van stuurversterker.

~ Leedvermaak , , ,

Wie het voor de eerste keer hoort, staat versteld van de HiFi-geluidskwaliteit, ook via de hoofdtelefoon, Deze jonge­dame legt haar oor te luisteren bij de HiFi-recorder TK 341 van Grundig,

Wat we niet mogen verzwijgen: Hoe mooi en technisch volmaakt zo 'n HiFi-installatie ook kan zUn, er zit één groot nadeel aan vast : men is geheel en al afhankelUk van het radioprogramma - wegens de klankkwaliteit in de eerste plaats van de FM - en van de vastgestelde zendtUden, Daar komt nog bU, dat de stereofonische muziekprogramma's, waar men met zo 'n installatie met bUzonder veel genoegen naar luistert, niet ononderbroken worden uitgezonden, Er ontbreken dus nog twee ge'luidsbronnen, zonder welke een HiFi­installatie alleen maar een romp zonder ledematen is : een bandrecorder en een platenspeler. We mogen het niet verzwUgen: hoe vollediger de in­stallatie, des te groter wordt het aantal technische vrq­gen, dat men te stellen en te beantwoorden krUgt. Het is echter niet per se nodig om dit zelf te doen. Immers, omdat iemand een minnaar is van muziek van topkwali­teit, hoeft hU nog niet meteen een volledige opleiding tot geluidstechnisch ingenieur te volgen . Hier kan men met een gerust hart zUn handelaar inschakelen. Iedere goed geschoolde verkoper zal zUn klanten afra­den, zo maar de duurste apparaten te combineren. In tegendeel, alleen al omdat hU er belang bU heeft, dat de klant tevreden is, zal hU zUn best doen om bU het samen­stellen van een HiFi-installatie slechts die opbouw­elementen te combineren, die de koper kan betalen en die vooral ook tech nisch bU elkaar passen. Zo goed als het niet verstandig zou zUn om bU een moderne HiFi­install atie gebruik te maken van een oude platenspeler met een jarenlange staat van dienst, evengoed zou het dwaas zUn , als men bUvoorbeeld op een rad iogedeelte met een frequentiebereik tot 20000 Hz lUidsprekerboxen zou aansluiten, die alleen tonen tot 10000 Hz kunnen weergeven.

Laten we eerlijk zijn: Een HiFi-installatie is wel wat duurder, maar dat behoeft eventuele gegadigden niet af te schrikken. Voor tech­nische perfectie moet men nu eenmaal betalen. Maar laten we eerlUk zUn: al mogen sommige mensen dan denken , dat het tot de goede toon behoort, als ze zo'n briljante, superieure muziekinstallatie in hun hu iskamer hebben staan, het is zeer de vraag, of nu heus iedereen in staat is om het akoestische raffinement ervan te waarderen. Zou misschien deze of gene niet evenveel hebben aan " maar" een goede stereo-installatie? Vóór iemand tot aanschaf overgaat, moet hU eerst zichzelf, èn zUn eigen gehoor, aan een heel kritisch onderzoek onderwerpen. Want wie een HiFi-i nstallatie koopt dient dat niet zozeer te doen uit prestigeoverwegingen, dan wel omdat hU wil gen ieten van een perfecte weergave, die hU ook echt naar waarde weet te schatten . HiFi moet altUd een puur genoegen zUn .

5

HiFi-recorder TK 321 de luxe van Grundig. HiFi-recorder Royal de Luxe van UHER.

" BÜ die lui ga ik nóóit meer op bezoek. Eerst scheppen ze op met hun HiFi-installatie -en dan vraagt niemand me om m'n bandjes te laten horen!"

6

In dit blad kunnen wij het thema HiFi met alle technische en natuurwetenschappelijke variaties niet tot in details behandelen, We willen hier slechts één facet belichten, dat ons als geluidsband producent vanzelfsprekend zeer ter harte gaat: de geluidsband in de HiFi-apparatuur. Op de volgende bladzijden geven wij daarom eerst enkele tips die U misschien bij de planning van uw installatie van nut kunnen zijn.

HiFi-bandrecorders

Wie als eerste bouwsteen voor zijn HiFi-apparatuur een bandrecorder kiest is niet slecht af. Hij kan dan via zijn .. oude" radio reeds programma's opnemen, zelfs al zijn dit alleen maar mono-opnamen. Daardoor kan hij van meet af aan, nog voor hij de volgende bouwstenen gaat kopen, een interessant bandarchief samenstellen.

Door hun technisch hoge kwaliteit vallen de bij een HiFi-installatie gebruikte recorders qua prijs in de mid­dengroep en de duurdere klasse. Sommige van deze bandrecorders kunnen op grond van hun prestatievermo­gen al tot de semi-professionele apparaten worden gere­kend. In deze klasse komen ook typen voor, die geen luidsprekers en/of eindversterkers meer hebben, omdat deze in een hoogwaardige vorm toch al deel uitmaken van een HiFi-installatie.

Veel HiFi-bandrecorders werken volgens het .. drie­koppensysteem", dat wil zeggen, dat ze behalve de wiskop ook een aparte opname- en weergave kop hebben. Deze scheiding maakt tevens een zogenaamde achter­bandcontrole via de weergavekop mogelijk, d.w.z. het rechtstreeks beluisteren van een geluidsopname die even te voren via de opnamekop op de band is vast­gelegd. Deze kwaliteitscontrole is vooral van belang bij opnamen die niet herhaald kunnen worden.

Alle HiFi-bandrecorders zijn behalve voor stereo- ook voor mono-opname en -weergave uitgevoerd. De band­snelheden zijn verschillend gecombineerd, maar 19 cm/ sec is steeds mogelijk. (Meestal wordt bij de technische gegevens over apparaten ook vermeld of alle band­snelheden dan wel slechts één snelheid - b.v. 19 cm/sec -aan de voorwaarden voor HiFi voldoen) . En nog een gemeenschappelijk kenmerk is, dat op alle HiFi-recor­ders spoelen tot minstens 18 cm diameter passen. Daar­door is ook bij 19 cm/sec voldoende speeltijd gewaar­borgd. Voor een volmaakt HiFi-luistergenot is niet in de laatste plaats het frequentiebereik van belang . DIN 45500 eist hier - overigens net als DIN 45551 voor normale recorders - voor een bandsnelheid van 9,5 cm/sec een frequentiebereik van 63-10000 Hz en voor 19 cm/sec 40-12500 Hz. De volgens deze norm gefabriceerde

"Speciaal gemaakt voor pittige HiFi-bandrecorders vo ldoen hieraan ruimschoots ; de marsmuziek!" waarden liggen hierbij voor 9,5 cm/sec tussen 20 en

20000 Hz.

Huisconcert via de geluids­band. Hier ziet U de .. HiFi­studio" van Te/eFunken (daar­naast een versterker, waarop de stereo-luidsprekerboxen kunnen worden aangesloten).

Wat betekent dit in de praktijk? De grondtonen van alle muziekinstrumenten gaan slechts tot circa 8000 Hz. Daarop liggen echter de boventonen, die typerend zijn voor de klankkleur van de verschillende instrumenten. En hier heeft men een bereik van ongeveer 14-15000 Hz nodig, om bij de weergave geen vervalsing van het natuurlijke klankbeeld te krijgen. Maar daarmee kan men ook echt wel volstaan . In ieder geval hebben proe­ven aangetoond, dat tonen met een frequentie van 14000 Hz lang niet door iedereen kunnen worden ge­hoord. De gevoeligheid van ons gehoor neemt namelijk af naarmate we ouder worden. Terwijl nog ca. 90% van de 20-29 jarigen een toon van 14000 Hz kan horen, is dit bij 30-39 jarigen nog maar 70%. Verdere cijfers : 40-49 jarigen: 40%, 50-59 jarigen : 20% en 60-69 jarigen : 0%.

7

Enkele Europese HjFj recorders

fabrikaat type sporen max. 2 4 spoeldiam.

AEG/TELEFUNKEN magnetophon 203 studio 2 X 18 AEG/TELEFUNKEN magnetophon 203 studio 4 X 18 AEG/TELEFUNKEN magnetophon 250 HiFi X 18 AEG/TELEFUNKEN magnetophon 28 X 26,5

BRAUN TG 502 X (X ) 18

BRAUN TG 504 X 18

DUAL CTG 28 en TG 28 CV X 18

GRUNDIG TS 320 de luxe en X 18 TK 321 de luxe TS 340 de luxe,

GRUNDIG TM 340 de luxe en X 18 TK 341 de luxe

NORDMENDE 8001 T (X ) (X ) 18

PHILlPS

PHILlPS

SABA

STUDER

UHER

Stereo-bandrecorder 4408 X 18 en Stereo-bandrecorder 4407 Studio-bandrecorder PRO 12 (X ) (X ) 18

TG 600 SH X (X ) 22

Revox A 77 (X ) (X ) 26,5

Royal de luxe en (X ) (X ) 18

Royal de luxe C

HiFi-microfoons

Bij een HiFi-installatie kan men het desnoods ook zon­der microfoon stellen, als men zich tot opnemen en weergeven wil beperken. Dan kan men volstaan met de juiste kabelverbindingen tussen radiogedeelte. band­recorder, platenspeler en weergavegedeelte . Hierdoor worden echter heel wat mogelijkheden voor eigen crea­tiviteit uitgesloten. Dit is een hiaat, die alleen kan worden opgevuld door - minstensl - één microfoon.

" Neem me niet kwalük, maar mag ik de rest van de stereo­hitparade bÜ U opnemen? Ons huis staat in brand . .. / I"

Op het eerste gezicht lijkt het aanbod van microfoons bijzonder groot, maar het wordt direct kleiner, als men het uit het oogpunt van HiFi-techniek beschouwt. Het voornaamste criterium is hier het frequentiebereik, dat volgens DIN 45500 tenminste tussen 50 en 12500 Hz moet liggen.

Vervolgens moet nog beslist worden over het gewenste richteffect. Een "nier" schermt vooral ongewenst geluid

8

wis­kop

X X X X

X

X

X

X

X

X

X

X

2

X

X

opn.- weerg .- combi-kop kop kop

X X

X X X X

X X

X X

X

X X

X X

X X

X

X X

2

X X

X X

Oe boventonen van een fluit hebben een frequentie van meer dan 16.000 Hz. Een HiFi­microfoon neemt ze allemaal op! Hier ziet U de dynamische studiorichtmicrofoon " Sound­star X I " van Beyer.

bandsnelheden opmerkingen 4,75 9,5 19

X X X X X X X X

SU type TG 502-4 is weer-X X gave op 4 sp. mogelUk door

extra weergavekop

X X Zonder versterkers en luid-

X X sprekers ; TG 28 CV is een inbouwchassis

X X X

X X X

X X X Naar keuze 2 of 4 sporen

X X X

X X Naar keuze 2 of 4 sporen Opn. en weerg. in beide bandlooprichtingen en

X X weerg. op 4 sporen (in één richting) mogelijk door extra weergavekop

X X Naar keuze 2 of 4 sporen Verwisselbare kopplaatjes

X X X voor 2 en 4 sporen, type C zonder versterkers en luid-sprekers

af , dat van achter de microfoon komt, en een "acht" schermt af tegen geluiden van weerszijden . Een "kogel" neemt het geluid van alle kanten gelijkmatig op, terwijl een " hypercardioïde" een uitgesproken richtingsgevoe­ligheid naar voren heeft.

Verder moet men letten op de elektrische aanpassing van de microfoon aan de bandrecorder. Zo behoren bijvoorbeeld hoogohmige microfoons bij bandrecorders di e met buizen zijn uitgerust, laagohmige gaan samen met transistorapparaten of met verlengde microfoon­kabels. Vaak vindt men bij microfoons ook een omschakel ­bare richtkarakteristiek. Koop nooit zo maar een micro­foon , maar laat U door de vakman ook in technisch op­zicht adviseren, zodat U er zeker van kunt zijn , dat de microfoon precies bij uw HiFi-installatie past.

Voor stereo-opnamen kunt U het best twee gelijkwaar­dige microfoons nemen, die in de handel ook per paar voor dat doel worden aangeboden.

9

== == :0;

" Da·s nou ècht de jeugd van tegenwoordig : te lui om de handen uit de mouwen te stekeni"

Hoelang liin geluids­golven?

10

Als U zich voor techniek interesseert, kunt U overigens van de fabrikanten niet alleen voorlichting over de lever­bare apparatuur krijgen, maar vaak ook heel wat wetens­waardigs over microfoons (b.v. in de nieuwe "micro­revue 68/69" van Sennheiser, 3002 Bissendorf, West­Duitsland).

HiFi-luidsprekerboxen De luidsprekerboxen zijn de laatste schakels in iedere HiFi-installatie. Hier blijkt of alle delen goed bij elkander passen. Als de schakels van de keten - b.v. microfoon/ bandrecorder/versterker - goed op elkaar zijn afge­stemd en de klank desondanks niet aan de verwach­tingen beantwoordt, moet het aan de luidsprekers liggen. Niet zonder reden is op het gebied van de HiFi-appara­tuur het aanbod van luidsprekerboxen het omvangrijkst. Hierdoor is het mogelijk deze laatste bouwstenen van een installatie wat betreft grootte, luidsprekercombinatie, klankcapaciteit enz. precies zo te kiezen, als het tech­nisch niveau van de gehele installatie en de grootte en inrichting van de weergaveruimte dit vereisen. Hoogwaardige HiFi-luidsprekerboxen zijn meestal met minstens twee, drie luidsprekers uitgerust. Dit houdt verband met het kwaliteitsniveau dat men wil bereiken. Luidsprekers met een grote conusdiameter zijn in hoofd­zaak gesch ikt voor de weergave van lage frequenties. Hoe hoger de tonen, dus hoe hoger de frequenties wor­den, des te kleiner moet de diameter van de conus zijn. Een grote conus bezit namelijk de eigenschap om een hoge toon niet meer onder een brede ruimtehoek uit te stralen, maar in de vorm van een nauwe trechter te bundelen. Dit richteffect wordt groter, naarmate de golf­lengte van de toon die moet worden afgegeven de dia­meter van de conus nadert. Zogenaamde wisselfilters verdelen het van de versterker komende frequentiegebied en voeren de diverse berei­ken· toe aan de afzonderlijke luidsprekers van de box met hun verschillende conusdiameters. Dit draagt er toe

In een normale atmosfeer plant het geluid zich met ca. 333 m per seconde voort. Deelt men deze snelheid door de frequen­ties, dan krijgt men de golflengten :

frequentie golflengte frequentie

16 Hz 20,8 m 3.000 Hz 20 Hz 16,6 m 5.000 Hz 50 Hz 6,66 m 8.000 Hz 80 Hz 4,16 m 10.000 Hz

100 Hz 3,33 m 12.000 Hz 500 Hz 0,67 m 16.000 Hz 800 Hz 0,42 m 18.000 Hz

1.000 Hz 0,33 m 20.000 Hz

golflengte

0,111 m 0,067 m 0,042 m 0,033 m 0,028 m 0,021 m 0,019 m 0,017 m

Andagirinja, Mbabaram, Wanindiljaugwa.

Deze foto (ter beschikking gesteld door de Australian Commonwealth Film Unit) toont een groep wetenschaps­mensen bij het maken van film- en geluidsopnamen.

bU, dat de diverse frequentiegebieden onder ongeveer dezelfde ruimtehoek door de box afgegeven kunnen worden en maakt tevens de frequentieomvang van de box groter. De kasten van de luidsprekerboxen moeten een maximale stUfheid hebben, teneinde klankvervorming door kast­resonantie te vermUden. Toch blUkt het nog niet mogelUk om boxen te bouwen, die de klanken volkomen neutraal weergeven. BU ver­gelUking van verschillende boxen zal iemand met een fUn gehoor deze klankvervorming waarnemen. Daarom dient men eerst bU de handelaar te gaan luisteren naar de boxen die serieus in aanmerking komen. Indien moge­lUk moeten de boxen daarbU omschakelbaar zUn aange­sloten op de versterker waarvoor ze bestemd zUn. Alleen zo kan men tot de beste keuze komen. Overigens zal men bU deze gelegenheid ook ondervinden, dat het niet klopt, als men denkt, dat bU een versterker van relati ef kleine capaciteit alleen zeer kleine boxen passen. Juist bU de kleinere boxen moet de eigen reso­nantie-frequentie door bepaalde stoffen zozeer worden gedempt, dat er een groter belastbaar vermogen nodig is om de geluidssterkte weer op peil te brengen. Maar . .. , we zeiden het al , zo erg technisch willen we hier niet worden (anders zouden de verkopers binnen­kort misschien geen enkel punt meer hebben, waarover zU U kunnen voorlichten .. . !)

Klankrijke namen hebben de talen en dialecten van de oor­spronkelüke bewoners van Australië, die men tot de oudste mensenrassen der aarde rekent. Men weet, dat er eens meer dan 630 van deze inheemse talen zijn geweest. Een groot deel ervan is inmiddels geheel verdwenen en ver over de 300 van de talen lopen nu ernstig gevaar eveneens volledig ten onder te gaan . Sedert enige jaren is echter het " Instituut voor Autochtonen­onderzoek" in Canberra bezig de nog te achterhalen talen -soms zÜn het alleen nog maar taalresten - systematisch te verzamelen . Tot nu toe heeft men er 124 op honderden BASF-geluidsbanden vastgelegd. De archiefcatalogus van het instituut vermeldt al meer dan 1800 uur aan opnamen, niet alleen van de talen , maar ook van de muziek en liederen der inheemse bewoners.

11

Wat verder nog tot een HiFi installatie behoort

12

Tuners en versterkers Alleen al aan het radiogedeelte - de tuner - met ge­scheiden versterker, of aan de afstemeenheid met inge­bouwde vermogensversterker, zou men hier nog een reeks bladzijden kunnen wijden, maar hoewel het hier om het commandocentrum van de HiFi-installatie gaat, willen wij de vakliteratuur geen concurrentie aandoen. Over alle technische mogelijkheden kan men zich daar volledig oriënteren, dus veel beter dan hier in het korte bestek van slechts 24 bladzijden. Laten we ons daarom beperken tot enkele tips .

Volgens DIN 45500 moeten HiFi-versterkers een bereik hebben van tenminste 40-16000 Hz, een eis, waaraan door alle apparaten niet alleen wordt voldaan, maar die door de meeste nog verre overtroffen wordt. (Er zijn zelfs versterkers, die een bereik hebben tot 120000 Hz en daarmee dus zeer ver uitgaan boven wat het oor nog kan waarnemen).

Dezelfde norm DIN 45500 schrijft voor stereoversterkers een minimum uitgangsvermogen voor van 2 x 6 W. Als men dit in geluidsenergie zou omzetten, kreeg men zeer veel meer dan nodig is om een woonvertrek geheel met muziek te vullen (daarvoor zou 0,5 W al voldoende zijn). U moet namelijk weten, dat slechts een fractie van het door de versterker afgegeven vermogen in akoestisch vermogen wordt omgezet (b.v. bij bijzonder sterk ge­dempte luidsprekerboxen misschien maar 3% van het versterkervermogen).

In de regel ligt het uitgangsvermogen van de momen­teel aangeboden versterkers bij tenminste 2 x 10 W en meestal nog hoger. Weliswaar wordt dit vermogen in normale huiskamers nog maar nauwelijks in zijn geheel benut, maar zo'n reserve draagt ook hier bij tot verho­ging van de geluidskwaliteit, b.v. doordat de pieken in de dynamiek volkomen door de luidsprekers worden weggewerkt.

Ook voor een leek kan het daarnaast zijn nut hebben, eens een blik te werpen op de zogenaamde impedantie­waarden bij de luidsprekeruitgangen van de versterkers. (Impedantie is de wisselstroomweerstand in ohms). Als men uit zijn installatie wil halen wat er in zit, moet de impedantie van de te kiezen luidsprekerboxen aan die van de versterkeruitgang worden aangepast.

Tevens doet men er verstandig aan, het uitgangsvermo­gen van de versterker aan de potentiële belasting van de luidsprekerboxen aan te passen . Als men een ver­sterker met een vermogen van 20 Waansluit op een luidsprekerbox die tot 70 W kan worden belast, heeft

HIFi-microfoons moeten heel wat kunnen verdragen I Zoals hier de AKG-microfoon 0 119 ES.

HiFi-recorder TG 600 SH van SABA.

dat weliswaar technisch geen nadelige gevolgen, maar de kwaliteiten van de box komen dan niet volledig tot hun recht. En omgekeerd? Sluit men op de 20 W-verster­ker een luidspreker aan van 8 W, dan mag men de volumeregelaar niet te ver opendraaien, omdat de luid­spreker dan zeer snel overbelast raakt. Het oor regis­treert dit als een steeds kwalijker wordende geluidsver­vorming.

Maar om de tips over het thema versterkers af te slui­ten : opmerkzame toeschouwers menen, dat men bij de verdere ontwikkeling het principe van aparte behuizing van tuners en versterkers geleidelijk weer zal verlaten. De transistortechniek maakt het mogelijk, steeds kleinere apparaten te bouwen. Daardoor kan er een ontwikkeling ontstaan, waarbij het radiogedeelte en de versterkertrap­pen steeds meer in één unit - de afstemeenheid -worden ondergebracht.

Platenspelers Aan een platenspeler als deel van een HiFi-installatie stelt DIN 45500 weliswaar een groot aantal technische eisen, maar ook hier zou men daarmee hele bladzijden kunnen vullen. Laten wij ons dus maar houden aan wat er in de eerste alinea op de linker pagina staat!

Het toerental mag slechts tussen + 1,5% en - 1 % variëren, terwijl de toonhoogte minder dan ± 0,2% mag afwijken. Voor de weergavekwaliteit zijn verder van belang de balans en het gewicht van de arm, de naalddruk van de piek-up, de wijze van aandrijving, materiaal en gewicht van de draaitafel , enz. En dat gaat dan zo door met tech­nische grootheden zoals rumble, ruisverhouding, over­hellen van de pick-up-arm en fouthoek.

13

2Y2 m HiFi-s tereo! De ··mag­nethopon 250" van T elefunken met versterker, platenwisselaar en tuner.

Dit is Thomas Fritsch - met de HiFi-hoofdtelefoon K 50 van AKG.

De jongedame kennen wij -helaas - niet, maar haar hoofdtelefoon wel: het is de stereo-hoofdtelefoon HO 4' 4 van Sennheiser.

14

Allemaal dus eveneens begrippen , die alleen al een nummer van dit bl ad voor zich zouden opeisen. Nog één ding : de vraag, of men voor zijn HiFi-installatie een gewone platenspeler of een platenwisselaar kiest, kan momenteel niet meer met pro of contra beantwoord worden. Menig liefhebber van grammofoonplaten zweert bij zijn platenspeler; de industrie levert intussen echter ook platenwisselaars, die aan de HiFi-eisen voldoen.

Koptelefoons

Er was een tijd, dat men blij was, de periode van de kop­telefoon uit de begintijd van de radio achter zich te hebben gelaten. Vandaag is de koptelefoon weer pre­sent. Ook en vooral in de HiFi-techniek, weliswaar in een zeer veel lichtere vorm en meestal uitgevoerd op een manier, die vriendelijk is voor het oor. Waarom? Omdat menig muziekliefhebber ook graag eens 's avonds laat van zijn installatie wil genieten, maar dan rekening moet houden met buren of gezinsleden die al slapen . Zodoende zijn de meeste versterkers thans uitgerust met een aansluitbus voor koptelefoons.

Het stereofonisch luisteren met koptelefoons verandert wel iets aan de positie van de luisteraar. Hij heeft nu niet langer het gevoel , tegenover het orkest te zitten, maar bevindt zich er midden in . Draait de luisteraar zijn hoofd , dan veranderen ook de akoestische geluidspers­pectieven niet meer, maar ze bewegen als het ware met hem mee. Maar daar went men heel snel aan. Natuurlijk zijn alle HiFi-koptelefoons uitgevoerd voor een bereik van 30-15000 Hz, zodat ze het hele HiFi -gebied be­strijken.

Antennes

Ter completering van de HiFi-installatie moet nu alleen de antenne nog worden genoemd. De keuze van het te gebruiken type richt zich naar de plaats van ontvangst. Het kan variëren van een dakantenne via een FM-richt­antenne tot een draaibare antenne. (Een draaibare antenne verdient b.v. aanbeveling voor plaatsen met verscheidene FM-stt?reozenders in een om­trek van 150 km).

umoe-e * ... er steeds op letten, dat bandrecorder, platen­speler, tuner en versterker zo zijn opgesteld, dat men er gemakkelijk bij kan. Voor 't overige kan men de appa­raten vrij opstellen, of in daartoe geschikte meubels inbouwen. Als men de afstemeenheid naast het bankstel plaatst, is de installatie gemakkelijker te bedienen.

* .. . buisversterkers meer lucht geven, om de ontwik­kelde warmte af te voeren. Als men ze in een meubel­stuk inbouwt, kan men het beste de achterwand weg­laten . * ... de kabels tussen bandrecorder, platenspeler en versterker zo kort mogelijk houden. Lange kabels bren­gen het risico met zich mee, dat er in de hoge tonen vrij veel verloren gaat. (Het meest geschikt zijn altijd de met de apparatuur meegeleverde kabels) . De kabels naar de luidsprekers kunnen daarentegen verlengd worden. * ... de basisbreedte, d.w.z. de afstand tussen de beide luidsprekerboxen, niet kleiner dan 2,5 m kiezen . De beste stereofonische ontvangst krijgt men op een plaats die ongeveer een basisbreedte van de beide boxen ver­wijderd is. * ... de boxen van het minder sterk gedempte deel van de kamer uit op het sterker gedempte deel richten. In de praktijk gebeurt dat al door de dempende werking van het gestoffeerde bankstel , dat zich tegenover de boxen bevindt. * ... het gel uid niet direct richten op grote venster­oppervlakken, maar dempen met gordijnen. Ook wand­bekleding en vloerbedekking werken geluiddempend. Aan de andere kant moet men daarmee ook weer niet overdrijven, want anders verliest het HiFi-geluid zijn glans. * ... er aan denken, dat een box, die in een hoek van de kamer is geplaatst, meer bastonen afgeeft dan een vrijstaande box. De boxen mogen ook niet binnenwaarts naar de luisteraar toe worden gedraaid, omdat dit het stereo-Iuisterbereik verkleint. * . .. kleine boxen ongeveer ter hoogte van het oor installeren . Als de boxen zich belangrijk boven oorhoogte bevinden, late men ze iets overhellen, om er zo voor te zorgen - in het bijzonder bij de meestal sterker ge­richte hoge tonen - dat de luisteraar de juiste klank te horen krijgt. * . " luidsprekerboxen niet met platenspeler of band­recorder in één en hetzelfde meubel inbouwen. Men vermijdt dan ongewenste storingen , die door vibratie worden veroorzaakt. * ... de boxen steeds onbelemmerd laten werken, en ze dus niet achter meubels, rijen boeken, e.d. ver­stoppen. Alleen zó krijgt men de zuivere HiFi-klank die men wenst.

15

.... :"I _

e" " Ö - -

BS_ .~.

i iiii

De studio-recorder PRO 12 van Philips . HiFi-recorder TG 502-4 van Braun.

Schakelsymbolen Wat de aandrukrol betreft;

(volgens D~~:g J?J) Schakel __ U aoed 1 El a a D (> =ct =Lt1 -b J.. ~ ïr

A..I

rv

16

Opnamekop

Weergavekop

Wiskop

Microfoon

Platenspeler

Luidsprek er

Koptelefoon

Aarding

Massa

Antenne (algemeen)

Dipoolantenne

Gelijkstroom

Wisselstroom

Gelijkstroom of wisselstroom

In vele gebruiksaanwijz ingen wordt er spéciaal op ge­wezen , dat de bandrecorder na het uitschakelen niet op " opname" of "weergave" mag blijven staan . Waarom? Het gaat hier om de rubber aandrukrol van het apparaat, die langs mechanische of elektro-mechan ische weg tegen de capstan wordt gedrukt.

In geval de rol elektro-mechanisch tegen de capstan wordt aangedrukt, laat hij automatisch los, als men op de stoptoets drukt en telkens als men de stroom uit­schakelt.

Anders ligt dit bij het mechanisch aandrukken. Hier moet men eerst een toets indrukken om deze druk op te heffen dat gebeurt niet zonder meer door het uit­schakelen van de stroom. Het is b.v. mogelijk, het appa­raat op " opname" of " weergave" ingeschakeld te laten staan en eenvoudig de steker uit de wandcontactdoos te trekken. Dan blijft de drukverbinding zo lang bestaan, tot het apparaat weer in gebruik genomen wordt. Het gevolg kan zijn , dat er kleine, met het oog nauwelijks waarneembare oneffenheden in het loopvlak van de rubber aandrukrol ontstaan . En deze leiden op den duur tot gelijkloopfluctuaties en daarmee tot jankende tonen.

Men kan echter gemakkelijk vaststellen, volgens welk systeem het eigen apparaat werkt : men laat een band lopen en trekt de steker uit het stopcontact. Loopt de band zonder schakelklik langzaam uit, dan blijft de aan­drukrol met de capstan verbonden en komt pas vrij, als men een toets op het apparaat indrukt. Een duidelijk hoorbare klik is echter een teken, dat een relais de aan­drukkracht heeft uitgeschakeld. Ook stopt de band dan direct . In dit geval kan er met de aandrukrol niets meer gebeuren.

Hifi

" Een nóg belachelijker band kon je zeker niet zo gauw vinden, hè?"

ondenkbaar zonder geluidsband Te boud gesproken , meent U? U gelooft, dat men het bij een HiFi -i nstallatie ook zonder bandrecorder kan stellen , dat radio en platenspeler alleen al voldoende zijn? Missch ien - maar toch kan men dan ook niet buiten de geluidsband. Daarvoor dient U te weten, dat bijna 90 procent van alle radio-uitzendingen thans van de band af plaatsvinden, ook de bij de HiFi -fans terecht zo populaire FM-stereo­uitzendingen. En verder moet U weten , dat de muzikale perfectie van de grammofoonplaat, die nu bijna de ge­woonste zaak ter wereld is geworden , door de geluids­band mogelijk is gemaakt. Er is niets tegen de live-uitzending van een opera. Maar men moet dan misschien ook een vermoeide tenor in de derde akte op de koop to'e nemen. En men is aan het tijdstip van de uitvoering gebonden. Neemt men bij de radio de uitzending op de band op, dan kan men weliswaar het stuk uitzenden wanneer men wil , alleen -dat vermoeiende stuk in de derde akte blijft er in zitten. De geluidsband maakt het echter mogelijk, bij het stre­ven naar perfectie het uiterste raffinement te bereiken. Daarvan profiteert behalve de radio , vooral de platen­industrie. Men deelt bijvoorbeeld een groot werk in aparte stukken . Eerst laat men alleen het orkest spelen. Deel na deel , tot alles volkomen vlekkeloos is opge­nomen. Dan pas haalt men het koor er bij en neemt de koorpassages op. Zonder orkest, want de door het orkest gespeelde muziek kan er nu immers in volmaakte uit­voering van de band af worden bijgespeeld. Heeft men de koren " binnen" , dan neemt men de zang­sol isten op. Deze manier van werken bespaart ook geld, want koor en orkest behoeven , nadat hun eigen passages zijn op­genomen, hun werk nooit meer over te doen. De geluids­band heeft bovendien het voordeel, dat de opnamen niet achter elkaar behoeven te worden gemaakt. Het is heel goed mogelijk, om de opname van een Weens orkest pas vele weken later door een sopraan in New Vork te laten completeren , als men dit voor de kwaliteit van het hele werk nuttig oordeelt. Het is al een kunst op zich om de op vele geluidsban­den vastgelegde vlekkeloze aparte opnamen van alle medewerkenden tot één geheel op een moederband te verenigen . Maar dat lukt telkens weer, zoals de platen­industrie dag aan dag bewijst. Waarmee, dachten wij, de bewering aan het begin van deze bladzijde toch niet zo overdreven lijkt.

17

Aan " LH" kunt U de nieuwe ruisarme en hoog uitstuur­bare BASF langspeelband her­kennen!

18

WeilIe d lOOP Hifi o Illen? Bij de radio, waar men voor de opnamen met een band­snel heid van 38 cm/ sec. werkt, gebruikt men speciale radiobanden, die iets dikker zijn dan de langspeel- en dubbelspeelbanden, waarmee de geluidsband-hobbyïst vertrouwd is. Waarom? Omdat er tussen de bandsnel ­heid en de eisen, die aan de mechanische eigenschap­pen van een geluidsband worden gesteld, een zekere relat ie bestaat , die bovendien nog door de grootte van de spoelen wordt beïnvloed. A lle HiFi amateur- en HiFi sem i-professionele recorders hebben een instelmogelij kheid voor 19 cm/sec (en meesta l nog een ofmeer andere snelheden) . Ook passen er zonder ui tzondering all e spoel maten op tot minstens 18 cm. Hoewel bij deze bandsnelheid en spoeldiameter de dubbelspeelband OP 26 nog in ieder opzicht voldoen­de is, kiezen ve le geluidsbandenthousiasten op dit gebied toch al li ever de nog robuustere langspeelband LP 35. Op een 18 cm spoel geeft zo 'n LP 35 op een HiFi-recorder een speelduur van 45 minuten (bij 19 cm/sec) of 90 minuten (bij 9,5 cm/sec) per spoor. De ervaring leert, dat dit niet alleen voldoende is voor het kopiëren van langspeelplaten , maar ook voor het opnemen van radi o­uitzendingen. Duurt een uitzending belangrijk langer, dan heeft men altijd een mogelijkheid - bij voorbee ld aan het eind van een akte - om van spoor te wisselen of een nieuwe band op te leggen. Wanneer de BASF deze LP 35 behalve op 18 cm spoelen ook nog aanbiedt op 22, 25 en 26,5 cm spoelen, dan komt de fab riek met deze grotere maten speciaal tegemoet aan de wensen van amateurs, die met HiFi sem i-profes­sionele recorders werken . Men komt hier echter reeds op semi -professioneel terrein. In overeenstemming met de uitvoering van deze apparaten levert BASF deze spoelmaten niet alleen met de gebruikelijke driepunts­oplegging (waarmede de verankering van de spoelen op de recorder wordt bedoeld) , maar daarnaast de spoelen 22 en 25 naar keuze ook met de iets anders gecon­strueerde zogenaamde AEG-oplegging.

Nu zijn er echter tegenwoordig geluidsbanden en ge­luidsbanden! Naarmate de ontwikkeling van HiFi-tech­niek vorderde, konden de eigenschappen van verschil­lende typen geluidsband verbeterd worden , om zo te voldoen aan de hoogste eisen van zuivere klankweer­gave. En hier begon BASF het offensief meteen in twee richtingen. Eerst naar " beneden ". De bruikbare dynamiek van een geluidsband wordt naar de ene kant begrensd door de grondruis van de band. Dit is te horen, als men bij een geheel opengedraaide volumeregelaar een lege band laat aflopen. In de praktijk wordt deze grondruis door een juiste modulatie van de opname volledig over­speeld. Een geluidsband, waarbij deze grondruis kon worden verminderd, noemt men een low-noise band. (Met deze low-noise banden zijn b.v. alle BASF com­pact-cassettes uitgevoerd). Met de nieuwe LH-langspeelbanden drong BASF nu echter ook door in het tweede grensgebied van de dynamiek, dat van de vervorming. Naast de L voor low noise = geringe grondruis, staat hier de H voor high output = hogere uitstuurbaarheid. Deze twee, low noise en high output, hebben dus geleid tot een merkbare vergroting van het dynamiekbereik.

Vat men dit alles samen, dan kan men de HiFi-liefhebber, die prijs stelt op de hoogst mogelijke kwaliteit van zijn opnamen, maar één raad geven : kies de BASF lang­speelband LP 35 LH!

Overigens: dezelfde aanbeveling geldt voor allen, die zo'n HiFi-liefhebber iets cadeau willen doen: een geluids­band meer is nooit teveel... en als U dan toch wat geeft, laat het dan een LP 35 LH zijn op spoel 18. Dan zit U zeker altijd goed!

HiFi stereo-recorder 4408 van Philips. HiFi-recorder 8001 1T van Nordmende.

19

Nieuw een 8 cm verzenddoos ook voor compact­cassettes

20

Een van de jongste spruiten van de BASF is de kunst­stof-cassette, waarin de BASF geluidsbanden op 8 cm­spoel worden verkocht. Deze cassette heeft echter nog een bUzonder voordeel: zU kan niet alleen als archief­cassette worden gebruikt, maar ook als verzenddoosje.

Het gebruikte materiaal heet " Novolen" . Deze kunststof van de BASF is absoluut breekvast. De uitklapbare slui­ting is vast met de cassette verbonden. U hoeft niet bang te zUn, hU breekt niet. HU kan minstens vUf miljoen maal heen en weer buigen. (Minstens! Misschien wel tien miljoen maal , maar na vUf miljoen buigingen werd de proef afgebroken).

De cassette wordt naar keuze verkocht met 65 m lang­speelband LP 35, 90 m dubbelspeelband DP 26 of 135 m band met drievoudige speelduur TP 18, allemaal op 8 cm­spoel. Plakadressen zUn bUgesloten.

De kunststof-cassette heeft nog een ander voordeel : in plaats van 8-cm spoelen kunnen ook alle BASF compact­cassettes erin worden verzonden . ZU passen er pre­cies in.

Nu zal menigeen zeggen : " Ik heb uitsluitend een cas­sette-recorder. Waarom moet ik dan ook de 8 cm-band betalen? " Welnu , die hoeft U niet te betalen, de cassette is ook leeg verkrUgbaar. Is dat nu service of niet?

Iedere BASF-cassette past precies in de 8 cm-kunst­stof-cassette.

Klaar voor verzending . Zelfklevende etiketten zijn bij­gesloten.

Op de vorige bladzijden hebben wij ons erg prijzend uitgelaten over de kwaliteiten van onze LP 35 LH. Moet men daaruit nu de conclusie trekken, dat onze dubbelspeelband DP 26 en de band TP 18 met drie­voudige speelduur niet geschikt zijn voor het HiFi-werk?

Neen - integendeel!

Ook 'lP 18 heef. HIlFi kwali.ei.en In principe kan elke BASF geluidsband op een HiFi­installatie worden gebruikt. En - tenminste tot spoel 18 - elke spoel maat. Is een HiFi-apparaat in orde, dan kan men daarop ook een TP 18 op spoel 18 met zijn bijzonder lange speelduur gebruiken . Maar in het eerste deel van de laatste zin wordt een klein voorbehoud gemaakt: Is een HiFi-bandrecorder in orde . . . Dat geldt niet zozeer voor het elektro-magne­tische gedeSllte als voor het mechanische. Als b.v. de bandtrek en de remmen te zwaar zijn afgesteld, dan kan dat bij de grote spoel met de bijzonder dunne band met drievoudige speelduur soms aanleiding geven tot een ongewenste uitrekking van de band . Aan de andere kant zijn er echter genoeg HiFi-fans, die met deze band met drievoudige speelduur alleen maar goede ervari ngen hebben opgedaan. Dat hangt dus in elk afzonderlijk geval alleen af van de toestand, waari n het apparaat ver­keert.

Het maakt voor een band niets uit, welk frequ entiebereik een geluidsopname heeft. Elke geluidsband, of het nu een band met drievoudige speelduur is, of een dubbel­speelband dan wel een langspeelband, kan de lage 35 Hz tonen van een contrabas even goed vasthouden en weer­geven als de 14000 Hz boventonen van een piccolo. Wat er op de band komt of er van wordt gespeeld wordt uitsluitend bepaald door het vermogen van de opname- en weergave-apparatuur. Is men met een op­name niet tevreden, dan moet men in eerste instantie hier naar de fout beg innen te zoeken.

Ook bij geluidsbanden is het vaak zo, dat men hier wat geeft en daar wat neemt. Langspeelbanden zijn bij­zonder robuust, maar hebben een kortere speel duur. Banden met drievoudige speelduur, op dezelfde spoel, lopen weliswaar veel langer, maar men moet er wel wat voorzichtiger mee omspringen.

Voor eigen opnamen kunt U een mengpaneel altüd goed gebruiken, al wordt het niet tot de bouwstenen van een HiFi-installatie gerekend. (Hier de stereo-mixer 422 van Grundig).

21

" Scheld maar gerust, Agatha - hik - ik heb je toespraken nodig - hik - voor m'n advo­caatl"

22

"En dansk opfindelse " "Een Deense uitvinding . .. " . Aldus, over de "Telegra­phon" van Valdemar Poulsen - zie ook bladzUde 2 -, de heer K. O. B. Jörgensen, directeur van het Technisch Museum in Helsingör, tot een groep van 25 blinden, die op uitnodiging van de Kopenhagense vertegenwoor­diging van BASF een bezoek brachten aan het museum. Ook hier in Helsingör staat een exemplaar van deze eerste, precies 70 jaar oude, recorder ter wereld, die volgens het principe van de elektro-magnetische opname werkte.

Erger U niet

, .. als U losse geluidsbanden ziet rondslingeren. Hier ligt namelijk het antwoord op de steeds weer terugkeren­de vraag "Wat moet ik hem geven?" Doodeenvoudig: Een BASF archiefbox.

Behalve een dubbelspeelband bevat deze box twee ledige vakken. Bestemd voor reeds aanwezige spoelen of voor latere uitbreiding van de collectie met BASF geluidsbanden in de goedkope ronde dozen. Een BASF archiefbox zorgt voor orde in i'eder geluidsbandarchief. En wij moeten de geluidshobbyist nog zien, die zich niet over zo'n geschenk zou verheugen!

Overigens: BASF-archiefboxen zijn ook ledig verkrijg­baar . .. men kan ze dan net zo goed vullen met BASF langspeelbanden of met banden met drievoudige speel­duur.

umoe-e • • • juist bij het HiFi-werk steeds weer op kleinigheden letten . Zo moet men er aan denken om steeds twee spoelen met dezelfde diameter te gebruiken. Daardoor krijgt men de best mogelijke trek- en opwikke/situatie.

LEVERINGSPROGRAMMA Bandsoort '" Spoel Aantal Speelduur In kunst- In ronde In 3-delige

in cm meters per spoor stofcassette doos archief-box In mln. bij 9,5 cm /sec.

LP 35 8· 65 11 X X

10 135 22 X X

11 180 30 X X

13 270 45 X X X

• breukvrij , kan zonder 15 360 60 X X X verdere verpakking per post worden verzonden. 18 540 90 X x X

OP 26 8 90 15 x

10 180 30 X X

11 270 45 x x

13 360 60 x x

15 540 90 x x

18 730 120 x x

TP 18 8 135 22 x

9 180 30 x

10 270 45 x x

11 360 60 x x

13 540 90 x x

15 730 120 x x

18 1080 180 x x

LP 35 LH 13 270 45 x

Low noise 15 360 60 x

High output 18 540 90 x

BASF briefband 6 45 7.5 in postverpakking.

Accessoires BASF-bandklemmen per 10 stuks; BASF-plakgarnituur; BASF-voor-loopgarnituur; BASF-hobbybox,

Ledige archiefbox 13-15-18 cm

Ledige kunststofcassette 8-11-13-15-18 cm

BASF compact cassette G 60 2 x30 min. G90 2x45 min. G 120 2 x 60 min.

23

"w.,* een onzlln"

.... .. zal deze jongedame niet gezegd, maar misschien wel gedacht hebben, toen de radio overschakelde van vlotte muziek op de waterstanden. Maar wat maakt het uit, zij heeft de laatste hitparade - opgenomen op een BASF compact-cassette - zo voor het grijpen in het handschoenenkastje : Cassette in de auto-cassette-recorder, druk op de knop en zij heeft weer muziek!

Wist U overigens al, dat de cassette-recorders werken met een snelheid van slechts 4,75 cm/sec.? Bij deze geringe bandsnelheid is het een bijzonder voordeel, dat de BASF compact-cassettes in "Iow noise"-kwaliteit worden geleverd. Dit betekent dat zij een uitzonderlijk geringe grondruis hebben.