Cyberpesten. Een roadmap voor scholen en leerkrachten

dr. Evi Verdonck – onderzoeker expertisecentrum Resilient People, UCLLGie Deboutte – stafmedewerker Dienst Onderwijs en Studentenbeleid, UCLL – voorzitter van het Netwerk Kies Kleur tegen Pestendr. Anne Groenen – Verantwoordelijke expertisecentrum Resilient People, UCLL

In welke mate komt cyberpesten voor in

jouw school?

Feiten en cijfers78%

heeft een smartphone

Cyberpesten gebeurt

vooral door Instant

Messaging, SMS

en foto-berichten

54%zegt slachtoffer te zijn

geweest van

cyberpesten

41%zegt wel eens gecyberpest te

hebben

Medeleerlingen (60%)

en volwassenen (4.3%) worden aangeduid als pleger

Cyberpesten komt

vooral voor in

bso, tso

en BuSo

Prevalentie en incidentie slachtoffersNooit 1-2 keer 3-5 keer 6-12 keer 13-24 keer Meer dan 25 keer Life-time

Zei iemand gemene dingen tegen jou of schold iemand jou uit

via SMS of online-berichten? (N=1706)62.8 13.9 12.3 4.9 2.6 1.9 37.2

Zei iemand gemene dingen over jou tegen anderen via SMS of

online-berichten? (N=1693)69.4 11.6 10.3 4.7 1.5 1.6 30.6

Verspreidde iemand roddels of leugens over jou via SMS of

online-berichten, om jou te kwetsen? (N=1680)76.0 10.6 6.9 3.5 1.1 1.0 24.0

Werd je uitgesloten, geblokkeerd of genegeerd door anderen

op sociale netwerk sites of een online groepsgesprek, om jou te

kwetsen? (N=1689)

77.4 10.3 7.2 2.5 1.2 0.8 22.6

Gaf iemand persoonlijke informatie over jou door via

berichten? (N=1688)87.9 5.3 3.9 1.5 0.6 0.5 12.1

Dreigde iemand via SMS of online-berichten dingen te doen die

jou zouden kwetsen? (N=1694)88.3 4.9 4.2 0.9 0.9 0.6 11.7

Hackte iemand jouw profiel en heeft die persoon jouw

persoonlijke informatie gestolen, om jou te kwetsen?

(N=1695)

90.8 3.8 4.2 0.6 0.2 0.2 9.2

Hackte iemand jouw profiel en deed die persoon alsof hij/zij

jou was, om jou te kwetsen? (N=1691)93.1 2.8 2.9 0.4 0.2 0.3 6.9

Gaf iemand beschamende filmpjes of foto’s van jou door via

berichten, om jou te kwetsen? (N=1691)94.0 2.7 1.9 0.6 0.2 0.5 6.0

Zette iemand persoonlijke informatie over jou online, om jou te

kwetsen? (N=1695)94.0 2.3 2.4 0.6 0.2 0.2 6.0

Zette iemand beschamende filmpjes of foto’s van jou online,

om jou te kwetsen? (N=1696)94.2 2.8 2.3 0.3 0 0.4 5.8

Maakte iemand een vals profiel aan op jouw naam en deed die

persoon alsof hij/zij jou was? (N=1693)94.4 2.9 1.8 0.4 0.2 0.2 5.6

Zette iemand aangepaste filmpjes of foto’s van jou online?

(N=1691)97.1 0.9 1.0 0.5 0.2 0.2 2.9

Prevalentie en incidentie pestersNooit 1-2 keer 3-5 keer 6-12 keer 13-24 keer > 25 keer Life-time

Ik zei gemene dingen tegen iemand of schold hem/haar uit via SMS

of online-berichten (N=1689)73.9 13.2 6.6 3.3 1.7 0.7 26.1

Ik zei gemene dingen over iemand tegen anderen via SMS of online-

berichten (N=1687)77.3 9.7 5.2 4.5 2.3 0.7 22.7

Ik sloot bepaalde personen uit, blokkeerde of negeerde hem/haar

op sociale netwerk sites of een online groepsgesprek (N=1685)80 9.8 5.7 2.6 1.0 0.4 20.0

Ik gaf persoonlijke informatie over iemand door via berichten.

(N=1681)91.7 4.2 2.2 1.1 0.4 0.1 8.3

Ik verspreidde roddels of leugens over iemand via SMS of online-

berichten (N=1682)93.2 3.4 1.4 0.8 0.7 0.4 6.8

Ik bedreigde iemand via SMS of online-berichten, dat ik dingen zou

doen om hem te kwetsen (N=1685)95.3 2.1 1.1 0.7 0.2 0.2 4.7

Ik gaf beschamende filmpjes of foto’s van iemand door via berichten

(N=1683)95.7 1.7 0.8 0.8 0.4 0.4 4.3

Ik zette beschamende filmpjes of foto’s van iemand online

(N=1682)95.8 2.1 0.8 0.6 0.4 0.2 4.2

Ik zette persoonlijke informatie over iemand online (N=1685) 96.7 1.8 0.7 0.4 0.4 0.0 3.3

Ik hackte iemand zijn profiel en ik heb zijn/haar persoonlijke

informatie gestolen (N=1685)96.8 1.4 0.9 0.4 0.2 0.1 3.2

Ik hackte iemand zijn profiel en deed alsof ik hem/haar was

(N=1681)97.0 1.4 0.8 0.2 0.1 0.4 3.0

Ik zette aangepaste filmpjes of foto’s van iemand online (N=1677) 97.0 1.2 0.6 0.2 0.7 0.1 3.0

Ik maakte een vals profiel aan op iemand anders zijn naam en deed

alsof ik hem/haar anders was (N=1684)97.4 1.1 0.9 0.1 0.4 0.1 2.6

Wat zijn de factoren die het risico op

cyberpesten vergroten?

Voorspellende factoren van cyberpestgedrag

Laag zelfbeeld

laag schoolwelbevinden

Overlap zelf pesten en gepest worden

Veel tijd besteden met vrienden

Hoog internetgebruik

Offline pesten

Schoolklimaat

Relatie met leerkracht

…

Economische omstandigheden

en cultuur(macrosysteem)

Schoolklimaat- en beleid

(mesosysteem)

Leeftijdsgenoten, familie,

leerkrachten (microsysteem)

Kind

Individuele kenmerken

Figuur: Ecologie ven pesten (Bronfenbrenner, 1994)

Wat hebben jullie nodig om cyberpesten op

school aan te pakken?

Roadmap cyberpesten: Aan de slag!

Casus 1: besloten WhatsApp-groep K. is nieuw op school. Hij is hoogbegaafd en sterk in wiskunde en wetenschappen. Sociaal heeft hij het iets moeilijker (Asperger), vooral omdat hij eerlijk en rechtuit is en zich houdt aan gemaakte afspraken.

Enkele leerlingen in zijn klas hebben een WhatsApp-groep opgericht waarin K. het voorwerp is van spottende commentaren. Er worden daar ook bewerkte en niet-bewerkte foto’s en video’s gedeeld waarop K. belachelijk wordt gemaakt. Kwetsend en behoorlijk grof voor wie het te zien krijgt.

Twee leerlingen vonden dat het te ver ging. Ze hebben de digitale zorgleerkracht geïnformeerd over het cyberpesten. Ze hopen dat zij voor een doorbraak kan zorgen zodat het pesten stopt.

Casus 2: leerkracht in het nauw

• Mevrouw J. is het voorwerp van spotternijen van klas 2C. De klik met de klas is er nooit gekomen en mondt nu uit in verregaand gepest op het internet: in een WhatsApp-groep, waar heel de klas deel van uitmaakt, worden grove commentaren en bijgewerkte foto’s van mevrouw J. gepost en gedeeld. Drie leerlingen lijken het voortouw te nemen. Het is niet duidelijk om welke leerlingen het gaat (wegens gebruik van nicknames).

• Een leerling lekte het nieuws naar haar klastitularis. Pas dan raakte de school op de hoogte van het gebeuren.

• …/…

Casus 2: leerkracht in het nauw

• …/…

• Omwille van de schokkende boodschappen werd de groep geconfronteerd met wat ze aan het doen was. De klas werd gedwongen om zich te verontschuldigen. Er volgde een collectieve sanctie.

• Drie dagen later werd een variant van de WhatsApp-groep tegen mevrouw J. opgestart…

Schoolbrede aanpak

Een integrale schoolaanpak combineert acties en initiatieven die

het positief team-, klas- en schoolklimaat bevorderen

de brede doelgroep van leerlingen, leerkrachten en ouders preventief versterken

de risicofactoren van cyberpesten beperken of neutraliseren

een efficiënte en kwaliteitsvolle incidentaanpak en -afhandeling mogelijk maken

Acties ter bevordering van het schoolwelbevinden

Leerling

• Zorg dat leerlingen zich betrokken voelen en meer verantwoordelijkheid ervaren

• Zet in op de interesses en talenten van leerlingen

• Voorzie ontspanningsmogelijkheden en een gevarieerd vrijetijdsaanbod

• Let op dynamieken binnen de klasgroep

Leerkracht

• Bevorder de samenwerking tussen personeelsleden

Leerling – leerkracht – ouders

• Zorg voor een goede samenwerking en dialoog tussen leerlingen, leerkrachten en ouders

• Zet in op verbondenheid

• Creëer een inspraakmoment voor ouders en zet in op een informele band

Toepassing casus: WAT – HOE – VOORBEELD

Zet in op preventie

Opstellen van een visie

• Doelstellingen formuleren

• Continue beleid i.p.v. eenmalige acties Anti-pestbeleid

Werkgroep met alle actoren

• Gedragen door alle actoren

• Inbedding in schoolbeleid

Concrete acties

• Algemene preventiemaatregelen

• Specifieke preventiemaatregelen

Acties algemene en specifieke preventie

Algemene preventie Specifieke preventie

Laagdrempelige meldpunten Meldpunt (cyber)pesten

Gevarieerd spel- of activiteitenaanbod Informatieve spelen (cyber)pesten

Toon interesse in de leefwereld van lln Ga in gesprek met lln over mediagebruik

Betrokkenheid van lln verhogen Buddy-werking

Zet in op (online) weerbaarheid Werken rond groepsgevoel

Zet in op professionalisering en coaching van lkr Vormingen rond ICT, digitale media, nettiquette

en e-safety

Maak lln en lkr mediawijs Kennis rond digitale media

Bespreek dynamieken in de groep Dynamieken cyberpesten, rol van omstaanders

Maak duidelijke afspraken Verduidelijk anti-pestbeleid

Zet in op continue beleid, geen eenmalige acties Werk beleid uit en betrek alle betrokkenen

gedurende het hele schooljaar

Creëer inspraakmoment voor ouders Open klasdag, anti-pestbeleid

Leer elkaar kennen Kennismaken is meer dan een namenrondje

Communiceer met en informeer lln en ouders Informeren en sensibiliseren rond anti-pestbeleid

én lln en ouders hierin betrekken

lln

lkr

lln – lkr

lln – lkr - ouders

Toepassing casus: WAT – HOE – VOORBEELD

Curatieve maatregelenLeerling

• Werk met alle betrokkenen: pester, gepeste en omstaander

• Heb oog voor de sfeer in de klas

• Zet in op peer-support

Leerkracht

• Stel een handelingsplan of draaiboek op

• Communiceer met collega’s

Ouders

• Formuleer adviezen voor ouders

Toepassing casus: WAT – HOE – VOORBEELD

Eén van mijn leerlingen wordt gecyberpest

• Zoek een geschikt moment om in gesprek te gaan

• Beluister wat er speelt en neem het verhaal ernstig: focus op gevoelens, gedachten, gedrag

• Verduidelijk de aanpak van de school

• Informeer welke acties de leerling al ondernomen heeft, welke waren succesvol?

• Beschuldig het slachtoffer niet

• Maak afspraken met de leerling

• Organiseer eventueel een tussenkomst op klasgroep niveau

• Signaleer/overleg met het leerkrachtenteam

• Zoek samen met de betrokken leerlingen naar steunfiguren in zijn/haar omgeving

• Betrek de ouders

• Voorzie nazorg en eventueel een nagesprek

Eén van mijn leerlingen cyberpest • Zoek een geschikt moment om in gesprek te gaan

• Kies voor een confronterende (confronteer hem/haar met wat hij/zij gedaan heeft, verwijs naar bewijsmateriaal, getuigenissen,…) of een probleemoplossende aanpak

• Verduidelijk de aanpak van de school

• Beluister het verhaal van de pester: focus op gevoelens, gedachten, gedrag

• Geef aan welke negatieve invloed de (cyber)pesterijen hebben op de gepeste (en de groep)

• Afhankelijk van de aard van het incident en de gevolgen kan je de ouders betrekken

• Wijs op de verantwoordelijkheid van de pester: hij/zij krijgt de opdracht om stappen te zetten die de veiligheid van het slachtoffer opnieuw garanderen en er voor zorgen dat de schade en het geschonden vertrouwen opnieuw worden hersteld

• Zoek samen met de betrokken leerlingen naar steunfiguren in zijn/haar omgeving

• Voorzie nazorg en eventueel een nagesprek

Legende

Naam van het pakket met jaartal en auteur/verantwoordelijke organisatie

Thema’s

Doelgroep (leeftijd/leerjaar/onderwijsvorm)

Doelstellingen

Werkwijze

Duurtijd

Beschikbaarheid

Meer weten?

Roadmap cyberpesten:

Van Haeken, S., Verdonck, E., & Groenen, A. (2018). Cyberpesten. Een roadmap voor scholen en leerkrachten. Deel I: Cyberpesten? Diepenbeek: UC Leuven-Limburg.

Van Haeken, S., Verdonck, E., & Groenen, A. (2018). Cyberpesten. Een roadmap voor scholen en leerkrachten . Deel II: Vertaling naar de praktijk? Diepenbeek: UC Leuven-Limburg.

Onderzoeksrapport:

Van Haeken, S., Verdonck, E., & Groenen, A. (2018). Geweld, gemeten en geteld: scholenonderzoek 2018. Aanbevelingen in de aanpak van geweld tegen kinderen en jongeren. Een onderzoeksproject in opdracht van de Vlaamse Overheid. Diepenbeek: UC Leuven-Limburg

Contactgegevens:

evi.verdonck@ucll.be

sarah.vanhaeken@ucll.be

anne.groenen@ucll.be (verantwoordelijke expertiscentrum Resilient People)

Expertisecentrum Resilient People

• PWO projecten: Sterke start: uitwerken van een participatief en empowerend

groepsprogramma voor jonge gezinnen

Together we care: ontwikkelen van een samenwerking met de 1ste lijn rond het jonge kind

Aanpak van (cyber)pesten op maat van het hoger onderwijs

Blended hulpverlening om de signalering, verwerking en nazorg van agressie in de integrale jeugdhulp te ondersteunen

Verhogen van veerkracht tijdens en na de zwangerschap voor jonge gezinnen

Een greep uit…

• Interne projecten

• Defiscalisering en valorisatie: Onderzoek naar de methodiek van herstelgericht werken in

gezinnen met plegers met een radicaliseringslabel

Mid-wife led units in Vlaanderen

Voorbij socialisatie en emancipatie: ecocipatieperspectief

Agressie in de zorg: online platform ontwikkeling

Ivan-tool: omgaan met agressie, valorisatie (Icoba, Idewe)

Babo de Beer: doorontwikkeling van onderwijs naar andere sectoren

Een greep uit…

• Externe projecten: Geweld geteld bij kinderen en jongeren: thuis, op school en in de

vrije tijd (Vlaamse overheid)

Impactmeting en evaluatie van de Drempelmeter: Toegankelijkheidsscan voor organisaties (Europa, stad Hasselt)

INTER pregnAncy Coaching for a healthy future (FWO, KU Leuven): telemonitoring bij jonge gezinnen

SWIFT: Stoppen van geweld tegen vrouwen kinderen via een integraal en snel traject (Europa, Justice).

ZuMa, Living lab: co creatie als een professionaliseringstraject afgestemd op noden en behoeften van de arbeidsmarkt. (provinciaal)

Cultiveren van zorg ethisch leiderschap in Vlaamse woonzorgcentra (Vlaamse overheid)

…

Een greep uit …

• Dienstverlening en navorming:

bemiddeling & conflicthantering

zelfzorg & krachtgericht werken

oudergericht werken, werken rond veerkracht in gezinnen

opleiden voorzitters cliëntoverleg integrale jeugdhulp

lerende communities

ontwikkeling en begeleiding van een anti-pestbeleid in school- en professionele context

…

Een greep uit …