Cursusgids 2020 - Geoplan · 2020. 2. 4. · In deze overgangsperiode behandelen we het gehele RO-...

Cursusgids2020FEBRUARI 2020

Geoplan Cursusgids 2020

geoplan.nl 3

–

Inhoud

Over Geoplan 4

Omgevingsrecht en OmgevingswetBasiscursus Omgevingsrecht 8

Basiscursus Ruimtelijk ordeningsrecht 9

Basiscursus Milieurecht 10

Leergang Omgevingsrecht 11

Actualiteiten omgevingsrecht 12

Opstellen omgevingsvisie 13

Agrarische regels in het omgevingsrecht 14

Milieueffectrapportage voor plannen en projecten 15

Greep op bewonersbijeenkomsten 16

Omgevingsaspecten in ruimtelijke plannen 18

Opzet en gevolgen Omgevingswet 19

Omgevingswet voor bouwen projectontwikkelaars 20

Participatie en Omgevingswet 21

Van APV naar omgevingsplan 22

Milieuthema’s, natuur en klimaatbeleidBasiscursus Geluid 26

Geluid bij bedrijven 27

Basiscursus Luchtkwaliteit 28

Industriële luchtemissies en vergunningverlening 29

Basiscursus Bodem 30

Visie op bodemdaling voor bestuurders 31

Asbest in bodem, grond en puin 34

Besluit bodemkwaliteit 35

Bodemsanering in de praktijk 36

Opslag partijen grond, baggerspecie en bouwstoffen 37

Klimaatbestendige ruimtelijke inrichting 38

Duurzame energie en ruimtelijke inrichting 39

Gemeentelijk waterbeheer onder de Omgevingswet 40

Regenwateroverlast in stad en platteland 41

Basiscursus Natuurwetgeving en ecologie 42

Verdiepingscursus Natuurwetgeving en ecologie 43

Vergunningen na het

Programma Aanpak Stikstof (PAS) 44

Bouwen Basiscursus Bouwregelgeving 48

Basiscursus Duurzaam bouwen 49

Basiscursus Brandveiligheid gebouwen 50

Werken met de Omgevingswet voor VTH 51

Besluit bouwwerken leefomgeving 52

Vergunningvrij bouwen onder de Omgevingswet 53

Gebiedsontwikkeling en grondbeleid Basiscursus Grondbeleid 56

Basiscursus Planeconomie 57

Leergang Basis planeconomie en financiële regie bij

gebiedsontwikkeling 60

Leergang Regie op waardevolle gebiedsontwikkeling 62

Leergang Regie op overheidsvastgoed 64

Lab voor gebiedsontwikkeling 66

Actualiteiten wetgeving grondbeleid 68

Afvalstoffen en Opslag gevaarlijke stoffenAfvalstoffen: Melden en registreren 72

Opslag gevaarlijke stoffen – PGS 15 73

Incompany Incompany 74

Interviews en bijdragenVictor Coenen 17

Erika Samuels Brusse-van der Linden 23

Bodemdaling 32

Peter van Haasteren 58

Max Jeleniewski 69

Kristian Koster

–

Over Geoplan

Geoplan is jouw kennispartner op het gebied van omge-

vingsrecht. Al ruim 40 jaar organiseren wij met veel plezier

en succes vakinhoudelijke cursussen en leergangen op

onderwerpen zoals milieurecht, ruimtelijk ordeningsrecht,

bouw en gebiedsontwikkeling.

We zijn er trots op om iedere keer weer een praktijkgerichte

invulling aan onze cursussen en leergangen te geven. Zo

zorgen we ervoor dat we altijd de laatste vernieuwingen en

jurisprudentie in de leerstof opnemen, zodat je er zeker van

kunt zijn dat je bij Geoplan altijd de laatste stand van zaken

hoort. Al onze cursussen en leergangen zijn zo ingericht dat

je er direct in je eigen werk mee aan de slag kan.

De cursussen en leergangen van Geoplan spelen in op de

kennis die je vandaag én morgen nodig hebt. Ben je bijvoor-

beeld nieuw in het werkveld en wil je snel overzicht krijgen

wat er speelt in jouw vakgebied? Dan kun je een korte en

compacte basiscursus volgen. Als je de nodige jaren erva-

ring hebt, dan kun je ook kiezen voor een verdiepings- of

verbredingscursus. Voor specifieke onderwerpen hebben

wij specialistische programma’s ontwikkeld. Tot slot hebben

we ook prachtige leergangen waar meer tijd beschikbaar is

voor verbreding en verdieping.

Wil je weten welke cursus of leergang het beste bij jou of

jouw afdeling past? Of heb je interesse in een incompany

traject binnen jouw organisatie? Neem dan contact op met

onze studieadviseur Kristian Koster. We helpen je graag,

want we willen dat je de cursus of leergang doet die het

best bij je past.

Kristian Koster

Programmamanager

telefoon 033 422 99 70

e-mail [email protected]

Het Geoplan Team van links naar rechts

Martijn Gelijsteen, onze kok.

Hij zorgt voor jouw lunch en als je geluk hebt, bakt hij

verse koekjes!

Danny van Barneveld is onze (online)marketeer.

Hij zorgt ervoor dat je Geoplan op internet vindt.

Kristian Koster, onze programmamanager.

Hij garandeert dat jij een goed, leerzaam en inspirerend

programma volgt.

Jessica Schuuring is onze programmacoördinator.

Als je hebt gebeld of gemaild met Geoplan, dan heb je

vast en zeker met Jessica gesproken.

Denise Wagner - Joosse, onze (senior) marketeer.

Zij maakt dat Geoplan zichtbaar is en dat jij weet wat

het aanbod is.

Paul Baggerman is jouw gastheer,

Hij wijst je je lokaal en brengt gedurende de dag

verfrissingen langs.

Over Geoplan4

DeelnemersOnze deelnemers komen zowel uit de publieke als de priva-

te sector. Al 40 jaar weten medewerkers van gemeenten en

provincies ons te vinden. Dat zegt wel iets. Maar ook profes-

sionals van advocatenkantoren, advies- en ingenieursbureaus,

bouwbedrijven en bedrijven werkzaam in de GWW weten de

weg naar Geoplan goed te vinden!

DocentenGeoplan onderhoudt een groot netwerk van externe deskun-

digen en docenten. Onze docenten zijn dagelijks in de praktijk

van het omgevingsrecht actief. Ze weten wat er speelt en wel-

ke ontwikkelingen relevant zijn. Samen hebben we goed zicht

op alle ontwikkelingen die spelen voor publieke en private or-

ganisaties. Dat vinden we heel belangrijk. Op basis daarvan

maken we cursussen en leergangen gericht op jouw praktijk

en scherpen we deze inhoudelijk ook telkens aan, naar de

meest recente ontwikkelingen en inzichten.

Freia HoldingAls onderdeel van de Freia Holding maakt Geoplan deel uit

van een dynamisch netwerk van opleidings- en trainingsbe-

drijven. Onder de Freia vlag vallen ook: NIVE Opleidingen,

IBO Qualified Business School, Comenius Leergangen, AOG

School of Management, TSM Business school, Van Harte &

Lingsma en Horizon Training & Ontwikkeling.

Bij Freia koesteren wij de kracht van de diversiteit binnen onze

organisaties. Samen hebben we een schat aan ervaring opge-

bouwd in het werken aan kennis en wijsheid voor onze klan-

ten. Indien relevant voor jouw individuele ontwikkelvraagstuk,

maken wij dan ook graag gebruik van de beschikbare kennis

uit de Freia Holding om je een zo goed mogelijke oplossing

te bieden.

5geoplan.nl

Omgevings recht enOmge vingswet

Omgevingsrecht enOmgevingswet

Omgevings recht enOmge vingswet

Het omgevingsrecht regelt de omgeving waarin wij leven.

Het gaat over milieu, water, natuur en ruimtelijke ordening.

Het omgevingsrecht is een dynamisch rechtsgebied dat

steeds verandert, vooral met de komst van de Omgevingswet.

• Samenhang tussen de deelgebieden van het

omgevingsrecht

• Basisbegrippen uitgelegd

• Alle relevante instrumenten

• Overgang naar de Omgevingswet

InhoudHet omgevingsrecht bestaat uit deelgebieden: ruimtelijk bestuurs-

recht, milieurecht, waterrecht, natuurbeschermingsrecht en

decentraal omgevingsrecht. In de Omgevingswet wordt veel

wetgeving samengevoegd onder één wet. Medewerkers van

omgevingsdiensten, gemeenten en provincies zijn intensief be-

trokken bij een van deze deelgebieden, maar missen vaak het

brede plaatje. De samenhang tussen de verschillende deelge-

bieden ontbreekt.

In de Basiscursus Omgevingsrecht leer je alles over de basis-

begrippen, uitgangspunten en kerninstrumenten van het om-

gevingsrecht en hoe dit straks in de Omgevingswet geregeld is.

We gaan in op de plaats van het omgevingsrecht en de Omge-

vingswet binnen andere rechtsgebieden, de nieuwste ontwik-

kelingen en de reikwijdte van overheidszorg. Ook behandelen

we de kerninstrumenten van het ruimtelijk ordenings- en mili-

eurecht en de kerninstrumenten in de Omgevingswet.

Voor wieDe Basiscursus Omgevingsrecht is bestemd voor medewer-

kers van omgevingsdiensten en gemeenten die werkzaam

zijn binnen het omgevingsrecht, zoals vergunningverleners,

handhavers en front-officemedewerkers. De cursus is ook ge-

schikt voor adviesbureaus en professionals in de advocatuur.

Het programma• Wat is omgevingsrecht?

• Uitgangspunten van het omgevingsrecht

• Reikwijdte van overheidszorg

• Kerninstrumenten

• Ondersteunende instrumenten

• Flexibiliteit

• Omgevingswet:

- Doelstellingen

- Instrumenten

- AMvB’s

Docent• mr. R.E. (Robert) Wannink is advocaat bij Wannink Advocatuur.

Inschrijven en informatie Ga naar www.geoplan.nl/001 voor de actuele startdata en

om direct in te schrijven.

“ De docent verdient echt een pluim, hij deed het met zoveel plezier en dat bracht hij ook over. Hij had veel goede praktijkvoorbeelden en gaf de cursisten alle ruimte om vragen te stellen. Geen enkele vraag bleef onbehandeld!”

www.geoplan.nl/001

1 dag€ 745,-

Basiscursus OmgevingsrechtBasisbegrippen en instrumenten van het milieu- en RO-recht

Omgevingsrecht en Omgevingswet8

Basiscursus Ruimtelijk ordeningsrechtInleiding in het ruimtelijk ordeningsrecht: nu en onder de Omgevingswet

www.geoplan.nl/002

3 dagen€ 1.845,-

9geoplan.nl

De ruimte in Nederland is schaars. Er is ruimte nodig

voor woningen, wegen, spoorlijnen, vliegvelden,

bedrijventerreinen en natuur. De ruimte die we hebben,

moeten we slim benutten: economische groei mogelijk

maken, zonder dat dit ten koste gaat van de natuurwaarde

of het woongenot en de gezondheid van burgers. Deze

driedaagse basiscursus geeft je inzicht in het huidige

stelsel van ruimtelijke ordening én in hoe het geregeld

wordt in de Omgevingswet.

• Compleet overzicht ruimtelijk ordeningsrecht

• Instrumentarium op rijks-, provinciaal en gemeentelijk niveau

• Nu en onder de Omgevingswet

InhoudOp alle niveaus stellen overheden plannen op om de beschik-

bare ruimte te verdelen en gebieden aan te wijzen voor bepaal-

de bestemmingen. Het rijk en de provincie doen dit door mid-

del van omgevingsvisies en inpassingsplannen. De gemeenten

gebruiken veelal het bestemmingsplan of het omgevingsplan.

Ook verleent het bevoegd gezag vergunningen om te bouwen.

Op al deze niveaus kun je te maken krijgen met uitzonderingen

en bijzondere regelingen. De driedaagse Basiscursus Ruimtelijk

ordeningsrecht is een complete inleiding in de weten regel-

geving van de ruimtelijke ordening op al deze niveaus nu en

onder de Omgevingswet.

In deze overgangsperiode behandelen we het gehele RO-

instrumentarium wat nu nog relevant is, en wat straks en

onder de Omgevingswet: het omgevingsplan, onteigening,

planschade, het projectbesluit, de omgevingsvergunning en

bouwregelgeving. Ook bespreken we de verschillen en de

overeenkomsten met het stelsel straks onder de Omgevings-

wet. We behandelen het instrumentarium van het rijk en de

provincie, maar richten ons vooral op de gemeente.

Voor wieDe Basiscursus Ruimtelijk ordeningsrecht is bestemd voor

medewerkers van overheden en bedrijfsleven die meer willen

weten van de juridische aspecten van de ruimtelijke ordening.

Cursisten werken bij afdelingen ruimtelijke ordening, milieu,

grondbeleid, bouwen en wonen, economie, verkeer & vervoer

en waterschappen. Maar ook bij adviesbureaus, advocaten-

kantoren, woningcorporaties en projectontwikkelaars.

Voor deelname aan de cursus is geen juridische opleiding

vereist. Om alle juridische begrippen en aspecten goed te

kunnen plaatsen, is wel enige werkervaring op bijvoorbeeld

een afdeling RO bij een gemeente of bedrijf gewenst.

Het programma• Rijksbeleid en juridische instrumenten

• De provincie in het RO-recht

• Het gemeentelijk RO-instrumentarium

• Het bestemmings-/omgevingsplan

• Procedures en thema’s

• Bijzondere regelingen in het ruimtelijk ordeningsrecht

• De omgevingsvergunning

• Afwijken van het bestemmingsplan

Docenten• mr. R.E. (Robert) Wannink is advocaat bij Wannink Advocatuur.

• mr. R. (Robert) Lucassen is advocaat bij CMS Derks Star Busmann in Amsterdam.

• mr. A. (Alexander) IJkelenstam is advocaat bij CMS Derks Star Busmann in

Amsterdam.

• mr. R.C.J. (Rens) van den Berg is senior bestuurlijk juridisch adviseur bij Provincie

Zuid-Holland.

• mr. J.R. (Jurgen) Vermeulen is advocaat en onteigeningsdeskundige bij Ten Holter

Noordam advocaten in Dordrecht.

Inschrijven en informatieGa naar www.geoplan.nl/002 voor de actuele startdata en om

direct in te schrijven.

“De cursus was van een hoog niveau. De docenten waren erg goed en konden de leerstof goed overbrengen.”

Een voorbeeld: een bedrijf wil zijn activiteiten uitbreiden

met nieuwe installaties op het terrein. Dat heeft gevolgen

voor het milieu: extra uitstoot en wellicht ook meer

verkeer en lawaai. Moet het bedrijf hiervoor een nieuwe

vergunning aanvragen? Zo ja, met welke milieuwetten

moet het bevoegd gezag rekening houden?

• Het milieurecht nu en in de Omgevingswet

• Alle milieuthema’s, water, natuur en handhaving

• Alle thema’s door specialisten behandeld

• De actuele (beleids)ontwikkelingen

InhoudMilieubescherming is een taak van de overheid. Het milieu-

recht is een verzameling van wetten en regels die het leef-

milieu moeten beschermen. De Wet milieubeheer (Wm)

is tot 2021 de belangrijkste milieuwet en gaat, net als vele

andere milieuwetten, vanaf 2021 op in de Omgevingswet.

A ndere wetten zijn bijvoorbeeld de Wet geluidshinder, de Wet

bodem bescherming en de Waterwet.

De Basiscursus Milieurecht geeft inzicht in de belangrijkste

Milieuwetten en uitvoeringsbesluiten nu en straks onder de

Omgevingswet. De juridische kaders staan centraal. Na het

afronden van deze cursus ken je de hoofdlijnen van het stel-

sel van milieurecht, de plaats van het milieurecht binnen het

omgevingsrecht en het Europese milieurecht. Je hebt inzicht

in hoe de milieuwetgeving in de Omgevingswet geregeld is en

wat de gevolgen van de Omgevingswet zijn voor alle thema’s.

Voor wieDe Basiscursus Milieurecht is bedoeld voor medewerkers van

overheden en bedrijfsleven die meer willen weten over de

juridische aspecten van het milieubeleid. Om de cursus goed

te kunnen volgen, is minimale juridische kennis een vereiste.

De cursus is ook interessant voor (beginnende) medewerkers

van adviesbureaus en advocatenkantoren en leden van inter-

disciplinaire projectteams.

Het programma• Inleiding milieuwetgeving

• Vergunningverlening

• Algemene regels

• Milieueffectrapportage

• Lucht

• Bodem

• Externe veiligheid

• Geluid

• Afvalstoffenrecht

• Waterkwaliteit

• Natuurbescherming

• Handhaving

Docenten• mr. R.E. (Robert) Wannink is advocaat bij Wannink Advocatuur in Berlicum.

• mr. P.C. (Peter) Cup is juridisch adviseur bij Inspectie Leefomgeving en Transport.

• mr. K. (Katrien) Winterink is advocaat bij Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn in Den

Haag.

• mr. ir. B.W. (Berend) Hoekstra is senior adviseur luchtverontreiniging bij Tauw.

• mr. drs. G.A.J.M. (Gijs) Hoevenaars is werkgroepsecretaris en jurist bij de Commissie

voor de milieueffectrapportage in Utrecht..

• N.K.J. (Nico) Wiggers is directeur bij Wiggers Opleiding en Advies in Arnhem.

• mr. E.T. (Eelco) de Jong is advocaat bij Zypp Advocaten in Arnhem.

• mr. P. (Peter) de Putter is directeur/senior adviseur bij Sterk Consulting BV in Leiden.

• ing. M.J. (Mark) van Leeuwen is adviseur bij MVL advisering in Maassluis.

• ing. P.A. (Peter-Arjen) Boers is adviseur bij Stichting Advisering Bestuursrechtspraak

in Den Haag.



“Brede en zeer informatieve cursus.”

www.geoplan.nl/003

4 dagen€ 2.245,-

Basiscursus MilieurechtInzicht in de hoofdlijnen van het milieurecht

10 Omgevingsrecht en Omgevingswet

Leergang OmgevingsrechtDe dagelijkse praktijk en juridische invulling van het omgevingsrecht

www.geoplan.nl/004

5 dagen€ 2.645,-

11geoplan.nl

Het omgevingsrecht regelt de omgeving waarin wij leven.

Het gaat over milieu, water, natuur en ruimtelijke ordening.

Een dynamisch rechtsgebied dat steeds verandert. Het is

dus belangrijk om op de hoogte te blijven van de laatste

ontwikkelingen. De Leergang Omgevingsrecht gaat in

op de juridische invulling en dagelijkse praktijk van het

omgevingsrecht, nu en onder de Omgevingswet.

• Milieuwetgeving onder de Omgevingswet

• RO-recht onder de Omgevingswet

• Alle milieuthema’s aan bod

• Overzicht over het omgevingsrecht

InhoudOverheden en ondernemers zijn meestal nauw betrokken

bij één of meerdere deelgebieden van het omgevingsrecht:

het ruimtelijk bestuursrecht, milieurecht, waterbeheerrecht of

natuurbeschermingsrecht. Vaak ontbreekt het overzicht. Hoe

steekt de regulering van bedrijven en gebieden in elkaar? Wat

zijn de belangrijkste milieu-, water- en natuurnormen? Hoe

werken die door in het ruimtelijk bestuursrecht? Hoe ziet dit

plaatje eruit als de Omgevingswet in werking treedt?

De Leergang Omgevingsrecht geeft samenhang tussen deze

deelgebieden. We behandelen het omgevingsrecht nu en

straks onder de Omgevingswet. Ten opzichte van de Basis-

cursus Omgevingsrecht is deze leergang een verbreding en

verdieping. Je leert alles over de plaats van milieu-, waterbe-

heer-, natuur- en ruimtelijk ordeningsrecht in het omgevings-

recht. Ook behandelen we de systemen van regulering van

inrichtingen en locaties volgens het huidige en toekomstige

systeem. In de Leergang gaan we in op de relevante milieu-,

water- en natuurnormen en hun juridische grondslag en de

regeling van de milieueffectrapportage.

Voor wieDe Leergang Omgevingsrecht is bestemd voor mensen die

intensief te maken hebben met omgevingsrecht, maar die

te weinig weten over bepaalde wetgeving op het gebied van

milieu, water, natuurbescherming en ruimtelijke ordening. Zoals

medewerkers omgevingsdiensten, beleidsmedewerkers, juris-

ten, vergunningverleners, toezichthouders en handhavers bij

overheden. De Leergang is ook geschikt voor mensen uit het

bedrijfsleven, zoals KAM-managers, adviseurs en advocaten.

Het programmaAlgemene inleiding en kernbepalingen van het omgevingsrecht

• Ruimtelijk ordenings- en milieurecht onder de Omgevingswet

• Verschillen tussen oude stelsel en Omgevingswet

• Milieueffectrapportage

Milieuthema’s met een ruimtelijk karakter

• Geluidhinder en trillingen

• Luchtkwaliteit

• Externe veiligheid

Milieuthema’s met een locatie gebonden karakter

• Afvalstoffenbeheer

• Bodembescherming en -sanering

• Duurzame energie

Water- en natuurthema’s en -normen

• Waterbeheer

• Natuurbescherming

Docenten• mr. drs. H.A. (Erika) Samuels Brusse-van der Linden is advocaat bij Source.law te

Amsterdam.

• mr. A. (Annemarie) Wagenmakers is jurist/werkgroepsecretaris bij Commissie m.e.r.

te Utrecht.

• ing. E. (Ed) Goudriaan is adviseur geluid bij LBP Sight te Nieuwegein.

• mr. M. (Mark) van Leeuwen is directeur bij MVL advisering te Maassluis.

• mr. B. (Berend) Hoekstra is senior consultant bij Tauw bv te Deventer.


Haag.

• mr. P. (Peter) de Putter is directeur/senior-adviseur bij Sterk Consulting in Leiden.

• mr. R.E. (Robert) Wannink is advocaat bij Wannink Advocatuur in Berlicum.

• mr. E.T. (Eelco) de Jong is advocaat bij Zypp advocaten in Arnhem.



Het stelsel van het omgevingsrecht blijft volop in beweging.

Op veel deelgebieden volgt de jurisprudentie elkaar op,

terwijl milieu en het ruimtelijk bestuursrecht steeds meer

met elkaar verbonden raken. Voor een ieder werkzaam in

het vakgebied is het zaak om goed bij te blijven.

• Actuele jurisprudentie RO, bouwen milieurecht

• Gevolgen voor de praktijk

• Stand van zaken Omgevingswet

InhoudBelangrijke recente ontwikkelingen zijn bijvoorbeeld de

diensten richtlijn, de ontwikkelingen rond stikstof, PFAS en de

kruimelgevallenregeling. Ook worden verschillende beleids-

velden meer op elkaar afgestemd. Milieu en ruimtelijke

ordening zijn richting de Omgevingswet steeds meer met

elkaar verbonden. Onderwerpen als water, geluid, externe

veiligheid, natuurbescherming en luchtkwaliteit zijn van grote

invloed op het ruimtelijke beleid en de regelgeving.

Reden genoeg om geregeld uitgebreid stil te staan bij alle ont-

wikkelingen. Om weer overzicht te krijgen voor de gevolgen

en mogelijkheden voor uw praktijk. Daar is deze cursus ideaal

voor. In één dag ben je weer bijgepraat over alle ontwikkelin-

gen van grofweg het afgelopen jaar. Na de cursus weet je met

welke jurisprudentie je rekening moet houden en welke lijn er

in de jurisprudentie zit. Je weet wat er veranderd is, wat er gaat

veranderen en wat de gevolgen daarvan zijn voor jouw werk-

situatie.

Voor wieDeze juridische cursus is bestemd voor personen die een

aantal jaren werkervaring hebben op het vakgebied van het

omgevingsrecht, waaronder (juridisch) beleidsmedewerkers

ruimtelijke ordening, milieu, bouw en woningtoezicht van rijk,

provincie, omgevingsdienst of gemeente. Ook zeer geschikt

voor medewerkers van adviesbureaus, projectontwikkelaars

en advocatenkantoren.

Het programma• Actualiteiten ruimtelijk ordeningsrecht inclusief jurisprudentie

• Actualiteiten Wet Natuurbescherming en Aanvullingswet

natuur

• Actualiteiten Milieu- en waterrecht: jurisprudentie

• Omgevingswet: laatste stand van zaken

Docenten• mr. R.E. (Robert) Wannink is advocaat bij Wannink Advocatuur in Berlicum


Inschrijven en informatieGa naar www. geoplan.nl/005 voor de actuele startdata en

om direct in te schrijven.

“ Het was weer een genot om de cursus bij te wonen. Na afloop ga je met een goed gevoel weg, omdat je echt wat hebt opgestoken in een korte tijd.”

www.geoplan.nl/005

1 dag€ 745,-

Actualiteiten omgevingsrechtUitgebreid stilstaan bij de meest recente ontwikkelingen in het omgevingsrecht


Opstellen omgevingsvisieLeer in een dag een integrale omgevingsvisie op te stellen

www.geoplan.nl/015

1 dag€ 745,-

13geoplan.nl

De omgevingsvisie is één van de zes kerninstrumenten uit

de Omgevingswet. De omgevingsvisie is een strategische

visie voor de lange termijn voor de gehele fysieke

leefomgeving.

• Rijks, provinciaal en gemeentelijk niveau

• Omgevingsvisie en kwaliteit

• Participatie en co-creatie

• Met workshop

InhoudDe omgevingsvisie heeft dan ook betrekking op alle terrei-

nen van de leefomgeving. Een omgevingsvisie gaat in op de

samenhang tussen ruimte, water, milieu, natuur, landschap,

verkeer en vervoer, infrastructuur en cultureel erfgoed. Voor-

uitlopend op de inwerkingtreding van de Omgevingswet lo-

pen een aantal pilots met de omgevingsvisie. Om grip op de

omgevingsvisie te krijgen, organiseert Geoplan een praktische

cursus over het opstellen van dit instrument. De docenten zijn

ervaren adviseurs die zelf al vanaf het programma Pilots om-

gevingsvisie betrokken waren bij de omgevingsvisie.

In de cursus komen verschillende aspecten van de omge-

vingsvisie aan bod, zoals de positionering, de omgevingsvisie

op rijks, provinciaal en gemeentelijk niveau, ruimtelijke kwali-

teit en de relatie met het grondbeleid en m.e.r.. In het kader

van de veranderende rol van de overheid komen ook onder-

werpen als participatie, co-creatie en het creëren van draag-

vlak voor een omgevingsvisie uitgebreid aan bod. Tijdens de

workshop aan het einde van de cursus leer je de opgedane

kennis in de praktijk te brengen.

Voor wieDe cursus is bestemd voor beleidsmedewerkers ruimtelijke

ordening, grondzaken en omgeving. Zij zijn werkzaam bij ge-

meenten, provincies en het Rijk en zijn betrokken bij het op-

stellen van omgevingsvisies en/of ruimtelijk beleid. Tevens is

de cursus interessant voor adviseurs en projectleiders.

Het programma• Achtergrond en positionering

• Omgevingsvisies op rijks, provinciaal en gemeentelijk niveau

• Verschijningsvorm

• Omgevingsvisie en kwaliteit

• Relatie met grondbeleid en m.e.r.

• Omgevingsvisie, aanpak

• Workshop

Docenten• drs. G.B. (Gerwin) Gabry is senior planoloog/ projectleider bij KuiperCompagnons in

Rotterdam.

• drs. D.J.A.P.M. (Derk-Jan) Verhaak is senior adviseur bij Rho adviseurs voor

leefruimte in Rotterdam.



“ Cursus overtrof mijn verwachtingen. Cursusleiders waren zeer goed op de hoogte en konden op een praktisch niveau meedenken met de dilemma’s waar we tegenaan lopen.”

De agrarische sector heeft haar eigen specifieke

regels. Ondanks dat inmiddels veel regels integraal zijn

opgenomen in het Activiteitenbesluit en straks in het

Besluit Activiteiten Leefomgeving vraagt een veehouderij

om een maatwerkbenadering. Hoe kan worden

omgegaan met specifiek knelpunten, uitbreidingsplannen

en klachten?

• Alle relevante wetgeving op een rij

• Een must voor milieuprofessionals in de agrarische sector

• Agrarische regelgeving onder de Omgevingswet

• Deskundige en praktijkgerichte docent

InhoudDe regelgeving bij elkaar is een complex geheel dat vraagt

om kennis en inzicht. Kennis en inzicht die nodig zijn om te

ontdekken hoe gewenste ontwikkelingen mogelijk worden

gemaakt en ongewenste kunnen worden tegengehouden.

In deze cursus wordt inzicht gegeven in de agrarische regels

binnen het omgevingsrecht. Na het volgen van deze cursus

ben je in staat om vanuit een helicopterview in te zoomen

op agrarische vraagstukken. In feite is het een uitleg van het

omgevingsrecht zoals dat geldt voor inrichtingen, maar dan

toegespitst op de agrarische sector.

Voor wieDe cursus is met name bedoeld voor vergunningverleners,

daarnaast ook voor beleidsmedewerkers en handhavers van

gemeente, provincies en omgevingsdiensten. De cursus is

zowel geschikt voor personen die al ervaring hebben met het

omgevingsrecht, als personen die dit nog niet hebben en aan

de hand van agrarische casussen worden ingeleid.

Een algemene kennis van weten regelgeving en/of agrarische

sector is wel een pré. Zaken als de omgevingsvergunning be-

perkte milieutoets, milieueffectrapportage (m.e.r.) etc. komen

aan de orde op zodanige wijze dat die begrippen tastbaar wor-

den. Qua ontwikkelen van kennis richt de cursus zich vooral op

de brede helicopterview; qua vaardigheid wordt aangeleerd om

vanuit die brede kennis specifieke vragen te beantwoorden.

Het programma• Agrarische milieuregelgeving

• Relatie met m.e.r.

• Bijzondere wetten veehouderij inrichtingen

• Overige relevante wetten

• Activiteitenbesluit en Besluit Activiteiten Leefomgeving

• Casuïstiek

Docent• W. (Willem) Foppen is directeur / omgevingsjurist bij Omgevingmanager in Urk.



“ Informatief en goed toepasbaar in de praktijk.”

www.geoplan.nl/006

1 dag€ 745,-

Agrarische regels in het omgevingsrechtWat betekent de agrarische regelgeving in de praktijk?


Milieueffectrapportage voor plannen en projectenZelfstandig management van een plan- en projectmilieueffectrapportageprocedure (m.e.r.)

www.geoplan.nl/008

3 dagen€ 1.845,-

15geoplan.nl

In de verschillende fasen van een m.e.r.-procedure

spelen diverse factoren en belanghebbenden een rol. In

de praktijk blijkt dat het niet eenvoudig is om een goed

overzicht te krijgen van de gehele procedure en de taken

en verantwoordelijkheden van de diverse betrokkenen.

• De werking van het instrument milieueffectrapportage

• Hoe kan ik efficiënt een milieueffectrapportage opstellen?

• M.e.r en Omgevingswet

• Gezondheid, klimaat en landschap in de m.e.r.

• De rol van de verschillende betrokken partijen en

burgerparticipatie

InhoudVoor het succesvol doorlopen van een milieueffectrappor-

tage zijn bovenstaande aspecten van cruciaal belang. On-

duidelijkheden en onnauwkeurigheden kunnen leiden tot

vertragingen in het plan- en besluitvormingsproces en kun-

nen daardoor consequenties hebben voor de voortgang en

de kosten. Gedurende de cursus worden door verschillende

sprekers alle invalshoeken van milieueffectrapportage belicht.

De inleidingen en discussies worden afgewisseld met work-

shops waarin je zelf aan de slag gaat. Ook gaan we in de cur-

sus in op de actualiteiten rond m.e.r., zoals de rol van gezond-

heid, klimaat, burgerparticipatie en landschap in de m.e.r. en

natuurlijk wordt ingegaan op m.e.r. onder de Omgevingswet.

Voor wieDe cursus ‘Milieueffectrapportage voor plannen en projecten’

is bestemd voor iedereen die, zowel vanuit de overheid als

vanuit het bedrijfsleven, te maken heeft of in de nabije toe-

komst te maken zal krijgen met milieueffectrapportage. In de

praktijk zijn dit vooral medewerkers RO en milieu bij advies-

bureaus, gemeenten, omgevingsdiensten, provincies, water-

schappen en de rijksoverheid.

Het programmaBasis en weten regelgeving

• Inleiding op m.e.r.

• Commissie m.e.r., rolverdeling, initiatiefnemer en bevoegd

gezag

• Het Besluit m.e.r.

• Management van het m.e.r. door de initiatiefnemer

Tips en trucs, actualiteiten, de praktijk

• Aanpak van de verschillende m.e.r.-onderdelen

• Gezondheid, klimaat en landschap en ruimtelijke kwaliteit in

m.e.r.

• Rollenpatronen en de rapportage

• Presenteren en vergelijken van alternatieven

• De rol van inspraak en van participatie

• M.e.r.-beoordeling

Jurisprudentie en Omgevingswet

• M.e.r.-jurisprudentie

• M.e.r. en de Omgevingswet

• Casus op gemeentelijk niveau

Docenten• drs. J.H.A.M. (Jos) van der Wijst is werkzaam als coördinator Milieueffectrapportage

bij de provincie Noord-Brabant

• drs. K.M. (Karin) van der Wel is adviseur milieueffectrapportage bij Arcadis.

• H.E. (Eric) Dorenbos is HSE manager bij de Nederlandse Aardolie Maatschappij in

Assen.

• mr. drs. G.A.J.M. (Gijs) Hoevenaars is werkgroepsecretaris en jurist bij de Commissie

voor de milieueffectrapportage in Utrecht.

• drs. E.M. (Ewald) Korevaar is adviseur bij EW Milieu-advies in Utrecht.



“ Gedegen en compleet. Informatie en kennis werd goed gedeeld en de inbreng van gastsprekers was een toegevoegde waarde.”

Het is niet gemakkelijk om in het overvolle Nederland

geaccepteerde oplossingen te vinden voor initiatieven zoals

aanleg van windparken, hangplekken voor jongeren en

renovaties van wijken. De burger wordt mondiger en emoties

kunnen hoog oplopen tijdens bijeenkomsten. Ook in kleinere

overleggen lijkt redelijkheid soms ver te zoeken. Hoe hou je

daarbij emoties in toom? En hoe bereik je een aanvaardbaar

resultaat?

• Opnieuw aangepast aan de laatste ontwikkelingen

• Inzicht in groepsgedrag en archetypes

• Gereedschappen om effectief met emoties om te gaan

• Succesvol onderhandelen met burgers en actiegroepen

• In vier stappen naar een succesvolle dialoog

InhoudDe overheid wil graag betrokken burgers. De Omgevingswet

is daar een voorbeeld van. Maar overheden voelen ook de

druk om projecten op tijd, binnen budget en binnen beleids-

kaders uit te voeren. Burgers en actiegroepen worden mon-

diger en stellen steeds vaker eisen waar overheden vaak geen

budget voor hebben. Dit koorddansen tussen burgers en

overheid vraagt om communicatieve vaardigheden en kennis

van onderhandelingsprocessen.

De tweedaagse cursus ‘Greep op bewonersbijeenkomsten’

helpt je in vier stappen om succesvolle bijeenkomsten te

creëren. Je leert constructieve gesprekken te voeren met ac-

tievoerders en hoe je eigen emoties en emoties in de zaal

in toom houdt. Ook leer je hoe je hoge verwachtingen van

burgers vertaalt in realistische resultaten en krijg je tips uit de

praktijk over strategie, werkvormen en communicatie met

kritische burgers en belangengroepen. Zo krijg je grip op je

projectomgeving.

In deze praktische cursus leer je aan de hand van échte cases

in vier stappen greep te krijgen op de dialoog met kritische

bewoners en actiegroepen. Met de komst van de Omgevings-

wet is deze training nóg relevanter voor eenieder die werkt in

de publieke sector!

Voor wieDeze training is bedoeld voor projectleiders en inhoudelijk

deskundigen van overheden, woningcorporaties, waterschap-

pen en adviesbureaus die moeten optreden op bewoners-

bijeenkomsten of in overleggen met bewoners. De training is

ook een verrijking voor organisatoren van bijeenkomsten die

werkzaam zijn in bovenstaande sectoren.

De training wordt in een kleine groep van maximaal 10 personen

gegeven en er is veel aandacht voor een persoonlijke aanpak en

vragen.

Het programmaStap 1

• Een gedegen aanpak: strategie, valkuilen en werkvormen

• Belangrijkste missers bij groepsbijeenkomsten

• Praktische werkvormen

Stap 2

• Begrijpen van groepsgedrag en risico-perceptie burgers

• Groepsgedrag en groepsemoties

• Risico-perceptie van burgers

Stap 3

• Van emotioneel en verstorend gedrag naar constructieve

dialoog

• Jouw communicatiestijl, conflicterende karakters en hoe

hiermee om te gaan

• Archetypes: veel terugkerende persoonlijkheden in bewo-

nersbijeenkomsten

Stap 4

• Onderken dat dialoog met burgers/actiegroepen een onder-

handelingsproces is

• Hoe voorkom je dat er een win-verlies situatie ontstaat

• Een effectieve onderhandelingsstrategie voor de publieke

ruimte

Docent• drs. V.J. (Victor) Coenen is adviseur bij Witteveen+Bos in Den Haag.



“Deze zeer praktijkgerichte cursus is een verrijking op mijn werk. Ik heb zo veel geleerd.”

www.geoplan.nl/007

2 dagen€ 1.445,-

Greep op bewonersbijeenkomstenIn vier stappen naar succesvolle bewonersbijeenkomsten


17geoplan.nl

Omdat onze docenten erg belangrijk voor ons zijn maar zeker ook voor

u, stellen we een aantal docenten graag aan u voor. Zo krijgt u een beeld

van waar zij vandaan komen en wat zij u kunnen brengen.

VICTOR COENENSENIOR ADVISEUR PLANECONOMIE BIJ WITTEVEEN+BOS.

“In gesprek met burgers, makkelijker gezegd dan gedaan”

Sinds 2004 verzorgt Geoplan een training over de

praktische kanten van burgerparticipatie. Hoewel

de bestuurlijk context steeds verandert, blijft de

interactie tussen initiatiefnemer (overheid, bedrijven,

adviseurs) en omwonenden wonderwel gelijk. Trainer

Victor Coenen legt uit: “Uiteindelijk moet je altijd

een daadwerkelijk gesprek aangaan, ongeacht het

juridische kader.” Maar hoe pakt je dat aan? Onze

training helpt je op weg.

Een gesprek aangaan is makkelijker gezegd dan gedaan.

Zeker omdat er, volgens Coenen, veel onvermoede

kanten aan zo’n gesprek zitten. “Vaak onderschatten we

bijvoorbeeld de groepsdruk. Mensen gedragen zich in een

groep écht anders dan in een één-op-één situatie. In de

training bieden we ideeën over hoe hiermee om te gaan.”

‘Wij tegen zij’Ook het ‘wij tegen zij’-karakter van bijeenkomsten is een

belangrijk obstakel. De indeling van een zaal kan dit gevoel

versterken of juist verminderen. Verder is de houding van de

initiatiefnemer cruciaal voor de perceptie van omwonenden

en dat geldt zeker in moeilijke, emotionele situaties.

Coenen: “Er komt veel bij kijken om tegenstellingen te

overwinnen en zeker bij controversiële projecten moeten de

details kloppen.”

Het ‘Belang van de Zaal’In participatie is Coenen altijd op zoek naar ‘Het Belang

van de Zaal’. Hij legt uit: “Een praktisch voorbeeld: vroeger

zei ik als voorzitter dat we een bijeenkomst rond 21.30

uur willen afronden. Dat leidde vaak tot kritische reacties

omdat omwonenden zich snel verzetten tegen deze

opgelegde regie. Tegenwoordig zeg ik dat waarschijnlijk

veel ouders in de zaal een oppas hebben en dat we hun

een plezier zouden doen als we rond 21.30 uur afronden.

Weinigen in de zaal hebben bezwaar tegen een dergelijk

Belang van de Zaal.”

Dit ‘Leitmotiv’ geldt ook voor andere aspecten. “Onlangs

had een kleine gemeente een probleem met de acceptatie

van woningbouw in een dorpje. Enkele direct omwonenden

maakten bezwaren tegen het verlies van uitzicht en ze

hadden een deel van het dorp meegekregen. Het vreemde

was dat de discussie over het uitzicht ging en niet over de

leegloop en het verdwijnen van de school en bushalte in

het dorp. Mijn advies was om in het volgende gesprek ook

te bespreken hoe de nieuwbouw de kwijnende kern een

impuls kon geven. Dat is immers in het belang van het dorp.”

Niet naïef zijnHet is belangrijk om de dialoog open en constructief

aan te gaan, maar tegelijkertijd niet naïef te zijn.

“Bewust of onbewust nemen gesprekspartners een

onderhandelingspositie in. Vrijwel iedere dialoog met

omwonenden is een vorm van onderhandelen. De principes

en technieken van onderhandelen met omwonenden

moeten bekend zijn. Dat betekent de krachtenvelden en

de belangen van individuele spelers kennen. Soms wordt er

een krachtenveldanalyse op organisatieniveau gedaan, maar

zeker in kleinere projecten hebben individuen belangen. Dan

is het belangrijk om ménsen goed te doorgronden.”

Theorie en praktijk verbindenVeel ambtenaren bij gemeentes, provincies en

waterschappen, maar ook projectontwikkelaars en adviseurs

krijgen vaker te maken met kritische omwonenden. De

Omgevingswet geeft een nieuwe impuls aan de participatie.

Het dus cruciaal de mechanismen te doorgronden en de

dialoog met een praktische gereedschapskist aan te gaan.

De tweedaagse training van Geoplan geeft inzicht in deze

mechanismen en biedt praktische communicatie-adviezen.

Victor Coenen: “We verbinden theorie en praktijk, en maken

dit direct toepasbaar. In de afgelopen 15 jaar is de training

geperfectioneerd en vrijwel alle cursisten waarderen de

training met een 8 of zelfs hoger. Dat onderstreept dat we in

een behoefte voorzien.”

17

Het omgevingsplan is het integrale afwegingskader

voor keuzes wat betreft de fysieke leefomgeving. Dit

betekent dat beleid en regelgeving bij het maken van een

omgevingsplan betrokken moeten worden.

• Alle relevante thema’s in het omgevingsplan

• Actuele jurisprudentie

• Jouw plannen klaar voor de Raad van State

• Wat wordt in de Omgevingswet gevraagd?

InhoudDe afstemming en het goed inpassen van de diverse thema’s

in het omgevingsplan is een complexe opgave. Bij het opstel-

len van een omgevingsplan moet rekening gehouden worden

met cultuurhistorie, soorten- en gebiedsbescherming, water-

belangen en milieubelangen, zoals geluid, externe veiligheid,

geur, luchtkwaliteit, bodem en water. Daarnaast moet men

rekening houden met de in de grond aanwezige dan wel te

verwachten archeologische waarden.

Deze cursus geeft inzicht in wat je kunt doen om te zorgen

dat jouw ruimtelijke plannen de toets van de Raad van State

doorstaat. We kijken naar wat in de Omgevingswet gevraagd

wordt. In deze cursus wordt ingegaan op de inhoud van diver-

se relevante weten beleidsontwikkelingen en jurisprudentie.

Ook behandelen we de methoden en instrumenten voor het

vastleggen van inhoudelijke thema’s in ruimtelijke plannen en

de uitvoeringsaspecten. In de cursus komen veel praktijkvoor-

beelden aan bod: hoe implementeer je de thema’s in proces

en plan?

Voor wieDeze cursus is geschikt voor degenen die reeds ervaring met

en kennis van bestemmingsplannen hebben. Zoals bijvoor-

beeld medewerkers van overheden die bestemmingsplan-

nen hebben opgesteld, toetsen of maken zoals medewerkers

ruimtelijke ordening, stedenbouwkundigen, milieu, verkeer &

vervoer en bouwen woningtoezicht. Ook geschikt voor me-

dewerkers van adviesbureaus en projectontwikkelaars.

Het programma• Inleiding op de cursus

• Milieuthema’s in het omgevingsplan

• Bedrijven en milieuzonering

• Water in het omgevingsplan

• Natuurwetgeving in het omgevingsplan

• Archeologie in het omgevingsplan

• Beeldkwaliteitsplan en welstandstoets in relatie tot het om-

gevingsplan

Docenten• ir. E.H.J.M. (Ernest) de Groot is senior adviseur ruimtelijke ordening en landschap bij

gemeente Uden en lid van het dagelijks bestuur bij Waterschap Aa en Maas.

• drs. H.L.M. (Ria) Berkvens is adviseur archeologie en erfgoed bij Omgevingsdienst

Zuidoost-Brabant in Eindhoven.

• ing. L. (Luc) Bruinsma is senior ecoloog bij Tauw in Deventer.

• ing. T. (Tom) Seebregts is adviseur bij UrbiTom in Den Bosch.

• mr. drs. Y.L.M. (Yvonne) van Liebergen is juridisch adviseur bij BRO in Boxtel.



“ Goede verzorgde cursus waarbij het met name erg prettig is dat er verschillende vakdocenten met veel praktijkervaring aan mee werken.”

www.geoplan.nl/009

2 dagen € 1.445,-

Omgevingsaspecten in ruimtelijke plannenGrijze, groene en blauwe thema’s bij het maken en toetsen van omgevingsplannen


Opzet en gevolgen OmgevingswetOpzet Omgevingswet en gevolgen voor medewerkers en organisatie

www.geoplan.nl/010

1 dag€ 745,-

19geoplan.nl

In 2021 treedt de Omgevingswet in werking. De

Omgevingswet vereenvoudigt de regelgeving voor de

fysieke leefomgeving. Ook biedt de wet meer ruimte voor

initiatiefnemers en geeft het lokale besturen meer ruimte

voor maatwerk. Maar de Omgevingswet is meer dan

alleen een wetswijziging. De nieuwe wet heeft ook grote

gevolgen voor jouw manier van werken en de inrichting

van jouw organisatie.

• Doelstellingen Omgevingswet

• Systematiek omgevingswet en uitvoeringsbesluiten

• Inzicht in de gevolgen voor jouw werkzaamheden en

organisatie

• Impact op bestaande afdelingen en teams

InhoudDe insteek van de cursus is vooral om bewustzijn te creëren

over de komst van de Omgevingswet en de gevolgen hiervan

voor de medewerkers en de organisatie: een andere bena-

dering en een andere manier van werken. Tijdens het och-

tenddeel van de cursus Opzet en gevolgen Omgevingswet

komt de stand van zaken van het wetgevingstraject aan bod

en wordt de Omgevingswet, de vier AMvB’s en de bijbeho-

rende invoeringswetgeving behandeld. Daarbij zal zo veel

mogelijk een vergelijking worden gemaakt tussen de nieuwe

Omgevingswet en de nu geldende weten regelgeving, om

een goed beeld te geven van de wijzigingen.

De Omgevingswet is echter meer dan alleen een wetswijzing.

De wet vraagt om een andere manier van werken die initiatie-

ven uit de samenleving begeleidt en uitgaat van samenwerking

met alle betrokken partijen. Van medewerkers van overheden

wordt gevraagd over de muren van eigen taken te kijken. En ook

om eerder experts, belanghebbenden en ervaringsdeskundigen

bij het proces te betrekken. Daarom geeft het middagdeel van

de cursus inzicht in de uitdagingen die de Omgevingswet gaat

geven voor bijvoorbeeld de gemeentelijke organisatie en omge-

vingsdiensten en wat voor impact dat kan hebben op de mede-

werkers, afdelingen en teams.

Het programma wordt uitgevoerd door twee docenten. Beide

docenten kijken vanuit hun eigen specialisme naar de Omge-

vingswet en de gevolgen daarvan voor jouw werk en organisatie.

Voor wie?Deze cursus is bedoeld voor alle medewerkers bij gemeenten,

provincies en omgevingsdiensten die inzicht willen verkrijgen

in de gevolgen van de Omgevingswet. Denk daarbij niet al-

leen aan vergunningverleners, beleidsmedewerkers, juristen,

toezichthouders, programmamanagers, implementatiemana-

gers, projectleiders Omgevingswet, maar ook aan raadsleden,

burgemeesters en wethouders. De cursus is ook geschikt

voor adviesbureaus en initiatiefnemers die meer inzicht willen

in de gevolgen van de wet voor de ambtelijke organisatie.

Het programma• Doelstelling van de Omgevingswet

• De systematiek en de nieuwe regels en instrumenten

• De werking van het belangrijkste instrumenten, waaronder

vooral het omgevingsplan

• Het overgangsrecht

• Gevolgen voor jouw werkzaamheden

• Doorkijk naar de mogelijke gevolgen voor de organisatie

• Impact op de bestaande afdelingen en teams

Docenten• mr. drs. H.A. (Erika) Samuels Brusse-van der Linden is advocaat bij Source.law te

Amsterdam.

• H. (Herbert) Dekkers is verantwoordelijk voor strategie, beleid en richting bij

Omgevingsdienst IJmond en voorzitter van het vakberaad VTH van

Omgevingsdienst NL



De nieuwe Omgevingswet komt eraan en zorgt voor

een ingrijpende wijziging van het recht voor de fysieke

leefomgeving waarbij meer onderwerpen op een

decentraal niveau worden geregeld.

• Speciaal voor bouwen projectontwikkelaars

• Leer meer over de mogelijkheden

• Krijg grip op de kansen en risico’s

InhoudTijdens deze cursus leer je welke nieuwe mogelijkheden de

Omgevingswet biedt, maar ook hoe je met risico’s uit de Om-

gevingswet om kunt gaan. Zo beschik je over de juiste kennis

om je projecten onder de Omgevingswet uit te voeren. In de

cursus behandelen we de Omgevingswet vanuit het perspec-

tief van bouwers en projectontwikkelaars. Dat doen we aan de

hand van drie stappen: eerst behandelen we kort de huidige

situatie onder de Wet ruimtelijke ordening en Wet algemene

bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Daarna bespreken we

de mogelijkheden onder de Crisis- en herstelwet. Als derde

bespreken we de uitgangspunten, centrale begrippen en in-

strumenten van de Omgevingswet. In al deze drie stappen

staat de vraag centraal: waar liggen de kansen en risico’s? We

sluiten de cursus af met een casus om de opgedane kennis in

de praktijk te brengen.

Voor wieDe cursus is bedoeld voor projectontwikkelaars, projectleiders,

medewerkers van bouwondernemingen en andere markt-

partijen die meer willen weten over de mogelijkheden die de

Omgevingswet en het huidige omgevingsrecht nu al bieden

voor hun plannen en projecten.

Het programma• De Omgevingswet in vogelvlucht

• Verschillen oude stelsel

• Uitgangspunten

• Instrumenten

• Kernbegrippen

• Participatie

• Casus: Oefenen met de Omgevingswet

Docent• mr. drs. H.A. (Erika) Samuels Brusse-van der Linden is advocaat bij Source.law te

Amsterdam.



www.geoplan.nl/011

1 dag€ 745,-

Omgevingswet voor bouwen projectontwikkelaarsMogelijkheden en risico’s van de Omgevingswet


Participatie en OmgevingswetKrijg grip op het zinvol betrekken van de omgeving onder de Omgevingswet

www.geoplan.nl/013

1 dag€ 745,-

21geoplan.nl

In de Omgevingswet speelt participatie een essentiële rol.

De wet biedt ruimte voor initiatiefnemers, maar legt ook

plichten bij hen neer. Participatie, het betrekken van de

omgeving bij planontwikkeling, is er daar één van.

• Kwaliteitsborging van interactie

• Rollen initiatiefnemer, omgeving en overheid

• Betere plannen en meer draagvlak

• Praktijkcasus

InhoudHet tijdig betrekken van belanghebbenden door initiatiefne-

mers en gemeenten levert betere plannen en meer draagvlak

op. Participatie is volgens de Omgevingswet maatwerk. Hoe

organiseer je dan betekenisvolle participatie? Hoe ga je om

met verschillen in kennisniveau? Hoe breng je tegenstrijdige

belangen in balans? Hoe zorg je voor eenduidige uitkomsten

als meer mensen meepraten? En wat is daarbij de rol van de

initiatiefnemer, de omgeving en de overheid?

De cursus geeft praktische handvatten voor participatie als

maatwerk. We gaan in op de vrijheid die de Omgevingswet

biedt, de valkuilen die met die vrijheid meekomen en de

‘knoppen’ waarmee je dit goed kunt inregelen. We benaderen

participatie vanuit de verschillende rollen die betrokken partij-

en onder de nieuwe wet hebben. En we bieden de gelegen-

heid de inzichten toe te passen op een eigen casus. Daarmee

kun je participatie nu al succesvol inzetten in jouw projecten.

Voor wieDe cursus is bestemd voor zowel bedrijven, maatschappe-

lijke organisaties als overheden. Het integrale karakter van

de Omgevingswet maakt de cursus interessant voor ieder-

een die met de Omgevingswet te maken krijgt: initiatiefne-

mers en belangenvertegenwoordigers, beleidsontwikkelaars

en -medewerkers, omgevingsmanagers en communicatie-

professionals, zakelijke adviseurs en bestuursassistenten als

ook bestuurders en politici.

Het programma• Participatie als maatschappelijke trend

• Participatie in de Omgevingswet

• Juridische verankering

• Participatie als gezamenlijke opgave

• Rollen en taakverdeling

• Participatie als ontwikkeltool

• Instrumenten voor participatie: van social media tot

pop-up-event

• Workshop: participatie in de praktijk

Docent• drs. G.B. (Gerwin) Gabry is programmadirecteur Omgevingswet bij

KuiperCompagnons in Rotterdam.

• E. (Eric) Vink is senior adviseur bij Awareness in Den Haag.



“Zeer prettige en kundige docenten.”

Met de komst van de Omgevingswet gaat er veel

veranderen wat betreft inhoud en de toepassing van

gemeentelijke verordeningen, zoals de Algemene

Plaatselijke Verordening (APV).

• De huidige relatie tussen gemeentelijke verordeningen en

het bestemmingsplan

• De inhoud van het omgevingsplan

• Vooruitblik Omgevingswet

InhoudNu al is vaak onduidelijk welke zaken in een gemeentelijke

verordening kunnen worden geregeld en wat voor gevolgen

dit heeft voor de inhoud van het bestemmingsplan. Boven-

dien is het de bedoeling dat gemeentelijke verordeningen

voor een belangrijk gedeelte opgaan in het omgevingsplan.

Onder het huidige recht blijkt de relatie tussen gemeentelijke

verordeningen en het bestemmingsplan al problematisch.

De Raad van State vernietigt veel bestemmingsplannen, juist

omdat de gemeenteraad ervan uitgaat dat bepaalde onderwer-

pen niet in het bestemmingsplan hoeven te worden geregeld,

omdat hetzelfde onderwerp al in een gemeentelijke verorde-

ning is geregeld, zoals de Algemene Plaatselijke Verordening

(APV) of een verordening op grond van het Activiteitenbesluit

milieubeheer dan wel een verordening op grond van de Wet

geurhinder en veehouderij.

Zaak dus voor iedereen die betrokken is bij het maken en be-

oordelen van bestemmingsplannen om inzicht te krijgen in

deze materie, zodat bij het opstellen van bestemmingsplan-

nen al rekening kan worden gehouden met de inhoud van

gemeentelijke verordeningen zoals de APV. De inhoud van

het bestemmingsplan wordt daardoor juridisch in beroeps-

procedures beter houdbaar. Wellicht kan bij het opstellen van

de regels van nieuwe bestemmingsplannen al worden voor-

uitgelopen op de nieuwe Omgevingswet.

In de cursus wordt de verhouding tussen het bestemmings-

plan en lokale verordeningen behandeld. Ook geeft de cursus

inzicht aan bestemmingsplanmakers (juristen en planologen)

met welke verordeningen rekening moet worden gehouden

bij het maken van bestemmingsplannen en op welke wijze.

Voor wieDe cursus is bestemd voor iedereen die betrokken is bij het

opstellen of interpreteren van bestemmingsplannen. Voor

deelname aan de cursus wordt basiskennis van bestemmings-

plannen verwacht.

Het programmaDe inhoud van het bestemmingsplan:

• artikel 3.1 Wro

• bestemmingsplan verbrede reikwijdte

• inhoud van de planregels

• strijdige gebruik

• voorbeelden van planregels in relatie tot gemeentelijke veror-

deningen

De inhoud van relevante gemeentelijke verordeningen:

• strijdigheid

• evenementen

• horeca (paracommercie),

• huisvestingsverordening,

• bouwverordening,

• erfgoedverordening,

• de verordening op grond van de Telecommunicatiewet

Omgevingswet en het omgevingsplan:

• hoofdkarakteristiek

• omgevingsplan

• integratie lokale verordeningen.

Docent• Mr C.W.M. (Kees) van Alphen is eigenaar van Van Alphen Advies te Geffen.



www.geoplan.nl/014

1 dag€ 745,-

Van APV naar omgevingsplanGevolgen van de Omgevingswet voor gemeentelijke verordeningen

22

Omgevingsrecht en Omgevingswet

ERIKA SAMUELS BRUSSE-VAN DER LINDEN

Goed voorbereiden op de nieuwe OmgevingswetHet omgevingsrecht is van oudsher een breed onderwerp

dat altijd in beweging is. Er zijn continu nieuwe

ontwikkelingen. Zo treedt op 1 januari 2021 de nieuwe

Omgevingswet in werking. De invoering van deze nieuwe

wet verandert het werkveld ingrijpend. Op dat moment

ontstaat een compleet nieuw kader. Mijn werkveld staat

onder grote druk om klaar te zijn voor deze wet. Daar

ligt momenteel ook het zwaartepunt van mijn werk als

advocaat. Ik besteed op dit moment een groot deel van

mijn tijd aan het voorbereiden van mijn klantrelaties op de

komst van deze wet. Mijn kennis deel ik niet alleen met

hen. Met cursussen over de Omgevingswet bij Geoplan

probeer ik mijn expertise over te dragen op anderen.

Steeds op zoek naar interactieIk werk al jaren als docent bij Geoplan en doe dat

met heel veel plezier. In mijn cursussen ga ik een stap

verder dan puur het overdragen van kennis. Tijdens

de bijeenkomsten zoek ik bewust de interactie met

studenten. Daarom vind ik het prettig dat de groepen

klein zijn en de studenten zeer actief. Zij zijn gemotiveerd

en willen echt iets leren. Het voordeel aan echte interactie

is dat ik geregeld zelf ook nieuwe inzichten krijg. Dit

tweerichtingsverkeer geeft me veel energie.

“Studenten geven me energie en nieuwe inzichten”

De diversiteit van omgevingsrecht is enorm

In de loop der jaren heb ik diverse specialismen

binnen het omgevingsrecht opgebouwd. Dat gaat

bijna automatisch omdat het zo’n breed en interessant

vakgebied is. In mijn werk koppel ik de theorie steeds

aan de praktijk. Die vertaalslag is goed te maken omdat

ik een diverse groep klanten ondersteun; van overheden

tot private partijen zoals projectontwikkelaars, industriële

bedrijven en retailers. Ik adviseer deze partijen over

procedures met betrekking tot omgevingsvergunningen

voor bouwen, milieu en transformatieprojecten.

Andere adviesgebieden zijn bestemmingsplannen

en maatwerkvoorschriften. Maar ook

handhavingsprocedures, zoals lasten onder dwangsom,

bestuursdwang en bestuurlijke boete, behoren tot mijn

specialisme. Tot slot adviseer ik over zaken op het vlak van

het algemeen bestuursrecht, zoals Wob-verzoeken en

subsidiezaken. Deze waaier aan activiteiten onderstreept

voor mij de diversiteit van mijn vakgebied. Ik raak er dan

ook nooit over uitgepraat en deel mijn enthousiasme

graag met studenten.

23

Omdat onze docenten erg belangrijk voor ons zijn maar zeker ook

voor u, stellen we een aantal docenten graag aan u voor. Zo krijgt u

een beeld van waar zij vandaan komen en wat zij u kunnen brengen.

Milieu thema’s, natuur en klimaat beleid

Milieuthema’s, natuur en klimaatbeleid

Milieu thema’s, natuur en klimaat beleid

In 12.000 Nederlandse woningen hebben mensen last van

verkeerslawaai. Het geluid overschrijdt daar de norm. Dat

geldt ook voor de bewoners van 5.600 woningen langs

het spoor.

• Grondbeginselen van geluid

• Geluid onder de Omgevingswet

• Effecten van geluid

• Leren rekenen en meten met geluid

InhoudSnelwegen, treinen en vliegtuigen kunnen veel geluidsoverlast

veroorzaken. Als geluid ongewenst is noemen we het lawaai.

Als geluid lawaai wordt, kan dat leiden tot gezondheidsproble-

men, zoals slaapgebrek, stress en een hoge bloeddruk. Met

gerichte maatregelen zoals het plaatsen van geluidsschermen

langs snelwegen, het isoleren van woningen en aanscherping

van geluideisen voor nieuwe voertuigen probeert de overheid de

geluid hinder te verminderen.

Hoeveelheid geluid een bedrijf of evenement mag produce-

ren, is in regels en vergunningen vastgelegd. Maar als een be-

woner klaagt over herrie, hoe weet je dan hoeveel geluid er is

gemaakt? En als er een vergunningsaanvraag binnenkomt van

een eenmalig evenement, hoe bereken je dan hoeveel geluid

er geproduceerd gaat worden?

In de Basiscursus Geluid leer je wat geluid is, hoe geluidsover-

dracht werkt en welk effect geluid heeft op de gezondheid.

Op dag één staat de wetgeving centraal, met nadruk op de

Omgevingswet en de Aanvullingswet geluid. Op dag twee

gaan we met meetapparatuur de buitenlucht in om geluids-

bronnen te meten. Ook gaan we rekenen met geluid: waarom

is twee keer 50 decibel (dB) geen 100 dB?

Voor wieDeze basiscursus wordt georganiseerd voor vergunning-

verleners, handhavers, betrokkenen bij geluidzonering en

technische medewerkers milieu en ruimtelijke ordening. De

cursus is ook geschikt voor medewerkers van advies- en milieu-

bureaus, advocaten, politieambtenaren en milieuauditoren.

Het programma• Grondbeginselen van geluid

• Geluidoverdracht

• Effecten van geluid

• Wet- en regelgeving geluid nu en onder de Omgevingswet

• Rekenen met geluid

• Workshop meten van geluid

Docenten• ing. E. (Ed) Goudriaan is adviseur geluid bij LBP Sight te Nieuwegein

• ing. L.T.G. (Bert) Verberkmoes is general manager bij RION in Bergen op Zoom.

• mr. A. (Arnold) Koopman is research consultant bij Level Acoustics & Vibration in

Eindhoven.



“Fijn om meer inzicht te hebben in verschillende aspecten van geluid, ermee op basisniveau te kunnen rekenen en leuk om eens een geluidmeting te doen.”

www.geoplan.nl/016

2 dagen€ 1.445,-

Basiscursus GeluidIdeale mix van theorie en praktijk van wetgeving geluid

Milieuthema’s, natuur en klimaatbeleid26

Geluid bij bedrijven Het beoordelen van geluid veroorzaakt door bedrijven

www.geoplan.nl/017

2 dagen€ 1.445,-

27geoplan.nl

Een groot deel van de bedrijven valt voor geluidregels onder

het Activiteitenbesluit en straks vanuit het Besluit Kwaliteit

Leefomgeving. Voor andere geldt de vergunningenplicht.

Of bedrijven nu in een woonwijk liggen of op een industrie-

terrein, de geluiduitstraling is onderworpen aan strikte en vaak

ingewikkelde regelgeving.

• Geluidregels uit het Activiteitenbesluit en de Omgevingswet

• Maatwerk en vergunningverlening

• Representatieve bedrijfssituatie en Handleiding Meten en

Rekenen Industrielawaai

• Beoordelen van akoestische rapporten

• Doorkijk naar de geluidregelgeving in de Omgevingswet

InhoudVoor luidruchtige bedrijven kennen we in Nederland speciaal

ingerichte industrieterreinen met een geluidzone. Voor die ter-

reinen geldt vaak een geluidregeling met zonebeheer en geluid-

ruimtereserveringen. Het plannen van industriële uitbreiding of

het realiseren van woningen binnen de zone is gebonden aan

complexe regels. Maar ook bedrijven die dicht bij de woonbe-

bouwing liggen krijgen te maken met strikte regels. Zowel bedrij-

ven als de overheid dienen goed op de hoogte te zijn van deze

regels en hoe zij die moeten toepassen.

Met de komst van de Omgevingswet verandert er veel op het

gebied van de geluidregelgeving. In Nederland valt een groot

deel van de bedrijven voor geluidregels onder het Activiteiten-

besluit en straks vanuit het Besluit Kwaliteit Leefomgeving. Voor

andere geldt de vergunningenplicht. Of het nu om een melding

of een vergunningaanvraag gaat; geluid speelt hier een belang-

rijke rol in. Meestal in de vorm van een gedetailleerd akoestisch

onderzoek en een serieuze afweging voor het verbinden van

voorschriften of stellen van maatwerk.

Deze cursus gaat dieper in op het thema geluid in relatie tot

bedrijven en in het bijzonder tot de regelgeving nu en straks

onder de Omgevingswet. Handhaving en het voorkomen

van geluidoverlast door maatregelen komt eveneens aan de

orde. Uitgebreid wordt stilgestaan bij de regelgeving op ba-

sis van de Wet milieubeheer (Handreiking industrielawaai en

vergunningverlening) en in het bijzonder het instrument geluid-

zonering uit de Wet geluidhinder en hoe dit straks onder de

Omgevingswet geregeld is.

Zoals vaak door cursisten verzocht, wordt ook het beoordelen van

akoestische rapporten behandeld. Hoe kunnen we zo’n rapport

snel en begrijpelijk lezen? Wat is belangrijk en wat niet? Zowel uit

het oogpunt van het bedrijf dat zo’n onderzoek moet laten uitvoe-

ren als uit dat van de overheid die het rapport moet beoordelen.

Daarbij wordt eveneens aandacht besteed aan de communicatie

tussen bedrijf, overheid en (akoestisch) adviesbureau.

Voor wieDe cursus wordt georganiseerd voor (KAM/HSE)medewerkers

van bedrijven, VTH-medewerkers bij gemeente en provincie en

technische medewerkers milieu en ruimtelijke ordening werk-

zaam bij omgevingsdiensten, gemeenten en provincies. Ook is

de cursus interessant voor werknemers van (akoestische) advies-

bureaus en juristen of beleidsmedewerkers.

Van de deelnemer wordt verwacht deel te hebben genomen

aan de Basiscursus Geluid, of een vergelijkbaar kennisniveau te

hebben.

Het programma• Algemene geluidsaspecten uit Activiteitenbesluit en

Omgevingswet

• Doorkijk naar de geluidregelgeving in de Omgevingswet

• Geluid en trillingen

• Maatwerk en vergunningverlening

• Grenswaarden en geluidsvoorschriften

• Zonebeheer

• Windturbines

• Representatieve bedrijfssituatie en Handleiding Meten en

Rekenen Industrielawaai

• Akoestisch rapport en communicatie

• Wettelijke eisen en modelleren

Docenten• drs. R. (Reinier) Balkema is milieuadviseur geluid bij de gemeente Utrecht.

• ing. E. (Ed) Goudriaan is adviseur geluid bij LBP Sight te Nieuwegein.

• E. (Rick) Huizinga is senior adviseur geluid en vergunningen bij Royal HaskoningDHV

in Amersfoort.

• ing. A.G. (Gerard) van Kempen is strategisch adviseur Milieu en Ruimte en tevens

partner bij DGMR in Drachten.



Er is de afgelopen tijd veel te doen geweest over

luchtkwaliteit. Vooral in de grote steden is dit een steeds

groter probleem. Luchtverontreiniging staat in de top drie

van ziekteveroorzakers in Nederland. Niet vreemd dat

steeds meer steden milieuzones instellen.

• Fijnstof en NOx centraal

• Gezondheidseffecten, modelering, regelgeving en

maatregelen

• Gevolgen van de Omgevingswet

• Inzicht in aanpak gemeentelijk luchtkwaliteitsbeleid

InhoudDe meeste steden voldoen inmiddels aan de Europese norm

voor luchtkwaliteit. Maar de vraag is of die norm streng

genoeg is. Ook kleine concentraties fijnstof hebben een

negatief effect op de volksgezondheid. Onze gezondheid is

gebaat bij een verdere verbetering van de luchtkwaliteit. Maar

de problematiek rond luchtverontreiniging behelst meer dan

alleen verkeer in stedelijke gebieden. Luchtverontreiniging

kan veel verschillende bronnen hebben en houdt zich niet

aan landsgrenzen. De effecten zijn merkbaar op gezondheid,

milieu en natuur.

In deze basiscursus schakelen we van ‘normdenken’ over naar

‘kwaliteitsdenken’ over luchtkwaliteit. Je krijgt inzicht in de

gezondheidseffecten van luchtvervuiling, vooral door fijnstof

en stikstofoxiden. We verdiepen ons in de weten regelgeving

van luchtkwaliteit: hoe moet je daar als gemeente of provincie

mee omgaan? Je krijgt antwoord op vragen als: Waarom is

fijnstof zo’n probleem? Hoe werkt de Wet luchtkwaliteit? Hoe

zitten luchtkwaliteitsnormen in elkaar? En hoe is luchtkwaliteit

onder de Omgevingswet geregeld?

Voor wieDe Basiscursus Luchtkwaliteit is bestemd voor medewerkers

milieu en ruimtelijke ordening van overheden en omgevings-

diensten. Daarnaast is de cursus relevant voor medewerkers

verkeer, gezondheidsdeskundigen en adviseurs.

Het programma• Wettelijk kader luchtkwaliteit (ook Omgevingswet)

• Aanpak luchtkwaliteit

• Onderzoek en modellen luchtkwaliteit

• Onderbouwing en beoordeling ruimtelijke en verkeersplannen

• Praktijkworkshop

• Gezondheidseffecten luchtkwaliteit

Docenten• mr. ir. B.W. (Berend) Hoekstra is senior adviseur luchtverontreiniging bij Tauw.

• dr. ing. J.J. (Hans) Erbrink is adviseur bij Erbrink Stacks Consult.

• P.E.H. (Peter) Swart is adviseur luchtkwaliteit bij de gemeente Arnhem.

• dr. F. (Fred) Woudenberg is clusterhoofd medische milieukunde bij GGD Amsterdam.



“Helder en gevarieerd. Goede cursus!”

www.geoplan.nl/018

2 dagen€ 1.445,-

Basiscursus LuchtkwaliteitDe actuele discussie rond luchtkwaliteit

28 Milieuthema’s, natuur en klimaatbeleid

Industriële luchtemissies en vergunningverleningLuchtverontreiniging toetsen door bevoegd gezag

www.geoplan.nl/019

2 dagen€ 1.445,-

29geoplan.nl

Als milieuprofessional weet je dat de afgelopen jaren de

focus rondom luchtverontreiniging bij het verkeer lag.

Door de Europese regelgeving wordt er echter steeds

meer druk uitgeoefend op bedrijven.

• Alle relevante wetgeving nu en onder Omgevingswet

• Aandacht voor Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS)

• Meten en registreren luchtemissies

• Reductie van luchtemissies

InhoudMenig bedrijf heeft moeite met het verkrijgen van een om-

gevingsvergunning milieu, met vaak daarin een glansrijke rol

voor de luchtemissies. Daarbij pakt de overheid de Zeer Zorg-

wekkende Stoffen (ZZS) met voorrang aan. Dit zijn stoffen die

gevaarlijk zijn voor mens en milieu omdat ze bijvoorbeeld

kankerverwekkend zijn, de voortplanting belemmeren of zich

in de voedselketen ophopen.

Voor een goede vergunningverlening is het belangrijk om de

processen goed voor ogen te hebben. Maar ook de kwaliteit

van een aanvraag en de ontvankelijkheidtoets zijn van belang.

Hier blijkt vaak nog wel winst te behalen. Essentieel zijn de

vragen: hoe kom je tot een vergunning die de toets van de

Raad van State kan doorstaan en wat zijn hierin de kritische

aspecten? En welke gevolgen heeft de Omgevingswet voor

het vakgebied?

In deze praktijkgerichte cursus worden de essenties van indus-

triële luchtemissies, de weten regelgeving, relevante begrippen

en het proces van vergunningverlening besproken. Belangrijke

kwesties, zoals welke maatregelen mogelijk zijn en hoe je tot

reductie komt, komen aan bod. Als enige in de markt biedt

Geoplan een complete cursus aan waarin alle aspecten rondom

luchtverontreiniging bij bedrijven aan bod komen!

Voor wieDeze cursus is uitermate geschikt voor vergunningverleners

en medewerkers milieu van gemeenten, omgevingsdiensten,

gemeentelijke samenwerkingsverbanden en provincies. Ook

voor medewerkers van adviesbureaus en bijvoorbeeld Inspec-

tie Leefomgeving & Transport.

Het programma• Introductie luchtemissies

• Beleid, weten regelgeving

• Karakterisering van luchtemissies

• Lucht en vergunningen

• Activiteitenbesluit (algemeen deel Lucht) in de praktijk

• Meten en registreren

• Reductie van luchtemissies

• Industrie en luchtkwaliteit


• ing. H.J. (Henk-Jan) Heres is projectleider luchtmetingen bij Tauw in Deventer.

• G.A. (Gijs) Rurup is adviseur bij Stichting Advisering Bestuursrechtspraak (StAB) in Den

Haag.

• A. (Albert) Brouwer is adviseur luchtverontreiniging, luchtkwaliteit en depositie bij

Tauw in Deventer



“ Verhelderend en leerzaam!”

Na het ontstaan van nieuwe bodemverontreiniging moet

natuurlijk direct actie worden ondernomen. De aanpak

en het beheer van bestaande bodemverontreiniging is

meer en meer onderdeel geworden van herinrichting

en bestemmingswijziging. Deze cursus is een

hooggewaardeerde basiscursus in het werkveld.

• Ideaal voor instromers maar zeker ook als opfriscursus

• Alle aspecten van bodem, wetgeving en sanering

• Alle relevante weten regelgeving

• Praktisch van opzet en verzorgd door sprekers die met

beide voeten in de praktijk staan

InhoudDe aanpak en het beheer van bodemverontreiniging is een

complex werkveld waarin zeker nu veel verandert. Zo zijn de

implicaties van de inwerkingtreding van de Omgevingswet op

1 januari 2021, waarbij de gemeenten het bevoegd gezag voor

de fysieke leefomgeving en daarmee ook voor de bodem,

groot. Ook stromen voortdurend nieuwe mensen in. Dat zijn

zowel recent afgestudeerden als mensen met uitgebreide er-

varing in een ander vakgebied. Ook zijn er natuurlijk de bedrij-

ven en instanties die onvrijwillig met bodemverontreiniging te

maken krijgen.

Onze Basiscursus Bodem gaat over bodembeleid, bodem-

wetgeving maar ook over praktische zaken als de uitvoering

van bodemonderzoek en saneringstechnieken. Je krijgt een

goed beeld van de bodem in Nederland, het gedrag van ver-

ontreinigende stoffen en de belangrijkste vormen van bodem-

verontreiniging. Ook krijg je inzicht in de rol van probleem-

bezitter, opdrachtgever, handhaver en vergunningverlener.

We verdiepen ons in gronden baggerstromen, het Besluit

Bodemkwaliteit en de kwaliteitsborging (Kwalibo) en de wet-

geving onder de Aanvullingswet bodem. Cursisten van deze

interactieve cursus ontvangen het boek ‘Gebruikte Bodem’

onder redactie van Charles Odekerken.

Voor wieDe Basiscursus Bodem is geschikt voor het opleiden van nieu-

we medewerkers bodem. Het is ook een goede opfriscursus

voor ervaren (land)bodemmedewerkers. Cursisten zijn (milieu)-

beleidsmedewerkers van overheden, milieutechnische advi-

seurs en bodemspecialisten bij advies- en ingenieurs bureaus

en omgevingsdiensten. Maar ook voor milieufunctio narissen

uit het bedrijfsleven, waaronder mensen die onvrijwillig met

bodemverontreiniging te maken krijgen.

Het programmaIntroductie en jargon

• Grond en grondwater

• Bodemsanering in historisch perspectief

• Bodemkunde en geohydrologie

• Chemie en toxicologie

• Bodemonderzoek

Beleid, samenhang en saneren

• Beleid bodemsanering

• Aanpak van de boven- en ondergrond

• Actualiteiten

• Sanering, technieken en saneringsfase

Wetgeving, grond en kwaliteit

• Besluit bodemkwaliteit en Aanvullingswet Bodem

• Grond- en baggerstromen

• Bodem+

Wetgeving in beleidsmatig perspectief

• Asbest in grond

• Bodemconvenant 2016-2020

• Wbb en de circulaire

Docenten• C.J.M. (Charles) Odekerken is adviseur bij NOK-C.

• drs. M.L. (Marcel) Cassee is adviseur Bodem+ (Uitvoeringsorganisatie van

Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat) in Den Haag.

• F.A.T. (Frank) Hageman is projectmanager bij RoyalHaskoningDHV.

• ir. A.J.J. (Auke) van der Veen is Soil & Groundwater Lead bij NAM in Assen.

• ir. R. (René) Vreugdenhil is senior adviseur bij Geofox-Lexmond BV in Tilburg.

• drs. J.C. (John) van Tol is adviseur bij Tauw in Capelle aan den IJssel.



“ Ik heb echt genoten en veel geleerd tijdens de cursus. De dagen vlogen om.”

www.geoplan.nl/020

5 dagen€ 2.645,-

Basiscursus BodemDe basiscursus in het werkveld aanpak en beheer van bodemverontreiniging


Visie op bodemdaling voor bestuurdersVisievorming op bodemdaling voor omgeving en organisatie

www.geoplan.nl/050

1 dag€ 745,-

31geoplan.nl

De bodem van een aanzienlijk deel van Nederland, en

niet alleen de Randstad, bestaat voornamelijk uit slappe

klei- en veenlagen. Die bodem daalt voortdurend, op

sommige plaatsen zelfs sneller dan de zeespiegel stijgt.

Bewoners en ondernemers hebben daardoor te maken

met het verzakken van woningen, bedrijfspanden, wegen,

rioleringen en groenvoorzieningen.

• In samenwerking met het Nationaal Kennisprogramma

Bodemdaling

• Gevolgen bodemdaling voor uw omgeving en organisatie

• Financiële aspecten

• Oplossingsrichtingen

• Specifiek voor bestuurders

• Betrekken van politiek en burgers

InhoudDe continue bodemdaling leidt tot steeds grotere overlast en

kosten. De impact voor bewoners en ondernemers is groot.

De schade aan funderingen, boven- en ondergrondse infra-

structuur is hoog en kan oplopen tot ca. 22 miljard euro tot

2050. Ook zet bodemdaling maatschappelijke ambities, be-

staande én toekomstige beleidsplannen onder druk.

Het poldersysteem heeft ons door de eeuwen veiligheid ge-

bracht en overlast beperkt maar heeft ook geleid tot een lang-

zame maar gestage daling van de bodem. Door schaalvergro-

ting, meer kennis, meer mensen en meer economische waarde

achter de dijken is het besef doorgedrongen dat de omgang

met bodem en water anders moet. De droge zomers van de

afgelopen jaren hebben de urgentie verder zichtbaar gemaakt.

Meer dan ooit kregen woningen met verzakking te maken.

Het tegengaan van bodemdaling vraagt nu om investeringen in

kennis, innovatie en uitvoering bij alle bestuurslagen. De baten

volgen op langere termijn: minder kosten voor beheer en onder-

houd, minder CO2-uitstoot en een langer en duurzamer gebruik

van het bodem- en watersysteem. Dus: nu investeren, op langere

termijn profiteren. Veel organisaties dienen nog een integrale visie

te ontwikkelen op het omgaan met bodemdaling. Deze cursus is

bedoeld voor bestuurders van juist die organisaties.

Deze bijeenkomst stelt je als bestuurder in staat een visie te

vormen op bodemdaling voor jouw omgeving en organisatie.

Dit doe je door kennis op te doen van vakspecialisten en in

discussie te gaan met andere bestuurders. De cursus geeft

een overzicht over de problematiek voor verschillende sec-

toren (landelijk en stedelijk gebied, infrastructuur, openbare

ruimte, bestaande bouw en nieuwbouw).

Nadat we dit fundament hebben gelegd, gaan we uitgebreid

in op oplossingsrichtingen/ handelingsperspectieven en de

financiële aspecten van bodemdaling. Niet minder belangrijk

is de vraag hoe je de politiek en burgers kunt betrekken in de

discussie rond bodemdaling. Tijdens de cursus is volop ruimte

om met de andere deelnemers te discussiëren en ervaringen

uit te wisselen.

Voor wie?Deze cursus is bedoel voor bestuurders van gemeenten, pro-

vincies, waterschappen, omgevingsdiensten en andere orga-

nisaties die op strategisch niveau met bodemdaling te maken

krijgen en nog een integrale visie dienen te ontwikkelen.

Het programma• Inleiding bodemdaling (documentaire met toelichting)

- Proces

- Historie

- Toekomst

- De 6 M methodiek

• Bodemdaling – reikwijdte, problematiek en oplossingsrichtingen:

- in stedelijk gebied (bestaande bouw, nieuwbouw en

nieuwe gebiedsontwikkelingen)

- in landelijk gebied

- CO2-uitstoot

- Waterbeheer

• Bodemdaling in de openbare ruimte

• Kosten door bodemdaling en bekostiging van oplossingen

• Betrekken van politiek en burgers

• Excursie / cursus op bodemdalingslocatie

DocentenDeze cursus wordt in nauwe samenwerking met het Nationaal Kennisprogramma

Bodemdaling georganiseerd. De docenten zijn gelieerd aan het Kennisprogramma.




Het is algemeen bekend dat de zeespiegel stijgt. Dat is een fik-

se uitdaging voor een land dat grotendeels onder zeeniveau

ligt. Het is echter minder bekend dat ook onze bodem daalt.

De ergste en meeste bekende bodemdaling is in Groningen

door de gaswinning, maar het onderwerp raakt heel Neder-

land. Verzakking zorgt voor schade aan bestaande woningen,

bedrijfspanden, wegen en de natuur. Ook bij nieuwbouw-

plannen en gebiedsontwikkeling speelt dit fenomeen een rol.

Door de enorme impact van deze maatschappelijke uitdaging

is afwachten geen optie meer. Alle overheden en andere be-

trokkenen, landelijk en lokaal, moeten in hun plannen reke-

ning houden met bodemdaling.

Bodemdaling is niet nieuw. Een groot deel van Nederland be-

staat uit slappe klei- en veenlagen, die voortdurend in bewe-

ging zijn. Bovendien wonen en werken we met veel mensen

op een relatief klein oppervlak, waardoor de druk op de bo-

dem groot is. Dit menselijk handelen leidt tot sterke bodem-

bewegingen, cumulatief tot zo’n 2,5 centimeter per jaar. Deze

daling heeft grote financiële en maatschappelijke effecten.

Schade aan bebouwing en infrastructuurDe maatschappelijke kosten van bodemdaling in Nederland

zijn niet te onderschatten. De kosten door bodemzetting aan

de infrastructuur in stedelijk gebied worden tot 2025 geraamd

op 1,7 tot 5,2 miljard euro. Investeringen in funderingsherstel

van bebouwing door slappe bodems en herstel van onvol-

doende adequate fundering kunnen oplopen tot minimaal 16

miljard euro. Maar ook in het landelijk gebied heeft bodem-

daling invloed. Naar schatting bedragen de kosten voor infra-

structuur en bebouwing maximaal 1 miljard euro.

Juiste voorzorgmaatregelen nemenDe combinatie van intensief gebruik van de bodem en on-

dergrond, en de klimaatdoelstellingen vragen om duurzaam

gebruik van de bodem. Het is overduidelijk dat we als maat-

schappij in actie moeten komen om de effecten van bodem-

daling te kunnen beheersen. In de praktijk is dat niet eenvou-

dig. Niet alleen omdat de precieze omvang van het probleem

niet geheel duidelijk is. Bij veel gemeentes, waterschappen en

provincies is bodemdaling is meestal niet belegd bij een be-

paalde functionaris. En dat maakt het een kwetsbaar onder-

werp. Juist op dit niveau zijn de juiste voorzorgsmaatregelen

bij nieuwbouwprojecten en gebiedsontwikkeling cruciaal om

risico’s te voorkomen.

ACHTERGROND

Bodemdaling

Afwachten is geen optie

33geoplan.nl

ACHTERGROND

Bodemdaling

Afwachten is geen optie

Landelijke en regionale initiatievenOp landelijk niveau wordt het vraagstuk van bodemdaling in-

middels onderkend. Om de schade te beperken en preventie-

ve actie te ondernemen, is bodemdaling expliciet opgenomen

in de Nationale Omgevingsvisie. Verder staat bodemdaling

centraal in de Structuurvisie Bodem en Ondergrond. Ook op

regionaal niveau is een groot aantal projecten en processen

opgestart. Hier is de Regio deal ‘bodemdaling groene hart’

een grote aanjager. In dit initiatief investeren het Rijk en regio’s

samen 20 miljoen euro in het omgaan met bodemdaling. Dit

gebeurt met diverse integrale projecten. Deze variëren van

het ontwikkelen van handelingsperspectief voor omgaan met

bodemdaling in historische binnensteden tot een convenant

om in Zuid-Holland op slappe grond te bouwen. Een ander

project is gericht op de ontwikkeling van standaarden. Deze

zijn nodig om de effecten van bodemdaling bij nieuwbouw

of renovatie van woningen in te kunnen schatten en te be-

heersen.

Kennis ontwikkelen voor een kosteneffectieve aanpak

Het is duidelijk dat overheden en andere belanghebbenden

op alle niveaus rekening moeten houden met de impact en

risico’s van bodemdaling. De ontwikkeling van een effectieve

aanpak vraagt kennis en onderzoek. Om meer te weten te ko-

men over bodemdaling en een kosteneffectieve benadering

te realiseren, is het Nationaal Kennisprogramma Bodem daling

(NKB) in het leven geroepen. Voor de kennisontwikkeling over

dit onderwerp werkt het NKB nauw samen met Geoplan.

Samen zetten we een compleet cursus- en opleidingspakket

op. Het eerste resultaat van de samenwerking is de cursus

Bodemdaling. Door samen kennis te ontwikkelen, leveren we

een constructieve bijdrage om de impact van bodemdaling in

Nederland te beheersen.

Houd voor meer informatie over het cursusaanbod voor bodem-

daling de website (geoplan.nl) in de gaten.

Artikel samengesteld door Robert van Cleef, coördinator uitvoe-

ringsteam NKB – stedelijk gebied

Bodemdaling in Nederland

In het verleden is asbest veel gebruikt voor het verharden

van wegen en paden en werden er gaten gedicht met

asbesthoudend materiaal. Ook komt het regelmatig voor

dat onverwacht asbest wordt aangetroffen in puin.

• Asbestnormering

• Asbest (water)bodemonderzoek

• Bepaling van de saneringsnoodzaak

• Alle relevante wetgeving

InhoudHet is belangrijk om op een verantwoorde en veilige manier

met asbest in bodem, grond en puin om te gaan. Maar hoe?

We hebben inmiddels een complex systeem van verschillen-

de wetten die toezien op (het verwijderen van) asbest. Het is

moeilijk het overzicht te houden welke wetten van toepassing

zijn, welke jurisprudentie van toepassing is, maar ook wat dat

voor jou in je werk betekent.

De cursus geeft een compleet beeld van het beleid en vooral

de vertaling daarvan naar de dagelijkse praktijk op het gebied

van asbest in bodem, waterbodem, grond, baggerspecie, puin

en puingranulaat. In de cursus wordt onder andere ingegaan

op asbestnormering, asbest (water)bodemonderzoek en de

relatie met regulier bodemonderzoek. Ook gaan we in op de

bepaling van de saneringsnoodzaak en -urgentie van asbest-

bodemverontreiniging en de toepassing van het milieuhygië-

nisch saneringscriterium.

Verder gaan we in op de inhoud en toepassing van de

NEN-protocollen voor asbest en de afstemming met het

NEN-protocol voor bodemonderzoek. In de cursus is ook

aandacht voor opslag, transport en reiniging van asbesthou-

dende bulkmaterialen en de relatie tussen asbest in de bodem

en asbest in wegen en erfverhardingen. Bij deelname aan de

cursus ontvang je het boek ‘Asbestfeiten’.

Voor wieDe cursus is bedoeld voor medewerkers bodem en milieu van

diverse organisaties die op de hoogte wensen te zijn van het

beleid van asbest in bodem en de betekenis daarvan in de

dagelijkse praktijk, zoals milieu(beleids)medewerkers van ge-

meente, provincies, waterschappen en rijk. Ook geschikt voor

milieutechnische medewerkers, adviseurs en bodemspecia-

listen bij omgevingsdiensten en advies- en ingenieursbureau

en bodem- en milieudeskundigen bij ontwikkelings- en bouw-

maatschappijen.

Het programma• Algemene inleiding asbest

• Juridisch kader asbest in bodem

• Technisch kader asbest in bodem

• Bodemonderzoek en sanering

• Actualiteiten

Docent• ir. D.J. (David) van den Burg is adviseur/partner van Ambiënt B.V.



“ Goede interactieve cursus waarbij de kaders helder beschreven worden.”

www.geoplan.nl/021

1 dag€ 745,-

Asbest in bodem, grond en puinIn één dag op hoogte van het actuele asbestbeleid en de praktische toepassing


Besluit bodemkwaliteitInzicht in de regels voor toepassen van grond, bagger en bouwstoffen met extra aandacht voor PFAS

www.geoplan.nl/022

2 dagen€ 1.445,-

35geoplan.nl

In het Besluit bodemkwaliteit (Bbk) zijn de regels

opgenomen voor het toepassen van bouwstoffen, grond

en baggerspecie. Het doel van het Bbk is duurzaam

bodembeheer. Dat wil zeggen: een balans tussen

bescherming van de bodemkwaliteit voor mens en

milieu, én gebruik van de bodem voor maatschappelijke

ontwikkelingen zoals woningbouw of aanleg van

wegen. Een recente ontwikkeling hierin is natuurlijk de

problematiek rond PFAS in grond en baggerspecie.

• Hoofdlijnen Besluit bodemkwaliteit

• Extra aandacht voor PFAS en het tijdelijk handelingskader

• Extra aandacht voor handhaving

• Toepassen van grond, baggerspecie en bouwstoffen

• Inhoud Kwalibo-regeling

InhoudIn het Besluit bodemkwaliteit zijn de doelstellingen afgestemd

op de normen voor grondverzet en zijn de onderdelen uit

de Wet milieubeheer en de Wet verontreiniging oppervlakte-

water, die betrekking hebben op bodembeleid, geïntegreerd.

Actueel hierin is de problematiek rond PFAS. PFAS komt dif-

fuus verspreid voor in de bodem en wordt op veel plaatsen

in gehalten boven de detectielimiet aangetroffen. Het tijdelijk

handelingskader beoogt de opgetreden stagnatie waar mo-

gelijk op te heffen.

In deze cursus leer je wat het Besluit bodemkwaliteit (Bbk)

is en hoe je hiermee kunt omgaan. Ook gaan we in op PFAS

en het tijdelijk handelingskader. Theorie en praktijk wisselen

elkaar af. Zowel in het theoretische als het praktijkgerichte

deel wordt het Besluit bodemkwaliteit benaderd vanuit de in-

valshoek van de partijen die deelnemen aan de cursus. In het

praktijkgerichte deel worden in subgroepen opdrachten uit-

gewerkt. Met deze opdrachten wordt een vertaalslag gemaakt

van theorie naar praktijk.

Voor wieDe cursus is bedoeld voor iedereen die in de dagelijkse prak-

tijk geconfronteerd wordt met het toepassen van grond, bag-

ger en bouwstoffen of betrokken is bij het op de kant of in

oppervlaktewater verspreiden van baggerspecie. Hierbij valt te

denken aan opdrachtgevers, aannemers/uitvoerders, mede-

werkers van het bevoegd gezag (gemeenten, provincies, om-

gevingsdiensten en waterkwaliteitsbeheerders) en personen

werkzaam bij adviesbureaus.

Het programma• Grond in het Bbk

• PFAS in grond en baggerspecie

• Baggerspecie in het Bbk

• Bouwstoffen in het Bbk

• Ondersteunende regelgeving Bbk grond en bagger

• Handhaving Bbk

• Bodem onder de Omgevingswet

Docenten• ir. M.C. (Marco) Hollander is senior adviseur bodemsanering bij Sweco in Alkmaar.

• L.M. (Leon) Boot is adviseur baggeren bij Waterschap Rivierenland.

• S. (Siem) van den Berg is adviseur wegbouwkunde bij Sweco in De Bilt.

• ing. R.A. (Rob) van der Heijden is senior medewerker bij Rijkswaterstaat Oost

Nederland.



“ De cursus heeft een aantal aspecten belicht die ik nog niet eerder in detail kende. Dat was voor mij belangrijk.”

Bij een bodemsanering wordt vervuiling uit het verleden

verwijderd uit de bodem om deze geschikt te maken voor

de huidige bestemming van het gebied. Een sanering goed

uitvoeren is echter een complexe operatie.

• Overzicht relevante regelgeving

• Innovatieve en duurzame onderzoekstechnieken

• Risico’s van asbest

• Inzetten van in-situ technieken

InhoudBij een sanering spelen zowel wetgeving, bodemonderzoek

en risicobeoordeling als de verschillende saneringstechnieken

een rol. Het is belangrijk voor iedereen die betrokken is bij

bodem saneringen om het overzicht te houden en te weten

wat er speelt op die verschillende gebieden. Wat zijn bijvoor-

beeld de meest recente duurzame onderzoekstechnieken,

wanneer kun je in-situ technieken inzetten en wat te doen

met asbest?

We zetten de grote lijn van wetgeving, functioneel bodem-

onderzoek en de aanpak van de sanering neer. We zoomen

hierbij continu in op de plekken waar die drie in elkaar grij-

pen en extra alertheid geboden is. In de cursus worden de

verschillende aspecten van bodemsanering besproken, van

wetgeving tot saneringstechnieken. Alle technisch-inhoudelijke

onderdelen worden verzorgd door specialisten.

Voor wieDe cursus is bedoeld voor medewerkers die werkzaam zijn

op het gebied van bodem, zoals milieu(beleids)medewerkers

en ruimtelijk ordeningsmedewerkers en handhavers van ge-

meenten, omgevingsdiensten, provincies en rijk die te maken

hebben met verontreinigde terreinen. De cursus is ook ge-

schikt voor milieuadviseurs en bodemspecialisten bij advies-

en ingenieursbureaus en bodem- en milieudeskundigen bij

ontwikkelings- en bouwbedrijven. Basiskennis van het werk-

veld bodem is gewenst. Indien dat niet het geval is, raden wij

aan om eerst onze Basiscursus Bodem te volgen.

Het programma• Wettelijk kader

• Risicobeoordeling en bodemonderzoek

• Innovatieve/duurzame onderzoekstechnieken

• Asbestregelgeving en de betekenis voor de praktijk

• Bodemsanering: functiegerichtheid, (in situ) technieken en

haalbaarheid

• Sanering en haalbaarheid

• In-situ technieken

• De BUS-regeling

Docenten• ir. M.C. (Marco) Hollander is senior adviseur bodemsanering bij Sweco in Alkmaar.

• drs. ing. R.J. (Robert-Jan) Stuut is werkzaam bij MWH Noord Europa.


Haag.

• J. (Jan) van den Bogaart is senior projectmanager bij GreenSoil.

• ir. D.J. (David) van den Burg is adviseur/partner van Ambiënt B.V.



“Prima cursus met de meest belangrijke aspecten en docenten met de juiste ervaring.”

www.geoplan.nl/023

2 dagen€ 1.445,-

Bodemsanering in de praktijkDe knelpunten en kansen van bodemonderzoek en sanering


Opslag partijen grond, baggerspecie en bouwstoffenVerantwoordelijkheden en regels overzichtelijk op een rij. Extra aandacht voor PFAS.

www.geoplan.nl/024

1 dag€ 745,-

37geoplan.nl

Veel organisaties, zowel bedrijven als overheden, houden

zich bedrijfsmatig of op projectbasis bezig met het

opslaan, samenvoegen en/of splitsen van partijen grond

en bagger. Vrijgekomen grond of bagger kan niet altijd

rechtstreeks op de toepassingslocatie worden toegepast.

Het materiaal wordt dan tijdelijk opgeslagen. De opslag

van grond en bagger is aan regels gebonden. Bij de opslag

wordt duidelijk onderscheid gemaakt in opslag binnen een

inrichting en opslag buiten een inrichting.

• Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (NRB)

• Extra aandacht voor PFAS en invasieve soorten

• Regels voor opslag van grond, baggerspecie en bouwstoffen

• Ontwateren en rijpen van baggerspecie

InhoudAls de opslag plaatsvindt binnen een inrichting is het omge-

vingsrecht van toepassing. De kwaliteit van het opgeslagen

materiaal bepaalt of en welke bodembeschermende voor-

zieningen en maatregelen getroffen moeten worden. Voor

opslag van grond en bagger buiten een inrichting is het Be-

sluit bodemkwaliteit van toepassing. Als de kwaliteit van de

opgeslagen partij gelijk of beter is aan de kwaliteit van de “ont-

vangende bodem” en voorafgaat aan een nuttige toepassing

conform de handelingen genoemd in artikel 35 van het Bbk,

mag deze tijdelijk worden opgeslagen. Maar hoe werkt het

stelsel precies? En waar op te letten?

Na deze cursus ben je inhoudelijk goed op de hoogte van de

meest relevante en recente regels. Bij elk cursusblok kun je je

eigen ervaring(en) inbrengen, worden de keuzes uitgelegd en

wordt verwezen naar praktijkvoorbeelden.

Voor wieDe cursus is bedoeld voor handhavers Bbk (waaronder Kwalibo)

en werknemers van grondbanken, grondmanagers en depotbe-

heerders, ook van gemeenten en waterschappen. Ook geschikt

voor uitvoerende overheden, projectleiders en medewerkers

van aannemers in de GWW en projectleiders en adviseurs van

adviesbureaus

Het programma• Het wettelijke kader

• De Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (NRB)

• Regels voor samenvoegen en splitsen van partijen grond en

bagger

• Regels voor ontwateren en rijpen van baggerspecie

• Handhaving

• Casuïstiek

Docenten• ing. J. (Jochem) Bloemendaal is senior adviseur bodem bij De Vries & van de Wiel in

Amsterdam.

• M. (Michiel) Gadella is senior specialist opslag, toepassen en splitsen van grond en

bagger bij RWS Leefomgeving.

• ing. R.A. (Rob) van der Heijden is senior medewerker bij Rijkswaterstaat Oost

Nederland.



“Kwalitatief goede cursus die een breed beeld geeft van de regelgeving over het toepassen en opslaan van bouwstoffen en grond.”

Water en in het bijzonder waterveiligheid staan al lang

hoog op de politieke agenda. Veranderingen in klimaat

zorgen dat waterveiligheid, wateroverlast, hitte en

droogte nadrukkelijk een plaats krijgen op die agenda.

• Kennis van het ruimtelijk planproces en

gebiedsontwikkeling

• Waterveiligheid, wateroverlast, droogte en hitte

• Gevolgen Omgevingswet voor klimaatbestendige

inrichting

• Ruimtelijke keuzes op het klimaat in bebouwd gebied

• Een offensieve klimaatstrategie: werken vanuit kansen

InhoudAlle betrokken deskundigen beseffen dat een goede afstem-

ming tussen enerzijds water, droogte en hitte en anderzijds

ruimte essentieel is voor de leefbaarheid en vitaliteit van ge-

bieden nu en in de toekomst. Het effect van voortgaande ver-

stedelijking, met als gevolg verdichting en verharding, op de

leefbaarheid en vitaliteit van steden en dorpen is minstens zo

sterk als de invloed van veranderingen in het klimaat. Denk

daarbij aan piekbuien, maar ook langere perioden van droogte

en andere veranderingen.

In deze cursus leer je hoe je vanaf het prille begin tot aan de

realisatie van een ruimtelijk plan kunt zorgen dat op een kans-

gerichte wijze met klimaataspecten wordt omgegaan. Ook

kijken we naar de betekenis van de Omgevingswet voor een

klikmaatbestendige inrichting.

De volgende vragen komen verder aan bod: Bij wat voor een

inrichtings- en ontwikkelingsvraagstukken komen welke kli-

maatthema’s aan de orde? Hoe breng je vakkennis in of hoe

ga je om met specialistische kennis in een complex en dyna-

misch proces dat ruimtelijke ontwikkeling heet?

Voor wieDe cursus is bedoeld voor (beleids)medewerkers ruimte, wa-

ter, groen en gezondheid van gemeenten, waterschappen en

provincies, die in planontwikkeling en projecten werken aan

klimaatbestendige oplossingen die bijdragen aan de kwaliteit

van gebieden. Verder voor medewerkers van adviesbureaus

en andere organisaties belast met ruimtelijk ontwerp, inrich-

ting en klimaat.

Het programma• Cultuurvergelijking milieu - RO - water

• Rol Omgevingswet voor de adviseur klimaatbestendige

inrichting

• Ruimtelijke planvorming en gebiedsontwikkeling

• De rol van klimaat in gebiedsontwikkeling

• Praktijkvoorbeelden

• Van strategie naar uitvoering

• Financiering

• Praktijksimulatie: spel ‘Stedelijk evenwicht’

Docenten• H. (Henk) Puylaert is adviseur gebiedsontwikkeling en partner bij H2Ruimte in

Rotterdam.

• ir. H (Hilke) Floris is landschapsarchitect bij Hosper NL BV in Haarlem.

• ir. S. (Stijn) van Liefland is eigenaar van Liefland Milieuadvies in Delft.

• ir. C. (Cees-Anton) van den Dool is dakgraaf bij MetroPolder Company in Rotterdam.



“Helder en concreet. De docenten verstaan hun vak!”

www.geoplan.nl/025

2 dagen€ 1.445,-

Klimaatbestendige ruimtelijke inrichtingAantrekkelijke en leefbare steden en dorpen in relatie tot klimaataspecten


Duurzame energie en ruimtelijke inrichting Goede ruimtelijke inpassing van de toekomstige energievoorziening

www.geoplan.nl/026

1 dag€ 745,-

39geoplan.nl

De omschakeling van fossiele energiebronnen naar

duurzame energiebronnen heeft grote ruimtelijke

consequenties. Locaties vinden voor de (grootschalige)

opwekking van wind- en zonne-energie is in een druk

land als Nederland geen sinecure.

• Energie in het ruimtelijk planproces

• De ruimtelijke effecten van duurzame energie

• Geïntegreerde visie op energie en ruimte

• Mogelijkheden van de Omgevingswet benutten

InhoudOok de ruimtelijke inpassing van voorzieningen voor de toe-

komstige elektriciteits- en warmtevoorziening, mede als alter-

natief voor aardgas, vraagt om een nauw samenspel tussen

betrokkenen uit de werelden van enerzijds energie en ruim-

te en anderzijds bewoners en gebruikers. Investeringen in

de toekomstige energievoorziening, zoals bijvoorbeeld een

warmtenet, zijn omvangrijk, moeten lang mee gaan en zijn

mede richtinggevend voor ruimtelijke ontwikkeling op alle

schalen. Ruimte is schaars; ook in de ondergrond. En er zijn

vele claims op die ruimte. Slimme functiecombinaties en werk

met werk maken zijn oplossingsrichtingen om met schaarse

ruimte en beperkte investeringsmiddelen om te gaan.

In deze cursus behandelen we hoe je als medewerker van ge-

meente of werkzaam op gemeentelijk of regionaal niveau kan

bijdragen aan een goede ruimtelijke inpassing van de toekom-

stige energievoorziening die én zorgt dat de gemeente/regio

de energie- of klimaatdoelen haalt én bijdraagt aan een kwa-

liteitsverbetering van de leefomgeving. Ook gaat de cursus in

hoe je, in de geest van de Omgevingswet, hoge gemeentelijke

ambities kunt waarmaken met een uitnodigende houding naar

initiatiefnemers. Hoe benut je het kerninstrumentarium van de

Omgevingswet om energie en ruimte optimaal te integreren?

Voor wie(Beleids)medewerkers ruimte, duurzaamheid, energie van

gemeenten, die in planontwikkeling en projecten werken

aan oplossingen die bijdragen aan de kwaliteit van gebieden

waarbij klimaat-, energie- of/en CO2-doelen gehaald moeten

worden. Verder voor medewerkers van adviesbureaus, wo-

ningcorporaties en andere organisaties belast met de ruimte-

lijke aspecten van de energietransitie.

Het programma • Vijf principes van duurzame gebiedsontwikkeling:

- Begrijpen vóór ingrijpen

- Fuseer belangen

- Creëer identiteit

- Koppel droom en werkelijkheid

- Verzilver toekomstwaarde nu

• Ruimtelijke karakteristieken van duurzame energiebronnen

• Oefening integraal ontwerp energie en ruimte op wijk-,

buurt- of straatniveau.

Docenten• H. (Henk) Puylaert is adviseur gebiedsontwikkeling en partner bij H2Ruimte in

Rotterdam.



“Praktische tips die je goed kunt gebruiken in de praktijk!”

Waterbeheer is ook voor gemeenten steeds belangrijker aan

het worden. Gemeenten zullen rekening moeten gaan houden

met droge zomers, maar ook met piekbuien en periodes van

wateroverlast. Daarbij komt dat de hiervoor relevante wetgeving

opgaat in de Omgevingswet. Deze ontwikkelingen hebben de

nodige consequenties voor gemeenten.

• Relatie water, RO en bouwen onder de Omgevingswet

• Zorgplichten gemeente

• Verantwoordelijkheden gemeenten, waterschappen en

particulier

InhoudPiekbuien of juist gebrek aan water kan leiden tot de nodige pro-

blemen. Denk daarbij aan schade door ondergelopen kelders

maar ook aantasting van funderingen van woningen of zettings-

schade door droogte. Rijkswaterstaat en de waterschappen zijn

de waterbeheerders in Nederland, maar ook gemeenten hebben

duidelijke verantwoordelijkheden, naast de particuliere gebouw-

en perceelseigenaren. Aan beide partijen zijn in de Omgevings-

wet specifieke taken toebedacht. De gemeente heeft ook onder

de Omgevingswet zorgplicht voor de riolering, hemelwater en

grondwater. De burger heeft een verantwoordelijkheid voor het

eigen perceel en bouwwerk. Waar liggen hier de grenzen en

de plichten van deze partijen, zowel in bestaande bouw als bij

nieuwbouw? Goed waterbeheer heeft verder raakvlakken met

bouwen en ruimtelijke ordening, zoals bij het opstellen van een

omgevingsplan. Hoe houden we hierin rekening met het water

en wat is hierin de rol van een waterschap?

Daarbij komt dat de Waterwet, de Wet ruimtelijke ordening en de-

len van de Wet milieubeheer opgaan in de Omgevingswet. Het

Bouwbesluit met aansluiteisen voor riolering komt deels terug in

het nieuwe Besluit bouwwerken leefomgeving, maar ook in het

omgevingsplan (als onderdeel van de zgn. bruidsschat). Ondanks

dat de meeste instrumenten op een vergelijkbare manier terugko-

men in de Omgevingswet, heeft dit wel de nodige gevolgen voor

de werkwijze van gemeenten. De Omgevingswet heeft namelijk

een aantal verbeterdoelen, zoals een samenhangende benade-

ring van de fysieke leefomgeving en meer bestuurlijke afwegings-

ruimte. Dit betekent ook op het gebied van waterbeheer meer

lokale flexibiliteit en ook meer samenwerking tussen gemeenten

en waterschappen. Dat begint in theorie met de gemeentelijke

omgevingsvisie en werkt via bijvoorbeeld het niet verplicht voor-

geschreven rioleringsprogramma en het omgevingsplan èn de

waterschapsverordening door in de uitvoeringspraktijk.

In deze cursus gaan we in op al deze aspecten. We behande-

len de drie gebieden waar de gemeente een zorgplicht heeft:

de rioleringszorgplicht, de zorgplicht voor hemelwater en voor

grondwater. We gaan in op wat de deze zorgplichten voor de

gemeente inhouden en hoe deze zich verhouden tot de zorg-

plichten van waterschappen, burgers en bedrijven. Ook kijken

we naar de relatie water en ruimtelijke ordening en wat voor

gevolgen de Omgevingswet heeft. De watertoets komt bijvoor-

beeld verstevigd terug en ook dat heeft extra betekenis voor

gemeenten. Hoe kan een gemeente in de bestemming van

gronden al rekening houden met de rol van water en wat is de

verantwoordelijkheid van de gemeente hierin? Hoe kan bijvoor-

beeld klimaatadaptatie hierin worden geborgd?

Voor wie?De cursus is bedoeld voor (juridisch) beleidsmedewerkers

ruimte, water, groen en gezondheid van gemeenten en wa-

terschappen, die te maken krijgen met watergerelateerde

vraagstukken. Verder voor medewerkers van adviesbureaus

en andere organisaties belast met ruimtelijk ontwerp, inrich-

ting en klimaat.

Het programma• Gemeentelijk waterbeheer onder de Omgevingswet: ver-

schillen en overeenkomsten met het oude stelsel

• Samenwerking gemeenten en waterschappen onder de

Omgevingswet

• Zorgplicht particuliere en openbare riolering

• Zorgplicht hemelwater en grondwater

• Rol van water in omgevingsvisie, programma’s, omgevings-

plan en waterschapsverordening

• Juridisch voorkomen waterproblemen bij nieuwbouw en

bestaande bouw

• Leren aan de hand van praktijksituaties

Docent• mr. P. (Peter) de Putter is senior-adviseur bij Sterk Consulting BV in Leiden.



www.geoplan.nl/027

1 dag€ 745

Gemeentelijk waterbeheer onder de OmgevingswetRelatie tussen water, ruimtelijk ordening en bouwen onder de Omgevingswet


Regenwateroverlast in stad en plattelandHet juridisch perspectief op regenwateroverlast

www.geoplan.nl/033

1 dag€ 745

41geoplan.nl

Wateroverlast door extreme neerslag kan de laatste paar

jaar op veel belangstelling rekenen. De laatste jaren was

het op veel plaatsen in Nederland weer raak. Volgens de

meest recente KNMI- klimaatscenario’s nam de jaarlijkse

neerslag in Nederland toe. Alle seizoenen behalve de

zomer zijn natter geworden en de frequentie en omvang

van extreme buien neemt toe. Regenval kan leiden

tot wateroverlast en uiteindelijk zelfs tot schade. Via

bijvoorbeeld de openbare weg of het particuliere riool

kan hemelwater woningen instromen.

• Verantwoordelijkheden gemeenten, waterschappen en

particulier

• Regenwateroverlast in stedelijk en buitengebied

• Bodemdaling en wateroverlast

• Regenwaterschade en verzekeringen

• Volop praktijkvoorbeelden en jurisprudentie

InhoudHeel wat bebouwde gebieden hebben last gehad van instro-

mend water. Maar ook in het buitengebied kan veel regenval

tot wateroverlast en schade leiden. Te denken valt aan agra-

riërs die een deel van hun oogst verloren zien gaan door ex-

treem veel regenval. Juridisch is de vraag interessant op welke

wijze wetgeving en rechtspraak omgaan met wateroverlast.

Voor zowel gemeenten, waterschappen als burgers is het van

belang te weten hoe de verantwoordelijkheden en zorgplich-

ten zijn verdeeld. Wat mag er bijvoorbeeld van de gemeente

als riool- en wegbeheerder worden verwacht, tot waar strekt

de wettelijke zorgplicht van het waterschap en welke verant-

woordelijkheid heeft een perceel-/gebouweigenaar zelf? Wat

zegt de bouwregelgeving bijvoorbeeld? Wat is de betekenis

van het eigen ‘normaal maatschappelijk risico’. Inzicht hierin is

van belang voor het beantwoorden van de aansprakelijkheids-

vraag die zich meer en meer voor lijkt te doen.

In deze cursus gaan wij eerst in op de problematiek in het be-

bouwde (al dan niet stedelijke) gebied. Hoe valt wateroverlast

hier juridisch te duiden? Wie draagt waarvoor verantwoorde-

lijkheid? Vervolgens gaan we in op wateroverlast en schade in

het buitengebied. Waar in het stedelijk gebied de gemeente

eerste aanspreekpunt is voor de burger die met wateroverlast

wordt geconfronteerd, is dat buiten de bebouwde kom het

waterschap. Ook gaan we in de cursus in op extreme buien

en de rol van verzekeringen. Wat doet de verzekeraar bij wa-

terschade? Ten slotte behandelen we de relatie tussen water-

overlast en bodemdaling.

Voor wieDe cursus is bedoeld voor (juridisch)medewerkers van ge-

meenten en waterschappen, die te maken krijgen met vraag-

stukken gerelateerd aan regenwateroverlast en schade. Verder

voor medewerkers van verzekeringsmaatschappijen, advies-

bureaus en andere organisaties werkzaam op het gebied van

wateroverlast en schade.

Het programma• Wateroverlast en schade in bebouwd gebied

• Relatie waterbeheer, ruimtelijke ordening en bouwregelge-

ving

• Wateroverlast en schade in het buitengebied

• Jurisprudentie over landbouwschade door extreme buien

• Extreme buien en verzekeringen

• Hoe gaan verzekeraars om met steeds extremere weersom-

standigheden?

• Wateroverlast en bodemdaling

• Wat is de relatie tussen waterbeheer en bodemdaling?

• Is schade door bodemdaling verhaalbaar?

Docent• mr. P. (Peter) de Putter is directeur/senior-adviseur bij Sterk Consulting BV in Leiden.



Projecten kunnen ernstige vertraging oplopen als er geen

rekening wordt gehouden met de natuurwetgeving. Zo

kan het gebeuren dat een pand niet mag worden gesloopt,

omdat een oplettende buurtbewoner er een vleermuis

heeft gezien, een beschermd dier.

• Soorten- en gebiedsbescherming

• Wet natuurbescherming en Aanvullingswet natuur

• Ecologische effecten van ruimtelijke ingrepen

• Inventarisatie en onderzoek beschermde planten en dieren

InhoudAls uitvoerder kun je dit soort risico’s in kaart brengen door ecolo-

gisch onderzoek te laten uitvoeren. Bij elk project op het gebied

van ruimtelijke ordening, milieu, water en infrastructuur komt de

Europese en Nederlandse natuurbeschermingswetgeving om

de hoek kijken. Problemen tijdens de uitvoering van projecten

voorkom je door al bij de planvorming rekening te houden met

de wetgeving rond de soorten- en gebiedsbescherming.

De Basiscursus Natuurwetgeving en ecologie gaat over de be-

ginselen van de Wet natuurbescherming en hoe deze straks

in de Omgevingswet wordt opgenomen. De meeste inhou-

delijke regels voor de bescherming van de natuur uit de Wet

natuurbescherming zullen via het Aanvullingsbesluit natuur

een plaats krijgen in drie algemene maatregelen van bestuur

van de Omgevingswet: het Besluit activiteiten leefomgeving,

het Besluit kwaliteit leefomgeving en het Omgevingsbesluit.

Tijdens de cursus leer je waar je rekening mee houdt bij het op-

stellen van plannen of bij het verlenen van vergunningen. Maar

ook hoe een plan door kan gaan ondanks de aanwezige natuur-

waarden. Op de tweede dag gaat de cursus in op het ecolo-

gisch onderzoek en inventarisatie onder de natuur wetgeving.

Ook behandelen we de ecologische effecten van ruimtelijke

ingrepen op soorten en gebieden.

Voor wieDeze cursus is bestemd voor beleidsmedewerkers en juristen

ruimtelijke ordening, milieu, water, infrastructuur, natuur en land-

schap. Daarnaast is de cursus interessant voor medewerkers van

adviesbureaus en projectontwikkelaars.

Het programma• Inleiding Wet Natuurbescherming en Aanvullingswet natuur

• Soortenbescherming in de Wet natuurbescherming

• Soortenbescherming: de gemeentelijke praktijk

• Gebiedsbescherming in de Wet natuurbescherming

• Gebiedsbescherming: de gemeentelijke praktijk

• Aanvullingswet Natuur in de Omgevingswet

• De Wet natuurbescherming en ecologisch onderzoek

• Uitgangspunten onderzoek

• Onderzoek ten behoeve van soortenbescherming

• Onderzoek ten behoeve van gebiedsbescherming

Docenten• mr. E.T. (Eelco) de Jong is advocaat bij Zypp advocaten in Arnhem.

• ing. B.J.H. (Beno) Koolstra MSc is ecoloog bij Koolstra Advies.



“ Een relevante bijdrage voor het uitvoeren van mijn werkzaamheden!”

www.geoplan.nl/028

2 dagen€ 1.445,-

Basiscursus Natuurwetgeving en ecologieVoorkom missers bij het opstellen van plannen!


Verdiepingscursus Natuurwetgeving en ecologieEcologische onderbouwing van studies naar effecten op soorten en Natura 2000-gebieden

www.geoplan.nl/029

2 dagen€ 1.445,-

43geoplan.nl

De Wet natuurbescherming en straks de Aanvullingswet

natuur hebben implicaties voor bouwprojecten, de

inrichting en beheer van gebieden, het opstellen van

bestemmingsplannen en diverse andere activiteiten. In

deze wetten wordt gesteld dat er rekening moet worden

gehouden met effecten op soorten en gebieden.

• Ecologie en wetgeving in samenhang

• Actuele ontwikkelingen rond stikstof

• Uitbesteden van ecologisch onderzoek

• Best practices

InhoudHet ‘rekening houden met’ leidt tot ‘ecologisch onderzoek

doen naar’. Dit ecologisch onderzoek is geen vrijblijvende

exercitie maar gebonden aan wettelijke vereisten. Het is voor

de opdrachtgever van dergelijk onderzoek belangrijk duidelij-

ke criteria te hebben voor een goede opdrachtformulering en

tussentijdse bijsturing. Aan de hand van praktijkvoorbeelden

wordt in beeld gebracht welke juridische en ecologische val-

kuilen bestaan voor ecologisch onderzoek en hoe die kunnen

worden vermeden.

Deelnemers kunnen ook eigen praktijkvoorbeelden ter be-

spreking aanbieden. In de cursus is aandacht voor actuele

jurisprudentie en specifieke regelingen uit de Wet natuurbe-

scherming, zoals bijvoorbeeld de ontwikkelingen rond stik-

stof. Ook is aandacht voor complicaties bij gedragscodes en

behandelen we gebiedsbescherming en bestemmingsplan.

Op de tweede dag gaan we in op ecologisch onderzoek on-

der de Wet natuurbescherming: waar op te letten bij uitbeste-

den en hoe een onderzoek te beoordelen.

Voor wieProjectleiders, projectmedewerkers, adviseurs en beleidsme-

dewerkers bij gemeenten, omgevingsdiensten, provincies

en bedrijven. Je hebt minimaal drie jaar werkervaring in een

werkomgeving waarin je te maken hebt met natuurwetgeving

of je hebt onze Basiscursus Natuurwetgeving en ecologie ge-

volgd.

Het programma• Wet natuurbescherming en Aanvullingswet natuur

• Stikstof en Natura 2000 gebieden

• Gebiedsbescherming en bestemmingsplannen

• Onderzoek Wet natuurbescherming: soorten- en gebiedsbe-

scherming

• Best practices

• Uitbesteden van ecologisch onderzoek in de praktijk

• Beoordelen van ecologisch onderzoek


• ing. B.J.H. (Beno) Koolstra MSc is ecoloog bij Koolstra Advies.




“ Een goede cursus waarin gestructureerd op een heldere wijze uitleg wordt gegeven over het onderwerp.”

Overheden mogen het Programma Aanpak Stikstof (PAS)

niet meer als basis voor vergunningen gebruiken. Dat blijkt

uit een uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak

van de Raad van State van 29 mei 2019. Hoe kan een

gemeente of provincie nu omgaan met verleende

vergunningen en nieuwe aanvragen? Vergunningverlening

na de PAS leert je om te gaan met bovengenoemde

vraagstukken.

• De PAS: waar is het mis gegaan?

• Analyse uitspraak Raad van State

• Oplossingsrichtlijnen voor verleende vergunningen en

nieuwe aanvragen

• Actualiteit: waar staan we nu wat betreft stikstof?

InhoudHet PAS geeft de basis voor toestemming voor nieuwe activiteiten

die stikstof uitstoten. Het systeem van de PAS geeft aan de ene

kant ruimte aan nieuwe initiatieven die extra stikstof uitstoot

veroorzaken, zoals veehouderijen of de aanleg van nieuwe

wegen. Aan de andere kant bevat het PAS ook maatregelen om

de nadelige gevolgen van stikstof op Natura2000-gebieden te

verminderen. Het PAS loopt daarmee vooruit op te verwach-

ten toekomstige positieve gevolgen van maatregelen voor

beschermde natuurgebieden en geeft dus ‘vooraf’ toestemming

aan nieuwe activiteiten.

De juridische houdbaarheid van deze constructie werd betwij-

feld, waartoe de Afdeling bestuursrechtspraak in 2017 vragen

aan het Europese Hof van Justitie over het PAS heeft gesteld.

De Afdeling twijfelde ook of het programma voldeed aan de

voorwaarden van de Europese Habitatrichtlijn. Die twijfels wa-

ren terecht; het Europese Hof oordeelde in november 2018

dat bij het PAS de positieve gevolgen van de maatregelen

vooraf vast moeten staan. Slechts dan kan de overheid een

vergunning verlenen. Het PAS voldoet niet aan deze voor-

waarde. Daarom mag het niet als toestemmingsbasis voor

nieuwe activiteiten worden gebruikt.

Ondertussen zijn er de nodige vergunningen verleend en

plannen gemaakt onder de PAS. Deze staan nu weer op los-

se schroeven. Hoe moet je als gemeente om gaan met ver-

gunningen die onder de PAS zijn verleend? En moeten voor

projecten waar een melding voor is gedaan alsnog een ver-

gunning afgegeven worden? Deze vragen beantwoorden we

tijdens de cursus Vergunningverlening na de PAS. Ook gaan

we in op toekomstige projecten. Welke oplossingsrichtingen

kunnen een alternatief voor de PAS vormen?

Voor wieDeze cursus is bestemd voor beleidsmedewerkers, vergun-

ningverleners en juristen ruimtelijke ordening, milieu, water,

infrastructuur, natuur en landschap. Daarnaast is de cursus

interessant voor medewerkers van adviesbureaus en project-

ontwikkelaars.

Het programma• Ontwikkelingen rond de PAS

• Terugblik: waarom de PAS?

• Actualiteiten rond stikstof

• Uitspraak Raad van State

• Analyse uitspraak: wat zijn de gevolgen voor de gemeentelij-

ke praktijk

• Oplossingsrichtingen voor verleende vergunningen

• Gevolg uitspraak voor verleende vergunningen

• Gevolgen voor gevallen waar alleen een melding is gedaan:

is er een vergunning nodig?

• Oplossingsrichtingen voor lopende procedures en nieuwe

aanvragen

- Intern salderen

- Extern salderen

- Andere ecologische onderbouwing

- ADC toets

Docentenmr E.T. (Eelco) de Jong is advocaat bij Zypp Advocaten in Arnhem.



www.geoplan.nl/034

1 dag€ 745,-

Vergunningverlening na de PASHoe om te gaan met vergunningen na het Programma Aanpak Stikstof (PAS)


45geoplan.nl

Bouwen

Bouwwerken moeten passen in hun omgeving. Ze mogen

geen gevaar opleveren voor bewoners en gebruikers.

Ook moeten ze voldoen aan eisen zoals bijvoorbeeld

bruikbaarheid. Om hier als overheid zicht op te hebben

moet een initiatiefnemer vaak een vergunning om te

bouwen aanvragen.

• De omgevingsvergunning van Wabo naar Omgevingswet

• Vergunningvrij bouwen

• Bouwen en afwijken van het bestemmings- of

omgevingsplan

• Kruimelgevallen

• Rechtsbescherming en handhaving

InhoudOnder de Wabo zijn de verschillende vergunningen voor bou-

wen, wonen, monumenten, ruimte, natuur en milieu samen-

gevoegd tot één vergunning: de omgevingsvergunning. Ook

onder de Omgevingswet blijft de omgevingsvergunning behou-

den, zij het met de nodige wijzigingen. Zo wordt bijvoorbeeld

de afwegingsruimte voor het lokale bestuur vergroot. Daarnaast

wordt onder de Omgevingswet alle beleid en regelgeving voor

de leefomgeving in het omgevingsplan geconcentreerd.

Niet voor alle bouwactiviteiten is een omgevingsvergunning

nodig. In sommige gevallen mag vergunningvrij gebouwd

worden. Maar ‘vergunningvrij’ is niet hetzelfde als ‘regelvrij’.

Ook vergunningvrije bouwwerken moeten aan de weten

regelgeving voldoen. Deze basiscursus geeft inzicht in de

vergunningverlening en regelgeving rond bouwen onder de

Omgevingswet.

Je krijgt een samenhangend beeld van het vergunning-

verleningstraject, van aanvraag tot handhaving. We gaan in op

de gehele procedure van de omgevingsvergunning en hoe dit

onder de Omgevingswet uit gaat zien. De cursus geeft ant-

woord op vragen als: Waar heb je een omgevingsvergunning

om te bouwen voor nodig? Welke procedure doorloopt een

aanvraag en waar wordt die aan getoetst? Wanneer is bouwen

vergunningvrij? Hoe handhaaf je bouwregels? En wat moet

je doen als het bouwplan strijdig is met het bestemmings of

omgevingsplan?

Voor wieDeze cursus is bestemd voor medewerkers die aanvragen

voor omgevingsvergunningen om te bouwen toetsen en

medewerkers die werken op de front-office en bij bouwen

woningtoezicht. De cursus is ook geschikt voor advocaten en

projectontwikkelaars.

Het programma• Systeem van bouwen van Wabo naar de Omgevingswet

• Kwalificatie van bouwwerken

• Omgevingsvergunning voor het bouwen: de procedure

• Waar wordt omgevingsvergunning voor het bouwen aan

getoetst?

• Vergunningvrij bouwen

• Bouwen en afwijken van het bestemmings/omgevingsplan

• Kruimelgevalllen

• Tijdelijk afwijken

• Rechtsbescherming

• Handhaving

• Workshop

Docenten• mr. E.T. (Eelco) de Jong is advocaat bij Zypp Advocaten te Arnhem.

• mr. M.J. (Mark) Tunnissen is jurist bij Nysingh Advocaten en Notarissen in Arnhem.



“Goed aansluitend op de behoefte en naar verwachting.”

www.geoplan.nl/030

2 dagen€ 1.445,-

Basiscursus BouwregelgevingInzicht in vergunningverlening en regelgeving voor bouwen

Bouwen48

Basiscursus Duurzaam bouwenToepassing van duurzaam bouwen in jouw gemeentelijke praktijk

www.geoplan.nl/031

2 dagen€ 1.445,-

49geoplan.nl

De verduurzaming van de gebouwde omgeving bevindt

zich in een nieuwe opwindende fase. Energietransitie is

daarbij het leidende begrip, maar ook circulariteit houdt de

gemoederen bezig.

• Niveau stedenbouw, gebouw en uitvoering

• Bestaande bouw en nieuwbouw

• Thematische verdieping op energie, materiaal en

gezondheid

• Duurzaamheid praktisch, pragmatisch en planmatig

aangepakt

InhoudDe focus van gemeenten richt zich steeds meer op de be-

staande bouw, maar ook bij nieuwbouw ligt nog een grote

uitdaging. Op welke manier is in een prestatiegerichte uitvraag

niet alleen energie maar ook circulariteit en gezondheid zorg-

vuldig mee te nemen? Voor een bestaand of nieuw te realise-

ren gebouw, of voor een gebiedsontwikkeling? Deze cursus

geeft gemeenten de mogelijkheid hun inzicht in mogelijke

strategieën te vergroten en biedt handelingsperspectief om

duurzaam bouwen op alle gebiedsniveaus en alle soorten ge-

bouwen concreet en uitvoerbaar te krijgen, in zowel nieuw-

bouw als bestaande bouw.

Duurzaam bouwen is een middel om bepaalde doelen te be-

reiken. Deze doelen liggen op verschillende niveaus en moe-

ten leiden tot een leefomgeving met toekomstwaarde. De uit-

daging is om gebouwen te realiseren waar mensen plezierig

kunnen wonen en werken, nu en later. En dat op een manier

dat ook toekomstige generaties blijvend in hun behoeften

kunnen voorzien. Het betekent energiezuinig bouwen, ge-

bruik maken van duurzame (herbruikbare) materialen, een ge-

zond binnenmilieu, verantwoord watergebruik en duurzaam

slopen. Maar hoe kun je duurzame wensen praktisch, prag-

matisch en planmatig invullen?

In de tweedaagse Basiscursus Duurzaam bouwen leer je

duurzaam bouwen toepassen in de lokale praktijk. We kijken

naar drie niveaus: stedenbouw, gebouw en uitvoering. Je

leert alles over het actuele instrumentarium en maakt ken-

nis GPR Gebouw en GPR Stedenbouw. Thematisch verdie-

pen we ons in energie, materialen en gezondheid. Ook is er

aandacht voor communicatie, processturing en het financieel

instrumentarium. Bovendien maken we onderscheid tussen

duurzame nieuwbouw en de verduurzaming van bestaande

gebouwen.

Voor wie

Deze cursus is geschikt voor medewerkers die duurzaam

bouwen actief aansturen bij gemeenten, projectontwikke-

laars, corporaties en adviesbureaus. Voor adviseurs en be-

leidsmedewerkers is het een brede kennismaking. Coördina-

toren duurzaamheid en projectmanagers van bouwprojecten

kiezen deze cursus voor inhoudelijke oriëntering, kennisma-

king met instrumenten en borging van kwaliteit. Voor steden-

bouwkundigen bieden we handvatten voor het vertalen naar

duurzaamheid in gebiedsontwikkeling.

Het programmaPerspectief en stedenbouw

• Duurzaam bouwen in perspectief

• Trends en ontwikkelingen

• Duurzame stedenbouw/ gebiedsontwikkeling

Gebouw en proces

• Een goed gebouw is een duurzaam gebouw

• Borging en handhaving

• Proces: hoe krijg je duurzaamheid voor elkaar?

• Woonconsument en particuliere bouw

Docenten• M. (Michiel) Brouwer is eigenaar Michiel Brouwer Duurzame Stedelijke Ontwikkeling.

• R. (Ruud) van Vliet is senior adviseur bij W/E Adviseurs in Utrecht.

• ing. G. (Gert) van den Elsen is senior beleidsmedewerker milieu bij de gemeente

Tilburg.



“ Helder en duidelijk. Goede cursus!”

Een ongeluk zit in een klein hoekje. Door onoplettendheid,

onwetendheid, fouten in een proces of defecte apparatuur

kan zomaar brand uitbreken. Als niet de juiste preventieve of

repressieve maatregelen zijn getroffen kan een klein vuurtje

uitgroeien tot een inferno. Het leven van mens en dier

komt dan in gevaar. Daarnaast kan er een miljoenenschade

na brand ontstaan. Die gevolgen kunnen we beperken

door tijdens het ontwerp-, bouwen in de gebruiksfase

van een bouwwerk een goede kennis van bouwkundige,

installatietechnische en organisatorische brandveiligheid toe

te passen.

• Regelgeving: Bouwbesluit 2012 en Besluit bouwwerken

leefomgeving (BBL)

• Uitvoering in de praktijk: bouwen, installatie, organisatie (BIO)

• Voor overheden, bedrijven en (zorg)instellingen

• Zeer ervaren docenten binnen brandweer en advieswereld

InhoudDe verantwoordelijkheid voor de toepassing van brandvei-

ligheidseisen ligt steeds vaker bij de gebruiker en eigenaar

van een bouwwerk. De eigenaar is verantwoordelijk voor de

brandveiligheid van het gebouw, maar de gebruiker is verant-

woordelijk voor het brandveilige gebruik ervan. In deze cursus

krijg je inzicht in het complexe systeem van brandveilig ont-

werpen, bouwen en gebruiken.

Naast de weten regelgeving, zoals in het Bouwbesluit en

straks Besluit bouwwerken leefomgeving (BBL) beschreven,

wordt met name aandacht besteed aan de praktische toepas-

sing en de algemene principes van brandveiligheid. Je bekijkt

deze aspecten door de bril van zowel gebouwbeheerders,

adviseurs, vergunningverleners, toezichthouders als hand-

havers. Steekwoorden zijn: bouwen, installatie, organisatie

(BIO) en brandveilig gebruik. Deze onderwerpen worden

besproken door vakspecialisten met vele jaren ervaring, werk-

zaam bij onder andere de brandweer en advieswereld.

Voor wieDeze cursus is bestemd voor bijvoorbeeld vergunningverleners,

toezichthouders, gebouwbeheerders en gebruikers. Cursisten

werken bij onder meer (zorg)instellingen, overheden, bedrijven,

omgevingsdiensten en adviesbureaus.

Het programmaHieronder lees je een korte samenvatting van het programma.

Voor het gehele programma verwijzen wij naar de brochure.

Kader en regelgeving

• Kader brandveiligheidsregelgeving

• Bouwkundig deel uit Bouwbesluit 2012 hoofdstuk 2

• Aanpassingen in Besluit bouwwerken leefomgeving (BBL)

• Gelijkwaardigheid

• Brandonderzoek: regelgeving vs praktijk

Omgeving en praktijk van brandveiligheid

• Ontwikkelingen omgeving van brandveiligheid

• Uitleg hoofdstuk 7 ‘Gebruik’ uit het Bouwbesluit 2012


• Modellen en instrumenten brandveiligheid: werking en toe-

passing

• Certificering en kwaliteitsverklaringen van materialen

Installaties en organisatie

• Brandbeveiligingsinstallatie deel uit Bouwbesluit 2012 hoofd-

stuk 6


• Inspectie en Certificering brandveiligheidsinstallaties

• Organisatorische maatregelen mbt brandveilig gebruik van

een bouwwerk

Docenten• S. (Simon) Dollee is adviseur brandveiligheid bij SGS Floriaan in Zaltbommel.

• L.J.J. (Laurens) Welberg is eigenaar Welbergadvies en als adviseur bij een regionale

brandweer.

• ing. R. (Ron) de Vries is adviseur brandveiligheid bij Royal HaskoningDHV.

• F. (Folkert) van der Ploeg is brandonderzoeker (FIT) en officier van dienst bij

BrandweerTwente

• H. (Hans) Kooij is technisch adviseur brandveiligheid

• H. (Harold) Hendriksen is Unitmanager bij Kiwa R2B Inspecties BV



“Zeer waardevol! Goede docenten met vakkennis.”

www.geoplan.nl/032

3 dagen€ 1.845,-

Basiscursus Brandveiligheid gebouwenPrincipes van brandveiligheid bij gebouwen en de praktische toepassing daarvan

Bouwen50

Werken met de Omgevingswet voor VTHConsequenties van de Omgevingswet voor het takenpakket van VTH

www.geoplan.nl/035

1 dag€ 745,-

51geoplan.nl

De invoering van de Omgevingswet komt steeds dichterbij.

De Omgevingswet heeft grote consequenties voor het

takenpakket van VTH (Vergunningverlening, toezicht en

handhaving) en zal dit pakket enorm veranderen. Welke

consequenties dat zijn, bepaalt het bevoegd gezag voor

een groot deel zelf.

• Focus op VTH bij gemeenten

• Inleidend op de Omgevingswet

• Mogelijkheden nieuwe stelsel

• Hoog gewaardeerde docent

InhoudHet is essentieel om te weten wat er gaat veranderen en

welke mogelijkheden het nieuwe stelsel biedt. Voor mede-

werkers is het van groot belang te weten wat hun rol wordt

in het nieuwe stelsel: van toetser naar adviseur en van regel-

gericht werken naar doelgericht werken. In deze cursus gaan

we hier op in.

De cursus is zodanig opgebouwd dat de weg naar de

nieuwe procesuitvoering onder de Omgevingswet centraal

staat. Daarbij worden de deelnemers die werkzaam zijn

binnen het domein van VTH ook zelf uitgedaagd om te gaan

nadenken over de invloed die zij hier op hebben, en welke

veranderingen in rol, taak en competenties dit vraagt bij de

implementatie van deze wet die de toekomstige kwaliteit

van de fysieke leefomgeving gaat bepalen.

Voor wieDe doelgroep van de cursus is met name medewerkers

vergunning verlening, toezicht en handhaving bouw bij

gemeenten. Ook geschikt voor beleidsmedewerkers en

juristen. De focus van de cursus ligt op bouwprojecten en

niet op milieuonderwerpen.

Het programma• Van Wabo naar Omgevingswet

• De verschillen in procedures tussen Wabo en Omgevingswet

• Van bestemmingsplan naar Omgevingsplan

• De Bruidsschat in het Omgevingsplan

• Vergunning, meldingsplicht en vergunningvrij onder de

Omgevingswet

• De Omgevingsplanactiviteit (Opa) voor activiteiten met

gevolgen

• Handhaving onder de Omgevingswet

• De AMvB’s met specifieke aandacht voor het Bbl

• Bouw- en Sloopveiligheid

• De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen, en de

consequenties voor de organisatie

• Vergunning management onder de Omgevingswet

• Van toetser naar adviseur, co-creator. Wat is hier voor nodig?

• Van regelgericht naar doelgericht vastleggen, werken, denken

en uitvoeren.

Docent• W.C.G. (Wico) Ankersmit is algemeen directeur Vereniging Bouw- en Woningtoezicht.



“ Een boeiende en informatieve cursus!”

In 2021 wordt de Omgevingswet van kracht. Dit heeft

grote gevolgen voor o.a. de bouwregelgeving en de

daarin opgenomen brandveiligheidsvoorschriften. De

voorschriften die nu zijn opgenomen in het Bouwbesluit

2012 worden overgeheveld naar het Besluit bouwwerken

leefomgeving (Bbl).

• Bbl en veranderingen tov Bouwbesluit

• Brandveiligheidsvoorschriften

• Ontwikkelingen rondom het Bbl

InhoudHet Besluit bouwwerken leefomgeving is één van de vier uitvoe-

ringsbesluiten onder de Omgevingswet. Dit uitvoeringsbesluit

komt in plaats van het huidige Bouwbesluit. Ondanks het feit dat

er over de gehele linie geen schokkende wijzigingen worden

aangekondigd, zijn er bijvoorbeeld met betrekking tot brand-

veiligheid toch wel een aantal opmerkelijke zaken te melden.

Deze cursus gaat diep in op het komende Besluit bouwwer-

ken leefomgeving. We gaan in op de veranderingen die dit

besluit met zich meebrengt. Na afloop van de cursus heb je je

optimaal voorbereid op de komende bouwregelgeving en het

werken met het ‘nieuwe’ Bouwbesluit.

Tijdens deze cursus worden de achtergronden van de bouw-

regelgeving benoemd. Het besluit wordt daarbij in de context

geplaatst van de bouwregelgeving in het algemeen. Bijzon-

dere aandacht voor de nieuwe hoofdstukindeling, waarbij de

grote wijzigingen in het hoofdstuk ‘verbouwen en verplaat-

sing van een bouwwerk’ en ‘bouwen sloopwerkzaamheden’

uitvoerig worden besproken. Ook de inhoudelijke verschillen

met het Bouwbesluit 2012 komen uitvoerig aan bod. Specifie-

ke aandacht voor de wijzigingen o.g.v. brandveiligheidsvoor-

schriften in de verschillende hoofdstukken.

Tenslotte word je bijgepraat over de meest actuele ontwikke-

lingen rondom het Besluit bouwwerken leefomgeving die een

samenhang heeft met andere actuele ontwikkelingen die het

Bbl raken, zoals de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen

en de ‘knip’ van bouwactiviteiten in de Omgevingswet. Ook

wordt kort ingegaan welke gevolgen ‘de knip’ heeft voor ver-

gunningsvrij bouwen, vanuit de context van het Besluit bouw-

werken leefomgeving. Wat betekenen deze ontwikkelingen

voor de praktijk?

Voor wie?De cursus is primair bestemd voor iedereen die nu al met het

Bouwbesluit 2012 werk, denk aan vergunningverleners, case-

managers, toezichthouders en handhavers. Maar denk ook

aan vastgoedbeheerders, aannemers, architecten en bouw-

kundigen.

Het programma• Opzet en indeling Bbl

• Bbl en de veranderingen tov Bouwbesluit 2012

• Uitgelicht:

- Hoofdstuk ‘Verbouwen en verplaatsing van een bouwwerk’

- Hoofdstuk ‘Bouw- en sloopwerkzaamheden’

• Wijzigingen brandveiligheidsvoorschriften

• Ontwikkelingen rond het Bbl:

- Wet kwaliteitsborging voor het bouwen

- ‘Knip’ van bouwactiviteiten

Docent• H. (Henry) de Roo is adviseur/eigenaar bij RooBeek Advies.



www.geoplan.nl/047

1 dag€ 745,-

Besluit bouwwerken leefomgevingOptimaal voorbereid op het Besluit Bouwwerken leefomgeving (Bbl)

Bouwen52

Vergunningvrij bouwen onder de OmgevingswetIn een dag op de hoogte van vergunningvrij bouwen onder de Omgevingswet

www.geoplan.nl/048

1 dag€ 745,-

53geoplan.nl

Steeds meer wordt duidelijk hoe het nieuwe

vergunningvrije bouwen onder de Omgevingswet

eruit komt te zien. Om een bouwwerk onder de

Omgevingswet geheel vergunningvrij te kunnen realiseren

moet het bouwwerk voldoen aan zowel de criteria van

Bouwbesluittoetsvrije bouwwerken als ook aan de criteria

voor een Omgevingsplanactiviteitvrij bouwwerk.

• ‘De knip’: splitsing bouwtechnische en ruimtelijk kwaliteit

• Zoeken en toepassen van vergunningvrije activiteiten

• Vetrekpunt: actuele jurisprudentie vergunningvrij bouwen

InhoudOm het nieuwe vergunningvrije bouwen te kunnen begrijpen

is het in eerste instantie nodig om ‘de knip’ te begrijpen. De

ene kant van de knip betreft een activiteit die ziet op de bouw-

technische kwaliteit, en de andere kant van de knip betreft de

activiteit die ziet op de ruimtelijke kwaliteit. Daarnaast zijn de

vergunningvrije bouwmogelijkheden ook gesplitst in een deel

dat landelijk uniform wordt geregeld in het Besluit bouwwer-

ken leefomgeving en een deel dat via de Bruidsschat in het In-

voeringsbesluit aan het bevoegd gezag wordt overgedragen.

Daarbij mag dat bevoegd gezag afzonderlijk gaan bepalen

hoe en met welke ruimte zij dit vergunningvrije bouwen gaat

invullen. In deze cursus worden deze basiselementen van de

Omgevingswet en ‘de knip’ op praktische wijze op een rijtje

gezet. Daarbij wordt uiteraard het accent gelegd op de wij-

zigingen.

Verder wordt het zoeken en toepassen van de verschillende

vergunningvrije activiteiten in het Besluit Bouwwerken Leef-

omgeving en de Bruidsschat behandeld. De verschillende

artikelen uit de huidige regeling (bijlage II van het Besluit om-

gevingsrecht) worden namelijk met de Omgevingswet versnip-

perd over verschillende regelingen zoals het Besluit Bouwwer-

ken Leefomgeving en de Bruidsschat. Dat vergt zoeken en veel

gewenning. Na afloop van deze cursus heb je alles weer op

een rijtje.

Om de nieuwe regelgeving goed te doorgronden en toe te

passen moet je dus de basis goed kennen. De praktijk leert

dat het de huidige regeling vaak niet goed toegepast wordt.

Jurisprudentie op dat gebied ontwikkelt zich nog steeds en

bevestigt de complexiteit. Voor een goed begrip wordt de

stand van zaken van de jurisprudentie doorgenomen. Dit als

vertrekpunt voor de toepassing aan de nieuwe regeling. Na

afloop van deze cursus begrijp je de basis weer beter en ben

je weer helemaal op de hoogte met betrekking tot ‘Vergun-

ningvrij bouwen onder de Omgevingswet’.

Voor wie?De cursus is bestemd voor vergunningverleners, casemana-

gers, toezichthouders en handhavers, beleidsmedewerkers/

coördinatoren ruimtelijke ordening en juristen. Zij zijn werk-

zaam bij gemeenten, omgevingsdiensten/RUD’s, provincies,

adviesbureaus, architecten en advocatuur.

Het programma• ‘De knip’

• Wijzigingen tov huidige stelsel

• Bouwbesluittoetsvrije bouwwerken

• Omgevingsplanactiviteitvrije bouwwerken

• Besluit bouwwerken leefomgeving en bruidsschat

• Jurisprudentie vergunningvrij bouwen

• Zoeken en toepassen van de verschillende

vergunningvrije activiteiten

Docent• H. (Henry) de Roo is adviseur/eigenaar bij RooBeek Advies.



Gebieds ont wikkeling en grond beleid

Gebieds-ontwikkeling en grondbeleid

Gebieds ont wikkeling en grond beleid

Een gemeente heeft heel wat ruimtelijke doelstellingen

op het gebied van bijvoorbeeld de bouw van woningen,

het aanleggen van wegen en groen, het vestigen van

bedrijven en maatschappelijke voorzieningen.

• Hoofdlijnen van het (gemeentelijk) grondbeleid

• Aanvullingswet grondeigendom

• Compleet instrumentarium door vakspecialisten

• Actualiteiten: organisch ontwikkelen, duurzaamheid,

participatie, volkshuisvesting

• Grondexploitatie, planeconomie, btw en overdrachtsbelasting

InhoudHet is de taak van de overheid om te bepalen hoe de grond op

een eerlijke, efficiënte en haalbare manier wordt gebruikt. Door

middel van het grondbeleid proberen gemeenten dat grond-

gebruik te sturen. Hoe kun je ervoor zorgen dat de gemeente en

andere partijen voldoende mogelijkheden zien om het gewens-

te eindresultaat te realiseren? De overheid, maar ook particulie-

ren, maken plannen voor het gebruik van beschikbare grond. De

overheid kan dit doen door actief in te grijpen, het aan anderen

over te laten en allerlei varianten daar tussenin. De overheid kan

bij het grondbeleid verschillende instrumenten inzetten om het

grondgebruik te sturen. De Basiscursus Grondbeleid biedt inzicht

in dit instrumentarium. Ook worden in de cursus de hoofdlijnen

en actualiteiten van het gemeentelijk grondbeleid behandeld.

Tijdens de Basiscursus Grondbeleid bieden ervaren en deskun-

dige docenten handreikingen voor een effectief grondbeleid.

De cursus begint met een overzicht van de hoofdlijnen en ac-

tualiteiten van het gemeentelijk grondbeleid. Daarna worden

alle relevante deelonderwerpen behandeld door verschillende

vakspecialisten. Denk hierbij aan onderwerpen als gronduitgifte,

kostenverhaal, contracteren, aanbesteden en staatssteun. Ook

alle actuele onderwerpen zoals duurzaamheid, organisch ont-

wikkelen en participatie, maar ook volkshuisvestelijk doelen en

btw/overdrachtsbelasting komen aan bod.

Voor wieDe cursus is bestemd voor medewerkers van overheden en

marktpartijen die nog niet zo lang werkzaam zijn in hun functie

of slechts zijdelings met grondbeleid worden geconfronteerd en

hierover meer kennis willen opdoen: ambtenaren grondbeleid,

ruimtelijke ordening, volkshuisvesting en bouw, planeconomen,

projectontwikkelaars, medewerkers van woningcorporaties en

advocaten, makelaars, stedenbouwkundigen en adviseurs.

Het programmaAmbities, plannen en mogelijkheden

• Hoofdlijnen van het (gemeentelijk) grondbeleid

• Actualiteiten ruimtelijke ordening

• Duurzaamheid

• Grondexploitatie en grondprijsberekening

Grondpositie verkrijgen

• Verwerving


• Contracteren met de overheid

• Waardebepaling

Afspraken met zelfrealisatoren / particulieren partijen

• Samenwerkingsvormen, kostenverhaal en de

Grondexploitatie wet

• Aanbesteden en staatssteun in relatie tot grondbeleid

Uitvoering / realisatie

• Gronduitgifte

• Realisatiefase, ontwikkelaar en portefeuillemanagement

• Planschade en nadeelcompensatie

• Communicatie en participatie

Docenten• mr. W. (Werner) Gerritsen is senior jurist Grondbedrijf bij de gemeente Enschede.

• ing. R.Th. (Richard) Homan is rentmeester bij Kendes Rentmeesters in Veenendaal.

• mr. I.R. (Ines) Keetell-Homringhausen is juridisch consultant bij Kleine Beer

Vastgoedjuristen in Amersfoort.

• mr. S. (Sjaak) van der Heul is advocaat mededingingsrecht bij Dirkzwager in Arnhem.

• drs. H.G.M. (Harry) Nijland is adviseur bij Newland Kennistransfer te Ugchelen.

• drs. E.J. (Ernst) Vuyk is eigenaar van Vuyk Onderzoek, Ontwerp en Advies.

• mr. I.M.C. (Ineke) van Leeuwen is advocaat bij Zypp Advocaten te Arnhem.

• M. (Marion) van der Voort is eigenaar/adviseur bij Bureau voor

Gebiedscommunicatie te Amersfoort.



“Sterk inhoudelijke en degelijke basiscursus met enthousiaste docenten.”

www.geoplan.nl/037

4 dagen€ 2.245,-

Basiscursus GrondbeleidDe complete inleiding in het gemeentelijk grondbeleid

Gebiedsontwikkeling en grondbeleid56

Basiscursus PlaneconomieIn twee dagen alle basisprincipes van planeconomie

www.geoplan.nl/038

2 dagen€ 1.445,-

57geoplan.nl

Er wordt weer volop gebouwd in Nederland. Gemeenten

maken veel kosten om bestaand gebruik om te zetten

naar nieuwe bestemmingen. Voor gemeenten is het

belangrijk om te weten welke kosten ze kunnen verhalen.

En voor ontwikkelaars is het bijvoorbeeld essentieel om

te weten welke kosten ze kunnen verwachten.

• Alle relevante theorie over grondexploitatie

• De financieel economische planbegeleiding

• Vastgoed en risicomanagement

• Inclusief workshop

InhoudEen gemeente moet voor haar grondgebied bestemmings-

plannen maken. Maar ze moet ook de kosten van het plan

kunnen doorberekenen. Het vak van de planeconomie

houdt zich daarmee bezig: wat zijn de financieel-economi-

sche gevolgen van een bestemmingsplan voor de gemeen-

te? Als ambtenaren een beslissing maken over een ruimtelijk

ontwikkelingsproject, bekijken zij vooral de haalbaarheid en

de financiële status van het project. Inzicht in de kaders, uit-

gangspunten, risico’s en doelstellingen van ruimtelijke projec-

ten is daarom relevant voor iedereen die betrokken is bij de

ontwikkeling van locaties vanuit gemeenten, maar ook vanuit

corporaties en ontwikkelaars.

De Basiscursus Planeconomie geeft inzicht in de inhoudelijke

en financiële principes en kaders van de planeconomie. Eerst

krijg je onder meer een inleiding in de vastgoedeconomie.

Op de tweede dag ga je aan de slag met de financieel eco-

nomische planbegeleiding. De laatste module van de cursus

gaat over risicomanagement. We bespreken uiteraard ook de

actualiteit.

Voor wieDe Basiscursus Planeconomie is bedoeld voor de financiële

professional bij overheden en in het bedrijfsleven. Cursisten

zijn onder meer beleidsmedewerkers en projectmanagers die

bezig zijn met de (her)ontwikkeling van locaties.

Het programma• Grondbeleid en grondexploitatiewet

• Inleiding Vastgoedeconomie

• Financieel economische planbegeleiding: rekenen en teke-

nen

• Workshop rekenen en tekenen

• Financieel economische planbegeleiding: budgetbeheer

• Risicomanagement

• Actualiteiten

Docent• A. (Andrew) Mersie is adviseur planeconomie bij Metafoor te Almere.



“Docent weet duidelijk waar hij over praat!”

Omdat onze docenten erg belangrijk voor ons zijn maar

zeker ook voor u, stellen we een aantal docenten graag aan

u voor. Zo krijgt u een beeld van waar zij vandaan komen en

wat zij u kunnen brengen.

PETER VAN HAASTEREN, MEDE OPRICHER STICHTING ORBITERS

“Altijd de vertaalslag naar de échte praktijk maken”

Kennis en enthousiasme delen houdt me scherpRuimtelijke ordening is de rode draad in mijn loopbaan.

Ik ben Peter van Haasteren, 66 jaar en al jaren docent bij

Geoplan. Direct na mijn studie kwam ik met dit boeiende

werkveld in aanraking en sindsdien heb ik er geen afstand

meer van willen en kunnen doen. De reden is eenvoudig:

in de omgeving waarin we werken en leven wordt

gebiedsontwikkeling steeds ingewikkelder. In combinatie

met de vele aspecten die bij ruimtelijke ordening

komen kijken, blijft dit werkveld ontzettend dynamisch.

Ontwikkelingen staan nooit stil. Ik wil mijn kennis en

enthousiasme dan ook graag delen en overdragen. Dat

houdt me scherp.

Een praktische insteek met het Reken-tekenatelierIk wil met studenten altijd de vertaalslag naar de échte

praktijk maken. Eén van de dingen waar ik zelf enthousiast

over ben, en de studenten gelukkig ook, is het Reken-

tekenatelier. Ik heb deze lesvorm zelf ontwikkeld. In

een middag werken we in een ateliervorm met kleine

groepen aan een te ontwikkelen locatie. We doorlopen

alle stappen; van financiële analyse van de te ontwikkelen

locatie tot de schets van een stedenbouwkundige

opzet. Juist de praktische insteek zorgt ervoor dat mijn

vakgebied leuk blijft, voor mij en voor de studenten.

Ruimtelijke ordening is en blijft míjn vakgebiedIk ben mijn gehele werkzame leven al in dit werkveld actief.

Mijn kennismaking met ruimtelijke ordening was bij de

afdeling grondzaken van het ministerie van VROM. Na deze

ervaringen op landelijk niveau koos ik voor functies op lokaal

niveau bij de gemeente Utrecht en later in Rotterdam. Zo

bouwde ik ervaring op met alles wat er komt kijken bij de

ontwikkeling en uitvoering van een evenwichtige aanpak

voor ruimtelijke ordening. Dat gaat verder dan kennis van de

weten regelgeving. Juist de vertaalslag naar de praktijk en

nauwe samenwerking met alle betrokken partijen is wat mijn

vakgebied interessant houdt.

Blijven werken aan je eigen ontwikkeling Ruimtelijke ordening is een ontzettend breed onderwerp.

Daarom is het cruciaal dat je je in veel verschillende

richtingen blijft bekwamen. Die diversiteit blijft een

uitdaging. De komende jaren wordt dit werkveld zeker

niet minder boeiend, integendeel. De complexiteit van

gebiedsontwikkeling neemt alleen maar toe. Zeker in een

land waarin we met veel mensen op een relatief klein

oppervlak wonen en werken. Het is dus noodzakelijk om

te blijven werken aan je eigen ontwikkeling binnen het

werkveld. Met mijn eigen ervaring lever ik daar graag een

bijdrage aan. Bijvoorbeeld door te doceren en mee te

werken aan de ontwikkeling van de leergangen. Op die

manier probeer ik mensen in mijn werkveld te helpen in

hun verdere ontwikkeling. Dat geeft me energie.

Lesgeven is leukTijdens mijn werk kreeg ik regelmatig de vraag om collega’s

meer te vertellen over grondbeleid en planeconomie.

Ik merkte dat ik daar veel plezier aan beleefde. Ik vond

het zo leuk dat ik sinds 2003 ook parttime docent ben.

Eerst aan de Academie voor Bouwkunst en later aan de

hogeschool in Rotterdam. Daarnaast heb ik met een aantal

mededocenten de Stichting Orbiters opgericht, die later

ging samenwerken met Geoplan. Hier geef ik al weer jaren

met veel plezier les.

58

59geoplan.nl

Samen met Stichting Orbiters biedt Geoplan in 2020 drie leergangen aan:

Leergang Basis planeconomie en financiële regie bij gebiedsontwikkelingLeergang Regie op waardevolle gebiedsontwikkelingLeergang Regie op overheids-vastgoed

Deze drie leergangen organiseert Geoplan in samenwerking

met de Stichting Orbiters.

Orbiters is een onafhankelijke non-profit stichting die kennis

en kunde bundelt en deelt. Zij doen dit rond waarde gedre-

ven regie van de gebiedsontwikkeling en bieden leergangen

aan, korte cursussen, in company trainingen, coaching en

competentieontwikkeling op de werkvloer. Actuele kennis

over nieuwe ontwikkelingen en inzichten wordt zo voor

iedereen toegankelijk en kan succesvol worden ingezet bij

financiële regievoering. Orbiters bestaat uit een kleine groep

die het voortouw neemt en uit een grote groep van praktijk-

experts die optreden als docent of coach. Meer informatie

over Stichting Orbiters vindt u op de website orbiters.nl.

De drie leergangen vormen samen een leerlijn. De basis leergang

is hierbij de onderbouw en richt zich op het behandelen van

het financiële instrumentarium voor gebieds ontwikkeling in

de volle breedte. De twee andere leergangen sluiten hierop

aan. De leergang Regie op waardevolle gebiedsontwikkeling

behandelt thema’s en trends vanuit het fundament dat bij de

eerstgenoemde leergang is gelegd.

De Leergang Regie op overheidsvastgoed gaat in op het

beheer, kosten en opbrengsten van overheidsvastgoed.

Meer weten? Neem contact op met onze studieadviseur

of kijk op de website geoplan.nl/leergangregie.

Op vele plekken in ons land vinden gebiedsontwikkelingen plaats. Bestaand grondgebruik wordt daarbij omgezet naar

nieuwe aanwendingen. Dat kan gaan om landbouwgrond maar ook om verouderde binnenstedelijke locaties. Deze

omzetting vraagt veel energie en geld. Een overheersende vraag is dan hoe de kosten kunnen worden terugverdiend.

Of: hoe kunnen ruimtelijke plannen economisch uitvoerbaar worden gemaakt. Dat vraagt een stevig fundament aan

kennis en vaardigheid rond kosten, opbrengsten, omgaan met rente en inflatie, ruimtegebruik, risicobeheersing en

kostenverhaal. Deze leergang legt de noodzakelijke en brede grondslag om deze onderwerpen adequaat te kunnen

bejegenen. We reiken aan:

• De benodigde vakinhoudelijke basiskennis planeconomie

• Technieken om gebiedsontwikkelingen financieel mogelijk te maken

• Representatieve voorbeelden en op maat gesneden casuïstiek

Inhoud De condities om te komen tot succesvolle ruimtelijke ontwik-

kelingen veranderen steeds. De overheden concentreren zich

meer op een regierol en produceren zelf minder bouwrijpe

grond. Er is een terugtocht naar de publieke rol gecombi-

neerd met kostenverhaal. Woningbouwcorporaties, ontwikke-

laars en beleggers zoeken naar een nieuwe trefzekere rol. De

opgave zelf is ook weerbarstig: veel binnenstedelijke locaties

vragen om omzetting naar nieuwe functies. De locaties wor-

den gemiddeld genomen kleiner. De tijd van de grote uitleg-

gebieden is gaandeweg voorbij.

Verversing van bestaand stedelijk gebied met bouw in hoge

dichtheden is actueel. Combinatie met andere energieop-

wekking en andere inzichten rond mobiliteit wordt dominan-

ter. Kostenverhaal verschiet van kleur door nieuwe wetgeving.

Wij spelen in op de behoefte aan deskundige mensen met

kennis en vaardigheden, die weten hoe je voornemens tot

ruimtelijke ontwikkelingen vertaalt in werkbare concepten, die

ook economische uitvoerbaar zijn.

Basis planeconomie en financiële regie bij gebiedsontwikkelingBasiskennis planeconomie en financiële regie bij ruimtelijke ontwikkeling

60

Leergang

Gebiedsontwikkeling en grondbeleid

61geoplan.nl

We stellen de rol van de planeconoom centraal. Die acteert

in projectgroepverband of binnen een lijnorganisatie. De func-

tie van planeconoom kent verschillende profielen, omdat het

vakgebied stevig in ontwikkeling is. Die functieprofielen zijn bij-

voorbeeld: penningmeester, poortwachter, creatief meedenker

en leverancier van informatie. We reiken een leergang aan die

de pretentie heeft te fungeren als versneller rond kennis en

vaardigheden rond planeconomie en aanpalende disciplines.

Onze basisopleiding richt zich daarbij op de volgende vragen:

• Welke vorm van ontwikkeling kies ik voor mijn project en

waarom?

• Wat is financiële regie, hoe maak ik de juiste berekeningen

en aan welke knoppen kan ik draaien?

• Waar zitten de risico’s en hoe ga ik daarmee om?

• Hoe krijg ik visie rond en sturing op het grondproductie-

bedrijf (particulier of overheid)?

• Wie zijn actoren bij gebiedsontwikkeling

• Welke mogelijke contractvormen zijn er waarmee we tref-

zeker kunnen sturen

De leergang is een samenwerking tussen Geoplan en Orbiters.

Orbiters is een kennisplatform voor gebiedsontwikkeling.

Voor wieDeze leergang is bestemd voor medewerkers van gemeenten,

ontwikkelaars, beleggers, provincies, rijk, corporaties en advies-

bureaus die zich bezig houden met ruimtelijke verandering. In

het bijzonder gaat het om het kunnen doorgronden van de

financiële haalbaarheid van nieuwe gebiedsontwikkelingen.

We willen deze basisopleiding in het bijzonder aanbieden en

aanbevelen voor vakgenoten die voor het eerst kennis maken

met dit vakgebied of die beperkte ervaring willen verbreden.

Een vooropleiding is niet vereist. De leergang is zo opgebouwd

dat iedereen eenvoudig moet kunnen aanhaken. Het niveau

van de leergang is hbo. De leergang wordt afgesloten met een

certificaat.

Het programmaHet programma bestaat uit negen dagen die tweewekelijks

worden aangeboden. De dagdelen zijn :

• De arena van grondzaken

• Rekenen aan ruimtelijke ontwikkelingen

• Ruimtegebruik in de grondexploitatie

• De kosten in de grondexploitatie

• De opbrengsten in de grondexploitatie

• De inkoop van grondposities

• Vaardigheidstraining: rapporteren

• Ruimtelijke maatregelen, economische uitvoerbaarheid

• Vastgoedrekenen ten behoeve van gebiedsontwikkeling

• Planeconomische essenties in uitgifteovereenkomsten

• Risicodetectie, risicoafdrijving

• Kostenverhaal

• Rol van en aanpak bij marktpartijen

• Fiscaliteit

• Financiële vastlegging bij gemeente en provincie

Kerndocent en gastdocentenDe kerndocent van deze leergang is H.G.M. (Harry) Nijland. Harry is verbonden

aan Newland Kennistransfer en bestuurder bij de Stichting Orbiters. Onderstaande

gastdocenten verzorgen elk een dagdeel.

• P. (Peter) van Haasteren is planeconoom alsmede bestuurder bij de Stichting Orbiters

• I.R. (Ines) Keetell Homringhausen is jurist en bestuurder bij de Stichting Orbiters

• G. (Guido) Mertens houdt zich bezig met grondbeleid en is bestuurder bij de

Stichting Orbiters

• J. (John) Westrik is ruimtegebruikdeskundige en associate professor bij Universiteit

Delft

• R. (Radboud) Ammerlaan is adviseur planeconomie bij Metafoor

• E. (Erik) de Leve is consultant en verzorgt gronduitgifteprijsbeleid bij de Stec groep

• C. (Carola) Schloffer is planeconoom en doet onder meer kostenverhaalbeleid bij

de gemeente Apeldoorn

• M. (Marco) Elshof is projectleider gebiedsontwikkeling bij de gemeente Deventer

• S. (Sjoerd) Blokpoel is adviseur risicomanagement bij de gemeente Amsterdam

• M. (Myrthe) Hinskens is fiscaal adviseur bij EY

• A. (Arnoud) Ashouwer is teammanager grondzaken bij de gemeente Kampen

• C. (Chantal) Robbe is adviseur vastgoedberekeningen bij Stadkwadraat

• F. (Freerk) Teunissen is verbonden aan de School voor Schrijftraining



“Waardevolle leergang waarbij alle benodigde vakinhoudelijke kennis planeconomie met de actualiteiten van nu aan bod zijn gekomen.”

9 dagen€ 3.650,-i.s.m. Stichting Orbiters

geoplan.nl/039

Er zijn voortdurend nieuwe ontwikkelingen op het ruimtelijk en vastgoedgebied. Op veel plekken ontstaat momenteel een

vraag naar succesvolle planontwikkeling. Voor binnenstedelijk bouwen, organische gebiedsontwikkeling en het zoeken naar

oplossingen voor krimpregio’s. Partijen als gemeenten, ontwikkelaars, beleggers en woningcorporaties herpositioneren zich

steeds en herzien hun visie en werkwijze.

• Financiële rekenregie in het beheren en sturen van projecten

• Recente trends bij gebiedsontwikkeling

• Nieuwe ontwikkelstrategieën gericht op waardecreatie

InhoudAlle partijen zoeken naar nieuwe manieren om gebieden te

kunnen blijven ontwikkelen. Daarbij werken traditionele finan-

ciële sturingsmodellen minder goed: de voorwaarden om tot

succesvolle planontwikkeling te komen, zijn veranderd. Waar-

decreatie en duurzaamheid zijn nu belangrijke begrippen. De

Leergang Regie op waardevolle gebiedsontwikkeling gaat

over het beheren en sturen van projecten. Je leert ruimtelijke

ontwikkelingen vlot te trekken en past nieuwe ontwikkelstra-

tegieën toe gericht op duurzaamheid en waardecreatie. De

leergang sluit aan op de leergang ‘Basis planeconomie en fi-

nanciële regie bij gebiedsontwikkeling’.

In deze leergang wordt onder andere ingegaan op:

Denken in bedrijfseconomische oplossingen

• Inzicht in recente trends op het gebied van gebiedsontwikkeling

• Rol vastgoed in gebiedsontwikkeling

• Financiële rekenregie in het beheren en sturen van projecten

Herijken en vinden van oplossingen

• Mobiliseren van investeringen

• Een strategie op krimpgebieden

• Portfoliosturing grondbedrijf en prioritering

• Binnenstedelijke gebiedsontwikkeling

Specials


• Energielandschappen en circulaire economie

• De nieuwe ontwikkelingen op het gebied van aanbesteding

• Ontwikkelstrategieën gericht op waardecreatie

• Omgevingswet en gebiedsontwikkeling

62

Leergang

Regie op waardevolle gebiedsontwikkelingFinanciële regie in de nieuwe realiteit gebiedsontwikkeling


63geoplan.nl

Voor wieDeze leergang is op post-hbo-niveau en vereist minimaal 3

tot 5 jaar relevante werkervaring op het gebied van stedelijke

ontwikkeling en/of planeconomie.

De leergang is bestemd voor medewerkers van gemeenten,

provincies, rijk, corporaties, adviesbureaus en marktpartijen

die zich bezig houden met stedelijke ontwikkeling. Denk hier-

bij aan projectleiders en (gebieds) ontwikkelaars, medewer-

kers en juristen grondzaken, planeconomen, vastgoedecono-

men en -juristen en allround adviseurs.

Het programmaHet programma bestaat uit tien dagen die tweewekelijks wor-

den aangeboden. De dagdelen zijn :

Inleiding

• De nieuwe realiteit van de Stedelijke Ontwikkeling

• Actuele vormen van ruimtelijke ordening

GREX en VEX

• Vastgoed in gebiedsontwikkeling

• Omgaan met een businesscase; zakelijke rechtvaardiging van

een onderneming

• Omgevingswet en gebiedsontwikkeling

• Portfoliosturing grondbedrijf en prioritering

• De revenuen in de grondexploitatie

• Van een grond- naar een gebiedsexploitatie en gebiedsge-

richte programma’s

Specials

• Duurzame stedelijke ontwikkeling

• MKBA en MER

• Dealmaking in vastgoed- en gebiedsontwikkeling

• Aanbesteden en de nieuwe realiteit

• Juridische en fiscale essenties


• Risico’s benoemen, kansen zien in gebiedsontwikkeling

• Nieuwe energielandschappen en circulaire economie

Gebiedsontwikkeling

• Spelers in gebiedsontwikkeling

• Financiering van gebiedsontwikkeling

• Gebiedsontwikkeling in breed perspectief

Gebiedsontwikkeling in de praktijk

• Oefening en excursie:

• Binnenstedelijke ontwikkeling in de praktijk

Kerndocent en gastdocentenDe kerndocent van deze leergang is M. (Max) Jeleniewski. Max is oprichter en adviseur

bij Stichting Orbiters. Onderstaande gastdocenten verzorgen elk een dagdeel.

• I.R. (Ines) Keetell Homringhausen is oprichter en adviseur bij Stichting Orbiters

• G. (Guido) Mertens is oprichter en adviseur bij Stichting Orbiters

• K.V. (Klaas) Bosma is director services bij Reasult

• H.A. (Erika) Samuels Brusse-van der Linden is advocaat bij Source.law.

• J. (Jan) Winsemius is eigenaar van Bureau Middelkoop

• M. (Martijn) Kooiman is directeur projecten bij PAS bv

• R. (Ruben) Visser is projectmanager bij Over Morgen

• J. (Janneska) Spoelman is eigenaar, onderzoeker en architect bij Buro JA

• A. (Aeisso) Boeman is director consultancy bij Fakton

• M. (Martijn) Oude Luttikhuis is projectdirecteur bij D2 Ontwikkeling

• D. (Damo) Holt is partner bij Rebel Group

• T. (Theo) Stauttener is adviseur bij Stadkwadraat

• G. (Geurt) van Randeraat is directeur bij SITE

• W. (Walter) Hulsker is adviseur bij Ecorys



“Deze leergang is een must have voor iedere projectleider in gebiedsontwikkeling”

10 dagen€ 3.950,- i.s.m. Stichting Orbiters

Regie op waardevolle gebiedsontwikkelingFinanciële regie in de nieuwe realiteit gebiedsontwikkeling

geoplan.nl/040

64

De overheid heeft een flink palet aan grond en opstallen in gebruik. Denk aan het gemeentehuis, begraafplaatsen, scholen,

monumenten, openbaar gebied en landgoederen. Niet altijd is goed in beeld wat een gemeente precies in portefeuille heeft.

Met een goede regie op overheidsvastgoed kan een gemeente meer rendement halen uit het eigen bezit.

• Kosten en opbrengsten overheidsvastgoed

• Transformatie en herontwikkeling

• Verduurzaming van overheidsvastgoed

• Aankopen en verkopen

• Thematische specials

InhoudOm aan bovenstaande tegemoet te komen heeft Stichting

Orbiters met Geoplan de Leergang ‘Regie op overheids-

vastgoed’ ontwikkeld. De insteek is een opleiding die zowel de

grond als de opstallen in eigendom en gebruik van de overheid

behandelt. Dit betreft de openbare ruimte, begraafplaatsen,

natuurgebieden, gebouwen bestemd voor eigen gebruik zoals

het gemeentehuis en gebouwen in gebruik voor sport, cultuur

en onderwijs of bijzonder onroerend goed zoals monumenten.

In de leergang behandelen we niet alleen het beheer en onder-

houd (kosten) van het vastgoed, maar ook de (mogelijke) op-

brengsten. Daarnaast komt ook onroerend goed aan bod dat

getransformeerd of herontwikkelt moet worden. Verder passe-

ren de nodige nieuwe opgaven de revue, zoals duurzaamheid,

mobiliteit en het rendabel maken van de openbare ruimte.

In deze leergang wordt onder andere ingegaan op:

• Eigendom en bezit overheid

• Strategische porfolio en ontwikkelportefeuille

• Portefeuille-, asset- en propertymanagement

• Verduurzaming vastgoed

• Financiële, fiscale en juridische aspecten

• Specials: oa monumenten, zorgen schoolgebouwen,

zonne parken, parkeren.

• Verkoop bijzonder vastgoed

• Herontwikkelen en kostenverhaal

64

Leergang

Regie op overheidsvastgoedMeer rendement uit overheidsvastgoed


65geoplan.nl 65geoplan.nl

Voor wieDeze leergang is op post-hbo-niveau en vereist minimaal

3 tot 5 jaar relevante werkervaring op het gebied van vastgoed

en/of grondzaken. De leergang is bestemd voor medewer-

kers van gemeenten, provincies, rijk, corporaties, beleggers,

adviesbureaus en marktpartijen die zich bezighouden met

vastgoed. Zoals projectleiders en (gebieds-) ontwikkelaars,

medewerkers en juristen gronden vastgoedzaken, plan- en

vastgoedeconomen, managers en allround adviseurs.

De leergang sluit aan op de Orbiters/Geoplan leergang “Basis

planeconomie en financiële regie bij gebiedsontwikkeling”.

Het programmaHet programma bestaat uit negen dagen die tweewekelijks

worden aangeboden. De dagdelen zijn :

• Portefeuille in beeld

• Vastgoedbedrijf en (re)organisatie

• Vastgoedbeheer en management

• Financiële en fiscale aspecten

• Juridische aspecten en contracteren

• Gebouwd vastgoed

• Onbebouwd vastgoed (grond)

Specials

• Scholen en zorg

• Monumenten

• Landgoederen en landbouw

• Zonneparken en windparken

• Parkeren en mobiliteit

• Aankopen en verkopen (afstoten)

• Transformeren

• Herontwikkelen en kostenverhaal

Afronding

• Excursie

• Presenteren eindopdrachten

Kerndocent en gastdocentenmr. I.R. (Ines) Keetell-Homring hausen is de kerndocent van deze leergang.

Ines is juridisch consultant bij Kleine Beer Vastgoedjuristen en

consultants in Amersfoort en bestuurder bij de Stichting Orbiters.

Onder andere onderstaande gastdocenten verzorgen elk een

dagdeel.

• P. (Peter) van Haasteren is planeconoom alsmede bestuurder bij de Stichting

Orbiters

• G. (Guido) Mertens houdt zich bezig met grondbeleid en is bestuurder bij de

Stichting Orbiters

• M. (Marco) Elshof is projectleider gebiedsontwikkeling bij de gemeente Deventer

• H. (Harry) Timp is manager vastgoed en huisvestingsprojecten bij Timp Consultancy

en Management

• H.G.M. (Harry) Nijland. Harry is verbonden aan Newland Kennistransfer en

bestuurder bij de Stichting Orbiters

• S. (Saskia) Knoop is directeur/eigenaar van VKZ Advies in Bilthoven

• B. (Barbara) van Hoek is eigenaar van BVH Ruimte in ‘s-Hertogenbosch



8 dagen€ 3.350,-i.s.m. Stichting Orbiters

Regie op overheidsvastgoedMeer rendement uit overheidsvastgoed

geoplan.nl/049

We hebben het voorrecht om in een tijd te leven waar, om

meer redenen dan ooit tevoren, verwachtingsvol naar ge-

biedsontwikkeling gekeken wordt om oplossingen aan te

dragen voor diverse sociale, maatschappelijke en fysieke uit-

dagingen. Een voorrecht omdat via gebiedsontwikkeling een

belangrijke bijdrage aan deze complexe uitdagingen geleverd

kan worden.

• Aan de slag met de grote thema’s binnen

gebiedsontwikkeling

• Unieke, interactieve opzet met verschillende inzichten op

de hoofdthema’s

• Elementen slim combineren om tot succesvolle

gebiedsontwikkeling te komen

• Veel ruimte voor discussie

InhoudMaar juist die complexiteit kan ook verlammend werken. Er

zijn vele vragen die liefst integraal beantwoord moeten wor-

den. Vragen over het stimuleren en de betaalbaarheid van wo-

ningbouw of over het rendement van gebiedsontwikkelingen.

En vragen over actuele thema’s als klimaatadaptatie, energie-

transitie, mobiliteit en placemaking/branding van gebieden.

Waar ontwikkelingen complex zijn, zijn er natuurlijk ook vele

verschillende meningen, inzichten, do’s en dont’s en (on)

waarheden. Hier wordt dan vervolgens veelvuldig over gedis-

cussieerd; wel of niet tiny housing, wel of niet hoogbouw, wel

of geen inclusiviteit, wel of geen sociale woningbouw voor-

schrijven en zo kunnen we nog wel even doorgaan.

Hoe zorgen we ervoor dat we in de gebiedsontwikkelingen

aan de slag gaan met de grote uitdagingen en dat we niet

verstarren maar versnellen? Om dit te bereiken is kennis en

inzicht nodig over alle relevante discussies en mogelijkheden.

Die kennis en inzicht worden in dit lab geboden. We gaan in

op actuele discussies en vraagstukken in gebiedsontwikkeling.

We doen dat natuurlijk zonder “de waarheid” te verkondigen,

maar we geven inzicht in de verschillende meningen en re-

cepten en de do’s en dont’s. We laten zien hoe je elementen

slim combineert en hoe je tot een succesvolle gebiedsont-

wikkeling komt. Het lab geeft stof tot nadenken maar ook

praktische tips om direct in de praktijk te kunnen gebruiken.

Met een dynamisch matrixprogramma gaan we aan de hand

van vier thema’s aan de slag. Download de brochure voor een

verdere uitwerking van de thema’s. De vier thema’s komen

beide dagen aan de orde en zijn:

• Toekomstgericht; hoe ga je om met de actuele maatschap-

pelijke uitdagingen en discussies;

• Rendement; hoe krijg je inzicht en stuur je in het brede

maatschappelijke en financiële resultaat van een gebiedsont-

wikkeling;

• Samenwerken en verbinden; waardecreatie door samen-

werking, placemaking/branding, en innovatie als motor van

gebiedsontwikkeling;

• Regelen; gebruik maken van huidige en toekomstige weten

regelgeving en hoe zorg je voor een goed proces in je orga-

nisatie.

In deze vier lijnen komen telkens een aantal van de bovenge-

noemde inhoudelijke thema’s aan bod, waardoor deze langs

verschillende invalshoeken worden benaderd. Acht verschillen-

de sprekers verzorgen in twee dagen een zeer uitdagend en

www.geoplan.nl/046

2 dagen€ 1.650,-

Lab voor gebiedsontwikkelingInzicht in de actuele discussies binnen gebiedsontwikkeling

66 Gebiedsontwikkeling en grondbeleid

Kernthema Dag 1 Dag 2

Kernthema 1: Toekomstgerichte

gebiedsontwikkeling

Stappenplan voor de realisatie van een

circulaire gebiedsontwikkeling

De toekomst verkennen via een

aantal scenario’s (wonen, energie-

transitie, mobiliteit en de ruimtelijke

gevolgen voor de economie)

Kernthema 2: Rendement van

gebiedsontwikkeling

Gebiedsontwikkeling als meervoudig

investeringsprogramma.

Opzetten van een interactief (reken)

model om de maatschappelijke kos-

ten en baten integraal te verkennen.

Kernthema 3: Samenwerken in

gebiedsontwikkeling

Hoe doe je aan placemaking? Bijdrage institutionele beleggers aan

de verstedelijkingsopgave.

Kernthema 4: Regelen Omgevingswet en fysieke leefomge-

ving.

Hoe selecteer je als gemeente je

samenwerkingspartner(s)?

67geoplan.nl

afwisselend programma, waarbij zeker ook nog gelegenheid

voor netwerken is. Het lab geeft stof tot nadenken maar ook

praktische tips om direct in de praktijk te kunnen gebruiken.

ProgrammaMet een dynamisch matrixprogramma gaan we aan de hand

van vier thema’s aan de slag. Deze vier thema’s worden elke

vanuit verschillende invalshoeken benaderd. Acht verschillen-

de sprekers verzorgen zo in twee dagen een zeer uitdagend

en afwisselend programma met volop ruimte voor discussie.

Het programma is sterk gericht op actualiteit; de precieze in-

vulling van de thema’s en de gastdocenten kan daarmee per

editie verschillen.

Voor wie?Iedereen die werkzaam is als projectleider, projectmanager,

financieel regisseur, strateeg, adviseur in de ruimtelijke orde-

ning, beleidsmaker van provincie of gemeente, projectont-

wikkelaar, vastgoedbeleggers en die in twee dagen tijd inzicht

willen krijgen in de actualiteit van gebiedsontwikkelingen.

Van de deelnemers wordt een proactieve inbreng verwacht om

gezamenlijk tot een discussie te komen. Doel van de cursus

is niet zozeer kennisoverdracht, maar het verdiepen van de

onderwerpen onder leiding van de gespreksleiders. Ruime

ervaring binnen gebiedsontwikkeling is daarom een vereiste.

Deze cursus is een verdere verdieping van onze leergang Regie

op waardevolle gebiedsontwikkeling, alhoewel het niet nood-

zakelijk is die leergang gevolgd te hebben voor deelname.

DocentenDagvoorzitters

• G. (Guido) Mertens is oprichter en adviseur bij Stichting Orbiters

• M. (Max) Jeleniewski is oprichter en adviseur bij Stichting Orbiters

Gastsprekers (wisselend aan de hand van actualiteit):

• H. (Heleen) Luijt Msc, projectontwikkelaar, Kondor Wessels Vastgoed

• Dr. ir. T.A. (Tom) Daamen, Ass professor Urban Development Management, TU Delft

• G.C.F.M. (Staf) Depla, voormalig wethouder, gemeente Eindhoven

• B. (Boy) Wesel (MCD), Manager strategic partnerships, Bouwinvest

• S. (Sarah) Ros, bestuursadviseur fysieke leefomgeving en Omgevingswet, Sarah Ros

Bestuursadvies

• A. (Aeisso) Boelman Msc, partner, Fakton



De weten regelgeving van het grondbeleid is sterk

in ontwikkeling. Er wordt continu gewerkt aan de

modernisering van het instrumentarium, onder meer in

verband met de Omgevingswet en de Aanvullingswet

grondeigendom.

• Kostenverhaal onder de Aanvullingswet grondeigendom

• PPS: staatssteun en aanbesteding

• Grondverwerving en gronduitgifte

• Btw, BCF, overdrachtsbelasting en vennootschapsbelasting

InhoudProvincies en gemeenten hebben een publieke rol bij gebieds-

ontwikkeling en kunnen ook een private rol vervullen. Rond

beide rollen moeten instrumenten iedere keer in de goede

mix worden toegepast bij het doel dat nagestreefd wordt.

De gemeente kan zelf de grondproductie ter hand nemen

met inkoop, bewerking en verkoop. Ook heeft de gemeen-

te volop mogelijkheden voor het maken van privaatrech-

telijke afspraken tussen overheden en marktpartijen over

risico dragende samenwerking, ontwikkelingsvoorwaarden en

kosten verdelingen.

Als partijen er onderling toch niet uitkomen, kan de gemeente

langs private weg kosten verhalen via een anterieure grondex-

ploitatieovereenkomst. Als dat niet lukt dan is er de mogelijk-

heid kosten te verhalen via een exploitatieplan. Met de komst

van de Omgevingswet en de Aanvullingswet grondeigendom

gaat hierin het nodige veranderen

Deze cursus behandelt de belangrijkste actualiteit in het

grondbeleid, zoals natuurlijk de Aanvullingswet grond-

eigendom, grondverwerving, kostenverhaal, publiek private

samen werkingsmodellen en de toepassing van regels

rond aanbesteden en staatssteun, contractvorming en fiscale

aspecten. Ten aanzien van ieder onderwerp komt de meest

recente jurisprudentie aan bod met praktische voorbeelden

en worden de laatste ontwikkelingen op het gebied van wet-

geving behandeld.

Voor wieDe cursus is bestemd voor medewerkers van overheden (af-

delingen grondbeleid, ruimtelijke ordening, volkshuisvesting en

bouw), woningbouwcorporaties, projectontwikkelaars, bouwbe-

drijven en vastgoedbeheerders. Ook geschikt voor medewerkers

van makelaarskantoren, advocatenkantoren en adviesbureaus.

Basiskennis van grondbeleid is vereist. Indien dat niet het geval

is raden we u aan eerst de Basiscursus Grondbeleid te volgen.

Het programma• Ontwikkelingen van grondbeleid en instrumentarium


• Gemeentelijke contractvorming

• PPS: staatssteun en aanbesteding

• Grondverwerving

• Kostenverhaal onder de Omgevingswet

• Fiscale aspecten grondbeleid

Docenten• drs. D. (Dieks) Boswinkel is director bij PricewaterhouseCoopers

Belastingadviseurs te Hengelo.

• mr. I.R. (Ines) Keetell-Homringhausen is directeur en juridisch consultant bij

Kleine Beer Vastgoedjuristen en consultants in Amersfoort.

• drs. H.G.M. (Harry) Nijland is adviseur bij Newland Kennistransfer te Ugchelen.

• mr. A. (Arjen) de Snoo is advocaat bij DLA Piper.

• mr. S. van der Heul is advocaat mededingingsrecht bij Dirkzwager in Arnhem



“ Goede inhoudelijke cursus, gegeven door zeer gedreven vakmensen.”

www.geoplan.nl/043

2 dagen€ 1.445,-

Actualiteiten wetgeving grondbeleidHet actuele juridische grondbeleidsinstrumentarium

68 Gebiedsontwikkeling en grondbeleid

Onze docenten zijn heel belangrijk voor ons, maar zeker

ook voor u. Daarom stellen we graag een aantal docenten

aan u voor. Zo krijgt u een goed beeld van hun achtergrond

en wat zij u kunnen bieden.

MAX JELENIEWSKI

“Verandering is een constante bij gebiedsontwikkeling”

Studenten helpen hun eigen weg te vindenAlle betrokken partijen zoeken steeds naar nieuwe

manieren om gebieden te kunnen blijven ontwikkelen.

De voorwaarden om tot succesvolle planontwikkeling

te komen, veranderen continu. Die verandering is een

belangrijke constante in mijn vakgebied. Dat zie ik in

mijn huidige werk als manager binnenstad bij de Dienst

Stedelijke Ontwikkeling van Den Haag. Maar zag ik

ook in de afgelopen 30 jaar waarin ik me in binnen-

en buitenland bezighield met de herontwikkeling,

implementatie en beheer van programma’s voor stedelijke

ontwikkeling voor lokale overheden. Het is mijn uitdaging

om in de twee leergangen die ik voor Geoplan verzorg

studenten te helpen hun eigen weg in die dynamiek te

vinden.

Altijd up-to-date blijvenIn de huidige situatie ligt het zwaartepunt in mijn werkveld

bij waardecreatie en duurzaamheid. Daarbij werken

bijvoorbeeld de traditionele financiële sturingsmodellen

minder goed. Die ontwikkelingen nemen we natuurlijk

mee in de huidige leergang Regie op Waardevolle

Gebiedsontwikkeling. Omdat we deze tweemaal per jaar

aanbieden, kunnen we iedere keer de nieuwste trends in

het programma opnemen. Zo zijn we altijd up-to-date

met wat er op het vlak van gebiedsontwikkeling speelt.

Vlot trekken van de stedelijke ontwikkelingDe dynamiek rondom gebiedsontwikkeling is dus

groot. De leergang ontstond twaalf jaar geleden op

het dieptepunt van de financiële crisis. We wilden een

antwoord op de stilgevallen stedelijke ontwikkeling

bieden. Daarom lag de focus eerst bij het lostrekken

van programma’s en projecten. Nu zien we dat er

meer behoefte is aan de uitvoering van de ambitieuze

plannen in relatie tot de groei van grote en middelgrote

steden. Verder is er meer aandacht voor regionale

gebiedsontwikkeling. Die verschuiving gaat niet vanzelf.

Het beheren en sturen van programma’s en daarmee

projecten is essentieel om het gewenste resultaat

te bereiken. Het is echter wel zaak bij de toepassing

van nieuwe ontwikkelstrategieën rekening te houden

met maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de

energietransitie, de mobiliteitstransitie en de ambitie van

steden om veerkrachtiger te zijn.

Vertaalslag naar de praktijk centraalDe deelnemers aan de leergang hebben diverse

achtergronden. Ze werken bij (lokale en provinciale)

overheden, adviesbureaus of corporaties. Ook

marktpartijen leveren deelnemers. We werken

samen aan het inzicht in wat er allemaal nodig is om

gebiedsontwikkeling van de grond te krijgen. Dit alles met

oog voor de belangen en in nauwe samenwerking met

de verschillende stakeholders, waaronder gemeenten,

provincies, marktpartijen en bewoners. Vanzelfsprekend

komen alle relevante ontwikkelingen, waaronder

veranderende regelgeving aan de orde. Hierbij staat

de vertaalslag naar de praktijk steeds centraal. Die slag

maken we met oefeningen en door excursies. Dat we

daar goed in slagen blijkt wel uit de positieve reacties van

de deelnemers.

69

Omgevingsrecht70

Afval stoffenen Opslag gevaarlijke stoffen

Afvalstoffen en Opslag gevaarlijke stoffen

71geoplan.nl

Afval stoffenen Opslag gevaarlijke stoffen

Iedereen die met afvalstoffen werkt weet dat het melden,

registeren en beheer van alle data een complexe materie

is. Bij bedrijven en diensten blijkt nogal eens dat maar

een paar ervaren medewerkers op de hoogte zijn van de

systematiek.

• Gewijzigde Besluit- en Regelgeving

• Verplichtingen en reikwijdte

• Melden van afvalstoffen (AMICE)

InhoudAls die ervaren collega’s ziek zijn of weggaan, zitten de col-

lega’s met de handen in het haar. Maar ook zien we vaak dat

men denkt dat alles goed gaat tot tijdens een handhavende

controle blijkt dat er zelfs ongemerkt strafbare feiten zijn en

worden gepleegd. Zo zijn bijvoorbeeld ook alle gemeenten

en de kleinere bedrijven, die zich bezighouden met het sorte-

ren van bouwen sloopafval en het composteren van groen-

afval meldingsplichtig.

Tijdens de cursus wordt aan de hand van een centrale casus

alle relevante aspecten behandeld. We bespreken de weten

regelgeving, de systematiek van afvalstoffen, maar ook het

melden van afvalstoffen in AMICE. De praktijk staat centraal

in deze cursus: na afloop weet u waar u aan toe bent op het

gebied van afvalstoffen.

Voor wieDe cursus is geschikt als je je bezighoudt met het handhaven

van milieuwetgeving, het ontdoen van afvalstoffen, het trans-

porteren van of ontvangen (be- en verwerken) van afvalstof-

fen of als je adviseur bent.

Het programmaGedurende de dag worden alle onderwerpen aan de hand

van een casus behandeld. Deze casus loopt als een rode

draad door het programma. Daarbij komen de volgende as-

pecten aan de orde:

• De relevante weten regelgeving

• De basissystematiek

• Reikwijdte Besluit met de rollen en trajecten

• Afvalstroomnummers

• Route-inzameling inzamelaarsregeling

• Regeling Eural Melden (wanneer, hoe, wat)

• De Begeleidingsbrief Regeling VIHB

• De wijzigingen in het Besluit en Regeling melden AMICE

Docent• H. (Hans) Neele is inhoudelijk specialist afvalstoffen bij Afvalstoffen.nl.

Inschrijven en informatieGa naar www.geoplan.nl/044 voor meer informatie over deze

incompany cursus.

“Informatieve cursus met goede uitleg en antwoorden van een deskundige”

www.geoplan.nl/044

1 dagAlleen als incompanyPrijs op aanvraag

Afvalstoffen: melden en registrerenSystematiek van melden en registreren van afvalstoffen

Afvalstoffen en gevaarlijke stoffen72

Opslag gevaarlijke stoffen: PGS 15Praktische toepassing van de vernieuwde versie PGS 15

www.geoplan.nl/045

1 dagAlleen als incompanyPrijs op aanvraag

73geoplan.nl

In de PGS 15 zijn de regels opgenomen voor de

opslag van verpakte gevaarlijke stoffen waarmee een

aanvaardbaar beschermingsniveau voor mens en milieu

wordt gerealiseerd.

• Nieuwste versie van de PGS 15

• ADR en gevarenklassen

• Compartimentering

• Toepassing bij vergunningverlening

• Relaties met milieu-, arbo- en bouwregelgeving

InhoudVoor de bepaling van het vereiste beschermingsniveau is uit-

gegaan van de huidige stand van de techniek die geldt voor

de bouwkundige uitvoering van opslagvoorzieningen, brand-

bestrijdingssystemen en arbeidsmiddelen. Op basis van eer-

dere ervaringen is in september 2016 een nieuwe PGS 15 ge-

publiceerd. Met deze actualisatie is beter voldaan aan de wens

om voorschriften eenduidig en zonder interpretatieruimte op

te schrijven. Ook is generiek voorzien in de mogelijkheid tot

het gemotiveerd afwijken waardoor niet meer per voorschrift

is aangegeven of dit wel of niet is toegelaten.

De cursus Opslag gevaarlijke stoffen geeft inzicht in alle wet-

telijke verplichtingen voor de opslag van gevaarlijke stoffen

en de nieuwste eisen daarvoor, zoals verwoord in de PGS 15.

Daarbij wordt het accent gelegd op de opslagen onder de 10

ton en de opslag van spuitbussen en gasflessen. Ook is kort

aandacht voor opslag boven de tien ton.

Voor wieDe cursus is bedoeld voor werknemers van bedrijven waar

met gevaarlijke stoffen gewerkt wordt en handhavers en ver-

gunningverleners milieu van gemeenten, omgevingsdiensten

en provincies. Ook geschikt voor medewerkers van brand-

weer en adviesbureaus.

Het programma• Relaties met milieu-, arbo- en bouwregelgeving

• Opbouw en systematiek PGS 15

• Structuur ADR en classificatie gevaarlijke stoffen

• Verpakkingen en stofscheiding (met casuïstiek)

• PGS 15 en de vergunning/ het Activiteitenbesluit

• Werkvoorraad

• Eisen aan de opslagplaats/ brandwerendheid (WBDBO)

• Compartimenten

• Tijdelijke opslag en containers

• Overige opgeslagen stoffen zoals gasflessen, spuitbussen en

peroxiden

• Opslag >10 ton

• Bevi en BRZO in relatie tot PGS 15

Docent• ing. M.J. (Mark) van Leeuwen is werkzaam bij MVL advisering in Maassluis.

Inschrijven en informatieGa naar www.geoplan.nl/045 voor meer informatie over deze

incompany cursus.

“ Je bent er nog niet als je de regels op orde hebt, je moet ze ook goed kunnen toepassen!”

Incompany74

–

Incompany

We kunnen al onze cursussen en leergangen als incompa-

ny uitvoeren. De cursus of leergang vullen we in samen-

spraak in zodat deze aan jouw wensen en omstandig heden

voldoet. We behandelen bijvoorbeeld een casus uit jouw

organisatie of gemeente. Indien je specifieke ontwikkel- of

organisatievraagstukken hebt, maken wij op maat een pro-

gramma dat aansluit bij de opleidingswensen en leerdoelen

van jouw organisatie.

Wat zijn de voordelen?• Op efficiënte wijze in één keer het hele team op gelijk

niveau.

• Organisatie- of branche specifieke casuïstiek en mogelijk-

heden voor maatwerk.

• Integraal werken aan actuele organisatievraagstukken.

ErvaringGeoplan heeft tientallen jaren ervaring in het uitvoeren van

incompanycursussen. Vele private en publieke organisaties

hebben de afgelopen jaren gekozen voor een incompany-

cursus van Geoplan. Denk aan grote en kleine gemeenten,

provincies, omgevingsdiensten, adviesbureaus en bedrijven

uit de GWW.

ContactNeem contact op met Kristian Koster om de mogelijkheden

te bespreken:

telefoon 033 422 99 70


75geoplan.nl

Uitgave Geoplan cursussen en congressen

onderdeel van Freia

www.freia.nl

Geoplan bezoekadres Buitenplaats ‘de Heiligenberg’

Heiligenbergerweg 5

3833 AC Leusden

telefoon 033 422 99 70


website www.geoplan.nl

whatsapp 06 23 15 27 94

Deze uitgave is gedrukt met milieuvriendelijke

inkten op milieuvriendelijk papier.

Fotografie Bert Janssen

met uitzondering van

29 | AVD Rijkswaterstaat

32 | Werry Crone

72 | Cheeseworks

en de foto’s op pagina

13 | 17 | 20 | 21 | 51 | 72 | 73

Geoplan voldoet aan de Kwaliteitscode

voor Opleidingsinstellingen voor

Kort Beroepsonderwijs

De Freia Holding is door Fira erkend voor de prestaties

op gebied van duurzaamheid en Maatschappelijk

Verantwoord Ondernemen (MVO)

98,1%KLANTTEVREDENHEID

Cursusgids 2020 - Geoplan · 2020. 2. 4. · In deze overgangsperiode behandelen we het gehele RO-...

Documents

Transcript of Cursusgids 2020 - Geoplan · 2020. 2. 4. · In deze overgangsperiode behandelen we het gehele RO-...