Cover Art in de Sixties

design fashion music.

Tekst Marius Quist

De kunstvorm Cover Art is niet meer weg te denken sinds de Amerikaan Alex Steinweiss er in 1940 serieus werk van maakte..Steinweiss begon met illustraties te maken voor nog echte kartonnen ‘albums’ met daarin meestal vier van de breekbare 78-toeren-platen uit die tijd. Toen de eerste LP’s verschenen in 1948 was een stevige cover onmisbaar om die nieuwe platen te presenteren. De muziek kreeg er een extra gezicht mee. Talloze kunstenaars leverden er illustraties voor. Er werd getekend, geschilderd, geaquarelleerd, gehoutskoold, gefotografeerd of geëtst, alle vormen van illustratiewerk kwamen in aanmerking om de muziek een eigen leven te geven. De Cover Art is deel van onze cultuur, los van de muziek die de inspiratie vormde, op dezelfde manier zoals het beroemde affiche van Toorop is losgekomen van de slaolie waar het de opdrachtgever om was begonnen. Het is meer dan nostalgie, het is ons erfgoed van de 20

e

eeuw. Hoe verliep dat in de sixties?

The stereo music dream

Het begin van de sixties viel ongeveer samen met de opkomst van stereo. Pingpong-effecten moesten het stereo-idee duidelijk maken. Bigbands, uitgebreid met een scala aan exotische instrumenten waarvan getingel en getokkel van links naar rechts en weer terug uit de luidsprekers golfde. De covers van deze exotica-wave vormen een vreemde bonte wereld voor muziek vol mysterieuze ritmes uit de Andes, de Caraïben of Afrika. Deze covers zijn een verzamelobject op zich.

Poems in ecstacy

Al gauw overheerste echter datgene waarvoor stereo bedacht was, namelijk het complete brede geluidsbeeld van een symfonie of opera in de huiskamer, zodat je precies hoorde waar welk instrument zich bevond en de klankkleuren van de orkestpassages optimaal tot hun recht kwamen. Steinweiss zorgt ook hierbij voor covers in een bijzondere stijl die de opmaat vormen voor ons onderwerp, de sixties covers. Voor popmuziek bleef mono lang in gebruik, zeker in Engeland, zoals we inmiddels weten van de Beatles-opnamen.

Graphic design

Tegenwicht kwam van de Braziliaanse ontwerper Villelo die bossa nova platen niet voorzag van de geijkte junglecovers maar van simpele cirkels en andere geometische figuren. Soortgelijks bracht het label Command met meetkundige ontwerpen van Josef Albers en Charles E Murphy. Aardig is Neil Fujita’s cover voor Big Noise from Winnetka waarin ‘onopvallend’ de letter i is veranderd in een staaf dynamiet met brandende lucifer bij de lont. Deze Fujita leverde in zijn tijd als art director bij Columbia ook de pakkende illlustraties af voor het onverslaanbare Take five op de LP Time out en voor Mingus Ah um.

Surf, the American dream

Stereo in surfstijl bracht Amerika in een luchtige zomerse strandsfeer. Muziek waarmee de wereld wegdroomt in de onbezorgde lifestyle van de American dream. Het was de tijd dat velen naar de States werden gelokt voor een beter leven. Een big car, een big fridge, het strand dichtbij, een eigen huis met een groen gazon voor de deur. Surfcovers

tonen een zonnig strandleven met vakantie vieren zonder einde. Onlosmakelijk erbij hoort het surfen op de gitaar, zoals Duane Eddy of Chet Atkins, of in Europa Shadows en Spotnicks.

Portraits of singer-songwriters

Je eigen lied zingen over wat je vindt en denkt en voelt. De grote verworvenheid van de sixties. Voor je eigen mening uitkomen in een lied met zelfgeschreven tekst. Ik zie een portrettengalerij voor me. Bob Dylan opent met The times they are a-changing. Phil Ochs volgt met All the news that’s fit to sing. Wat hij zingt over wereldvrede verbindt de jonge generatie. Bittere humor. Knock on the door, over een land waar ze zomaar ’s-nachts aan je deur kloppen en je meenemen. Tim Hardin verrast met prachtige songs zoals Misty Roses en Reason to believe. En dan Tom Rush en, en....

Jazz design

De jazzwereld had een eigen keur aan hoezenontwerpers. De meester hiervan was David Stone Martin die in zijn nadagen (1960) een indrukwekkend olieverfportret schilderde voor de platenbox van blueszanger Big Bill Broonzy. Een fraaie tekening door de legendarische jazzillustrator Ben Shahn verscheen in 1967 op het aan hem gewijde In Praise of Shahn. Geen jazz, wel jazz cover art. Aldus leverden vele jazzhoezen hun bijdrage aan de sixties. Tijdloze monumenten van de jazz, zoals Ornette Coleman’s Change of the century. Bud Powell in het Blue Note Café van

Parijs 1961. Puur grafisch bij de avantgarde jazz van Pharaoh Sanders. Heel anders dan weer de psychedelisch getinte illustratie van Alan Aldridge voor Under the jasmin tree.

Dutch design

Onze eigen Marte Röling maakte in de sixties een imposante serie portretten van vooruitstrevende jazzmusici. Een Portugese verzamelaarster wil hiervan zelfs een expositie maken in Lissabon. Heel 'dutch' is dan weer de LP Woorden waarop Simon Vinkenoog twee plaatkanten vult met, precies, met woorden.

Simon Posthuma en Marijke Kooger vonden hun draai in de aparte wereld van de Londense fashionscene. Hun textielcreaties sloten naadloos aan op het modegevoel (Jammer dat hun zakelijk talent er geen gelijke tred mee hield). Alleen al de cover voor ‘The 5000 spirits or the layers of the onion’ van de Incredible string band is een juweeltje van illustratiewerk uit die tijd, ofwel een ergerlijke kleurenlawine voor anderen. En er zijn ook nog hun hoezen voor Boudewijn de Groot’s Picknick, voor de Hollies, voor The Move, voor hun eigen band The Fool.

Werden de exoticahoezen vooral voorzien van rijk schilderwerk, in Nederland hadden wij meer de meesters van de doeltreffende eenvoud zoals de in Alkmaar gevestigde Oostenrijkse Nederlander Emmerich Weninger – let op zijn Dave Berry -.

Baanbrekend was de cover van Q65’s Revolution. Net als hoezen van de Golden Earrings en de vele andere bands die de popmuziek een nieuw leven gaven – niet tot ieders vreugde -. .In de hoezenhistorie ziet men de tijden veranderen. De Motions ruilden het nette image van hun Introduction voor het donkerbruine wilde image van Electric baby, gevolgd door Songbook met een folky look. Shocking blue was at home. Cuby verloochende zijn achtergrond niet met Groeten uit Grollo, zijn band in flower power stijl gefotografeerd door Herman Baaren. Wist u dat de cover van Cuby’s fraaigetitelde Trippin’ thru’ a midnight blues gemaakt is door ontwerper Anton Beeke, die in grafische kringen furore maakte met zijn blotemeisjes-alfabet (onlangs nog in boekvorm verschenen). Zo vertellen hoezen hun eigen verhaal.

Eersteklas fotografen zoals Nico van der Stam volgden het spoor dat Paul Huf trok in 1956. Zij vormden vanaf de sixties een vak op zich. Hun namen stonden achterop de hoes – of lette u daar niet zo op?

The Beatles

De Beatles volgen hun weg van victorie naar ondergang. Hun platen verschijnen over de hele wereld in speciale covers, zoals de Eskimo-cover uit Groenland en de Latijns-Amerikaanse covers met Los Beatles yeah yeah yeah, dan wel met de Cyrillische teksten in Russische edities van The Magic Mystery Tour. Een hoogtepunt voor mij blijft de door Klaus Voormann getekende cover van Revolver, en ook Sergeant’s Pepper waarvan uiteindelijk niet ons duo Simon & Marijke de cover mocht maken; maar de Engelse illustrator Peter Blake– ook niet de minste –.

Van cover-design naar fashion-design

Terwijl de fotografen hun werk deden, gingen de artiesten zelf op zoek naar eigen creativiteit. De Londense fashionwereld bood wat ze zochten. De Britse artiesten bezochten volop de modeboetieks in Londen. Namen als Carnabystreet en Kings’ Road werden begrippen, samen met Mary Quant en Twiggy, de symbolen van de nieuwe kledingstijl. New York en San Francisco volgden de trend. De Rolling Stones werden blokes met die lossige armoe-stijl die zelfs de jeugd nog steeds volgt, ook nu na vijftig jaar. De Beatles gingen zelf op zoek naar extravagante kleding, zoals uit India. De platenhoezen van deze nieuwe generatie weerspiegelen deze ontwikkeling. De designers van de fifties zagen zich opgevolgd door mode-ontwerpers. Hoezen-design werd mode-design. Jochies en meiden werden mode-objecten. Modieuze covers voor Hollies, Tremeloes, Kinks, mooi hoor. Maar mag het nu weer anders?

Dynamische covers

De fotografie voor platencovers veranderde ook in ander opzicht. Werd aktiever, dynamischer. Liever een artiest als een avonturier hangend aan een Amerikaanse exprestrein dan kerels die op een bankje een blaadje zitten te lezen. Johnny Cash verscheen op het dak van een treinwagon, de Orange blossom special. John Mayall kijkt terug, vanaf de treinkoppeling.

A black world on covers

Johnny Cash was nog niet helemaal The man in black maar de sfeer kwam dichterbij. In Frankrijk waren er Barbara met Le soleil noir en Aznavour in Que c’est triste Venise. Meer existentialistisch en wereldburgerlijk leek zangeres Anki waarvan we wellicht nooit zullen weten wie dat verder was en in 1967 debuteerde de in Scheveningen geboren Anne Vanderlove met Ballades en Novembre. De Amerikaanse (mode)fotograaf Richard Avedon – al in begin fifties opvallend met zijn met roodgejurkte dame op Dave Brubeck’s Red hot and cool en wiens roem nu tot onpeilbare hoogte is gestegen - maakte vrijwel zwartwit fotocovers zoals voor Je m’appelle Barbra (Streisand) en Bookends van Simon & Garfunkel. Van andere aard in zwartwit is Lee Conclin’s ingenieuze psychedelische cover voor Santana, na Woodstock.

Zwart is ook blues. Blues gaat over de diepten van het leven, beschrijft de narigheid en, soms, vreugde in het leven van vele mensen, blues beschrijft het leven van alledag van degenen die het niet zo best getroffen hebben – to say the least - met name op het Amerikaanse platteland, in de straatarme regio’s van de deep south, maar evengoed in de grootstedelijke slums en sloppen. De bluescovers geven een extra gevoelige dimensie aan het verzamelen van platencovers, zij raken het leven, en als het goed is ook uw ziel, op z’n diepst.

Het nieuwe design: psychedelica

De hoofdlijn van het hoezenmaken voerde echter naar de pyschedelische covers verbonden aan Jimmy Hendrix, The Who en rijen anderen. Hiermee verscheen design ineens weer volop op de tekentafels. Het inspireerde hoezenmakers overal ter wereld. Ik noemde al Simon & Marijke. Een totaal nieuwe golf van illustratiewerk overspoelde de muziekscene. Het leek in niets op het werk uit de fifties. Brutaler in zijn kleurkeuze. Abstracter en toch herkenbaar. Fantasierijk met nieuwe handgetekende belettering. Design koos voor vrijer, minder gebonden aan de bekende namen, minder als taak in opdracht. De muziek werd vooruitstrevender, met geluiden van allerhande aard zoals teruglopende bandopnamen achter versnelde zangpassages. Andy Warhol’s Velvet Underground geldt als een progressive band die deze effecten toepast. De plaat had legendarisch succes, mede door Warhol’s banaan op de cover.

A change is gonna come

Het Motown label maakte furore als een label waarbij iedereen voor iedereen werkte, samen, blank en zwart, met onweerstaanbare resultaten. Blank en zwart samen? A change is gonna come. Sam Cooke zong het en werd, bij toeval, vermoord. Historische gebeurtenissen schokten de wereld. De dood van Kennedy. Een protestgeneratie stond op. Phil Ochs, Bob Dylan. De marsen van Dr Martin Luther King. Berry Gordy van Motown zorgde dat het op LP kwam. Ook Dr King werd vermoord, net als Robert Kennedy. Maar naast schokkende ellende – suburbs, racisme – brachten de sixties ook de ruimtevaart. De Franse organist Jean Guillou wijdde zijn Visions cosmiques aan de omgekomen bemanning van Apollo 8. Het was een monument in de opvallende silver cover serie van het Franse Philips met als thema: “prospective 21

e siecle”.

Voor de liefhebbers

Voor liefhebbers was er altijd iets bijzonders. Zoals de plaat van Salvador Dali met zijn toneelstuk Dali in Venice, gesierd met een schildering van hem himself. Richard Burton’s robuuste kop in The tragic history of Dr Faustus. Sophia Loren die gedichten leest van haar stadgenoot Salvatore di Giacomo. En voor intieme liefhebbers kwam er Je t’aime van u kent ze wel.

Filmmuziek verscheen volop op de plaat. Niets geeft meer oja-effect als het zien van een platencover van een film die men gezien heeft. Maar zelfs films die men niet zag kunnen een uitstraling hebben die

uitgaat boven de fim zelf. U hebt misschien de originele eerste James Bond niet gezien maar Casino Royale is een begrip en niet alleen door de remake van de film. Of Le clan des Siciliens met Jean Gabin en Alain Delon, muziek van Ennio Morricone? Batman? Allemaal sixties films die in het geheugen blijven hangen en extra structuur geven aan een tijdperk, de sixties van begin tot eind.

GorcumsMuseum.nl

MariusQuistQollection