Cor Ofman kiest voor gastvrijheid - De Linker Wang€¦ · 4 5 OKTOBER 2018 - NR. 4 OKTOBER 2018 -...

OKTO

BER 2018 - NR. 4

Cor Ofman kiest voor gastvrijheid

Spiritualiteit voor een betere samenleving

De bekering van G.J. Heering

2 3

OKTOBER 2018 - NR. 4 OKTOBER 2018 - NR. 4

10

van de redactie

‘De muis die even brulde.’ Zo heet het proefschrift dat histo-ricus Jan de Bas jaren geleden schreef over de Evangelische Volkspartij. De partij werd van 1982 tot 1986 vertegenwoor-digd in de Tweede Kamer door Cathy Ubels-Veen. In 1990 ging de EVP samen met CPN, PPR en PSP op in GroenLinks. Er is geen politieke partij in Nederland die zich laat vergelij-ken met deze bijzondere splinter. Partijleden waren door-gaans afkomstig uit de ARP, één van de voorlopers van het CDA. Zij vonden de nieuwe christendemocratische volkspar-tij te rechts en te weinig uitgesproken. Op partijcongressen van de EVP werden psalmen gezongen. Dat doet een beetje denken aan de ChristenUnie. Maar de inspiratie was vooral oecumenisch en progressief van aard. En dat was andere koek dan het behoudende levensgevoel van GPV en RPF, de toenmalige voorlopers van de ChristenUnie. De EVP gebruikte de slogan ‘christelijk dus progressief’. Nogal tegendraads. Overigens vertegenwoordigde de partij lang niet alle progressieve christenen in Nederland. Velen van hen kozen toen al voor mainstream linkse partijen. Met name voor een aantal links georiënteerde gereformeerden bleef christelijke beginselpolitiek echter belangrijk. Hoe je ook tegen de EVP aankijkt, de partij doorbrak wel een frame dat toen - en vooral ook nu - zeer dominant is: religie en godsdienst leiden tot blikvernauwing en behoudzucht. En ja: in Nederland gewortelde kinderen worden zonder pardon het land uitgezet. Vluchtelingen worden aan de rand van Europa in erbarmelijke omstandigheden vastgehouden. En de inkomensongelijkheid blijft groeien. De twee grootste confessionele partijen, het CDA en de ChristenUnie, maken dit beleid mede mogelijk. En CDA-leider Buma speelt bewust in op de onderbuik. Tegelijk timmert de beweging ‘Vrij Links’ aan de weg met als boodschap: godsdienst is een problematisch verschijnsel, met name de Islam. Je zou kortom bijna in het frame gaan geloven.Nuance is noodzaak. Er zijn ook andere verhalen te vertellen. Dat doen wij graag. Lees bijvoorbeeld de artikelen over mensen die zich vanuit religieuze inspiratie solidair verklaren met vluchtelingen, het In Memoriam van dominee Henri Veldhuis die zich sterk maakte voor het lot van de Palestijnen, en het ver-haal over een kerkgemeenschap in Zaandam die duurzame Zuidpool-avonturiers een zegen meegeeft en werkt aan een circulaire economie. Het zijn geen verhalen over macht, maar over hoop en verbinding. Kunnen deze verhalen beleidsmakers en bestuurders inspireren en ook beïnvloeden? Uiteinde-lijk gaat het om wat mensen beweegt en inspireert tot het goede leven. Dat vraagt om godsdienstkritiek én om ontvankelijk-heid voor wat oeroude verhalen ons vandaag te zeggen kunnen hebben.

Bijzondere expeditie naar en op Zuidpool 14

15

van de redactie

Wakes voor gedetineerde vluchtelingen

Cor Ofman kiest voorgastvrijheid 6

VERDER IN DIT NUMMER

Spiritualiteit volgens Marlon Wong-Sioe 4‘Als bezettingsmacht begaat Israël wandaden’ 8Column – Margrietha Reinders 9Commentaar – Hans Feddema 12De bekering van G.J. Heering 12Vrij Links: een antigodsdienstige reflex 16In Memoriam: Henri Veldhuis 17De eerste Donut D-day in Nederland 18Colofon, Onder Ogen 20Een Andere Wang – Wies Houweling 21CartoonMaarten Wolterink 22Fotoverhaal 23Uitsmijter – Aart Mak 24

Halima Özen: ‘Just say hello!’

Theo Brand, hoofdredacteur

4 5


Marlon Wong-Sioe gelooft in innerlijke goedheid

‘Ik wil een persoonlijke bijdrage leve-ren aan een meer gelukkige, vreedza-me wereld,’ vertelt Wong-Sioe. ‘Dat is inderdaad een hoog doel, maar ik ge-loof dat iedereen daarin zijn bijdrage kan leveren, dat het niet uitmaakt of het in de vorm van een boek is of een schilderij of zorg voor je kinderen. Het is allemaal waardevol zolang het diep uit jezelf komt.’ De tijd is gekomen om een nieuwe, meer liefdevolle samenleving te creëren, schrijft hij in zijn boek. De omstandigheden zijn gunstig, onder andere omdat digitale communica-tie wereldwijd een uitwisseling van ideeën meer mogelijk en toegankelijk maakt dan ooit tevoren. Al van jongs af aan is Wong-Sioe geïnspireerd door spiritualiteit: hij las boeken over bewustzijn, alternatieve geneeswijzen, positief denken en en-gelen. Zijn ouders gingen hem daarin voor. Op de protestantse middelbare school vond hij daarover bij medeleer-lingen weinig gehoor. Dat weerhield hem niet: ‘Het sprak mij aan, het is alsof je jezelf opnieuw ontdekt, een diepere laag van jezelf ontdekt. Ik werd er heel blij van. Ik wilde zelf gaan schrijven, omdat ik het zo inspirerend en hoopgevend vond wat ik las.’Wat hij in de loop der jaren schreef en uitdacht, bracht hij samen in zijn boek Een spirituele samenleving. Met als ondertitel: Gids om mens-, dieren milieuvriendelijk samen te leven. Een lijvig werk van bijna vierhonderd pagina’s, dat aandacht besteedt aan de filosofische achtergrond van zijn ideeën, het persoonlijke spirituele pad en dat ten slotte ingaat op verschil-lende aspecten van de samenleving zoals economie, gezondheidszorg en het rechtssysteem.

Om te beginnen, wat versta je onder spiritualiteit? ‘Voor mij heeft spiritualiteit vooral van doen met liefde in universele zin. Het gaat om het volgen van je hart en het loslaten van gevoelens van angst, verdriet, woede, schuld.’ Wong Sioe beschouwt zichzelf niet als religieus, maar ziet in de grote wereldreligies een boodschap van liefde. Jezus is voor hem een voorbeeld door de lief-devolle manier waarop hij leefde.Als werkbegeleider in de geestelijke gezondheidszorg geeft Wong-Sioe zijn missie vorm door in het activiteiten-programma zingeving op te nemen; hij leidt wekelijks een meditatiegroep. Maar zijn ambitie reikt verder, hij zou graag een mentaliteitsverandering in de samenleving zien.

Wat biedt spiritualiteit de sa-menleving? ‘In de samenleving worden vaak besluiten genomen vanuit angst, verdriet of woede. Hoewel die emoties er mogen zijn, moeten we oppassen met het handelen vanuit die emoties, omdat dat vaak destructieve gevolgen heeft voor zowel degene die ervanuit handelt als voor anderen. Als we die gevoelens loslaten, kunnen we tot een meer humane samenleving komen.’‘Martin Luther King sprak over positieve vrede en negatieve vrede. Negatieve vrede is als er geen wapens en geweld worden gebruikt, maar dat wil niet zeggen dat mensen ook in-nerlijke vrede ervaren, wat nodig is als je echt blijvende vrede wil. Daarvoor is een innerlijk proces nodig. Daar gaat mijn boek over. Heel praktisch: als je verschrikkelijk kwaad bent op iemand, wat heb je dan aan het loslaten van woede? Wat heb je aan vergeving?

In het ergste geval vermoord je die persoon en kom je in de gevangenis. Dat is op individueel niveau. Maar op maatschappelijk niveau kan het verschil zijn: wel of geen oorlog. Dus ik zie spiritualiteit als een wijze om persoonlijke processen aan te gaan en dat zal ook op collectief niveau invloed hebben.’

In onze maatschappij zijn men-sen vaak geïndividualiseerd en geseculariseerd. Hoe past holis-tische spiritualiteit daarin? ‘Ik zie het als een beweging vanuit het hart voor iedereen. Mensen handelen vaak vanuit hebzucht. Spiritualiteit gaat over het overwinnen van die hebzucht, het meer beseffen dat we

met elkaar verbonden zijn. Dat is wat ontbreekt in de samenleving, het idee dat als je iemand laat stikken, dat in-vloed heeft op het geheel. Als je alleen aan jezelf en je bedrijf denkt, kan dat zijn weerslag hebben op het milieu en dat zal vroeg of laat ook effect op jou hebben. Het kan voor sociale onrust zorgen als je mensen in minimale bestaanszekerheid laat leven.’Daarmee heeft ieder individu een ver-antwoordelijkheid, vindt Wong Sioe: ‘Die gaat over het volgen van je hart, maar het is ook goed als daar politieke verantwoordelijkheid bij komt kijken. Stem op de meest mensen milieu-vriendelijke partij, dat is een manier om verantwoordelijkheid te nemen voor wat er in de wereld gebeurt. Of stap over naar een meer duurzame bank. Let op welke boodschappen je koopt. Niemand is daarin perfect, maar je kunt wel je best doen. Als je geïnspireerd blijft, kun je daarmee an-

deren inspireren. Hoe meer mensen op die manier hun bijdrage leveren, hoe beter.’

Spiritualiteit is vooral iets van het individu. Is er ook iets wat gemeenschap bevordert, zoals je bij religie ziet? ‘Spiritualiteit is iets waar ieder individu zelf voor kan kiezen. Het gaat zeker ook om het ervaren van verbondenheid met anderen. Mensen kunnen elkaar steunen in hun pad. Maar je hebt niet per se een groep nodig om het spirituele pad dat bij jou past te bewandelen. Ook geen tus-senpersoon, geen priester om contact te hebben met het hogere.’

Hoe kun je met al die individuele paden dan tot iets komen in de maatschappij?‘We kunnen zoeken naar overeenkom-sten. Mensen kunnen elkaar ook on-dersteunen, juist omdat we verschil-lend zijn. Het gaat erom in contact te komen met het diepe gevoel in je hart van waaruit je iedereen het goede toewenst. Als we daar komen en ons verstand gebruiken, zal het nog steeds zo zijn dat ieder een andere benade-ring heeft, maar dan is er een harmo-nie en steunen we elkaar in plaats van dat het met elkaar botst.’ ‘Ik geloof in innerlijke goedheid als iets absoluuts, als een zon die altijd straalt, ook al is die door wolken bedekt. Het is de basis van mijn levensfilosofie. Ieder mens is goed vanbinnen, ook al komt dat niet altijd tot uiting. Ik denk dat het goede in de mens weerspiegeld kan worden in de samenleving.’

Niet iedereen verstaat hetzelfde onder goedheid, bijvoorbeeld als het gaat om het opnemen van asielzoekers in ons land. ‘Dan kom ik toch weer op de basisuit-gangspunten. Ik geloof in goedheid in overstijgende zin dat het geheel voor ogen heeft. Als mensen zeggen dat we de grenzen moeten sluiten voor vluchtelingen, dan is dat niet holistisch. Het heeft geen oog voor de wereld en de mensheid. Het kan woede oproepen, wat ook weer op ons kan terugslaan. Als je kijkt naar het milieu: wat wij vervuilen, heeft wereld-wijd gevolgen. Als mensen vluchten vanwege klimaatproblemen, dan moet je beseffen dat wij een rol spelen in klimaatproblematiek.’

‘De innerlijke goedheid is er altijd en het gaat erom dat die zoveel mogelijk tot uiting komt. Het equivalent is dat ieder mens gelukkig is en goed is voor zichzelf en voor de ander. Je hoeft niet perfect te zijn. Maar doe je best.’

Meer informatie: https://marlonwongsioe.auteursblog.nl/.

Spiritualiteit voor een betere same nleving

Kan spiritualiteit onze samenleving beter ma-ken? Marlon Wong-Sioe is daarvan overtuigd en schreef er een boek over. Mensen hande-len nu vaak vanuit hebzucht. Spiritualiteit kan dat overwinnen. Wong-Sioe probeert meer innerlijke bewustwording te creëren en com-passie tussen mensen. ‘Het kan voor sociale onrust zorgen als je mensen met minimale bestaanszekerheid laat leven.’

Yfke Nawijn

‘Als je iemand laat stikken heeft dat invloed op het geheel’

‘We kunnen elkaar ondersteunen, juist omdat we verschillend zijn’

6 7


‘We hebben genoeg om te delen’

Theo Brand

Ruim honderdvijftig mensen zitten op een hete vrijdagmiddag op zolder van de Van Limmikhof aan de Nieuwe Kei-zersgracht. Met een symposium zet Cor Ofman een punt achter zijn loop-baan. Maar het betekent geen einde aan zijn missie voor een gastvrije en

barmhartige samenleving, zo blijkt. Als vrijwilliger wil hij samen met anderen zijn idee voor een Nachtkerk realiseren. ‘Een kerk die ook ’s nachts open is voor wakers en dromers, voor zoekers en bidders.’

MotievenNa zijn studie theologie aan de Vrije Universiteit was hij van 1987 tot 2012 pastor bij Amsterdamse opvanghuis Open Deur. Vanaf 2001 werkte hij ook voor de protestantse diaconie in de hoofdstad en voor diverse opvang-huizen. Ook zijn eigen huis stelde hij jarenlang open voor diverse gasten. Soms gaf hij in zijn woning wel on-derdak aan tien daklozen. Het leverde hem kritiek op. Hij werd beticht van ‘grensoverschrijdend gedrag’. Ofman geeft toe dat het soms misschien teveel van het goede was. In een boek dat hij schreef ter gelegenheid van zijn afscheid, laat

hij duidelijk zien dat zijn motieven zuiver waren. Sterker nog: ze komen voort uit zijn geloofsovertuiging dat gastvrijheid een heilige plicht is. Niet om een gunst te verlenen of vanuit liefdadigheid, maar op basis van gedeelde menselijkheid.In zijn boek neemt Ofman bewust de Universele Verklaring van de Rech-ten van de Mens op. En hij werkt inzichten uit van filosofen als Kant (Verlichting) en Derrida (postmoder-nisme). En uit de heilige geschriften van Tenach, Evangelie en Koran verzamelt hij cruciale teksten over gastvrijheid. Zo maakt hij duidelijk dat er een historische lijn loopt van de monotheïstische godsdiensten naar de filosofie en humanistische Verlichtingsidealen.‘Gastvrijheid is een houding, maar wordt allereerst en vooral weerspie-geld in daden. Gastvrijheid verrijkt onze ontmoetingen met vreemdelin-gen en vrienden (…). Als de Koran zegt ‘Wij hebben jullie tot volkeren en stammen gemaakt om elkaar te leren kennen’, is het vers te lezen als een goddelijke zegen in ons leven, maar elkaar leren kennen vraagt een ver-binding die niet vrijblijvend is, geduld en bovenal een mild hart’, zo citeert hij de Brits-Pakistaanse islamologe Mona Siddiqui.

Rivier vol bloedVoordat het boek van Cor Ofman gepresenteerd wordt, vindt het sym-posium plaats op die hete zomerdag in Amsterdam. De zanger Emmanuel – gevlucht uit Afrika en een bekende van Ofman – opent de bijeenkomst. ‘Ik ben de laatste’ zingt hij. Het lied gaat over een rivier vol bloed. En over zijn familie en vrienden van wie niemand het heeft overleefd. De toon is gezet en de ernst is duidelijk. Gastvrijheid gaat ten diepste over humaniteit.Het woord is aan Erica Meijers, universitair docent diaconaat aan de Protestants Theologische Universiteit.

Cor Ofman wil vreemdelingen gast vrijheid bieden

Cor Ofman nam afscheid als diaconaal consulent in Amsterdam. Hij ontmoette veel mensen die een beroep deden op hulp of onderdak, onder wie veel ongedocumen-teerde vluchtelingen. Zijn boodschap is helder. ‘In de media lees je over tsunami’s aan vluchtelingen. Maar je hoeft niet bang te zijn. We hebben genoeg om te delen.’

‘Van harte gefeliciteerd met je boek. Het is een indrukwekkend verhaal dat richting geeft aan ons denken en doen. Vooral het raken en geraakt worden is van waarde. In alle mach-teloosheid en eenzaamheid gaat het tussen mensen om compassie.’Predikant Samuel Lee is de volgende spreker. ‘Cor heeft mij en anderen laten zien dat geloven vooral het uitdragen van hoop is. Mensen per-spectief bieden, dat is de essentie van kerk-zijn.’ Lee vertelt hoe hij in 1984 vanuit het Midden-Oosten in Neder-land kwam. Elke dag moest hij een stempel halen op het Waterlooplein.

Hij sliep op straat en dook in vuilnis-containers voor nieuwe schoenen. ‘Inmiddels ben ik 25 jaar dominee. Ik begon in Amsterdam Zuidoost in een klein bedompt kerkje met een lekkend dak.’Lee vertelt dat er wereldwijd vijftig miljoen ongedocumenteerde migran-ten zijn. En vanuit zijn eigen ervaring voegt hij daar aan toe: ‘Je bent er, maar bestaat niet. Je spreekt, maar je hebt geen stem.’ Na Samuel Lee spreekt advocaat Co-rinne de Klerk. ‘Ons vreemdelingen-beleid is zeer restrictief. Er zijn veel koude harten in politiek Den Haag,’ zegt ze. ‘De vreemdelingenwet is en raamwerk met allerlei uitwerkingen. De materie vereist een warm hart en een koel hoofd. Ik ben dankbaar voor wat ik van Cor heb geleerd. En voor zijn steun voor cliënten en voor mijzelf.

Jezus redtNa dankwoorden van directeur Paul van Oosten van de Protestantse Di-aconie Amsterdam, sluit Ofman zelf het symposium af. Hij spreekt over zijn droom van een rechtvaardige en gastvrije wereld. Over profeten en rechtvaardige koningen. En over de graffiti die hij ooit op een elek-triciteitshuisje zag. Daar stonden de woorden ‘Jezus redt’. Dat werd later door iemand aangevuld, zodat er stond: ‘Jezus redt het niet’. Maar uiteindelijk kalkte iemand er weer wat woorden aan toe en uiteindelijk stond er: ‘Jezus redt het niet zonder ons’. Ofman: ‘Het schrijven van mijn boekje is ook een verwerkingsproces. Het is een egodocument. Niet om mijzelf, maar om te laten zien welk verborgen leed er is in de stad.’Hij overhandigt de eerste exemplaren

van zijn boek aan twee mensen die hem dierbaar zijn. En alle aanwezigen mogen een exemplaar meenemen. Wel doet Ofman het verzoek om het diaconale werk vanuit Het Wereldhuis of project ‘Stap Verder’ financieel te ondersteunen, liefst met een perio-dieke gift. Het is duidelijk waar het hem om te doen is. Het goede werk moet hoe dan ook doorgaan.

‘Cor heeft mij laten zien dat geloven vooral het uitdragen van hoop is’

Van ESP tot Linker WangCor Ofman koos ervoor om mensen in een kwetsbare positie een luisterend oor en concrete hulp te bieden. Tegelijk is hij in de zijlijn politiek actief geweest. Dat stipt hij ook aan in zijn boek. In de jaren zeventig raakte Ofman als gereformeerde jon-geman betrokken bij de kleine Evangelische Solidariteitspartij (ESP) die later opging in de Evangelische Volkspartij (EVP) die van 1982 tot 1986 met één zetel in de Tweede Kamer verte-genwoordigd was. Toen de EVP in 1990 opging in het nieuw ge-vormde GroenLinks, werd hij de nummer 13 op de kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezin-gen. Binnen GroenLinks werd hij vooral actief binnen De Linker Wang, platform voor geloof en politiek. Eerst als redacteur van het magazine en later als voor-zitter van het platform.

Over het boek Zoektocht naar gastvrijheid schrijft Bert Altena op NieuwWij.nl: ‘Tussen de erva-ringsverhalen door reflecteert Ofman op het thema gastvrij-heid. Hij doet dat met behulp van diverse denkers uit verschillende bronnen. Het resultaat is een prettig geschreven, toegankelijk boek met een goede mix van persoonlijke ervaring en reflectie. Ondanks de heftige problemen waarmee de mensen kampen die Ofman in zijn loopbaan dagelijks ontmoette, is het toch geen lood-zwaar verhaal gewor-den. Daarvoor staan er genoeg mooie en hoop-gevende ervaringen in van wat gastvrijheid en openheid op kan leveren.’ (…) ‘Het is een indrukwekkend boek. Door de persoonlijke toon en de verschillende invals-hoeken levert het materiaal aan voor het maatschappelijk gesprek over gastvrijheid of breder over de vraag hoe wij werkelijk leren samen te leven.’Cor Ofman. Zoektocht naar gast-vrijheid. Heilige plicht of mensen-recht? Dabar-Luyten Heeswijk. 234 pagina’s. ISBN: 9789064164408.

Cor Ofman (rechts) samen met drie mannen die op zijn weg kwamen.

8 9


COLUMN99

Jaap Hamburger

‘Geen stuiver naar Palestina en de Palestijnen, als zij niet doen wat wij van hen eisen,’ zo luidt het motto van de Amerikaanse president. De Verenigde Staten gedoogt niet al-leen de Israëlische annexatiepolitiek van Palestijns land – dat deed het altijd al – het steunt en stimuleert die politiek nu waar het kan. Europa probeert nog slechts het humanitaire leed te verzachten dat de bezetting veroorzaakt. En de Palestijnen zelf, onderling verdeeld, verkeren in een aanhoudende en diepe politieke crisis.

GenadeloosheidMoeten we de kwestie-Palestina dan nu maar afschrijven, er niet lan-ger onze tijd en energie in steken? Natuurlijk niet. Netanyahu mag erin geslaagd zijn het ‘vredesproces’ en de ‘twee-statenoplossing’ van de po-litieke agenda af te voeren, maar de Palestijnen zelf verdwijnen niet. Het past ons niet de zwakke partij uit te leveren aan de genade, of beter, de genadeloosheid van kwaadwillenden. Zolang de Palestijnen geen recht wordt gedaan, hangt hun lot als een inktzwarte wolk boven het Midden-Oosten en zal die regio, met inbegrip van Israël, geen stabiliteit en veilig-heid kennen.Er zijn meer redenen waarom wij ons niet aan de kwestie-Palestina kunnen

en mogen onttrekken. Het conflict in Syrië heeft ons ervan doordrongen dat het Midden-Oosten onze ach-tertuin is. Geweld en misère in het Midden-Oosten raken ons direct en hard. De kwestie-Palestina polari-seert ook hier de meningen. En, wat ons allen aangaat: de kwestie is ten nauwste verweven met het draagvlak en de toepassing van het internatio-nale recht. En dan is er nóg een reden om voor een duurzame oplossing van het Israëlisch-Palestijnse conflict te blijven ijveren: het conflict begint onze rechtstaat en democratie aan te tasten.Dat zit als volgt. In haar streven de bezetting van Palestina permanent te maken, heeft de Israëlische rege-ring frontaal de aanval geopend op krachten die zich geweldloos tegen de bezetting keren.Al jaren steunt zij wetgeving die de manoeuvreerruimte inperkt van NGO’s (maatschappelijke organi-saties) in Israël die de bezetting en mensenrechtenschendingen aan de kaak stellen. De regering verspreidt opruiende laster over die organisa-ties, zoals Breaking the Silence en B’Tselem.

Hetze tegen Israëls criticiIn toenemende mate is het zwaar-tepunt van deze antidemocratische ‘campagne’ naar Europa verschoven. De EU en enkele lidstaten waaronder Nederland, steunen en financieren deze organisaties. Israël zet Euro-pese regeringen, inclusief de onze, nu echter onder druk om daarmee te stoppen.Daarbij richt Israël zijn pijlen ook op Palestijnse en Europese NGO’s, die het ervan beticht ‘BDS’ en terrorisme te steunen. BDS is de internationale beweging voor druk op Israël, totdat Israël de rechten van de Palestijnen respecteert. Die aantijgingen stonden ook centraal in ‘The Money Trail‘, een rapport dat het Israëlische ministerie van Strategische Zaken in mei 2018 heeft gepubliceerd.Dat ministerie, onder leiding van mi-nister Gilad Erdan (Likud), speelt een schaamteloze rol bij de hetze tegen Israëls critici. Het maakt geen onder-scheid tussen degenen die alomvat-tende sancties tegen Israël voorstaan en degenen die pleiten voor gerichte maatregelen tegen de nederzettingen en de bezetting, zoals BDS voorstaat. Voor Erdan is steun voor BDS en ter-rorisme één pot nat.

‘Als bezettingsmacht begaat Israël wandaden’

Het gaat goed met de Israëlische bezetting van Palestina. En slecht met de Palestijnen. Meer dan ooit gaan zij gebukt onder een wurgend bezettingsregime dat hun eco-nomie ruïneert ten koste van vrijheid en menswaardigheid. Daar bovenop komt de financiële en politieke chantage door de Amerikaanse president Trump.

Voor deze welbewuste vermenging, en de verwarring die daarmee wordt gezaaid, werd Erdan gekapitteld door EU-buitenlandchef Mogherini. Zij merkt tevens op dat steun voor BDS geen criterium is om subsidie af te wijzen. Dat is ook het standpunt van de Nederlandse regering, aangezien uitlatingen en activiteiten in het kader van BDS door de vrijheid van me-ningsuiting worden beschermd.

BlootleggenErdan en zijn ministerie worden geflankeerd door nationalistische or-ganisaties, die zich hebben toegelegd op de bestrijding van NGO’s die men-senrechten bevorderen en de bezet-ting bekritiseren. Belangrijkste bond-genoot van Erdan is ‘NGO Monitor’,

een organisatie die grossiert in vileine aantijgingen. Deze organisatie is zeer actief in Europa, en ook in de Tweede Kamer. Zo zit het achter een beden-kelijke motie van ChristenUnie, SGP en VVD, die de Kamer in mei 2015 heeft aangenomen. Daarin werd het kabinet gemaand niet langer NGO’s te subsidiëren die BDS steunen. Onze vrijheid van meningsuiting staat tevens onder oplopende druk van de Israël-lobby, in het bijzonder van CIDI en Centraal Joods Overleg. Die willen de definitie van ‘antisemitisme’ zodanig oprekken, dat kritiek op Israël daaronder komt te vallen. Het zijn opnieuw ChristenUnie en SGP die deze druk in de Kamer versterken, zoals het CIDI buiten de Kamer de hetze van minister Erdan en NGO Monitor versterkt.Dit samenspel dient één doel: critici van Israëls beleid en schendingen

stigmatiseren en het zwijgen opleg-gen, en zo bijdragen aan het besten-digen van de 52 jaar oude Israëlische bezetting. Het is zaak voor ons allen, ook voor GroenLinks, ons niet de mond te laten snoeren, en de wan-daden te blijven benoemen die Israël dagelijks begaat om de bezetting te verankeren en uit te breiden. Niet minder gewichtig is het, dat wij voluit de Israëlische en Palestijnse mensen-rechtenorganisaties blijven steunen, die deze wandaden blootleggen.

Vóór IsraëlAlle propaganda bedreven vanuit Israël en hier te lande ten spijt: die wandaden richten (wat er nog rest van) het democratische Israël ten gronde. Dáárin en niet in BDS of een

Palestijnse staat schuilt de existenti-ele bedreiging voor Israël. Reden waarom ik in de volste overtuiging kan zeggen, dat het verzet van Een Ander Joods Geluid tegen de Israëli-sche bezetting een strijd vóór Israël is.

Jaap Hamburger is voorzitter van Een Ander Joods Geluid (EAJG). Zie: www.eajg.nl.

‘Ons verzet tegen de bezetting is juist een strijd vóór Israël’

Een door Israël

verwoest huis van een

Palestijns gezin in

Ramallah.

Onder mijn leeslamp hangt een klein fluitje, zoals scheids-rechters gebruiken: glimmend en hier en daar wat roestig aan een zwart touwtje. Ik kijk er graag naar en af en toe blaas ik erop. Het geeft een schril en hoog geluid; hard, alarmerend en doordringend, als een snerpend protest. Juist daarom houd ik ervan en koester ik het.

Het herinnert mij aan de lawaaiige protesten bij de muren van het justitieel centrum bij Schiphol, waar jarenlang wakes wer-den gehouden door mensen uit Amsterdam. Het ligt op een bedrijventerrein, dat ver van de bewoonde wereld verwijderd is. Met zijn grimmige uiterlijk maakt het een surrealistische in-druk, vooral door de reusachtige afmetingen van het gebouw. De wakes vonden plaats vanaf de parkeerplaats, waar uitzicht is op de grote verduisterde ramen hoog in het gebouw. Alle wakers ontvingen een fluitje, waarmee ze de aandacht trokken van de mensen daarachter: donkere schaduwen, die hun han-den tegen het glas drukten. Af en toe waren er heldere contou-ren te onderscheiden: een gezicht, een zwaaiende arm. Ze behoorden toe aan de vreemdelingen, die vaak maanden-lang in detentie werden vastgehouden na hun aankomst in Nederland via Schiphol. Mensen zonder geldige papieren of visa worden opgesloten, en velen van hen vragen asiel aan. Na ondervraging door de IND wordt meestal voorlopig beslist, dat de vreemdelingen niet kunnen worden toegelaten. Wanneer zij tegen deze beslissing in beroep gaan, moeten de nieuwkomers de afloop van hun procedure in gevangenschap afwachten. Dat wil zeggen dat zij op vaste tijden worden in-gesloten en niet van het terrein af mogen. Alleen contact met hun advocaat is toegestaan en bezoek moet vantevoren wor-

den aangevraagd. Het tragische is dat het hier niet om mensen met een strafblad gaat, maar om onschuldige instromers die soms alleen

maar op doorreis zijn naar een ander veilig land. Kinderen inbegrepen.

Na bijna twintig jaar stoppen de wakes bij het detentiecentrum. De vluchtelin-gen worden in de toekomst allemaal vastgezet in Rotterdam en daar gecon-

centreerd. We moeten noodgedwongen ophouden met zwaaien, bidden en zingen bij de hoge muren van het Nederlands rechtssysteem dat mensen die ontheemd of op de vlucht zijn, opsluit. Mensen die vaak niet eens weten waar Amsterdam ligt. Angstige, depressieve, opgejaagde mensen. Mijn fluitje is een dierbare herinnering aan talloze woordeloze ontmoetingen. Een stil en krachtig, kwetsbaar teken

van verzet.

Margrietha Reinders is buurtdominee en pionier in Amsterdam

Geweldloos weerbaar

10 11


Groep wakers steunt gedetineerde vluchtelingen

Bas Joosse

Tot halverwege september 2018 wer-den onder andere in een gevangenis op Schiphol vreemdelingen zonder de juiste papieren vastgehouden. Iedere maand werd voor hen een wake geor-ganiseerd. Op een achterafweggetje naast snel-weg A4 bij Schiphol staan op een zon-dagmiddag in augustus rond twee uur drie auto’s geparkeerd, naast de hek-ken van een bouwterrein. De warme zomerwind blaast kiezels en steentjes over het terrein, waar gaandeweg meer mensen zich verzamelen. Uit één van de kofferbakken haalt voorganger Gerard Moorman een spandoek. Aan één van de aanwezigen vraagt hij of er toch geen tweede spandoek mee moet. ‘We zijn met weinig mensen vandaag’, verklaart hij. Moorman leidt

deze zondagmiddag de wake bij het detentiecentrum op Schiphol.De gevangenis bevindt zich naast de snelweg, maar wordt aan het zicht onttrokken door andere gebouwen en een grote geluidswal. Het complex is omgeven door gebouwen van de Koninklijke Marechaussee en Schip-hol en één van de landingsbanen van de luchthaven. Hoge stenen muren, prikkeldraad en camera’s laten wel raden wat voor gebouw het is. Wat zich achter de muren afspeelt, blijft onzichtbaar. Het gebouw werd in 2011 opgeleverd en biedt plaats aan achthonderd gevangenen. Het aantal ongedocu-menteerden dat er vastzit, ligt veel lager. Volgens het Meldpunt vreem-delingendetentie zaten er in juli dit jaar zeventien ongedocumenteerden. Volgens cijfers van de bezoekgroep die regelmatig gevangenen bezoekt, zaten er begin september nog zestien ongedocumenteerden.‘De behandeling van de gedetineerden is streng’, vertelt waakster Jenneke

Reemst. De gedetineerden worden even streng behandeld als criminele gevangenen. ‘Hun enige ‘misdrijf’ is dat ze niet de juiste papieren hebben’, zegt Reemst. In het complex worden ook andere mensen die een misdrijf hebben begaan, opgesloten. Onder hen zijn bolletjesslikkers of mensen-smokkelaars. In het complex worden twee groepen ongedocumenteerden opgesloten: de mensen die op Schip-hol aankomen en daar asiel aanvragen en mensen die terug moeten naar hun land van herkomst.

VrijheidNa een korte inleiding met een verhaal en een lied op de parkeerplaats, loopt de groep van acht wakers naar de over-kant van de weg, naar het detentiecen-trum. Daar worden twee spandoeken uitgerold: één met de tekst liberté pour tous - freedom for all erop, op de ander staat het nummer van het meldpunt vreemdelingendetentie. Mensen die in het gebouw zitten, kunnen het nummer bellen. Terwijl Moorman met een grote regenboogvlag met opschrift vrede zwaait, laten de andere wakers zich horen. Joelend en zwaaiend kijken ze naar de gevangenen.Vanachter de ramen op de één na hoogste verdieping worden langzaam terugzwaaiende handen zichtbaar. In dit deel van het gebouw zitten mensen die op Schiphol asiel aangevraagd heb-ben. Binnen zes weken na aankomst wordt besloten over hun toekomst. Door geluid te maken, laten de wakers weten dat ze er zijn voor mensen die niet gezien worden, legt waakster Els van Rooij uit. Ze pakt twee stukken stoepkrijt en begint op de weg met roze krijt een hart te krijten. Met blauw en geel krijt schrijft ze freedom mid-denin.

KleinZwaaiend loopt de groep verder, tot voor het volgende gebouw. Daar is weinig beweging te zien, maar dat deert de wakers niet. Wederom wordt er gezwaaid, gejoeld en gezongen. Om de hoek van het gebouw ligt een grote parkeerplaats. Nu op zondagmiddag is die bijna uitgestorven. Ook hier wordt een hart getekend, gezwaaid en gejoeld. De wakers worden over-stemd door het geluid van draaiende vliegtuigmotoren. Vanuit het gebouw is geen beweging te zien. In een hoek van de parkeerplaats gaat Moorman voor in gebed en laat hij askruisjes zien die met Aswoensdag uitgedeeld worden. ‘Deze kruisjes staan nu een jaar of drie op de muur’, zegt hij.

DriveDe groep is, met acht mensen, klein voor een wake; het is zomervakantie en redelijk lekker weer. De grootte van de groep maakt de wakers echter niets uit, integendeel zelfs. ‘Met hoe minder mensen je bent, hoe belangrijker het is dat je er bent’, stelt Van Rooij. In de veertigdagentijd is er iedere week een wake en zijn er soms zestig tot zeven-tig mensen. In die periode worden de wakes georganiseerd door religieuze

gemeenschappen uit de omgeving van Amsterdam. De organisatie van de wakes is normaal gesproken in handen van de Catholic Worker beweging in Amsterdam. Veel aandacht voor de wakes is er doorgaans niet. Volgens Reemst neemt de aandacht iets toe als er iets ernstigs gebeurt, zoals een brand of een sterfgeval. Het aantal mensen in het complex wisselt, vertelt Reemst, ‘Soms zit er een grote groep mensen uit Albanië. Die worden makkelijk teruggestuurd, maar zijn ook binnen een week of twee weer terug.’ De wakes bezoekt ze zelf al meer dan vijftien jaar, net als meer mensen bij de wakes. ‘Toen ik begon, waren er al wakes bij het grenshospi-tium in Amsterdam-Zuidoost. Zo zijn we alle gevangenissen van Amsterdam langsgegaan’, zegt ze. Jarenlang was ze er bijna iedere maand bij, nu wordt dat minder. De drive om de wakes te bezoeken, is een persoonlijke. ‘We hebben in ons gezin veel jonge vluchtelingen in huis gehad. Dan merk je hoe die afschrikking werkt. Ik vind het een schande voor Nederland dat die mensen als crimineel behandeld worden. Ik denk dat we daarmee onze eigen vijanden maken’, legt ze uit.

ProtestBij de bezoekersingang van het complex gaan een aantal tassen open. Eruit komen diverse meegebrachte etenswaren, waaronder chocolade en doppinda’s. Het eten is voor de gede-tineerden en wordt in een plastic tas afgegeven bij de beveiliging, met de vraag of zij het willen doorgeven aan de pastor of dominee die de diensten voor de gedetineerden leidt. De telefoonnummers en de wakes hebben echt effect, zegt Moorman. ‘We weten dat het wat betekent, dat horen we van mensen uit de bezoek-groep’, legt hij uit. In het Jeannette Noëlhuis komen weleens mensen die in de grensgevangenis gezeten heb-ben. Zelf werd hij op een avond heel enthousiast begroet door een voor hem vreemde man. ‘Hij herkende mij van de wake. Dat was zo mooi. Die jongen bleef een nachtje bij ons. Hij had ons telefoonnummer gezien op een spandoek en op die manier had hij zijn eerste nacht buiten de gevangenis geregeld’, memoreert Moorman. Over het effect van de wakes is hij wel realistisch; ze zullen het politieke beleid niet veranderen. ‘Maar ik denk wel dat het een redelijk sterk signaal is dat er vanuit de kerken protest is’,

‘Door opsluiting maken we onze eigen vijanden’

Vreemdelingen zonder de juiste verblijfs-vergunning worden in Nederland op ver-schillende locaties vastgezet. Bij die locaties steken wakers de gedetineerden een hart onder de riem en laten ze zien dat zij niet alleen zijn: ‘Hun enige misdrijf is dat ze niet de juiste papieren hebben.’

De ongedocumenteerden worden streng behandeld

Waakster Els (zwart shirt) maakt een hart.

Foto:

Gerritjan Huinink.

LocatiesDe ongedocumenteerden werden tot half september nog op drie locaties vastgehouden. Op Schiphol, in Rotterdam en bij Kamp Zeist. Gezinnen met kinderen zitten alleen in Zeist. De mensen die in Zeist en Schiphol zaten, zijn overgeplaatst naar Rotterdam. Deze reportage werd gemaakt toen de locatie op Schiphol nog in gebruik was. Vol-gens het Meldpunt Vreemdelin-gendetentie zaten in het tweede kwartaal van 2018 391 mensen vast in Rotterdam en Zeist. Op Schiphol werden toen 17 mensen vastgehouden.

12 13


COMMENTAAR12

Kapstokken genoeg voor een co-lumn. Zimbabwe bijvoorbeeld. Tij-dens een onderzoeksperiode daar als antropoloog, vroegen docenten van de universiteit van Harare me: ‘Hoe leren we democratie en ko-men we af van onze politieke lei-ders die het leger inzetten om aan de macht te komen?’. Ik adviseerde: ‘Geef oppositieleiders evenveel ge-zag als de premier.’

Een thema zou ook het repressieve beleid van president Erdogan kunnen zijn. Turks-Nederlandse vrienden, met wie ik rond 2010 een paar keer op bezoek was in Turkije, lijden er onder. Al was het maar omdat ze hun ouders niet meer durven opzoeken. Of heel anders: een nieuw boek over de Nederlands-Zuid-Afrikaanse apart-heidspremier Hendrik Verwoerd. Zijn ideologie is nu ook hier nog actueel, door het groeiende populisme. Verwoerd was zo overtuigd van zijn gelijk, dat hij ooit in een toespraak zei dat het westen ‘ziek’ was omdat er geen onderscheid meer in ras gemaakt werd, maar dat Zuid-Afrika met de apartheid dat onderscheid weer terug zou brengen.

Een ander punt is de opkomst van nationalisme in Polen en Hon-garije en het verklaren van Israël tot joodse staat door het bewind van Netanyahu. Albert Einstein noemde nationalisme eens ‘de mazelen van de mensheid’. Dat hebben we inderdaad geweten, in de jaren dertig met daarna een wereldoorlog. Komt het Nazisme terug? Zo erg is het niet in Oost-Europa, laat staan in Israël. Je hoeft niet tegen Israël te zijn, maar door dit land tot een Joodse, dus tot één-natie staat te verklaren, begeeft de Israëlische regering zich zelf op het pad van discriminatie. Daarmee worden ook andere natio-naliteiten in Israël officieel tweederangs in eigen land. Stel je voor dat België zich een Vlaamse en Nederland zich een Hollandse staat zou noemen. Daarmee zouden bijvoorbeeld Walen, Limburgers, Friezen worden gekwetst in hun identiteit.

Zoiets lijkt nu te gebeuren in Polen en Hongarije. Het is te verkla-ren door de tijdelijke overheersing door Rusland na de Tweede We-reldoorlog. Maar als patriotisme gepaard gaat met ‘verheerlijking’ van de eigen geschiedenis, of zelfs met het onderuithalen van de rechtstaat en daarmee van de mensenrechten in het land, moe-ten in ‘Brussel’ de alarmbellen gaan rinkelen, ook omdat Polen en Hongarije geen gehoor willen geven aan een evenredige verdeling van de vluchtelingen over de EU-landen. Hopelijk komen er van on-derop positieve acties voor een progressiever en pluriform beleid in die landen. ‘Brussel’ wens ik veel wijsheid toe.

Dr. Hans Feddema is antropoloog, publicist en was betrokken bij de oprichting van GroenLinks.

TERUGKEER NATIONALISME?

Bram Grandia

Het boek was de vrucht van de inten-sieve studie van de remonstrantse hoogleraar dogmatiek, professor G.J. Heering, over de relatie tussen christelijk geloof en oorlog. In zijn eerdere boekje Hoe ik tot mijn geloof kwam (Amsterdam 1954) schrijft Heering dat hij vanaf het begin van de Eerste Wereldoorlog in 1914 ging inzien wat oorlog concreet betekent. ‘Hoe rijmt zich dit met het christelijk geloof?’ Hij schrijft: ‘Als dienaar der kerk –want ik zag de kerk als ‘het geweten van de samenleving’- en als belijder van Christus’ koning-schap - was het mij niet mogelijk mijn aandacht van deze vraag af te trekken.’ In 1915 schrijft hij als Arnhems predikant een artikel. Het eerste oorlogsjaar verbijstert hem. Hij ziet het ‘juichende leedvermaak’ waarmee men de afschuwelijke ondergang van de ‘vijand’ beschrijft. ‘Toch’, zegt Heering, ‘volhardde ik in de patriottisch-militaire houding die mij van jongs af in huis en op school was bijgebracht. Doch ten slotte kon ik tegen de gruwelijke feiten niet meer op. Het zijn niet de mènsen geweest, die mij de argumenten, die ik vroeger gebruikte voor de handhaving van het recht van oorlog uit de handen hebben geslagen. De oorlog zelf heeft het gedaan.’ Heering ervaart in die omkeer de hand van God. En, zegt hij, ‘toen moèst ik spreken. Had ik dat niet gedaan, dan had ik voor mijn bewust-zijn het recht verbeurd om de kansel

te betreden en het Evangelie te ver-kondigen. Christus’ koningschap, dat in de oorlog genegeerd en gehoond wordt, gebóód mij te spreken.’Heering deed dat door samen met ds. Hugenholtz in 1924 Kerk en Vrede op te richten. Die omkeer en dat vredesactivisme riepen in de academische wereld én in de kerken veel vragen op. Die vragen heeft hij willen beantwoorden in zijn boek. Zo gelezen is De zondeval een uitvoerige verantwoording van zijn omkeer. Het is een geloofsboek van een hoogle-raar dogmatiek. Het roept ook heftige bezwaren op. Heering gaat daar in de tweede druk van zijn boek (1929) uitvoerig op in.

OmmekeerIn zijn boekje Hoe ik tot mijn geloof kwam schrijft hij dat al die bezwaren niet opwegen tegen zijn overtuiging dat in de oorlog Christus wordt ont-troond en Gods eer geschonden. Daarom pleit hij voor een nieuwe weerbaarheid die rekening houdt met Christus’ koningschap. Heering is er heilig van overtuigd dat waar Christus gehoorzaamd wordt, ook in nood en gevaar, Hij nieuwe wegen zal tonen. Wegen die we nog niet kennen of die we door onze verblinding nog niet zien. Voor Heering is zijn vredeswerk primair navolging van Christus: ‘Niet de atoombom en de straaljager, niet het gifgas en de duikboot zullen deze arme, verdwaasde wereld redden, maar Jezus’ gehoorzaamheid tot de dood, het Kruis, onze enige hoop. Zoals de aanhef van de beginselver-klaring van de geloofsgemeenschap Kerk en Vrede luidt: ‘Wij geloven dat Gods ontfermende en verzoenende

liefde, in Jezus Christus geopenbaard, de enige redding en genezing is van deze zondige, zieke mensenwereld’.

Voor Heering is Kerk en Vrede een geloofsgemeenschap van christenen die als keerzijde van hun geloof in Christus hun ongeloof in de oorlog belijden. Heering ziet dat de staat als een soort zelfstandig goddelijk wezen kan optreden dat net zoals in de Ro-meinse tijd de christelijke gewetens voor de keuze stelt: of Christus, of Caesar. Dat blijkt ook uit de hoofd-stukindeling in zijn boek: 1. Evangelie en oorlog; 2. Het oorspronkelijke

christendom en de oorlog; 3. Chris-tendom en staat; 4. Staat en oorlog; 5. De dictatuurstaten en de oorlog; 6. De oorlog in het licht van het christe-lijke oordeel; 7. De dienstdwang en de dienstweigering; 8. De toekomst van het Christendom.Zo onderbouwt Heering zijn omkeer. Dat doet hij grondig. Hij is op de hoogte van de politieke situatie. Hij duikt in de literatuur over kapitalisme en militarisme. Hij doorziet het militair-industriële complex, én de theologische en ideologische recht-vaardiging daarvan. In zijn voorwoord bij de derde herziene druk schrijft hij in juli 1933 over de gevolgen van de Vrede van Versailles, die hij een ‘oor-logsproduct’ noemt. Hij waarschuwt tegen het opkomend fascisme in Ita-lië, tegen het uitschakelen van de vrij-heid in Duitsland waar pacifisme als landverraad wordt gebrandmerkt. Hij ziet het gewelddadig communisme en fascisme als zuster-dictaturen. In die sfeer van militarisme is ontwapening verder weg dan ooít. ‘Hoe kan het ook anders,’ zegt Heering, ‘waar afgoderij bedreven wordt met partij, natie en staat?’

In 1933 waarschuwt hij tegen de werking van Hitlers boek Mein Kampf dat sinds 1923 de haat tegen Jood, socialist en pacifist in het Duitse volk aanwakkert. Heering schrijft en spreekt voortdurend, goed geïnfor-meerd, over de tijd waarin hij leeft. Een profetische figuur die de tijd doorziet en zo voorziet wat de gevol-gen zijn van geloof in geweld.

Heering schetst een programma dat steeds geactualiseerd moet worden. In de vierde –geheel bewerkte en uitgebreide druk- van De zondeval schrijft hij: ‘Wij zijn meer dan paci-fisten, ook al willen wij zeer zeker de vrede dienen en de oorlog in al zijn vormen bestrijden, overtuigd, dat zonder deze principiële bestrijding het vredesstreven doodloopt. Maar men begrijpt ons verkeerd als men in ons alleen maar pacifisten, antimilita-risten ziet. Dan heeft men de diepste reden van ons verzet niet begrepen. Ons anti is slechts de keerzijde van ons pro, voor koning Christus. De diepste reden van ons verzet is het brandend verlangen, om ter wille van Christus’ naam, het Christendom los te slaan van de oorlogsidee.’Er gaan stemmen op binnen Kerk en Vrede, om het woord ‘kerk’ weg te halen uit de naam van de vereniging. Wat doe je dan? Is het Christendom wel zo ‘los van het geweldsdenken’ als velen tegenwoordig aannemen? Die vraag vind ik urgent, zeker na herlezing van Heerings boek als verantwoording van zijn bekering. Ik hoop dat Heering ons blijft raken.

De bekering van G.J. Heering

Het boek De zondeval van het christendom van theoloog G.J. Heering uit 1928 is een belangrijk boek voor wie vanuit christelijk perspectief wil nadenken over vrede en geweld. Bram Grandia beschrijft zijn ervaring met het her-lezen van deze klassieker.

‘De diepste reden van ons verzet is het brandend verlangen, om ter wille van Christus’ naam, het Christendom

los te slaan van de oorlogsidee’

G.J. Heering (foto: Kerk en Vrede).

Bram Grandia is

theoloog. Dit artikel

is onlangs verschenen

in ‘Vredesspiraal’,

magazine van Kerk

en Vrede.

Kerk en Vrede besteedt eind 2018 samen met de Remonstran-ten aandacht aan het boek ‘De zondeval van het christendom’ tijdens een studiedag. Meer informatie: www.kerkenvrede.nl.

De zondeval van het christendom

14


schrijven Edwin en Liesbeth op hun website. ‘Wat gebeurt er als je besluit om niets meer weg te gooien? Wat ga je er dan mee doen? Dit werd de start van een grote ontdekkingsreis.’

InspiratiebronnenGeïnspireerd door de poolreizigers Marc Cornelissen en Wilco van Rooijen die ooit bedachten om op zonne-energie naar de geografische zuidpool te rijden, bedacht Edwin om een terreinwagen te maken uit afvalplastic om deze reis concreet vorm te geven. Dit bleef niet bij een idee. Eenmaal gegrepen door het idee ontdekte Edwin eindeloos veel voorbeelden en inspiratiebronnen die er toe hebben geleid dat hij niets anders doet dan de realisatie van dit avontuur vorm te geven. Niet alleen, maar met iedereen die zich om welke reden dan ook verbonden voelt om dit mee te beleven.

Meer weten? Kijk op: www.clean2antarctica.nl.

15COMMENTAAR

Just say Hello

15COLUMN

Terwijl half Nederland zich nog steeds afvraagt hoe onze samenleving moet samenleven, denk ik dat de oplossing in de eenvoud ligt. Als wij vinden dat we onze normen en waarden hoog in het vaandel hebben, zouden wij ons daar ook naar moeten gedragen. Door een toevallige ontmoe-ting viel ineens het kwartje. Ik neem je even mee naar het moment. Als zeer gecoördineerde en geordende ouder was ik weer eens vergeten om de gymspullen van mijn dochter in haar tas te doen. Bij het opruimen die ochtend kom ik ineens haar gymschoenen tegen. Vliegensvlug zoek ik haar spul-len bij elkaar en breng het naar school. Terwijl ik de spullen in haar schooltas stop, loopt iemand de gang op. Hij ziet mij, ik zie hem. En hij wil langs me lopen, maar zegt niets. Ik voel ineens iets in me borrelen. Een gevoel van ‘je bent er’. Maar je bent er niet. Dus voor hij me passeert, zeg ik op luide toon ‘goedemorgen’. Volgens mij schrok hij een beetje, want hij groette me terug en zoefde ervandoor. Toen ik terugliep, vroeg ik me af waarom ik me daar zo aan ergerde. En even ter zijn verdediging: er zijn vast honderden redenen waarom hij niet groette. Maar het maakte bij mij een gevoel los dat ik wel vaker heb als mensen langs me heen kijken, geen oogcontact zoeken of simpelweg niets zeggen. Het heeft volgens mij alles te maken met erkenning. We zeggen ‘hallo’ om elkaar het gevoel te geven dat we elkaar gezien hebben. Jij bent er, want ik ben er ook. Bovendien merk ik dat ik veel makkelijker een gesprek aanknoop met iemand die me gezien heeft. Een vriendelijk knikje kan vaak al wonderen doen.

In mijn dorp wordt er veel ‘ge-halloot’. Sommige mensen blijven je net zolang nastaren tot je groet. In het begin vond ik dat vreemd. Ik kwam tenslotte uit een stad, daar was dat niet zo gewoon; nu vind ik die stad vreemd. Ik denk dat ‘hallo’ het sleutelwoord is tot verbinding. Het wachtwoord om van

mens tot mens een korte connec-tie te maken waarin respect en gelijkwaardigheid ingebed zijn. Gewoon elkaars aanwezigheid erkennen; ook al mag je me niet en ben je het totaal niet

met je eens. Ongeacht die verschillen moet dat altijd het vertrekpunt zijn.Zijn hiermee alle pro-blemen opgelost? Nee! maar een goed gesprek begint altijd heel eenvoudig. Just say Hello!

Halima Özen

Wereldwijd aandacht vragen voor Zero Waste en een circulaire economie

De studenten met diverse achtergron-den schrijven vanaf het schip naar hun thuislanden. Het internationale bedrijfsleven sponsort de reis. Het Japanse chemieconcern Teijin draagt bij, in Nederland is de Technische Unie één van de sponsoren.

Zegen toegezongenDe Rosmolenwijk in Zaandam is de thuisbasis van Edwin en Liesbeth. Als hun reis op de Zuidpool begint, vindt een Zero Waste Feestweek plaats in deze woonwijk, van 24 november tot 2 december. Milieuorganisaties en de plaatselijke afdeling van GroenLinks leveren bijdragen. Initiatiefnemer is predikant Sjaak Visser van de protes-tantse Noorderkerk, die voorzitter is van de werkgroep.

GroenLinkser Bert Boer, betrokken bij de Noorderkerk, is ook actief voor de werkgroep vanwege zijn contacten met de milieubeweging. ‘Wij streven er naar dat de supermarkten in de wijk de hele week actie voeren om de klanten milieubewust te maken. Verder komt er elke dag een thema-dag in de Noorderkerk bijvoorbeeld over milieuvriendelijk reizen, dingen maken van afval, een opruimactie in de wijk door schoolkinderen en vega-nistisch koken.’Onlangs was de zondagse viering in de Noorderkerk geheel gewijd aan de beheersing van het klimaat, zo vertelt Boer. ‘Edwin en Liesbeth werden

gevraagd naar hun motivatie en doelstellingen. En er werd vooral ook gevraagd naar praktische tips: wat kunnen wij zelf doen om Zero Waste te bevorderen? Als kerkelijke gemeen-te hebben we hen de zegen toegezon-gen voor dit moedige avontuur om de schepping te behouden voor onze kinderen en kleinkinderen.’

Zero Waste CentreEdwin is zakenman en besloot samen met zijn vrouw Liesbeth Zero Waste te gaan leven. Dat deden ze privé, maar hij heeft er vervolgens zijn beroep van gemaakt. Bij zijn Zero Waste Centre kunnen bedrijven adviezen krijgen om de afvalstroom te verminderen. Hij besloot met andere zakenlieden om een auto te bouwen van afvalplastic, die wordt voortbewogen door zonne-panelen en daarmee volkomen schoon kan rijden. Het is een internationaal project. De auto is inmiddels op IJs-land getest. Nu is de wagen onderweg naar de Zuidpool. Eenmaal geland bij de kust kost het nog vier weken om naar het middelpunt van de Zuidpool te rijden. Met dit project wil hij wereld-wijd aandacht vragen voor Zero Waste en een circulaire economie.‘De oorsprong van grote ontwikkelin-gen ligt vaak besloten een kleine stap: gewoon niets meer weggooien!’ Dat

Bijzondere expeditie naar en op de Zuidpool

Het team van Cle-

an2Antarctica met

Edwin ter Velde (voor-

aan, tweede van links)

en schuin achter hem

Liesbeth Kakes (met

arm in de lucht).

De missie van Clean2Antarctica“Clean2Antarctica gelooft erin dat wanneer je iets wilt bereiken je daarvoor zelf een praktische stap moet maken, hoe ongemakke-lijk die ook kan zijn. Niet blijven hangen in plannen en intenties maar doen! En als je niet weet hoe of wat, durf dan te experimen-teren. Wij dromen van een groene, leefbare en schone wereld waarin we elkaar blijven inspireren en ontwikkelen. Een circulaire samenleving waarbij we niet alleen mensen rechten hebben maar alles wat we op aarde aanwezig is rechten heeft. Dus ook materi-alen. Wij willen de transitie naar circulaire maatschappij versnel-len omdat het de goede richting lijkt te zijn. Het is alleen niet bekend hoe je een circulaire maatschappij opbouwt. Er is nog zoveel onduidelijk, onzeker of gewoon onbekend. Onze expeditie is een inspirerend experiment dat nieuwe bouwstenen zal opleve-ren waarmee wij in onze samenleving kunnen verder bouwen.”

Edwin ter Velde en Liesbeth Kakes zijn op 27 augustus vanuit Amsterdam met tallship De Morgenster naar de Canarische Eilanden vertrokken. Aan boord tientallen studen-ten uit vele landen. Terwijl het schip verder vaart naar de Caraïben, reizen Edwin en Liesbeth naar de Zuidpool waar zij eind november hun tocht met de Solar Voyager beginnen. Dit voertuig, gemaakt van afval, rijdt op zonnepanelen. Die Zuidpooltocht zal ongeveer vier weken duren.

16 17


Theo Brand

Het manifest rept over “niet-westerse Nederlanders” die bekritiseerd moeten worden via een “vreedzame strijd van ideeën”. Het is hun “conservatieve religieuze wereldbeeld” dat volgens de auteurs een bedreiging zou vormen voor onze progressieve waarden.

Defensieve houdingOp de website van Vrij Links komt voor-malig PvdA-wethouder Paul Bordewijk met een onthullende uitwerking. Hij schrijft: “Naarmate er meer moslims kwamen in ons land, werden ze een belangrijkere electorale doelgroep, vooral in de grote steden.” Volgens hem werden “moslims gebombardeerd tot de nieuwe joden, met Hans Janmaat in de rol van de nieuwe Mussert. En daarmee werd kritiek op de rechtse seksuele moraal van moslims geframed als een uiting van fascisme.”Bordewijk vervolgt: “Het stelde Fortuyn in staat het linkse gedachtegoed te ka-pen. Hij noemde het de joods-christelijke traditie, maar negeerde dat de islam zelf uit die traditie voortkomt. De strijd gaat in feite tussen het verlichtingsdenken en de joods-christelijk-islamitische traditie. Maar er zijn nog steeds meisjes die wor-den uitgehuwelijkt, vrouwen die van hun man het huis niet uit mogen en afvallige moslims die daar niet voor durven uitko-men. Die zouden de PvdA en de andere linkse partijen als hun bondgenoot moe-ten zien. Ik vrees dat dat niet zo is.”

Bordewijk maakt zich zorgen om mensen die in onvrijheid leven. En de boosdoener is godsdienst. Hij heeft gelijk dat dat sociaaldemocratie en linkse politiek zijn voorgekomen uit het klas-sieke liberalisme dat zich tegenover het (religieuze) conservatisme plaatste. Links staat van oudsher kritisch tegenover godsdienst waar het mensen klein hield en onderdrukte.

ZelfontplooiingMaar linkse politiek heeft, zoals socio-loog Merijn Oudenampsen op opinie-website Joop.nl schreef, haar emanci-patieagenda altijd dwars door religies heen gevoerd. “Niet door zich pontificaal tegen religie te keren, maar door zich te verbinden met progressieve tendensen binnen religies. Waar we op dit moment behoefte aan hebben is een transversaal en universalistisch links dat allerlei iden-titeiten kan binden in een emancipatoir project. Daar draagt dit manifest helaas niet aan bij.”Vrijheid wordt dagelijks bevochten door mensen in milieus waar conservatieve waarden van kracht zijn. Het zelf kunnen interpreteren van waarden en tradities blijkt te werken. Juist in de interactie tus-sen de eigen geloofstraditie of cultuur en de vrije en open samenleving, groeit vaak zelf bevochten emancipatie.Nederland telt een groeiend aantal mi-granten met een uitgesproken religieuze identiteit. Moet politiek links daar vanuit een defensieve houding een exclusief seculier verhaal tegenover stellen? Of kan links beter kiezen voor diversiteit en een emancipatiestrategie waarbij mensen hun eigen route van zelfontplooiing kiezen?

Uitgestoken handAngst is nooit een goede raadgever; een uitgestoken hand en dialoog zijn dat veel meer. Het door links beoogde effect van zelfontplooiing zal dan groter zijn, want zonder begrip en wederzijds respect zal er niet veel positiefs groeien. Emancipatie groeit van onderop en kan worden gekoesterd en gefaciliteerd.

Zo wordt links geen smalle seculiere getuigenisbeweging, gebaseerd op angst voor het onbekende. Nee, links moet een beweging zijn van hoop met oog voor diversiteit, die ruimte geeft aan expres-sie en zelfontplooiing, zonder mensen in een nieuw politiek correct keurslijf te willen dwingen.Overigens is de oppervlakkige religiekri-tiek van Eddy Terstall veelzeggend. In zijn autobiografie Ik loop of ik vlieg schrijft hij: “Het is objectief gesproken erg raar en volstrekt onwetenschappelijk als iemand veronderstelt dat er een vrouw uit de rib van een man geboren kan worden, of dat een vrouw een kind kan baren zonder bezwangerd te zijn. Of dat een analfabete koopman in een grot een boek in het oor krijgt gesproken door aartsengel Gabriël. Of dat goden met een strijdwagen door de lucht razen en een zoon hebben met een olifantenkop. Of dat een uitverkoren volk door een opengespleten zee wordt gevoerd. Dat zijn onwrikbare waarheden van vier van de vele wereldgodsdien-sten.”Deze simplistische duiding van religie is ook te lezen op de onlangs gelanceerde website van Vrij Links. Terstall is niet moe te benadrukken dat godsdienst achterlijk is. Daarmee negeert hij minstens vier eeuwen theologie en het breed gedragen besef dat religieuze verhalen, en ove-rigens ook rituelen en mystiek, tot het do-mein behoren van inspiratie, verbeelding en sociale en individuele vorming. De mens is immers niet alleen een rationeel, maar ook een spiritueel wezen.

Links verdient beterGodsdienstkritiek is nodig en wenselijk. Menselijke vrijheid en waardigheid horen voorop te staan. Maar Terstalls populisti-sche religiekritiek is onthullend: Vrij Links blijkt een antigodsdienstige reflex met een hoog getuigenisgehalte en een islamofobe component. De beweging bouwt geen bruggen, maar rijt progres-sieve en vrijheidslievende krachten uiteen. Links verdient beter.

Vrij Links: een antigodsdienstige reflex

Linkse politiek moet terug naar haar seculiere en vrijzinnige wortels. Een manifest met deze strekking verscheen in de Volkskrant van 17 mei jl. onder de noemer ‘Vrij Links’. De au-teurs, onder wie filmmaker en PvdA-er Eddy Terstall en voormalig Tweede Kamerlid Keklik Yücel, pleiten voor een ‘neutraal maatschap-pelijk speelveld voor alle ideeën en opvattin-gen’. Concreet vertalen zij dat in onder meer een hoofddoekjesverbod op basisscholen. Hoe vruchtbaar is de agenda van Vrij Links?

OKTOBER 2018 -NR. 4

17I n M e m o r i a m

VOORGANGER IN VELERLEI OPZICHT HENRI VELDHUIS (1955-2013)

Jan den Hertog

In een stampvolle kerk namen wij op 13 augustus jl. afscheid van Henri Veldhuis, meer dan 26 jaar predikant van de protestantse Barbarakerk in Culemborg. Henri overleed volkomen

onverwachts tijdens een wandelvakantie in Engeland. Met hem verliezen kerken en maatschappelijke organisaties een mar-kante en energieke initiatiefnemer en aanjager. Henri bezat een groot organisatietalent en het vermogen om ideeën in actie om te zetten. Zo stimuleerde hij zijn mede-studenten theologie in Utrecht om deel te nemen aan een theologisch dispuut. En hij organiseerde een jaarclub die nog tientallen jaren als studiegroep functioneerde. Tijdens zijn studie theologie raakte hij betrokken bij het werk met en van dissidenten in Tsjechoslowakije. Daar leerde hij Václav Havel kennen, de latere president, die hij zeer bewonderde vanwege het belang dat hij hechtte aan mensenrechten en zijn moreel gewogen politieke keuzes. Na de val van het IJzeren Gordijn ontving Henri een erepenning van de Praagse Karelsuniversiteit voor zijn werk en inzet. Henri leefde en werkte vanuit de overtuiging dat geloof en poli-tiek niet te scheiden zijn. Hij moest niets hebben van pogingen om het leven en werk van Jezus van Nazareth politiek te neutra-liseren; de kerk is principieel wereld- en maatschappijgericht. In zijn preken behandelde hij actuele maatschappelijke vragen en schrok hij er niet voor terug om kritische vragen op te roepen ten aanzien van het doen en laten van kerkorganisaties en poli-tiek. Henri was geen meeloper. Ook bewegingen en groepen die hij van harte steunde, konden rekenen op een kritische inbreng. Zijn preken bleken ook buitenkerkelijken aan te spreken. De plaatselijke maatschappelijke organisaties konden op hem re-kenen. Regelmatig maakte hij gebruik van drama-werkvormen, onder meer verzorgd door een plaatselijke verbeeldingsgroep. Ook zijn werk binnen stichting De 7evende Hemel voedde hem in het vinden van nieuwe middelen van expressie. Eenmaal gevestigd als predikant in Culemborg werd hij op-merkzaam gemaakt op het schrijnende onrecht dat Palestijnen wordt aangedaan. Al snel ontpopte Henri zich in woord en ge-schrift als een actieve medestander in de strijd voor een recht-vaardige politieke oplossing binnen de kaders van het interna-tionale recht. Op zijn informatieve website gaf hij graag ruimte aan verwante personen en organisaties. Hij raakte betrokken bij stichting Kairos-Sabeel Nederland. Later volgde zijn bestuurslid-

maatschap van The Rights Forum. In een brochure De muur is afgebroken (ook in het Engels verschenen) maakte hij glashel-der dat een politieke claim op het land Palestina op grond van Bijbelteksten, zoals (christen-)zionisten doen, theologisch op drijfzand is gebouwd.Palestijnse groepen actief op het terrein van mensenrechten doen regelmatig een beroep op ons om ‘costly solidarity’ te tonen, om niet weg te kijken van de feitelijke ontwikkelingen in Israël/Palestina. Zij hebben er weet van dat opkomen voor de rechten van Palestijnen en kritiek uiten op de koloniale bezet-tingspolitiek van Israël een prijs heeft. Henri heeft daar ook weet van gehad.Kritiek op kerken waaronder zijn ‘eigen’ PKN en politieke partijen die veelal wegkijken bij het toepassen van het internati-onale recht en het naleven van mensenrechten als het Palestij-nen betreft, stak hij niet onder stoelen of banken. Daar waar de kerk het onrecht dat Palestijnen wordt aangedaan blijft negeren, stelt hij de kerk medeverantwoordelijk voor het voortduren van de ramp: de Nakba. Evenmin hield hij zijn mond over wat hij feitelijk waarnam aan ‘facts on the ground’ en aan kwalijke politieke ontwikkelingen in Israël dat hij benoemde als etnocra-tie met toenemend racistische trekken. Dat openlijk en eerlijk benoemen riep veel weerstand op in kerkelijke en politieke kringen. Henri heeft daarvoor een prijs moeten betalen: een post van hoogleraar en die van scriba van de generale synode van de PKN werd aan deze moedige en intelligente theoloog niet gegund.

Zeer betrokken toonde Henri zich bij het werk van de educatie-ve boerderij Tent of Nations van Daoud Nassar op de Westbank. Voor diens lijfspreuk en levenshouding ‘ik weiger vijand te zijn’ toonde hij groot respect. Geheel in lijn met zijn leven komt de collecteopbrengst van Henri’s uitvaartdienst geheel ten goede aan Tent of Nations. Henri, voorganger en geestverwant, wordt door velen binnen en buiten de kerk gemist. Ik troost me met de gedachte dat velen in zijn geest verder werken.

‘Henri Veldhuis moest niets hebben van pogingen om

Jezus politiek te neutraliseren’

Ds. Jan den Hertog is algemeen bestuurslid van Stichting Kairos-Sabeel Nederland en voorzitter van de

Culemborgse werkgroep Plant een Olijfboom.

18 19


Carin Hereijgers

Conny Bergé ziet een duidelijke link tussen haar organisatie en het werk van Kate Raworth. ‘Ik ben al vijftig jaar actief in verschillende organisaties en bewegingen. In 1968 startte ik bij de actiegroep Man-Vrouw-Maatschappij, op diverse terreinen en altijd vanuit een integraal, holistisch perspectief. In de loop der tijd ben ik meer gaan doen op het gebied van mensenrech-ten, onderwijs, tijd, vrede, voedsel, geld/economie, democratie en de implementatie van de Social Develop-ment Goals.’ ‘Momenteel is mijn focus vooral gericht op het verbinden, verster-

ken, verdiepen en versnellen van de verschillende bewegingen. Van daaruit wil ik gezamenlijk werken aan de noodzakelijke verbeteringen in de maatschappij.’

Donut-D-DayBergé werkt onder meer bij stichting Ons Geld die zich inzet voor mone-taire hervorming om zo te komen tot een eerlijk, gezond en democratisch publiek geldstelsel. ‘We werken nu samen met andere organisaties om concrete stappen te zetten richting de Donut-economie. Kate Raworth heeft op heldere wijze uiteengezet hoe zij de Sustainable Development Goals in het hart zet van de circulaire econo-mie. Ook Raworth pleit krachtig voor monetaire hervorming als basisvoor-waarde voor de Donut-economie.’Voormalig GroenLinks-Europarlemen-tariër Alexander de Roo is voorzitter van de Vereniging Basisinkomen en omschrijft de relatie met de Donut-economie als volgt: ‘Kate Raworth geeft aan dat de grenzen van natuur, milieu en klimaat in acht moeten wor-den genomen en niet overschreden. Tegelijk dienen alle mensen voldoen-de sociale en economische middelen te hebben om volwaardig mee te kunnen doen in de maatschappij. Met een basisinkomen kan je dat per definitie.’

Vrij baan voor de markt Het denken van Raworth wordt gezien als een nieuw paradigma. Voor Bergé is de bewustwording bij mensen al-lesbepalend dat zij medeverantwoor-delijk zijn voor elkaar, voor het milieu en de planeet. ‘Dit besef van de eigen verantwoor-delijkheid, in welke positie dan ook, heeft impliciete betekenis en gevol-gen voor eigen gedrag en handelen op persoonlijk en maatschappelijk terrein. Als burger, consument, werkgever of werknemer en politicus. Samenhangende ontwikkelingen als globalisering, digitalisering, privati-

sering en dwangmatige economische groei hebben intussen gezorgd voor diepgaande crises op tal van terrei-nen, stelt ze. Hierover wordt al jaren veel gezegd en geschreven, maar er is nog te weinig actie. Raworth schetst dat in Seven ways to think like a 21st economist en reikt daarvoor gereed-schappen aan.’De Roo: ‘Haar theorieën en vragen spreken internationaal aan. De vertaling naar de praktijk zal op veel terreinen en niveaus moeten plaats vinden. Een belangrijk uitgangspunt voor deze transitie naar een circulaire, eerlijke en gezonde Donut-economie is onder meer het helder maken van het onderscheid tussen de private commerciële en de algemene publiek sector en het terug brengen naar de menselijke maat.’

‘Het huidige paradigma is het neoli-beralisme,’ vervolgt hij. ‘Vrij baan voor de markt, een (heel) kleine over-heid en bezuinigen als principe. Maar sinds de financieel-economische crisis van augustus 2007 begint het geloof in het neoliberalisme te wan-kelen’, stelt De Roo. ‘De Vereniging Basisinkomen wil op zoek naar een alternatief. Dat doen we samen met de activisten en wetenschappers die bezig zijn met monetaire hervorming en met Milieudefensie. Raworth is een van de weinige economen die zowel voor mensen als milieu veel aandacht heeft.’

Werk aan de winkelRaworth schetst een mensbeeld waarin mensen op zoek zijn naar zinvolle invulling in hun leven. ‘Een zinvolle invulling begint al jong bij kinderen’, stelt Bergé. ‘Hoe creëren volwassenen met elkaar een gezonde, eerlijke, sociale, democratische om-

geving, opvoeding en ontwikkelings-mogelijkheden voor jongeren, zodat zij gewenst zijn en kunnen zijn wie zij zijn?’ Volgens haar is het hoog tijd dat deze basiswaarden de uitgangs-punten worden voor een menselijke economie. ‘Dat betekent het met elkaar werken aan het beëindigen van private geldcreatie, ongezonde econo-mische groei, vervuiling en uitputting van de aarde, de bezuinigingen in de publieke basisvoorzieningen en het met elkaar werken aan het gezonde, eerlijke, duurzame en vreedzame alternatief. Denk aan voedsel, water, onderwijs, gezondheid, zorg, ener-gie, openbaar vervoer, wonen en ons geldstelsel. Het zijn allemaal sectoren

waar veel werk aan de winkel is. De Donut-criteria kunnen we hieraan ten grondslag leggen. Onszelf vragen stellen als: welk werk, welk producten, welke diensten? En vervolgens hier-aan inhoud geven.’De Roo ziet het basisinkomen als middel voor die zinvolle invulling. ‘Betaald werk geeft mensen houvast. Dat is prima. Het basisinkomen is daarmee niet in strijd. Sterker nog: het geeft mensen de mogelijkheid om nee te zeggen tegen werk dat geen voldoening geeft’, legt hij uit. ‘Daar-mee zorgt het basisinkomen ervoor dat iedereen bevredigend betaald werk kan zoeken en vinden. Tegelijk geeft basisinkomen erkenning voor de vele vormen van essentieel onbetaald werk zoals opvoeding, (mantel)zorg en vrijwilligerswerk. Deze vormen van werk komen nu veel tekort. Ze bestaan simpelweg niet in het neoli-berale raamwerk.’

Follow the moneyRaworth schrijft over een living world waar mensen deel van zijn. De Roo ziet die levende wereld als de aarde. ‘Die wordt bedreigd door klimaatver-andering, uitputting van grondstoffen en door het verlies van soorten in een zeer gevaarlijk hoog tempo. Daarom zijn scherpe, ecologische grenzen aan de economische activiteiten hard nodig.’Voor Bergé is verantwoordelijkheid in dit verband één van de belangrijk-ste waarden. ‘Daarmee kunnen we aspecten invullen van ‘distributive and regenerative by design’. Raworth geeft dit aan als belangrijke doelen. Het is de vertaling naar de werkelijkheid van

alledag. Wat betekent ons handelen hier en nu? Wat zijn de gevolgen voor daar en later? Zoals Follow the Money, Follow the Food, Follow the Water. Wat zijn de root causes and consequences en welke verbeteringen maken wij met elkaar mogelijk.’

Het alternatief voor het neolibera-lisme heeft volgens De Roo minimaal drie kenmerken: een goede sociale basis in de vorm van bijvoorbeeld het basisinkomen, een hervorming van het geldsysteem om de dominantie van het financiële kapitaal te breken, en scherpe ecologische grenzen voor de economie.’

Moet de economie anders worden ingericht, zoals de Engelse econoom Kate Raworth predikt? Alexander de Roo (Vereniging Ba-sisinkomen) en Conny Bergé (stichting Ons Geld) zijn ervan overtuigd. In september werkten zij mee aan de eerste Donut-D-Day. ‘Raworth is een van de weinige economen die zowel voor mensen als milieu veel aan-dacht heeft.’

‘Scherpe grenzen aan economische activiteiten zijn hard nodig’

Donut-D-Day De donuteconomie draait om een economisch systeem waarin iedereen recht heeft op sociale voorspoed en niemand de aarde mag misbruiken voor eigen gewin. De naam Donut komt van de vorm van het model van Kate Raworth. Op Donut-D-Day (15 september) brainstormden verschillende organisaties samen over de vraag hoe zij de econo-mie kunnen veranderen.

Alexander de Roo (Foto: Carin Hereijgers).

Conny Bergé.

De menselijke maat terug in de eco nomie De eerste Donut D-day in Nederland

Sustainable Development GoalsDe Sustainable Development Goals zijn zeventien doelen opgesteld en ondertekend door 193 lidstaten van de Verenigde Naties. Doelen zijn bijvoorbeeld het uitbannen van honger en armoede, goede hygiëne, goed onderwijs en gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Alle doelen moeten in 2030 gerealiseerd zijn.

20 21


C o l o f o n O n d e r o g e n

OKTOBER 2018 -NR. 4

21E e n a n d e r e w a n g

GEEN TIJD OM TE WACHTEN

Wies Houweling

Video-installatie ‘The Believers’

‘Probeer God eens te zien als een virtuele reali-teit. Is ons huidige geloof in data en algoritmen niet even religieus?’. Fotograaf en filmmaker Geert van Kesteren (1966) maakte een video-in-stallatie die tot 21 oktober te zien is in de voorma-lige Koepelgevangenis in Breda. De installatie is twaalf meter breed en telt 27 schermen. Daarop glijden beelden voorbij van Samaritanen die de heilige berg Gerizim beklimmen, vrouwen die gedoopt worden in de Jordaan en mannen bij de Klaagmuur. En we zien hoge zendmasten en de massa die alles filmt met mobiele telefoons.

Stoutenburglezing

In de twintigste Stoutenburglezing vertelt Jaco-mijn Pluimers haar persoonlijke verhaal vanuit het Franciscaanse gedachtegoed. Ze gaat in op het huidige niet vol te houden voedselsysteem en de knellende band tussen landbouw en natuur. Wat motiveert en inspireert haar en welke hand-vatten biedt ze? Zondag 7 oktober, 14.30 tot 16.30 uur, Amersfoort. Zie: www.hetgroenehuis amersfoort.nl.

Dag van de Duurzaamheid Op 10 oktober is de tiende editie van de Dag van de Duurzaamheid plaats. Organisaties en bedrij-

ven vragen extra aandacht voor een duurzame wereld. Op de dag is het onder meer mogelijk duurzame huizen te bezoeken in Den Bosch en Nijmegen. In Utrecht is de opening van het zelf-voorzienende Huis van de Toekomst. Op www.dagvandeduurzaamheid.nl staan tips over wat je zelf kunt doen.

Wereldarmoededag

Op 17 oktober is het Wereldarmoededag. Zo wordt in Amsterdam de Omarmprijs uitgereikt voor initiatieven die mensen kansen bieden. In Rotterdam gaan mensen met elkaar in gesprek over armoede en schulden. In Limburg zijn ook diverse activiteiten.

Inspiratiefestival Terschelling

Religieus inspiratiefestival van 26 tot 28 oktober op Terschelling met als motto ‘geloven in bewe-ging’. Met diverse activiteiten rond zingeving en geloof, zoals voorstellingen en een pelgrimage. De organisatie is in handen van de kerken op het eiland, de Raad van Kerken, de PKN en de Protestantse Theologische Universiteit. Zie: www.inspiratiefestivalterschelling.nl.

The Justice Conference

Christelijk evenement op 27 oktober over gerech-tigheid met sprekers en artiesten uit binnen- en buitenland. Zij nemen de deelnemers mee in hun zoektocht om hun gewoontes liefdevoller en rechtvaardiger te maken. ‘We vieren veranderin-gen die we al zien, leren van goede voorbeelden en moedigen elkaar aan om zelf aan de slag te gaan.’ Info en kaarten: justiceconference.tear.nl.

De reclame van Nutella laat mensen zien die ’s morgens haast hebben bij het opstaan en de deur uitgaan. Vroeger was Nutella alleen gezond op brood voor kinderen, nu krijgen we de bood-schap mee dat het product tijd bespaart. Het is echt niet gezond en bespaart ook geen tijd. Het laat wel een verschuiving zien in wat belangrijk is in de Nederlandse samenleving; van gezondheid als groot goed verschuift het naar tijd. Tijd is een groot goed in de huidige samenleving.

Filosofe Marli Huijer schrijft in haar boek Discipline, overleven in overvloed: ‘Tijd hebben we nooit genoeg. Hoeveel we er ook van hebben, meer is altijd welkom. Die onverzadigbare behoefte ver-klaart waarom we altijd tijdgebrek hebben, houden, zelfs als we steeds meer tijd weten te winnen.’ Veel tijd wonnen we door de komst van wasmachines, kopieermachines en mobiele telefoons. Heel veel apparatuur bespaart ons tijd, veel meer dan een boter-hamspread ooit kan waarmaken.

We hebben bijna nooit tijd genoeg. Is voor veel mensen geluk niet een dorpje waar de tijd heeft stilgestaan? Waar tijd genoeg is? Niemand wil terug naar met de hand de was doen en in de rij staan voor een telefooncel. Dat is nostalgie op een roze wolk. Dit zijn technische versnellingen, maar ook veel processen in het maatschappelijk leven versnellen. Het gaat allemaal veel te snel in ons leven. Toch is een uur is nog steeds een uur en een dag een dag, zwangerschappen en verkoudheden duren nog steeds even lang, maar wij hebben gebrek aan tijd.

Af en toe realiseer ik me dat ik vroeger smeet met tijd. Ik naaide en breide mijn eigen kleren, dat kostte uren en dagen. Mijn eigen tijd ging daarin zitten, maar dat kon. Het was ook mijn geluk. Graag zou ik zoals toen veel meer tijd te besteden hebben. Zo kijk ik terug, en ik zou best meer tijd willen, maar Ik houd me staande in deze snelle wereld.

Voor andere mensen is het een veel groter punt in hun leven. Mensen die zorg nodig hebben. ‘Kortere wachtlijsten in de zorg’, klonk het jarenlang en nu nog in de politiek. Inderdaad is de wachtlijst voor behandeling bij de diagnose kanker korter gewor-den. Het gaat allemaal veel sneller. Dat is nodig, mensen kunnen veel minder wachten. Daar is aan gewerkt en daarvan zijn de resultaten merkbaar. Dat is voor zieke mensen een groot goed.

Daarom snap ik helemaal niet waarom er nog steeds wacht-lijsten bij de Kinderbescherming en de IND zijn. De zwaksten in de samenleving kunnen we wel laten wachten? Er zijn vast

nog veel meer wachtlijsten die niet kunnen, maar deze twee wachtlijsten kruisten recent mijn pad. Bij de vreselijke situatie over asielzoekers en verblijfsvergunningen, hoe je er ook over na-denkt: waarom moet het zo lang duren? Ja, de verhalen moeten goed gecontroleerd worden en ‘ze’ vertellen vaak niet de waar-heid. Over deze kant wil ik het nu niet hebben. Natuurlijk moet er goed gecontroleerd worden, maar waarom stel je dan niet extra mensen aan die de aanvragen behandelen? Als je heel pijnlijke situaties wilt voorkomen, zoals met volkomen ingeburgerde kinderen die teruggestuurd moeten worden, waarom zorg je dan niet dat iedereen zo snel mogelijk weet waar hij of zij aan toe is? Daar hebben ook asielzoekers recht op. In onzekerheid wachten is heel verschrikkelijk wachten.

Hoezo is er maatschappelijke versnelling in het vluchtelingenbe-leid? Hoeveel maanden moet je wachten voor de eerste verblijfs-vergunning en dan mag je pas na vijf jaar verblijfsvergunning in Nederland een inburgeringsexamen doen? Kan dat niet sneller, kunnen daar niet meer mensen aan gaan werken, zodat het hele proces sneller verloopt en er minder mensen in angst hoeven te wachten? Versnelling in de verzorging van kankerpatiënten is prima, maar vergeet het wachten van de zwaksten niet.

Onderzoek en politiek worden vaak bepaald door mensen die goed voor zichzelf kunnen zorgen. Een voorbeeld waarmee ik dit vaak illustreer is dat er allang een ander apparaat voor borstkan-keronderzoek bij vrouwen uitgevonden was, als dit mammogra-fie-apparaat ook voor mannelijke geslachtsdelen zou worden gebruikt – en deze geslachtsdelen net zo geplet zouden worden als borsten.

Alles wat aandacht krijgt, groeit. Alles wat wij het meeste aan-dacht geven, groeit meer. Een samenleving kun je toetsten aan hoe er met de zwaksten wordt om gegaan. In de Nederlandse samenleving is tijd belangrijk, daarom moeten vluchtelingen en kinderen wachten.

‘Vergeet het wachten van de zwaksten niet’

Magazine De Linker Wang is een uitgave van stichting De Lin-ker Wang. ‘Politiek met compas-sie’ is het motto van De Linker Wang, de religiewerkgroep van GroenLinks.

Redactie: Theo Brand (hoofdredacteur), Bas Joosse (eindredacteur), Yvonne Brink, Carin Hereijgers, Yfke Nawijn, Brandon Pakker en Ina Scholma-Huisman.

Medewerkers: Hans Feddema, Bram Grandia, Jaap Hamburger, Jolanda Herik, Jan den Hertog, Wies Houwe-ling, Aart Mak, Halima Özen en Margrietha Reinders.

Commentaartekening: Maarten Wolterink.Omslagfoto: Cor Ofman. Foto: Jolanda Herik. Opmaak/vormgeving: Ester Meijer-Horneman

Drukwerk: Twigt GrafiMedia, Waddinx-veen. Gedrukt op geheel gerecy-cled FSC-papier.

Redactiesecretariaat: Theo Brand, Wagenschuurstraat 14, 8043 XW Zwolle. [email protected]. Abonnement-administratie:De Linker Wang, Prins Hendrikstraat 143, 2405 AJ Alphen aan den Rijn. [email protected]. Jaarabonnement: €19 (5 nrs.)Betalingen en donaties: NL60TRIO0390264393 t.n.v. De Linker Wang o.v.v. Abonne-ment of Donatie.Bestuur Stichting De Linker Wang: Wies Houweling (voorzitter extern), Tjeerd de Jong (voorzitter intern), Trevor Mooijman (secre-taris), Pieter van Abshoven (pen-ningmeester), Pieter Hartevelt, Bas Roufs, Helene Timmers en Martin Visser

[email protected] www.linkerwang.nl. @DeLinkerWang.

22 23


RECENSIE22

Wie kent haar nog? De eerste vrouwe-lijke minister van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten, Madeleine Al-bright. Ze diende onder Bill Clinton. Ze is nog steeds actief in democratische denktanks en kort geleden verscheen haar zesde boek ’Fascism, a warning’. Ze laat zien dat ze ‘een optimist is, die zich zorgen maakt’. Ze beschrijft de opkomst van de dictaturen in de twintigste eeuw en analyseert hoe lan-den als Italië, Spanje, Oostenrijk en Duitsland uit de Eerste Wereldoorlog tevoorschijn kwamen. Ze benoemt de kenmerken die volgens haar het voor-naamste verschil maken tussen een democratie en een dictatuur: de drang tot algehele gehoorzaamheid en de legitimatie van geweld. Helaas kan ze aan de rij nu de 21e eeuw toevoegen. Ze schrijft over Orban, Erdogan, Cha-vez, Duterte, Poetin, en ja, ook over Trump. Over hem schrijft ze dat ze dit boek ook had geschreven als hij niet

gekozen was, maar dat zijn verkiezing wel een pleister trok van een wond in de VS. Genoemde machthebbers lij-ken elkaar te legitimeren en zodoende zijn democratische principes wereld-wijd veel kwetsbaarder geworden. En de sociale verschillen in landen wor-den ook weer zo groot dat de steun van onderop ook weer groeit. Dragen leiders bij aan onze vooroordelen door te suggereren dat mensen die ‘anders’ zijn geen respect verdienen? Voeden ze angst en woede? Zijn ze actief ons vertrouwen in de instituties en de vrije pers te ondermijnen? Gebruiken ze symbolen om mensen uit elkaar te spelen? Spreken ze losjes over het gebruik van geweld om hun doelen te bereiken? Of... nodigen ze ons juist uit om samen een gezonde samenleving te bouwen waar rechten en plichten en een goed sociaal contract worden ge-honoreerd en ruimte is voor iedereen om te dromen en te groeien? Albright

verbindt haar eigen biografie met haar kennis van de systematiek van internationale diplomatie. Als kleuter en vluchtelinge uit Tsjechië schuilde ze in de kelders van Londen voor de bommen in de Tweede Wereldoorlog. Als minister van buitenlandse zaken zat ze aan de thee met de pas aange-treden Kim Jong Un. Ze legt daarmee de loep op momenten in de geschie-denis die ook anders hadden kunnen lopen. En daaruit komt dan ook het waarschuwingsgehalte van het boek naar voren. Hadden Bill Clinton en zij in hun laatste half jaar niet beter voor het oplossen van de crisis in Korea kunnen kiezen, in plaats van die Is-raël en Palestina? Ze kozen voor het laatste waardoor de situatie in Korea uit de hand liep tot de nucleaire drei-ging die de VS nu heeft. En misschien geeft Trump op onorthodoxe wijze wel het antwoord op die crisis. Dat krediet geeft ze hem nog wel. Ondertussen

blijft het aan iedere burger wereldwijd om te voorkomen dat te grote gehoor-zaamheid en kwistig geweld de baas worden over democratie en vrijheid.

Fascism, a warning, Madeleine Albright, William Collins Books, 2018 ISBN: 9 780008 282264.

EEN WAARSCHUWINGCarin HereijgersDiversiteit kent geen grenzen. Afrikaanse vluchtelingen lopen in de zomer van 2018 mee in een Gay Pride in München, de Christopher Street Day Parade.

Foto: C. Suthorn, Wikimedia Commons.

24

OKTOBER 2018 - NR. 4

UIT

SMIJ

TER

Einde of nieuw begin?

Als ik goed om me heen kijk, zie ik dat godsdienst wereldwijd vooral een old-time religion is, een mannenzaak, een geworstel met zogenaamde goddelijke geboden, met angst voor normale menselijke gevoelens. En met de vrees iets verkeerd te doen in de ogen van iemand die god wordt genoemd – en alle gevolgen die dat heeft voor het gedrag. In allerlei landen zweren geestelijken bovendien samen met machthebbers. Lang dacht ik dat godsdienst wel zou meebewegen en dat de Martin Luther Kings en Romero’s het zouden win-nen van de Gijssens en Glashouwers. Maar dat zie ik niet. De kerk is geen ark maar een Titanic.Het draait in veel kerkelijke organi-saties om macht, terwijl dat woord niet gebruikt mag worden (een taboe omdat Jezus hierover opmerkelijke dingen zei). En om geslotenheid, terwijl elke kerkelijke gemeenschap zegt heel open te staan voor buiten-staanders (uiteraard, want dat moet). In deze schijncultuur ligt misbruik voor de hand. Want als het van god gegeven is, wie ben jij dan om daar verzet tegen te bieden? En als jou verteld wordt dat je je nest niet mag bevuilen, waar haal je dan de moed vandaan om er anderen bij te halen? Hier zijn dus vrouwen en, god betere het, ook kinderen het eerste slachtof-fer.Zolang in veel christendom nog geloofd wordt dat god, en dat wat god wil, hoger staat dan onze eigen opvatting over wat moreel goed is, gaat het fout. Dan krijg je ouderlin-gen die zich overal mee bemoeien en pastoors die niet durven toegeven dat het celibaat voor hen niet te doen is. In het beroemde verhaal in het Bijbel-boek Genesis staat dat aan Abraham gevraagd wordt zijn zoon Izaäk te binden en dus te offeren. Dit verhaal

loopt dan wel goed af, Izaäk gaat niet dood, maar ik wil de gelovigen niet de kost geven die nog steeds vinden dat je moet gehoorzamen omdat God het van je vraagt, zelfs als dat tegen je eigen besef van goed en kwaad indruist. Hier zit het op vast. Als geloven betekent dat de rechten van de mens strijdig kunnen zijn met het zogenaamde gebod van god, is dat het begin van alle ellende waar zaken niet aan het licht mogen komen.Goed, nu de andere kant. Ik denk aan de vele mensen, in of deels buiten de georganiseerde geloofsgemeen-schappen. Mensen die leven met een ideaal, innerlijk in gesprek zijn met ie-mand die zij God noemen, zich laten raken door mensen en hun zorgen in hun eigen omgeving of in de wijde wereld. De meesten van hen hebben pijn geleden, bij sommigen is het ego vergruizeld. En toch zijn ze er sterker dan ooit uit tevoorschijn gekomen. Bij die mensen denk ik altijd aan de dertiende apostel die zich de kleine (Paulus) noemde en zei: “Niet ik leef, maar Christus in mij.”Die mensen zijn meestal de gehoor-zaamheid voorbij. Ze hebben hun eigen kompas gevonden en gebruiken dat. Een paus, een kerk of een chris-telijke groep is in hun ogen alleen goed voor zover deze opkomt voor meer rechtvaardigheid, werkelijk om de armen geeft, zoals deze paus doet, en zich verzet tegen kwaadaardige machthebbers, al die dingen. Dit zijn wat ik de oecumenische christenen ben gaan noemen. Dat zijn gelovigen die niet meer kerk-centrisch denken maar gewoon, klein of niet georgani-seerd, vooral deel zijn van de mens-heid en alle lief en leed die daarbij horen.Ja, dit is een pleidooi voor een kerkelijke organisatie in de marge. Anders gebeuren er ongelukken,

omdat overal waar mensen samen iets willen, het ook altijd om macht gaat. Een godsdienst heeft die macht zogenaamd uitbesteed. Maar omdat de onbekende machthebber - die god wordt genoemd - niet aan tafel zit, is er des te meer sprake van machts-uitoefening: door een goddelijke gezant, de uitlegger van een door god gegeven boek of een heilig gemaakte traditie. Dat is macht zonder tegen-spraak. En dat gaat een keer fout. En dat gebeurt overal.

Natuurlijk, twintig eeuwen christen-dom blaas je niet omver. Dat wil ik ook helemaal niet. Ik wil wel een vraag stellen. Waarom zou je in deze misschien wel grootste crisis sinds de Reformatie, niet het nieuwe begin willen zien? Het einde van een onmogelijk christendom kan tegelijk het begin worden van een christelijk geloof dat nieuwe inzichten niet af-wijst maar omarmt. Een christendom dat mensen en hun grote variëteit serieus, en beter nog, voor lief neemt. Een christendom dat glimlachend en volhardend tegenwicht biedt tegen de dodelijke ernst van de harde, mensen en dieren uitbuitende geldmachines. En helpt om te genieten van wat zich als leven aandient. En uitstraalt waar het in de kern in godsdienst omgaat: het levenslange gevecht met je eigen ik - en hoe je je hart dag in dag uit opent voor je medemensen. Dat is leven, onzeker en dapper, gewoon en diepgaand, pijnlijk en gelukkig, en altijd in de marge.

Aart Mak

Aart Mak is predikant en verbonden aan de stichting Kerk Zonder Grenzen.

‘Ik pleit voor een kerkelijke organisatie in de marge’

Cor Ofman kiest voor gastvrijheid - De Linker Wang€¦ · 4 5 OKTOBER 2018 - NR. 4 OKTOBER 2018 -...

Documents

Transcript of Cor Ofman kiest voor gastvrijheid - De Linker Wang€¦ · 4 5 OKTOBER 2018 - NR. 4 OKTOBER 2018 -...