Contacten in Precolumbiaans Amerika

De Maya’s en Teotihuacan

Contacten in Precolumbiaans AmerikaDe Maya’s en Teotihuacan

door Lennert van Oorschot

Utrecht, 05-02-2020

Meso-Amerika● Wat is het?

○ Kenmerken● Tijdsperiodes

○ “Paleo”: ?-8000 vChr.○ Archaisch: 8000-2000○ Pre-Klassiek (Formatief): 2000 vChr. - 250 nChr.○ Klassiek: 250-900○ Post-Klassiek: 900-1500

Teotihuacan● Wat is Teotihuacan? Het Rome van Meso-Amerika● Wie waren de Teotihuacanos?● Een nog niet ontcijferd schrift● Teotihuacan en de buitenwereld

○ Obsidiaan, Talud-Tablero architectuur, Oranje aardewerk (driepoot-potten), iconografie

De Maya’s● Wie zijn de Maya’s?● Tikal, Copán en andere steden● Het Mayaschrift (300 vChr. - 1700 nChr.)

○ stelae○ boeken, aardewerk, architectuur, etc.

● Jade(iet)

● Oude discussie & nieuwe data● Vroege contacten

○ Maya’s in Teotihuacan: handel, aardewerk, schrift● Teotihuacan richting het Mayagebied

○ Los Horoncos (Chiapas), Balberta & Montana (kust Guatemala), Kaminaljuyu (hoogland Guatemala)

● Teotihuacan en Tikal/ Copán○ Januari, 378 nChr.: de generaal & de dood van een koning○ De “Nieuwe Orde”: De Kaloomte (Teotihuacan heersers) versus de Ajaw (Maya heersers) ○ Een bril zorgt voor een nieuwe dynastie in Copán. Het Gebouw van de Fundatie.

De Maya’s & Teotihuacan

Conclusies● Waar staan we nu?● Sporadisch contact? Handel? Dominantie? Verovering of Wereldrijk?● Wat kunnen nieuwe teksten, nieuwe interpretaties van oude teksten en nieuwe

technologie ons leren?

Meso-Amerika

Meso-Amerika: kenmerken● Landbouw

○ Trio: maïs, boon & pompoen. Verder: maguey-cactus, cacao, rubber & katoen● Materiaal

○ pyriet, hematiet (spiegels), obsidiaan (o.a. wapens en kunst), jadeiet (wapens, kunst, religie) ○ platforms, piramides, stucco (muren, vloeren)○ balspel○ schrift & kalenders (18 x 20 + 5 = 365 dagen, kalender van 260 dagen, kalender met Lange

Telling)● Ceremonieel & sociaal

○ ceremoniële centra ○ speciale (goede & slechte) dagen, “duidelijk uitgewerkt godenpantheon” ○ handel (korte en lange afstand, markten, gespecialiseerde handelsklasse)

Meso-Amerika: landbouw

Meso-Amerika: kenmerken (materiaal)

Meso-Amerika: schrift en kalenderVijf verschillende schriftsystemen

maar wel met overeenkomsten.

Meso-Amerika: tijdlijn 1“Paleo”: ?-8000 vChr.

● Eerste mensen (onduidelijk vanaf wanneer en hoe), megafauna

Archaisch: 8000-2000

● Ontwikkeling landbouw (maïs uit teosinte ongeveer 9000 jaar oud), dorpen, ontwikkeling taalfamilies

Pre-Klassiek (Formatief): 2000 vChr. - 250 nChr.

● Ontstaan en ontwikkeling steden, staten, schrift● Olmeken, Mokaya, Maya

Meso-Amerika: tijdlijn 2Klassiek: 250-900

● Verdere ontwikkeling en verspreiding stadstaten en schrift (explosie aan teksten), machtige alleenheersers

● Teotihuacan, Tikal, Calakmul, Copán, Palenque, Monte Albán (Zapoteken)

Post-Klassiek: 900-1500

● Nieuwe steden, meer culturele vermenging, meer contacten met gebieden buiten Meso-Amerika zoals Noord-Amerika (zuid-westen → Turkoois) en Zuid-Amerika (over zee met Ecuador/ Andes & over land met Midden-Amerika → metalen)

● Tolteken, Azteken, Mixteken, Maya’s van Chichen Itza, Mayapan, Tulum…

Teotihuacan

Teotihuacan

Teotihuacan

Teotihuacan: architectuur (talud tablero)

Teotihuacan: architectuur

Teotihuacan 2

Muurschilderingen: -Religie (Tetitla. Vruchtbaarheidsgodin?)-Sport (Tepantitla)

Teotihuacan 3

Teotihuacan: niet-ontcijferd schriftNamen van personen: kroon-klauw, kroon-arm, kroon-Regengod

Teotihuacan: niet-ontcijferd schrift

Teotihuacan: niet-ontcijferd schriftGlyfen:

Plaza de los Glifos, La Ventilla

1: Atlatl-Arm

5: Agave-Mat

10: Hert-Slang

De Maya’s?

De échte Maya’s!

De Maya’s: Tikal 1Tempel (piramide) 1: graf van Jasaw Chan K’awiil (682-734)

Noord-Acropolis: graven van eerdere vorsten, o.a. Yax Nuun Ahiin (379-404?)

De Maya’s: Tikal

De Maya’s: Copán

De Maya’s: Copán

De Maya’s in Teotihuacan

In kleur: recente vondsten van Maya-aardewerk in Teotihuacan, Plaza de las Columnas (Sugiyama et al.)

In zwart-wit: Eerder gevonden Maya-gliefen in Teotihuacan

Teotihuacan richting het MayagebiedTypische “driepoot potten” uit Teotihuacan

Teotihuacan en Maya’s: kust en bergenLink en rechts: “Driepoot potten” uit Kaminaljuyu (Maya-stad uit het hoogland van Guatemala)

In het midden: bijzondere driepoot pot uit Tikal met typische Teotihuacan-afbeelding

Teotihuacan richting het MayagebiedTypische “wierookvaten” uit Teotihuacan

Teotihuacan en Maya’s: kust en bergen

“Wierookvaten” uit kust en hoogland Mayagebied (Guatemala)

Teotihuacan en Tikal: steles en teksten uit TikalLinks: stele 32 (Yax Nuun Ayin, koning van Tikal, met typische Teotihuacan “konings-kroon”)

Rechts: stele 4 (Yax Nuun Ayin met in Teotihuacan kostuum. Glief B5: zijn naam)

Teotihuacan en Tikal: stele 31 uit Tikal

Een van de best bewaarde steles uit Tikal, opgericht door de zoon van Yax Nuun Ayin (445 na Christus).Vertelt o.a. over de aankomst (gewelddadige overname) van “Teotihuacanos” in de stad.

Teotihuacan en Tikal: stele 31 (uitgetekend)

In het midden de tekst. C21-C24: “Hij arriveerde, “Ochk’in K’awiil” Siyaj K’ak’, “Kaloomte’” (de heerser uit het westen, “keizer” Siyaj K’ak’). Op datzelfde moment stierf Chak Tok Ich’aak (koning van Tikal)”.

Dit vond plaats op 15 januari 378 na Chr. Siyaj K’ak’ wordt gezien als een generaal. De echte heerser van Teotihuacan heet “Jatsom Kuy”, Spearthrower Owl (glief H28. Zie ook Marcador)

Teotihuacan en Tikal: MarcadorLinks: Marcador in Tikal met tekst. Gewijdaan Jatsom Kuy, “Spearthrower Owl” (waarschijnlijk de heerser van Teotihuacan. Uil en speer zijn te zien in de bovenste cirkel)

Rechts: Marcador uit Teotihuacan (La Ventilla)

Teotihuacan en Tikal: Hombre de Tikal

Onthoofde figuur, oorspronkelijk waarschijnlijk van koning Chak Tok Ich’aak, koning van Tikal. Later beschreven op de rug door de mensen van de “Nieuwe Orde” uit Teotihuacan. De tekst noemt Teotihuacano Siyaj K’ak’ (glief F5) en ene “Mo K’uk’” (gliefen E2, F2)... Dit is de toekomstige koning van Copán.

Teotihuacan en Copán

Typische Teotihuacan Driepoot-potten met Teotihuacan iconografie.

Teotihuacan en CopánTweede figuur links van foto links: Koning Yax K’uk’ Mo (dezelfde figuur als op het onthoofde beeld uit Tikal, de “Hombre de Tikal”).

Rechts een beeldje van de koning (zie typische Teotihuacan “bril”)

Teotihuacan en Copán: altaar Q (776 nChr.)Altaar Q in Copán. Opgericht door Yax Pasaj Chan Yopaat (16de koning).

De tekst herdenkt Yax K’uk Mo’ (o.a. glief A3), zijn kroning in Wi-Te-Nah (glief A5, het “Fundatie-Gebouw” Waarschijnlijk de Zonnetempel in Teotihuacan) en zijn aankomst in Copán.

Conclusies● Tot het invloedrijke artikel van David Stuart in 2000 (The Arrival of Strangers) ging

men uit van een minimale invloed van Teotihuacan. De “Mexicaanse” elementen werden gezien als “geleend”.

● In datzelfde jaar werd voor het eerst daadwerkelijk bewezen dat ook Teotihuacan een schriftsysteem had (Karl Taube)

● Nog steeds zijn er specialisten die denken dat de invloed minimaal was (zie Geoffrey Braswell, 2003)

● Nieuwe archeologische ontdekkingen, nieuwe teksten, nieuwe interpretaties van al bekende teksten en nieuwe technologie (o.a. LIDAR) versterken echter het idee van een grote invloed, wellicht zelfs van een heus Teotihuacan-Rijk, vergelijkbaar met dat van Rome.

Met dank aan:David Stuart (https://mayadecipherment.com/), Stephen Houston, Dmitri Beliaev, Simon Martin, Christophe Helmke, Jesper Nielsen, Francisco Estrada-Belli, Nikolai Grube, Ivan Savchenko, Alexander Safronov, Rosa-Maria Danbo, Karl Taube, Magdalena Krzemien, Saburo & Nawa Sugiyama, George Cowgill, Linda Rosa Manzanilla, Frederick J. Bove, Mark Zender, Maarten Jansen & Gabina Aurora Pérez, Harri Kettunen, Erika Raven en alle andere vrienden en collega’s. Ook veel dank aan Erik Boot, geniaal maar helaas te jong gestorven...

www.mesoweb.com

www.famsi.org

https://arqueologiamexicana.mx/

http://ppcteotihuacan.org/es/pagina-de-inicio/