INTERVIEW

‘Daarvoor moet je echt naar het CID!’

SESSIEVERSLAG

CID: Stad van de toekomst

CID MAGAZINE

Donderdag 29 november kwamen bijna 350 ondernemers, bewoners, (rijks)ambtenaren en vertegenwoordigers van start-ups en kennisinstellingen bij elkaar om te luisteren en te discussiëren over de toekomst van het Central Innovation District (CID). In het NH hotel/WTC The Hague organi seerden we de CID-conferentie: Kansen voor Nieuw Den Haag. Meer dan 20 partners organiseerden een deelsessie of presenteerden hun expertise tijdens de lunch en borrel. De conferentie maakt onderdeel uit van een breder traject waarin we met elkaar werken aan de verdere ontwikkeling van het CID tot inter nationaal competitief economisch hart van Den Haag en de regio. Met elkaar werken we aan dit diverse en inspirerende gebied vol kansen! Diezelfde diversiteit en inspiratie was aanwezig en voelbaar tijdens de conferentie. En daar willen we jullie voor bedanken! In dit magazine laten we sprekers nogmaals aan het woord, kan je de contouren van de CID-agenda op je gemak nalezen en delen de organisatoren van de deelsessies de uitkomsten of meest opvallende uitspraken met ons.

Meer info en toekomstige evenementen vind je op www.ciddenhaag.nl

COLOFON

Met dank aan de partners die de CID-conferentie mede mogelijk hebben gemaakt: ICP, NH hotel, The Hague Security Delta, The Hague Tech, ANNA Vastgoed & Cultuur, PIP, Starters4communities, The Hague Humanity Hub, Bereikbaar Haaglanden, Brookings Institution, Anna&Co, Class2020, WTC The Hague, Dutch VR, Liries Conceptstore, Precious Plastic, Koninklijk Conservatorium, Tukaid, World Startup Factory, Bureau Graswortel, Haagse Hogeschool, TU Delft, Stipo, Universiteit Leiden, Ontwerpwerk, De Nieuwe Lijn, gemeente Den Haag, SoZa, BCI global, CIDlab, Platform STAD, UNStudio, LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten, WAM Architecten, Otto Raspe, Joeri van den Steenhoven en Donatello Piras.

2 INLEIDING

INTERVIEWSJoeri van den Steenhoven 4Saskia Bruines en Boudewijn Revis 10Otto Raspe 14

SESSIEVERSLAGENHoe word je goede buren in het CID? 8Innovation District Hubs 8CID Campus 12Hoe versnel je economische innovatie in het CID in de praktijk? 12CID all set for the future of work? 13Hoe kom je met koffie en wc-papier tot CO2-reductie? 13Public–private collaboration for impact 18Pitch mee over het CID! 18Het CID leeft! 19Winnaars CID Kennislab presenteren hun projecten 22Back to the Future - CID 2035 23STADgesprek: snel stad maken 23Stad van de toekomst CID 26Fake news & micro-targeting 27Next generation socials 27Talkshow New Urban Living (NUL) 28Innovatie en Placemaking - STIPO 28Staat u stil in 2030 of nu al? 29

TENTOONSTELLINGCID Lab: Food & The City of Tomorrow 9

CID KAART 6

Inhoud3INLEIDING

‘Daarvoor moet je echt naar het CID!’

Kruisbestuiving‘We zijn nu in een fase gekomen dat vernieuwende bedrijven nadrukkelijk de interactie zoeken met andere sectoren en behoefte hebben aan kruisbestuiving om zo verder te innoveren.’ Innovatieve districten schieten overal ter wereld als padden stoelen uit de grond, merkt Van den Steenhoven. ‘Ik zie combi-naties tussen finance en big data, tussen zorg en artificial intelligence en tussen biologie en nanotech-nologie.’ Van den Steenhoven was jarenlang vice-president van de aanjager van het innovatieve district in Toronto (Canada): MaRS, een hub waar mensen vanuit verschillende sectoren samenkwamen. ‘MaRS is een onafhankelijke stichting, geves-tigd in een groot multifunctioneel pand. De stichting faciliteert, organi-seert en stimuleert vernieuwende concepten en ontwikkelt allerlei programma’s. En door de juiste

‘Innovatieve centra verplaatsen zich naar

plekken waar zich andere creatieve

processen afspelenzoals in levendige

binnensteden’

De trend tekent zich duidelijk af en was zelfs voorspelbaar: innovatie verplaatst zich van afgezonderde labs naar bruisende binnensteden. Tot die conclusie komt Joeri van den Steenhoven, oprichter van Kennisland en vice-president van de innovatie-hub MaRS in Toronto.

om die techniek ook in andere sectoren toe te passen. Hetzelfde verschijnsel zag je ook na ontwik-keling van de stoommachine tijdens de industriële revolutie. Dus eigenlijk was de trend dat innovatieve centra zich verplaatsen naar plekken waar zich andere creatieve processen afspelen – zoals in levendige binnen-steden – best voorspelbaar.’

‘Silicon Valley is een goed voorbeeld van hoe er in de jaren tachtig werd geïnnoveerd’, vindt Van den Steenhoven. ‘Dat gebeurde vaak op een science park of op een campus aan de rand van de stad. Het ging meestal om één soort technologie die heel erg in de diepte werd ontwikkeld. Is dat eenmaal gebeurd – en dat kan tientallen jaren duren – dan zie je dat er behoefte ontstaat

4 INTERVIEW

programma’s te kiezen – bijvoor-beeld clinical trials – financierden de overheid, de zorgverzekeraars en de ziekenhuizen mee, omdat zij daar allemaal baat bij hadden. Verder genereert MaRS geld door het pand te beheren en laboratoria en congres ruimtes te verhuren.’ Van den Steenhoven ziet een derge-lijk concept in Den Haag, met een of meer van deze hubs, ook wel slagen.

Innovatief samenspelOok in Nederland zie je een aantal vergelijkbare ontwikkelingen. Neem Brainport en Strijp S in Eindhoven, de Zuidas in Amsterdam en Bio Science Park in Leiden. In Den Haag kan een hub binnen het CID partijen bij elkaar brengen, startups ondersteunen en

‘Ik zie combinaties tussen finance en

big data, tussen zorg en artificial

intelligence en tussen biologie en nanotechnologie’

‘In Den Haag kan een hub binnen het CID partijen bij elkaar brengen’

wetenschappers helpen om hun kennis naar de markt te brengen. ‘Dat het college heeft besloten werk te maken van zijn strategie om de stad toekomstbestendig te maken, met het CID als middelpunt, is zeer toe te juichen. Vervolgens is het raadzaam te bepalen waar jouw krachten als stad liggen. Welke kennisinstellingen zijn er en waar vind ik de talenten? En hoe zorg ik dat er een innovatief samenspel komt tussen deze talenten en grote en kleine bedrijven? Daarvoor moet de gemeente zoveel mogelijk knel-punten wegnemen, bijvoorbeeld op het gebied van regelgeving en mobiliteit. Zodat er een zichzelf versterkend innovatief ecosysteem ontstaat. Dat mensen zeggen: daar-voor moet je echt naar het CID!’

INTERVIEW 5

6 CID-CONFERENTIE IN BEELD

Den HaagCentraal

Laan van NOI

Den Haag HS

OVERHEID EN INNOVATIE KENNISINSTELLINGEN HOOGWAARDIGE CULTUUR “POLICY CAMPUS”

HISTORISCH WOON- WERK GEBIED CULTURELE DIVERSITEITSTUDENTEN

STADSCAMPUS STUDENTENBUSINESS

Turfmarkt - Centraal Station

Laakhaven - Hollands Spoor -Kop Binckhorst

Stations- & Rivierenbuurt

START-UPSCREATIEVE ECONOMIE WONEN, WERKEN EN RECREËREN AAN HET WATER

SporenINFRASTRUCTURELE

BARRIÈRE

BUSINESSCORPORATE (CYBER)SECURITY EN ICT/TECH CAMPUS

Beatrix -kwartier en Laan van NOI

Binckhorst

7CID GEBIED

SESSIEVERSLAGEN

Hoe word je goede buren in het CID?

Bureau Graswortel Shakira van Steenis

Het CID staat voor: kansen voor Nieuw Den Haag. Maar hoe zorgen we ervoor dat de huidige wijkbewoners meeprofiteren van de groei en ontwikkeling? Deze vraag stelt Shakira van Steenis aan de workshop-deelnemers, die voor-namelijk in Bezuidenhout-West, het Schippers-kwartier en de Rivierenbuurt wonen. Zij maken zich zorgen over de leefbaarheid in hun wijk. Onlangs is de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO) gestart met een rondje langs de diverse bewonersorganisaties om de wensen in kaart te brengen. ‘Ruim laat,’ zegt Jacob Snijders, Voorzitter van Wijkberaad Bezuidenhout. Als het aantal inwoners in Den Haag in de komende twintig jaar verdubbelt, komen allerlei voor-zieningen onder druk te staan. Nu al ervaren de bewoners een tekort aan basisscholen, tand-artsen, huisartsen, betaalbare woningen en speelplekken. De belangen verschillen per wijk. Zo heeft de Binckhorst behoefte aan een betere OV-ontsluiting. In de Rivierenbuurt en Schip-persbuurt is het behoud van speelruimte voor kinderen een speerpunt. Een heikel onderwerp is het tekort aan betaalbare woningen voor de minder vermogende Hagenaars, voor wie de dure nieuwbouwappartementen geen haalbare kaart zijn.

Innovation District Hubs

Joeri van den Steenhoven

Wat kan Den Haag leren van andere stedelijke innovatie-hubs in de wereld? Joeri van den Steenhoven, oprichter van Kennisland en vice-president van de innovatie-hub MaRS in Toronto, besprak in zijn workshop de essentiële ingrediënten voor succes. Met een oppervlak van 1,5 miljoen m2 en 6.000 medewerkers is MaRS een van de leidende hubs in de wereldwijde innovatie-economie. MaRS is een onafhankelijke stichting, geïnitieerd door een groep bevlogen CEO’s en ondernemers. Met vernieu-wende programma’s, onder meer clinical trials, lokte MaRS een vliegwieleffect uit. Al snel stapten ook overheid, zorg-verzekeraars, ziekenhuizen en kennisinstellingen in, omdat iedereen voordeel heeft bij de innovaties. Het realiseren van een hub kan niet zonder aanjagers. Je hebt onder-nemers nodig die groot denken en persoonlijk willen investeren in hun ideaal. Dat trekt vanzelf andere partijen aan. Een kritische selectie blijft essentieel. Past het niet bij het ambitieniveau of sluit het inhoudelijke onvoldoende aan dan moet je het gewoon niet doen. Een fysieke plek is belangrijk om het vliegwiel te laten draaien. Verbind ook internationaal vooroplopende wetenschappers aan de hub en zoek een fysiek icoon. Ergens in het CID moet een beeldbepalend gebouw het wereldwijde symbool worden. Ria de Waal, broedplaatsmakelaar vond de workshop inspirerend: ‘MaRS is een mooi voorbeeld van publiek- private samenwerking vanuit motieven die dieper gaan dan winstgedrevenheid.’

8

TENTOONSTELLING

CID Lab: Food & The City of Tomorrow

Voedsel is een belangrijk onderwerp voor veel mensen in de wereld. Als er iets is waarvan we zeker weten dat we het nodig zullen hebben, is het wel voedsel. Hoewel de wereld momenteel genoeg voedsel produceert voor de huidige populatie, zijn er wereldwijd nog steeds veel problemen en meerdere negatieve effecten op het milieu als gevolg van sommige van onze huidige productiemethoden.Met een verwachte bevolkingsgroei tot 9,7 miljard in 30 jaar, moeten we ons afvragen of we in staat zijn om alle monden in de wereld te voeden. Hoe gaan we ons milieu en onze biodiversiteit behouden? Hoe kunnen we technologische vooruitgang stimuleren, verstandig gebruiken en ervan profiteren in termen van voedsel-productie en consumptie?

Sinds het einde van de zomer hebben we met een mobiel CID Lab (Bakfiets) een reeks evenementen in het Central Innovation District bezocht. De bezoekers van bijvoorbeeld Hubfest en Impact Startup Fest beant-woordden een questionnaire en werd gevraagd naar hun mening over bepaalde stellingen die de toekomst van voedselproductie en -consumptie schetsen. Hoe denkt men bijvoorbeeld over insecten als grondstof? Of wat te denken van een gerobotiseerd restaurant?

Tijdens ons onderzoek hebben we honderd mensen geïnterviewd met de volgende relaties tot het gebied; 9% bewoners, 21% werknemers, 29% studenten en 41% bezoekers. Daarvan eet 55% minstens drie tot vier maaltijden per dag. Bij het kopen van voedsel zijn de prioriteiten: 1. Kwaliteit, 2. Prijs en 3. Locatie. Een aantal interessante voedingsgewoonten zijn: 60% slaat het ontbijt over, 52% neemt extra vitamines en 25% kweekt zijn eigen kruiden en groenten.

Tijdens de CID-conferentie zijn de resultaten in onze tentoonstelling getoond. Deelnemers konden hun mening toevoegen aan onze expo-vragenbanners. Dit was een zeer goede conversation starter en heeft zeker geholpen bij het verkrijgen van meer inzichten bij de CID-betrokkenen.

Hoe kunnen we technologische

vooruitgang stimuleren, verstandig gebruiken en

ervan profiteren in termen van voedselproductie en

-consumptie?

9

‘Op weg naar een nieuw competitief economisch hart’

Den Haag staat op een belangrijk kruispunt. De stad ontwikkelt een nieuw compe titief economisch hart: het Central Innovation District (CID). Saskia Bruines, we t houder Onderwijs, Kennis economie, Inter nationaal en Boudewijn Revis, wethouder Stads ontwikkeling, Wonen en Scheveningen, zetten zich vol overgave in om deze ‘gigantisch mooie klus’ tot een succes te maken.

‘Ik voel steeds vaker een prettige vibe als we het over het CID hebben. Het gonst!’

woningen zal met 20.000 toenemen en er komen ongeveer 30.000 arbeids plaatsen bij. Voor al die mensen die er straks wonen en werken zijn natuurlijk ook grote infra-structurele ingrepen nodig, zoals een betere verbinding tussen Rotterdam – The Hague Airport en Schiphol, de overkluizing van de Utrechtse Baan en een metrolijn naar Scheveningen. We zijn blij dat we samen met het Rijk, de provincie en MRDH flink gaan investeren in het openbaar vervoer om de bereikbaarheid van het CID en de Binckhorst te verbeteren. Dit is hard nodig om de groei van het aantal reizigers in dit gebied de komende jaren goed op te kunnen vangen.’

Het CID is een omvangrijk project dat de komende decennia zijn stempel zal drukken op het gebied tussen en rondom de stations Den Haag Centraal, Hollands Spoor en Laan van NOI. ‘De ontwikkeling van het nieuwe innovatieve economische hart biedt enorme mogelijkheden’, zegt Boudewijn. ‘Het aantal

10 INTERVIEW

‘Op weg naar een nieuw competitief economisch hart’

Samensmelting hard- en softwareUit de bevolkingsprognose 2018 blijkt dat het aantal inwoners in Den Haag tot 2040 flink zal stijgen tot ruim 600.000. Hoogbouw is in de plannen voor het CID onvermijdelijk. ‘Wel moet de nieuwe hoogbouw toegankelijk zijn’, vindt Saskia. ‘Het worden multifunctionele gebouwen, met woon-, werk- en recreatiefunctie, waar je gewoon binnen kunt lopen. Mensen moeten elkaar op straat-niveau gemakkelijk kunnen ontmoeten. De hard- en software – de stenen en de mensen – moet goed samensmelten. Om een inspi-rerend, uitdagend en innovatief klimaat te scheppen is een soepele samenwerking tussen bedrijven, startups, kennisinstellingen, over-heden en bewonersorganisaties cruciaal. Want mensen maken de stad; wij kunnen daarvoor de voor-waarden scheppen. Om die bewe-ging een impuls te geven starten we in 2019 met de CID Innovatie Challenge. We vragen de stad om met innovatieve projecten te komen. Dit is een van de initiatieven om concreet invulling te geven aan het realiseren van de ‘CID-agenda’ die in het voorjaar van 2019 wordt opgeleverd.’

Meters makenDe kiem voor het CID werd al in het vorige college gelegd. ‘Maar in deze bestuursperiode willen we echt meters maken’, zegt Saskia. Boudewijn heeft daar alle vertrouwen in: ‘Dit college kiest ervoor om de groei van de stad te concentreren in een beperkt aantal gebieden, waar-onder het CID. De concentratie van een belangrijk deel van de groeiop-gave krijgt daar gestalte. Een aantal maatschappelijke opgaven kunnen we daardoor versnellen, zoals het verduurzamen van de stad.

Het college voelt als een team dat wil aanpakken en de mouwen wil opstropen. Het is een geweldige uitdaging, die veel kansen biedt. Kijk naar de ligging, vlakbij het centrum, het openbaar vervoer, de snelweg, het bos én de zee. Bovendien verrijst naast ons stadhuis momenteel een nieuw cultureel centrum.’ Saskia: ‘Het CID is straks een prachtige plek met internationale allure en aantrekkings-kracht. Een plek voor iedereen.’

SpannendEr zijn veel plannen voor het gebied. Het verbeteren van vervoersknoop-punten, het versterken van de

‘Het college voelt als een team dat wil aanpakken en de mouwen wil opstropen’

kenniseconomieën en het realiseren van duurzame, stedelijke woon-milieus. Maar ook het vergroten van de ruimtelijke kwaliteiten en de belevings waarde plus de versterking van de sociale structuur en sociale samenhang. Dat is nogal wat. Wat wordt voor de wethouders de grootste uitdaging?

Saskia: ‘Ik denk dat we vooral het tempo en de voortgang erin moeten houden. Mensen moeten de ontwik-keling kunnen zien en proeven.’ Boudewijn: ‘We zetten de stad behoorlijk op zijn kop. Er gaat flink gebouwd worden in de binnenstad op een beperkte oppervlakte. Dat geeft logistiek en (verkeers-)-technisch behoorlijke uitdagingen. Dat wordt spannend.’

TrotsSaskia: ‘Of we een goed voorbeeld hebben waaraan we ons kunnen spiegelen? Nee, een blauwdruk voor de ontwikkeling van het CID is er niet.

De wereld verandert zo snel, dat we voor een deel moeten handelen naar voortschrijdend inzicht. We zijn vaak te bescheiden, we mogen best trotser zijn op de stad. We gaan uit van eigen kracht en zijn straks zélf het voorbeeld. Ik voel steeds vaker een prettige vibe als we het over het CID hebben. Het gonst!’

INTERVIEW 11

CID Campus Class2020 Jorick Beijer

Hoe versnel je economische innovatie in het CID in de praktijk?

Buck Consultants International René Buck, directeur Buck Consultants

International

René Buck schetst tijdens deze sessie hoe je econo-mische innovatie in het CID kunt versnellen. Vervolgens gaat hij het gesprek met de zestien aanwezigen aan over de mogelijke ‘haken en ogen’. ‘Den Haag heeft niet de sterke aantrekkingskracht van een grote univer-siteit, zoals veel science parken en innovatiecampussen hebben. Daarom hebben we kritische massa, vitaliteit en speerpunten nodig’, zegt hij. Als het aan hem ligt

wordt het CID onder de koepel ‘Den Haag: stad van vrede en recht’ straks geprofileerd als smart city waarin de pijlers cyber security, ICT en impact economy centraal staan. Het publiek kraakt wat kritische noten: richten we ons met economische innovatie niet teveel op hoog-opgeleiden? Hoe betrek je de rest, zoals laagopgeleiden en ondernemers? Hoe sluit dit aan bij de social develop-ment goals? Kan het niet breder, meer internationaal? Hoe zit het met de infrastructuur? En, merkt een andere deelnemer op: ‘Zou de innovatie niet moeten zitten in de vijfhonderd woningen die er gebouwd gaan worden? Laten we dat circulair en energieneutraal doen en ons met de opgedane kennis profileren.’ Een ander idee is de toeristische sector in de stad via het CID een boost te geven. Zo creëren we een 24/7-economie, bieden we ook niet-hoogopgeleiden kansen en belasten we de infra-structuur op piekmomenten minder. Over hoe het bedrijfs-leven betrokken kan worden, zijn ook ideeën: “kies voor co-creatie, zoek ze op en werk bottom-up”.

12 SESSIEVERSLAGEN

CID all set for the future of work?

International Community Platform (ICP)

Robbert Dijkstra en Nicole van Haelst

Welke talenten hebben we de komende jaren nodig? Waar zitten ze, wat drijft hen en hoe krijgen we ze naar het CID? Dat waren de belangrijkste vragen in deze workshop. Robbert Dijkstra van Sound, een bedrijf dat organisaties helpt de digitalisering te omarmen, schetste eerst kort een toekomstbeeld. Artificial intelligence gaat een hoge vlucht nemen, voor-spelt hij. Door deep learning begrijpt de computer steeds beter wat we doen. We kunnen er maar beter aan wennen. Er zullen banen verloren gaan maar er komen nieuwe bij, bijvoor-beeld voor digital marketeers, data scientists en system engineers. Hoe zorgen we dat de daar-voor benodigde talenten voor het CID kiezen? Het antwoord daarop komt van het talent zelf. In plaats van praten over hen, luisteren we naar hen. Waarom kozen/kiezen zij voor Den Haag? Het woord is aan Cornelius Wicks (USA), Stella Chatzisakoula (Greece) en Sara Kemppianen (Finland). Er is een goede basis om te onder-nemen en te recreëren vinden ze. Enkele tips? ‘Zorg voor toegankelijke gebouwen die inter-actie bevorderen en zorg voor diversiteit in je medewerkersbestand. En, prijs de stad goed aan. In folders over Den Haag staan ontelbare keren de woorden peace en justice. Maar dat je aan zee woont en er een fantastisch strand is, dat staat nergens!’Vanuit het Global Talent Program worden wereldwijs campagnes geïnitieerd om talent aan te trekken en te matchen in een marktplaats waar bedrijven en talenten elkaar vinden.

Hoe kom je met koffie en wc-papier tot CO2-reductie?

Bereikbaar Haaglanden logistiek makelaar

Michel Oldenburg en Jaap Kooistra, commercieel manager DJINNY Logistiek

Schone en slimme logistiek met als resultaat minder kilometers, minder uitstoot, minder kosten en meer veiligheid. Dat klinkt ideaal, toch? Michel Oldenburg en Jaap Kooistra hielden er een inspirerend pleidooi voor. Op dit moment rijden er dagelijks duizenden bestelbusjes door Den Haag en het CID. Vrachtwagens rijden af en aan. Soms worden er bij een en hetzelfde bedrijf per dag wel twintig bestellingen gebracht. En bij veel bedrijfsverzamelgebouwen bestelt iedereen zijn eigen koffie en wc-papier. Niet best voor het milieu en een onnodige kostenpost voor het bedrijfsleven. Dat kun je toch veel slimmer en efficiënter organiseren? Het plan is dat vanaf januari 2019 al deze bestelbusjes die nu leveren in het Beatrixkwartier hun producten naar één verzamelpunt – hub – brengen en dat van daaruit alles met een elektrische vrachtwagen wordt vervoerd. In de eerste plaats levert dat tijdwinst en kostenbesparing op. Maar boven-dien realiseert Den Haag daarmee een belang-rijke ambitie: het aantal vrachtbewegingen in het centrum drastisch verminderen. De komende jaren wordt dit uitgebreid zodat alle vervoer schoon en slim de stad ingaat. Vanaf 2025 mogen winkels, horeca, kantoren en bewoners alleen nog bevoorraad worden met emissievrije voertuigen. Dan is de stad vrij van herrie en stank. De ondernemers in de zaal vonden dat mooie plannen, maar stellen hier en daar nog wel wat vragen hoe dat praktisch geregeld kan worden.

Meer weten of zelf aan de slag? Mail naar logistiek@bereikbaarhaaglanden.nl

13SESSIEVERSLAGEN

‘Benut de potentie van het CID’

‘Stedelijke regio’s manifesteren zich

steeds vaker als motor van de economie’

Er zit wat zand in de motor van de Haagse economische ontwikkeling. Uit twee recente rapporten blijkt dat de Residentie Europees gezien matig presteert als het gaat om ec o nomische groei. Ook verliest de stad terrein op de drie andere grote steden van Nederland. Toch is er hoop, zegt onderzoeker bij het Planbureau voor de Leef omgeving dr. Otto Raspe, die beide onderzoeken leidde. ‘Den Haag heeft veel potentie.’

14 INTERVIEW

Het is goed dat de gemeente de urgentie inziet en het initiatief neemt tot het ontwikkelen van een stra-tegie, vindt Raspe. ‘Niet alleen, maar samen met regionale overheden, Rijk en provincies, en met publieke en private partijen. De ontwikkeling van het Central Innovation District (CID) kan daarin een belangrijke pijler zijn.’

Belangrijke factorenRaspe ziet een duidelijke trend: ‘Stedelijke regio’s manifesteren zich steeds vaker als motor van de economie. Een goed gekwalificeerde beroepsbevolking, een aantrekkelijk woon-werkklimaat met een hoge kwaliteit van onderwijs, veel culturele en culinaire voorzieningen en een goede bereikbaarheid, dat zijn belangrijke factoren voor economi-sche groei van steden.’

Succesformule In de publicatie ‘Stedelijke regio’s als motoren van economische groei’ onderzocht Raspe zes regio’s die het goed doen. ‘Een algemene succes-formule is er niet’, zegt hij. ‘Daarvoor zijn de verschillen per regio te groot. Wat wel het verschil maakt is een actieve overheid. Met een gezamen-lijk beleid gericht op groei, innovatie en op het creëren van aantrekkelijke plekken om te wonen en te werken. Den Haag moet daarin investeren.’

AantrekkelijkWat zijn beperkende factoren in de Hofstad? ‘Den Haag kent allereerst een eenzijdige structuur – veel overheid. Daarnaast is er lange tijd niet overtuigend voor stedelijke vernieuwing, inclusief een dichtheid en hoogbouw gekozen en zou de samenwerking met andere gemeenten intensiever kunnen. Aan de andere kant is Den Haag een aantrekkelijke woonstad, aan zee, en heeft de stad een goed cultureel en culinair aanbod. Verder biedt de strategische locatie, nabij de kennis-instituten in Delft en Leiden en de logistiek en industrie in Rotterdam, veel potentie.’

SamenhangEindhoven presenteert zich – samen met Helmond en Veldhoven – zeer succesvol als Brainport. Waar zou het CID zich mee kunnen profileren? ‘Ik denk dat Vrede en Recht een goed aanknopingspunt biedt. Daarmee zou je innovatieve bedrijven gesp-ecialiseerd in bijvoorbeeld cyber security kunnen aantrekken. Maar dan moet de stad dit wel combineren met de vestiging van stuwende bedrijven: ondernemingen die inter-nationaal opereren en kennis- en exportgericht zijn. Dat zijn dus bedrijven die het merendeel van hun diensten en producten buiten de regio verkopen, maar de inkomsten daarvan hier besteden. Ook zij delen hun kennis, zorgen voor dynamiek en banen en trekken nieuwe inno-vatieve bedrijven aan.’

Face-to-faceHet CID – dat zeker onderdeel moet uitmaken van de economische visie en agenda – kan bijdragen aan nieuwe economische diversiteit en ondernemersdynamiek, vindt Raspe, die waarschuwt dat we wel moeten zorgen voor samenhang van de

‘Den Haag is een aantrekkelijke woonstad, aan

zee, en heeft een goed cultureel en

culinair aanbod’

CID-gebieden in de stad. ‘Want ze liggen best ver van elkaar. Je streeft naar face-to-face-contact, want je wilt elkaar ontmoeten om gemak-kelijker kennis te delen en ideeën te combineren. Dat is een van de redenen waarom de 150 bedrijven op de Eindhovense High Tech Campus geen eigen grote vergaderzalen en geen eigen kantine hebben, maar dat dat centraal in de Strip is geregeld. Zo faciliteer je interactie.’

Drijvende kracht‘Welke plek Den Haag op de ranglijst van 2040 zal innemen? Moeilijk te zeggen. Wat al goed op orde is, moeten we meer laten samenhangen en stroomlijnen. De regio moet uitgaan van eigen kracht en werken aan een gezamenlijke strategie, waarbij de triple helix – de samen-werking van ondernemingen, kennisinstituten en lokale overheid – de drijvende kracht is. Lukt dat, dan staat Den Haag straks een stuk hoger.’

‘Het CID kan bijdragen aan nieuwe economische diversiteit en ondernemers-dynamiek’

INTERVIEW 15

Het is goed om met elkaar te

netwerken en ideeën uit te wisselen. De

naam CID vind ik niet passen bij dit

moderne gebied in de stad. Zullen we op zoek gaan naar een nieuwe

naam?’ - MOHAMED EL KHALIFI,

GEMEENTE DEN HAAG

‘MEER RUIMTE IN DEN HAAG VOOR SOCIAAL ONDERNEMEN EN INNOVATIE. DAT VIND IK TOP!

- MARGREET LONT, STARTERS4COMMUNITIES:

16 CID-CONFERENTIE IN BEELD

‘HET CID IS EEN OMVANGRIJK PROJECT WAAR DE PROVINCIE ZUID-HOLLAND NAUW OP AANGESLOTEN MOET BLIJVEN.- MAAIKE VERHOEF,

PROVINCIE ZUID-HOLLAND:

Ik raad bestuurders aan: zorg ervoor dat je de onder-schei dende kwaliteiten van het gebied – met een goede branding – over het voetlicht brengt- CORA DEN OUDSTEN, BEWONER

17CID-CONFERENTIE IN BEELD

Public–private collaboration for impact

The Hague Humanity Hub and Dutch Coalition for Humanitarian Innovation (DCHI)

Alexandre Taillandier, Roza Freriksn

Wat kan Publiek-Private Samenwerking (PPS) toevoegen aan humanitaire actie? Volgens The Hague Humanity Hub en Dutch Coalition for Humanitarian Innovation (DCHI) wordt er driftig geëxperimenteerd met vernieuwende vormen van samenwerking. Voor hulpverlenings-organisaties biedt samenwerking met bedrijven toegang tot nieuwe ideeën, know-how, netwerken en financieringsbronnen. Wel blijkt het vaak lastig om de hieruit voortvloeiende innovaties op te schalen waardoor de uitein-delijke impact soms te wensen over laat. Niet alles in een keer proberen te veranderen maar prioriteiten stellen en coalities smeden, waarbij je begint om het probleem dat je samen wilt oplossen van alle kanten te belichten’, is dan ook het devies. Kortom eerst exploreren, dan inno-veren. Om de risico’s te beperken is het meestal verstandig om klein te beginnen en op te schalen terwijl je leert van de opgedane erva-ringen. Dat bedrijven deels worden gedreven door commerciële motieven hoeft effectieve samenwerking niet in de weg te staan zolang daarover open kaart wordt gespeeld. Een mooi inzicht uit deze fascinerende workshop: inno-vatie draait om mensen en niet om organisaties. In de soms wat ondoorgrondelijke Haagse bubbel met al zijn organisaties en instituties ontwikkelt de community van The Hague Humanity Hub zich dan ook tot een steeds belangrijkere aanjager van publiek-private samenwerking op het gebied van humanitaire actie.

Pitch mee over het CID!

Een goede pitch vertelt een verhaal, bevat een ‘what’s in it for me’-component en een ‘call to action’. Tijdens twee deelsessies deed Donatello Piras de theorie van het pitchen uit de doeken. Vervolgens gingen de deelnemers aan de slag met hun eigen CID-pitch. De opbrengst was divers. Zo benadrukte Vincent Smit, lector grootstedelijke ontwikkeling Haagse Hogeschool, in zijn pitch er voor te waken dat niet alle innovatie in het CID zelf terecht komt, maar vanuit het CID verbonden wordt met de stad, de regio en de wereld. Architect Adam Visser van Groupa werd in zijn pitch heel concreet en bracht de behoefte aan hoogstedelijk wonen voor gezinnen met tieners onder de aandacht. Hij zette zijn betoog kracht bij met een voorbeeld van een innovatief woonconcept specifiek voor deze doelgroep. Zijn pitch is illustratief voor de conclusie: één pitch voor het CID bestaat niet. Een goede pitch is maatwerk en moet aansluiten bij de situatie en de doelgroep.Naast de pitches gaven de deelnemers ook adviezen en tips mee:• Denk aan launching customers voor het CID; • Betrek de stad en de bewoners bij de ontwik-

keling. Denk hierbij aan vormen als Right to Challenge (R2C), burgerdividend, participatory budgeting;

• Naast ‘gewoon doen’ ook ruimte voor ‘pas op de plaats’ bij het maken van cruciale beslissingen en keuzes.

18 SESSIEVERSLAGEN

Het CID leeft!

Gemeente Den Haag Martin van den Hoorn,

ecologisch adviseur en Jacco Schuurkamp, beleids-adviseur groen

Het CID is meer dan stenen, infrastructuur en mensen. Het CID biedt (leef)ruimte aan allerlei diersoorten en andere organismen.De scheiding stad versus natuur is al lang achterhaald. Bepaalde soorten zijn zelfs sterk gebonden aan stedelijk gebied. Biodiversiteit voegt (omgevings)kwaliteit toe aan het CID: levendigheid, zingende vogels, schaduw, beeldkwaliteit etc.

Ooievaar

Konijn

Slechtvalk

Halsbandparkiet

Roodborst

Eekhoorn

Ooievaar

Konijn

Slechtvalk

Halsbandparkiet

Roodborst

Eekhoorn

19

Wethouder Richard de Mos kondigde aan dat CIDcity (het spel waarmee je je eigen CID bouwt) nu ook online te spelen is. Kijk op www.ciddenhaag/cidcity Richard de Mos: “Een mooie manier om mensen te betrekken bij het ontwikkelen van Nieuw Den Haag. Omdat het jammer zou zijn als alleen de deelnemers aan de conferentie kunnen spelen is er een web-versie ontwikkeld. Dus ga aan de slag met bouwen van woontorens en kantoren zodat er ook genoeg werk is maar vergeet ook het groen, ruimte voor ontmoeting en de cafés niet.”

20 CID-CONFERENTIE IN BEELD

21CID-CONFERENTIE IN BEELD

Winnaars CID Kennislab presenteren hun projecten

Eveline van Rijswijk

• Metabolism of Cities Hackathon, LDE Center for Sustainability

• Tailoring participatory budgeting for The Hague, Leiden University, Faculty of Governance and Global Affairs in samenwerking met TU Delft, Faculty of Technology, Policy and Management

• eHealth Living Lab Cluster The Hague, Smart city seedbeds for people-centered care tech nology, Haagse Hoge School in samenwer-king met TU Delft

• The Hague Going2Zero, Leiden University, Faculty of Governance and Global Affairs in samenwerking met TU Delft, Faculty of Technology, Policy and Management

• WASTED: Exploring Food Citizenship as Urban Resilience, Leiden University College The Hague in samenwerking met TU Delft, Faculty ofIn-dustrial Design Engineering

De vijf winnaars van de CID-Kennis-challenge presenteerden de status van hun onderzoek tijdens de CID-conferentie in het NH hotel. De sessie begon met het Cluster EHealth Living Labs, een breed uiteengezette verhandeling over hoe verschillende livinglabs – plekken waar in dit geval digitale zorgoplos-singen getest worden – hun doel-stellingen beter kunnen halen. Programmamanager Ramon Luijten benadrukte het belang van clusteren, met als hoofdzakelijk doel optimali-sering van online zorgoplossingen. ‘Tien Willie Wortels zijn niet voldoende’, was zijn overtuiging. ‘Je moet belanghebbenden bij elkaar brengen, de voorwaarden scheppen om initiatieven ook tot een succes te maken.’ In het daaropvolgende Metabolism of Cities hackathon werd ingegaan op het effect van materiaal-stromen binnen stedelijke agglome-raties. Met hulp van data kan bijvoor-beeld de invloed worden vastgesteld die wateraanleg heeft op het materiaal verbruik (installaties van pijpleidingen). Spreker Fenna Plaisier maakte indruk bij haar toehoorders, dankzij haar heldere en ook beel-dende uiteenzetting. De eerste sessie werd afgesloten met de presentatie Tailoring participatory budgeting for The Hague. Doel van dit onderzoek was om te onder-zoeken welke factoren een rol spelen bij deelname en besluitvorming van burgers bij het besteden van wijk-budgetten. Spreker en onderzoeker Ramon van der Does constateerde dat procesvorming (hoe of het traject wordt ingericht) voor burgers soms zwaarder telt, dan de vraag waaraan (wijk)budgetten daadwerkelijk mogen worden besteed.

The Hague Going2Zero startte hun presentatie met energietransitie als centraal thema. Het onderzoek is een vervolg op een eerder door de TU Delft ontwikkeld bordspel, dat op een speelse wijze CO2-uitstoot in kaart brengt. Met hulp van data-analyses en quickscans wordt het spel nu doorontwikkeld, zodanig dat het uiteindelijk geschikt zal zijn voor een brede toepassing. Ook TUDelft-docent en spreker Bauke Steenhuisen benadrukte het belang van samen-werking. De belanghebbenden op één lijn zien te krijgen, is volgens hem de grootste uitdaging. De laatste voordracht was de interactiefste. Wasted: exploring food citizenship as urban recilience, is een samen-werkingsverband tussen de universi-teiten van Delft en Leiden. Wasted onderzocht de voedselverspilling bij drie verschillende groepen in Den Haag: Nederlands-, Engels- en Arabischsprekende inwoners werden ondervraagd. Het onderzoek wijst uit dat de hoeveelheid voedselverspil-ling groot is – twee miljard kilo voedsel wordt jaarlijks weggegooid. De bijdrage werd afgesloten met een fotospel dat enkele hilarische verschillen in mening opleverde: wat de een als verspilling ziet, zag een ander slechts als een onhandige verpakking.

22 SESSIEVERSLAGEN

STADgesprek: snel stad maken

Platform STAD Arthur Pronk (Ontwikkeling en

realisatie Haag Wonen), Han Dijk (PosadMaxwan), Casper Hulsman (Bouwinvest) en Bart van Veenendaal (Stebru)

Ruim vijftig deelnemers zitten in kringen opgesteld met in het midden een ronde tafel waaraan Arthur Pronk, Han Dijk, Bart van Veenendaal en Casper Hulsman plaats-nemen. In drie gespreksronden gaan zij met elkaar en de deelnemers in gesprek over de uitdagingen en kansen van ‘snel stad maken’. Het doel is om tot aanbevelingen te komen voor de ontwikkeling van het CID en de drie binnenkort openbare gebiedsagenda’s (Laakhavens, Laan van NOI en CS en omgeving). Dijk zwengelt de discussie aan: ‘Wat is het overkoepelende plan voor het CID en is Den Haag eigenlijk wel zo innovatief?’ Aan tafel en in de zaal is men het erover eens dat er geen gezamenlijk DNA is voor de drie gebieden. Hulsman stipt als discussiepunt aan dat er een risico is dat snelheid boven kwaliteit gaat. ‘Wat is de volgordelijkheid en zit men op een overkoepe-lende ruimtelijke visie te wachten als we straks al met de gebiedsagenda’s aan de slag kunnen?’ Tegelijkertijd mist hij de stip op de horizon. De deelnemers geven aan dat de gemeente een pas op de plaats zou moeten maken en dat mobiliteit in het plan niet vergeten moet worden. ‘Hoe zorg je voor inclusiviteit in het CID?’ is het derde discussiepunt. Pluriformiteit, een mix van betaalbare werkruimten, sociale woningbouw, middenhuur en vrije sector, en het behouden van gezinnen vinden alle aanwezigen daarbij belangrijk. Dat vraagt aanpassingsvermogen binnen het stedenbouw-kundig plan en innovatieve woonvormen.

Back to the Future - CID 2035

The Hague Tech en World Startup Factory

Gerrit-Jan van ’t Veen, Bozhidar (Bobby) Bahov (AI Lab The Hague Tech)

Het Central Innovation District (CID) 2035. Wordt het een Utopia, een dystopie of iets er tussenin? Gewapend met vellen brown paper en een vilt-stift gingen de deelnemers in groepjes van twee aan de slag om hun visie op de verre toekomst te tekenen. Wat de betekenis van een nieuwe technologie is, wordt vaak pas decennia later duidelijk. Innovaties roepen naast enthousiasme ook weerstand op. Dat was zo met elektriciteit, met het internet en met mobiele technologie. Met de volgende revolutie, kunstmatige intel-ligentie, zal het niet anders zijn. Een van de frontiers waar deze revolutie gestalte krijgt, is de versmelting van technologie en leven, inclusief het menselijk lichaam.Wat we met technologie wel of niet willen, hangt van onze mindset af. Als we naar de toekomst kijken, zien we dan kansen voor onszelf en voor een betere wereld, of eerder bedreigingen? En dan is er nog de Black Swan-factor, die onvoor-ziene gebeurtenis die een al dan niet fatale wending aan een innovatie kan geven. Naast een berg utopische en dystopische versies van het CID leverde de workshop vooral het inzicht op dat innoveren meestal in stapjes gaat, met een horizon van enkele jaren. In 2035 is het CID misschien nog geen Utopia maar dat we het tegen die tijd niet meer terug herkennen, lijkt wel zeker.

23SESSIEVERSLAGEN

Veel organisaties in de stad en in het CID werken dagelijks aan een betere wereld. Op grote en kleine schaal en op verschillende manieren. Victoria Martynova, Jamie Boon en Edwin de Wit hebben onder de naam TukAid een ombouwpakket voor de traditio-nele tuktuk ontwikkeld. Voorzien van medische en technische apparatuur en van een op maat gemaakte stret-cher verandert het vervoermiddel in een hulpvoertuig dat vervolgens kan worden ingezet in dichtbevolkte vluchtelingkampen of in ramp-gebieden. Plekken waar een reguliere ambulance niet uit de voeten kan. Victoria, Jamie en Edwin studeren Industrial Design Engineering aan de Haagse Hogeschool. Zij presen-teerden het prototype van de Tukaid de CID-conferentie. Het CID heeft dit prototype mede gesponsord omdat we dit een mooi voorbeeld vinden van een relatief eenvoudig initiatief met directe impact ergens in de wereld.

24 CID-CONFERENTIE IN BEELD

25CID-CONFERENTIE IN BEELD

Een dag eerder kregen deelnemers aan de sessie Stad van de Toekomst tijdens de CID-conferentie al een preview van de twee ontwerpteams die zich hebben beziggehouden met het Central Innovation District. Wat opvalt is dat de uitgangspunten zijn veranderd ten opzichte van pakweg vijf jaar geleden: de bestaande stad staat centraal, de positie van de auto is veranderd, en het is evident dat de klimaat-verandering tot handelen dwingt.

The Sociotechnical CityTeam The sociotechnical city onder de leiding van Lars van Hoften van UNStudio, kwam tot de conclusie dat je de transitieopgaven beter uit elkaar kunt trekken. Het team ontwierp voor iedere opgave een eigen icoon in de vorm van een poortgebouw over het spoor in Den Haag. Door de transities een eigen plek te geven en in de gespe-cialiseerde poortgebouwen het experiment aan te jagen, krijgen de transitieopgaven een zichtbare plek en de mogelijkheid cross-overs op te zoeken met partijen in het gebied.

All Inclusive CityTeam All Inclusive City, met een presentatie door Marie-Laure Hoedemakers van LODEWIJK BALJON landschapsarchitecten, werkte voor het Central Innovation

De studie ‘Stad van de Toekomst’ is een gezamenlijk initiatief van BNA Onderzoek, de TU Delft, Vereniging Deltametropool, de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven, de Directoraten-generaal Mobiliteit, Ruimte en Water en Rijkswaterstaat van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en het ministerie van BZK.

Team All Inclusive: Schenkpark met waterbuffering en bebouwing van de kilokavels op het oude viaduct

Gedurende 2018 is door ontwerp-teams, gemeenten en een groot netwerk aan betrokken experts gewerkt aan integrale ontwerpen voor vijf testlocaties van 1×1 km in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven. Centrale vraag: Hoe kunnen de grote transi-ties waar wij als maatschappij voor staan, meehelpen aantrekkelijke en toekomstbestendige stedelijke milieus te creëren?

Multidisciplinaire ontwerpteamsVoor vijf stedelijke transformatie-gebieden hebben telkens twee multidisciplinaire teams ontwerpend onderzoek gedaan naar integrale oplossingen voor de gestelde opgaven. Welke oplossingsrichting zien zij? Hoe verhoudt de stad van de toekomst zich tot innovaties op gebied van vervoer, circulaire economie en andere systeem- en netwerkinnovaties? Hoe zal de stad van de toekomst er dadelijk uit kunnen zien? En last but not least: welke aanbevelingen kunnen zij meegeven aan eenieder die nu en in de toekomst werkt aan onze steden?

Deze studies werden op 30 november jongstleden tijdens de feestelijke slotmanifestatie ‘Stad van de toekomst’ gepresenteerd.

Stad van de toekomst CID

District van Den Haag een inclusief plan uit dat op veel vlakken scoort. Zo wordt én de bereikbaarheid vergroot én wordt er gebruikskwali-teit toegevoegd aan de publieke ruimte. Daarbij is het vertrekpunt de schaal van de omgeving zelf; het beter verbinden van omliggende wijken met nieuwe knooppunten in het gebied, zodat deze bijdragen aan het realiseren van de inclusieve stad. Zo is de nieuwe verbinding van de Schenk met de Trekvliet een belang-rijke ingreep om het gebied klimaat-adaptief te maken. Een goede groen-blauw structuur is dé basis voor de gezonde stad van de toekomst en een gewild woon-werkmilieu. Ook worden een aantal landmarks toege-voegd: een nieuw entreeplein voor het Centraal Station aan het Prins Bernardviaduct, de Binckhub en een CPO-project met kilokavels op het Schenkviaduct.

26 SESSIEVERSLAGEN

Fake news & micro-targeting

Gemeente Den Haag, Brookings Institution en TU Delft

Tom Dobber (University of Amsterdam), Alexander Pleijter (Leiden University), Thijs Bogers (Leiden University/University of Amsterdam), Amir Ebrahimi-Fard (Delft University) and Emily Sullivan (Delft University).

Moderated by Haye Hazenberg (Delft University).

De digitalisering brengt ons prachtige mogelijkheden. Toch schuilen er ook gevaren in de golf aan data die bij ons binnenkomt. Onderzoekers van verschillende universi-teiten vertellen over de invloed van politieke micro-targe-ting op het stemgedrag van mensen. Zij waarschuwen voor fakenieuws en het feit dat algoritmes die zoekmachines gebruiken niet altijd garant staan voor de meest betrouw-bare informatie. Algoritmes spelen echter wel een steeds grotere rol. Dat geldt ook voor nieuwssites waarop mensen zich oriënteren, die soms gevuld worden door (ro)bots. Nieuws beïnvloedt mensen en op het moment dat het niet waar is, kan dat schadelijk zijn. Door de digitale revolutie kunnen burgers zichzelf vanachter hun scherm in hun eigen gelijk bevestigen en zo comfortabel in hun eigen bubbel blijven zitten. Maar wat als de informatie niet juist is? Moeten we ons ongerust maken? De deskundigen in deze werksessie menen van niet. Ten eerste is in Den Haag ook nog ruimte voor offline campagnes en politiek. Wel is het belangrijk ons opnieuw te leren oriën-teren binnen het bombardement aan digitale informatie. Keuzevrijheid en kritische vrijheid zijn zeker voor het CID als internationaal competitief economisch hart van Den Haag een groot goed. Zorgen dat iedereen mee kan doen, betekent ook zorgen dat zoveel mogelijk mensen kennis hebben van technologische ontwikkelingen. En dat zij de kansen én de bedreigingen kennen.

Next generation socials

ANNA Vastgoed & Cultuur/ANNA & Co, Pip, Starters4communities

Zet wijkbewoners, studenten, ondernemers en kunstenaars bij elkaar en wat krijg je dan? Impact! Dat begon met een gezamenlijke graffiti muurschildering van de letters IMPACT op de muur. Daarna volgde een brainstormronde. Onderwerp van gesprek was hoe en welke impact wil je maken op het CID? De organisa-toren, een nieuwe combinatie, hebben één gemene deler: sociaal ondernemen. De deel-nemers vormden samen de input voor een mooi aantal aanbevelingen om input voor impact te maken vanuit ANNA & Co en het SOZA gebouw. Het CID zien zij als ‘Hub of opportunities’. Het is een kruispunt waar wijkbewoners, zakenmensen, studenten en statushouders elkaar ontmoeten. Versterk die verbinding door integratie en tole-rantie te stimuleren, een fysieke plek te creëren voor nextdoor.nl (burenhulp), een betere routing voor het SoZa-gebouw, een dorpsplein en activi-teiten te organiseren, zoals een buurtcafé. Denk groot en begin klein! Hans van den Broek, eigenaar van duurzame surfschool The Shore, vertelde over een nieuwe ondernemingsvorm. ‘Ik beschouw mijn bedrijf niet als persoonlijk eigendom, maar als vervoermiddel om mee te ondernemen. Wij bouwen geen privévermogen op, maar bespreken wat we maandelijks nodig hebben en richten ons verder op onze passie.’ Hij behoort tot een nieuwe generatie van sociaal ondernemers.

27SESSIEVERSLAGEN

Talkshow New Urban Living (NUL) SoZa Leo Versteijlen (SITE), Fransje Sprunken (VORM), Jac Huijsmans (MRPD) en Bart van der Straten (Gapph)

Innovatie en Placemaking - STIPO

STIPO Hans Karssenberg en

Mattijs van ’t Hoff

Het creëren van een stedelijke omgeving die gericht is op ontmoeting en uitwisseling, vraagt om plekken waar mensen zich thuis voelen en willen blijven - plekken gericht op menselijke maat. Het gaat dan om gebouwen die een open relatie met hun omgeving hebben op plintniveau, en om de inrichting van de openbare ruimte als betekenisvolle plekken - dit bepaalt het verschil tussen een ruimte en een plek (tussen ‘space’ en ‘place’). De werkwijze om dit te

doen heet placemaking. Het gaat daarbij om de fysieke inrichting (hardware), maar minstens zozeer over de soft-ware (het gebruik en de activiteiten) en de orgware (de manier om dit meerjarig te organiseren).

Er zijn verschillende manieren om placemaking in gang te zetten, onder meer via de placegame. Dit is een aanpak waarbij we met stakeholders uit het gebied aan de slag gaan om de criteria voor goede plekken toe te passen op een concrete casus. Tijdens de CID-conferentie werd in een verkorte workshop deze aanpak met de deelnemers toegepast op het Anna van Buerenplein bij het Centraal Station, een van de entreegebieden voor het CID. Een plek die momenteel vooral een doorgangsplek is, maar nog geen verblijfsplek. Door de deelnemers werd ter plaatse geobserveerd, geanalyseerd en voorstellen voor verbetering gedaan. Een greep uit de voorstellen: toevoegen van kwalitatief groen, aanpak van de gebouw-plinten aan de rand (m.n. station), werken met verlichting en kleur (onder tram viaduct), betere opstelling van de bankjes, aanpak looproute onder de Koninklijke Bibliotheek door.

28 SESSIEVERSLAGEN

Staat u stil in 2030 of nu al?

Bereikbaarheid Haaglanden Arjan van Binsbergen,

David van Keulen, Norbert Nijhof Moderator Astrid Homan

Wat doet verstedelijking met mobiliteit? Dit is de cen trale vraag in deze workshop. Want hoe druk wordt het in 2030 in Den Haag als er 40.000 bewoners en 25.000 banen bijkomen in de CID? En wat doen we daaraan? David van Keulen en Norbert Nijhof, afdeling mobiliteit, van de gemeente Den Haag gaan het gesprek aan met Arjan van Binsbergen, afdeling transport en planning, van de TU Delft. Praktijk versus theorie.

We moeten het zowel zoeken in innovatieve techno-logieën als in vernieuwende diensten is de opinie, want alle kleine beetjes helpen. Van Binsbergen: : “Innovatie is van alle tijden: in vervoer zijn dat op dit moment de zelfrijdende auto’s maar ook allerlei (elektrisch) vervoer, denk aan steppen. Hoe kunnen we mobiliteitspro-blemen tackelen met technische innovaties? Er is niet een oplossing, het is altijd een combinatie van nieuwe diensten en middelen. En daarbij speelt gedrag een

‘We moeten het zowel zoeken in innovatieve technologieën als in vernieuwende diensten want alle kleine beetjes helpen’

heel voorname rol. Het menselijk gedrag is niet altijd wat je er vooraf van verwacht of hoopt. Dus probeer vooraf te bedenken wat mensen er daadwerkelijk mee gaan doen in de praktijk. ‘

David van Keulen zet in op samenwerking om de mobiliteitstransitie te financieren. Het aanpassen van de mobiliteit kost miljarden, iets wat Den Haag niet heeft. De vraag is aan Rijk en regio om mee te financieren. En ook om nieuwe financeringswegen te zoeken en om nieuwe wegen te vinden om anders te reizen. Den Haag is de dichtstbevolkte stad van Nederland. Er is geen rondweg, geen ringweg. De modal shift moet vooral een mental shift worden.

Verschillende opties passeren de revue: hubs voor duur-zame logistiek, deelauto’s, deelfietsen, E-bussen, zelf-rijdende shuttles en trams. Goede ideeën, maar zet wel stewards in, vindt een aantal deelnemers. Bij voorkeur uit het bestand van Haagse werkzoekenden. Zij kunnen mensen die de taal niet spreken of mensen met een beperking helpen. Welke oplossingen slagen, hangt af van de wil van de reiziger om zijn gedrag te veranderen.

29SESSIEVERSLAGEN

30 CID-CONFERENTIE IN BEELD

Drie afdelingen van het Koninklijk Conservatorium en de creatieve geest van componist en muzikant James Alexandropoulos–McEwan zorgden voor een innovatie muzikale opening van de CID-conferentie. Deelnemers zagen via hun mobiel beelden en geluiden van het CID. Deze zorgden samen met het live gespeelde muziekstuk voor een unieke belevenis.

31CID-CONFERENTIE IN BEELD

ERWIN VERKADE

www.ciddenhaag.nl