Classification: only to be shown if not public

De casus voor een nieuwe

renteschok (S1)& de gevolgen voor het balansbeheer van Pensioenfondsen

Jitzes Noorman – Delegated CIO

CFA Society VBA Netherlands

16 oktober 2018

Classification: only to be shown if not public

Huidige S1 / VEV

2

Classification: only to be shown if not publicDynamiek in regelgeving - pensioenfondsen

3

Vaste

rekenrente 4%

Rekenrente

Renteschok

Markt

swaprente UFR 4,2% Variabele UFR

Geen schok,

wel buffers

vastrentende

waarden

????

VEV S1

relatieve

schokken

????Aanpassing VEV

S1, grotere

relatieve

schokken

Tot

20072007 2011

Jan

2015

Juli

2015????

Classification: only to be shown if not publicUitleg S1

4

VEV

• Het Vereist Eigen Vermogen voor pensioenfondsen wordt

bepaald aan de hand van 10 risicofactoren, met o.a.

renterisico (S1)

• Solvabiliteitstoets met 97,5% zekerheid op 1-jaars horizon

S1: scenario voor renterisico

• Balansperspectief

• Meest negatieve scenario van een rentestijging c.q.

rentedaling

• Relatieve renteschok o.b.v. rentefactoren per looptijd

• Voorbeeld:

– Indien de 20-jaars rente 4% is, geldt voor deze looptijd een

rentedaling van 0,96%-punt (= (0,76 -1)* 4%)

– En bij een rente van 1,5% geldt een daling van 0,36%-punt

Bron: BMO GAM, DNB

Rentefactor

Nominale rente

Looptijd Stijging Daling

1 (jaar) 2,05 0,49

2 1,79 0,56

3 1,65 0,61

4 1,55 0,64

5 1,49 0,67

6 1,44 0,70

7 1,40 0,71

8 1,37 0,73

9 1,35 0,74

10 1,34 0,75

11 1,33 0,75

12 1,33 0,75

13 1,33 0,75

14 1,33 0,75

15 1,33 0,75

16 1,32 0,76

17 1,32 0,76

18 1,32 0,76

19 1,32 0,76

20 1,32 0,76

21 1,32 0,76

22 1,32 0,76

23 1,32 0,76

24 1,32 0,76

25 1,32 0,76

> 25 1,32 0,76

Classification: only to be shown if not public

Casus voor een nieuwe S1

5

Classification: only to be shown if not publicDe voornaamste argumenten voor een aanpassing van S1

6

Kanttekeningen bij huidige S1 methodiek

• Niet in lijn met de economische realiteit (m.n. bij lage rentestanden)

• Bij negatieve rentes gaat het helemaal fout

• Niet stabiel

• Onduidelijkheid t.a.v. toegestane risicoprofiel

Classification: only to be shown if not publicMet welke ‘bril’ kijkt een pensioenfonds naar balansrisico?

7

Momenteel forse verschillen wat betreft renterisico

Bron: BMO Global Asset Management, Nederlands pensioenfonds

S1 = renterisico

S2 = aandelen- en vastgoedrisico

S3 = valutarisico

Vereist Eigen VermogenTracking Error versus verplichtingen

S4 = grondstoffenrisico

S5 = kredietrisico

S6 = verzekeringstechnischrisico

Classification: only to be shown if not publicRelatief renterisico is niet in lijn met economische realiteit

8

Bron: BMO Global Asset Management, Bloomberg, OESO, 27 September 2018

10-jaars Nederlandse staatsrente en volatiliteit (geannualiseerd o.b.v. maanddata)

Classification: only to be shown if not publicVolatiliteit 10-jaars staatsrentes (3 landen, 1962-2018)

9

Bron: BMO Global Asset Management, Bloomberg, 27 September 2018

Standaarddeviatie renteverandering t.o.v. het renteniveau (dagdata, geannualiseerd)

Classification: only to be shown if not publicAbsolute volatiliteit 10-jaars staatsrentes, Duitsland & Japan

10

Bron: BMO Global Asset Management, Bloomberg, 27 September 2018

Standaarddeviatie renteverandering t.o.v. het renteniveau (dagdata, geannualiseerd)

Classification: only to be shown if not publicEr is sprake van “Volatility Clustering”

11

Bron: BMO Global Asset Management, Bloomberg, 27 September 2018

Daardoor sprake van ‘pad afhankelijkheid’

Implied volatility EUR 1M10Y Swaption (oktober 2010 – september 2018, maandbasis)

Classification: only to be shown if not publicSamenhang met financiële markten en macro-economie

12

“Implied volatility” indices Standaarddeviatie renteverandering en PMI

index (maanddata, geannualiseerd)

Bron: BMO Global Asset Management, Bloomberg, CBOE, Merrill Lynch, Morgan Stanley, 1 oktober 2018

Classification: only to be shown if not publicBij negatieve rentes gaat het helemaal fout met S1

13

S1 fictief pensioenfonds

(20-jaars verplichting, 50% rentehedge)

EUR swap renteontwikkeling (1/25 jaars looptijd)

Bron: BMO Global Asset Management, Bloomberg, 4 oktober 2018

Volgens de huidige methodiek neemt S1 weer toe bij negatieve rentes!

Classification: only to be shown if not publicS1 schept onduidelijkheid t.a.v. toegestane risicoprofiel

14

Met een vaste renteschok maakt het moment van berekenen van het VEV niet meer uit

Zelfde portefeuille resulteert in verschillende VEV’s afhankelijk van meetmoment van de rente

• M.n. probleem bij bepalen wat grens is uit hoofde van Herstelplannen (2008 vertalen naar nu)…

Onderscheid tussen actieve (niet toegestaan) en passieve ‘breaches’ (wel toegestaan)

Classification: only to be shown if not publicS1 en de UFR

15

Dekkingsgraden worden gedempt door de UFR

• Maandelijks berekent DNB de officiële RTS

1. De meest recente marktrentes worden als startpunt gehanteerd

2. Vervolgens wordt de RTS inclusief UFR berekend

• De methodiek zorgt voor een demping van de feitelijke marktbeweging

De S1 rentescenario’s echter vallen juist groter uit door de UFR

• De omgekeerde route wordt bewandeld

1. Eerst wordt de RTS inclusief UFR bepaald

2. Daar worden vervolgens relatieve renteschokken op losgelaten

• Doordat de startrentes inclusief UFR hoger zijn, vallen de renteschokken hoger uit dan o.b.v. markt

Classification: only to be shown if not public

Voorstel voor een nieuwe S1 methodiek

Vaste renteschokken

16

Classification: only to be shown if not publicVoorstel: nieuwe S1

17

Absolute renteschok

• Vaste bps voor elke looptijd

• 1Y standaarddeviatie * -1,96

• Data

– Dagelijkse EUR swaprentes

– Looptijden 1/25 jaar

– 15/8/2001-4/10/2018

Uitkomst

• Circa -1¼% voor alle looptijden

Rentescenario per looptijd

Bron: BMO Global Asset Management, Bloomberg, 4 oktober 2018

Classification: only to be shown if not publicVoordelen

18

In lijn met de economische realiteit

• Minder relevant met welke bril naar de balans wordt gekeken

VEV wordt constanter

• (en bij huidige lage rentes en huidig beleid ook significant hoger)

VEV wordt consistenter

• Omvang scenario’s niet meer gekoppeld aan marktniveaus

Classification: only to be shown if not publicVEV simulatie fictief pensioenfonds (50% renteafdekking)

19

Aanzienlijk stabieler (en momenteel ook hoger) VEV

Bron: BMO Global Asset Management, DNB, oktober 2018. Uitgegaan is van een fictief pensioenfonds met een twintigjarige verplichting, 30% euro staatsobligaties, 20% Credits,

35% beursgenoteerde ontwikkelde markten aandelen, 5% Private Equity, 5% niet-beursgenoteerd vastgoed, 5% commodities, 100% afdekking valutarisico en 50% renteafdekking

Classification: only to be shown if not public

Twee fundamentele argumenten voor rentestaffels:

1) Rentevisie & geloof in “mean-reversion”

2) Sturen op een constante S1 en VEV

Minder grond voor rentestaffels

20

Renteniveau Afdekking

2% 40%

3% 60%

4% 70%

5% 75%

Classification: only to be shown if not publicStandaardmodel VEV en de koppeling met de markt

21

Voorstel resulteert in consistente VEV formule

• Omvang schokken van alle S’jes onafhankelijk van marktniveaus

Naast VEV bandbreedtes kunnen fondsen nu ook specifiek beleid gaan voeren voor alle S’jes

• Norm + bandbreedte per S

Geen passieve breaches meer a.g.v. renteontwikkeling

Schok Koppeling met markt? Schok Koppeling met markt?

S1 - renterisico Relatieve renteschokken Ja Vaste renteschokken Nee

S2 - aandelen en vastgoedrisico Daling van 15% tot 40% Nee Daling van 15% tot 40% Nee

S3 - valutarisico Daling van 20% of 35% Nee Daling van 20% of 35% Nee

S4 - grondstoffenrisico Daling van 35% Nee Daling van 35% Nee

S5 - kredietrisico Stijging rentemarges per rating Nee Stijging rentemarges per rating Nee

S6 - verzekeringstechnisch risico

S7 - liquiditeitsrisico

S8 - concentratierisico

S9 - operationeel risico

S10 - actief beheer risico

Huidig Voorstel

Classification: only to be shown if not publicVoorstel absolute S1: gevolgen balansbeheer pensioenfondsen

22

S1 zal hoger/strenger uitvallen bij huidige lage rentes

• Hogere afdekkingspercentages

• Afname discrepantie tussen ‘markt’ en ‘regelgeving’ perspectief

Stabielere S1

• Stabielere rentehedges / minder grond voor dynamisch afdekkingsbeleid en rentestaffels

• Stelt pensioenfondsen in staat om beleid te voeren op de individuele ‘S’jes in het VEV

Afname complexiteit balansbeheer

• S1 stabieler

• Geen ‘passieve breaches’ meer van VEV-limieten

• Geen onduidelijkheid t.a.v. meetmoment (i.v.m. VEV-limieten en Herstelplannen)

Classification: only to be shown if not public

Bijlage

‘Scheefheid’ Renterisico

23

Classification: only to be shown if not publicRenterisico is een asymmetrisch risico

24

Bron: BMO Global Asset Management, Bloomberg, oktober 2018

Histrogram: Maandelijkse verandering 10-jaars

Nederlandse staatsrente (1960-2018)

Een veelgehoorde opmerking is dat bij lage

rentes de kans op een rentestijging groter is

dan een rentedaling

Rente kent inderdaad een positieve scheefheid

• Uitslagen naar boven zijn groter

Maar de ‘positieve scheefheid’ is niet

significant anders bij lage rentes

• Ook bij hoge rentes was sprake van een

‘positieve scheefheid’

Classification: only to be shown if not public

Bijlage

BMO Global Asset Management (EMEA Netherlands)

25

Classification: only to be shown if not public

26

Advisory Solutions Verantwoord beleggen Specialistische

oplossingen

Fiduciair Management

Liability Driven

Investments (LDI)

(ALM)

reo®-engagementservice

Duurzame themafondsen

ESG-integratie

Vastrentende waarden

Aandelen

Themafondsen

VastgoedPrivate Equity

BMO Global Asset Management – Nederland

Lokaal specialist (sinds 1950) met wereldwijd bereik

Gericht op diversificatie en het leveren van (innovatieve) maatwerkoplossingen

Classification: only to be shown if not public

Beleggingscyclus en de rol van BMO GAM

27

Doelstelling

Beleggings-

beginselen

Risicohouding

ALM-studie

Beleggings-

categorieën

Strategisch

beleggingsbeleid

Jaarlijks

beleggingsplan

Implementatie &

uitbesteding

Monitoring &

uitvoering

Evaluatie

(1-jaars cyclus)

Evaluatie

(3-jaars cyclus)

BMO GAM partner

voor

pensioenfondsen

Bron: BMO Global Asset Management, 2018

Vertrouwelijk

Contact

Mondiale vermogensbeheerder met een diversiteit aan

beleggingsstrategieën

• Volledig klantgericht

• Een breed palet aan beleggingsoplossingen en -

producten

• Ruime expertise, inclusief een aantal gespecialiseerde

beleggingsboetieks

BMO Global Asset Management Hoofdkantoor – (EMEA)Exchange House

Primrose Street

London EC2A 2NY

Tel: +44 (0) 20 7628 8000

bmogam.com

© 2018 BMO Global Asset Management. Alle rechten voorbehouden. BMO Global Asset Management is een handelsnaam van BMO Asset Management Netherlands B.V., in

Nederland gereguleerd door de Autoriteit Financiële Markten (AFM).

BMO Global Asset Management – NederlandJachthavenweg 109e

1081 KM Amsterdam

Tel: +31 (0) 20 582 3000

E: infonl@bmogam.com

bmogam.nl