Wim Witteman

Celibaat en misbruik

in de katholieke Kerk

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 2

Wim Witteman

Celibaat en misbruik in de

katholieke Kerk

Inleiding

Bij alle verontwaardiging zowel binnen als

buiten de katholieke kerk over de

pedofilieschandalen van priesters en

religieuzen wordt de felheid van de discussie

steeds meer verschoven van de daders en

slachtoffers naar de Kerk als instituut en haar

leiding. Er ontstaat een escalatie van kritiek

over de volle breedte van de Kerk. Het gaat

niet langer meer over individuele priesters en

religieuzen die binnen de toenmalige

leefcultuur in seminaries en internaten

kennelijk in staat bleken hun pedofiele

schandalen voor de verantwoordelijke leiding

te verbergen.

De discussie schuift steeds verder op.

Sommige commentatoren richten zich

uitsluitend op de Kerk, veelal met

onwaarheden. Vooral de paus krijgt het zwaar

te verduren. Zo zou het priestercelibaat als

onmenselijke verplichting pedofilie

veroorzaken (Hans Kung); de paus zou zich

hypocriet gedragen en de Kerk corrupt zijn

(Huub Oosterhuis); Rome zou wel degelijk

op de hoogte geweest zijn van het seksuele

misbruik maar was niet bereid om in te

grijpen; de paus zou zijn positie ter

beschikking moeten stellen en zich moeten

verantwoorden voor een externe commissie

(Frans Timmermans,PvdA) etc. Ook dit blijkt

nog niet te voldoen. De discussie schuift nog

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 3

verder op. Zo dreigt volgens commentator

Heldring in de NRC de katholieke kerk nu

een subcultuur te worden en bereikt ze het

einde van een periode. Het verloop van de

discussie is duidelijk een poging de Kerk te

marginaliseren. Bovendien dreigt het gevaar

van een hetze van haat en laster. Een vals

beeld van de katholieke kerk wordt

waargenomen.

Links georiënteerde en liberale media zijn erg

gretig met hun berichtgeving maar zijn helaas

niet te vertrouwen. Zonder te controleren

worden beschuldigingen als waarheden met

veel verontwaardiging gebracht en heel vaak

op een kerkvijandige manier. Ingezonden

opinies die de context van de schandalen

willen verbreden worden geweerd. Niet

zelden worden de vermeende schandalen

gebracht als het gevolg van een falend beleid

van een kerk die een irreële seksuele moraal

verkondigd en heeft men zelfs “schade

freude”. Dag na dag wordt het publiek er mee

geconfronteerd met als gevolg een Pavlov

effect dat priesters en pedofilie associeert en

katholiek met hypocriet. Herkenbare priesters

ervaren dat in het publiek. Onderzoek van de

Wall Street Journal – NBC New Poll zegt dat

64% van de ondervraagden meent dat

katholieke priesters frequent kinderen

misbruiken. Bij veel media is duidelijk

selectieve verontwaardiging zoals o.a. blijkt

uit de geringe aandacht voor de

lustmoordenaar Koos H. die zijn dodelijke

gang kon gaan dank zij een seksuele relatie

met de vicepresident van de Haagse

rechtbank, hetgeen door het OM in de

doofpot gestopt was. Dit geeft te denken.

Je kunt je ook nog afvragen waarom de media

als ze werkelijk zo begaan zijn met de

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 4

slachtoffers van seksueel geweld niet verder

willen kijken. Want onderzoek heeft

aangetoond dat het merendeel van dit kwaad

wordt bedreven door familieleden en quasi

vrienden. Er is een onderzoek dat zegt dat een

op de tien gezinnen daar mee te maken heeft.

In België spreekt men zelfs van een op de

negen. Amerkaanse deskundigen beweren dat

1 op de 5 á 10 mannen kinderen hebben

misbruikt. De twee belangrijkste factoren die

dit kwaad in de hand werken zijn

echtscheidingen en ongehuwde

éénouderfamilies. Voornamelijk mannen die

geen biologische band hebben met de

kinderen en als vriend of stiefvader in huis

worden gehaald door ongehuwde moeders

blijken eerder geneigd om ontucht met

kinderen te plegen.

Terugkerend op de seksuele schandalen van

priesters en religieuzen in de katholieke kerk

moet worden opgemerkt dat deze misdrijven

maar vooral pedofilie altijd zeer hoog werden

opgenomen en de kerkelijke leiding zich

regelmatig zorgen maakte en noodzakelijke

maatregelen nam. Er was absoluut geen

sprake van gedogen of een doofpotbeleid. Al

moet worden toegegeven dat de gevolgen van

kindermisbruik door sommigen werden

onderschat o.a. in Ierland en dat ook vaak

omwille van de reputatie het schandaal niet

naar buiten kwam en gebrekkig werd

afgehandeld. Dit was vaak een normale gang

van zaken in de toenmalige samenleving.

Denk aan de krijgsmacht, gezondheidszorg en

bankwezen. Desondanks was het kerkelijk

beleid streng ten aanzien van pedofilie.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 5

In de katholieke Kerk werd pedofilie altijd

gezien als een zeer ernstig misdrijf

Blijkt o.a. uit betrokkenheid van civiele autoriteiten

• Engels sprekende landen, ook Frankrijk, bisschoppen verplicht aangifte te doen.

• Bij geen verplichting: Bisschoppen opgedragen met slachtoffer contact op te nemen en hen aan te moedigen contact met de politie te zoeken.

• Recentelijk: Paus heeft bisschoppen verplicht altijd aangifte te doen bij het OM.

Dit was in tegenstelling tot wat in de geseculariseerde wereld kon voorkomen. In de

geschiedenis was pedofilie vaak een deel van de cultuur en zijn er ontwikkelingen geweest om

pedofilie te bevorderen.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 6

Pedofilie was altijd aanwezig en vaak

openbaar• Oude Griekenland; aanbevolen en geprezen door filosofen

• Pedagoog Rousseau zag pedofilie als bevrijding van

depressies.

• Intellectuelen als Jean Paul Sartre, Simone de Beauvoir,

Michel Foucault en Jack Lang (minister van cultuur en

onderwijs in Frankrijk) ondertekenden een manifest waarin

ze pleitten voor het niet-strafbaar stellen van pedofilie.

• Daniel Cohn-Bendit, leider Groenen in het Europese

Parlement was trots op zijn seksuele relaties met

minderjarigen.

• Mario Meli, stichter homobeweging in Italië schreef in een

boek dat pedofilie bevrijdend werkt.

Ook in Nederland zijn succesvolle pogingen gedaan om pedofilie geaccepteerd te krijgen.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 7

Links-liberale kringen

Vaak gestreefd naar aanvaardbaarheid van pedofilie

- Vereniging Martijn (opgericht 1982, 200 leden) streeft naar wettelijke en maatschappelijke acceptatie van pedofilie.

Ze geven een driemaandelijks blad uit “OK Magazine” met een oplage van 500 exemplaren.

- Edward Brongersma (PvdA politicus, lid v.d. Eerste Kamer, advocaat) pleitbezorger voor de acceptatie van pedofilie en voorvechter voor liberalisatie van zedenheidswetgeving. In 1975 een Koninklijke onderscheiding voor zijn inzet hierbij.

- Leeftijdsgrens voor pedofilie werd in 1971 verlaagd van 21 naar 16 jaar. Thans 14 jaar!

Zoals gezegd de katholieke kerk heeft daarentegen pedofilie altijd als een ernstig misdrijf gezien.

Als nu de kerkelijke leiding met name de paus verbijsterd is over de omvang van de schandalen

binnen de kerk dan kun je je nu afvragen was de kerkelijke leiding dan niet alert, heeft men er in

het verleden te weinig aandacht voor gehad en welke voorzorgen kende het Vaticaan.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 8

Vaticaan

- Men erkent: In het verleden soms ten onrechte te

gemakkelijk vergevingsgezind ter bescherming van het

instituut.

De veroordeling was desondanks altijd heel scherp en

onovertroffen.

- In 1922 door Pius XI en in 1962 door Johannes XXIII

zijn duidelijke richtlijnen gegeven om op te treden tegen

seksuele misdaden begaan door priesters en religieuzen.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 9

Richtlijnen

• Geheimhoudingsplicht slechts in de onderzoekfase tot

schuld is vastgesteld.

• Bisschop moet de ernst en betrouwbaarheid van de

beschuldiging vaststellen.

• Bij geen twijfel gaat de afhandeling naar de Congregatie

van de Geloofsleer waarvan kardinaal Ratzinger prefect

was.

• Speciale commissie van de Congregatie is belast met de

uitvoering van disciplinaire maatregelen.

• Pedofilie is een zeer ernstig misdrijf.

Ook is er een overzicht van de betreffende werkzaamheden.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 10

Overzicht van de Congregatie van de

Geloofleer

2000-2010

3000 beschuldigingen van seksuele misdaden begaan

door priesters over de laatste 50 jaar waarvan

60 % met adolescenten van het zelfde geslacht

30% met teenage meisjes

10% pedofilie, dus 300 in 10 jaar

En de daarbij behorende resultaten van de rechtsgang.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 11

Resultaat rechtsgang

2000-2010

• 20% is veroordeeld en gestraft onder toezicht van de

congregatie.

• 60% kreeg geen veroordeling in verband met ouderdom;

wel disciplinaire maatregelen als niet celebreren van de

H.Mis en biechthoren.

• 10% zo ernstig dat de paus de priesterlijke status ontnam.

• 10% vroeg dispensatie om het priesterambt te verlaten.

(Zij waren vaak reeds veroordeeld door civiele

autoriteiten b.v. door het bezit van kinderporno.)

Uit deze overzichten is duidelijk dat er geen sprake was van kerkelijke ongeïnteresseerdheid of

gedoogbeleid zoals de ophef in de media suggereert.

Het is nu interessant om het kindermisbruik door priesters en religieuzen te vergelijken met het

totaal aan kindermisbruik

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 12

Overzicht pedofilie

• Ierland: Ryan Report; 381 van de 25000 pupillen slachtoffer;

Dus 1,5%

• Duitsland: jaarlijks 1 miljoen kinderen misbruikt.

• Nederland: jaarlijks 150.000 kinderen misbruikt.

Er zijn binnen de kerk 1500 beschuldigingen over 50 jaar.

Dus 30 per jaar.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 13

Er zijn over een periode van ruwweg 50 jaar ongeveer 1500 beschuldigingen binnen de

katholieke kerk. Aannemende dat al deze meldingen terecht zijn dan komt het op gemiddeld 30

per jaar! Uit beschuldigingen blijkt dat de piek ruwweg 20 jaar geleden lag. De situatie is nu veel

beter en gaat het vermoedelijk om slechts enkele per jaar. Natuurlijk te veel maar

verwaarloosbaar met het totaal aantal kindermisbruiken van 150.000 per jaar. De kerk moet

natuurlijk schoon schip maken en de schandalen scherp onderzoeken maar dat geldt niet minder

voor de hele samenleving.

In de VS zijn inmiddels de statistieken bekend uit het John Jay Report of Criminal Justice van de

universiteit van New York (in opdracht van de Amerikaanse bisschoppen) en daaruit blijkt dat

over een periode van 50 jaar ongeveer 3000 priesters op een totaal van ruim 100.000 in de fout

gegaan zijn. Deze getallen zullen hoogst waarschijnlijk in andere landen verhoudingswijze

vergelijkbaar zijn. Natuurlijk is het aantal schandelijk maar het laat toch duidelijk zien dat de

beschuldigen uitzonderingen zijn. Het is dan ook absurd om het wangedrag te extrapoleren tot de

hele clerus zoals sommigen suggereren.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 14

John Jay college of Criminal Justice (in opdracht van Amerikaanse bisschoppen)

• Seksueel misbruik onder alle Amerikaanse kinderen:

15-27% van de vrouwen en 6-16% van de mannen

(slechts 6% wordt bij de politie gemeld);

1 op de 5 á 10 mannen zou schuldig zijn aan enige vorm van seks met kinderen.

• 1950-2000 zijn 4392 van totaal 109000 priesters beschuldigd van pedofilie waarvan 1000 ten onrechte.

• 81% van de slachtoffers waren jongens waarvan 35% ouder dan 14 jaar.

• Schandalen met jongens betrof vrijwel altijd priesters met homoseksuele geaardheid. Van Am. Priesters is ruwweg 20% homoseksueel.

Interessant is de verdeling van het aantal beschuldigingen over de jaren. Ongeveer 75% viel in de periode

1970-1985. Dit viel ook samen de hoogtij van de seksuele revolutie, de grotere vrijheden voor priesters en

vooral religieuzen na het tweede Vaticaans concilie en de talrijke uittredingen. Men kan zich afvragen of

destijds de selecties bij toelatingen tot wijdingen wel adequaat waren.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 15

Na 1985 is de daling scherp en valt ook samen met het begin van de periode dat

priesterkandidaten geen kleinseminarie meer hadden en op meer volwassen leeftijd hun keuze

maakten.

seksuele misbruiken en beschuldigde

priesters per jaar

VS 1950-2002

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 16

Het is in dit verband ook interessant te zien hoe de beschuldigingen verdeeld zijn over de jaren van hun

priesterwijdingen. We zien weer het zelfde beeld dat ongeveer na 1985 de beschuldigingen sterk afnemen.

Zeer waarschijnlijk zijn de priesters van de laatste decennia beter geselecteerd en ook sterker gemotiveerd.

Deze statistieken laten zien dat de omvang van de schandalen niet structureel is en dat deze de laatste

decennia sterk is afgenomen

Percentage beschuldigde priesters per

wijdingsjaar (VS 1960-2000)

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 17

De cijfers tonen aan dat het misbruikschandaal in de kerk vooral een schandaal van de media is.

Vooral als men leest dat een onderzoek van de Wall Street Journal-NBS New Poll laat zien dat

64% van de ondervraagde Amerikanen beweert dat katholieke priesters frequent kinderen

misbruiken. Er valt te vrezen dat dit percentage bij ons niet veel beter zal zijn. Maar toch al gaat

het bij ons om een relatief klein aantal schuldige priesters van hooguit een paar procent dan wil

men weten wat er is misgegaan. Behoren de schuldigen tot een bepaalde categorie? B.v. met

gebrekkige vorming, seksuele geaardheid, uit zwakke selectie procedure, uittredingen, etc. Wat

waren de omstandigheden dat het kon gebeuren? B.v. machtstructuren, geloofsafval etc. Welke

invloed hadden maatschappelijke ontwikkelingen?

De commissie Deetman zegt nu een wetenschappelijk onderzoek te gaan doen naar deze

misstanden. Dat betekent minstens dat beschuldiging op waarheid moeten worden onderzocht.

Maar wat nog belangrijker is men zal het dan ook in een bredere context moeten uitvoeren en

misstanden moeten vergelijken met wat zich heeft voorgedaan bij groeperingen van andere

leefgemeenschappen en in gezinssituaties van de zelfde periode. Uiteraard zal dan ook de rol van

de samenleving meegenomen moeten worden. En dat alles in het licht van ondraaglijk

kinderleed.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 18

CONCLUSIES

• Het omvangrijke kinderleed in de samenlevingwordt niet primair veroorzaakt wordt door hetcelibaat of een crisis in de katholieke kerk zoalsvaak gedacht wordt, maar door een crisis rondhet huwelijk.

• Als we onze kinderen werkelijk willen helpendan zullen we ons vooral op het huwelijkmoeten richten.

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 19

Seksueel misbruik van kinderen is een groot maatschappelijk probleem. Wat zich

binnen de katholieke kerk heeft voorgedaan is slechts een kleine fractie en heeft

niets te maken met het celibaat of een crisis in de kerk. Het omvangrijke

kinderleed als gevolg van seksueel misbruik heeft vooral te maken met een crisis

rond het huwelijk. Als we onze kinderen werkelijk willen helpen dan zullen we

ons daarop moeten richten.

W.J. Witteman

Emeritus hoogleraar

foto: Tubantia 22-5-2010

Wim Witteman: Celibaat en misbruik in de katholieke Kerk Hengelo, 22-5-2010 20

Deze presentatie is gebaseerd op een voordracht op het symposium:

http://www.slideshare.net/CSRsource/symposium-hoe-slecht-is-de-kerk

deze en de andere twee bijdragen van het symposium zijn te vinden op:

http://www.slideshare.net/group/csr-culture-science-and-religion

CSR: Culture Science and Religion