c¸c ph¬ng ¸n kü thuËt vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng l©m kÕt hîp ... · 4.4. Ph¸t triÓn c©y...

çc ph¬ng ¸n kü thuËt vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng l©m kÕt hîp nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng

do Dù ¸n Ph¸t triÓn L©m nghiÖp x· héi s«ng ®µ xóc tiÕn ë vïng ®Çu nguån s«ng dµ

SFDP Working Paper No. 5

Prepared by:

Elke Foerster and Nguyen Huu Tho

Agriculture and Forestry Extension Unit

5/1999

môc lôc

Giíi thiÖu

1. ChiÕn lîc chung ®Ó x¸c ®Þnh c«ng nghÖ trong n«ng nghiÖp vµ n«ng l©m kÕt hîp

2. N¨m lÜnh vùc c«ng t¸c: çc triÓn väng vµ chiÕn lîc ®Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp

2.1. Çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt ë vïng ®Êt dèc (vïng cao)

2.2. Th©m canh c©y trång ë vïng cao

2.3. Th©m canh çc c©y hoa mµu trªn ®Êt trång lóa

2.4. Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ vµ çc lo¹i c©y lu niªn kh¸c

2.5. Th©m canh vµ më réng ch¨n nu«i gia sóc

3. Çc kinh nghiÖm vÒ çc ph¬ng ¸n ®îc thö nghiÖm ë Yªn Ch©u

3.1. Çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt ë vïng cao

3.2. Th©m canh c©y mµu trªn ®Êt vïng cao

3.3 Th©m canh vô trªn ®Êt ruéng (bao gåm c¶ rau)

3.4 Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ vµ c©y lu niªn

3.5 Ch¨n nu«i th©m canh

4. Kinh nghiÖm ë Tña Chïa

of 57

Giíi thiÖu

ViÖc c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng ë vïng ®Çu nguån s«ng §µ chñ yÕu phô thuéc vµo viÖc sö dông ®Êt bÒn v÷ng. Trong nh÷ng vÊn ®Ò then chèt ®Ó thóc ®Èy sö dông ®Êt bÒn v÷ng, dù ¸n SFDP chó träng thèng nhÊt çc gi¶i ph¸p kü thuËt vµ ph¸p chÕ ¸p dông trong l©m nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ n«ng l©m kÕt hîp. Çch tiÕp cËn ban ®Çu vµo giai ®o¹n míi b¾t ®Çu thùc thi dù ¸n ®· ®îc lu tr÷ ®Çy ®ñ trong b¸o ço c«ng t¸c sè 2 cña dù ¸n SFDP (Çc ph¬ng ¸n kü thuËt ®Ó ph¸t triÓn vïng cao ë vïng ®Çu nguån s«ng §µ, n¨m 1996). Çch tiÕp cËn çc vÊn ®Ò l©m nghiÖp cña dù ¸n SFDP ®· ®îc m« t¶ ®Çy ®ñ trong çc b¸o ço do tæ l©m nghiÖp céng ®ång cña dù ¸n x©y dùng. B¸o ço nµy tæng kÕt çc kinh nghiÖm cã liªn quan ®Õn çc vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp. Díi ®©y lµ phÇn m« t¶ çc chiÕn lîc chung ®Þnh híng cho çc ho¹t ®éng cña dù ¸n. B¸o ço nµy cßn m« t¶ chi tiÕt çc ph¬ng ¸n kü thuËt. Nhãm khuyÕn n«ng l©m thuéc dù ¸n SFDP cßn tiÕn hµnh phæ biÕn çc ph¬ng ¸n nµy trong çc ch¬ng tr×nh tËp huÊn vµ gi¸m s¸t do dù ¸n tæ chøc vµ çc b¸o ço kh¸c n÷a.

1. ChiÕn lîc chung ®Ó x¸c ®Þnh c«ng nghÖ trong n«ng nghiÖp vµ n«ng l©m kÕt hîp

Çc gi¶i ph¸p c«ng nghÖ ®èi víi n«ng nghiÖp bÒn v÷ng cÇn ph¶i ®îc x¸c ®Þnh tuú theo çc lo¹i ®Êt kh¸c nhau. NÕu xÐt tÝnh bÒn v÷ng, th× ®Êt ®îc sö dông cho môc ®Ých s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng cã thÓ ®îc xÕp vµo nhãm ®Êt trång lóa, ®Êt vïng cao cã ®é dèc thÊp (n¬ng kh« hoÆc n¬ng c¹n) cã kh¶ n¨ng "s¶n xuÊt bÒn v÷ng" liªn tôc, ®Êt vïng cao rÊt dèc cã ®é mµu mì thÊp, cã ®é xãi mßn cao vµ ®é mµu cña ®Êt gi¶m rÊt nhanh (®Êt gi¸p biªn).

Çc vÊn ®Ò vÒ s¶n xuÊt kh«ng bÒn v÷ng thêng x¶y ra ë çc vïng ®Êt gi¸p biªn. Çc chØ thÞ hiÓn nhiªn lµ n¨ng suÊt vµ chÊt lîng ®Êt bÞ gi¶m. BÊt kú vïng ®Êt nµo còng ®Òu cã thÓ mÊt ®i kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ chuyÓn ®æi sang ®Êt l©m nghiÖp. Tuy nhiªn, ë çc vïng ®Êt cao chñ yÕu sö dông cho môc ®Ých s¶n xuÊt gç th× çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt lµ yÕu tè ®îc chó träng hµng ®Çu, nh»m thóc ®Èy sö dông ®Êt bÒn v÷ng.

Nãi chung, sö dông ®Êt ®Ó trång lóa lµ çch sö dông bÒn v÷ng vÒ mÆt m«i trêng, còng gièng nh sö dông ph©n bãn vµ ®Êt vïng cao cã ®é dèc thÊp. Tuy nhiªn, do ®Êt Ýt mµu mì, kh«ng cßn cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, nªn viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cho çc vïng ®Êt nµy cã ý nghÜa rÊt quan träng nh mét sù bï trõ. H¬n n÷a, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt t¨ng lªn, còng cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc t¨ng thu nhËp vµ n©ng cao ®iÒu kiÖn sèng cña ngêi d©n n«ng th«n. XÐt vÒ l©u dµi, tÝnh bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ cña tÊt c¶ çc lo¹i ®Êt n«ng nghiÖp phô thuéc vµo viÖc t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt nhê th©m canh.

C¨n cø theo yªu cÇu cña çc n«ng d©n sèng trong çc lµng thuéc vïng dù ¸n, dù ¸n SFDP chó träng ®Õn c¶ çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt trùc tiÕp vµ thóc ®Èy th©m canh n«ng nghiÖp, nh»m xo¸ bá ¸p lùc lªn ®Êt vïng cao. Sau ®©y lµ 5 lÜnh vùc c«ng t¸c kh¸c nhau:

1. Çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt vïng cao 2. Th©m canh çc lo¹i c©y mµu trªn vïng ®Êt cao 3. Th©m canh çc lo¹i c©y mµu trªn ®Êt trång lóa (kÓ çc lo¹i rau) 4. Trång çc lo¹i c©y ¨n qu¶ 5. Th©m canh trong ch¨n nu«i

4.1 BiÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt n¬ng

4.2. Th©m canh çc lo¹i c©y trång ë vïng cao

4.3. Th©m canh çc lo¹i c©y trång trªn ruéng níc

4.4. Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ vµ c©y lu niªn

4.5. Chó träng ph¸t triÓn ch¨n nu«i gia sóc

5. KÕt luËn vµ triÓn väng t¬ng lai

of 57

Trong 5 lÜnh vùc c«ng t¸c kÓ trªn th× çc gi¶i ph¸p c«ng nghÖ ®îc lùa chän theo tiªu chÝ bÒn v÷ng. YÕu tè chÝnh khi xem xÐt c«ng nghÖ míi, cã triÓn väng vÒ kü thuËt lµ (1) sù quan t©m chó ý cña ngêi n«ng d©n ®èi víi c«ng nghÖ ®ã vµ tÝnh phï hîp víi hÖ thèng canh t¸c ®ang thÞnh hµnh. Sù quan t©m chó ý cña ngêi n«ng d©n vµ tÝnh phï hîp nãi trªn sÏ ®îc th¶o luËn vµ x¸c ®Þnh râ trong qu¸ tr×nh qui ho¹ch ph¸t triÓn lµng. Sù quan t©m ®Õn mét lo¹i c©y hoa mÇu míi lµ kÕt qu¶ cña (2) triÓn väng thu ®îc lîi nhuËn vÒ tµi chÝnh. Nh÷ng lîi nhuËn nµy ®îc ph©n tÝch vÒ mÆt hiÖu qu¶ t¹m thêi (cô thÓ lµ nh÷ng kho¶n trî cÊp t¹m thêi) vµ çc nhu cÇu tiªu dïng l©u dµi vµ kh¶ n¨ng khai th¸c thÞ trêng. Cïng mét lóc, cêng ®é ®Çu t vèn, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña vèn vµ rñi ro ®îc ®em ra so s¸nh víi çc ho¹t ®éng n«ng nghiÖp hiÖn t¹i. ViÖc lùa chän cßn c¨n cø trªn (3) nh÷ng yªu cÇu vÒ tÝnh bÒn v÷ng sinh th¸i, ®Æc biÖt lµ c©n nh¾c çc vÊn ®Ò vÒ b¶o vÖ ®Êt ë çc vïng ®Êt dèc vµ ph¬ng ¸n lùa chän ph¬ng ph¸p qu¶n lý s©u h¹i tæng hîp (IPM) cho çc vô lóa th©m canh. Sau hÕt lµ ph¶i c©n nh¾c çc kh¶ n¨ng qu¶n lý ®îc ®ßi hái, lµ yÕu tè sÏ quyÕt ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i tæ chøc tËp huÊn hay kh«ng vµ çc chi phÝ cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn c«ng nghÖ ®îc chän. B¶ng 1 liÖt kª çc tiªu chÝ bÒn v÷ng nµy. Çc c©u hái chÝnh liªn quan ®Õn çc tiªu chÝ nµy ®îc x¸c ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p x¸c minh.

Do ®ã, viÖc lùa chän çc ph¬ng ¸n tríc hÕt phô thuéc vµo nh÷ng vÊn ®Ò mµ n«ng d©n u tiªn, mµ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ®îc s¾p sÕp tuú theo kh¶ n¨ng cho lîi nhuËn vÒ tµi chÝnh nhiÒu nhÊt vµ tÝnh dÔ dµng khi ¸p dông ë hÖ thèng n«ng tr¹i cña hä. Tuy nhiªn, ph¹m vi c«ng t¸c cña viÖc b¶o vÖ ®Êt ë vïng ®Êt cao ®ßi hái mét triÓn väng mang tÝnh tæng hîp h¬n. NÕu xÐt ®Õn nh÷ng ¶nh hëng ®èi víi vïng h¹ lu, th× râ rµng lµ ph¹m vi nµy vît ngoµi lîi Ých ç nh©n cña tõng ngêi n«ng d©n vµ do ®ã trë thµnh mèi quan t©m cña ChÝnh phñ. Nhng khi xÐt ®Õn çc ¶nh hëng cña b¶n th©n tõng khu n«ng tr¹i, th× viÖc b¶o vÖ ®Êt vµ tÝnh bÒn v÷ng vÒ m«i trêng ®ßi hái mét triÓn väng dµi h¹n vµ do ®ã kh«ng thÓ lµ u tiªn hµng ®Çu cña ngêi n«ng d©n. Do ®ã, ®· çc vÊn ®Ò sinh th¸i thêng do çc chuyªn gia kh«ng sèng ë lµng nªu ra. ViÖc lùa chän çc gi¶i ph¸p vµ ph¹m vi thùc thi cña tõng ph¬ng ¸n ®îc ngêi n«ng d©n quyÕt ®Þnh l¹i mét lÇn n÷a.

QuyÒn sö dông ®Êt an toµn râ rµng lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt khi xem xÐt tÝnh bÒn v÷ng l©u dµi vÒ lîi Ých. ViÖc thùc thi çc ph¬ng ¸n n«ng nghiÖp lµ kÕt qu¶ cña çc ho¹t ®éng qui ho¹ch sö dông ®Êt vµ giao ®Êt do dù ¸n SFDP khëi xíng.

Kh¸c víi çc ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng ®ang thÞnh hµnh hiÖn nay, viÖc ®Ó cho ngêi n«ng d©n ®îc lùa chän vµ u tiªn ho¸ çc ph¬ng ¸n thay cho viÖc ¸p ®Æt çc ch¬ng tr×nh do ChÝnh phñ khëi xíng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè chÝnh do dù ¸n SFDP ®Ò ra. B»ng çch theo dâi gi¸m s¸t çch lùa chän vµ çc u tiªn cña ngêi n«ng d©n, cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc sù thÝch øng vµ sù khuyÕn khÝch t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi n«ng d©n chÊp nhËn çc ph¬ng ¸n cã vÎ nh hä muèn, nhng cha thuyÕt phôc ngêi d©n. ViÖc theo dâi vµ gi¸m s¸t chÆt chÏ cña çc chuyªn gia kü thuËt thay cho viÖc chØ ph©n phèi h¹t gièng, lµ mét yÕu tè míi kh¸c n÷a cña ph¬ng ph¸p khuyÕn n«ng do dù ¸n SFDP x©y dùng, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ vµ chuÈn bÞ cho vai trß trong t¬ng lai cña çc khuyÕn n«ng viªn.

B¶ng 1: Tiªu chÝ vÒ tÝnh bÒn v÷ng ®îc sö dông ë dù ¸n SFDP S«ng §µ

Tiªu chÝ vµ çc c©u hái chÝnh Çc ph¬ng ph¸p thÈm tra Ghi chó

1. Lîi Ých cña ngêi n«ng d©n vµ viÖc hä ¸p dông c«ng nghÖ míi vµo hÖ thèng canh t¸c.

Qui ho¹ch ph¸t triÓn lµng

(vµo giai ®o¹n ®Çu vµ sau khi ¸p dông thö nghiÖm)

Çch tiÕp cËn çc hÖ thèng canh t¸c lµ mét kh¸i niÖm míi ®èi víi çc khuyÕn n«ng viªn

LiÖu cã thÝch hîp víi hÖ thèng canh t¸c ®ang thÞnh hµnh vÒ mÆt yªu cÇu ®èi víi lao ®éng kh«ng?

LÞch sö canh t¸c §¸nh gi¸ çc yªu cÇu lµm viÖc ®èi víi çc c©y trång chÝnh: c©y lóa, c©y ng« trång ë n¬ng.

VÒ çc yªu cÇu ®èi víi ®Êt, nã biÕn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt nh thÕ nµo?

Môc ®Ých sö dông ®Êt hiÖn t¹i CÇn lu ý lµ kh«ng thay thÕ çc c©y cã môc ®Ých tiªu dïng b»ng çc c©y th¬ng m¹i trong t×nh tr¹ng s¶n xuÊt vµ m«i trêng thÞ trêng cßn bËp bªnh.

Nã cã thÝch hîp víi m« h×nh tiªu dïng hay kh«ng? NÕu kh«ng th× cã thÓ b¸n ®îc kh«ng? (xem phÇn 2)

Th¶o luËn ë lµng, ¸p dông thö ë qui m« nhá

Chó ý ®Õn nh÷ng kh¸c biÖt trong m« h×nh tiªu dïng gi÷a çc çc nhãm ngêi miÒn nói, vÝ dô nh ngêi H`mong kh«ng ¨n s¾n

2. Lîi Ých tµi chÝnh ®èi víi ngêi n«ng d©n.

Lîi Ých tµi chÝnh bao gåm c¶ çc s¶n phÈm ®em b¸n ra thÞ trêng vµ çc s¶n

of 57

2. N¨m lÜnh vùc c«ng t¸c: çc triÓn väng vµ chiÕn lîc ®Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp

phÈm tiªu dïng ë nhµ

Lîi nhuËn cña kho¶n ®Çu t cña ngêi n«ng d©n lµ g×? (tû lÖ chi phÝ/ lîi nhuËn).

Çc tÝnh to¸n tµi chÝnh

X¸c ®Þnh çc kÕt qu¶ ë çc møc ®Çu t thÊp h¬n

Vèn lµ yÕu tè quÝ hiÕm nhÊt, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña vèn theo çch thøc s¶n xuÊt cæ truyÒn cao, çc ph¬ng ¸n míi Ýt nhÊt ph¶i ®¶m b¶o t¹o ra kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña vèn ë møc trung b×nh

Çc yªu cÇu vÒ tµi chÝnh cã thÝch hîp víi çc nguån tµi chÝnh cña ngêi n«ng d©n hay kh«ng ?

X¸c ®Þnh lîng ®Çu t nhá nhÊt, x¸c ®Þnh çc ph¬ng ¸n ®Çu t cã tÝnh thay thÕ

X¸c ®Þnh çc kÕt qu¶ ë møc ®Çu t thÊp h¬n

§Æc biÖt lµ ë giai ®o¹n giíi thiÖu, viÖc thö nghiÖm çc c«ng nghÖ cã ®îc ë qui m« nhá rÊt cã lîi

ViÖc ®Çu t cã kh¶ n¨ng l©u bÒn hay kh«ng ? NÕu nh kh«ng cã çc kho¶n trî cÊp?

Çc tÝnh to¸n tµi chÝnh kh«ng cã çc kho¶n trî cÊp

Çc ph¬ng ¸n míi chØ cã tÝnh kh¶ thi nÕu cã çc kho¶n trî cÊp

Kh¶ n¨ng khai th¸c ®Çu vµo cã an toµn kh«ng?

Ph©n tÝch çc kªnh thÞ trêng, thö nghiÖm ë qui m« nhá

Trong khi kh¶ n¨ng khai th¸c ph©n bãn cã vÎ æn ®Þnh, th× kh¶ n¨ng khai th¸c çc lo¹i míi thêng rÊt h¹n chÕ, kh«ng b¶o ®¶m cã chÊt lîng æn ®Þnh

Kh¶ n¨ng khai th¸c thÞ trêng cã an toµn kh«ng, nÕu nh s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt kh«ng ph¶i ®Ó tù tiªu dïng ?

Ph©n tÝch çc kªnh thÞ trêng, thö nghiÖm ë qui m« nhá

Rñi ro trong s¶n xuÊt lµ g×? Theo dâi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong mét vµi n¨m

YÕu tè rñi ro thêng bÞ bá qua khi ph-¬ng ¸n míi ®îc xem lµ cã tÝnh u viÖt h¬n vÒ mÆt tµi chÝnh

3. TÝnh bÒn v÷ng vÒ m«i trêng

S¶n xuÊt cã g©y ra ¶nh hëng xÊu ®èi víi ®é ph× cña ®Êt kh«ng?

Theo dâi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong mét vµi n¨m

Ph©n tÝch çc hiÖu qu¶ thêng kh«ng cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi tõng ngêi n«ng d©n

Cã thÓ tiÕp tôc s¶n xuÊt ë møc ®é tr×nh diÔn hay kh«ng?

Theo dâi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong mét vµi n¨m

Çc biÕn ®éng hµng n¨m lín sÏ ng¨n c¶n viÖc ®¸nh gi¸ c¬ së cña kinh nghiÖm ng¾n h¹n

4. Qu¶n lý, ®µo t¹o vµ çc yªu cÇu phæ biÕn

Çc çn bé khuyÕn n«ng cã kh¶ n¨ng chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng? (kh¶ n¨ng kü thuËt)

§¸nh gi¸ çc nhu cÇu ®µo t¹o çn bé Chó ý lµ çc kü thuËt viªn thêng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ngêi híng dÉn/chØ dÉn

C«ng nghÖ cã kh¶ n¨ng dÔ dµng ®îc tiÕp nhËn sau 1 lÇn khuyÕn n«ng hay kh«ng?

§¸nh gi¸ ®Çu vµo ®µo t¹o vµ çc t¸c ®éng cña chóng

Çc çn bé khuyÕn n«ng cã chuyÓn giao c«ng nghÖ hay kh«ng? (çc u tiªn, khuyÕn khÝch vÒ mÆt tµi chÝnh)

§¸nh gi¸ ng©n s¸ch, çc kho¶n ng©n s¸ch vµ c¬ cÊu khuyÕn khÝch

Cã thÓ x¶y ra xung ®ét gi÷a lîi Ých cña khuyÕn n«ng viªn vµ n«ng d©n

of 57

Th«ng qua hÖ thèng khuyÕn n«ng, dù ¸n SFDP ho¹t ®éng trong 5 lÜnh vùc sau (çc ngµnh nhá), cô thÓ lµ: b¶o vÖ ®Êt ë vïng cao, th©m canh ë vïng cao, th©m canh c©y lóa, trång c©y ¨n qu¶ vµ ch¨n nu«i. Víi mçi lÜnh vùc c«ng t¸c, çc ph¬ng ¸n c«ng nghÖ ®îc thö n0ghiÖm phï hîp víi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn dµi h¹n vµ trung h¹n cña tõng ngµnh nhá trong khu«n khæ ph¸t triÓn cña tõng hÖ thèng canh t¸c hiÖn cã. TiÒm n¨ng ph¸t triÓn nµy kh«ng chØ bÞ ¶nh hëng rÊt nhiÒu bëi kh¶ n¨ng khai th¸c thÞ trêng chung, mµ cßn bÞ ¶nh hëng bëi ¸p lùc d©n sè, kh¶ n¨ng khai th¸c c©y lóa vµ vµo ý thÝch cña ngêi d©n miÒn nói. Do ®ã, tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña çc lÜnh vùc c«ng t¸c ë hai huyÖn thuéc vïng dù ¸n rÊt kh¸c nhau.

Ch¬ng sau ®©y ph¸c th¶o vµ tr×nh bµy cô thÓ çc triÓn väng cña 5 lÜnh vùc lµm viÖc ë c¶ hai huyÖn theo hoµn c¶nh cña tõng vïng. C¨n cø vµo çc triÓn väng nµy, çc chiÕn lîc cña dù ¸n SFDP vÒ lùa chän çc ph¬ng ¸n kü thuËt ®îc liÖt kª theo tõng lÜnh vùc c«ng t¸c. B¶ng 3 tr×nh bµy b¶ng tæng kÕt çc ph¬ng ¸n. Xem chi tiÕt vÒ çch thøc thùc thi tõng ph¬ng ¸n ë huyÖn Yªn Ch©u trong ch¬ng 3 vµ ë huyÖn Tña Chïa trong ch¬ng 4. Phô lôc 1 ®a ra tæng quan cña tõng ph¬ng ¸n díi d¹ng "b¶ng sè liÖu".

2.1. Çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt ë vïng ®Êt dèc (vïng cao)

Cïng víi sù t¨ng søc Ðp vÒ d©n sè, ®Êt trång lóa bÞ h¹n chÕ, vµ viÖc t¨ng çc ph¬ng ¸n lùa chän vÒ sö dông ®Êt vïng cao, n«ng nghiÖp ë vïng cao sÏ ngµy cµng cã vai trß quan träng h¬n trong t¬ng lai. ë Tña Chïa, søc Ðp d©n sè thÊp h¬n, nªn kh¶ n¨ng khai th¸c ®Êt vïng cao còng cao h¬n (3,03 ha/1 hé gia ®×nh so víi 0,95 ha/1 hé gia ®×nh), nhng do çc ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nªn kh¶ n¨ng khai th¸c ®Êt trång lóa l¹i thÊp h¬n rÊt nhiÒu (0,16 ha/ 1 hé gia ®×nh so víi 0,21 ha/ 1 hé gia ®×nh ë Yªn Ch©u khi xem xÐt ®Õn çc ph¬ng ¸n lùa chän cho 2 vô). B¶ng 2 chØ ra çc tµi nguyªn n«ng nghiÖp ë Yªn Ch©u vµ ë Tña Chïa.

B¶ng 2: Çc tµi nguyªn ®Êt n«ng nghiÖp ë Yªn Ch©u vµ Tña Chïa

B¶ng 3: Tæng quan çc ph¬ng ¸n kü thuËt do dù ¸n SFDP thóc ®Èy ë Yªn Ch©u (YC) vµ ë Tña Chïa (TC)

Lo¹i h×nh ®Êt n«ng nghiÖp DiÖn tÝch ë çc lµng thuéc dù ¸n ë Yªn Ch©u (ha/hé)

DiÖn tÝch çc lµng thuéc dù ¸n ë Tña Chïa(ha/hé)

DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c (ha/hé) 1,16 3,20

Trång lóa 1 vô 0,07 0,16

Trång lóa 2 vô 0,07 0,00

§Êt vïng cao 0,95 3.03

C©y ¨n qu¶ 0,06 0,00

Ao th¶ ç 0,01 0,01

C«ng nghÖ Thùc thi ë YC

Thùc thi ë TC

Ghi chó vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a hai vïng

1. §Êt vïng cao (®Êt dèc)

C¶i t¹o ®Êt

Hµng rµo c©y x x Çc loµi kh¸c nhau gi÷a 2 vïng

§Êt bá ho¸ ®· ®îc c¶i t¹o x ë YC cã rÊt Ýt ®Êt bá ho¸

Ruéng bËc thang kho¶ng çch nhá x §Çu vµo lao ®éng qu¸ cao ë TC

BËc thang ®· ®îc c¶i t¹o x DiÖn tÝch trång lóa thÊp t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc chó ý nhiÒu h¬n ®Õn ruéng bËc thang

of 57

C©y che phñ (lu niªn) x x ë TC Ýt c©y ¨n qu¶

Trång xen vô ng« - ®Ëu x x

§Êt bá ho¸ trång s¾n 3 n¨m x Kh«ng phï hîp víi ngêi H’mong

Qu¶n lý çc chÊt h÷u c¬ ®îc c¶i t¹o

2. Th©m canh ®Êt vïng cao

Gièng ng« ®· c¶i thiÖn x x

Vô ng« thø 2 x ë TC khÝ hËu kh«ng phï hîp

Sö dông ph©n bãn ë çc vïng cao x ë TC thËm chÝ viÖc qu¶n lý ë ®Êt trång lóa còng kh«ng phæ biÕn

Gièng s¾n ®· ®îc c¶i t¹o x Kh«ng phï hîp víi ngêi H’mong

Gièng lóa ®· ®îc c¶i t¹o x Kh«ng cã tÝnh c¹nh tranh khi c©y lóa ®ñ ®Ó tù cung tù cÊp

3. Th©m canh c©y lóa

C©y lóa ®· ®îc c¶i t¹o x x

C©y ng« vô mïa thø hai ®ãng vai trß an ninh l¬ng thùc

x C©y s¾n chØ lµ vÊn ®Ò tù cung ë TC

§a d¹ng ho¸ (vô mïa thø 2) x x

Çc vô ®«ng (vô mïa thø 3) x x

IPM x Kh«ng sö dông thuèc trõ s©u ë TC

Ph©n xanh vµ ph©n chuång x ChØ cã c«ng nghÖ míi ë TC

4. Thóc ®Èy trång c©y ¨n qu¶/ c©y lu niªn

C¶i t¹o çc vên c©y ¨n qu¶ hiÖn cã x Kh«ng cã vên c©y ¨n qu¶ ë TC

§a çc lo¹i c©y ¨n qu¶ ®· ®îc c¶i t¹o x x ViÖc lùa chän kh¸c nhau gi÷a 2 vïng

ChuyÓn giao çc c«ng nghÖ vên ¬m vµ kü thuËt ghÐp c©y

x x

C¶i t¹o çc vên chÌ hiÖn cã x Kh«ng cã çc tr¹i chÌ ë YC

5. Th©m canh çc loµi vËt nu«i

Thóc ®Èy nu«i ong x x

§µo t¹o thó y x x

Dông cô thó y x x

ThiÕt kÕ khÈu phÇn cho lîn x Sù hoµ nhËp vµo thÞ trêng thÊp nªn h¹n chÕ qui m« th©m canh

Nguån thøc ¨n kh« cho gia sóc x x

Thóc ®Èy çc qui chÕ vÒ ch¨n th¶ x x Liªn hÖ víi viÖc më réng chu kú c©y mïa vô.

§µo t¹o vÒ nu«i ç x Phï hîp víi YC nhng cha x¸c ®Þnh

of 57

Dù ¸n SFDP xóc tiÕn çc lo¹i c©y trång ®Ó b¶o vÖ/ kh«i phôc ®Êt ë çc vïng ®Êt dèc t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt trong mét thêi gian dµi. Dù ¸n chó träng vµo hai vÊn ®Ò sau: ng¨n ngõa sù xãi mßn ®Êt vµ c¶i t¹o çc thµnh phÇn h÷u c¬ cã trong ®Êt vµ do ®ã t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ mµu vµ gi÷ níc cña ®Êt. Nh ®· ph¸c th¶o ë trªn, sù can thiÖp ë vïng nµy xuÊt ph¸t tõ sù hiÓu biÕt lµ, chØ cã çc vïng cao hiÖn ®îc sö dông mét çch bÒn v÷ng, trong khi kh«ng cã mét vïng ®Êt Ýt mµu mì nµo hiÖn bÞ xãi mßn vµ bÞ khai th¸c ®Êt cã thÓ mÊt hÕt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ chuyÓn sang ®Êt rõng.

Nh÷ng ngêi hëng lîi cña sù can thiÖp nµy lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n cã cïng møc thu nhËp do c«ng nghÖ ®¬n gi¶n vµ ®Çu tvèn thÊp. Thùc tÕ ë Th¸i Nguyªn cho thÊy nh÷ng ngêi ®Æc biÖt nghÌo ph¶i sö dông çc c«ng nghÖ nµy, trong khi nh÷ng ngêi n«ng d©n giµu cã h¬n l¹i cã xu híng chó träng ®Õn çc c«ng nghÖ cã tû lÖ ®Çu vµo ®Çu ra cao trong mét thêi gian ng¾n.

Ng¨n ngõa xãi mßn ®Êt: Ho¹t ®éng ®Çu tiªn vµ còng lµ ho¹t ®éng chÝnh cña dù ¸n SFDP lµ xóc tiÕn viÖc trång çc hµng rµo c©y víi nhiÒu loµi kh¸c nhau vµ kho¶ng çch gi÷a çc hµng rµo c©y rÊt linh ®éng. So víi çc hµng rµo b»ng ®¸ th× çc hµng rµo thùc vËt trång däc theo çc ®êng b×nh ®é ë çc vïng ®Êt dèc thÝch hîp h¬n nhiÒu do cã kh¶ n¨ng gi÷ ®Êt tèt h¬n, ®ßi hái Ýt lao ®éng vµ tÝnh h÷u Ých cña chóng (cung cÊp thøc ¨n cho çc lo¹i sóc vËt nu«i, gç cñi). Nhîc ®iÓm cña çc hµng rµo c©y lµ chiÕm diÖn tÝch ®Êt (kho¶ng 10-15% tuú thuéc vµo kho¶ng çch gi÷a çc hµng rµo c©y), che lÊp ¸nh n¾ng cña çc lo¹i c©y mµu, ®ßi hái ph¶i cã lao ®éng ®Ó chÆt bít c©y ë çc hµng rµo. Khi çc hµng rµo hoµ nhËp ®îc víi chu kú bá ho¸ th× chóng cã thÓ ®îc sö dông nh mét ph¬ng ph¸p qu¶n lý bá ho¸ ®· ®îc c¶i t¹o víi vßng quay bá ho¸ ng¾n h¬n.

Tõ n¨m 1998, dù ¸n ®· ®Ò xuÊt ph¬ng ph¸p ruéng bËc thang víi kho¶ng çch nhá (micro-terraces) nh mét ph¬ng ph¸p thay thÕ cho ph¬ng ph¸p trång hµng rµo c©y. "Çc ruéng bËc thang kho¶ng çch nhá" nµy lµ nh÷ng khu ruéng bËc thang nhá, cã ®é réng kho¶ng 50-100 cm, ®îc trång däc theo çc ®êng b×nh ®é h¬i dèc theo chiÒu dèc cña ®Êt ®Ó cã thÓ gi÷ ®Êt ®¸ bÞ xãi mßn. KhuyÕn khÝch n«ng d©n ®Ó l¹i çc phÇn bá ®i cña çc lo¹i c©y trång vµ çc lo¹i vËt liÖu h÷u c¬ ë ch©n çc ruéng bËc thang nh»m t¨ng hµm lîng çc chÊt h÷u c¬ trong ®Êt vµ bá h¼n nhu cÇu ®èt çc phÇn bá ®i cña c©y trång. ë nh÷ng vïng mµ kh¶ n¨ng khai th¸c c©y lóa bÞ h¹n chÕ th× viÖc t¹o lËp çc ruéng bËc thang c¶i tiÕn ®îc thóc ®Èy, nhê ®ã mµ líp phñ ®Êt ®îc ph©n biÖt râ ®Ó sö dông l¹i ®Êt ë líp ngoµi cïng.

Do thay thÕ ph¬ng ph¸p trång çc hµng rµo c©y b»ng ruéng bËc thang víi kho¶ng çch nhá, dù ¸n cè g¾ng x¸c ®Þnh râ, râ çc líp c©y che phñ thÝch hîp. TÝnh h÷u Ých cña çc líp c©y che phñ dùa vµo viÖc hiÓu râ ®îc nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn xãi mßn ®Êt lµ do t¸c ®éng cña ma ë vïng ®Êt trèng träc. Do ®ã, líp che phñ thùc vËt lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ ®Êt, tr¸nh khái çc t¸c ®éng cña ma nhiÖt ®íi diÔn ra vµo tríc mïa trång trät vµ vµo giai ®o¹n ®Çu cña mïa vô (khi c©y trång b¾t ®Çu ph¸t triÓn). Çc líp c©y che phñ ë gi÷a çc lo¹i c©y trång theo n¨m ph¶i thÊp h¬n c©y trång theo n¨m ®Ó kh«ng che lÊp ¸nh n¾ng chiÕu xuèng, ë gi÷a çc lo¹i c©y ¨n qu¶ th× chóng ph¶i chÞu bÞ che lÊp. Çc líp che phñ c©y trång lý t-ëng lµ çc gièng c©y kh«ng g©y ra çc t¸c ®éng xÊu (kh«ng ®ßi hái lao ®éng trong çc giai ®o¹n khan hiÕm lao ®éng, kh«ng lÊy mÊt mµu/ níc cña çc lo¹i c©y trång chÝnh vµ kh«ng cÇn ph¶i trång l¹i) vµ ph¶i cã kh¶ n¨ng t¹o ra çc lîi Ých kh¸c (ng¨n ngõa cá d¹i, cung cÊp thøc ¨n cho gia sóc vµ l¬ng thùc cho ngêi).

Ph¬ng ph¸p c¶i t¹o ®é mµu cña ®Êt dùa trªn kinh nghiÖm ®· ®îc ¸p dông trong thêi kú bá ho¸ nh tríc ®©y. Trong thêi kú bá ho¸, hµm lîng çc chÊt h÷u c¬ trong ®Êt sÏ t¨ng lªn, çc thµnh phÇn dinh dìng sÏ ngÊm vµo çc tÇng ®Êt thÊp h¬n vµ bÞ çc tÇng rÔ s©u h¬n cña çc loµi c©y lu niªn gi÷ l¹i vµ cuèi cïng bÞ çc c©y hä ®Ëu cè ®Þnh nit¬ vµ lµm t¨ng ®îc hµm lîng nit¬ cã trong ®Êt. Dù ¸n SFDP xóc tiÕn trång çc lo¹i c©y trång (trong mét sè trêng hîp míi chØ kh¶o s¸t) cã çc hiÖu øng t¬ng tù. Çc ph¬ng ph¸p c¶i t¹o ®é mµu nµy còng cã thÓ lµ trång xen çc lo¹i c©y hä ®Ëu hµng n¨m hoÆc mét h×nh thøc bá ho¸ tham canh vµ ®îc qu¶n lý (vÝ dô nh trång gièng s¾n 3 n¨m hoÆc çc hµng rµo c©y ®îc sö dông ®Ó bá ho¸ c¶i t¹o nh m« t¶ ë trªn).

TriÓn väng l©u dµi vµ trung h¹n cña çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt ë vïng Yªn Ch©u: Lo¹i ®Êt chiÕm u thÕ ë Yªn Ch©u lµ ®Êt do sái, çt bÞ phong ho¸ l©u ngµy, cã hµm lîng ®Êt sÐt cao. Do ®é s©u cña ®Êt nªn ngêi n«ng d©n kh«ng nhËn thÊy ®-îc t¸c ®éng cña sù xãi mßn ®é mµu cña ®Êt ë vïng ®Êt dèc. ThËm chÝ lµ viÖc kiÓm so¸t xãi mßn ®Êt còng ®îc coi lµ vÊn ®Ò quan träng ë çc x· mµ tríc ®©y sù xãi mßn ®Êt lµm t¾c nghÏn çc hÖ thèng thuû lîi. Ngoµi ra, çc c©y trång lo¹i th©m canh ë vïng cao nh c©y mÝa còng lµm cho n«ng d©n nh¹y c¶m víi sù xãi mßn ®Êt vµ mÊt ®é mµu cña ®Êt. Hai yÕu tè nµy gióp khuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n ¸p dông çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt.

Nhng mÆt kh¸c, do ¸p lùc cña viÖc t¨ng d©n sè ®èi víi kh¶ n¨ng khai th¸c cña çc çnh ®ång ë vïng cao, nªn cã mét sè ngêi vÉn ph¶n ®èi viÖc chÊp nhËn mÊt ®Êt do trång çc hµng rµo c©y, thËm chÝ c¶ khi kh¶ n¨ng gi÷ ®Êt cña çc hµng rµo c©y nµy ®îc chøng tá chØ sau 2 n¨m. ¸p dông ph¬ng ph¸p ruéng bËc thang nhá ®îc xÕp lµ ph¬ng ph¸p cã kh¶ n¨ng

of 57

thay thÕ cho ph¬ng ph¸p trªn vµ ®îc çc c«ng ty ®êng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi b»ng çch t¹o çc luèng däc theo çc ®êng b×nh ®é ®Ó chèng mÊt ®Êt. §Æc biÖt lµ viÖc håi phôc çc phÇn rÔ cßn l¹i cña çc lo¹i c©y trång däc theo çc ®êng b×nh ®é còng cã thÓ t¹o nªn nh÷ng hµng rµo thùc vËt. Tuy nhiªn hiÖu qu¶ cña nã còng kh«ng râ rµng, nÕu nh trong çc phÇn cßn l¹i cña c©y trång nµy cã s©u bÖnh th× sÏ cã nhiÒu cá d¹i mäc lªn, nÕu kh«ng ®èt bá chóng vµ cuèi cïng th× ph¬ng ph¸p kiÓm so¸t xãi mßn ®Êt cã hiÖu qu¶ lµ ph¬ng ph¸p ruéng bËc thang nhá. Çc líp phñ c©y trång còng ph¶i cã kh¶ n¨ng tèt lµ cµng l©u ®ßi hái lao ®éng trong giai ®o¹n cao ®iÓm cµng tèt vµ mang l¹i lîi nhuËn râ rµng. Tuy nhiªn, còng kh«ng thÓ biÕt râ lµ liÖu çc líp phñ c©y trång nµy cã kh¶ n¨ng t¹o thµnh líp phñ ®ñ dµy ®Ó ng¨n chÆn ®îc xãi mßn ®Êt trong giai ®o¹n ®Çu mïa ma hay kh«ng.

ViÖc c¶i t¹o ®é mµu cña ®Êt lµ mét vÊn ®Ò quan träng ë tÊt c¶ çc vïng cao do n«ng d©n thêng ¸p dông biÖn ph¸p bá hãa ®Ó t¨ng ®é mµu cña ®Êt. Hµm lîng ®Êt sÐt cao trong ®Êt gi¶i thÝch ®îc tiÒm n¨ng lín t¨ng kh¶ n¨ng sö dông níc vµ ®é mµu b»ng çch t¨ng hµm lîng çc chÊt h÷u c¬ (phøc hîp ®Êt sÐt-mïn). Trong nhiÒu trêng hîp, n«ng d©n ë Yªn Ch©u trång c©y s¾n 3 n¨m ®Ó phôc håi ®Êt, vÝ dô nh trång s¾n phñ 50% diÖn tÝch çc c©y mµu. Tuy nhiªn do thÞ trêng s¾n bÞ ®×nh trÖ, nªn cã thÓ dÉn ®Õn gi¶m nhu cÇu trång s¾n vµ t¨ng thªm nhu cÇu trång ng« ë nh÷ng n¬i mµ c©y s¾n bÞ rót bít. Do ®ã c¶ ph¬ng ph¸p gi¶m nhu cÇu bá ho¸ hoÆc trång s¾n ®Òu ®îc ngêi n«ng d©n tiÕp nhËn.

TriÓn vßng dµi h¹n vµ trung h¹n cña çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt ë vïng Tña Chïa: ë çc x· thuéc vïng dù ¸n t¹i Tña Chïa, ¸p lùc vÒ d©n sè ë vïng cao thÊp h¬n, vµ çc chu kú bá ho¸ phæ biÕn h¬n. ë ®©y, çc hµng rµo c©y cã thÓ ph¸t triÓn thµnh çc hÖ thèng bá ho¸ ®îc qu¶n lý, cã kh¶ n¨ng gi¶m chu kú bá ho¸. Sù gi¶m chu kú bá ho¸ sÏ dÉn ®Õn lµm t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt ë vïng cao. Tuy nhiªn çc hµng rµo c©y c¹nh tranh víi ph¬ng ph¸p ®èt ngÉu nhiªn çc thµnh phÇn h÷u c¬, lµ ph¬ng ph¸p t¹o ra kh¶ n¨ng t¨ng n¨ng suÊt ®Êt trong mét thêi gian ng¾n mét çch hiÖu qu¶ (kho¸ng ho¸ çc thµnh phÇn dinh dìng trong ®Êt) vµ gi¶m çc ®ßi hái vÒ lao ®éng, vµ chØ trong mét thêi gian rÊt dµi nã míi thÓ hiÖn çc ¶nh hëng xÊu (gi¶m çc thµnh phÇn h÷u c¬).

Cã vÎ nh cã rÊt Ýt çc ph¬ng ph¸p thay thÕ cho çc hµng rµo c©y: do ngêi H` mong kh«ng thÝch ¨n s¾n nªn lo¹i c©y trång nµy kh«ng cã nhiÒu kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®Êt trong çc mïa tiÕp theo. ViÖc chó ý tíi ph¬ng ph¸p ruéng bËc thang bÞ h¹n chÕ do ®ßi hái lao ®éng ®Çu vµo nhiÒu h¬n so víi ph¬ng ph¸p chuÈn bÞ ®Êt ®ang phæ biÕn trong khi ë vïng cao cã Ýt lao ®éng. ë çc vïng ®Êt cã ®é pH cao h¬n (®Êt trªn nÒn ®¸ v«i), ®Ëu ®îc trång xen víi s¾n. ë mét sè vïng, viÖc h×nh thµnh ®¸ v«i h¹n chÕ sù xãi mßn ®Êt. ë çc vïng ®Êt cã tÝnh axÝt cao h¬n, th× n¨ng suÊt ®Ëu trång rÊt thÊp. Dù ¸n SFDP ®ang cè g¾ng x¸c ®Þnh çc loµi c©y hä ®Ëu cã kh¶ n¨ng gi÷ a xÝt ®Ó c¶i t¹o ®Êt.

2.2. Th©m canh c©y trång ë vïng cao

HiÖn nay, kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc vïng cao ®Òu sö dông hÕt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt bÒn v÷ng cña chóng. N©ng cao n¨ng suÊt c©y trång (t¨ng n¨ng suÊt/ 1ha) th«ng qua viÖc ®a vµo trång çc gièng míi lµ viÖc cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®îc. ViÖc t¨ng n¨ng suÊt sÏ bï l¹i phÇn nµo cho çc diÖn tÝch ®Êt Ýt mµu mì ®· mÊt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt còng nh cho ¸p lùc ngµy cµng t¨ng cña d©n sè trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch. ViÖc t¨ng n¨ng suÊt c©y trång cµng m¹nh th× cµng cã nhiÒu kh¶ n¨ng n©ng cao kh¶ n¨ng tù cung l¬ng thùc vµ t¨ng thu nhËp hé gia ®×nh.

ChiÕn lîc b¶o vÖ ®Êt vïng cao ë Yªn Ch©u (YC) vµ Tña Chïa (TC):

C«ng nghÖ ë YC ë TC Ghi chó vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a çc ®Þa ph¬ng

- X¸c ®Þnh tÝnh phï hîp cña çc loµi trång lµm hµng rµo c©y vµ kü thuËt trång vµ x¸c ®Þnh çch thøc khuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n thùc hiÖn

x x Çc loµi kh¸c nhau gi÷a çc vïng

- X¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p kiÓm so¸t xãi mßn ®Êt thay thÕ cho ph¬ng ph¸p trång hµng rµo c©y nh ruéng bËc thang nhá, trång xen c©y ®Ëu, vµ trång çc líp phñ c©y trång

x x Ruéng bËc thang ®îc chó träng ë çc vïng h¹n chÕ kh¶ n¨ng vËn chuyÓn.

- X¸c ®Þnh çc ph¬ng ¸n c¶i t¹o ®Êt (trång xen c©y hä ®Ëu, çc c©y che, trång c©y s¾n 3 n¨m, bá hãa ®· ®îc c¶i t¹o, qu¶n lý çc chÊt h÷u c¬

x x C©y s¾n kh«ng phï hîp víi ngêi H` mong ë TC

of 57

Çc ho¹t ®éng cã liªn quan tíi viÖc ®a çc gièng míi vµo trång cã mét u ®iÓm lµ chóng cã kÕt qu¶ râ rµng vµ do ®ã cã thÓ ®ãng vai trß nh mét bíc khëi ®Çu cho çc ch¬ng tr×nh c¶i t¹o cã tÝnh l©u dµi vµ cã kÕt qu¶ Ýt nhËn thÊy h¬n vÒ mÆt l©m nghiÖp vµ b¶o vÖ ®Êt. H¬n n÷a çc ®¬n vÞ khuyÕn n«ng ë ®Þa ph¬ng cã thÓ dÔ dµng ®¶m nhËn çc ho¹t ®éng nµy, mµ chñ yÕu lµ çc ho¹t ®éng ph©n phèi gièng.

§èi víi ngêi Th¸i, s¾n vµ lóa n¬ng lµ çc lo¹i c©y trång chÝnh ë vïng cao. HiÖn nay, n¨ng suÊt cña çc gièng c©y trång chÝnh thêng ®îc trång ë vïng cao (nh çc gièng c©y truyÒn thèng ®· bÞ tho¸i hãa) rÊt thÊp, do ®ã viÖc ®a çc gièng míi cã thÓ sÏ cho n¨ng suÊt cao. Çc gièng ngò cèc, lóa n¬ng, s¾n ®· ®îc c¶i t¹o c©y trång ®îc khuyÕn khÝch. Çc gièng ngò cèc ng¾n ngµy vµ chÞu ®îc h¹n kh«ng chØ cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®é æn ®Þnh vÒ n¨ng suÊt mµ cßn cã kh¶ n¨ng t¨ng tÝnh th©m canh cña c©y trång ë vïng cao lªn ®Õn 2 vô. ViÖc khuyÕn khÝch trång c©y ngò cèc mïa thø 2 ë vïng cao lµ mét ph¬ng ph¸p quan träng lµm t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt.

So víi ®Êt trång lóa, th× viÖc s¶n xuÊt trªn ®Êt vïng cao cã nhiÒu rñi ro h¬n. Çc ®ît h¹n h¸n theo mïa ®· lµm cho ngêi n«ng d©n thÊy r»ng trong çc lo¹i c©y ®ßi hái chi phÝ ®Çu vµo cao, cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao kh«ng ®îc phï hîp l¾m. ë vïng cao, ngµy cµng cã nhiÒu n«ng d©n trång çc lo¹i c©y trång cã n¨ng suÊt cao, nhng hä l¹i rÊt Ýt sö dông ph©n bãn. NÕu xÐt vÒ l©u dµi, th× t×nh tr¹ng nµy sÏ dÉn ®Õn lµm gi¶m ®é mµu cña ®Êt ®îc che ®Ëy bëi kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao cña çc gièng c©y trång míi cho ®Õn khi mµ sù c¹n kiÖt ®é mµu cña ®Êt, nhng l¹i ®îc béc lé. Do ®ã viÖc xóc tiÕn sö dông ph©n bãn lµ rÊt quan träng. §èi víi mét sè vïng cao mµ ë ®ã kh¶ n¨ng khai th¸c níc dÔ dµng th× ®· cã mét sè ph-¬ng ¸n thÝch hîp cho viÖc trång c©y vô 2 trªn ®Êt trång lóa. TÝnh phï hîp cña çc lo¹i c©y ¨n qu¶ sÏ ®îc th¶o luËn riªng ë phÇn díi ®©y.

TriÓn väng l©u dµi vµ trung h¹n ®èi víi Yªn Ch©u: Kh¶ n¨ng khai th¸c thÞ trêng ë Yªn Ch©u sÏ x¸c ®Þnh mét çch réng h¬n viÖc sö dông tèi u ®Êt vïng cao vµ do ®ã x¸c ®Þnh çc m« h×nh c©y trång trong t¬ng lai. Cïng víi sù ph¸t triÓn thÞ tr-êng gièng, c©y ngò cèc lµ c©y trång cã nhiÒu tiÒm n¨ng nhÊt. Thêi ®iÓm b¸n m¹nh nhÊt lµ vµo th¸ng 8, th¸ng 9 vµ sau ®ã møc b¸n l¹i t¨ng lªn vµo th¸ng 12. ThÞ trêng s¾n còng cã kh¶ n¨ng t¨ng theo chiÒu híng t¨ng tèc ®é b¸n trong kho¶ng tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng 3. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ 1 kg ngò cèc thÊp h¬n, nªn ®Çu vµo lao ®éng ®îc ®ßi hái ®Ó thu ho¹ch trªn mçi ®¬n vÞ ®Çu ra tÝnh b»ng tiÒn sÏ lµm cho c©y s¾n ®øng hµng thø 2 sau c©y ngò cèc. Çc c©y c«ng nghiÖp nh c©y cµ phª hoÆc c©y mÝa sÏ chØ t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®èi víi trêng hîp sö dông çc kho¶n tÝn dông cña ChÝnh phñ. Trong trêng hîp dïng vèn t nh©n ®Ó ®Çu t, th× kh«ng thÓ trång çc lo¹i c©y nµy ®îc.

TÇm quan träng cña c©y lóa n¬ng sÏ gi¶m ®¸ng kÓ theo sù ¶nh hëng cña thÞ trêng vµ kh¶ n¨ng b¸n lóa ®Ó tiªu dïng so víi çc lo¹i c©y trång kh¸c ®ßi hái kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt vµ lao ®éng nhiÒu h¬n nh c©y ngò cèc. Tuy nhiªn, çc gièng ®Æc biÖt vÉn gi÷ nguyªn tÇm quan träng (vÝ dô nh lóa nÕp dïng ®Ó ¨n tÕt) vµ sÏ cã vai trß gi¶m nguy c¬ thiÕu g¹o vµ do ®ã sÏ chøng tá sù tham gia cña dù ¸n SFDP vµo viÖc x¸c ®Þnh çc gièng ®· ®îc c¶i tiÕn.

§èi víi çc c©y tinh bét th©n cñ (nh s¾n, khoai lang, khoai sä) hiÖn ®ang cã nhiÒu kh¶ n¨ng t¨ng cao n¨ng suÊt. Tuy nhiªn trong n¨m 1998, cã mét gièng s¾n ph¸t triÓn nhanh cña Trung quèc ®· ®îc trång thö nghiÖm ë S¬n La vµ sÏ ®îc ®a vµo trång ë vïng dù ¸n trong n¨m 1999 díi sù gi¸m s¸t chÆt chÏ, do ë nhiÒu níc c©y s¾n ®îc xem nh lµ loµi g©y suy tho¸i ®Êt nghiªm träng.

TriÓn väng l©u dµi vµ trung h¹n ë Tña Chïa: ë Tña Chïa vÊn ®Ò tù cung l¬ng thùc quan träng h¬n nhiÒun do sù hoµ nhËp víi thÞ trêng cßn rÊt thÊp. VÒ l©u dµi th× c©y ngò cèc sÏ tiÕp tôc ®ãng vai trß lµ c©y l¬ng thùc chÝnh víi c©y lóa lµ nguån cung cÊp ngò cèc chÝnh vµ bæ sung thªm cho sù ®a d¹ng ho¸ rñi ro. Çc gièng míi cho c¶ hai vô mïa ë vïng cao sÏ chØ thµnh c«ng nÕu chóng cho phÐp cêng ®é s¶n xuÊt thÊp. Trång xen hai vô trªn ®Êt vïng cao cã vÎ nh kh«ng cã tiÒm n¨ng do thiÕu nguån cung cÊp níc l©u dµi ë lo¹i ®¸ v«i (®Êt karst).

Çc lo¹i ®Ëu ¨n ®îc vµ gièng job’s tears lµ nh÷ng nguån cung cÊp pr«tªin chÝnh ë Tña Chïa. Cã rÊt nhiÒu loµi cã kh¶ n¨ng trång xen canh vµ gèi vô (relay cropping) tuú theo chÊt lîng ®Êt (vÝ dô nh: gièng Phaseolus ssp thÝch hîp víi ®Êt cã ®é axit thÊp/gièng job’s tears vµ Mucuna ssp thÝch hîp víi çc lo¹i ®Êt Ýt mµu mì h¬n). Çc gièng cã s½n cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi çc biÕn ®æi vÒ thêi tiÕt, thêng lµ yÕu tè giíi h¹n çc ph¬ng ¸n lùa chän viÖc ®a vµo trång çc gièng míi cã n¨ng suÊt cao h¬n. Nh÷ng kinh nghiÖm tèt nhÊt cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh vµ ®îc thóc ®Èy th«ng qua viÖc chó träng vµo çc ®Æc trng vÒ c¶i t¹o ®Êt.

ViÖc thóc ®Èy çc quy t¾c ch¨n th¶ lµ mét ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt quan träng ®èi víi mäi lo¹i h×nh th©m canh ë vïng cao mµ chóng cã kh¶ n¨ng t¨ng thªm thêi vô mïa canh t¸c.

of 57

2.3. Th©m canh çc c©y hoa mµu trªn ®Êt trång lóa

Ngêi ta hy väng lµ viÖc th©m canh c©y hoa mµu sÏ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®Õn çc vô lóa. TÝnh æn ®Þnh vÒ n¨ng suÊt phô thuéc vµo tÝnh æn ®Þnh cña kh¶ n¨ng khai th¸c níc vµ çc kinh nghiÖm qu¶n lý tèt cho phÐp th©m canh s¶n xuÊt lóa còng nh t¨ng vßng quay mïa vô.

ViÖc th©m canh c©y lóa b»ng çch sö dông çc gièng lóa ®· ®îc c¶i t¹o dÉn ®Õn t¨ng cao n¨ng suÊt. VÝ dô nh c©y lóa ë Tña Chïa, n¨ng suÊt dù tÝnh lµ 2 tÊn/ha ®èi víi mét gièng lóa th«ng thêng ®· t¨ng lªn ®Õn 5,5 tÊn ha ®èi víi gièng lóa ®· ®îc c¶i t¹o D36-1. Ngoµi ra, viÖc t¨ng n¨ng suÊt cña çc c©y mµu chÞu kh«, mau lín cho phÐp sö dông ®Êt trång lóa ®Ó trång xen vô thø 2 (vô tríc ®«ng xu©n) hoÆc ®èi víi mét sè trêng hîp thËm chÝ cßn cho phÐp trång xen vô thø 3 (vô ®«ng) vÝ dô nh c©y khoai t©y.

ViÖc lùa chän gièng vµ c©y mµu dùa trªn çc yªu cÇu ®a ra tõ lóc lËp kÕ ho¹ch th«n b¶n. Dù ¸n SFDP sÏ tæng hîp çc yªu cÇu nãi trªn víi çc kiÕn thøc thu ®îc tõ çc t¹p chÝ míi, çc kinh nghiÖm thµnh c«ng cña çc chuyªn gia dù ¸n vµ m¹ng l-íi cña hä còng nh çc gîi ý cña ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng trung ¬ng. H¬n n÷a, dù ¸n SFDP cßn lùa chän çc gièng/ c©y mµu ®· ®îc trång thö nghiÖm/ hoÆc tr×nh diÔn ®· ®îc phÇn lín n«ng d©n sö dông vµ ®· chøng minh ®îc tÝnh thµnh c«ng. §èi víi çc c©y mµu vô ®«ng xu©n, çc lo¹i gièng/ c©y mµu ®¹t ®îc çc ®iÒu kiÖn nªu trªn gåm: c©y lóa n¬ng, c©y ng«, ®Ëu t-¬ng, l¹c vµ "®Ëu mung". Tû sè gi÷a chi phÝ vµ lîi nhuËn vÉn cao (mÆc dï cã thÊp h¬n so víi çc gièng cò), thËm chÝ lµ ë møc ®Çu vµo trung b×nh vµ rñi ro s¶n xuÊt ®èi víi c©y lóa ë vïng cao thÊp h¬n. Do ®ã nhãm n«ng d©n nghÌo vÉn cã thÓ ¸p dông c«ng nghÖ nµy.

Çc c©y mµu ®Æc thï mµ chóng chØ høa hÑn cho mét thÞ trêng nhá vµ ®ßi hái vèn ®Çu t/1 ®¬n vÞ diÖn tÝch kh¸ cao (vÝ dô nh cÇn ®Çu t 5 triÖu ®ång/ 1ha mÝa so víi 2 triÖu/ 1 ha c©y ®Ëu nµnh, hoÆc díi 1 triÖu ®ång/ 1 ha ng«) vµ chØ thÝch hîp víi nhãm n«ng d©n kh¸ gi¶ sÏ kh«ng ®îc dù ¸n cho trång thö nghiÖm hoÆc xóc tiÕn. Vô ®«ng (vô thø 3) trång c©y khoai t©y h¬i cã tÝnh ngo¹i lÖ, do nã ®ang trong giai ®o¹n ph¸t triÓn tõ mét lo¹i s¶n phÈm ®Æc thï sang lo¹i rau dïng thêng ngµy ë vïng ®ång b»ng vµ thÞ trêng cho c©y "khoai t©y table" cã vÎ rÊt hÊp dÉn tuy vÉn cßn nhá. Kh¸ thu hót, nhng ®îc b¶o vÖ b»ng çc sè nh©n (multipliers) lµ thÞ trêng khoai t©y gièng.

ThÞ trêng rau ®Þa ph¬ng hiÖn ®ang ph¸t triÓn rÊt nhanh, víi gi¸ ®îc tr¶ rÊt cao cho çc lo¹i rau cñ (non-leaf vegentables) Çc lo¹i c©y mµu còng cã thÓ c¹nh tranh ë møc ®é th©m canh võa ph¶i.

ViÖc th©m canh s¶n xuÊt çc c©y mµu trªn ®Êt trång lóa kÐo theo viÖc sö dông thuèc trõ s©u ë mét møc ®é nµo ®ã. KiÕn thøc vÒ çc ph¬ng ¸n phßng trõ s©u h¹i tæng hîp (IPM) rÊt quan träng ®èi víi ngêi n«ng d©n c¶ vÒ mÆt m«i trêng lÉn tÝnh kinh tÕ.

TriÓn väng l©u dµi vµ trung h¹n ®èi víi vïng Yªn Ch©u: Sù quan t©m chó ý ®Õn çc gièng míi sö dông cho th©m canh trªn ®Êt trång lóa lµ rÊt lín vµ viÖc th©m canh ®· ®îc tiÕn hµnh. TÝnh cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hµnh liªn kÕt qu¶n lý (vÝ dô nhcïng qu¶n lý níc, thùc thi çc qui chÕ vÒ ch¨n th¶) sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tÊt c¶ çc nhãm n«ng d©n cïng ¸p dông

ChiÕn lîc cña dù ¸n SFDP ®èi víi viÖc th©m canh ë vïng cao cho Yªn Ch©u (YC) vµ Tña Chïa (TC)

C«ng nghÖ ë YC ë TC Ghi chó vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a çc vïng

- §a vµo trång çc gièng ngò cèc ®· ®îc c¶i t¹o (chÞu kh«, nhanh trëng thµnh, n¨ng suÊt cao), çc gièng ng«

x x

- §a vµo trång gièng ng« vô 2 ë vïng cao x §iÒu kiÖn khÝ hËu kh«ng phï hîp ë TC

- Xóc tiÕn viÖc sö dông ph©n bãn ë vïng cao x ë TC, thËm chÝ lµ viÖc dïng ph©n bãn cho c©y lóa còng kh«ng phæ biÕn

- §a vµo trång çc gièng s¾n ®· ®îc c¶i t¹o x Kh«ng phï hîp víi ngêi Hmong

- C¶i t¹o çc c©y lóa vïng cao x Kh«ng cã tÝnh c¹nh tranh khi c©y lóa ®· ®ñ ®Ó ®¸p øng viÖc tù cung l¬ng thùc

of 57

çc gièng míi, ®Æc biÖt lµ ®èi víi çc gièng lóa. Cïng víi sù t¨ng s¶n lîng g¹o quèc gia vµ nguån cung cÊp g¹o cho xuÊt khÈu, ®ång thêi víi viÖc c¶i t¹o çc hÖ thèng ®êng giao th«ng, møc ®é cÇn thiÕt cña viÖc tù cung g¹o ë ®Þa ph¬ng sÏ gi¶m xuèng. Çc khu vùc cã ®êng giao th«ng tèt nh Yªn Ch©u sÏ ph¸t triÓn çc nguån protein cã gi¸ trÞ cao h¬n (l¹c, ®Ëu t¬ng, ®Ëu mung) vµ viÖc lµm vên mang tÝnh thÞ trêng (market gardening). Çc lo¹i rau cã l¸ sÏ bÞ h¹n chÕ ë thÞ trêng ®Þa ph¬ng, nhng çc lo¹i rau cñ (nh da chuét, qu¶ bÝ, khoai t©y vµ cµ tÝm) cã tiÒm n¨ng víi tíi çc thÞ trêng ë vïng ®ång b»ng. §Æc biÖt lµ viÖc s¶n xuÊt rau vµo mïa hÌ sÏ cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn do cã ®iÒu kiÖn khÝ hËu thuËn lîi cña vïng miÒn nói (l¹nh vÒ ®ªm) vµ kh¶ n¨ng cho chÊt lîng tèt h¬n víi hµm lîng ®êng vµ a xÝt cao. HiÖn nay h¹n chÕ chÝnh ®èi víi vô xu©n vµ vô ®«ng (çc vô vµo mïa kh«) râ rµng lµ kh¶ n¨ng khai th¸c níc kh«ng æn ®Þnh vµ nguy c¬ h¹n h¸n cao. ViÖc trång c©y mµu ®ang bÞ h¹n chÕ do ®ßi hái vÒ lao ®éng hoÆc do ®Çu t cã liªn quan ®Õn viÖc khai th¸c níc vµ kh¶ n¨ng cung cÊp níc cña vïng thîng nguån.

TriÓn väng l©u dµi hoÆc trung h¹n ®èi víi vïng Tña Chïa: Víi diÖn tÝch trång lóa rÊt Ýt vµ sù hoµ nhËp víi thÞ trêng bÞ h¹n chÕ, viÖc tù cung l¬ng thùc (c©y ng« vµ g¹o) ë Tña Chïa sÏ x¸c ®Þnh sù lùa chän c©y trång trong giai ®o¹n tíi. ViÖc s¶n xuÊt çc nguån cung cÊp tinh bét vµ protein theo ®Þnh híng cña thÞ trêng ®· ®îc dù kiÕn mang tÝnh dµi h¹n, viÖc s¶n xuÊt rau cã thÓ sÏ bÞ h¹n chÕ h¬n ë thÞ trêng ®Þa ph¬ng.

Mét lÇn n÷a, viÖc xóc tiÕn çc qui chÕ ch¨n th¶ ®ang lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®èi víi viÖc th©m canh ®Êt trång lóa mµ sÏ dÉn tíi viÖc t¨ng thªm vô mïa.

2.4. Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ vµ çc lo¹i c©y lu niªn kh¸c

Còng nh ë phÇn lín çc níc ch©u ¸, n«ng d©n vµ çc c¬ quan chÝnh phñ hy väng rÊt nhiÒu vµo viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt hoa qu¶. ViÖc t¨ng nhu cÇu vÒ hoa qu¶ t¬i cïng víi viÖc ®¶m b¶o quyÒn së h÷u ®Êt ®ai ë vïng cao ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ®a vµo/ ®a d¹ng ho¸ vµ më réng s¶n xuÊt hoa qu¶ ë çc huyÖn thuéc vïng dù ¸n.

Yªn Ch©u ®· lµ vïng s¶n xuÊt hoa qu¶ næi tiÕng. Çc c©y ¨n qu¶ ®· ®îc trång tõ çch ®©y 30 n¨m, trong çc khu vên gia ®×nh nhá, cho ®Õn khi trong vên kh«ng cßn chç trèng n÷a. Do trong nhiÒu n¨m qua, s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ bÞ gi¶m sót nghiªm träng nªn ®ßi hái ph¶i c¶i tiÕn çch qu¶n lý çc khu vên gia ®×nh hiÖn cã. Trong 5 n¨m trë l¹i ®©y, cïng víi viÖc çc khu vên gia ®×nh hÕt chç trèng, viÖc më réng ®Êt tiÕp tôc ph¸t triÓn ra çc khu vên ë miÒn nói, thuéc vïng s©u vïng xa theo quyÒn së h÷u ®Êt ®ai. Çc gièng c©y n«ng d©n thêng chän bao gåm c©y mËn cã gi¸ trÞ thÊp h¬n, qu¶ m¬, me vµ xoµi xanh cã gi¸ trÞ cao h¬n, nh·n vµ v¶i. ViÖc chän lùa çc gièng ®· ®îc c¶i t¹o, ®¶m b¶o chÊt lîng do çc vên ¬m ®Þa ph¬ng ®¶m nhiÖm vµ çc ph¬ng ¸n chän lùa tríc cã liªn quan b»ng çch ghÐp cµnh còng cã thÓ t¨ng ®¸ng kÓ n¨ng suÊt.

ViÖc më réng vµ ph¸t triÓn trång c©y ¨n qu¶ ®îc thóc ®Èy, lµ nhê nã cã kh¶ n¨ng ®em l¹i nhiÒu lîi nhuËn, còng nh nhê nhu cÇu ®a d¹ng ho¸ c©y trång trong m«i trêng cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt biÕn ®éng m¹nh (vÝ dô nh mét n¨m "mÊt mïa g¹o" thêng x¶y ra ®ång thêi víi n¨m "®îc mïa xoµi"). ViÖc ®a çc gièng míi vµo trång cã thÓ sÏ bæ sung thªm cho chiÕn lîc

ChiÕn lîc cña dù ¸n SFDP ®èi víi viÖc th©m canh ®Êt trång lóa ë Yªn Ch©u (YC) vµ Tña Chïa (TC)

C«ng nghÖ ë YC ë TC Ghi chó vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a çc ®Þa ph¬ng

- §a vµo trång çc gièng lóa ®· ®îc c¶i t¹o (chÞu kh«, nhanh lín, n¨ng suÊt cao)

X x

- §a vµo trång çc gièng ngò cèc ®· ®îc c¶i t¹o nh mét c©y mµu phô (vô 2) ®Ó ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc

x ViÖc tù cung c©y ngò cèc chØ lµ vÊn ®Ò cña riªng Tña Chïa

- §a vµo trång çc c©y hä ®Ëu vµ gièng ng« ngät) çc c©y mµu kh¸c ®Ó ®a d¹ng ho¸ vßng quay (®Ëu t¬ng, l¹c vµ )

- §a vµo trång çc c©y mµu vô ®«ng (vô 3) (rau, khoai t©y) x x

- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho çc ph¬ng ph¸p phßng trõ s©u h¹i tæng hîp (IPM)

x Kh«ng sö dông thuèc trõ s©u ë TC

§a çc thµnh ph©n h÷u c¬ vµo ®Êt trång lóa x

of 57

gi¶m rñi ro. Çc vên c©y ¨n qu¶ cã ý nghÜa quan träng, nã ®ãng vai trß nh "mét sù ®¶m b¶o cho tuæi giµ" do chóng ®ßi hái Ýt lao ®éng, nhng l¹i cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cao. Tuy nhiªn, viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y ¨n qu¶ kh«ng m¹nh do çc h¹n chÕ vÒ ®Çu t vèn. Trong khi kh¶ n¨ng cho lîi nhuËn cña çc c©y ¨n qu¶ hiÖn cã lµ kh¸ cao so víi çc c©y hoa mµu n«ng nghiÖp kh¸c th× n¨ng suÊt thÊt thêng, çc rñi ro qu¶n lý cao do sù më réng ®Êt vïng cao ®îc nu«i dìng b»ng níc ma vµ thÞ trêng cha ch¾c ch¾n trong t¬ng lai sÏ cã kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh tèc ®é ph¸t triÓn trång c©y ¨n qu¶ ë møc ®é võa ph¶i.

ë Tña Chïa, viÖc trång chÌ còng ®îc ngêi n«ng d©n xem lµ mét ho¹t ®éng tèt nh»m ®a d¹ng ho¸ c©y trång. Cã mét sè n«ng trêng chÌ ®· ®îc thiÕt lËp tõ nh÷ng n¨m 1970. HiÖn nay viÖc giao ®Êt cho tõng ç nh©n cã quyÒn së h÷u sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thö nghiÖm çc n«ng trêng chÌ ®îc qu¶n lý theo çch c¶i tiÕn.

TriÓn väng dµi h¹n vµ trung h¹n ®èi víi Yªn Ch©u: N«ng d©n thêng chó träng chÝnh ®Õn hoa qu¶ nh çc lo¹i c©y c«ng nghiÖp, víi çc lo¹i hoa qu¶ cã gi¸ trÞ thÊp vµ thÞ trêng nhá, th× cã tiÒm n¨ng thÊp h¬n (nh m¬, mËn,me). Çc c¬ héi tiÕp thÞ thay ®æi rÊt nhiÒu vµ cã thÓ t¹m thêi lµm thay ®æi møc ®é a thÝch (vÝ dô nh cuèi n¨m 1998 nhu cÇu vÒ qu¶ me cã vÎ m¹nh). MÆc dï xoµi cã n¨ng suÊt biÕn ®éng m¹nh, nhng vÞ trÝ tæng thÓ cña nã trong thÞ trêng l¹i cao h¬n, do tiÒm n¨ng thÞ trêng hoa qu¶ xanh lín. Qu¶ bëi cã thø tù ë møc võa ph¶i, qu¶ v¶i vµ nh·n cã thø tù cao nhÊt. ViÖc ®a vµo trång çc gièng/ loµi míi cã vÎ cã tiÒm n¨ng. Song ë trung t©m hoa qu¶ Phó Hé chØ cã s½n mét sè lo¹i h¹t gièng, cßn mét sè gièng míi cã thÓ sÏ ph¶i nhËp khÈu. Kh¶ n¨ng x©y dùng mét vên ¬m vµ chiÕt cµnh do ®Þa ph¬ng qu¶n lý lµ çc ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ph©n phèi gièng víi chi phÝ thÊp.

TriÓn väng dµi h¹n vµ trung h¹n ®èi víi Tña Chïa: Do thêi tiÕt vµ kh¶ n¨ng khai th¸c thÞ trêng kÐm h¬n, viÖc s¶n xuÊt hoa qu¶ cã h¹n chÕ h¬n ë Yªn Ch©u. Tuy nhiªn, mét sè thµnh c«ng cña mét sè vïng cã kh¶ n¨ng khai th¸c tèt h¬n ®· lµm t¨ng thªm mèi quan t©m ®Õn c©y v¶i vµ c©y nh·n, mµ c¶ hai lo¹i qu¶ nµy chØ cã rÊt Ýt ngêi ë ®Þa ph¬ng tiªu dïng. Çc lo¹i qu¶ cã gi¸ trÞ thÊp h¬n cã thÓ dÔ dµng tiªu thô trªn thÞ trêng ®Þa ph¬ng h¬n. ë çc vïng xa nh Tña Chïa, çc lo¹i qu¶ vµ h¹t (qu¶ cã vá cøng) cã thÓ dÔ dµng lu tr÷ (nh h¹t dÎ, ãc chã, qu¶ hång vµng) cã thÓ sÏ ®îc a chuéng h¬n lµ çc lo¹i qu¶ dïng ®Ó ¨n t¬i.

Khi ®· x¸c ®Þnh ®îc sù ph¸t triÓn vµ ®· thiÕt lËp ®îc thÞ trêng c©y ¨n qu¶ th× cã thÓ chuyÓn giao ®îc c«ng nghÖ ghÐp vµ -¬m c©y ë møc th¬ng m¹i.

C©y chÌ lµ mét lo¹i c©y lu niªn kh¸c ®· ®îc ®a vµo trång ë Tña Chïa tríc ®©y. Tuy nhiªn, nã ®ßi hái ®Çu vµo qu¶n lý cao ®Ó cho n¨ng suÊt cao. Çc khu l©m phÇn hiÖn nay thêng nghÌo nµn lµ do qu¶n lý kÐm trong ®iÒu kiÖn së h÷u kh«ng râ rµng tríc ®©y. Víi viÖc c¶i tiÕn qu¶n lý, cã thÓ ®¹t ®îc çc møc s¶n xuÊt trung b×nh.

2.5. Th©m canh vµ më réng ch¨n nu«i gia sóc

Ch¨n nu«i gia sóc lµ ph¬ng ph¸p quan träng nh»m tù cung thùc phÈm vµ t¨ng thu nhËp n«ng nghiÖp. Çc s¶n phÈm gia

ChiÕn lîc ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ ë Yªn Ch©u (YC) vµ Tña Chïa (TC)

C«ng nghÖ ë YC ë TC Çc ghi chó vÒ çc kh¸c biÖt gi÷a çc vïng

- C¶i thiÖn n¨ng suÊt vµ c¶i tiÕn qu¶n lý cña çc vên c©y ¨n qu¶ hiÖn cã (xoµi vµ çc khu vên hçn hîp)

x Kh«ng cã vên hoa qu¶ ë TC

- §a vµo trång çc gièng c©y ¨n qu¶ ®· ®îc c¶i t¹o (YC: mËn, nh·n, v¶i; TC: ãc chã)

x x

- Thö nghiÖm mét sè gièng míi (YC: bëi, qu¶ hång vµng, qu¶ b¬; TC: v¶i, nh·n, qu¶ hång vµng)

x x

- ChuyÓn giao c«ng nghÖ ¬m c©y vµ ghÐp cµnh

- Thö nghiÖm tiÒm n¨ng c¶i t¹o çc khu trång chÌ hiÖn cã

Kh«ng cã çc n«ng trêng chÌ ë YC

of 57

sóc vÉn ®¹i diÖn cho çc lo¹i hµng ho¸ ®· ®îc thÞ trêng ho¸ chÝnh vµ cã vai trß quan träng trong viÖc tiÕt kiÖm. B¶ng 4 ®-a ra mét tæng quan chung vÒ çc nguån cung cÊp gia sóc hiÖn cã ë çc vïng dù ¸n.

PhÇn ®ãng gãp cña ch¨n nu«i gia sóc vµo thu nhËp cã thÓ t¨ng lªn theo hai çch sau ®©y: hoÆc t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trªn mét loµi gia sóc (th©m canh) hoÆc t¨ng sè çc loµi (expansion). Hai c©u hái chÝnh rÊt quan träng ®îc ®Æt ra. Thø nhÊt lµ, lo¹i gia sóc nµo cã nhiÒu høa hÑn nhÊt? thø hai lµ, ph¶i ®Þnh râ ®îc nh÷ng h¹n chÕ nµo lµ nguyªn nh©n chÝnh h¹n chÕ ho¹t ®éng th©m canh vµ më réng ch¨n nu«i gia sóc vµ gi¶i quyÕt chóng. Çc vÊn ®Ò nµy cã thÓ cã nhiÒu kh¶ n¨ng liªn quan tíi chän gièng, vÊn ®Ò thó y vµ çc khÝa c¹nh vÒ nu«i dìng bao gåm c¶ viÖc th¶ r«ng sóc vËt nu«i ngîc l¹i víi viÖc nu«i nhèt hoÆc x¸c ®Þnh râ çc khu vùc ch¨n th¶ hoÆc çc qui chÕ ch¨n th¶.

Çc ®Æc trng chÝnh cña ch¨n nu«i víi qui m« lín lµ kh¶ n¨ng khai th¸c "thøc ¨n tù do" (cô thÓ lµ thøc ¨n kh«ng cã hoÆc cã chi phÝ c¬ héi rÊt thÊp, vÝ dô nh kh«ng sö dông çc lo¹i thøc ¨n nhiÒu dinh dìng). §èi víi çc loµi nhai l¹i (nh tr©u, bß) th× kh¶ n¨ng khai th¸c thøc ¨n tù do rÊt s½n, do kh«ng hÒ cã bÊt kú h¹n chÕ nµo vÒ diÖn tÝch çc khu vùc ch¨n th¶; ®èi víi lîn th× thøc ¨n tù do bao gåm çc lo¹i s¶n phÈm phô kh«ng cã kh¶ n¨ng sö dông cho môc ®Ých kh¸c hoÆc çc s¶n phÈm chÝnh kh«ng thÓ b¸n ®îc hoÆc kh«ng cã çch lu tr÷ theo çch thÝch hîp.

Th©m canh s¶n xuÊt ®èi víi ch¨n nu«i thêng liªn quan ®Õn sù t¨ng ®Çu vµo ®Ó ®Çu t mua thøc ¨n, nªn ®ái hái ph¶i t¨ng c¶ lao ®éng vµ vèn ®Çu t. Trong giai ®o¹n ®Çu tiªn chuyÓn ®æi tõ ch¨n th¶ tù do sang ch¨n nu«i cã kiÓm so¸t viÖc cho ¨n, hiÖn nay ®· ®îc thùc hiÖn do çc diÖn tÝch ch¨n th¶ trë nªn hiÕm vµ t¨ng diÖn tÝch ®Êt trång mµu: thay v× rµo çc chuång cñi, lîn vµ tr©u ®îc ch¨n nu«i theo kiÓu lïa tõng ®µn, bÞ buéc, bÞ rµo l¹i hoÆc bÞ nhèt ë trong chuång. ë nh÷ng n¬i t¨ng thªm thêi vô, th× cã mét yªu cÇu tèi thiÓu vÒ çc nguyªn t¾c/qui ®Þnh vÒ ch¨n th¶ ë trong lµng.

ë giai ®o¹n thø 2, viÖc ch¨n nu«i sÏ ®îc t¨ng lªn theo sù t¨ng kh¶ n¨ng cung cÊp lao ®éng (t¨ng çc chi phÝ c¬ héi ®èi víi lao ®éng) hoÆc t¨ng sè lîng vËt nu«i trªn mçi hé gia ®×nh. Trong giai ®o¹n nµy, c¶ khÈu phÇn ¨n vµ thµnh phÇn b÷a ¨n còng thay ®æi ®Ó cã b÷a ¨n cã gi¸ trÞ cao h¬n (thøc ¨n kh« h¬n, Ýt chÊt x¬ h¬n, Ýt çc lo¹i thµnh phÇn ®ßi hái ph¶i chuÈn bÞ nhiÒu) thay cho viÖc dïng çc s¶n phÈm phÕ th¶i vµ çc lo¹i c©y d¹i cã hµm lîng dinh dìng thÊp lµm thøc ¨n cho gia sóc. Ngêi n«ng d©n thêng quan t©m tíi viÖc x¸c ®Þnh çc nguån thøc ¨n míi. ViÖc xóc tiÕn t¨ng khÈu phÇn ¨n cho lîn ®· ®îc ®Ò nghÞ ë çc vïng mµ lîn ®îc nu«i ®Ó b¸n ra thÞ trêng. T¨ng khÈu phÇn ¨n cã thÓ lµm t¨ng n¨ng suÊt ®¸ng kÓ.

Tuy nhiªn, th©m canh vµ më réng tÊt c¶ çc lo¹i vËt nu«i phô thuéc chÝnh vµo bé phËn dÞch vô cã chøc n¨ng cung cÊp çc dÞch vô thó y gióp gi¶m kh¶ n¨ng bÞ bÖnh. HiÖn nay, çc dÞch vô thó y thêng do çc tr¹m thó y huyÖn cung cÊp. Çc tr¹m thó y nµy ®ãng vai trß nh mét tr¹m ph¸t thuèc, ngoµi ra çc tr¹m nµy cßn thùc thi çc chiÕn dÞch tiªm phßng 2 lÇn/n¨m, lµ nh÷ng chiÕn dÞch ®îc ChÝnh phñ tµi trî mét phÇn. Khi cã mét vËt nu«i bÞ èm, ngêi thêng rÊt Ýt khi yªu cÇu çc tr¹m thó y huyÖn gióp ®ì, do çch qu¸ xa tr¹m vµ viÖc liªn l¹c l¹i qu¸ khã. Thay v× thÕ, n«ng d©n cã thÓ tr¶ tiÒn mua thuèc ë huyÖn mµ kh«ng cÇn biÕt râ lµ vËt nu«i bÞ m¾c bÖnh g× vµ çc yªu cÇu ®iÒu trÞ nh thÕ nµo, hoÆc ngêi n«ng d©n cã thÓ ®Õn hái kinh nghiÖm cña mét ngêi lµng nµo ®ã mµ hä cho r»ng cã nhiÒu kinh nghiÖm nhÊt vÒ çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thó y. Nh÷ng b¸c sÜ thó y kh«ng chuyªn ë lµng nµy cã møc ®é hiÓu biÕt rÊt kh¸c nhau vÒ thó y vµ thêng chØ cã rÊt Ýt çc c«ng cô phôc vô cho c«ng viÖc nµy vµ kh«ng cho thuèc theo liÒu lîng. ViÖc ®µo t¹o cho çc b¸c sÜ thó y kh«ng chuyªn nµy vµ cung cÊp çc y cô cÇn thiÕt vµ thuèc sÏ gióp t¨ng ®¸ng kÓ hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña hä.

C¨n cø trªn çc h¹n chÕ do ¸p lùc bÖnh tËt g©y nªn vµ çc møc ¨n hiÖn t¹i, viÖc c¶i t¹o vµ gièng kh«ng ph¶i lµ mét u tiªn cña nhãm ®èi tîng. HiÖn cã rÊt nhiÒu gièng lîn ®· c¶i t¹p cã s½n trªn thÞ trêng. §èi víi bß th× ë Yªn Ch©u, Së khuyÕn n«ng thuéc ChÝnh phñ ®ang xóc tiÕn ®a vµo (gièng bß xinh).

Nu«i ong ®· ®îc biÕt ®Õn ë nhiÒu vïng cña dù ¸n, nh mét ho¹t ®éng phô ®îc ®Çu t ®Ó cung cÊp çc s¶n phÈm phôc vô tiªu dïng cña hé gia ®×nh (rîu, thuèc). ViÖc giíi thiÖu ®Ó ¸p dông thö nghiÖm çc kü thuËt nu«i ong ®· ®îc c¶i tiÕn lµ mét ph-¬ng ¸n kü thuËt cã kh¶ n¨ng lµm t¨ng n¨ng suÊt vµ më réng thÞ trêng s¶n phÈm.

Më réng th¶ ç còng ®· cã ë c¶ hai huyÖn. NhiÒu n«ng d©n ®ang b¾t ®Çu ho¹t ®éng nµy, nhng hä cã Ýt kiÕn thøc vÒ qu¶n lý nªn cho kÕt qu¶ thÊp. Cã nhiÒu n«ng d©n ®Ò nghÞ ®îc ®µo t¹o vÒ c¶i t¹o ph¬ng ph¸p nu«i th¶ ç.

B¶ng 4: Ch¨n nu«i ë çc lµng cña dù ¸n ë Yªn Ch©u vµ Tña Chïa

Lo¹i vËt nu«i Sè vËt nu«i trªn 1 hé ë Yªn Ch©u Sè vËt nu«i trªn 1 hé ë Tña Chïa

of 57

LÊy trung b×nh cho çc lµng dù ¸n: 22 lµng ë Yªn Ch©u, 18 lµng ë Tña Chïa; sè liÖu thu thËp n¨m 1998 nhng cã thÓ ph¶n ¸nh sè liÖu ®iÒu tra tríc ®ã.

TriÓn väng l©u dµi vµ trung h¹n cho Yªn Ch©u: ChØ chó träng nhiÒu nhÊt ®Õn nu«i lîn. ViÖc nu«i lîn ë ®©y ®îc t¹o ®iÒu kiÖn do cã chu kú s¶n xuÊt ng¾n vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ trêng dÔ dµng, cã tÝnh kinh tÕ cao. Nh×n chung viÖc nu«i lîn ë ®Þa ph¬ng nµy ®ang ë giai ®o¹n th©m canh ban ®Çu: lîn bÞ buéc hoÆc bÞ nhèt trong chuång, cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi, nhê cho ¨n b»ng çc lo¹i thøc ¨n s½n cã (s¾n vµ/hoÆc ng«). Trong t¬ng lai, sè lîn cã thÓ sÏ t¨ng lªn. §Ó s¶n xuÊt theo ®Þnh híng thÞ trêng th× viÖc thiÕt kÕ ®Ó t¨ng khÈu phÇn ¨n theo çc tiªu chÝ vÒ tµi chÝnh vµ sinh lý häc lµ rÊt quan träng. Kh¶ n¨ng cung cÊp s½n cã cña vËt liÖu nh©n gièng mang l¹i kh¶ n¨ng th©m canh s©u h¬n. Tuy nhiªn, bÖnh tËt ®îc xem nh mét h¹n chÕ chÝnh.

§èi víi môc ®Ých s¶n xuÊt theo thÞ trêng, viÖc ch¨n nu«i gia cÇm (lÊy thÞt vµ trøng) ®îc xÕp vµo hµng thø hai. Thêng th× qui m« s¶n xuÊt ë møc võa ph¶i (2-20 con) vµ do ®ã doanh thu hµng n¨m thêng thÊp h¬n so víi nu«i lîn rÊt nhiÒu.

ViÖc më réng ch¨n nu«i nhiÒu tr©u, bß thêng hiÕm, khi nhiÒu h¬n 1-2 con/1 hé gia ®×nh. ViÖc gi¶m kh¶ n¨ng ch¨n th¶ tù do do giao ®Êt, çc nç lùc ®Ó trång l¹i rõng vµ më réng s¶n xuÊt c©y mµu sÏ giíi h¹n tiÒm n¨ng ph¸t triÓn ch¨n nu«i gia sóc trong thêi gian tíi. Trong bèi c¶nh søc Ðp ®èi víi ®Êt ®ai ngµy cµng t¨ng, th× viÖc ph¸t triÓn çc ®ång cá tù nhiªn sÏ kh«ng thÓ theo kÞp víi møc ®é t¨ng s¶n xuÊt mµu. Th©m canh còng cã thÓ sÏ kh«ng dùa trªn tÝnh kinh tÕ kh«ng thuËn lîi b»ng ch¨n nu«i lîn (vßng quay s¶n xuÊt dµi). ThÞ trêng çc s¶n phÈm s÷a ë ®Þa ph¬ng cã thÓ kh«ng ph¸t triÓn ®îc vµ kh«ng n»m trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn cña Yªn Ch©u hoÆc Tña Chïa. ViÖc gi¶m kh¶ n¨ng ch¨n th¶ còng lµm gi¶m çc ph¬ng ¸n ch¨n th¶ dª tù do, trong khi ®ã nu«i dª tr¾ng trong chuång ®ßi hái ®Çu vµo qu¶n lý cao.

Nu«i ong ®· chøng tá lµ Ýt cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi çc ho¹t ®éng kh¸c, vµ gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ viÖc cung cÊp cac nguån thøc ¨n cho ong quanh n¨m. Nu«i th¶ ç hoµn toµn cã thÓ t¨ng lªn vµ cã kh¶ n¨ng cung cÊp nguån protein quan träng cho thÞ trêng ®Þa ph¬ng.

ChiÕn lîc dµi h¹n/ trung h¹n cho Tña Chïa: C¶ nu«i lîn vµ nu«i tr©u/ bß ®Òu cã vÞ trÝ cao. Lîn thêng ®îc dïng chÝnh cho môc ®Ých "tiÕt kiÖm" vµ cung cÊp ph¬ng ph¸p lu tr÷ ng« qua suèt mïa kh«. Chøc n¨ng tiÕt kiÖm ®îc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, do vßng quay s¶n xuÊt ng¾n vµ kh¶ n¨ng khai th¸c thÞ trêng t¬ng ®èi ch¾c ch¾n vµ æn ®Þnh. Trong thêi gian võa ph¶i (trung h¹n), chØ cã thÓ hy väng vµo çc nç lùc rêi r¹c nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc s¶n xuÊt theo ®Þnh h-íng thÞ trêng. Cïng víi viÖc më réng, ¸p lùc bÖnh tËt sÏ t¨ng lªn vµ trë thµnh mét h¹n chÕ.

Çc loµi gia sóc nhai l¹i lín sÏ cã kh¶ n¨ng më réng 1-2con/1 hé gia ®×nh do viÖc ch¨n th¶ tù nhiªn ë ®©y kh«ng bÞ h¹n chÕ nhiÒu nh ë Yªn Ch©u. ë çc vïng cã Ýt nguån cung cÊp thøc ¨n theo mïa cho lîn, tr©u, bß th× çc hµng rµo c©y trång çc loµi cã kh¶ n¨ng lµm thøc ¨n cho tr©u bß, sóc vËt ®îc chó ý nhiÒu. ViÖc c¶i t¹o çc ®ång cá tù nhiªn cã thÓ sÏ ®ßi hái ®Çu vµo qu¶n lý cao (rµo, ®iÒu chØnh theo mïa tû lÖ sè vËt nu«i) nªn thêng kh«ng cã tÝnh kh¶ thi. Sè lîng dª ch¨n th¶ tù do cã thÓ sÏ t¨ng lªn, mÆc dï chóng cã thÓ sÏ kh«ng t¨ng lªn, nÕu kh«ng g©y çc ¶nh hëng xÊu ®Õn thµnh phÇn rau. ViÖc phæ biÕn çc møc qu¶n lý (møc cho ¨n) thÊp lµ nh÷ng h¹n chÕ chÝnh ®èi víi viÖc c¶i tiÕn nh©n gièng çc lo¹i vËt nu«i.

Th©m canh s¶n xuÊt ong ®îc chó träng thùc hiÖn. S¶n xuÊt ç sÏ ph¸t triÓn chËm vµ sÏ trë thµnh nguån cung cÊp protein quan träng.

Lîn 1,14 1,96

Tr©u 0,89 1,14

Bß 1,05 0,22

Ngùa 0,11 0,78

Dª 0,09 0,23

Gµ 13,55 7,17

ChiÕn lîc ph¸t triÓn s¶n xuÊt ch¨n nu«i ë Yªn Ch©u (YC) vµ Tña Chïa (TC)

C«ng nghÖ ë YC ë TC Ghi chó vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a çc ®Þa ph-

of 57

3. Çc kinh nghiÖm vÒ çc ph¬ng ¸n ®îc thö nghiÖm ë Yªn Ch©u

Trong ch¬ng 2, 5 vïng diÖn tÝch lµm viÖc cña dù ¸n SFDP ®· ®îc m« t¶ chi tiÕt. Trong ®ã gi¶i thÝch râ, lµm thÕ nµo dù ¸n SFDP x©y dùng çc chiÕn lîc cña dù ¸n ë 5 vïng nãi trªn dùa trªn ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i, çc yªu cÇu cña n«ng d©n vµ triÓn väng t¬ng lai ®îc dù kiÕn. Trong ch¬ng nµy çc kinh nghiÖm cña dù ¸n trong 3 n¨m thùc hiÖn dù ¸n ®· ®îc tæng kÕt cho Yªn Ch©u. Çc kinh nghiÖm cña Tña Chïa ®îc m« t¶ trong ch¬ng 4. ViÖc m« t¶ nµy bao qu¸t c¶ nh÷ng thµnh c«ng vµ nh÷ng thÊt b¹i. Çc thµnh c«ng vµ thÊt b¹i nµy t¹o nªn c¨n cø ®Ó ®a ra çc kiÕn nghÞ ë trong ch¬ng 5 vÒ viÖc l«i kÐo hÖ thèng khuyÕn n«ng ë çc lµng kh¸c thùc hiÖn çc kinh nghiÖm nµy vµ lµm thÕ nµo ®Ó tiÕp tôc çc dÞch vô ë çc lµng nµy.

Víi mçi ph¬ng ¸n kü thuËt, ®Òu cã m« t¶ nh÷ng g× mµ ngêi n«ng d©n lùa chän vµ nh÷ng kÕt qu¶ thu ®îc. Çc kÕt qu¶ ®îc liÖt kª theo tiªu chÝ vÒ tÝnh bÒn v÷ng ®· ®îc ph¸c th¶o trong ch¬ng 1, vÝ dô nh çc mèi quan t©m tiÕp theo cña ngêi n«ng d©n, çc vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ, çc vÊn ®Ò m«i trêng vµ nh÷ng nç lùc ®Ó phæ biÕn theo yªu cÇu.

Do sù a chuéng cña n«ng d©n nªn ph¶i chó ý lµ çc ph¬ng ¸n nµy rÊt kh¸c nhau gi÷a çc lµng vµ çc n«ng trêng, phô thuéc vµo kh¶ n¨ng khai th¸c tµi nguyªn, çc møc n¨ng suÊt ®¹t ®îc vµ çc vÊn ®Ò nhËn thÊy. Tuy nhiªn, nãi chung lµ cã thÓ lu ý trËt tù s¾p xÕp møc ®é a chuéng sau ®©y: n«ng d©n thêng chó ý tríc tiªn ®Õn viÖc th©m canh c©y mµu trªn ®Êt trång lóa (kÓ c¶ th©m canh c©y rau) do hä nh×n thÊy c¬ héi c¶i thiÖn tèt nhÊt. TÝnh kh«ng ch¾c ch¾n trong s¶n xuÊt cao h¬n dÉn ®Õn viÖc th©m canh c©y mµu trªn ®Êt vïng cao xÕp hµng thø 2. TÝnh kh«ng ch¾c ch¾n trong s¶n xuÊt vµ thêi h¹n ®Çu t dµi h¹n nªn viÖc th©m canh c©y ¨n qu¶ xÕp hµng thø 3. ViÖc th©m canh ch¨n nu«i thêng xÕp hµng thø 4, chØ trõ trong trêng hîp çc dÞch vô thó ý ®îc xem lµ ®ñ æn ®Þnh. ViÖc c¶i t¹o çc dÞch vô thó y còng cã thÓ lµm cho møc a chuéng ®èi víi th©m canh ch¨n nu«i chuyÓn lªn hµng thø 2. Çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt ë vïng cao xÕp hµng cuèi cïng do chóng kh«ng cã kh¶ n¨ng ®em l¹i lîi nhuËn trong thêi gian ng¾n vµ çc lîi nhuËn vÒ l©u vÒ dµi cña çc møc n¨ng suÊt ngµy cµng t¨ng vµ tÝnh æn ®Þnh cña n¨ng suÊt kh«ng ch¾c ch¾n.

Sù s¾p xÕp nµy bÞ ¶nh hëng rÊt nhiÒu bëi çc ph¬ng ¸n dÞch vô do çc tr¹m khuyÕn n«ng cung cÊp, vÝ dô nh kh¶ n¨ng khai th¸c çc c«ng nghÖ míi th«ng qua ®µo t¹o, thö nghiÖm ë qui m« nhá vµ trî gióp cho viÖc tæ chøc çc nguån khai th¸c çc lo¹i h¹t gièng. Nã ph¶n ¸nh trËt tù s¾p xÕp çc ph¬ng ¸n ®Çu t theo kh¶ n¨ng khai th¸c vèn hiÖn thêi cña ngêi n«ng d©n. Çc gi¶i thÝch nµy kh¸c biÖt víi çc kinh nghiÖm cña çc dù ¸n kh¸c lµ nh÷ng dù ¸n cã liªn quan tíi viÖc cung cÊp çc kho¶n tÝn dông.

Sau ®©y, çc ph¬ng ¸n trong 5 vïng lµm viÖc cña dù ¸n sÏ ®îc th¶o luËn theo trËt tù nh ë ch¬ng 2.

3.1. Çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt ë vïng cao

ë Yªn Ch©u çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt ë vïng cao bao gåm: lµm hµng rµo, lµm ruéng bËc thang nhá, trång c©y che phñ ®Êt, trång xen c©y hä ®Ëu vµ trång s¾n 3 n¨m.

¬ng

- §µo t¹o vÒ çch th©m canh nu«i ong x x

- §µo t¹o vÒ thó y cho çc b¸c sü thó y kh«ng chuyªn x x

- Cung cÊp çc dông cô thó y ë cÊp lµng x x

- Xóc tiÕn t¨ng khÈu phÇn ¨n cho lîn x ViÖc hoµ nhËp thÞ trêng thÊp h¹n chÕ qui m« th©m canh ë TC

- X¸c ®Þnh çc nguån thøc ¨n cho tr©u/ bß, lîn vµ ç x x

- X¸c ®Þnh çc ph¬ng ¸n ®µo t¹o ®Ó c¶i t¹o nu«i ç x x

- Xóc tiÕn çc qui t¾c ch¨n th¶ tr©u/ bß x x

of 57

3.1.1. Çc hµng rµo c©y

VÊn ®Ò kü thuËt: nhiÒu loµi ®· ®îc thö nghiÖm (xem b¶ng 5). Nh÷ng thö nghiÖm ®Çu tiªn lµ dùa trªn mét hçn hîp cña tephrosia, pigeon pea vµ leucaena (c©y keo ®Ëu). Tuy nhiªn, leucaena bÞ che mÊt ¸nh s¸ng trong hçn hîp ë giai ®o¹n míi trång vµ chØ cã pigeon pea cßn sèng sãt trong mét thêi gian trong vßng 3 n¨m. Do ®ã, tephrosia thuÇn vµ lucaena thuÇn còng lµ çc h¹n chÕ kh¸c nhau (cã/ kh«ng cã cÊy ghÐp) khi ®îc thö nghiÖm. ViÖc trång tephrosia dÔ dµng nhÊt, tuy nhiªn thêi kú ph¸t triÓn chØ trung b×nh cì 4 n¨m do çc c©y kh«ng sèng næi nÕu bÞ chÆt sau khi khai th¸c vµo mïa kh«. ViÖc trång Leucaena nh×n chung lµ tèt, sau çc khã kh¨n ban ®Çu víi tû lÖ h¹t gièng cao (tû lÖ ®îc khuyÕn ço lµ 15kg/ha). Sè c©y sèng cã vÎ kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò thËm chÝ lµ c¶ khi chÆt vµo mïa kh«. C©y mÝa vµ c©y pennisetum purpureum còng ®-îc trång tèt. Trong çc khu vên trång thö nghiÖm cã qui m« nhá, Flemingia, Gliricidia, Calliandra còng ®îc trång thö nghiÖm. Flemingia vµ Cliricidia kh«ng n¶y mÇm, Calliandra (hoa ®á) ph¸t triÓn tèt. Kh«ng cã dÞch bÖnh g× ®¸ng kÓ x¶y ra.

ViÖc s¶n xuÊt gièng nh»m phæ biÕn thªm n÷a (tæ chøc, chi phÝ) lµ rÊt quan träng. Tephrosia cã lîng s¶n xuÊt gièng lín nhÊt (gÇn 0,3 kg/1 m dµi hµng c©y hay 1 ha h¹t gièng cã thÓ ®Î ®ñ cho 10 ha). MÆc dï, cã vÎ nh ë miÒn B¾c sè c©y trång Leucaena s¶n xuÊt Ýt gièng, nhng viÖc s¶n xuÊt gièng ë møc chÊp nhËn ®îc (dù tÝnh kho¶ng 0,1 kg/1m dµi hµng c©y hoÆc 1 ha h¹t gièng ®Î ®ñ cho 7 ha ®èi víi c©y trång XX "XX-cultivar")

B¶ng 5: Tæng quan vÒ çc loµi c©y trång thö nghiÖm lµm hµng rµo c©y ë Yªn Ch©u

Çc vÊn ®Ò m«i trêng: Çc hµng rµo c©y, ®Æc biÖt lµ tephrosia vµ leucaena ®· chøng tá viÖc t¹o thµnh çc hµng rµo ng¨n cã hiÖu qu¶ ®Ó h¹n chÕ xãi mßn ®Êt. ChØ sau 2 n¨m, "çc bíc" cã ®é cao cì tõ 10 ®Õn 20 cm ®· ®ùoc t¹o thµnh díi hµng rµo c©y, chØ râ ®îc møc ®é gi÷ ®Êt.

Lo¹i (gièng) §îc trång tõ

DiÖn tÝch gÇn ®óng

KÕt qu¶ kü thuËt Ho¹t ®éng ®îc khuyÕn ço

Leucaena/Tephrosia/ Pigeon pea

96 Çc loµi hçn hîp kh«ng thÝch hîp víi leucaena; pigeon pea sèng Ýt

Kh«ng tiÕp tôc

Leucaena thuÇn (çc khã kh¨n kh¸c, cã/kh«ng cã tÝnh ®éc h¹i)

97 Nguån cung cÊp gièng ë ®Þa ph¬ng æn ®Þnh, trång tèt, s¶n xuÊt gièng tèt, dÔ qu¶n lý, viÖc cÊy ghÐp n©ng cao tû lÖ ph¸t triÓn

TiÕp tôc víi ®Êt cã s½n çc hµng rµo do cÊy ghÐp

Tephrosia thuÇn 97 Nguån cung cÊp gièng ë ®Þa ph¬ng æn ®Þnh, trång tèt, s¶n xuÊt gièng tèt, qu¶n lý chÆt, nghiªm ngÆt

TiÕp tôc (víi gièng chÝnh)

MÝa 97 Kh«ng cã rµo ng¨n b»ng c©y cã hiÖu qu¶ do c©y bÞ mÊt do çc vËt nu«i ch¨n th¶ tù do

Kh«ng liªn tôc

Pennisetum purpureum 97 N«ng d©n kh«ng chó träng trång cá trªn ®Êt vïng cao

Kh«ng tiÕp tôc

Calliandra (hoa ®á) 97 khu thö nghiÖm

Trång tèt nhng kh«ng cã gièng Thö nghiÖm qui m« lín h¬n

Flemingia 97 khu thö nghiÖm

Kh«ng n¶y mÇm

Nguån cung cÊp gièng kh«ng æn ®Þnh

Kh«ng tiÕp tôc

Gliricidia 97 khu thö nghiÖm

Kh«ng n¶y mÇm

Nguån cung cÊp gièng tõ níc ngoµi kh«ng æn ®Þnh

Kh«ng tiÕp tôc

of 57

Tuy nhiªn, viÖc c¶i t¹o ®Êt kh«ng thÓ ®îc kh¼ng ®Þnh b»ng çch ph©n tÝch ®Êt vµ ®o n¨ng suÊt c©y trång. ViÖc cung cÊp çc thµnh phÇn h÷u c¬ vµ cè ®Þnh nit¬ chñ yÕu lµ lîi Ých chÝnh cña çc c©y trång (nhng chØ h¹n chÕ ë çc vïng ch©n çc hµng rµo c©y).

Sù chÊp nhËn cña ngêi n«ng d©n: Nh×n chung, cã Ýt n«ng d©n chÊp nhËn trång çc hµng rµo c©y. Hä ®ång ý thö kü thuËt chØ dùa trªn "mong muèn tèt’’ (do hä cã thÓ thu lîi tõ viÖc hîp t¸c víi khuyÕn n«ng ë vïng kh¸c) hoÆc dùa trªn mét quan niÖm sai lÇm lµ hä cã thÓ c¶i t¹o ®îc chÊt lîng ®Êt nhanh vµ t¨ng ®¸ng kÓ n¨ng suÊt ë çc vïng ®Êt xÊu. Ngêi n«ng d©n kh«ng thÓ thÊy ®îc sù c¶i t¹o ®Êt vµ t¨ng n¨ng suÊt trong mét thêi gian ng¾n. Nhîc ®iÓm n÷a cña hµng rµo c©y lµ viÖc che mÊt ¸nh n¾ng cña çc lo¹i c©y hoa mµu, nÕu ngêi n«ng d©n kh«ng ®ñ lao ®éng ®Ó tiÕn hµnh chÆt, tØa. Ngoµi ra, viÖc nhÊt thiÕt ph¶i ®×nh chØ ph¬ng ph¸p ®èt çc phÇn cßn l¹i sau thu ho¹ch còng ®îc coi lµ mét nhîc ®iÓm cho ®Õn khi mµ cha cã çc kinh nghiÖm qu¶n lý çc thµnh phÇn h÷u c¬ kh¸c thay thÕ cho nã.

Çc lîi Ých phô ®em l¹i tõ çc hµng rµo c©y (cung cÊp cñi ®èt, thøc ¨n cho gia sóc) kh«ng thÓ bï l¹i ®îc nh÷ng h¹n chÕ nãi trªn. Do thiÕu çc lîi Ých râ rµng, ngêi n«ng d©n cã xu híng kh«ng chó ý tíi viÖc qu¶n lý mét çch hîp lý çc hµng rµo c©y (vÝ dô nh hä chÆt c©y trong mïa kh«), dÉn ®Õn tû lÖ sèng thÊp: sè hµng rµo c©y sèng tèt sau 3 n¨m trång nhá h¬n 50%.

Çc hµng rµo c©y do dù ¸n SFDP xóc tiÕn víi kho¶ng çch rÊt gÇn nhau (4-6m), ®É lµm mÊt ®i 10-15% diÖn tÝch ®Êt ®Ó trång c©y mµu. Mét sè n«ng d©n ®· më réng kho¶ng çch gi÷a çc hµng rµo c©y vµ do ®ã lµm gi¶m diÖn tÝch ®Êt bÞ mÊt ®i, ph¬ng ph¸p nµy dÔ ®îc chÊp nhËn h¬n. Kho¶ng çch gi÷a çc hµng c©y lµ 10-15 hiÖn ®ang ®îc khuyÕn ço. ë çc l« cò, cø 2 hµng c©y mét l¹i bÞ bá çch ra.

Kinh tÕ trang tr¹i: ®èi víi ngêi n«ng d©n, çc hµng rµo c©y kh«ng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ, cã thÓ nhËn thÊy ®îc do kh«ng thÊy ®îc sù t¨ng n¨ng suÊt ë çc khu cã hµng rµo c©y. Ngîc l¹i, n«ng d©n l¹i nh×n thÊy çc hiÖu qu¶ ngîc chiÒu do t¨ng nhu cÇu lao ®éng (®Ó trång vµ ch¨m sãc c©y) vµ mÊt diÖn tÝch ®Êt.

Nh÷ng nç lùc phæ biÕn cÇn thiÕt: Do ngêi n«ng d©n kh«ng thÊy ®îc çc lîi Ých tÝch cùc, nªn çc nç lùc ®Ó phæ biÕn ph-¬ng ¸n nµy lµ rÊt cÇn thiÕt. Nh÷ng ngêi n«ng d©n ph¶i tin lµ vÒ l©u vÒ dµi cã kh¶ n¨ng thu ®îc lîi nhuËn trong hÖ thèng trang tr¹i cña hä (kh«ng cã viÖc kh«ng th«ng b¸o vÒ viÖc kh«ng cã lîi nhuËn ng¾n h¹n). Ngoµi ra, n«ng d©n ph¶i ®îc khuyÕn khÝch qua çc h×nh thøc thëng. Çc h×nh thøc thëng nµy cã thÓ lµ çc hµng rµo c©y lµ mét phÇn cña (vÝ dô nhnÕu hä trång çc hµng rµo c©y, th× hä còng cã kh¶ n¨ng cã ®îc mét lîng nhÊt ®Þnh çc gièng ®· ®îc c¶i t¹o, ®îc ®µo t¹o, v.v.). Tuy nhiªn, tÝnh æn ®Þnh l©u dµi cña çc hµng rµo c©y kh«ng thÓ ®îc ®¶m b¶o b»ng viÖc ®a ra nh÷ng h×nh thøc khuyÕn khÝch chØ trong vßng mét thêi gian ng¾n.Mét ph¬ng ¸n khuyÕn khÝch dµi h¹n lµ miÔn thuÕ ®èi víi çc diÖn tÝch ®Êt trång hµng rµo c©y ë çc vïng cã ¸p dông thuÕ ®Êt vïng cao. Tuy nhiªn, biÖn ph¸p nµy còng chØ lµ h×nh thøc th-ëng, nÕu lîng mÊt diÖn tÝch ®Êt trång trät t¬ng øng víi kho¶n thuÕ ®îc miÔn. ë çc vïng cã n¨ng suÊt cao hoÆc n¨ng suÊt gÊp ®«i, th× h×nh thøc miÔn thuÕ sÏ kh«ng ®ñ ®Ó khuyÕn khÝch ngêi d©n.

Chi phÝ tæng céng ®Ó phæ biÕn ph¬ng ¸n trång hµng rµo c©y rÊt cao, do çc ho¹t ®éng cã liªn quan. Chi phÝ trång 1 ha bao gåm c¶ ®Çu vµo nh©n sù cho çc cuéc th¶o luËn ë lµng vµ çc cuéc häp còng nh ®µo t¹o kü thuËt vµ cung cÊp gièng. Tæng chi phÝ cho 1 ha c¬ kho¶ng 300.000®ång hoÆc cao h¬n, bao gåm c¶ dÇu vµo xóc tiÕn, ®Çu vµo kü thuËt, chi phÝ mua gièng (kho¶ng 200.000®/1ha tephrosia, hoÆc cao h¬n ®èi víi leucaena) vµ çc kho¶n thëng kh¸c. Ngoµi ra, nhÊt thiÕt ph¶i tiÕn hµnh híng dÉn vµ gi¸m s¸t liªn tôc ®Ó ®¶m b¶o ch¾c ch¾n lµ çc c©y trång ë hµng rµo sèng, nÕu kh«ng th× sÏ mÊt kho¶n ®Çu t trong vßng mét vµi n¨m vµ sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng ph¸t sinh vèn ®Ó cung cÊp cho chu kú quay vßng thø 2.

3.1.2. Ruéng bËc thang nhá

VÊn ®Ò kü thuËt: N¨m 1998, ®· tiÕn hµnh tæ chøc 4 kho¸ ®µo t¹o cho n«ng d©n ë 4 vïng dù ¸n thuéc Yªn Ch©u. N«ng d©n ®îc híng dÉn çch thøc t¹o lËp çc khu ruéng bËc thang cã kho¶ng çch 50-100 cm däc theo çc ®êng b×nh ®é víi ®é nghiªng theo chiÒu h¬i nghiªng theo ®é dèc cña ®Êt ®Ó gi÷ ®Êt. Ngoµi ra hä cßn ®îc chi cho xem çch thøc tæng hîp çc phÇn thõa sau thu ho¹ch víi thµnh phÇn h÷u c¬ cña ®Êt ë çc phÇn ruéng bËc thang"root/hill end", do ®ã cã thÓ t¨ng hµm lîng çc thµnh phÇn h÷u c¬ trong ®Êt vµ bá nhu cÇu ®èt çc phÇn d sau thu ho¹ch cña çc lo¹i c©y trång. Mét lo¹t ¶nh còng cho thÊy çc ho¹t ®éng t¬ng tù ë Trung Mü. §· chó träng tíi viÖc mêi phô n÷ ®Õn tham gia ®µo t¹o, do hä lµ nh÷ng ngêi thùc thi chÝnh trong giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Êt. Sau kho¸ ®µo t¹o, nhiÒu n«ng d©n còng ®· chó ý tíi viÖc ¸p dông thö c«ng nghÖ nµy trªn ®Êt cña hä. Mèi quan t©m cña ngêi n«ng d©n còng dùa trªn mét thùc tÕ lµ, çc nhµ s¶n m¸y s¶n xuÊt ®êng xóc tiÕn viÖc ®¸nh luèng däc theo çc ®êng b×nh ®é nh»m gi¶m kh¶ n¨ng mÊt ®Êt do bÞ trît.

of 57

Çc kinh nghiÖm cña n«ng d©n còng ®îc gi¸m s¸t trong mïa t¨ng trëng. §· x¸c ®Þnh ®îc lµ çc khu ruéng bËc thang kh«ng thÝch hîp cho viÖc trång c©y lóa n¬ng do viÖc rÉy cá khã h¬n vµ lóa n¬ng ®ßi hái rÉy cá ph¶i thËt s¹ch. §èi víi viÖc trång c©y ng« ë çc ruéng bËc thang nhá th× viÖc rÉy cá kh«ng ph¶i lµ yÕu tè quan träng.

Çc vÊn ®Ò m«i trêng: HiÖu qu¶ cña çc ruéng bËc thang nhá ®èi víi viÖc gi¶m xãi mßn ®Êt cßn ph¶i x¸c ®Þnh râ. TÝnh æn ®Þnh cña çc ruéng bËc thang nhá cã kh¶ n¨ng lµm thay ®æi çc ®Æc tÝnh cña ®Êt, kh¶ n¨ng tiÕp cËn cña ®éng vËt vµ nhu cÇu, kü thuËt chuÈn bÞ ®Êt ph¶i ®îc theo dâi. Çc phÐp ®o xãi mßn ®· ®îc lªn kÕ ho¹ch cho n¨m 1999. Çc ruéng bËc thang nhá cã vÎ kh«ng cã hiÖu qu¶ b»ng çc hµng rµo c©y, ®Æc biÖt lµ ë çc vïng ®Êt dèc vµ ®Êt kh«ng æn ®Þnh.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: §Æc biÖt lµ ë çc vïng mµ võa cã kh¶ n¨ng khai th¸c c©y lóa vµ ®Êt vïng cao võa h¹n chÕ, nãi chung n«ng d©n chó ý ®Õn viÖc c¶i t¹o ®Êt vïng cao t¬ng ®¬ng víi viÖc hä cã bao nhiªu lao ®éng d thõa trong giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Êt. VÒ çc ®ßi hái ®èi víi lao ®éng, çc khu ruéng bËc thang n»m gi÷a kho¶ng ®îc ®ßi hái cho kinh nghiÖm lµm ruéng bËc thang ®Ó c¶i t¹o ®Êt theo çch cò vµ viÖc ®¸nh luèng ®Ó trång mÝa.

TÝnh bÒn v÷ng cña çc ruéng bËc thang vµ çc vÊn ®Ò qu¶n lý c©y trång (sù lÊn ¸t cña cá, khai th¸c níc vµ t¨ng çc lo¹i s©u bÖnh) sÏ x¸c ®Þnh mèi quan t©m tiÕp theo. N©ng cao n¨ng suÊt kh«ng ®îc chó ý trong giai ®o¹n ®Çu. Çc ruéng bËc thang nhá cã thÓ ®îc ngêi n«ng d©n coi lµ bíc ®Çu tiªn ®Ó chuÈn bÞ x©y dùng ruéng bËc thang (b»ng çch kÕt hîp 2 luèng bËc thang nhá). §©y lµ ph¬ng ¸n ®îc n«ng d©n chÊp nhËn ®Ó tæng hîp çc thµnh phÇn h÷u c¬ trong ®Êt thay cho viÖc ®èt çc thµnh phÇn d thõa.

Kinh tÕ trang tr¹i: Çc ruéng bËc thang nhá ®îc chó ý ë çc vïng Ýt ®Êt, mµ kh¶ n¨ng khai th¸c sö dông lao ®éng l¹i s½n cã. Trong çc trêng hîp nµy, chØ cã viÖc t¨ng n¨ng suÊt trong thêi gian dµi vµ tÝnh æn ®Þnh cña viÖc t¨ng n¨ng suÊt lµ cã tÝnh thùc tÕ. Çc t¸c ®éng kh¸c m¹nh h¬n cã thÓ sÏ x¶y ra, nÕu sö dông ph©n bãn. ë çc vïng cã çc h¹n chÕ vÒ lao ®éng trong giai ®o¹n chuÈn bÞ ®Êt th× çc ruéng bËc thang nhá kh«ng thÓ ®em so víi çc ph¬ng ph¸p më réng diÖn tÝch canh t¸c ®Êt vïng cao kh¸c.

Do kh«ng cã ®ßi hái vèn ë ®Çu vµo, c«ng nghÖ nµy cã phÇn æn ®Þnh vµ ®îc nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo chÊp nhËn víi çc diÖn tÝch nhá ®Êt vïng cao.

Çc nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: Ruéng bËc thang sÏ kh«ng thÓ ®îc n«ng d©n chÊp nhËn mét çch tù ph¸t. ViÖc th¶o luËn vÒ xãi mßn ®Êt vµ lîi Ých cña viÖc tæng hîp çc thµnh phÇn h÷u c¬ trong ®Êt lµ cÇn thiÕt. Ngoµi ra, gi¸m s¸t thêng xuyªn còng rÊt cÇn thiÕt do cã nhiÒu vÊn ®Ò qu¶n lý vÉn cßn cha râ rµng, vÝ dô nh mËt ®é trång, kh¶ t¨ng cá d¹i, thay ®æi vÒ thµnh phÇn cá d¹i, khai th¸c níc sau khi cã ma lín, t¨ng s©u bÖnh b¾t nguån tõ çc thµnh phÇn d thõa cña c©y trång sau thu ho¹ch. N«ng d©n ®ang thö nghiÖm nhiÒu ph¬ng ¸n kh¸c nhau, nªn rÊt cÇn cã çc cuéc th¶o luËn t¹i hiÖn trêng. So s¸nh n¨ng suÊt gi÷a çc vïng cã vµ kh«ng cã ruéng bËc thang cho thÊy kh«ng thÓ cã n¨ng suÊt cao mét çch ch¾n ch¾n. CÇn cã çc hîp ®ång víi n«ng d©n ®Ó hä tiÕp tôc çc ph¬ng ¸n thö nghiÖm c¬ b¶n vµ cho phÐp thùc hiÖn çc phÐp ®o vÒ xãi mßn ®Êt.

3.1.3. Çc c©y trång trång díi c©y ¨n qu¶

Çc vÊn ®Ò kü thuËt: Dùa trªn quan ®iÓm cho r»ng çc c©y trång phñ cã thÓ cã Ých ®èi víi viÖc lµm gi¶m xãi mßn ®Êt vµ c¶i t¹o ®é mµu mì cña ®Êt, cã nhiÒu gièng c©y trång (çc c©y hä ®Ëu vµ çc loµi th©n th¶o) ®· ®îc trång ë çc l« trång thö nghiÖm cã qui m« nhá. Trong çc l« trång thö nghiÖm nµy, çc ®Æc trng c¬ b¶n ®· ®îc x¸c ®Þnh: viÖc tr×nh diÔn trång thö (tÝnh c¹nh tranh), tÝnh æn ®Þnh vÒ cung cÊp nguån thøc ¨n cho sóc vËt (palatability), kÕt qu¶ ph¸t triÓn ®Æc biÖt lµ trong mïa kh« vµ s¶n xuÊt gièng. Sau ®ã çc líp phñ c©y trång thµnh c«ng ®îc trång thö nghiÖm trong çc khu vên c©y ¨n qu¶ hiÖn ®ang bÞ chèng träc. Díi ®©y sÏ th¶o luËn vÒ viÖc trång çc líp phñ c©y trång ng« "lÉn víi çc c©y hä ®Ëu", çc c©y trång lµm thøc ¨n cho vËt nu«i sÏ ®îc th¶o luËn ë môc 3.5 "Th©m canh ch¨n nu«i".

Çc gièng th©n th¶o ®îc trång thö nghiÖm b»ng çch lo¹i h¹t gièng ph¸t triÓn rÊt chËm. Kh«ng cã loµi th©n th¶o nµo cã kh¶ n¨ng ®¹t ®îc n¨ng suÊt nh loµi pennisetum purpureum, nhng chØ cã çc gièng th¶o méc ®Þa ph¬ng lµ cã kh¶ n¨ng ®¹t ®îc. Çc gièng nµy kh«ng ph¶i lµ nguån cung cÊp thøc ¨n cho vËt nu«i trong mïa kh« do n¨ng suÊt gi¶m xuèng b»ng møc cña çc gièng ®Þa ph¬ng.

Loµi Stylosanthes (St. hamata Verano), mét trong çc c©y trång hä ®Ëu cho kÕt qu¶ trång høa hÑn vµ s¶n xuÊt h¹t gièng ë giai ®o¹n cuèi mïa ph¸t triÓn ®Çu tiªn vµ cã vÎ nh kh«ng ®îc tr©u, bß a thÝch. Trong n¨m thø 2 (n¨m 98), Stylo ®· ®îc chuyÓn giao sang ®iÒu kiÖn ë hiÖn trêng lµ ë díi çc c©y ¨n qu¶. ViÖc trång kh«ng tèt do ph¶i chèng chäi víi cá, mïa kh« kÐo dµi vµ gi¶m sè lîng çc c©y gièng bÞ chÕt non do cã ma to vµ ch¨n th¶ tù do ph¸. Sè cßn sèng ®îc x¸c ®Þnh sau giai

of 57

®o¹n ®Çu cña mïa ph¸t triÓn thø 2 (99). Tuy nhiªn, cã vÎ nh lîng cßn sèng còng kh«ng ®îc ®¶m b¶o ch¾c ch¾n l¾m. Thay v× vËy, n¨m 1999, cã ®Ò xuÊt trång çc c©y hä ®Ëu gièng ®Þa ph¬ng (Crotalaria ssp) nh lµ c©y mµu che phñ ë çc ®iÒu kiÖn hiÖn trêng. Gièng ®Ëu um tïm nµy ®îc trång tèt ë mét sè vïng cao thuéc Yªn Ch©u cho n¨ng suÊt cao. Nã còng cho thÊy sù t¹o nèt sÇn rÊt tèt, kh«ng cã vÊn ®Ò g× vÒ s©u bÖnh vµ cã kh¶ n¨ng tù t¸i sinh. Víi thãi quen trång çc c©y hä ®Ëu um tïm, cho thÊy trång çc c©y nµy lµm çc líp phñ kh«ng phï hîp b»ng trång çc c©y hä ®Ëu leo, nhng çc gièng leo l¹i ®Æt ra vÊn ®Ò vÒ çc lo¹i c©y lµm giµn leo.

ChØ cã gièng centrosema ssp. cã thÓ thÝch hîp víi viÖc ph¸t triÓn cïng víi c©y s¾n, do nã lµ loµi c©y hä ®Ëu Ýt t¸n, ph¸t triÓn chËm vµ cho líp phñ ®Êt tèt. Tuy nhiªn, nã kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh m¹nh vµ chØ cã thÓ cho h¹t gièng vµo n¨m thø hai. RÊt cã thÓ lµ, sau hai n¨m th× chóng kh«ng cßn kh¶ n¨ng sèng víi çc ®iÒu kiÖn ë hiÖn trêng, vµ chÕt tríc khi cã thÓ t¸i do nhê çc h¹t gièng míi ra gieo xuèng.

ViÖc ®Êt bÞ mÊt ®é Èm do bay h¬i níc cã thÓ lµ yÕu tè h¹n chÕ n¨ng suÊt cña çc lo¹i c©y ¨n qu¶, n¨ng suÊt nµy còng cã thÓ bÞ gi¶m do trång çc líp phñ c©y mµu. NÕu kh«ng cã ch¨n th¶ tù do th×, chØ sau hai n¨m trång çc líp phñ b× thùc vËt sÏ gióp gi÷ ®é Èm cña ®Êt ë phÝa díi rÊt tèt. ViÖc trång c©y v× môc ®Ých nãi trªn cã thÓ sÏ ®ßi hái ph¶i qu¶n lý ch¨n th¶. Nhng cã mét ®iÓm quan träng cÇn ph¶i lu ý lµ chØ cã çc líp phñ c©y mµu kh«ng ph¶i lµ loµi hÊp dÉn sóc vËt th× míi cã kh¶ n¨ng t¹o líp phñ b× cã t¸c dông gi÷ ®é Èm cho ®Êt trong khi mµ vÉn tiÕp tôc ch¨n th¶ tù do.

Çc vÊn ®Ò m«i trêng: Çc líp phñ c©y hoa mµu trång díi çc c©y ¨n qu¶ cã thÓ võa cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®Êt vµ võa cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ ®Êt khái bÞ xãi mßn. Tuy nhiªn, ë thêi ®iÓm b¾t ®Çu mïa ma thêng cã nhiÒu t¸c ®éng g©y xãi mßn ®Êt nhiÒu nhÊt, nªn cã mét líp thùc vËt che phñ víi ®é che phï hîp lµ líp phñ cã thÓ vÉn ®îc duy tr× nhê h¹n chÕ ch¨n th¶ hoÆc sö dông çc loµi kh«ng hÊp dÉn sóc vËt. NÕu kh«ng th× çc líp phñ c©y mµu sÏ cã Ýt hiÖu qu¶ gi÷ ®Êt h¬n nhiÒu so víi çc hµng rµo c©y.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n thêng hay nh×n çc thöa ruéng trèng thö nghiÖm víi con m¾t nghi ngê, do hä kh«ng hÒ nh×n thÊy nh÷ng lîi nhuËn râ rµng thu ®îc tõ "çc ®¸m cá d¹i nµy". Lîi nhuËn ®em l¹i do cung cÊp thøc ¨n cho sóc vËt cã vÎ nh rÊt thÊp: Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña çc lo¹i cá, c©y bôi cã vÎ phï hîp h¬n ®èi víi çc gièng cá ®Þa ph¬ng vµ çc thãi quen nu«i trång vÉn nh¾c nhë l¹i qu¸ nhiÒu çc gièng cá d¹i ®Þa ph¬ng. Çc gièng c©y hä ®Ëu trång thö nghiÖm kh«ng ®îc tr©u, bß thÝch, mÆc dï víi gi¸ trÞ dinh dìng cao h¬n, çc lo¹i c©y nµy cã thÓ lµm kh« ®Ó lµm thøc ¨n dù tr÷ cho sóc vËt vµ lµm cho sóc vËt dÔ chÊp nhËn h¬n.

VÒ mÆt b¶o vÖ vµ c¶i t¹o ®Êt ë phÝa díi çc loµi c©y ¨n qu¶, n«ng d©n vµ çc khuyÕn n«ng viªn kh«ng dÔ dµng thÝch ý tëng cho r»ng ph¶i cã mét líp phñ thùc vËt phÝa díi çc lo¹i c©y ¨n qu¶, do hä sî r»ng çc lo¹i c©y che phñ sÏ c¹nh tranh dinh dìng vµ ®é Èm víi c©y ¨n qu¶, ®Æc biÖt lµ trong mïa kh«. Tuy nhiªn, nÕu líp phñ ®îc trång dµy ®Æc (b»ng çch b¶o vÖ chóng ®Ó kh«ng bÞ gµ, tr©u ph¸) th× kh¶ n¨ng gi÷ ®é Èm cho ®Êt sÏ ch¾c ch¾n h¬n, cã thÓ bæ sung thªm çc thµnh phÇn cè ®Þnh nit¬ trong ®Êt mét çch lý tëng nhÊt. N¨ng suÊt cña c©y ¨n qu¶ cã thÓ sÏ chøng minh thªm cho çc ®iÒu nµy cã lîi.

N«ng d©n còng cã thÓ coi líp thùc vËt che phñ phÝa díi c©y ¨n qu¶ lµ mét æ s©u bÖnh, e r»ng cÇn ph¶i ph©n tÝch rÊt kü lìng.

Kinh tÕ trang tr¹i: N«ng d©n chØ cã thÓ bÞ thuyÕt phôc vÒ çc lîi Ých kinh tÕ u viÖt cña çc líp thùc vËt che phñ c©y mµu trång díi c©y ¨n qu¶ nÕu hä thÊy râ ®îc hiÖu qu¶ gi÷ ®é Èm trªn hiÖn trêng, kh«ng cã sù t¨ng dÞch s©u h¹i vµ ®ång thêi víi viÖc cho n¨ng suÊt c©y ¨n qu¶ cao. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, vÉn cha x¸c ®Þnh ®îc mét gièng thÝch hîp nµo: çc gièng ®Ëu c¶i t¹o ®Êt thêng ®îc nhiÒu ngêi chÊp nhËn h¬n çc gièng c©y bôi, nhng viÖc nhÊp khÈu çc gièng l¹i kh«ng c¹nh tranh ®îc. Çc hîp ®ång chØ lµ ph¬ng ¸n trång thö nghiÖm víi çc gièng ®Þa ph¬ng vµ bao gåm c¶ viÖc gi¸m s¸t chÆt chÏ çc chu kú sèng cña s©u h¹i vµ kh¶ n¨ng cña çc lo¹i c©y chñ cã tiÒm n¨ng. Çc hîp ®ång víi n«ng d©n ph¶i cã nhiÒu chØ dÉn vÒ kü thuËt h¬n n÷a, gi¸m s¸t chÆt chÏ h¬n vµ b¶o ®¶m nhiÒu h¬n.

3.1.4. Trång xen c©y hä ®Ëu

Çc vÊn ®Ò kü thuËt: Trång xen c©y hä ®Ëu ®îc xem lµ mét ph¬ng ¸n tèt nhÊt ®Ó t¨ng çc thµnh phÇn h÷u c¬ vµ cung cÊp thªm nit¬ cho ®Êt trång s¾n ë vïng cao vµ cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ líp vá ®Êt sau khi khai th¸c s¾n cho ®Õn tËn thêi ®iÓm b¾t ®Çu mïa ma xu©n tríc khi trång tiÕp mïa sau. Çc gièng ®Ëu chØ cã thÓ ph¸t triÓn nÕu trång 1 mïa/ 1 n¨m vµ çc diÖn tÝch trång ®Ëu kh«ng bÞ c¹nh tranh do viÖc th©m canh ®Õn 2 mïa/1 n¨m.

Th«ng thêng ë ®Þa ph¬ng çc gièng "®Ëu nho nhe" (Vigna ssp) ®îc trång xen víi s¾n. Cã mét ph¬ng ph¸p c¶i tiÕn xen

of 57

canh ®Ëu/ s¾n lµ "canh t¸c theo ca ", cô thÓ lµ gieo ®Ëu trong giai ®o¹n lµm cá ®Çu tiªn, nÕu kh«ng th× çc th©n c©y leo sÏ ph¸t triÓn qu¸ m¹nh vµ kÐo ®æ çc th©n s¾n tríc khi cã thÓ thu ho¹ch s¾n. §Ëu "Nho Nhe" cã thÓ khai th¸c ®îc vµo th¸ng 11. Sù ph¸t triÓn cña thùc vËt rÊt m¹nh, ®ßi hái mËt ®é gieo h¹t chØ cì 3kg/ha. Tuy nhiªn, s¶n xuÊt h¹t gièng cã thÓ sÏ thÊp (15kg/ha), vµ viÖc thu h¸i h¹t rÊt vÊt v¶. ChØ cã mét sè trêng hîp lµ c©y kh«ng ph¶i trång l¹i hµng n¨m.

Cã mét gièng ®Ëu phæ biÕn lµ cñ ®Ëu (Pachyrrhizus erosus), mét gièng ®Ëu cã cñ gièng nh cñ c¶i cã thÓ b¸n trªn thÞ trêng ®Þa ph¬ng vµ ë Hµ Néi. Sù ph¸t triÓn qu¸ m¹nh cña çc c©y leo vµ hÖ thèng rÔ tèt cã thÓ lµm t¨ng çc thµnh phÇn h÷u c¬. S¶n xuÊt h¹t gièng cã vÎ cao do h¹t gièng cã h¹i lµ chóng lu gi÷ ë çnh ®ång ®Ó tù lan ra. Ngêi ta biÕt rÊt Ýt vÒ gièng ®Ëu nµy vµ çc ®Æc tÝnh cè ®Þnh nit¬ cña nã còng kh«ng râ rµng.

§Ó thay thÕ cho gièng ®Ëu trång, mét gièng ®Ëu mäc hoang lµ Croatlaria còng ®îc ®Ò xuÊt trång thö nghiÖm trong n¨m 1999. Gièng ®Ëu um tïm nµy cã hoa mµu vµng vµ ®îc ph¸t hiÖn ë mét vµi l« trång s¾n víi tû lÖ lín. Nã chØ ph¸t triÓn sau khi c©y s¾n, ®· trëng thµnh vµ do ®ã kh«ng c¹nh tranh víi s¾n vµ kh«ng lµm t¨ng thªm ®Çu vµo khi nhá cá. Sù t¹o nèt sÇn tèt chØ râ tû lÖ cè ®Þnh nit¬ cao, nã cßn ®îc hç trî bëi thùc tÕ lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n nhËn thÊy çc çnh ®ång cã ®Ëu croatlaria cho n¨ng suÊt cao, thËm chÝ lµ c¶ trong trêng hîp trång s¾n liªn tôc. VÉn ®ang cßn tiÕp tôc x¸c ®Þnh xem liÖu croatalaria cã thÓ ph¸t triÓn trªn ®Êt xÊu, hay nã chØ lµ c©y chØ thÞ chøng tá lµ n¬i ®ã ®Êt trång tèt. Do kh¶ n¨ng s¶n xuÊt h¹t gièng tèt, nã cã kh¶ n¨ng tån t¹i l©u mµ kh«ng cÇn thªm ®Çu vµo sau lÇn gieo h¹t ®Çu tiªn.

Çc vÊn ®Ò m«i trêng: §Ëu trång xen canh cã thÓ h¹n chÕ ®îc xãi mßn ®Êt ë líp phñ ®Êt vµ gi÷ níc, cã thÓ cè ®Þnh nit¬ ë nhiÒu møc ®é kh¸c nhau b»ng çch tù sö dông vµ cã thÓ lµm t¨ng ®¸ng kÓ çc thµnh phÇn h÷u c¬ trong ®Êt. Xen canh ®Ëu-s¾n ®· ®îc n«ng d©n b¸o ço nh mét ph¬ng ph¸p tiÕp theo sau çc mïa trång s¾n liªn tôc. Tuy nhiªn, xen canh c©y ®Ëu cã thÓ kh«ng kiÓm so¸t ®îc xãi mßn ®Êt trong çc mïa ma xu©n khi mµ ®Êt ®îc chuÈn bÞ ®Ó b¾t ®Çu mét mïa trång trät míi.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Møc ®é chó ý cña n«ng d©n ®èi víi c©y ®Ëu "Nho nhe" kh¸c nhau ë çc ®Þa ph¬ng. "Kü thuËt míi" canh t¸c theo ca lµm t¨ng thªm sù chó ý ®èi víi gièng c©y ®Ëu nµy vµ sÏ tiÕp tôc thùc hiÖn ph¬ng ph¸p nµy ë çc vïng thÝch hîp cho viÖc trång mïa s¾n thø 2. Tuy nhiªn, ë nh÷ng n¬i mïa s¾n thø 2 ®· bÞ khai th¸c th× sù chó ý nµy sÏ bÞ gi¶m ®i, thËm chÝ lµ c¶ ë nh÷ng vïng cßn l¹i sau khi khai th¸c s¾n vô 1 do n¨ng suÊt ®Ëu rÊt thÊp khi tÝnh ®Õn c¶ ®Çu vµo lao ®éng ®îc ®ßi hái ®Ó khai th¸c ®Ëu. Kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®Êt kh«ng ®ñ râ rµng ®Ó cã thÓ lµm cho ngêi n«ng d©n tin tëng ch¾c ch¾n vµ chÞu ®Çu t l¹i hµng n¨m cho viÖc gieo h¹t.

Pachyrrhizus cã vÎ ®îc khai th¸c vµ b¸n ®îc víi sè l¬ng kh¸ lín. Tuy nhiªn, c¶ n«ng d©n vµ ngêi d©n nãi chung ®Òu xem ®©y lµ lo¹i "c©y nghÌo" do ®ßi hái lao ®éng ®Çu vµo cao vµ cho lîi nhuËn thÊp, chØ cã kh¶ n¨ng thay thÕ lîng thùc trong çc mïa thiÕu nguån cung cÊp l¬ng thùc cho ngêi tiªu dïng.

§èi víi Croatalaria, n«ng d©n sÏ ®Æt ra c©u hái lµ t¹i sao hä ph¶i gieo trång "thø cá d¹i nµy" Tuy nhiªn do lao ®éng ®Çu vµo ®Ó gieo h¹t kh«ng t¨ng vµ ë nh÷ng n¨m tiÕp theo kh«ng cÇn ph¶i ®Çu t thªm g×, nªn n«ng d©n vÉn chó ý ®Õn gièng nµy.

Kinh tÕ trang tr¹i: Cã b»ng chøng khoa häc chøng tá r»ng c©y hä ®Ëu dµy ®Æc, çc cã çc nèt sÇn sèng cã thÓ cè ®Þnh nit¬ th«ng qua viÖc tiªu thô n¨ng lîng cña chóng. Tuy nhiªn, trong hÇu hÕt çc trêng hîp, t¸c ®éng vÒ n¨ng suÊt kh«ng ®ñ møc quan träng ®Ó chøng tá râ cho n«ng d©n thÊy ®îc sù t¨ng nµy. VÊn ®Ò còng cã thÓ liªn quan tíi kh¶ n¨ng cè ®Þnh nit¬ thÊp,, nhng còng cã thÓ liªn quan nhiÒu h¬n ®Õn thùc tÕ lµ kh¶ n¨ng cung cÊp Phètpho (P) chø kh«ng ph¶i lµ nit¬, còng cã thÓ lµ yÕu tè h¹n chÕ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt vïng cao. Kh¶ n¨ng cung cÊp P còng cã thÓ ®îc c¶i t¹o th«ng qua c¶i t¹o çc thµnh phÇn h÷u c¬, lµ qu¸ tr×nh cã thÓ cã kh¶ n¨ng lín nhÊt cã ¶nh hëng dµi h¹n ®èi víi çc c©y hä ®Ëu ®-îc trång xen canh.

Trång ®Ëu "nho nhe" cho hiÖu qu¶ thÊy ®îc vÒ kinh tÕ thÊp ®èi víi mét diÖn tÝch ®· biÕt cã n¨ng suÊt thÊp vµ ®ßi hái lao ®éng ë ®Çu vµo cao. Tuy nhiªn, do ®Çu t vµo gieo h¹t thÊp (kho¶ng 15.000 ®ång), viÖc canh t¸c theo ca cã thÓ sÏ kh¶ thi h¬n ®èi víi nong d©n kh«ng ph¶i chÞu c¶nh cã Ýt lao ®éng trong mïa thu (liªn quan chñ yÕu ®Õn mét sè vïng cã trång s¾n vô 2). §èi víi Croatalaria chØ cã ®Çu t ban ®Çu lµ cÇn thiÕt vµ viÖc phæ biÕn thªm n÷a sÏ cho n¨ng suÊt h¹t gièng cao thóc ®Èy thªm.

Çc nç lùc cÇn cã ®Ó phæ biÕn``§Ëu Nho Nhe`` cã thÓ tù phæ biÕn nhê cã tÝnh kh¶ thi vÒ kinh tÕ cao vµ ngêi n«ng d©n cã thÓ thÊy ®îc chøc n¨ng "canh t¸c theo ca". Croatalaria sÏ kh«ng tù phæ biÕn do çc kÕt qu¶ kh«ng râ rµng trong thêi gian ng¾n vµ kh«ng thÓ dÔ dµng cã ph¬ng ¸n kü thuËt nµy. Sù tham gia cña khuyÕn n«ng lµ cÇn thiÕt ®Ó gi¶i thÝch vÒ çc lîi Ých l©u dµi cña viÖc t¨ng çc thµnh phÇn h÷u c¬, gi÷ níc vµ cè ®Þnh nit¬. Tæ chøc viÖc trång thö nghiÖm vµ çc cuéc

of 57

th¨m nh÷ng çnh ®ång s¶n xuÊt cho n«ng d©n. §èi víi vßng quang ®Çu tiªn, ph¶i cung cÊp h¹t gièng.

3.1.5. S¾n 3 n¨m

Çc vÊn ®Ò kü thuËt: N«ng d©n ë Yªn Ch©u phµn nµn lµ tiÕp theo mét vßng quay cña lóa n¬ng vµ mét hoÆc vµi vô s¾n th× kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt gi¶m xuèng rÊt nhanh. Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt thêng lµ ®îc t¸i t¹o l¹i nhê trång c©y s¾n 3 n¨m. Sau 3 n¨m, n¨ng suÊt c©y s¾n lªn tíi 20-30 tÊn/ha (kho¶ng 500®/kg gÇn b»ng 10-15 triÖu ®ång/ha).

Çc vÊn ®Ò m«i trêng: ViÖc bá trång c©y s¾n trong 3 n¨m ®îc ngêi n«ng d©n cho lµ cã hiÖu qu¶ t¬ng tù nh viÖc bá ho¸. HiÖu qu¶ nµy cã thÓ dùa trªn (a) çc thµnh phÇn cá d¹i díi s¾n dÉn ®Õn cè ®Þnh nit¬, (b) thµnh phÇn cá d¹i dÉn ®Õn tÝch tô phètpho, (c) t¨ng thµnh phÇn h÷u c¬ trong ®Êt do ®Êt kh«ng ph¶i lµm viÖc (bá ho¸), (d) håi phôc dinh dìng tõ çc líp ®Êt s©u h¬n nhê rÔ s¾n s©u. HiÖn nay, hiÖn tîng nµy cha ®îc hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vµ ®ang ®îc nhiÒu c¬ quan quèc gia vµ quèc tÕ nghiªn cøu. Çc nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn cá d¹i ®· ®îc mét dù ¸n hîp t¸c gi÷a trêng tæng hîp Hohenheim vµ trêng ®¹i häc n«ng nghiÖp Hµ Néi khëi xíng.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: "Bá ho¸" b»ng trång s¾n thêng ®îc ngêi n«ng d©n sö dông khi ®é mµu cña ®Êt gi¶m. Ngoµi ra c¶i ®Æc trng cña t¹o ®Êt cña nã còng lµ mét phÇn chÝnh yÕu trong ®a d¹ng ho¸ viÖc gi¶m rñi ro. Tuy nhiªn, cïng víi sù t¨ng lªn cña ®iÒu kiÖn sèng th× kh¶ n¨ng khai th¸c thÞ trêng l¬ng thùc, thùc phÈm cho tiªu dïng s¾n t¹i gia ®×nh gi¶m. Do ®ã, tÝnh thÞ trêng ho¸ trë thµnh mét tiªu chÝ cã tÝnh quyÕt ®Þnh h¬n. ViÖc gi¶m ®é mµu cña ®Êt cïng víi viÖc gi¶m vßng quay cña c©y s¾n 3 n¨m cã thÓ ®îc nguþ trang b»ng çch sö dông çc gièng s¾n c¶i tiÕn.

ThËm chÝ lµ nÕu thÞ trêng s¾n tèt, diÖn tÝch trång s¾n 3 n¨m cã thÓ còng sÏ gi¶m do bÞ thay thÕ bëi çc gièng míi cho n¨ng suÊt cao vµ lín nhanh (xem tiÕp môc (ii) díi ®©y).

Kinh tÕ trang tr¹i: HiÖn nay, diÖn tÝch trång s¾n gi¶m lµ do s¾n cã lîi Ých kinh tÕ thÊp h¬n ng« vµ an ninh l¬ng thùc t¨ng.

Çc nç lùc cÇn ®Ó phæ biÕn: Sù chó ý cña n«ng d©n ®Õn viÖc trång c©y s¾n râ rµng lµ cã liªn quan ®Õn tÝnh thÞ trêng ho¸ cña c©y trång nµy vµ çc lîi Ých kinh tÕ cña nã so víi c©y ng«. Nhu cÇu s¾n trë nªn râ rµng, nÕu nh ®é mµu cña ®Êt gi¶m lµm cho n¨ng suÊt c©y ng« bÞ gi¶m xuèng so víi ë çc çnh ®ång kh¸c. Tuy nhiªn, çc gièng ng« ®· ®îc c¶i t¹o cã thÓ bï ®¾p ®îc cho ¶nh hëng cña viÖc gi¶m ®é mµu cña ®Êt. Sù gi¶m ®é mµu cña ®Êt vÉn kh«ng ®îc chó ý tíi trong mét kho¶ng thêi gian l©u h¬n.

Nç lùc cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng ®Ó xóc tiÕn trång c©y s¾n 3 n¨m dùa trªn çc ®Æc tÝnh c¶i t¹o ®Êt, cã thÓ sÏ lµm ngêi n«ng d©n chó ý chót Ýt ®Õn nã vµ t×m kiÕ m sù hç trî cña chÝnh quyÒn do viÖc trång s¾n theo çch thøc cò ®îc coi lµ dÊu hiÖu cña nghÌo ®ãi, lµ çch tù cung l¬ng thùc nguy hiÓm vµ kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phÇn cña n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. N«ng d©n cã thÓ sÏ thÝch çc gièng ph¸t triÓn nhanh h¬n.

3.2. Th©m canh c©y mµu trªn ®Êt vïng cao

Th©m canh c©y mµu lµm t¨ng ®¸ng kÓ an ninh l¬ng thùc, nhng nã ®ang trë nªn quan träng ®èi víi viÖc t¨ng thu nhËp tõ trång trät. Do ®ã, bÊt kú mét gièng míi nµo ®îc ®a vµo ®Òu cÇn xem xÐt vÒ çc kÕt qu¶ kü thuËt vµ tµi chÝnh cña nã vµ vÒ lîng tiÒn cã thÓ sÏ kiÕm ®îc tõ ®Êt (çc kho¶n thu tÝnh b»ng ®ång/ha) còng nh c©u hái cÇn ph¶i ®Çu t bao nhiªu vµ lîng tiÒn ®îc ®Çu t ®îc sö dông tèt nh thÕ nµo (tû lÖ chi phÝ lîi nhuËn). Çc sè liÖu nµy ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn kÕt qu¶ trång thö nghiÖm vµ tr×nh diÔn. Th«ng tin cã thÓ gióp ngêi n«ng d©n trong viÖc x¸c ®Þnh xem ®©u lµ n¬i hä cã thÓ ®Çu t tiÒn cña hä mét çch tèt nhÊt. Tæng quan vÒ çc th«ng sè tµi chÝnh ®· ®îc ®a ra ë phô lôc 2.

3.2.1. Çc gièng ng« ®· ®îc c¶i t¹o

Çc vÊn ®Ò kü thuËt: NhiÒu gièng ng« ®îc c¶i t¹o ®· ®îc ph©n phèi ë Yªn Ch©u trong vµi n¨m trë l¹i ®©y. Çc gièng nµy ®îc cung cÊp tõ Hµ Néi sau khi trång thö ë ®ång b»ng. Çc khuyÕn ço vÒ kü thuËt rót ra tõ kinh nghiÖm canh t¸c trªn ®Êt trång lóa ë ®ång b»ng lµ n¬i thêng lµ cã tÝnh kh¶ thi cao h¬n so víi ë Yªn Ch©u, lµ n¬i cã çc ®iÒu kiÖn cña ®Êt vïng cao. ViÖc sö dông ph©n bãn kh«ng phæ biÕn ë miÒn nói, do ®ã ®iÒu quan träng lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®îc tÝnh u viÖt cña gièng míi nµy víi ®iÒu kiÖn kh«ng dïng ph©n bãn hoÆc chØ dïng víi lîng nhá. Do ®ã, çc th«ng sè kü thuËt ®èi víi viÖc trång thö

of 57

nghiÖm ë Yªn Ch©u ®îc chÊp nhËn tõ çc khuyÕn ço do Hµ Néi ®a ra. Tæng quan vÒ çc th«ng sè kü thuËt do dù ¸n SFDP sö dông ®èi víi mét sè c©y mµu chÝnh hiÖn ®ang ®îc khyÕn ço ®îc nªu ra trong phô lôc 1 (b¶ng sè liÖu)

Gièng LVN10 thu ®îc n¨ng suÊt cao nhÊt. Kh«ng dïng ph©n bãn, çc kÕt qu¶ tèt nhÊt lµ 2,6 tÊn trong n¨m 1997 vµ 4,3 tÊn trong n¨m 1998 ("n¨m ®îc mïa ng«"), nÕu dïng ph©n bãn th× n¨ng suÊt t¨ng lªn ®Õn 3,4 tÊn n¨m 1997 vµ 4,8 tÊn n¨m 1998. Do ®ã LVN10 ®îc khuyÕn ço lµ gièng tèt trong thêi ®iÓm hiÖn nay (xem tæng quan chung trong b¶ng 6).

CÇn ph¶i lu ý lµ rÊt khã x¸c ®Þnh ®îc kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cña mét gièng míi do cã sù thay ®æi m¹nh hµng n¨m. Sù kh¸c nhau gi÷a çc çnh ®ång vµ sù cÇn thiÕt ph¶i trång l¹i thêng xuyªn (thêng víi çc gièng cò hoÆc gièng bÞ tho¸i ho¸). Do ®ã, n¨ng suÊt ®îc nªu ra ph¶i ®îc gi¶i thÝch râ b»ng çc chó ý vµ cÇn ph¶i ®îc chøng minh trong mét giai ®o¹n Ýt nhÊt lµ 3 n¨m.

Çc vÊn ®Ò m«i trêng: Çc gièng ®îc c¶i t¹o thu ®îc n¨ng suÊt cao, thËm chÝ lµ c¶ trong ®iÒu kiÖn qu¶n lý chuyªn canh. Çc gièng cho n¨ng suÊt cao thêng sö dông vµ lµm c¹n kiÖt dinh dìng cã trong ®Êt víi tèc ®é nhanh. H¬n n÷a, n¨ng suÊt cao h¬n che dÊu mét sù thËt lµ ®é mµu cña ®Êt sÏ, bÞ gi¶m. Do ®ã n«ng d©n thêng ph¶n øng víi viÖc gi¶m ®é mµu cña ®Êt do hä ph¶i c¶i t¹o ®Êt trë vÒ nh cò b»ng çch quay vßng mét c©y mµu c¶i t¹o ®Êt.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Çc chi phÝ s¶n xuÊt vµ n¨ng suÊt lµ nh÷ng yÕu tè chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh sù chÊp nhËn cña ngêi n«ng d©n. Do rñi ro trong s¶n xuÊt cao, n«ng d©n sÏ tõ chèi çc kho¶n ®Çu t cao cho çc kh©u gièng vµ ph©n bãn ban ®Çu. Çc gièng lai ghÐp ®îc xem lµ qu¸ ®¾t do çc chi phÝ ph¶i tr¶ (kho¶ng trªn 25.000 ®ång/kg) vµ nhÊt thiÕt ph¶i mua gièng hµng n¨m.

Ngoµi n¨ng suÊt cña gièng ng« ra, nhiÒu tiªu chÝ kh¸c còng quan träng ®èi víi ngêi n«ng d©n nh vÞ, kh¶ n¨ng lu tr÷, vµ gi¸ c¶ thÞ trêng. Çc gièng ®îc a chuéng cã thÓ ®îc sö dông cho ngêi tiªu dïng hoÆc ®Ó b¸n do kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông lµ mét ph¬ng ph¸p nh»m gi¶m rñi ro. Çc gièng lai bioseed kh«ng ®îc coi lµ lo¹i s¶n phÈm tèt ®Ó phôc vô nhu cÇu tiªu dïng cña ngêi, nhng gi¸ thÞ trêng l¹i rÎ.

Çc gièng ng¾n ngµy thêng ®îc n«ng d©n chó ý nhiÒu h¬n do çc nguån tµi nguyªn vÒ ®Êt ®ai vµ nh©n lùc cÇn thiÕt ®Ó trång vô ng« thø hai.

Kinh tÕ trang tr¹i: YÕu tè quyÕt ®Þnh chÝnh cña kinh tÕ miÒn nói lµ rñi ro s¶n xuÊt. Çc gièng míi thêng cã lîi Ých vÒ mÆt tµi chÝnh, nÕu kh«ng cã rñi ro khi ph¶i ®Çu t mét lîng tiÒn lín vµo giai ®o¹n khëi ®Çu. Çc gièng cò ®ßi hái ®Çu t mua gièng díi 100.000®ång/ha, mµ lîng vèn ®Çu t nµy thêng kh«ng ph¶i lµ kho¶n chi b»ng tiÒn mÆt. Ngîc l¹i, çc gièng lai ®ßi hái mét kho¶n ®Çu t trªn 300.000 ®ång/ha vµ chØ cã thÓ thÊy râ ®îc n¨ng suÊt t¨ng lªn nÕu dïng ph©n bãn (vµ nh vËy çc kho¶n ®Çu t sÏ lªn kho¶ng 1 triÖu ®ång/ha). Ngoµi ra, mét sè gièng lai (nh bioseed 9681) ®îc xem lµ kh«ng ¨n ®îc nhng lµ "ng« lµm thøc ¨n cho sóc vËt" cã gi¸ vµo n¨m 1998 kho¶ng 200 ®ång/kg hoÆc thÊp h¬n çc gièng ng« ¨n ®îc (1.800®ång/kg so víi 1.600®ång/kg).

Çc kho¶n trî cÊp lµ mét c«ng cô nh»m gi¶m çc ®ái hái vÒ ®Çu t. §èi víi mét sè gièng, viÖc trî cÊp trong giai ®o¹n ®a gièng míi vµo (2-3 n¨m) sÏ lµm cho viÖc phæ biÕn çc gièng nµy díi çc ®iÒu kiÖn thÞ trêng thªm thuËn tiÖn h¬n.

Nh vËy th× n«ng d©n sÏ thu ®îc lîi Ých g× nÕu nh çc kho¶n ®Çu t cho viÖc mua çc lo¹i gièng ®¾t tiÒn hoÆc hoÆc ®Ó mua ph©n bãn? §· cã nhiÒu thö nghiÖm ®îc tiÕn hµnh trong khu«n khæ dù ¸n. Çc kÕt qu¶ thö nghiÖm nµy chØ ra nh÷ng dÊu hiÖu ®Çu tiªn, mÆc dï chóng cã thÓ ®îc chøng minh thªm b»ng çch tiÕn hµnh gi¸m s¸t trong nhiÒu n¨m vµ díi çc ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai kh¸c nhau. Trong b¶ng 6 liÖt kª çc kÕt qu¶ trång çc gièng s¾n kh¸c nhau cã sö dông hoÆc kh«ng sö dông ph©n bãn. Çc sè liÖu cho thÊy mét çch râ rµng lµ t¹i sao ngêi n«ng d©n l¹i ngÇn ng¹i trong viÖc sö dông ph©n bãn, nh-ng thay v× vËy tríc tiªn hä l¹i chó ý tíi viÖc th©m canh b»ng çch sö dông çc gièng ®îc c¶i t¹o. Çc gièng ®îc c¶i t¹o cã thÓ lµ çc ph¬ng ¸n ®Çu t tèt h¬n so víi viÖc ®Çu t cho sö dông ph©n bãn. Trong b¶ng 1 çc nguyªn nh©n kinh tÕ vµ thuËt ng÷ kinh tÕ t¬ng øng víi çc chØ thÞ ®· ®îc gi¶i thÝch mét çch chi tiÕt.

B¶ng 6 KÕt qu¶ kinh tÕ vµ kü thuËt cña çc gièng ng« kh¸c nhau cã vµ kh«ng sö dông ph©n bãn

Gièng ng«

N¨m Ph©n bãn kg/ha

N¨ng suÊt tÊn/ha

§Çu t ®ång/ha Gross margin1 (GM) triÖu

CBR2 Cho ®Çu t t¨ng thªm

Ghi chó

of 57

1. Chªnh lÖch th« (GM) ®îc tÝnh lµ hiÖu çc kho¶n thu ®îc trõ ®i çc kho¶n chi tiªu, chØ tÝnh b»ng tiÒn mÆt, kh«ng tÝnh ®Õn lao ®éng gia ®×nh vµ çc kho¶n lîi nhuËn kh¸c nh gi¸ trÞ ç nguyªn liÖu th« lµm thøc ¨n cho gia sóc.

2. CBR = Cost Benefit Ratio: tû suÊt lîi nhuËn; th«ng sè nµy cho thÊy vèn ®Çu t ®îc sö dông tèt ë møc nµo. Sè tiÒn kiÕm ®îc trªn

®ång/ha

Cò4 97 kh«ng 2,8 50.000 3.590 73 - Sö dông vèn tèt nhÊt, n¨ng suÊt lao ®éng trung b×nh5 (18.000®/ngµy)

Cò4 97 N 0

P 100

K 0

3,2 190.000 3.970 22 3,7 Sö dông ph©n bãn dÔ lµm gi¶m n¨ng suÊt vèn (ph-¬ng ¸n t¬ng lai)

LVN8 97 kh«ng 3,2 130.000 4.030 32 Ph¬ng ¸n th©m canh ®Çu tiªn

LVN8 97 N 0

P 100

K 50

3,6 260.000 4.420 18 4,0 T¨ng ®Çu t 100% nhng chØ lµm n¨ng suÊt t¨ng 10%

LVN10 97 kh«ng 2,6 370.000 3.010 9 Ph¬ng ¸n th©m canh kh«ng tèt trong nhiÒu n¨m thêi tiÕt xÊu

LVN10 97 N 100

P 150

K 50

3,4 1.000.000 3.420 4 1,7 Møc ®é sö dông ph©n bãn qu¸ cao, vèn kh«ng ®îc sö dông tèt

Cò 98 kh«ng 3,0 50.000 4.890 96 Çc kho¶n thu ®îc tõ vèn cao, nhng GM cña LVN10 cao h¬n 50%

LVN10 98 kh«ng 4,3 300.000 7.440 26 Ph¬ng ¸n th©m canh tèt trong nhiÒu n¨m cã thêi tiÕt tèt (ng¾n h¹n)

LVN10 98 N 65

P 65

K 150

4,8 915.000 7.724 9 1,5 Møc ®é sö dông ph©n bãn qu¸ cao, vèn kh«ng ®îc sö dông tèt

Fall:

Bioseed 9681

97 N 100

P 150

K 50

2,8 1.380.000 2.260 3 Møc ®é sö dông ph©n bãn qu¸ cao, vèn kh«ng ®îc sö dông tèt trong n¨m cã thê× tiÕt xÊu

Bioseed 9681

98 N 55

P 75

K

3,1 608.000 4.353 8 ThÝch nghi ®îc, møc ®é sö dông ph©n bãn thÊp h¬n

of 57

1000 ®ång vèn ®Çu t; CBR = 4 cã nghÜa lµ ta cã thÓ kiÕm ®îc 40.000 ®ång trªn 10.000 ®ång ®· bá ®Ó ®Çu t. 3. §Çu t t¨ng thªm lµ kho¶n ®Çu t thªm cho viÖc mua ph©n bãn so víi trêng hîp kh«ng sö dông ph©n bãn 4. "Cò" thêng lµ gièng ®· bÞ tho¸i ho¸ tõ tríc 5. N¨ng suÊt lao ®éng thay ®æi m¹nh theo kho¶ng çch tõ nhµ ®Õn ®ång. Phô lôc 2 íc tÝnh mét çch rÊt th« n¨ng suÊt lao ®éng.

Hép 1: Kinh tÕ cña viÖc sö dông çc gièng ®îc c¶i t¹o vµ ph©n bãn trªn ®Êt vïng cao ®îc x¸c ®Þnh b»ng rñi ro s¶n xuÊt - Gi¶i thÝch thªm cho b¶ng 6

NhiÒu yÕu tè ®îc xem xÐt khi chóng ta th¶o luËn vÒ tÝnh kinh tÕ cña viÖc th©m canh vïng cao. Çc chØ sè chÝnh ®îc liÖt kª trong b¶ng 5 ®· ®îc gi¶i thÝch mét çch chi tiÕt h¬n lµm cho qu¸ tr×nh ngêi n«ng d©n ra çc quyÕt ®Þnh râ rµng h¬n.

Çc møc ®Çu t ban ®Çu vµ çc rñi ro ®Çu t: Tõ çc d÷ liÖu ë trªn, cã thÓ thÊy lµ lîng tiÒn ®Çu t rÊt dÔ t¨ng lªn, khi ngêi n«ng d©n sö dông çc gièng ®îc c¶i tiÕn vµ ph©n bãn. Víi lîng ®Çu t ban ®Çu cao h¬n, rñi ro s¶n xuÊt còng t¨ng lªn: khi mÊt mïa çc n«ng d©n trång ng« bioseed lç 25 lÇn so víi nh÷ng ngêi trång çc gièng ng« cò. Do ®ã, cµng cã nhiÒu n«ng d©n sî lç, cô thÓ lµ nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo hoÆc nh÷ng n«ng d©n lµm viÖc trªn çc çnh ®ång ®Êt xÊu th× hä cµng ®Çu t Ýt h¬n.

T¨ng chªnh lÖch th«: Cã bao nhiªu tiÒn cßn l¹i trong tói ngêi n«ng d©n sau khi hä gi¶m çc kho¶n chi tiªu? Trong n¨m mÊt mïa ng« 1997, nh÷ng ngêi n«ng d©n trång gièng ng« cò cã kho¶n tiÒn cßn l¹i t¬ng ®¬ng nhau nÕu hä b¸n s¶n phÈm thu ho¹ch ®îc hoÆc gi¶m chi tiªu, do nh÷ng n«ng d©n ®Çu t trång çc gièng ng« c¶i t¹o cã thÓ dïng hoÆc kh«ng dïng ph©n bãn. Çc kho¶n ®Çu t thªm cña hä cã vÎ nh bÞ bá phÝ. ChØ cã trong n¨m ®îc mïa ng«, çc gièng c¶i t¹o míi thÓ hiÖn râ tiÒm n¨ng cña chóng vµ cho gi¸ trÞ GM cao (cì 40%). TÊt nhiªn, cã mét ®iÓm quan träng lµ gi¸ c¶ thÞ trêng. Çc gi¸ c¶ thÞ trêng cao (n¨m 1998 lµ 1.800®/kg so víi 1.300®/kg trong n¨m 1997) lµm t¨ng çc u ®iÓm cña çc gièng c¶i t¹o: tuy nhiªn gi¸ c¶ cã thÓ sÏ l¹i gi¶m xuèng.

GM trªn mçi ha còng x¸c ®Þnh ®îc møc ®é sö dông lao ®éng cña ngêi n«ng d©n tèt ®Õn ®©u. Víi kho¶ng gÇn 200 ngµy lao ®éng/ha, n«ng d©n cã thÓ tÝnh lµ anh ta kiÕm thªm ®îc kho¶ng 40% mçi ngµy nÕu sö dông çc gièng c¶i t¹o trong n¨m ®îc mïa.

Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña vèn: N«ng d©n nªn ®Çu t vèn cña hä vµo ®©u lµ tèt nhÊt? S¶n xuÊt c©y mµu ë ®Êt vïng cao vÉn lµ mét trß may rñi: nh÷ng ngêi n«ng d©n còng cã thÓ bÞ lç c¶ hoÆc còng cã thÓ l·i rÊt nhiÒu. Nh÷ng ngêi n«ng d©n sö dông gièng cò kiÕm ®îc kho¶ng 700.000 ®ång mçi n¨m trªn 10.000 ®ång hä bá ra ®Çu t ban ®Çu (trong n¨m ®îc mïa, con sè nµy lªn tíi 900.000®ång). ViÖc ®Çu t cho çc gièng tèt h¬n vÉn ®em l¹i lîi nhuËn cao: thËm chÝ lµ c¶ trong n¨m mÊt mïa, th× mét n«ng d©n vÉn cã thÓ kiÕm ®îc nhiÒu h¬n 32 lÇn so víi viÖc anh ta lùa chän gièng c¶i t¹i (LVN8). Chi phÝ cao h¬n cho gièng nh gièng LVN10 lµm gi¶m kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña vèn xuèng 9 lÇn (90.000®ång trªn 10.000 ®ång bá ra ®Çu t ban ®Çu).

Sö dông çc kho¶n vèn t¨ng thªm ®Ó ®Çu t mua ph©n bãn: Khi so s¸nh gi÷a ®Çu t cho gièng vµ ®Çu t cho ph©n bãn, th× râ rµng lµ ®Çu t cho ph©n bãn Ýt kh¶ thi h¬n. Do ®ã, rÊt khã khuyÕn khÝch ngêi n«ng d©n ®Çu t cho ph©n bãn, mÆc dï xÐt vÒ l©u dµi th× viÖc gi÷ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt ë t×nh tr¹ng tèt lµ rÊt quan träng. Çc kho¶n thu cao nhÊt tõ çc kho¶n ®Çu t ®· ®îc ghi nhËn lµ ®Ó céng thªm mét kho¶n chi nhá mua ph©n bãn (P) cho gièng LVN8 hoÆc cho gièng cò: kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña vèn ®îc ghi nhËn lµ 3,7 vµ 4, nh vËy lµ víi 10.000 ®ång ®Çu t ban ®Çu, ngêi n«ng d©n cã thÓ kiÕm ®îc kho¶ng 40.000 ®ång. Cã mét hiÖn tîng rÊt phæ biÕn lµ ®Çu t cµng cao cho viÖc dïng ph©n bãn th× kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña vèn cµng thÊp. Møc ®é sö dông ph©n bãn mµ ngêi n«ng d©n lùa chän phô thuéc vµo çc ph¬ng ¸n thay thÕ mµ anh ta cã thÓ ®Çu t tiÒn vµo vµ l¹i rÊt cã thÓ bÞ rñi ro mét lÇn n÷a. HiÖn nay cã rÊt Ýt n«ng d©n cã çc ph¬ng ¸n ®Çu t tèt h¬n lµ tu©n theo çc khuyÕn ço vÒ viÖc sö dông thuèc trõ s©u ®· ®îc nªu ra cho çc vïng ®ång b»ng. ThËm chÝ lµ mét nöa møc dïng cña ®ång b»ng còng kh«ng ph¶i lµ mét ph¬ng ¸n ®Çu t kh¶ thi.

KÕt luËn: Nh÷ng ngêi n«ng d©n tríc tiªn sÏ ®Çu t cho gièng. Anh ta còng sÏ vÉn lµm nh vËy kÓ c¶ trong tr-êng hîp kh«ng cã trî cÊp. Çc kho¶n trî cÊp ban ®Çu thêng chØ ®îc sö dông ®Ó giíi thiÖu çc gièng míi ®Ó ®a vµo trång thö nghiÖm. Çc gièng nµo sÏ kh«ng ®îc chÊp nhËn trong mét thêi gian ng¾n thö nghiÖm? ®ã lµ çc gièng kh«ng cho n¨ng suÊt cao h¬n so víi gièng ®Þa ph¬ng kh«ng cÇn ®Çu vµo mua ph©n bãn vµ çc gièng cho n¨ng suÊt kÐm h¬n çc gièng ®Þa ph¬ng trong nh÷ng n¨m mÊt mïa (thay ®æi møc t¨ng n¨ng

of 57

Çc nç lùc cÇn ®Ó phæ biÕn: ViÖc phæ biÕn çc lo¹i míi lµ c«ng viÖc ®¬n gi¶n, nÕu nh nh÷ng ngêi n«ng d©n nghe vµ quan s¸t trong nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n phÈm ®îc so s¸nh (vÝ dô nh trång trªn vïng cao kh«ng cã ph©n bãn ë nh÷ng th«n b¶n bªn c¹nh) vµ nÕu nh nh÷ng chi phÝ ban ®Çu vÒ h¹t gièng t¬ng ®èi hîp lý. Tríc khi trî cÊp h¹t gièng, th× ®iÒu ®ã cÇn ph¶i ®îc ®¸nh gi¸ (tÝnh to¸n) liÖu cã kh¶ n¨ng n«ng d©n tiÐp tôc dïng lo¹i h¹t gièng míi khi kh«ng tiÕp tôc trî cÊp n÷a. Sù ®¸nh gi¸ nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc trî cÊp h¹t gièng cã hiÖu qu¶ h¬n vÒ mÆt tuyªn truyÒn.

3.2.2. Vô thø hai trªn ®Êt n¬ng

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: Tõ n¨m 1998, x· ChiÒng §«ng, huyÖn Yªn Ch©u trång ng« vô hai tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 12,

nÕu c¶ hai vô mµ cïng chän lo¹i ng« nhanh chÝn26. S¶n lîng còng cã thÓ cao t¬ng ®¬ng víi vô chÝnh. nhng s¶n lîng cña nh÷ng vô ng« nµy còng rÊt kh¸c nhau v× t×nh tr¹ng níc kh«ng æn ®Þnh b»ng. ViÖc më réng chØ h¹n chÕ ë nh÷ng vïng ®Êt tèt vµ cã ®ñ níc vµ cã søc lao ®éng. ViÖc më réng thay ®æi mçi n¨m tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: V× thêi gian canh t¸c ®îc më réng nªn thêi gian ®Ó cho mét sè lo¹i c©y hä ®Ëu mäc mét çch tù nhiªn sÏ Ýt h¬n (vÝ dô nh Crotalaria). H¬n thÕ n÷a, viÖc t¨ng vô lµm cho ®Êt mÊt ®i chÊt dinh dìng nhiÒu h¬n vµ chÝnh v× thÕ ®Êt bÞ khai th¸c kiÖt quÖ nÕu nh khy«ng cã biÖn ph¸p nµo ®Ó c¶i thiÖn. S¶n lîng cao lµm ngêi ta kh«ng chó ý ®Õn ®é ph× cña ®Êt bÞ gi¶m cho ®Õn khi ®Êt bÞ tho¸i ho¸ hoµn toµn. V× s¶n lîng th¬ng dao ®éng nªn rñi ro trong s¶n xuÊt còng cao h¬n, thËm chÝ còng Ýt kh¶ n¨ng lµ trong t¬ng lai ngêi ta sÏ dïng ph©n bãn cho vô mïa nµy.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n rÊt quan t©m do t×nh tr¹ng thiÕu ®Êt vµ thªm vô thø hai lµ kh¶ n¨ng tèt ®Ó cã thÓ t¨ng thªm thu nhËp trang tr¹i. Vô hai cã tÝnh rñi ro cao h¬n cÇn ph¶i nhiÒu kü thuËt trong s¶n xuÊt h¬n (cã h¹t gièng, kh«ng cã ph©n bãn). Møc ®Çu t thÊp t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng n«ng d©n nghÌo cã thÓ sö dông kü thuËt nµy.

Kinh tÕ trang tr¹i: Nh÷ng gièng c¶i tiÕn cho n¨ng suÊt cao (®Õn 4,8tÊn/ha), n¨ng suÊt lao ®éng cao (kho¶ng 350 ngµy c«ng lao ®éng trÞ gi¸ ®Õn 30.000®/ ngµy) vµ mét ®Çu t mang l¹i lîi nhuËn (tû lÖ chi phÝ lîi nhuËn trªn 20). KÕt qu¶ chi tiÕt ®îc liÖt kª trong b¶ng 6 vµ ®îc gi¶i tr×nh chi tiÕt trong hép 1.

HiÖn nay gi¸ cao vµ "çc vô mïa béi thu" n¨m 1998 sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vïng cao t¨ng lªn mµ chØ cÇn cã møc ®Çu t thÊp trong thêi gian ng¾n. VÒ dµi h¹n, gi¸ sÏ h¹ xuèng v× gi¸ hiÖn nay cao h¬n gi¸ trªn thÞ trêng thÕ

giíi27. §ång thêi còng cÇn ph¶i chó träng ®Õn çc ph¬ng ph¸p th©m canh ®Ó ®èi phã víi t×nh tr¹ng ®é ph× cña ®Êt bÞ gi¶m.Thµnh phÇn ®Êt h÷u c¬ còng gi¶m (Ýt lo¹i c©y che phñ cã thÓ mäc ®îc vµo mïa kh«) sÏ lµm t¨ng ¶nh hëng cña çc ®ît kh« vµ chÝnh v× thÕ mµ viÖc kÕt hîp çc vô mïa bÞ thÊt b¹i. NÕu kh«ng cã biÖn ph¸p chèng l¹i th× viÖc canh t¸c trªn ®Êt dèc sÏ trë nªn rñi ro h¬n, víi møc ®Çu t cao h¬n, th× sù thÊt b¹i l¹i cµng lµm cho kinh tÕ trang tr¹i bÞ thiÖt h¹i nhiÒu h¬n.

Nh÷ng nç lùc cÇn ®Ó tuyªn truyÒn: N«ng d©n khi ®· nghe ®Õn kü thuËt nµy vµ ®îc nh×n thÊy tËn m¾t mét vµi ®iÓm trªn thùc ®Þa th× thêng ¸p dông ngay, víi ®iÒu kiÖn lµ cã h¹t gièng c¶i tiÕn. ChØ cÇn nç lùc tuyªn truyÒn h¬n ë nh÷ng vïng xa vµ vïng s©u (hç trî viÖc cung cÊp h¹t gièng). Tuy nhiªn, cÇn ph¶i nghiªm tóc nç lùc trong viÖc gi¶m nh÷ng ¶nh hëng kh«ng thuËn vÒ sinh th¸i b»ng çch t¨ng cêng ¸p dông dïng ph©n bãn vµ çc biÖn ph¸p lµm t¨ng çc thµnh phÇn h÷u c¬ cña ®Êt.

3.2.3. ViÖc sö dông ph©n bãn trªn vïng cao

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt: ViÖc giíi thiÖu gièng ng« c¶i tiÕn vµ trång thªm vô thø hai, th× nguy c¬ gi¶m ®é dinh dìng cña ®Êt cµng t¨ng. §ång thêi viÖc thu hót çc chÊt dinh dìng cña ®Êt ngµy cµng t¨ng, çc c¬ chÕ truyÒn thèng ®Ó cung cÊp dinh dìng gi¶m. çc loµi c©y hä ®Ëu d¹i thêng dïng ®Ó lµm t¨ng cêng chÊt dinh dìng cho ®Êt trªn çc çnh ®ång ng« ®· thu ho¹ch th× nay ®· bÞ dän s¹ch tríc khi chóng ra h¹t ®Ó trång vô thø hai. H¬n thÕ n÷a, vô thø hai c¶n trë viÖc xen canh ng« vµ ®Ëu. ViÖc sö dông mét biÖn ph¸p truyÒn thèng kh¸c ®Ó c¶i t¹o ®Êt , viÖc gép s¾n 3 n¨m thµnh c©y trång quay

suÊt). Kh¶ n¨ng t¸i sö dông çc h¹t gièng (kh«ng lai t¹p, phï hîp c¶ víi mïa xu©n còng nh mïa hÌ) lµm gi¶m nhu cÇu tiÒn mÆt vµ chÊp nhËn mét gièng.

Do kh¶ n¨ng sö dông vèn t¨ng, ®Çu t cho ph©n bãn còng sÏ t¨ng. Tuy nhiªn, cÇn cã sù trî gióp cho çc lo¹i ph©n bãn tèt cho ®Êt vµ cã tÝnh kh¶ thi. ViÖc x¶y ra n¨ng suÊt thÊp (rñi ro s¶n xuÊt) sÏ ®ßi hái ph¶i xem xÐt kü lìng.

of 57

vßng còng gi¶m v× ®iÒu kiÖn thÞ trêng ®èi víi sÊn thÊp h¬n nh÷ng ®iÒu kiÖn ®èi víi ng«.

HiÖn nay ngêi ta cha dïng ph©n bãn trªn vïng cao: viÖc cung cÊp ph©n h÷u c¬ h¹n chÕ vµ viÖc sö dông chØ h¹n chÕ ë ®Êt ruéng níc vµ vên nhµ, vµ ngêi ta sö dông ph©n ho¸ häc. S¶n lîng c©y trång dêng nh chØ cã kh¸c ®Æc biÖt khi dïng ph©n phèt-pho.

Çc vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: ViÖc hót chÊt dinh dìng cña ®Êt ngµy cµng t¨ng vµ çc biÖn ph¸p gi÷ g×n ®Êt ngµy cµng gi¶m, ®Êt ngµy cµng bÞ tho¸i ho¸. Trong thêi gian ng¾n th× ®é ph× cña ®Êt gi¶m cha cã ¶nh hëng râ rÖt nhng v× nã ®îc ®Òn bï b»ng n¨ng suÊt cao cña çc lo¹i c©y trång míi. Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m "ng« thÊt thu" cã nghÜa lµ nh÷ng n¨m mµ ®iÒu kiÖn thêi tiÕt kh¾c nghiÖt th× mïa mµng thÊt thu lµ kÕt qu¶ râ rÖt do thµnh phÇn chÊt h÷u c¬ trong ®Êt thÊp vµ kh¶ n¨ng gi÷a níc vµ chÊt dinh dìng cña ®Êt còng kÐm.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Víi viÖc sö dông çc gièng ng« c¶i tiÕn, s¶n lîng t¨ng vµ viÖc gi¶m ®é ph× cña ®Êt vÉn cha ®îc chó ý tíi. ChÝnh v× thÕ mµ n«ng d©n còng cha thÊy cÇn thiÕt ph¶i dïng ph©n bãn trªn n¬ng. NÕu trªn thÞ trêng gi¸ ng« cao th× cã kh¶ n¨ng n«ng d©n chÊp nhËn sö dông ph©n bãn trong gia ®o¹n cuèi vô khi mµ dÔ dµng ®¸nh gi¸ h¬n nguy c¬ rñi ro trong s¶n xuÊt.

Tuy nhiªn nÕu gi¸ c¶ thÞ trêng cã kh¶ n¨ng gi¶m th× sÏ kh«ng khuyÕn khÝch hä sö dông ph©n bãn. §Æc biÖt lµ çc hé n«ng d©n nghÌo sÏ t×m thÊy nh÷ng kh¶ n¨ng ®Çu t tèt h¬n cho nguån vèn h¹n chÕ cña hä.

Kinh tÕ trang tr¹i: Nh ®· tr×nh bµy trong b¶ng 6 vµ hép 1. Tû lÖ chi phÝ - lîi Ých ®èi víi viÖc dïng phÇn bãn kh«ng cao nh viÖc dïng gièng c¶i tiÕn. ViÖc ¸p dông mét khèi lîng nhá phèt - pho lµ ph¬ng ¸n tèt nhÊt ®èi víi n¨ng suÊt vèn, tû lÖ chi phÝ - lîi Ých trong kháng 4. Sö dông NPK chØ ®¹t møc tû lÖ chi phÝ - lîi Ých trong kho¶ng 1,5 - 1,7 - ngay c¶ khi sö dông víi møc díi møc khuyÕn ço. Tû lÖ chi phÝ - lîi Ých cµng gi¶m khi gi¸ gi¶m, ®iÒu nµy cã kh¶ n¨ng x¶y ra. Thªm vµo ®ã, ®é ph× cña ®Êt thÊp h¬n sÏ lµm t¨ng nguy c¬ rñi ro trong s¶n xuÊt vµ lµ hËu qu¶ cña viÖc kh«ng dïng hoÆc dïng Ýt ph©n bãn.

Nh÷ng nç lùc cÇn ®Ó tuyªn truyÒn: Cho ®Õn khi gi¸ vÉn cßn cao th× viÖc thö nghiÖm ¸p dông mét khèi lîng nhá ph©n bãn phèt-pho cã thÓ thuyÕt phôc ®îc mét sè n«ng d©n ¸p dông kü thuËt nµy. Nh÷ng thö nghiÖm vÒ ¶nh hëng cña viÖc ¸p dông phèt-pho (¶nh hëng ®Õn sù t¹o thµnh bÊp vµ t¹o h¹t) sÏ lµm cho n«ng d©n dÔ chÊp nhËn h¬n v× nguy c¬ rñi ro trong s¶n xuÊt còng dÔ ®¸nh gi¸ h¬n ë thêi kú naú. Gi¸ gi¶m còng sÏ lµm gi¶m lu«n ý ®Þnh sö dông ph©n bãn cña hä.

§èi víi nh÷ng n«ng d©n rÊt Ýt vèn ®Çu t vµi h¹t gièng c¶i tiÕn sÏ xÕp vµo u tiªn hµng ®Çu v× sù ®Çu t nµy sÏ cung cÊp cho hä thu nhËp tèt h¬n vµ hä chØ ®ñ tiÒn ®Ó ®Çu t vµo h¹t gièng. Trong trêng hîp nµy cÇn t¨n cêng ¸p dông nh÷ng ph¬ng ¸n sö dông nhiÒu lao ®éng h¬n ®Ó ¸p dông nh÷ng gi¶i ph¸p c¶i t¹o ®Êt mµ kh«ng cÇn ®Çu t vèn (nh th¶o luËn trong ch¬ng 3.1.)

3.2.4. S¾n c¶i tiÕn

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: Nh÷ng khóc s¾n gièng cña Trung Quèc lµ nh÷ng gièng cho thu ho¹ch nhanh vµ cho s¶n l-îng cao. Theo b¸o ço th× trong thêi gian 6 th¸ng th× s¶n lîng lµ trªn 20 tÊn/ha, trong khi ®ã th× gièng truyÒn thèng trång

2 - 3 n¨m chØ cho s¶n lîng thu ho¹ch 16 - 25 tÊn/ha. nÕu sau 7 th¸ng th× chØ thu ho¹ch ®îc 7-8 tÊn/ha28.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: ¶nh hëng vÒ m«i trêng ®èi víi lo¹i s¾n cho thu ho¹ch nhanh cã hai khÝa c¹nh sau: mét mÆt s¶n lîng cao th× cµng hót nhiÒu chÊt dinh dìng trong ®Êt vµ chÊt dinh dìng sÏ c¹n kiÖt nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p ®èi phã. MÆt kh¸c gièng s¾n truyÒn thèng l¹i ®îc sö dông ®Ó c¶i t¹o ®Êt, vµ nÕu thiÕu nã th× çc biÖn ph¸p t¸i sinh ®Êt sÏ bÞ thiÕu hôt.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n rÊt h¨ng h¸i ¸p dông gièng míi, dùa trªn nh÷ng ®ån ®¹i vÒ c¬ héi cã thu nhËp kh¸. Tuy nhiªn nhiÒu vÊn ®Ò cha ®wocj x¸c ®Þnh vÝ dô nh h¬ng vÞ cña gièng míi, kh¶ n¨ng lu tr÷ b¶o qu¶n, cã phï hîp kh«ng nÕu ®Ó trªn n¬ng qu¸ s¸u th¸ng vµ cuèi cïng lµ sù kh¸c nhau tiÒm n¨ng vÒ gi¸ c¶ thÞ trêng. CÇn cã sù kiÓm tra theo dâi thËn träng tríc khi khuyÕn ço mét lo¹i gièng míi.

Kinh tÕ trang tr¹i: Gi¸ thÞ trêng vµ kh¶ n¨ng cña thÞ trêng cña s¾n tríc m¾t sÏ x¸c ®Þnh tÝnh kh¶ thi vÒ mÆt tµi chÝnh. C¶ hai cÇn ph¶i ®îc x¸c ®Þnh. Tríc n¨m 1998 thÞ trêng s¾n dao ®éng rÊt lín, gi¶i ph¸p xóc tiÕn thÞ trêng (marketing) chÝnh lµ lµm thµnh tinh bét víi quy m« nhá ë ®Þa ph¬ng vµ hä thêng c¶m thÊy kh«ng an toµn v× cha biÕt khi

of 57

nµo hä sÏ cã ph¬ng ¸n xóc tiÕn thÞ trêng (marketing) tiÕp theo. Tõ n¨m 1998, nÒn c«ng nghiÖp chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc lµm cho t×nh h×nh cã vÎ æn ®Þnh h¬n v× cã nhu cÇu th¬ngf xuyªn.

VÒ dµi h¹n th× cÇn tÝnh ®Õn nh÷ng yªu cÇu ®Çu vµo cao h¬n, v× nh÷ng gièng c¶i tiÕn hót chÊt dinh dìng trong ®Êt nhiÒu h¬n vµ nhanh h¬n. VÉn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh sù c¹nh tranh víi ng«, vµ vÉn cßn nhiÒu c©u hái ®ang bá ngá cÇn ph¶i tr¶ lêi. Thö nghiÖm sÏ b¾t ®Çu vµo n¨m 1999.

Nh÷ng nç lùc cÇn ®Ó tuyªn truyÒn: N«ng d©n cã thÓ chÊp nhËn gièng s¾n míi rÊt nhanh nÕu cã lîi nhuËn cao vÒ tµi chÝnh. Trong trêng hîp nµy vai trß cña khuyÕn n«ng lµ theo dâi nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc vÒ s¶n lîng cña ®Êt. VÒ l©u dµi cã thÓ dùa vµo nh÷ng ¶nh hëng nµy ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ, vÝ dô nh thu nhËp trung b×nh trong khong¶ 5 n¨m lu©n canh, vµ s¶n lîng mong ®îi trong 5 n¨m.

3.2.5. Gièng lóa n¬ng c¶i tiÕn

Dù ¸n PTLNXH S«ng §µ kh«ng thö nghiÖm gièng lóa n¬ng c¶i tiÕn nµo c¶, chñ yÕu lµ v× hiÖn nay ngêi n«ng d©n cha cã nh cÇu nªn hä cha u tiªn. HiÖn nay diÖn tÝch lóa n¬ng ®ang bÞ thu hÑp do ba nguyªn nh©n sau ®©y: (a) nhu cÇu vÒ lao ®éng ®Çu t cho lóa n¬ng cao h¬n so víi çc lo¹i c©y trång kh¸c, v× cÇn ph¶i liªn tôc dän cá (cuèc), sau khi trång ng« nhiÒu cá qu¸ (tèt nhÊt lµ trång lóa sau khi trång ng« 3 n¨m), vµ s¶n lîng thÊp cho nªn lµ thu nhËp thÊp h¬n rÊt nhiÒu so

víi ng«. N«ng d©n thêng cã xu híng trång ngièng lóa ®Æc biÖt ®Ó gia ®×nh hä sö dông trong dÞp TÕt29.

Dù ¸n PTLNXH S«ng §µ còng cßn ngÇn ng¹i v× trªn thùc tÕ s¶n lîng cña gièng lóa n¬ng míi còng tong ®èi thÊp, v× ®iÒu kiÖn trång rÊt thay ®æi, vÝ dô nh n¨m 1998 hÇu nhÕt lóa n¬ng chÕt v× thêi kú mïa kh« qu¸ dµi. Cuèi cïng ¶nh hëng tiªu cùc cña luÊ n¬ng ®èi víi vÊn ®Ò xãi mßn ®Êt t¬ng ®èi cao v× lóa n¬ng ®ßi hái sù th©m canh ®Êt nhiÒu nhÊt.

Cã hai lý do vÉn cßn cã thÓ xem xÐt ®îc lµ: mét lµ tÇm quan träng cña nã trong viÖc ®a d¹ng hãa c©y trång ®Ó gi¶m nhÑ rñi ro s¶n xuÊt trong toµn bé hÖ thèng canh t¸c. Thø hai lµ lóa n¬ng vÉn rÊt quan träng ®èi víi n«ng d©n nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ngêi cã Ýt hoÆc kh«ng cã ruéng lóa níc, vµ ®ã lµ thùc tÕ v× hä Ýt hoµ nhËp vµo thÞ trêng h¬n. Nh÷ng b¶n ë vïng s©u vïng xa cã rÊt Ýt ruéng níc vÉn ph¶i dùa vµo canh t¸c lóa n¬ng ®Ó tù cung tù cÊp.

Sù khã kh¨n ®Ó t×m kiÕm mét chiÕn lîc râ rµng ®èi víi lóa n¬ng ®îc ph¶n ¸nh trong chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng cña ChÝnh phñ: ë cÊp tØnh th× khuyÕn nghÞ gi¶m ®Êt canh t¸c lóa n¬ng, ë huyÖn Mai S¬n, hÖ thèng khuyÕn n«ng ®ang hoµ nhËp vµo vµo sù phÇn phèi "th¬ng m¹i" hiÖn cã ®èi víi gièng Tan Pau, cã nguån gèc tõ Trung Quèc.

3.3 Th©m canh vô trªn ®Êt ruéng (bao gåm c¶ rau)

§èi víi viÖc th©m canh trªn ®Êt ruéng th× gièng lóa c¶I tiÕn lµ ph¬ng ¸n ®Çu tiªn. Cïng víi viÖc th©m canh th× çc ho¹t ®éng b¶o vÖ thùc vËt vµ phßng trõ s©u bÖnh tæng hîp còng quan träng. Thªm vµo ®ã viÖc tiÕn hµnh trång thªm vô thø hai (vô xu©n) vµ vô thø ba (vô ®«ng) còng ®îc th¶o luËn.

3.3.1. Çc gièng lóa c¶i tiÕn

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt: çc gièng lóa c¶i tiÕn cã thÓ t¨ng m¹nh s¶n lîng tõ 3 tÊn/ha ®èu víi lo¹i gièng truyÒn thèng hoÆc çc gièng ®· tho¸i ho¸ loªn ®Õn 8 tÊn/ha ®èi víi S¸n UU63 vµo mïa xu©n n¨m 1997. Th«ng thêng çc lo¹i ph©n h÷u c¬ (ph©n xanh, ph©n chuång) ®îc sö dông trªn ruéng, còng nh møc ®é nµo ®ã ph©n ho¸ häc. B¶ng 7 tr×nh bµy kh¸i qu¸t tÊt c¶ çc lo¹i c©y kh¸c nhau thö nghiÖm "th©m canh trªn ®Êt ruéng".

Møc ph©n bãn dùa vµo c¶ møc ®é dinh dìng vÉn cßn trong ®Êt vµ nhu cÇu cña c©y trång (chñ yÕu dùa vµo lo¹I h×nh c©y trång vµ s¶n lîng c©y trång). ViÖc giíi thiÖu gièng míi vµ viÖc dïng ph©n bãn ®Òu xuÊt ph¸t tõ vïng ®ång b»ng. §Þa ph¬ng ¸p dïng cÇn cã ®IÒu chØnh, kÕt hîp nh÷ng ®ßo hái vÒ kü thuËt cïng víi nh÷ng ®IÒu kiÖn vÒ tµI chÝnh vµ m«I trêng. Nh÷ng ®IÒu chØnh nµy ®ßi hái ph¶I cã thö nghiÖm vµ theo dâi ®¸nh gi¸ nhiÒu lÇn mµ ®Õn nay còng chu8a tiÕn hµnh thö nghiÖm vµ nh÷ng theo dâi ®¸nh gi¸ ®ã.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«I trêng: §èi víi ®Êt ruéng th× dinh dìng ®Êt tho¸I ho¸ kh«ng ph¶I lµ vÊn ®Ò. N«ng d©n sö dông ph©n bãn, nÕu hä sö dông qu¸ Ýt th× ¶nh hëng cã thÓ thÊy ngay vµo mïa vô tiÕp theo. Ngîc l¹I, kü thuËt th©m canh trªn

of 57

®Êt ruéng thêng ®îc phæ biÕn theo uy tr×nh kü thuËt trong ®ã nh÷ng ngêi n«ng d©n "hiÖn ®¹I" thêng ®îc khuyÕn khÝch sö dông ph©n bãn ë møc cao.Thêng th× n«ng d©n chØ dïng ph©n bãn nÕu nh ChÝnh phñ trî cÊp ®Ó khuyÕn ço cho n«ng d©n. Khi hä ph¶I tù bá tiÒn th× hä thêng bãn ph©n ë møc ®é thÊp h¬n vµ thêng kh«ng cã kÕt qu¶ g× nªó nh bãn kh«ng ®óng lóc.

Çc quy tr×nh kü thuËt còng cã ¸p dông mét sè "thuèc", vÝ dô nh thuèc trõ s©u. Phßng trõ s©u bÖnh tæng hîp lµ mét biÖn ph¸p quan träng ®Ó gi¶m ¶nh hëng tiªu cùc cña m«I trêng tõ viÖc dïng thuèc trõ s©u tõ tõ vµ tõ viÖc dïng nhiÒu ph©n bãn.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: §Çu tiªn n«ng d©n quan t©m ®Õn viÖc n©ng cao s¶n lîng g¹o. §IÒu nµy dùa trªn hai thùc tÕ: nguy c¬ rñi ro trong s¶n xuÊt ë møc thÊp nhÊt (®Æc biÖt ®èi víi vô ®Çu tiªn lµ vô hÌ) vµ tÇm quan träng cña viÖc tù cung tù cÊp g¹o.

ë nh÷ng n¬I mµ n«ng d©n canh t¸c hai vô, ®IÒu quan träng ®èi víi n«ng d©n lµ hä cã thÓ dïng mét lo¹I gièng cho c¶ hai vô hÌ vµ vô xu©n. Th«ng thêng vô xu©n th× kh«ng æn ®Þnh, vµ diÖn tÝch canh t¸c vô xu©n còng thay ®æi nhiÒu gi÷a çc n¨m. ChÝnh v× thÕ mµ nh÷ng h¹t gièng cha sö dông ®Õn cña vô xu©n cã thÓ dïng ®îc cho vô hÌ, v× n«ng d©n kh«ng thÓ b¶o qu¶n ®îc ®Õn vô xu©n sang n¨m.

H¬n n÷a n«ng d©n thÝch h¹t gièng mµ cã thÓ sö dông cho 2-3 vô tríc khi ph¶I mua h¹t gièng míi, v× khi hä sö dông h¹t gièng cña hä th× lîi Ých vÒ tµI chÝnh sÏ cao h¬n. §IÒu nµy rÊt râ khi so s¸nh VT 97 vµ 98 (b¶ng 6). §IÒu quan träng h¬n n÷a lµ rñi ro trong s¶n xuÊt sÏ thÊp h¬n rÊt nhiÒu nÕu nh hä sö dông h¹t gièng cña hä.

Kinh tÕ trang tr¹I: §èi víi n«ng d©n vô lóa hÌ lµ vô chÝnh cña hä cã tÇm quan träng trong viÖc tù cung tù cÊp g¹o. NÕu cÇn ®Çu t kho¶ng 2 triÖu ®ång 1 ha th× cã thÓ ®¹t s¶n lîng ®Õn 8 tÊn/ha cho mét vô. ChØ cã nh÷ng ruéng nguån níc tíi æn ®Þnh th× míi cã møc ®Çu t nh vËy. NÕu nh÷ng vïng kh«ng ch¾c ch¾n l¾m th× n«ng d©n chØ chän møc ®Çu t kho¶ng 1 triÖu 1 ha, vµ thêng th× ngêi ta dïng VT thay v× San UU63, ®Æc biÖt v× tæng gi¸ trÞ biªn cho c¶ hai lo¹I nµy lµ t¬ng ®¬ng (kho¶ng 14 triÖu ®ång/1ha ) khi n«ng d©n sö dông h¹t gièng ( hä. )

B¶ng 7 Kh¸i qu¸t çc ph¬ng ¸n kü thuËt trªn ruéng lóa níc ë Yªn Ch©u

Gièng N¨m 1 P.bãn kg/ha

P kg/ha K kg/ha SL tÊn/ha

§T VND/ha Tæng biªn2 tr.®/ha

CBR3 Ghi chó

Lóa

S¸n UU63 98 350 300 160 7,1 (5,5?)

2.295.000 14,75 7 Sù lùa chän ®Çu tiªn ®èi víi ®Êt tèt

S¸n UU63 97* (X) 200 250 150 8,0 2.180.000 13,82 7 phï hîp cho c¶ hai vô

VT 98 150 250 0 6,5 925.000 14,68 17 Gièng tù cã lîi nhuËn cao

VT 97 200 330 0 6,5? 1.660.000 11,35 7 Sù lùa chén thø hai ®èi víi s¸n UU63

Bac UU64

97 4,5 (6,6) S©u ph¸ ho¹I, kh«ng tèt b»ng S¸n UU63

HB (nÕp) 97 200 330 0 5,0 1.660.000 23,34 15 S¶n lîng cao nhng khÈu vÞ kh«ng a thÝch

Kh¸c4

Ng«, khoai VN2

98(X) 155 214 0 30ngh×n b¾p

840.000 6,0-10,0 7-12 TiÕp tôc

Ng« khoai VN2

97 100 150 50 30 ngh×n b¾p

920.000 5,00 7 TiÕp tôc, trång s¬m (m2) nÕu cÇn

of 57

1. Mïa ®îc ghi chó trong ngoÆc ®¬n: X = xu©n, § = ®«ng 2. Tæng gi¸ trÞ biªn ®îc tÝnh b»ng tæng thu nhËp - chi phÝ, cã nghÜa lµ chØ xem xÐt thu chi tiÒn mÆt kh«ng tÝnh ®Õn søc lao

®éng trong gia ®×nh vµ çc lîi Ých kh¸c nh gi¸ trÞ thøc ¨n gia sóc cña r¬m r¹. 3. CBR = tû lÖ chi phÝ-lîi Ých cho ta thÊy vèn ®Çu t ®îc sö dông nh thÕ nµo, vÝ dô nh tû lÖ CBR lµ 7 cã ngi· lµ n«ng d©n thu ®îc

70.000® cho mçi 10.000® anh ta ®Çu t vµo. 4. cã hai gièng míi thö nghiÖm kh«ng thµnh c«ng: lóa X21 thö gnhiÖm anm 1997, n¨ng suÊt thÊp do s©u bÖnh, ng« LVN7 còng

kh«ng thµnh c«ng trªn ®Êt ruéng n¨m 1997

Chi phÝ vÒ tiÒn mÆt gi¶m ®I rÊt nhiÒu nÕu n«ng d©n cã thÓ dïng h¹t gièng cña hä. So s¸nh sè liÖu VT 97 vµ 98 th× sù kh¸c nhau vÒ ®Çu t lµ ë h¹t gièng (2,500 vµ 6.000 trong n¨m thø hai). Ngay c¶ khi nÕu h¹t gièng nµy mua ë nh÷ng n¬I l©n cËn, th× s¶n lîng vèn t¨ng . N¨ng suÊt gi¶m trong vô thø 2 vµ 3. HiÖu qu¶ vèn vÉn ®¹t trªn con sè 10 trong khi s¶n lîng gi¶m 20%.

§ãng vai trß quan träng thø hai trong çc çch gi¶m nhu cÇu ®Çu t lµ sö dông cã hiÖu qu¶ ph©n bãn. Trªn ®Êt trång lóa, cha cã thö nghiÖm ®Ó ®a ra sù so s¸nh gi÷a n¨ng suÊt thu ho¹ch cã vµ kh«ng bãn ph©n v× dïng ph©n bãn ®· trë thµnh kÜ thuËt ®îc chÊp nhËn.Tuy nhiªn cïng víi t¨ng lîng ph©n ®îc bãn, hiÖu qu¶ vèn gi¶m . Do vËy n«ng d©n cÇn quyÕt ®Þnh nªn ®Çu t tiÒn vèn cña m×nh vµo ®©u lµ tèt nhÊt, nghÜa lµ anh ta muèn lùa chän ph¬ng ¸n nµo ®Ó ®ång vèn ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. Çc thö nghiÖm vÒ çc møc ®é dïng ph©n bãn kh¸c nhau cã thÓ gióp n«ng d©n ®a ra ®îc quyÕt ®Þnh cã tÝnh x¸c thùc.

ë çc ®Þa ph¬ng kh¸c, kho¸ tËp huÊn vÒ qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp (IPM) ®· ®îc sö dông nh mét ph¬ng thøc gi¶ng d¹y cho n«ng d©n çch ph©n tÝch ®Êt vµ thö nghiÖm çc møc ®é sö dông ph©n bãn kh¸c nhau, çch kÕt hîp vµ thêi ®iÓm. Çn bé khuyÕn n«ng cã thÓ híng dÉn cho n«ng d©n çch chän h¹t gièng tõ lóa cña chÝnh hä.

Çc nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: Thö nghiÖm ban ®Çu ®èi víi gièng míi vµ x¸c ®Þnh tÝnh u viÖt cña nã lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ®îc chÊp nhËn mét çch dÔ dµng. Do vËy, gièng vµ çc kho¸ ®µo t¹o kÜ thuËt lµ tÊt c¶ nh÷ng g× mµ çn bé khuyÕn n«ng cÇn cung cÊp. §iÒu quan träng lµ quyÕt ®Þnh cuèi cïng cña n«ng d©n dùa trªn ®iÒu kiÖn mïa mµng vµ tµi chÝnh cña b¶n th©n anh ta. Çn bé khuyÕn n«ng nªn trî gióp n«ng d©n so s¸nh mét çch kh¸ch quan gi÷a çc gièng kh¸c nhau.

Trî vèn cña Nhµ níc chØ nªn thùc hiÖn trong giai ®o¹n giíi thiÖu gièng ban ®Çu. Sau ®ã, sù lùa chän cña n«ng d©n dùa trªn c¬ së gi¸ thÞ trêng cßn tiÒn trî cÊp cña ChÝnh phñ nªn ®Çu t vµo lÜnh vùc kh¸c. KhuyÕn n«ng cÇn gióp n«ng d©n tiÕt kiÖm tiÒn chi tiªu cho ph©n bãn vµ gièng b»ng çch sö dông gièng do m×nh tù s¶n xuÊt. Th«ng qua híng dÉn n«ng d©n chän gièng tõ vô thu ho¹ch, n«ng d©n cã thÓ n©ng cao kinh tÕ trang tr¹i cña m×nh. Tuy nhiªn, kiÓu trî gióp nµy ®Æt çn bé khuyÕn n«ng vµo t×nh tr¹ng m©u thuÉn vÒ lîi Ých do hä nhËn hoa hång tõ viÖc b¸n ®Çu vµo.

CÊp tÝn dông cho s¶n xuÊt lµ mét çch tèt ®Ó th©m canh s¶n xuÊt khi n«ng d©n thiÕu vèn vµo thêi ®iÓm ®Çu mïa vô do rñi ro trong s¶n xuÊt kh¸ thÊp. NÕu tØ lÖ chi phÝ - l·i >7, viÖc cung cÊp vèn kÞp thêi chø kh«ng ph¶i møc l·i suÊt lµ mét vÊn ®Ò.

3.3.2 Më réng mïa vô víi çc lo¹i c©y hä ®Ëu, ng« nÕp vµ çc lo¹i rau

Ng« khoai ®/p

97 (X) 30 90 60 3,5-4,0 N¨ng suÊt thÊp h¬n VN2

L¹c4329 97 (X) 30 90 60 4,0 Sinh trëng chËm h¬n LD5

l¹c LD5 97 (X) 30 30 60 4,0 2,560.000 17,4 8 TiÕp tôc

§Ëu mung TX21

97 (X) 0 0 0 1,1 2.100.000 4,5 3 Khã kiÓm so¸t s©u bÖnh

®Ëu xanh V123

98 (X) 220 140 0 1,8 1.204.000 7,8 7 TiÕp tôc ë mét sè b¶n n÷a

Khoai t©y VT2

97 (§) 10,4 Trång sím (M2) quan träng

VT2 98 (§) 200 250 0 14,0 (13,0)

2.900.000 32,2 12 (+7tÊn ph©n bãn) tiÕp tôc

of 57

VÒ kÜ thuËt: ë nh÷ng vïng thiÕu nguån níc tíi nªn h¹n chÕ dïng lóa, çc c©y trång thay thÕ cã thÓ trång tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 5. Më réng trång çc c©y mµu bÞ h¹n chÕ bëi 2 nh©n tè: thiÕu nguån níc æn ®Þnh vµ nguån nh©n c«ng. Lao ®éng bÞ h¹n chÕ do chuÈn bÞ ruéng, chuÈn bÞ ®Êt n¬ng, çc c«ng viÖc lµng x· (c«ng viÖc nhµ vµ çc c«ng tr×nh thuû lîi) vµ ¨n TÕt nguyªn ®¸n.

VÒ m«i trêng: Huû ho¹i chÊt dinh dìng sÏ kh«ng trë thµnh vÊn ®Ò quan träng v× nã cã thÓ ®îc chó ý vµ söa ®æi trong mïa vô tiÕp theo. Tuy nhiªn ®Æc biÖt víi çc lo¹i rau bÞ phun thuèc trõ s©u cã chñ ®Þnh cã thÓ lµ mèi de do¹ cho søc khoÎ con ngêi vµ ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn m«i trêng nu«i ç vµ sau ®ã lµ ®Õn mïa vô. Qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp ®èi víi rau nªn tËp trung vµo çc mïa vô ®i kÌm vµ thuèc trõ s©u sinh th¸i sÏ quan träng trong t¬ng lai.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n muèn ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt vµ t¨ng nh÷ng c©y trång cã gi¸ trÞ cao trªn thÞ tr-êng. Tuy v©y, rñi ro liªn quan ®Õn nguån cung cÊp níc thiÕu æn ®Þnh, yªu cÇu qu¶n lý cao vµ thÞ trêng kh«ng ®îc ®¶m b¶o lµ c¶n trë chÝnh. N«ng d©n kh«ng muèn bæ sung thªm mét ho¹t ®éng míi trong s¶n xuÊt, ®iÒu nµy kh«ng phï hîp víi çc ho¹t ®éng truyÒn thèng: trong trêng hîp nµy çc c©y trång míi sÏ c¹nh tranh vÒ nguån lao ®éng víi çc c©y trång trªn n¬ng vµ díi ruéng. H¬n n÷a, nh÷ng ho¹t ®éng x· héi vÒ mïa xu©n (c«ng viÖc céng ®ång, çc lÔ héi) v« cïng quan träng vµ h¹n chÕ nguån nh©n c«ng.

Kinh tÕ trang tr¹i: TÊt c¶ çc lo¹i c©y trång ®îc ®em ra thö nghiÖm ®Òu lµ çc c©y cã gi¸ trÞ cao víi tæng l·i biªn cao, vÝ dô lªn tíi 17 triÖu ®ång/ha ®èi víi l¹c (Xem B¶ng 6).Tuy nhiªn çc lo¹i c©y nµy ®ßi hái sù ®Çu t lín (1-2 triÖu ®ång/ha). Çc yªu cÇu ®Çu t cao trong m«i trêng s¶n xuÊt kh«ng æn ®Þnh (h¹n h¸n, yªu cÇu qu¶n lý cao, sù lªn xuèng cña thÞ trêng) cã nghÜa rñi ro cao.

Nh÷ng nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: ViÖc phæ biÕn ®îc thùc hiÖn dÔ nhÊt lµ däc §êng 6 n¬i n«ng d©n tiÕp cËn dÔ h¬n víi thÞ trêng vµ dù tÝnh ®îc lîi nhuËn tµi chÝnh cã hiÖu qu¶. Cã ®îc nguån cung cÊp gièng tin cËy (cho ®Õn nay chØ cã ë Hµ Néi), ®µo t¹o vÒ kÜ thuËt vµ hç trî vÒ mÆt qu¶n lý nªn ®îc ®¸p øng nh»m thiÕt lËp nh÷ng c©y trång míi. Më réng çc lo¹i c©y trång nµy sÏ tiÕp tôc bÞ giíi h¹n do thiÕu nguån níc dÉn ®Õn gÆp rñi ro cao trong s¶n xuÊt vµ do c¹nh tranh vÒ lao ®éng víi canh t¸c trªn n¬ng rÉy hiÖn nay.

3.3.3. Giíi thiÖu çc c©y trång vô ®«ng

VÒ kÜ thuËt: Sau khi thu ho¹ch lóa vô hÌ thu, nhiÒu lo¹i rau l¸ còng nh khoai t©y cã thÓ trång trªn ®Êt trång lóa cã hÖ thèng th¸o níc tèt gÇn nguån níc.

HiÖn nay t¹i ViÖt Nam cã kh¸ nhiÒu gièng khoai t©y cã nguån gèc tõ Ph¸p, §øc, ch©u Mü - La tinh vµ Trung Quèc. Theo th«ng b¸o, s¶n lîng béi thu lªn tíi 24 tÊn/ha ®¹t ®îc ë vïng ch©u thæ díi sù qu¶n lý cao.

Trång khoai t©y thêng dùa trªn çc gièng khoai t©y gÇn ®©y lµ gièng khoai t©y thËt (TPS) s½n cã nhng mua víi sè lîng v« cïng h¹n chÕ. Çc gièng khoai t©y cã s½n tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau vµ khã ®Ó x¸c ®Þnh ®ã lµ khoai t©y gièng thùc sù s¹ch hay khoai t©y bµn kÕt qu¶ cña vµi lÇn lai gièng. Cïng víi viÖc t¨ng sè lîng lai gièng , dÞch h¹i còng t¨ng ®¸ng kÓ thËm chÝ ®· ®îc qu¶n lý chÆt chÏ, n¨ng suÊt gi¶m xuèng cßn 10 tÊn/ha nÕu kh«ng c¶ vô sÏ bÞ tµn ph¸. NhiÒu lo¹i bÖnh h¹n chÕ kh¶ n¨ng t¨ng trëng cña khoai t©y trong t¬ng lai, mét sè lo¹i ¶nh hëng ®Õn toµn bé khu vùc gÇn kÒ (nh virus ¨n l¸ l©y lan qua gièng rÖp võng).

Khi b¾t ®Çu s¶n xuÊt khoai t©y Yªn Ch©u ë ®é cao lín, vïng cã thÓ miÔn trõ dÞch bÖnh cã thÓ trë thµnh n¬i nh©n gièng khoai t©y tuy nhiªn v« cïng khã kh¨n ®Ó th©m nhËp vµo m¹ng líi çc nhµ s¶n xuÊt gièng khoai ë ®©y . ë Yªn Ch©u, møc n¨ng suÊt gÇn tíi 14 tÊn ®èi víi lo¹i khoai t©y table cã thÓ ®îc chÊp nhËn theo møc qu¶n lý ®· chän (ë møc trung b×nh).

VÒ m«i trêng: Thuèc trõ s©u thêng ®îc sö dông ë n¬i trång khoai t©y vµ cã thÓ g©y nªn mèi ®e do¹ vÒ m«i trêng. VËt t®em ®i trång tèt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó gi÷ thuèc trõ s©u ®îc phun ë møc thÊp. Ph¬ng ph¸p IPM cÇn ®îc ¸p dông khi ®· cã s½n tµi liÖu ®µo t¹o cã chÊt lîng cña vïng ®ång b»ng.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n rÊt quan t©m ®Õn më réng chu k× canh t¸c cña m×nh. Tuy nhiªn, suÊt ®Çu tcao vµ çc yªu cÇu vÒ qu¶n lý h¹n chÕ viÖc më réng. Trî cÊp cña ChÝnh phñ vÒ gièng ®· gióp t¹o ra mèi quan t©m ®Õn khoai t©y. Khi trî cÊp gi¶m, n¨ng suÊt vµ diÔn biÕn cña thÞ trêng sÏ quyÕt ®Þnh høng thó cña n«ng d©n. Khoai t©y sÏ kh«ng lµ mét phÇn cña b÷a ¨n kiªng do thÞ hiÕu ®Þa ph¬ng vµ do tÝnh chÊt khã b¶o qu¶n.

of 57

Kinh tÕ trang tr¹i: HiÖn nay t×nh h×nh tµi chÝnh v« cïng thuËn lîi. Tuy vËy, møc ®Çu t cao vµ rñi ro cao (chñ yÕu do chÊt lîng gièng kh«ng ®¶m b¶o vµ h¹n chÕ cña thÞ trêng ®Þa ph¬ng g©y nªn) sÏ quyÕt ®Þnh kinh tÕ vÒ dµi h¹n. HiÖn nay gi¸ cao h¬n ë Hµ Néi (h¬n 2.000 - 4.000 ®ång/kg so víi 1.000 - 2.000 ®ång/kg ë Hµ Néi). Do cã rÊt nhiÒu ph¬ng tiÖn lªn chØ ®Ó chë ng« nªn cã thÓ thÞ trêng ë Yªn Ch©u sÏ bÞ b·o hoµ bëi s¶n phÈm tõ Hµ Néi vµ gi¸ sÏ xuèng tíi møc nh ë Hµ Néi.

Çc nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: Çc thö nghiÖm cã trî gióp kÜ thuËt vµ trî cÊp gièng lµ c«ng cô tèt ®Ó b¾t ®Çu s¶n xuÊt. Cã ®îc gièng chÊt lîng cao quan träng ®èi víi thµnh c«ng sau nµy. ViÖc më réng bÞ h¹n chÕ ë çc b¶n gÇn ®êng 6 n¬i dÔ tiÕp cËn víi thÞ trêng.

3.3.4. Phæ biÕn kiÕn thøc IPM

VÒ kÜ thuËt: Tr¹m B¶o vÖ Thùc vËt Yªn Ch©u ®· tæ chøc çc Trêng häc thùc ®Þa cho n«ng d©n vÒ IPM (IPM FFS) vÒ lóa n»m trong Ch¬ng tr×nh quèc gia vÒ IPM còng nh do Dù ¸n S«ng §µ gióp ®ì. Ph¬ng ph¸p ®µo t¹o lµ tæ chøc ë thùc ®Þa thay v× ë çc líp häc vµ viÖc xen kÏ çc kho¸ ®µo t¹o vµo gi÷a mïa trång trät bao trïm çc chñ ®Ò vÒ hiÖn trêng lµ mét thµnh tùu ®¹t ®îc trong ®µo t¹o n«ng d©n. §¸nh gi¸ vÒ çc kho¸ häc còng cho thÊy n«ng d©n ®· gi¶m sö dông thuèc trõ s©u vµ h¬n n÷a ®· cñng cè thªm kiÕn thøc qu¶n lý cña m×nh. KiÕn thøc qu¶n lý ®îc khuyÕn khÝch trong çc líp häc vÒ IPM bao gåm qu¶n lý viÖc sö dông thuèc trõ s©u, so s¸nh vµ lùa chän gièng bªn c¹nh viÖc x¸c ®Þnh s©u bÖnh, çch xö lý vµ çc c¶nh b¸o vÒ vÖ sinh. §ã lµ çc chñ ®Ò râ rµng ®· trïng lÆp víi nhiÖm vô cña hÖ thèng khuyÕn n«ng.

Mét ®Æc ®iÓm cña Trêng häc thùc ®Þa cho n«ng d©n (TT§ND) lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho häc viªn tham gia tÝch cùc vµ kh¶ n¨ng tù tæ chøc çc ho¹t ®éng chÝnh. Tuy nhiªn, chuyÓn giao çc kh¶ n¨ng nµy kh¸c xa víi n¨ng lùc cña gi¸o viªn. PhÇn lín çc gi¸o viªn chØ tham gia líp ®µo t¹o gi¸o viªn cã mét lÇn vµ ®· tiÕn hµnh ®µo t¹o trung b×nh 1-2 kho¸/n¨m .

Trong çc trêng häc nµy, "nh÷ng n«ng d©n chñ chèt" tõ mét vµi b¶n tham gia. Quan träng lµ ph¶i thiÕt kÕ çc ho¹t ®éng tiÕp theo trong b¶n cho nh÷ng n«ng d©n ®· ®îc ®µo t¹o ®Ó thùc hµnh cã hiÖu qu¶ vµ chuyÓn giao kiÕn thøc cña m×nh. §Õn nay vÉn cha thÊy râ tù d©n b¶n cã thÓ ®ãng vai trß ngêi ®µo t¹o viªn ®Õn møc ®é nµo vµ çn bé huyÖn vµ tØnh cã kh¶ n¨ng hç trî tõ bªn ngoµi cho '®µo t¹o cña n«ng d©n cho n«ng d©n' ®Õn ®©u.

Trong Ch¬ng tr×nh quèc gia, çc 'C©u l¹c bé IPM' ®îc thµnh lËp. Çc CLB nµy ®îc tæ chøc vµ ®¨ng kÝ chÝnh thøc víi chÝnh quyÒn x·. Ph¹m vi ho¹t ®éng bao gåm rÊt nhiÒu chñ ®Ò kh¸c nhau ngoµi b¶o vÖ thùc vËt cã thÓ linh ho¹t nhng cïng lóc nã cã thÓ dÉn tíi mét c¬ cÊu tæ chøc kh¸c ®i kÌm lµ çc ho¹t ®éng kh«ng träng t©m vµ hêi hît. Çc ho¹t ®éng tiÕn hµnh ë çc b¶n ®îc gäi lµ ' ®µo t¹o tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n' hay çc nhãm së thÝch n«ng d©n râ rµng lµ mét sù lùa chän mang tÝnh thùc ®Þa h¬n. ë cÊp tØnh, vÊn ®Ò nµy cha ®îc th¶o luËn, ë cÊp trung ¬ng cha ®a ra ®îc mét ph¬ng ph¸p tiÕp tôc cã ®Þnh híng cã thÓ ¸p dông trong thùc tÕ vÝ dô cha cã s¸ch thùc ®Þa cho '®µo t¹o tõ n«ng d©n ®Õn n«ng d©n'.

Trong ph¹m vi toµn bé ch¬ng tr×nh, cÇn ph¶i lu ý r»ng çc m©u thuÉn vÒ lîi Ých sÏ nÈy sinh chõng nµo mµ Chi côc B¶o vÖ thùc vËt vµ Tr¹m B¶o vÖ thùc vËt cßn tham gia vµo cung cÊp çc ho¸ chÊt. ë S¬n La, do ë mét sè tØnh kh¸c c«ng viÖc nµy ®· ®îc chuyÓn giao cho c¬ quan kh¸c thuéc Së NN & PTNT (nh Tr¹m cung cÊp ®Çu vµo). Tuy nhiªn, chi côc vµ tr¹m vÉn gi÷ l¹i mét sè lîng nhá trong kho ®Ò phßng trêng hîp n¹n dÞch x¶y ra. Cho dï doanh thu hµng n¨m nhá (con sè chÝnh thøc lµ 150 triÖu ®ång n¨m 1998 cña toµn tØnh S¬n La), tiÒn hoa hång tõ b¸n thuèc trõ s©u vÉn cã thÓ g©y nªn m©u thuÉn vÒ lîi Ých.

VÒ m«i trêng: TËp qu¸n vÒ IPM ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho b¶o vÖ m«i trêng. Lîi Ých cña çc kho¸ häc phô thuéc vµo møc ®é dïng thuèc trõ s©u ®îc ghi l¹i tríc khi líp häc b¾t ®Çu vµ phô thuéc vµo møc ®é gi¶m dÇn. Nh÷ng lîi Ých nµy rÊt khã íc tÝnh trªn c¬ së çc chØ sè sö dông hiÖn nay, nghÜa lµ doanh sè b¸n ra cña thuèc trõ s©u ®îc ®¨ng kÝ chÝnh thøc. Mét cuéc ®iÒu tra qu¶n lý ®éc lËp tiÕn hµnh tríc vµ sau khi kho¸ häc sÏ lµ mét chØ sè cã Ých h¬n nhng tèn nhiÒu chi phÝ vµ khã tæ chøc. Tuy nhiªn còng cã thÓ kÕt luËn r»ng cã thÓ tr¸nh ®îc mèi hiÓm ho¹ vÒ søc khoÎ nÕu viÖc t¨ng nguån cung cÊp thuèc trõ s©u ®îc ®i kÌm víi çc th«ng tin c¬ b¶n thÝch hîp.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n rÊt muèn tiÕt kiÖm tiÒn b»ng çch gi¶m chi phÝ ®Çu vµo cña s¶n xuÊt. N«ng d©n tham gia rÊt tÝch cùc vµ ®Òu ®Æn ë çc trêng häc thùc ®Þa dµnh cho hä. Khã cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc sù chÊp nhËn cña n«ng d©n vÒ kho¸ häc do hä ®· ®îc tr¶ phô cÊp khi tham gia (bï l¹i cho c«ng viÖc ®¸ng lÏ hä ph¶i lµm trong thêi gian ®ã).Do vËy, ®éng c¬ tham gia cña n«ng d©n trë nªn kh«ng râ rµng. V× møc ®é sö dông thuèc trõ s©u kh«ng cao nªn ph¹m vi gi¶m chi phÝ còng thÊp. Do ®ã, lîi Ých ph¶i bao gåm c¶ lîi Ých ®¹t ®îc tõ hÖ thèng qu¶n lý s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n.

of 57

Kinh tÕ trang tr¹i: Çc cuéc ®iÒu tra trong c¶ níc cho r»ng n«ng d©n ®· nhËn ra sù t¨ng lªn cña tæng l·i biªn sau khi ¸p dông çc ph¬ng ph¸p IPM. Gi¸ g¹o tõ 350.000-750.000 ®ång ch¾c ch¾n sÏ khiÕn cho çc vïng tríc ®©y sö dông nhiÒu thuèc trõ s©u quan t©m vµ møc gi¸ nµy hiÓn nhiªn ®· tÝnh ®Õn møc s¶n lîng t¨ng do ®îc cung cÊp h¹t gièng tèt h¬n.

Víi møc ®é qu¶n lý trung b×nh nh ë Yªn Ch©u, ®Çu t vµo thuèc trõ s©u cã thÓ dao ®éng kho¶ng 200.000®ång/ha. Do vËy, ë mét diÖn tÝch trång lóa b×nh qu©n 0,2 ha/hé, mçi hé cã thÓ tiÕt kiÖm ë møc 20.000-40.000 ®ång (100.000-200.000 ®ång/ha) gi¶m lîng thuèc trõ s©u. XÐt vÒ khÝa c¹nh thêi gian cÇn thiÕt, sè tiÒn tiÕt kiÖm nµy kh«ng hÊp dÉn nhiÒu hé kh¸ gi¶ nhng quan träng lµ t¹o thªm lîi Ých th«ng qua n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña sö dông ph©n bãn vµ tiÕp cËn ®îc gièng tèt h¬n nh»m khÝch lÖ n«ng d©n tham gia.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: ®Ó ®a tËp qu¸n IPM vµo ¸p dông ë cÊp th«n b¶n c«ng lao vµ chi phÝ bá ra lµ kh¸ nhiÒu. §èi víi lóa níc vµ çc c©y mïa vô quan träng, qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp cã hiÖu qu¶ ®ßi hái qu¸ tr×nh quyÕt ®Þnh cã sù tham gia cña cÊp qu¶n lý trong ph¹m vi b¶n, çc lo¹i s©u bÖnh kh¸c sÏ chuyÓn tõ vïng ®· ®îc diÖt sang vïng cha bÞ tiªu diÖt.

Nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ¸p dông ë th«n b¶n, d©n trong b¶n ph¶i n¾m ®îc kÜ ph¬ng ph¸p luËn. H¬n n÷a, cÇn ph¶i thiÕt lËp chÕ ®é theo dâi s©u bÖnh vµ trao ®æi kÕt qu¶ thêng xuyªn trong d©n. TÊt c¶ çc lo¹i ho¹t ®éng nµy yªu cÇu n«ng d©n ph¶i tham gia qu¶n lý tæ chøc vµ dµnh thêi gian. Nh÷ng lîi Ých thu ®îc lµ sù ®Òn bï cho ®iÒu nµy, çc nguån tµi chÝnh kh¸c tõ bªn ngoµi ®Òu cÇn thiÕt.

HiÖn nay, çc ch¬ng tr×nh IPM ë Yªn Ch©u ®ang ho¹t ®éng víi nguån kinh phÝ tõ bªn ngoµi kh¸ cao: n«ng d©n ®îc tr¶ tiÒn ®Ó tham gia çc kho¸ tËp huÊn, viÖc phæ biÕn tiÕp sau kho¸ häc trong th«n b¶n kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ do thiÕu mét c¬ cÊu tæ chøc - mét ®µo t¹o viªn ®Þa ph¬ng vµ mét gi¶ng viªn bªn ngoµi. Nguån trî cÊp bªn ngoµi còng nªn tõng bíc gi¶m dÇn. Gi¶i ph¸p cuèi cïng dù kiÕn lµ n«ng d©n ë çc b¶n nªn tù tr¶ tiÒn cho (mét phÇn) cña ho¹t ®éng IPM diÔn ra ë b¶n th«ng qua phÝ héi viªn. ChØ khi ®ã lîi nhuËn míi ®îc minh chøng râ rµng.

Më réng ch¬ng tr×nh IPM sang çc lo¹i c©y trång kh¸c cÇn liªn hÖ chÆt chÏ víi (a) më réng diÖn tÝch cña c©y trång vµ (b) møc ®é thiÖt h¹i vÒ n¨ng suÊt do s©u bÖnh g©y nªn hoÆc çc chi phÝ kh¸c cho thuèc trõ s©u. HuyÖn ®Ò nghÞ tËp trung çc ho¹t ®éng IPM vµo c©y ¨n qu¶ ®Æc biÖt lµ xoµi, më réng diÖn tÝch vµ thiÖt h¹i vÒ n¨ng suÊt do s©u bÖnh ®iÒu chØnh sù tham gia. Tuy vËy, çc chuyªn gia ®· chØ ra Yªn Ch©u kh«ng thÓ t¹o ®îc ®iÒu kiÖn sinh trëng thuËn lîi cho c©y xoµi vµ chØ cã thÓ ®¹t ®îc n¨ng suÊt cao h¬n ë møc chi phÝ thuè trõ s©u cao ®Õn møc khã thùc hiÖn ®îc.

HiÓn nhiªn ' trêng häc thùc ®Þa dµnh cho n«ng d©n' lµ mét c«ng cô phï hîp trong tËp huÊn n«ng d©n mµ c¶ khuyÕn n«ng vµ b¶o vÖ thùc vËt nªn phèi hîp cïng nhau sö dông v× çc néi dung ngoµi b¶o vÖ thùc vËt còng ®îc bao hµm vµ n¨ng lùc çn bé cña tr¹m b¶o vÖ thùc vËt h¹n chÕ h¬n nhiÒu so víi cña tr¹m khuyÕn n«ng.

3.4 Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ vµ c©y lu niªn

Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ cã 3 ho¹t ®éng sau ®îc thóc ®Èy: c¶i t¹o vên c©y ¨n qu¶ hiÖn cã, giíi thiÖu çc gièng c¶i tiÕn vµ gièng míi vµ chuyÓn giao kÜ thuËt vên ¬m vµ lai ghÐp. Çc c©y lu niªn kh¸c nh chÌ, d©u vµ cµ phª vÉn cha chøng minh lµ phï hîp ë Yªn Ch©u tríc ®©y vµ ®ßi hái mét ph¬ng ph¸p cã quy m« lín.

3.4.1. C¶i t¹o vên c©y ¨n qu¶ hiÖn cã

VÒ kÜ thuËt: Vên xoµi l©u n¨m vµ t¹p ®· trë thµnh bé phËn quan träng trong hÖ thèng canh t¸c chñ yÕu ë Yªn Ch©u. Tuy vËy, mÆc dï n¨ng suÊt chung cao nhng sù dao ®éng hµng n¨m còng cao. Gi¶m n¨ng suÊt cã thÓ lµ do tr×nh ®é qu¶n lý kÐm vµ do tuæi cña c©y.

N«ng d©n ®· ®a ra nhiÒu ph¬ng ph¸p c¶i t¹o vên t¹p kh¸c nhau bao gåm tØa c©y, tØa tha gèc nh»m t¹o ®iÒu kiÖn sinh tr-ëng cho çc c©y cßn l¹i, thay thÕ c©y giµ, bãn ph©n vµ sö dông thuèc trõ s©u vµ hormon.

Çc ho¹t ®éng can thiÖp b¾t ®Çu tiÕn hµnh tõ n¨m 1998 vµ ¶nh hëng cña nã ®Õn n¨ng suÊt cho tíi nay vÉn cha ®îc ®¸nh gi¸.

VÒ m«i trêng: Sö dông nhiÒu thuèc trõ s©u vµ hormon cã thÓ çc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc tíi hÖ sinh th¸i. §Æc biÖt nghÒ

of 57

nu«i ong ch¾c ch¾n sÏ bÞ ¶nh hëng. Th«ng qua ®µo t¹o cã thÓ h¹n chÕ ®îc viÖc dïng ho¸ chÊt sai môc ®Ých.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Khi c©y ¨n qu¶ ®îc nh×n nhËn lµ mét nguån thu nhËp chÝnh trong ph¬ng thøc canh t¸c n«ng d©n cÇn ®îc c¶nh b¸o trong trêng hîp n¨ng suÊt gi¶m hay mÊt mïa nh ®· x¶y ra trong n¨m 1997. Tuy nhiªn, rÊt khã ®a ra quyÕt ®Þnh chÆt mét c©y cã kh¶ n¨ng cho nhiÒu qu¶. N«ng d©n lìng lù kh«ng muèn ®Çu t th©m canh do kh«ng biÕt ch¾c ch¾n t¸c ®éng tÝch cùc cña ®Çu t nµy.

Kinh tÕ trang tr¹i: rÊt khã ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña çc vên c©y ¨n qu¶ hiÖn cã ë Yªn Ch©u. Khã h¬n n÷a lµ x¸c ®Þnh tÝnh kh¶ thi cña ®Çu t th©m canh. Trong çc vên nhµ ®îc lùa chän, ®Çu t th©m canh mÊt kho¶ng 1 triÖu ®ång/vên (bao gåm c¶ hç trî kÜ thuËt) ®· ®îc thiÕt kÕ. Do n«ng d©n thu ®îc mét triÖu ®ång ®èi víi c©y xoµi trëng thµnh, møc ®Çu t ®· lùa chän cã vÎ kh¶ thi: cã thÓ ®¹t ®îc møc nµy nÕu t¨ng n¨ng suÊt cho 10 c©y, mçi c©y t¨ng thªm 10%.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: Tõ n¨m 1998, 6 vên hé gia ®×nh ®· ®îc lùa chän ®Ó thö nghiÖm ph¬ng ph¸p th©m canh. NÕu can thiÖp chøng minh cã t¸c ®éng tÝch cùc vÒ mÆt tµi chÝnh th× sÏ cÇn mét sè ngµy cÇn thiÕt ë thùc ®Þa ®Ó phæ biÕn ph¬ng ph¸p nµy nh lµ mét dÞch vô ®îc khuyÕn n«ng cung cÊp mµ n«ng d©n ph¶i tù trang tr¶i vÒ tµi chÝnh. PhÇn tµi chÝnh ch¾c ch¾n sÏ dùa trªn hîp ®ång bao gåm tr¶ trùc tiÕp (nh tr¶ ®Çu vµo) vµ tr¶ cho khuyÕn n«ng viªn trªn c¬ së kÕt qu¶ (chia phÇn n¨ng suÊt t¨ng thªm) cho dï çch sau nµy khã biÕt tríc vµ x¸c minh ®îc.

3.4.2. Giíi thiÖu çc gièng c¶i tiÕn vµ gièng míi

VÒ kÜ thuËt: Theo quan niÖm truyÒn thèng, c©y ¨n qu¶ thêng ®îc trång gÇn nhµ, trong 'vên nhµ' trªn ®Êt b»ng ph¼ng, gÇn nguån níc. Do cã Ýt diÖn tÝch ®Êt quanh nhµ dµnh cho viÖc më réng, çc vên c©y ¨n qu¶ míi ®îc ph¸t triÓn trªn vïng ®Êt n¬ng. T¹i ®©y, ®Êt kÐm mµu mì h¬n vµ nguån níc h¹n chÕ h¬n vµ rÊt khã duy tr× mét tr×nh ®é qu¶n lý cao.

Dù ¸n ®· cung cÊp çc gièng nh·n, v¶i c¶i tiÕn vµ lai ghÐp tõ n¨m 1997 vµ 1998. C¶ hai c©y ®Òu ®îc n«ng d©n biÕt ®Õn vµ tha thiÕt muèn më réng trång 2 lo¹i nµy. C©y lai ghÐp cñng cè thªm thµnh c«ng trong ®Çu t ngîc l¹i víi tËp qu¸n tríc ®©y lµ ph¶i chê 3 n¨m cho tíi mïa qu¶ ®Çu tiªn míi cã thÓ chøng minh ®îc tÝnh phï hîp cña c©y. TØ lÖ sèng vµ giai ®o¹n sinh trëng ban ®Çu cña c©y cung cÊp tèt, n¨ng suÊt vÉn cÇn ®îc ®¸nh gi¸.

Sau khi hîp t¸c víi Trung t©m nghiªn cøu c©y ¨n qu¶ Phó Hé n¨m 1997 vµ 1998 th«ng qua hîp ®ång vµ chuyÕn t vÊn cña mét chuyªn gia ng¾n h¹n quèc tÕ, mét vµi loµi ®îc chän ®Ó phæ biÕn. Trong sè nh÷ng gièng míi ®Ò xuÊt cho Yªn Ch©u, chØ cã bëi, khaki vµ lª tµu lµ trung t©m cã thÓ cung cÊp. Lª tµu vÉn cha ®îc cung cÊp.

VÒ m«i trêng: Do trång c©y ¨n qu¶ më réng ®Õn vïng ®Êt dèc trong khi vÉn gi÷ tËp qu¸n ®Ó ®Êt trèng díi gèc c©y, xãi mßn ®Êt sÏ t¨ng ®Æc biÖt cho ®Õn khi c©y khÐp t¸n. Ngoµi ra canh t¸c ®Êt liªn tôc cã thÓ gi¶m chÊt v« c¬ trong ®Êt, dÉn ®Õn mÊt níc vµ röa tr«i chÊt dinh dìng. T¨ng cêng çc c©y che phñ ®ang ®îc dù ¸n thö nghiÖm nh ®· tr×nh bµy ë trªn.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n rÊt h¸o høc muèn më réng trång c©y ¨n qu¶ ®Æc biÖt nÕu hä tin tëng vµo mét nguån cung cÊp c©y gièng ®¶m b¶o chÊt lîng. Tuy nhiªn, ®Çu t nªn ®îc thùc hiÖn tõng bíc mét çch thËn träng cho phÐp viÖc theo dâi nh÷ng çi ®¹t ®îc trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cã nhiÒu rñi ro vµ gi¶m rñi ro trong mét ph¬ng thøc canh t¸c hçn hîp. Çc c©y lai ghÐp ®· phæ biÕn ®· cã mét thÞ trêng tèt. Çc gièng míi sÏ t¹o ra Ýt lîi nhuËn chõng nµo mµ n¨ng suÊt vµ viÖc t×m kiÕm thÞ trêng vÉn cha ®¹t ®îc.

Kinh tÕ trang tr¹i: Theo quan ®iÓm cña n«ng d©n, c©y ¨n qu¶ lµ mét ®¶m b¶o l©u dµi. Tuy nhiªn, chØ víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®¶m b¶o cïng víi nguån níc ®Çy ®ñ vµ thÞ trêng æn ®Þnh th× ®Çu t míi cã tÝnh kh¶ thi cao. Do thiÕu th«ng tin vÒ diÔn biÕn n¨ng suÊt hiÖn nay, rñi ro trong ®Çu t ®îc xem lµ cao vµ më réng vên t¹p nªn ®îc tiÕn hµnh mét çch thËn träng. ChuyÓn giao kÜ thuËt ¬m vµ lai ghÐp cho cÊp th«n b¶n vµ huyÖn lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt gi¶m thÊt b¹i trong ®Çu t.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: thËm chÝ nÕu n«ng d©n thÝch c©y ¨n qu¶, ph©n ph¸t c©y vÉn ph¶i ®îc lªn kÕ ho¹ch kÜ l-ìng trong b¶n ®Ó n«ng d©n chuÈn bÞ tríc vµ cam kÕt ch¨m sãc. Quy ®Þnh h¹n chÕ th¶ r«ng tr©u bß ë cÊp b¶n cÇn ph¶i cã (hoÆc ®îc x©y dùng vµ thèng nhÊt cïng nhau) tríc khi ph¸t c©y. N«ng ph¶i tr¶ mét phÇn chi phÝ ®Ó ®¸nh gi¸ ®îc gi¸ trÞ cña c©y. CÇn thiÕt ®a n«ng d©n ®i th¨m quan çc vên ®· ®îc x©y dùng nh»m ®Ó thóc ®Èy gièng míi.

3.4.3. ChuyÓn giao kÜ thuËt ¬m vµ lai ghÐp

VÒ kÜ thuËt: n«ng d©n tríc ®©y thêng ph¶i chê tõ 3 ®Õn 4 n¨m ®Ó xem liÖu c©y m×nh trång cã cho qu¶ cã chÊt lîng

of 57

kh«ng. Th«ng thêng c©y cã qu¶ chua ph¶i bÞ chÆt ®i khi biÓu hiÖn cña nã ®· râ rµng.

KÜ thuËt ¬m vµ lai ghÐp ®· ®îc chuyÓn giao cho çn bé çc trung t©m khuyÕn n«ng vµ mét vµi n«ng d©n. Mét sè çc c¬ quan, tæ chøc còng cung cÊp gi¸o viªn. Çc kho¸ ®µo t¹o cÇn cã mét vµi ngµy thùc hµnh. VÊn ®Ò cã kh¶ n¨ng g©y thiÖt h¹i ®èi víi c©y mÑ vµ c©y con ph¶i ®îc gi¶i quyÕt tríc.

VÒ m«i trêng: nh ®èi víi thóc ®Èy c©y ¨n qu¶.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: n«ng d©n rÊt muèn trång c©y lai ghÐp do hä gi¶m ®îc rñi ro ph¶i thay thÕ nh÷ng loµi c©y kh«ng hiÖu qu¶. Hä còng muèn häc çch lai ghÐp. Tuy vËy, ®Ó ®¹t ®îc tØ lÖ thµnh c«ng cao cÇn qua thùc hµnh.

Kinh tÕ trang tr¹i: ®èi víi kh¸ch hµng, nguån c©y ghÐp s½n cã n©ng cao ®¸ng kÓ tÝnh kh¶ thi cña ®Çu t. KÜ thuËt lai ghÐp ®îc ®¸nh gi¸ cao vµ cã thÓ ®îc cung cÊp nh lµ mét dÞch vô. ë çc huyÖn kh¸c, çc nhãm lai ghÐp ®i kh¾p n¬i vµ hä ®-îc tr¶ tiÒn cho dÞch vô cung cÊp.

Tuy nhiªn, x©y dùng nh÷ng vên ¬m c©y ¨n qu¶ víi çc gièng lai ghÐp phô thuéc vµo thÞ trêng c©y hiÖn t¹i vµ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ s¶n phÈm. Çc vên ¬m ph©n cÊp sÏ kh«ng kh¶ thi do thÞ trêng qu¸ nhá trõ mét sè th«n b¶n cã vÞ trÝ ë trung t©m chî.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: ph¶i ®µo t¹o vÒ lai ghÐp trong çc kho¸ häc thùc hµnh vµ ®îc nh¾c ®i nh¾c l¹i mét vµi lÇn. Ýt nhÊt mét vên ¬m quy m« nhá cÇn ®îc x©y dùng nªn ®Ó thùc tËp lai ghÐp. §Çu t vµo vên ¬m chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc nÕu cã thÞ trêng.

3.5 Ch¨n nu«i th©m canh

Dùa trªn çc lùa chän th©m canh ch¨n nu«i ®· ®îc x¸c ®Þnh trong Ch¬ng 2 chiÕn lîc cña Yªn Ch©u bao gåm 6 ho¹t ®éng kh¸c nhau: ph¸t triÓn nu«i ong, ®µo t¹o thó y viªn th«n b¶n, cung cÊp bé dông cô thó y cho hä, ®µo t¹o nh»m c¶i thiÖn khÈu phÇn ¨n cho lîn, x¸c ®Þnh çc nguån thøc ¨n míi vµ cuèi cïng x¸c ®Þnh nhu cÇu ®µo t¹o vÒ nu«i ç.

3.5.1. Ph¸t triÓn ong

VÒ kÜ thuËt: Ph¸t triÓn nu«i ong lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng ®Çu tiªn trong ch¨n nu«i mµ dù ¸n S«ng §µ trî gióp. Hîp t¸c víi Trung t©m nghiªn cøu ong ë Hµ Néi çc ho¹t ®éng chñ yÕu tËp trung vµo th«n b¶n víi çc kinh nghiÖm qu¶n lý hiÖn cã. C¶i tiÕn vÒ mÆt kÜ thuËt chó träng vµo viÖc x©y dùng tæ ong c¶i tiÕn, chia tæ, qu¶n lý dÞch bÖnh vµ thu ho¹ch.

VÊn ®Ò chÝnh l¹i lµ thiÕu nguån thøc ¨n cung cÊp cho c¶ n¨m mµ ®ßi hái ®Çu t vµo nguån thøc ¨n (®êng) vµ theo dâi chÆt chÏ trong mïa ma nh»m gi¶m sè lîng ®µn ong bá ®i. HoÆc ngêi nu«i ong ph¶i di chuyÓn ong trong mét kho¶ng thêi gian cña n¨m nh hä ®· thùc hiÖn ë mét sè vïng. §iÒu nµy cha ch¾c sÏ x¶y ra.

VÒ m«i trêng: Høng thó nu«i ong vµ më réng ngµnh nghÒ nµy cã thÓ ®a ®Õn sù lùa chän ®¸ng suy nghÜ h¬n vÒ sö dông thuèc trõ s©u.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Tríc ®©y mËt ong thêng ®îc tiªu thô trong ph¹m vi hé gia ®×nh nh rîu hoÆc trong mét sè tr-êng hîp cho môc ®Ých ch÷a bÖnh. RÊt Ýt n«ng d©n cã ®îc bíc chuyÓn ®æi tõ coi nu«i ong chØ lµ mét ho¹t ®éng ngoµi lÒ nhá vµ cã ë kh¾p mäi n¬i sang nh×n nhËn nu«i ong lµ mét ho¹t ®éng t¹o nguån thu nhËp chÝnh vµ sau ®ã më réng quy m« h¬n 10 tæ vµ xem xÐt ®Çu t. Çc yÕu tè c¶n trë ®èi víi viÖc më réng h¬n n÷a lµ çch tiÕp cËn thÞ trêng kh«ng ®¸ng tin cËy vµ vÊn ®Ò ®¸p øng nhu cÇu cÇn gi¸m s¸t chÆt chÏ trong thêi k× cao ®iÓm vÒ nh©n c«ng trong vô s¶n xuÊt (b¾t ®Çu mïa ma). GÆp nh÷ng khã kh¨n nµy, ®Çu t vèn kh«ng ®îc phÇn lín n«ng d©n coi lµ thùc tÕ.

PhÇn nhiÒu çc hé víi lao ®éng d thõa quanh nhµ, vÝ dô nh nh÷ng ngêi kh«ng trùc tiÕp tham gia vµo c«ng viÖc ®ång ¸ng cã thÓ chän ho¹t ®éng nµy. Sau 3 n¨m hç trî kÜ thuËt, sè lîng hé nu«i ong ë 4 x· chØ t¨ng tõ 17 ®Õn 37 hé, sè lîng tæ ong chØ t¨ng gÊp ®«i tõ 60 lªn 116.

Kinh tÕ trang tr¹i: nghÒ nu«i ong ë Yªn Ch©u kh«ng ph¶i nghÒ hÊp dÉn so víi çc nghÒ kh¸c, kh«ng phï hîp víi lÞch

of 57

thêi vô vµ kh«ng cã thÞ trêng æn ®Þnh. §Çu t nguån thøc ¨n theo mïa vô kh«ng cã tÝnh kh¶ thi do ®Çu vµo qu¶n lý trung b×nh dÉn tíi rñi ro cao trong s¶n xuÊt.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: ho¹t ®éng nµy cã Ýt tÝnh kh¶ thi vÒ mÆt tµi chÝnh, ngay c¶ nh÷ng nç lùc nh»m n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý còng kh«ng mang l¹i nhiÒu thµnh c«ng. Do kh©u chuÈn bÞ gÆp nhiÒu khã kh¨n nªn viÖc thµnh lËp cã híng dÉn çc CLB ngêi s¶n xuÊt ë cÊp huyÖn kh«ng c¶i thiÖn nhiÒu viÖc phæ biÕn th«ng tin. T¸i thiÕt lËp CLB ngêi s¶n xuÊt t¹i cÊp x· dêng nh kh«ng thay ®æi ®îc ®éng lùc. VÉn cßn thiÕu ®éng c¬ cho qu¸ tr×nh më réng ngµnh nghÒ ®ã lµ coi ho¹t ®éng nh mét nguån t¹o thu nhËp chñ yÕu.

3.5.2. §µo t¹o thó y viªn th«n b¶n

VÒ kÜ thuËt: nh÷ng ngêi ®îc coi lµ uyªn b¸c nhÊt lµng vÒ lÜnh vùc thó y vµ thuèc cã mét tr×nh ®é cao vÒ ®µo t¹o vµ kiÕn thøc thùc tÕ. Çc ho¹t ®éng trong dù ¸n cha toµn diÖn ®Õn møc ®Ó cã thÓ t¹o ra nÒn t¶ng v÷ng ch¾c nhng thay vµo ®ã cã thÓ gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô ®ßi hái thêng xuyªn nhÊt. Çc chñ ®Ò bao gåm kiÕn thøc chñ yÕu vÒ çc lo¹i thuèc phæ biÕn, triÖu chøng vµ çc ph¬ng ph¸p cøu ch÷a nh÷ng bÖnh chÝnh, chu k× nhiÔm bÖnh, sö dông hîp lý kh¸ng sinh, sö dông thuèc giun s¸n, çc biÖn ph¸p an toµn ®Ó ng¨n chÆn sù lan ra cña bÖnh dÞch dÔ l©y ... Sau kho¸ häc kÐo dµi 3 ngµy, mét ph¬ng thøc ®µo t¹o - huÊn luyÖn gi÷a thó y cÊp huyÖn vµ thó y viªn th«n b¶n lµ cã thÓ thÊy tríc trong n¨m 1999.

Trong nhiÒu trêng hîp, çc ph¬ng ph¸p ch÷a bÖnh kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng c¶i thiÖn t×nh h×nh thó y nhng ph¶i ®îc kÕt hîp víi n©ng cao ph¹m vi vacxin ho¸. §iÒu nµy rÊt khã ®îc n©ng cao khi n«ng d©n ph¶i tr¶ tiÒn thuèc mµ t¸c ®éng cña nã l¹i kh«ng cã tÝnh thuyÕt phôc. Mét ®¸nh gi¸ chñ quan vÒ phßng bÖnh kÐm cã thÓ ®îc gi¶i thÝch lµ chÊt lù¬ng vacxin kÐm, nhiÔm bÖnh trë l¹i sau khi møc vacxin ho¸ thÊp vµ hiÓu sai triÖu chøng cña bÖnh.

VÒ m«i trêng: ®µo t¹o cho thó y viªn th«n b¶n cã thÓ gióp gi¶m sö dông bõa b·i thuèc, ®Æc biÖt lµ kh¸ng sinh mµ ®iÒu nµy de do¹ nghiªm träng ®Õn sù ph¸t triÓn cña t×nh tr¹ng kh«ng chÊp nhËn çc ph¬ng thøc ®iÒu trÞ trong t¬ng lai.

Nh×n chung, viÖc më réng ch¨n nu«i t¹o ra mét nguån ph©n chuång s½n cã h¬n. NÕu ®îc bãn vµo ruéng th× nã gióp duy tr× thµnh phÇn h÷u c¬, nguån dinh dìng vµ kh¶ n¨ng tÝch tr÷ níc.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n rÊt quan t©m ®Õn viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp cËn víi ch¨m sãc thó y. Trong nhiÒu trêng hîp, çc b¶n tr¶ tiÒn phô cÊp hµng th¸ng cho dÞch vô thó y ngoµi tiÒn tr¶ cho viÖc ®iÒu trÞ. Mét thó y viªn trªn c¬ së céng ®ång cã thÓ t¸c ®éng n©ng cao møc ®é vacxin ho¸.

Kinh tÕ trang tr¹i: §Çu t vµo ®µo t¹o thó y cã tÝnh kh¶ thi cao nhng khã x¸c minh do dÞch bÖnh x¶y ra kh«ng thêng xuyªn l¾m vµ gi¶m dÞch bÖnh kh«ng ®îc thèng kª mét çch ®¸ng tin cËy. T¬ng tù t¨ng sè lîng nh÷ng con ®îc ®iÒu trÞ thµnh c«ng kh«ng chøng minh dÞch vô tèt h¬n mµ chØ ph¶n ¸nh ®îc xu híng chung. N»m trªn c¶ lîi Ých tµi chÝnh trùc tiÕp ®¹t ®îc khi ch÷a khái bÖnh lµ lîi Ých gi¸n tiÕp cña n«ng d©n t¨ng ®Çu t cña m×nh vµo ch¨n nu«i (t¨ng sè lîng ®µn, tËp trung m¹nh vµo s¶n xuÊt) mét khi hä c¶m nhËn ®îc r»ng rñi ro s¶n xuÊt ®· gi¶m. Thu nhËp trang tr¹i cao h¬n tõ ch¨n nu«i ®· ®îc dù tÝnh tríc.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: C¶i tiÕn dÞch vô thó y chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh vµ theo tõng bíc nhá. §µo t¹o vµ theo dâi liªn tôc lµ v« cïng cÇn thiÕt cho thó y viªn nh÷ng ngêi chøng minh ®îc viÖc ®a kiÕn thøc ¸p dông vµo thùc tÕ. ViÖc ban qu¶n lý th«n b¶n gi¸m s¸t mang l¹i lîi Ých ®Ó quyÕt ®Þnh ph¹m vi vµ tÝnh phï hîp cña dÞch vô vµ th¶o luËn vÒ mét c¬ cÊu hoµn tr¶ tiÒn thÝch hîp. §ång thêi nhiÖm vô huÊn luyÖn cña dÞch vô thó y huyÖn ph¶i ®îc x¸c ®Þnh vµ ®i vµo thùc hiÖn. C¬ chÕ chøc n¨ng phßng bÖnh, nh chiÕn dÞch tiªm phßng ®Þnh k× víi ®ñ lîng thuèc nªn ®îc x©y dùng cïng mét lóc.

3.5.3. Tñ thuèc cho thó y viªn cÊp th«n b¶n

VÒ kÜ thuËt: Nguån dông cô gi¶n ®¬n vµ thuèc s½n cã t¹i th«n b¶n gióp c¶i thiÖn kh¶ n¨ng ®iÒu trÞ thµnh c«ng. Theo kinh nghiÖm cña tæ chøc Action Aid, thµnh phÇn cña tñ thuèc thó y cã thÓ ®iÒu chØnh ngay tõ khi b¾t ®Çu trî gióp cho phï hîp víi yªu cÇu cña ®Þa ph¬ng. §Çu t cho mçi tñ thuèc kho¶ng 600.000 ®ång trong sè ®ã mét nöa dµnh cho dông cô, mét nöa cho thuèc. Thµnh phÇn ®îc xem xÐt l¹i sau mét n¨m thùc hiÖn dùa trªn çch sö dông trong thùc tÕ.

Quy chÕ sö dông tñ thuèc ®îc th«n b¶n ®îc th¶o luËn tríc khi giao cho ngêi d©n vµ ®îc ban ph¸t triÓn th«n b¶n th«ng qua. Çc phiÕu theo dâi ®îc cung cÊp cho thó y viªn th«n b¶n, çc ho¹t ®éng tiÕp theo vµ theo dâi lµ nhiÖm vô cña çn bé thó y

of 57

huyÖn. Thó y viªn th«n b¶n kÝ tho¶ thuËn sÏ chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý tñ thuèc vµ bæ sung thuèc ®· sö dông. ViÖc bæ sung thuèc tõ bªn ngoµi cã thÓ ®e do¹ ®Õn tÝnh bÒn v÷ng cña ho¹t ®éng can thiÖp.

VÒ m«i trêng: CÇn ph¶i thËn träng lo¹i bá çc chÊt ®éc h¹i (nh strychnine) vµ gi¶m sö dông thuèc kh¸ng sinh m¹nh kh«ng cÇn thiÕt. Ngµy hÕt h¹n sö dông ph¶i ®îc gi¸m s¸t khi s¾p xÕp tñ thuèc nh»m gi¶m tèi ®a nhu cÇu bá nh÷ng thuèc cha dïng tíi nhng hÕt h¹n ngay sau ®ã.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Nãi chung, n«ng d©n ®ång ý vÒ kh¸i niÖm cung cÊp dÞch vô ph¶n ®èi viÖc tr¶ tiÒn khi hä gäi thó y viªn th«n b¶n ®Õn gióp ®ì cho dï çch hiÓu viÖc tr¶ tiÒn cã kh¸c nhau. HiÓn nhiªn rÊt khã buéc n«ng d©n tr¶ tiÒn cho viÖc ch÷a trÞ nÕu nguån vèn bªn ngoµi cã thÓ ®îc dïng ®Ó thay thÕ lo¹i thuèc. ViÖc thanh to¸n tiÒn cã thÓ ®îc lïi l¹i vµo mïa thu ho¹ch.

Kinh tÕ trang tr¹i: §Çu t x©y dùng çc tñ thuèc thó y cã chiÒu híng tÝch cùc ®èi víi céng ®ång do tØ lÖ ch÷a trÞ thµnh c«ng t¨ng, gi¶m tØ lÖ con vËt chÕt vµ n©ng cao ®iÒu kiÖn ®Çu t ch¨n nu«i. Tuy vËy, nh÷ng ¶nh hëng nµy rÊt khã ®Ó x¸c minh. §èi víi mét çn bé thó y, ®Çu t ban ®Çu cã mét tñ thuèc cho phÐp anh ta cã thÓ më réng ph¹m vi cung cÊp dÞch vô cho tíi møc th¬ng m¹i ho¸. §Çu t cña t nh©n nh»m më réng nguån cung cÊp thuèc cã thÓ lµ mét chØ sè râ rÖt cña sù thµnh c«ng.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: Nguån cung cÊp duy nhÊt tñ thuèc lµ mét nhiÖm vô kh«ng khã nhng cßn l©u míi ®Çy ®ñ ®Ó ®¶m b¶o n©ng cao cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng dÞch vô thó y. Thay vµo ®ã, tñ thuèc ph¶i trë thµnh mét phÇn cña mét hÖ thèng ®µo t¹o, huÊn luyÖn, theo dâi vµ gi¸m s¸t mµ ®ßi hái mét sè lîng lín çn bé vµ n¨ng lùc qu¶n lý. 5 bíc sau ®©y cÇn ®-îc tiÕn hµnh:

a. th¶o luËn s¬ bé víi ban qu¶n lý th«n b¶n lùa chän thó y viªn thÝch hîp cho c«ng t¸c qu¶n lý tñ thuèc. b. ®µo t¹o thó y viªn nãi chung vµ vÒ qu¶n lý tñ thuèc bao gåm mÉu theo dâi cÇn thiÕt, c. thiÕt kÕ vµ kÝ tho¶ thuËn vÒ sö dông tñ thuèc vµ chia sÎ tr¸ch nhiÖm gi÷a qu¶n lý th«n b¶n, thó y viªn th«n b¶n

vµ tr¹m thó y huyÖn, d. thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn kÕ ho¹ch tËp huÊn cña tr¹m thó y huyÖn, e. thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn viÖc theo dâi tõ bªn ngoµi (nh mçi n¨m mét lÇn) vµ tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p söa sai (nh

chuyÓn giao tñ thuèc trong trêng hîp qu¶n lý kÐm hay thiÕu çc ho¹t ®éng). CÇn lu ý r»ng viÖc thay thÕ thuèc tõ bªn ngoµi cã thÓ lµm háng c¶ hÖ thèng.

3.5.4. C¶i thiÖn khÈu phÇn ¨n cho lîn

VÒ kÜ thuËt: Do nguån thøc ¨n s½n cã vµ vèn ngµy cµng nhiÒu n«ng d©n rÊt quan t©m ®Õn n©ng cao tØ lÖ sinh trëng cña lîn. §ång thêi sè lîng lîn th¶ r«ng gi¶m vµ thøc ¨n chuång tr¹i trë nªn th«ng dông. HiÖn nay vÉn cã tiÒm n¨ng n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n tù s¶n xuÊt. N«ng d©n thiÕu nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ dinh dìng nh sù cÇn thiÕt bæ sung çc thøc ¨n giµu n¨ng lîng nh ng«, s¾n víi thøc ¨n cã hµm lîng ®¹m do trang tr¹i tù s¶n xuÊt hoÆc mua trªn thÞ trêng (nhbét ç, ç kh« vµ phÇn ç thõa vµ bét ®Ëu nµnh). KÕt qu¶, n«ng d©n cung cÊp khÈu phÇn ¨n mÊt c©n ®èi v× thøc ¨n n¨ng lîng kh«ng thÓ ®îc hÊp thô hoµn toµn do thiÕu chÊt ®¹m.

Hai ph¬ng ¸n c¶i thiÖn ®· ®îc ®a ra vµ phæ biÕn trong nhiÒu kho¸ häc. §èi víi n«ng d©n kh«ng muèn ®Çu t vµo thøc ¨n mua s½n th× nªn ®Ò xuÊt sö dông triÖt ®Ó h¬n nguån cung cÊp ®¹m s½n cã cña m×nh (nh phÇn ç thõa) vµ n©ng cao kh¶ n¨ng lùa chän vµ tÝnh dÔ tiªu ho¸ cña çc lo¹i c©y thøc ¨n hoang d¹i. Thµnh phÇn dinh dìng cña lo¹i thøc ¨n nµy kh¸c nhau vµ kiÕn thøc vÒ sù kh¸c nhau nµy cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó sö dông çc loµi cã nhiÒu dinh dìng h¬n nh th©n chuèi vÒ mïa ®«ng cã thµnh phÇn kh«, ®¹m vµ n¨ng lîng thÊp . Tr¸i l¹i, l¸ s¾n cã tØ lÖ kh« vµ n¨ng lîng cao gÊp 5 lÇn vµ tØ lÖ ®¹m th« cao h¬n 10 lÇn. C©y keo dËu vµ mét sè ®Ëu d¹i kh¸c còng c¶i thiÖn dinh dìng nh vËy.

Ngoµi sù lùa chän çc loµi nhiÒu chÊt dinh dìng h¬n, cã thÓ n©ng cao sù dÔ tiªu ho¸ cña çc lo¹i c©y rau. ë cÊp trang tr¹i, cã thÓ thùc hiÖn ®îc ®iÒu nµy b»ng çch b¾t ®Çu qu¸ tr×nh lªn men th«ng qua viÖc cho thªm níc g¹o vµo l¸ ®· ®îc b¨m nhá vµ cho lîn ¨n 2 ngµy sau ®ã. Mét sè thö nghiÖm cÇn thiÕt ®Ó x¸c ®Þnh lo¹i l¸ nµo ®îc lîn chÊp nhËn.

Mét sè n«ng d©n trong lµng rÊt muèn mua thøc ¨n hoÆc thøc ¨n gia vÞ ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng sinh trëng ®ång thêi tiÕt kiÖm thêi gian ®Ó chÕ biÕn thøc ¨n. Nh÷ng ngêi n«ng d©n nµy ®èi mÆt víi rÊt nhiÒu lo¹i thøc ¨n ®Ëm ®Æc vµ thøc ¨n gia vÞ ®îc chµo b¸n trªn thÞ trêng do chóng ®îc ph©n phèi th«ng qua kªnh u ®·i. Trong khi ®ã thøc ¨n trén s½n nµy lµ mét nguån cung cÊp thøc ¨n tèt cho nh÷ng ngêi nu«i lîn quy m« lín vµ ë thÞ trÊn th× nã l¹i lµ mét sù lùa chän t¬ng ®èi tèn kÐm ®èi víi n«ng d©n nu«i b»ng nguån thøc ¨n s½n cã. B¶n th©n nh÷ng ngêi n«ng d©n nµy sö dông tèt h¬n nguån thøc

of 57

¨n cã s½n vµ chØ bæ sung víi çc thµnh phÇn cßn thiÕu (th«ng thêng lµ ®¹m). Khi tÝnh to¸n l¹i chi phÝ thøc ¨n cho mét g ®¹m, thøc ¨n hçn hîp thêng ®¾t gÊp ®«i çc nguån ®¹m thay thÕ kh¸c.

Th«ng qua viÖc gi¶i thÝch çc kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ dinh dìng cña lîn, th«ng tin vÒ thµnh phÇn dinh dìng cña çc lo¹i thøc ¨n phæ biÕn trªn thÞ trêng vµ tÝnh to¸n nh÷ng khÈu phÇn ¨n cã chi phÝ thÊp nhÊt theo gi¸ c¶ vµ nguån thøc ¨n t-¬ng øng t¹i ®Þa ph¬ng, n«ng d©n cã thÓ ®îc trî gióp n©ng cao ®¸ng kÓ hiÖu qu¶ trong ch¨n nu«i. Do ®ã, mét bíc chuyÓn tõ mét khÈu phÇn ¨n mÊt c©n ®èi nh hiÖn nay sang mét khÈu phÇn c©n ®èi sö dông cã hiÖu qu¶ çc nguån thøc ¨n mµ ®ßi hái mét sù ®Çu t kh«ng lín (cha tíi 200.000®/con xuÊt chuång trong giai ®o¹n 6 th¸ng, t¬ng ®¬ng víi møc trung b×nh 1.000®/ngµy).

H¬n n÷a, ë thÞ trÊn, cã kh¸ nhiÒu ngêi nu«i lîn quy m« võa (10-20 con lîn thÞt) ®· quen víi viÖc sö dông men rîu ®Ó t¨ng tØ lÖ ®¹m vµ tÝnh dÔ tiªu ho¸ cña thøc ¨n ë møc kho¶ng 5-10%. Lîi Ých lín h¬n lµ viÖc sö dông men rîu thay thÕ nhu cÇu nÊu thøc ¨n võa tiÕt kiÖm søc lao ®éng võa tiÕt kiÖm cñi ®un. Chi phÝ men rîu ®· ®îc ®a vµo phÐp tÝnh trªn ®©y.

VÒ kÜ thuËt: Thøc ¨n chuång tr¹i tÝnh ®Õn c¶ viÖc thu nhÆt ph©n chuång vµ qu¸ tr×nh t¸i sö dông trong hÖ thèng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp do vËy n©ng cao thµnh phÇn h÷u c¬ cña ®Êt. Gi¸ trÞ cña ph©n chuång ®· ®îc kh¼ng ®Þnh ®èi víi ruéng tuy nhiªn ph¹m vi sö dông trªn ®Êt n¬ng cßn h¹n chÕ. Trong t¬ng lai, sÏ më réng ¸p dông vµo çc lo¹i c©y trªn ®Êt n¬ng cã gi¸ trÞ cao h¬n. ë Trung Quèc, sù s½n cã cña ph©n chuång bÞ coi lµ mét yÕu tè c¶n trë më réng vên c©y ¨n qu¶ tíi vïng ®Êt n¬ng cã ®é pH thÊp.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Ch¨n nu«i lîn chñ yÕu lµ mèi quan t©m cña phô n÷. Ngêi n«ng d©n lµ n÷ rÊt quan t©m ®Õn tØ lÖ sinh trëng cña lîn. Hä høng thó lµm theo nh÷ng lêi gi¶i thÝch vÒ thµnh phÇn dinh dìng c¬ b¶n nÕu ®îc chuyÓn ho¸ trong khi cho mäi ngêi xem thøc ¨n h»ng ngµy cña hä vµ thøc ¨n cña lîn. N«ng d©n còng muèn tham gia vµo th¶o luËn vÒ çc lo¹i thøc ¨n cã s½n ë ®Þa ph¬ng vµ kh¶ n¨ng chÊp nhËp çc lo¹i ®ã.

Trong khi mét sè lîng lín n«ng d©n ®ang sö dông ë mét møc ®é nµo ®ã çc s¶n phÈm trªn thÞ trêng (nghÜa lµ hä quyÕt ®Þnh mua cho lîn ¨n thay v× b¸n thøc ¨n), sè Ýt n«ng d©n l¹i s½n sµng ®Çu t tiÒn vµo mua thøc ¨n. Tuy nhiªn, sè tiÒn nµy sÏ t¨ng vµ ®iÒu quan träng lµ hä kh«ng bÞ r¬i vµo khÈu phÇn ¨n tæng hîp cã hµm lîng vèn cao ''hiÖn ®¹i' mµ phÇn lín ®Òu dÉn ®Õn thua lç vÒ tµi chÝnh.

Kinh tÕ trang tr¹i: T¸c ®éng cña mét vßng ®êi con lîn ®· th«ng dông trªn toµn cÇu ®èi víi ngµnh ch¨n nu«i ë ViÖt Nam còng kh«ng cã g× kh¸c. TÝnh linh ho¹t trong thiÕt kÕ khÈu phÇn ¨n vµ ch¨n nu«i th©m canh ®i kÌm víi sù ®éc lËp vÒ gi¸ c¶ (do thøc ¨n trang tr¹i cung cÊp ®îc) lµ mét c¬ së ch¾c ch¾n ®Ó duy tr× gi¸ ë møc thÊp trong mét kho¶ng thêi gian. Mét suÊt ®Çu t nhá kho¶ng 200.000®/con xuÊt chuång cã thÓ gi¶m 2 th¸ng cña chu k× s¶n xuÊt (tõ 9 th¸ng xuèng cßn 6-7 th¸ng). Giai ®o¹n vç bÐo ®îc rót ng¾n nghÜa lµ thu håi vèn nhanh h¬n vµ t¨ng chu k× s¶n suÊt (2 con/n¨m thay v× 1,3 con) vµ tiÕt kiÖm ®îc sè tiÒn tõ nguån thøc ¨n cã s½n kho¶ng 140kg (2kg/ngµy), gi¸ trÞ b¸n ra b»ng kho¶ng ®Çu t vèn cÇn thiÕt 200.000®.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: Thóc ®Èy c¶i thiÖn khÈu phÇn ¨n râ rµng kh¸c h¼n víi çc ho¹t ®éng diÔn ra thêng xuyªn hiÖn nay lµ thóc ®Èy gièng míi vµ hiÖn ®¹i ®îc cÊp tÝn dông vµ trî cÊp. T¹i nhiÒu b¶n, mét sè n«ng d©n cã thÓ ®¨ng kÝ lÊy gièng míi sau chiÕn dÞch giíi thiÖu vµ xóc tiÕn s¶n phÈm thµnh c«ng, t¸c ®éng cña kho¸ häc vÒ c¶i thiÖn khÈu phÇn ¨n thiÕu râ rµng vµ ch¾c ch¾n lµ cha h×nh thµnh râ nÐt. Nh¾c l¹i çc chñ ®Ò ®µo t¹o trong khi huÊn luyÖn liªn tôc tõ bªn ngoµi vµ chia sÎ th«ng tin cña n«ng d©n (nh nhãm së thÝch cña n«ng d©n) lµ çc ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ¸p dông kiÕn thøc vÒ thøc ¨n cña lîn nh»m ®¹t ®îc tÝnh kh¶ thi cao h¬n vÒ mÆt tµi chÝnh.

Kho¸ häc lo¹i nµy - nguån cung cÊp th«ng tin chø kh«ng ph¶i lµ ®Çu vµo tµi liÖu - râ rµng lµ chøc n¨ng cña hÖ thèng khuyÕn n«ng. Tuy nhiªn, ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn yªu cÇu tr×nh ®é kiÕn thøc cao, thêi gian chuÈn bÞ vµ lßng nhiÖt t×nh, nh÷ng ®iÒu nµy tr¸i ngîc víi thùc tÕ cã kh¸ Ýt nh÷ng h×nh thøc khuyÕn khÝch ph©n ph¸t th«ng tin mµ kh«ng ®îc cung cÊp ®Çu vµo. Do vËy, ch¾c ch¾n lo¹i ®µo t¹o nµy sÏ ®îc tiÕp tôc mÆc dï chØ cã sù tham gia cña mét c¬ quan ®oµn thÓ, ®ã lµ Héi phô n÷.

ë Yªn Ch©u, mét vµi ngêi nu«i lîn cã kinh nghiÖm lµ thµnh viªn cña héi phô n÷ vµ hä so s¸nh kinh nghiÖm s¶n xuÊt trong thùc tÕ víi kho¸ häc t¬ng ®¬ng vµ kinh nghiÖm thu ®îc khi phæ biÕn th«ng tin. Nh÷ng ngêi nµy lµ nh÷ng øng viªn chñ chèt ®Ó ®i ®µo t¹o sau khi ®îc cung cÊp çc th«ng tin liªn quan vÒ kho¸ häc (nh çc vÝ dô khÈu phÇn thøc ¨n ®· ®îc kh¼ng ®Þnh vÒ mÆt dinh dìng vµ tµi chÝnh) vµ mét kÕ ho¹ch chi tiÕt bµi gi¶ng. Mét sù ®éng viªn, khÝch lÖ trong c«ng viÖc cña hä n÷a lµ cung cÊp thøc ¨n gia vÞ (nh men rîu) hay ®îc mét bé phËn nh÷ng ngêi ch¨n nu«i cã quy m« lín h¬n gäi ®Ó thay ®æi khÈu phÇn ¨n theo mïa cho phï hîp víi nguån cung cÊp s½n cã vµ gi¸ c¶. H×nh thøc khÝch lÖ nµy ®Òu ®îc

of 57

hiÓu lµ sù u ®·i h¬n ®èi víi nh÷ng ngêi s¶n xuÊt lín dïng thøc ¨n b¸n s½n. Nh÷ng u ®·i cho ngêi ch¨n nu«i víi quy m« nhá cÇn ®îc ®a ra nÕu tËp trung vµo bé phËn nµy.

3.5.5. X¸c ®Þnh nguån thøc ¨n míi cho gia sóc, lîn vµ ç

VÒ kÜ thuËt: VÊn ®Ò nguån thøc ¨n thêng ®îc n«ng d©n quan t©m. Çch nh×n bao gåm ®ång cá t¬i tèt cho gia sóc vµ lîn ¨n nhiÒu thøc ¨n chÕ biÕn s½n. RÊt khã ®a çc çch nµy vµo thùc tÕ.

§èi víi gia sóc, cÇn chó träng c¶i thiÖn nguån thøc ¨n xanh th«ng qua giíi thiÖu çc gièng míi cã gi¸ trÞ dinh dìng vµ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt cao h¬n vµ nguån cung cÊp thøc ¨n theo mïa kÐo dµi. §ång cá ®îc canh t¸c vµ gieo h¹t trªn ®Êt trång trät bÞ lo¹i bá v× nã kh«ng thÓ c¹nh tranh ®îc víi çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt mïa vô. C¶i thiÖn vïng cá tù nhiªn (cïng víi ®ª, ®-êng hay ë nh÷ng khu vùc tËp trung) rÊt khã thùc hiÖn v× ph¶i c¹nh tranh víi th¶m thùc b× thÝch øng nhanh víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ ®· ph¸t triÓn cho dï hiÖn tîng th¶ r«ng sóc vËt vÉn hiÖn h÷u. Th«ng thêng cá cã n¨ng suÊt cao thêng kÐm hiÖu qu¶ trong c¹nh tranh víi lo¹i cá hiÖn nay ®îc trång b»ng h¹t. Çc c©y hä ®Ëu thêng bÞ çc lo¹i cá cã tèc ®é mäc nhanh che khuÊt hoÆc bÞ ph¸ ho¹i do cã gi¸ trÞ dinh dìng cao h¬n. C¶i thiÖn thµnh c«ng ®ång cá tù nhiªn ®ßi hái ph¶i cã sù qu¶n lý chÆt chÏ mµ ®îc chøng minh trong thùc tÕ ë óc n¬i mµ mét ngêi nu«i gia sóc cai qu¶n c¶ mét ®µn lín vµ trªn mét diÖn tÝch réng vµ ®· cã mét c¬ së h¹ tÇng cÇn thiÕt hµng rµo b¶o vÖ. N¬i nµo viÖc qu¶n lý ®ång cá ®ßi hái mét c¬ cÊu tæ chøc t¹o ®iÒu kiÖn cho sè lîng lín çc nhµ ch¨n nu«i quy m« nhá th× lîi Ých ph¶i cao ®Ó bï cho thêi gian ®Çu t cña çc ç nh©n vµ cña mét ngêi gi¸m s¸t ®îc chØ ®Þnh vµ ®· qua ®µo t¹o.

CÇn xem xÐt kh¶ n¨ng trång tËp trung çc lo¹i c©y thøc ¨n ®· ®îc c¶i tiÕn däc theo hµng rµo vµ ®êng b¨ng c©y xanh. Cá voi ®· cho thÊy kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®ång lo¹t vµ tèc ®é sinh trëng rÊt thÝch hîp víi ph¬ng thøc c¾t vµ thu ho¹ch. Tuy vËy, viÖc më réng bÞ h¹n chÕ ë xung quanh khu nhµ ë do nã thu hót çc ®éng vËt ¨n cá th¶ r«ng cña çc nhµ l©n cËn. C©y keo dËu trång ë b¨ng c©y xanh hoÆc däc hµng rµo n©ng cao nguån cung cÊp thøc ¨n vµo thêi ®iÓm khan hiÕm nhÊt: cuèi mïa kh« khi tr©u cÇn chÊt ®¹m ®Ó chuÈn bÞ cho søc kÐo. Lo¹i c©y nµy cã thÓ thay thÕ cho nh÷ng lo¹i c©y ®Ëu d¹i hiÖn ®ang ®îc sö dông mµ trång xa nhµ vµ khã ®Ó h×nh thµnh.

§«i khi còng cã nhiÒu ý kiÕn muèn c¶i tiÕn viÖc dïng r¬m qua xö lý ho¸ häc hay b»ng vi khuÈn. Nh÷ng nç lùc thö nghiÖm vµ x©y dùng mét c¬ cÊu dÞch vô t¬ng øng lµ cÇn thiÕt vµ ch¾c ch¾n kh«ng ®îc biÖn minh.

Mét vÊn ®Ò ®ang næi lªn lµ n©ng cao qu¸ tr×nh sö dông s¶n phÈm phô cña mÝa. Ngän mÝa ®îc ngêi trång gi÷ l¹i cßn b· mÝa ®îc ngêi chÕ biÕn tËp hîp l¹i. C¶ 2 ®Òu ®îc cho ¨n mét çch trùc tiÕp. Qu¸ tr×nh xö lý lªn men cã thÓ t¨ng ®¸ng kÓ tÝnh dÔ tiªu ho¸ cña b· mÝa.

§èi víi khÈu phÇn ¨n cña lîn, çc kh¶ n¨ng c¶i thiÖn ®· ®îc th¶o luËn ë trªn.T¹i trung t©m thö nghiÖm dª vµ thá ë Ba V×, mét gièng chÌ Trichantera ®· ®îc ph¸t triÓn kh«ng chØ v× nã lµ nguån thøc ¨n cho dª mµ cßn cho c¶ lîn cho nh÷ng ngêi ch¨n nu«i lîn víi quy m« nhá ë xung quanh. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ dinh dìng cña chÌ nµy chØ cã thÓ so s¸nh víi gi¸ trÞ dinh d-ìng cña chuèi vµ s¶n xuÊt ®¹i trµ chÌ ch¾c ch¾n kh«ng cao h¬n cña mét sè c©y ®Þa ph¬ng. Do vËy, trång tËp trung lµ kh«ng hîp lý.

§èi víi viÖc më réng nu«i ç, nguån thøc ¨n xanh lµ mét vÊn ®Ò: ç (ç chÐp cá vµ çc lo¹i kh¸c) ®îc cho ¨n l¸ tre vµ tæng hîp çc lo¹i cá trång d¹i, thu nhÆt xung quanh ®ã. Cá voi lµ mét nguån cung cÊp thøc ¨n tèt v× cã s¶n lîng cao, dÔ tiªu ho¸, cã mïa sinh trëng dµi, cã thÓ c¾t liªn tôc vµ thÝch hîp víi n¬i cao. Tuy vËy, mét sè n«ng d©n phµn nµn r»ng cá cao nu«i dìng çc ®éng thùc vËt kÝ sinh.

VÒ m«i trêng: Çc vÊn ®Ò vÒ m«i trêng liªn quan ®Õn çc nguån thøc ¨n míi chñ yÕu bao gåm çc lîi Ých chung c¶i thiÖn ch¨n nu«i nh ®· th¶o luËn trªn ®©y. H¬n n÷a, çc loµi c©y lµm ®êng b¨ng c©y xanh cã thÓ 1 tªn mµ tróng ®îc 2 ®Ých: t¹o ra hè bÉy ®Êt vµ n©ng cao nguån thøc ¨n s½n cã.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Thøc ¨n cho çc lo¹i ®éng vËt ¨n cá vÉn ®îc coi lµ s½n cã chØ cã çc ho¹t ®éng cÇn Ýt ®Çu vµo vÒ ®Êt ®ai vµ lao ®éng ®îc chÊp nhËn. Cá voi mäc quanh nhµ vµ keo dËu ë ®êng b¨ng c©y xanh gÇn nhµ cho thøc ¨n mïa xu©n ch¾c ch¾n lµ l¹ chän ®îc nhiÒu ngêi chÊp nhËn nhÊt.

§èi víi lîn, mét kho¸ ®µo t¹o vÒ dinh dìng yªu cÇu cÇn hiÓu çc lùa chän ®Ó c¶i thiÖn sau ®ã sö dông çc nguån chÊt ®¹m tù s¶n xuÊt t¹i trang tr¹i, cã thÓ lµ ®Ëu kh«ng ®ñ tiªu chuÈn cho ngêi tiªu dïng nh ®Ëu Tiger.

of 57

Më réng trång cá voi lµ ho¹t ®éng ®îc ñng hé nhÊt nÕu nh÷ng tin ®ån vÒ t¸c ®éng tiªu cùc vÒ s©u bÖnh ®èi víi ç kh«ng ®-îc chøng minh.

Kinh tÕ trang tr¹i: RÊt khã theo dâi vµ tÝnh to¸n gi¸ trÞ kinh tÕ cña s¶n xuÊt thøc ¨n trong ®iÒu kiÖn trang tr¹i nhá. T-¬ng tù nh sù chÊp nhËn cña n«ng d©n, cá voi cho ç cã thÓ t¹o ra mét lîi Ých cao nhÊt v× tiÕt kiÖm søc lao ®éng ®Ó thu ho¹ch thøc ¨n. Nguån cung cÊp thøc ¨n chÊt ®¹m cho tr©u vÒ mïa xu©n cã thÓ tiÕt kiÖm ®îc nh©n c«ng vµ t¨ng cêng søc kÐo cho tr©u.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: Tríc khi b¾t ®Çu bÊt k× mét nç lùc nµo, mét ph©n tÝch cô thÓ nh÷ng khã kh¨n vÒ nguån thøc ¨n cña b¶n cô thÓ nh»m ®¶m b¶o lµ n«ng d©n cã ®ñ høng thó ®Ó thö nghiÖm çc lo¹i thøc ¨n. Çc « tr×nh diÔn nhá çc lo¹i c©y cÇn thiÕt gióp n«ng d©n ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt vµ tÝnh thÝch hîp cña lo¹i c©y ®ã víi t çch lµ nguån thøc ¨n. Cá voi vµ c©y keo ®Ëu vÉn ®îc coi lµ 2 c©y cã nhiÒu triÓn väng nhÊt.

3.5.6 X¸c ®Þnh çc lùa chän ®µo t¹o cho nu«i ç

VÒ kÜ thuËt: Nu«i ç hiÖn nay ®ang ®îc më réng. Sau khi sö dông ao tù nhiªn hoÆc ruéng n¬i hÖ thèng th¸o níc kÐm cã thÓ h¹n chÕ qu¸ tr×nh sinh trëng cña 2 vô lóa hay kÕt hîp ®µo ao víi dïng ®Êt lµm g¹ch, ngµy cµng cã nhiÒu n«ng d©n ®ang chuyÓn ®æi ®Êt n«ng nghiÖp thµnh ao ç. Sè liÖu trung b×nh 0,01ha/hé gia ®×nh ch¾c ch¾n sÏ kh«ng ph¶n ¸nh ®óng nh÷ng diÔn biÕn diÔn ra gÇn ®©y. Ç cã tiÒm n¨ng ®îc më réng ë quy m« nhá, tuy nhiªn víi ®iÒu kiÖn khi b¾t ®Çu nã chØ lµ mét ho¹t ®éng ngoµi lÒ cÇn Ýt ®Çu vµo, tØ lÖ thÊt b¹i cao do nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ yªu cÇu kh«ng gian, thøc ¨n vµ ch¨m sãc thó y kh«ng ®îc hiÓu cÆn kÏ. Çc kho¸ häc dµnh cho n«ng d©n b¾t ®Çu tõ n¨m 1999.

VÒ m«i trêng: Ngêi nu«i ç cã thÓ cã kiÕn thøc tèt h¬n vÒ mèi quan hÖ hÖ sinh th¸i mét khi ç bÞ ¶nh hëng do sù sö dông thuèc trõ s©u cã chñ ®Þnh cña çc ruéng xung quanh. Sö dông thuèc kh¸ng sinh lµ mét vÊn ®Ò kh¸c cÇn ®îc gi¶i quyÕt. Gièng nh ch¨n nu«i, trÇm tÝch cña ao lµ mét lo¹i ph©n bãn h÷u c¬ cã gi¸ trÞ.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n quan t©m ®Õn më réng quy m« nu«i ç vµ çc kho¸ ®µo t¹o. Sù lùa chän më réng víi quy m« nhá, qu¶n lý trong ®iÒu kiÖn ®Çu t vèn t¬ng ®èi thÊp lµ thÝch hîp ®èi víi n«ng d©n Ýt kh¸ gi¶ h¬n. ViÖc chÊp nhËn ®µo t¹o phô thuéc vµo møc ®é phï hîp cña th«ng tin ®îc cung cÊp.

Kinh tÕ trang tr¹i: Gi¸ trÞ kinh tÕ cña nghÒ nu«i ç tèt nÕu çc yªu cÇu qu¶n lý c¬ b¶n ®îc ®¸p øng.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: ThiÕt kÕ kho¸ häc phï hîp cÇn ph¶i dùa trªn mét ph©n tÝch kÜ lìng vÊn ®Ò trªn c¬ së cña th«n b¶n. Mét kho¸ häc ®îc tæ chøc tèt nhÊt t¹i ao ç díi h×nh thøc hÖ thèng "trêng häc thùc ®Þa cho n«ng d©n". Mét khi chuyªn gia ®· cã tiÕng t¨m, khuyÕn n«ng vÒ chñ ®Ò nµy cÇn ®îc cung cÊp nh lµ mét dÞch vô vµ n«ng d©n ph¶i tr¶ tiÒn.

4. Kinh nghiÖm ë Tña Chïa

T×nh h×nh ë Tña Chïa kh¸ kh¸c biÖt so víi Yªn Ch©u nh ®· nªu trong ch¬ng 2. Çc lùa chän kÜ thuËt h¹n chÕ h¬n do khÝ hËu kh¾c nghiÖt h¬n vµ tiÕp cËn thÞ trêng kÐm h¬n.

Nh ®· nªu ë trªn, lùa chän kÜ thuËt ®îc nhãm thµnh 5 lÜnh vùc chuyªn m«n vµ mçi lùa chän ®îc th¶o luËn tuú theo tiªu chÝ vÒ tÝnh bÒn v÷ng ®· v¹ch ra trong ch¬ng 1, nghÜa lµ sù chÊp nhËn cña n«ng d©n, vÊn ®Ò kinh tÕ, vÊn ®Ò m«i trêng vµ çc nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn.

Së thÝch cña n«ng d©n vÒ çc lÜnh vùc chuyªn m«n kh¸c nhau ®a d¹ng do nguån vèn cô thÓ cña hé gia ®×nh vµ th«n b¶n. Tuy vËy, nãi chung viÖc xÕp lo¹i cã thÓ lu ý nh sau: th©m canh mïa vô (bao gåm viÖc sö dông çc lo¹i gièng míi vµ më réng tØ lÖ trång) lµ u tiªn hµng ®Çu sau ®ã lµ c¶i t¹o ®Êt n¬ng th«ng qua qu¶n lý viÖc bá ho¸ mét çch cã chÊt lîng h¬n. Th©m canh mïa vô trªn ®Êt n¬ng kh«ng ®a ra ®îc mét lùa chän thÝch hîp nµo, ch¨n nu«i ®îc më réng h¬n lµ th©m canh (trõ nu«i ong) vµ më réng c©y ¨n qu¶ ®îc tiÕp tôc tiÕn hµnh mét çch thËn träng.

Trong çc kinh nghiÖm cô thÓ sau ®©y, çc lùa chän cña ç nh©n ®îc th¶o luËn.

of 57

4.1 BiÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt n¬ng

Nh ë Yªn Ch©u, ®êng b¨ng c©y xanh ®îc ph¸t triÓn nh lµ mét biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt chñ yÕu. ë nh÷ng vïng chu k× bá ho¸ vÉn kh¸ phæ biÕn, ®êng b¨ng c©y xanh khi ®ã ®îc sö dông ®Ó qu¶n lý bá ho¸ tèt h¬n. §êng b¨ng ®îc bæ sung víi çc gièng ®Ëu trång xen kÏ, çc loµi c©y che phñ vµ lµm ruéng bËc thang c¶i tiÕn. Tr¸i ngîc víi Yªn Ch©u, s¾n trång 3 n¨m kh«ng ®-îc x¸c ®Þnh lµ lùa chän ®Ó c¶i t¹o ®Êt do d©n sè chñ yÕu lµ ngêi Hm«ng kh«ng tiªu dïng s¾n.

4.1.1. §êng b¨ng c©y xanh

VÒ kÜ thuËt: So s¸nh víi Yªn Ch©u, cã Ýt loµi thÝch hîp trªn ®é cao víi mïa vô ng¾n h¬n. C©y cèt khÝ ®· thiÕt lËp mét çch thµnh c«ng vµ s¶n xuÊt ®îc nhiÒu h¹t. §iÒu nµy cha x¶y ra ®èi víi c©y keo dËu do mét phÇn loµi c©y nµy cÇn ®îc b¶o vÖ khái gia sóc mét phÇn lµ do bÞ psillid tÊn c«ng trong vên ¬m. Cá voi thiÕt lËp tèt tuy nhiªn nã hÊp dÉn gia sóc th¶ r«ng do vËy tèt nhÊt lµ trång ë çc vïng ®îc b¶o vÖ ®Ó lµm nguån cung cÊp thøc ¨n cho gia sóc. Trong mét vµi chç nµy, c©y keo dËu ®ång thêi còng lµ mét biÖn ph¸p kiÓm so¸t sãi mßn ®Êt.

VÒ m«i trêng: Sù h×nh thµnh çc bíc díi ®êng b¨ng c©y xanh dêng nh kh«ng thùc sù râ nÐt trong khi ®ã ë Yªn Ch©u híng vµo tØ lÖ sãi mßn thÊp h¬n. Trong thêi gian ng¾n, c¶i t¹o ®Êt phô thuéc vµo kÕt hîp çc chÊt h÷u c¬ trong ®Êt. Do nã kh«ng ®îc n«ng d©n thêng lµm nªn ®Êt kh«ng ®îc c¶i t¹o râ rÖt. VÒ dµi h¹n, thµnh phÇn chÊt h÷u c¬ trong ®Êt ®îc n©ng cao díi t¸n cña ®êng b¨ng c©y xanh ®· khÐp kÝn. (xem díi çc ®êng b¨ng ®Ó qu¶n lý bá ho¸ tèt h¬n).

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n cã Ýt ®Êt rÊt quan t©m ®Õn n©ng cao chÊt lîng ®Êt cña m×nh. Tuy nhiªn, nÕu n«ng d©n ®ång ý trång ®êng b¨ng th× hä thêng ph¸ ®êng b¨ng b»ng çch ®èt trong vßng 2 n¨m v× ®Êt kh«ng ®îc c¶i t¹o râ rÖt vµ diÖn tÝch bÞ mÊt kh«ng ®îc chÊp nhËn.

Qu¶n lý chÊt h÷u c¬ ®îc c¶i tiÕn bÞ xem lµ tèn qu¸ nhiÒu lao ®éng trong khi lîi Ých l¹i kh«ng râ rµng.

Kinh tÕ trang tr¹i: Lîi Ých trùc tiÕp cña ®êng b¨ng c©y xanh lµ kh«ng ®¸ng kÓ chõng nµo mµ gç cñi kh«ng trong t×nh tr¹ng khan hiÕm vµ më réng çc loµi c©y trång trªn ®êng b¨ng cã gi¸ trÞ lµm thøc ¨n bÞ h¹n chÕ bëi tËp qu¸n th¶ r«ng bõa b·i. Nh÷ng lîi Ých gi¸n tiÕp cã thÓ dån l¹i nÕu chu k× mïa vô cã thÓ ®îc kÐo dµi so víi giai ®o¹n bá ho¸.

Nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: B¶n th©n sù ph¸t triÓn ®êng b¨ng c©y xanh kh«ng h÷u Ých v× chØ mét vµi trong sè nµy cã thÓ sèng sãt thªm 2 n¨m. Thay vµo ®ã, n«ng d©n cã nhiÒu tµi nguyªn ®Êt ë ®Êt n¬ng h¬n ®îc khuyÕn khÝch sö dông.

4.1.2 . §êng b¨ng c©y xanh ®Ó qu¶n lý thêi gian bá ho¸

Çc vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: NhiÒu ®êng b¨ng c©y cèt khÝ ®îc gieo h¹t trªn ®Êt ®· c»n cçi ®· ®îc trång n¨m tríc ®ang bÞ bá hãa. ChÝnh v× thÕ mµ sau ®ã çc ®êng b¨ng c©y xanh kh«ng ®îc c¾t vµ trë thµnh çc c©y bôi cao cã t¸n khÐp. Sau 3 hay 4 n¨m çc c©y bôi bÞ bá ho¸ ®ã ®· t¹o ra lo¹i ®Êt ®en mµu mì, cã çc thµnh phÇn h÷u c¬ cao, do l¸ rông vµ th©n rÔ ho¹t ®éng, cá d¹i hÇu nh bÞ lÊn ¸t kh«ng thÓ mäc ®îc.

N¨m 1999, mét trong nh÷ng « thö nghiÖm ®ã ®îc dïng lµm ®Êt canh t¸c. S¶n lîng cña vô mïa sÏ x¸c ®Þnh xem viÖc gi¶m thêi kú bá ho¸ tõ 8 n¨m xuèng 4 n¨m cã phï hîp kh«ng qua ph¬ng ph¸p bá hãa c¶i tiÕn dïng c©y cèt khÝ. ViÖc rót ng¾n thêi gian bá hãa sÏ lµm t¨ng s¶n lîng ë vïng cao ®Õn 50%, thÓ hiÖn ë kÕt qu¶ trong viÖc th©m canh, tû lÖ canh t¸c tõ 0,3 ®Õn 0,5.

Çc vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: Çch qu¶n lý thêi gian bá ho¸ theo ph¬ng ph¸p c¶i tiÕn vÉn gi÷ nguyªn hÇu hÕt çc chøc n¨ng cña ph¬ng thøc truyÒn thèng, cã nghÜa lµ h¹n chÕ cá mäc trµn lan trªn kho¶nh ®Êt canh t¸c, x©y dùng çc thµnh phÇn h÷u c¬, phôc håi çc chÊt dinh dìng tõ díi lßng ®Êt vµ tÝch luü ni-t¬.

§ång thêi, çc ®êng b¨ng c©y xanh cung cÊp sÏ t¹o thµnh nh÷ng l¸ ch¾n ®Ó chèng xãi mßn ®Êt, nÕu nh÷ng ®êng b¨ng c©y xanh ®ã cã thÓ ®îc duy tr× cho çc chu kú canh t¸c tiÕp theo.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: ChÝnh tù ngêi n«ng d©n lùa chän çch sö dông b¨ng c©y xanh ®Ó qu¶n lý thêi gian bá ho¸ theo ph¬ng ph¸p c¶i tiÕn v× hä gieo h¹t trªn nh÷ng vïng ®îc giao lµ ®Êt bá ho¸.

Khi kÕt thóc thêi kú bá ho¸ ®· thÊy tèn Ýt lao ®éng h¬n so víi thêi gian bá ho¸ nh tríc ®©y vµ mang l¹i mét lîng gç cñi cã

of 57

thÓ chÊp nhËn ®îc (vÝ dô nh: kho¶ng 4 mÐt khèi trªn 1 ha ë XÝnh Ph×nh). S¶n lîng cña çc diÖn tÝch bÞ bá ho¸ ®ã ®îc ®¸nh gi¸ vµ theo dâi mét çch chÆt chÏ vµ ®îc phæ biÕn réng r·i cho n«ng d©n ®Ó xem n«ng d©n cã thÓ chÊp nhËn ®îc thêi gian bá ho¸ rót ng¾n l¹i nh vËy kh«ng.

Kinh tÕ trang tr¹i: Tû lÖ c©y trång ë vïng cao t¨ng lªn lµm t¨ng ®¸ng kÓ lîi Ých vÒ tµi chÝnh trªn diÖn tÝch44. §iÒu nµy cã ý nghÜa quan träng khi mµ ®Êt ë vïng cao trë nªn hiÕm h¬n, hay thËm chÝ ë nh÷ng n¬i mµ ngêi ta cho phÐp nh÷ng vïng sau vïng xa kh«ng ph¶i s¶n xuÊt. HiÖn nay n«ng d©n thêng lµm viÖc ë nh÷ng çnh ®ång xa h¬n nhµ hä 10 km, v× thÕ cho nªn tèn nhiÒu søc lao ®éng, ®Æc biÖt lµ søc lao ®éng bá ra ®Ó vËn chuyÓn n«ng s¶n.

Nh÷ng nç lùc cÇn thiÕt ®Ó phæ biÕn: Khi xóc tiÕn lµm ®êng b¨ng c©y xanh, râ rµng lµ n«ng d©n tá ra rÊt thÝch trång trªn ®Êt dµnh ®Ó bá ho¸. Tuy nhiªn ¶nh hëng cña ph¬ng ph¸p bá ho¸ c¶i tiÕn vÉn chØ dõng ë møc ®é m« h×nh tr×nh diÔn cho n«ng d©n vµ phæ biÕn cho n«ng d©n trong nh÷ng ngµy ®i thùc ®Þa.

V× th«ng thêng ngêi ta dïng löa ®Ó ph¸t dän th¶m thùc vËt trªn vïng ®Êt bá ho¸, nªn cÇn chó träng huy ®éng phong trµo ph¸t c©y mµ kh«ng cÇn dïng löa. NÕu kh«ng, c©y cèt khÝ sÏ bÞ ph¸ ho¹i lu«n. ThËm chÝ ngay c¶ ®èi víi nh÷ng loµi c©y trång b¨ng c©y xanh cã thÓ chÞu nhiÖt tèt h¬n (nh Leucaena c©y keo ®Ëu), nÕu bÞ ch¸y th× sÏ ph¸ huû hÕt nh÷ng thµnh phÇn h÷u c¬ mµ chóng ®· t¹o nªn.

4.1.3. Lµm ruéng bËc thang

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt: N«ng d©n thêng lµm ruéng bËc thang ë bÊt cø n¬i nµo cã suèi, Ýt nhÊt lµ trong suèt thêi vô lóa chÝnh. ë nh÷ng ruéng bËc thang nµy hä thêng trång lóa níc, lóa níc cã n¨ng suÊt cao h¬n vµ ®¶m b¶o s¶n lîng h¬n lµ çc lo¹i lóa n¬ng. Ruéng bËc thang ®îc më réng lªn trªn nói ®åi, phô thuéc vµo søc lao ®éng vµ nguån níc.

ë nh÷ng n¬i kh«ng ®ñ níc ®Ó s¶n xuÊt lóa níc, ruéng bËc thang còng cã thÓ lµm t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ níc, ®ãng vai trß nhnh÷ng l¸ ch¾n ®Ó ng¨n chÆn xãi mßn ®Êt vµ sù tho¸i ho¸ ®Êt. Níc cµng nhiÒu th× s¶n lîng cµng cao ®èi víi lóa n¬ng, mµ kh«ng bÞ ¶nh hëng mét çch tiªu cùc v× ®«i khi cã thÓ bÞ ngËp níc. §èi víi nh÷ng lo¹i c©y trång kh¸c nh ng«, ®Ëu, l¹c, th× ruéng bËc thang ph¶i tho¸t níc tèt, sau nh÷ng trËn ma lín ®Ó b¶o vÖ sù ph¸ ho¹i mïa mµng.

S¶n lîng gi¶m trong nh÷ng n¨m ®Çu th× nh÷ng n¨m sau cã thÓ t¹o l¹i nh÷ng ruéng bËc thang b»ng çch thö trén ®Êt ë trªn ®Ønh víi ®Êt ë nh÷ng bËc díi. Chia ®Êt trªn ®Ønh ra vµ sö dông l¹i lµm ®Êt trªn ®Ønh cña nh÷ng ruéng bËc thang kh¸c th× mang l¹i s¶n lîng lín h¬n.

CÇn lu ý r»ng sÏ mÊt rÊt nhiÒu diÖn tÝch, khi ®Êt dèc trë thµnh ruéng bËc thang. ë ®é dèc 45o th× diÖn tÝch ®Êt mÊt ®i cã thÓ lªn tíi 30% thËm chÝ ngay c¶ khi giíi h¹n cña ruéng bËc thang lµ th¼ng ®øng. CÇn ph¶i t¨ng s¶n lîng diÖn tÝch lµ

20% míi cã thÓ bï ®¾p ®îc diÖn tÝch mÊt ®i ë nh÷ng khu vùc dèc th«ng thêng (20-35o).

Ruéng bËc thang nhá kh«ng ®îc coi lµ mét ph¬ng ¸n lùa chän cã thÓ thùc hiÖn ®îc, v× so víi Yªn Ch©u, n«ng d©n thiÕu kinh nghiÖm ®Ênh luèng ®Êt vµ ch¨n th¶ gia sóc tù do, nªn thêng lµ çc ruéng bËc thang bÞ ph¸ ho¹i.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: Ruéng bËc thang lµ ph¬ng tiÖn hiÖu qu¶ ®Ó ng¨n chÆn vµ chèng xãi mßn ®Êt.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n rÊt quan t©m ®Õn viÖc më réng diÖn tÝch lóa níc cña hä, v× lóa níc cho s¶n l-îng t¬ng ®èi cao vµ sù rñi ro vÒ s¶n xuÊt th× t¬ng ®èi thÊp. Sù ®Çu t vÒ lao ®éng cao ®Ó x©y dùng ruéng bËc thang chÊp nhËn ®îc khi diÖn tÝch ®Êt canh t¸c nhá. Tuy nhiªn, n«ng d©n thêng lìng lù khi ®Çu t mét sè ngµy c«ng lao ®éng vµo viÖc x©y dùng ruéng bËc thang ë nh÷ng n¬i kh«ng cã suèi, ®Ó cã thÓ tíi cho çc ruéng bËc thang ®ã, trõ khi lµ cã thÓ chøng minh ®îc s¶n lîng t¨ng lªn.

Kinh tÕ trang tr¹i: Nh÷ng lîi Ých vÒ tµi chÝnh cña viÖc x©y dùng ruéng bËc thang sÏ sinh ra tõ c¶ hai nguån, s¶n lîng cao h¬n vµ ®¶m b¶o h¬n vÒ s¶n lîng. C¶ hai nh©n tè ®· ®îc chøng minh trªn çc lo¹i ®Êt vµ çc ®Þa ®iÓm kh¸c nhau. CÇn t¨ng s¶n lîng trªn diÖn tèi thiÓu lµ 20%, th× míi cã thÓ bï ®¾p ®îc diÖn tÝch ®Êt mÊt ®i khi x©y dùng ruéng bËc thang.

Nh÷ng nç lùc cÇn thiÕt ®Ó tuyªn truyÒn: Trong vµi n¨m qua, nh÷ng nç lùc ®Ó khuyÕn khÝch n«ng d©n nh tr¶ thªm tiÒn ®Ó khuyÕn khÝch n«ng d©n x©y dùng ruéng bËc thang ®· thÊt b¹i. Nguyªn nh©n thÊt b¹i lµ thiÕu híng dÉn kü thuËt (thÊt b¹i gi÷ l¹i ®Êt trªn ®Ønh ®åi) vµ thiÕu sù tham gia cña n«ng d©n trong khi tiÕn hµnh thiÕt kÕ ruéng bËc thang. ViÖc

of 57

®Èy m¹nh lµm ruéng bËc thang ph¶i dùa vµo nh÷ng th¶o luËn trong th«n b¶n, lùa chän çc hé gia ®×nh quan t©m víi nh÷ng ®Þa ®iÓm thÝch hîp, cã sù híng dÉn kü thuËt tèt vµ tèt nhÊt lµ ®ång thêi ph¶i giíi thiÖu nh÷ng gièng míi.

N¨m 1999 ruéng bËc thang ®îc thµnh lËp víi mét sè hé gia ®×nh vµ ®o s¶n lîng ë nh÷ng ruéng bËc thang vµ nh÷ng l« kiÓm so¸t gÇn ®ã.

4.1.4. Çc lo¹i c©y che phñ

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt: Nh÷ng loµi c©y che phñ ®îc coi nh lµ mét ph¬ng ¸n bá ho¸ ë nh÷ng n¬i mµ quü ®Êt bÞ gi¶m ®i. VÝ dô nh ë Yªn Ch©u, ngêi ta ®· thö trång mét sè c©y che phñ ë nh÷ng « thö nghiÖm nhá vµ mang l¹i kÕt qu¶ t¬ng tù. Kh«ng cã loµi cá nµo chøng tá n¨ng suÊt cña Pennisetum Purpureum hoÆc t¨ng s¶n lîng ®Õn tËn mïa kh«. §èi víi çc loµi c©y hä ®Ëu, Stylosanthes ®· chøng minh lµ cã thÓ thiÕt lËp tèt, chøng tá lµ t¨ng s¶n lîng ph©n xanh vµ s¶n xuÊt nhiÒu h¹t. KÕt qu¶ lµ ®Õn n¨m 1998 nã ®îc thö nghiÖm trªn nh÷ng khu trång chÌ. Tuy nhiªn, ë Yªn Ch©u sù canh tranh rÊt kÐm. Sù tuyªn truyÒn khuyÕn ço cßn nhiÒu h¹n chÕ do nh÷ng khã kh¨n vÒ thu ho¹ch h¹t gièng do h¹t gièng r¬i v·i.

V× ë Yªn Ch©u, Crotalaria ®îc coi nh lµ mét ph¬ng ¸n trång ë ®Þa ph¬ng ®Ó c¶i t¹o ®é ph× cña ®Êt. Tuy nhiªn, ra hoa vµ kÕt h¹t cña Crotalaria chØ diÔn ra ë mïa xu©n, ë Yªn Ch©u cßn muén h¬n rÊt nhiÒu. ChÝnh v× thÕ mµ Crotalaria kh«ng phï hîp l¾m cho viÖc gieo h¹t réng r·i trªn ®Êt canh t¸c. Thay vµo ®ã nã cã thÓ ®îc trång ®Ó c¶i tiÕn thêi kú bá ho¸ hoÆc trång nh b¨ng c©y xanh. Lo¹i c©y che phñ thÝch hîp cho c©y chÌ vµ ng« cha x¸c ®Þnh ®îc.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: C©y che phñ cã thÓ c¶i t¹o ®Êt vµ kiÓm so¸t xãi mßn ®Êt, nÕu cã thÓ t×m ®îc nh÷ng loµi c©y thÝch hîp. Tuy nhiªn, ma mïa xu©n khi ®ång ruéng canh t¸c ®Ó chuÈn bÞ trång vô míi th× c©y che phñ kh«ng xuÊt hiÖn vµ hiÖu qu¶ chung cña c©y che phñ chÝnh v× thÕ mµ thÊp h¬n b¨ng c©y xanh. C©y che phñ ®Ó qu¶n lý thêi gian bá ho¸ c¶i tiÕn cã thÓ rót ng¾n thêi gian bá hãa nh ®· bµn ë phÇn trªn.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n rÊt quan t©m ®Õn viÖc t×m ra çc ph¬ng ¸n bá ho¸. N«ng d©n ®· quen víi viÖc sö dông c©y hä ®Ëu ®Ó trång xen víi ng« ë bÊt cø n¬i nµo n¨ng suÊt cña ®Êt cã thÓ ®¶m b¶o s¶n lîng cña c©y hä ®Ëu ®ã. ë nh÷ng n¬i mµ ®Êt qu¸ c»n cçi, th× nh÷ng c©y hä ®Ëu hoang d¹i cã thÓ lµ mét ph¬ng ¸n tèt ®Ó c¶i t¹o ®Êt. Tuy nhiªn ng« cã t¸n rËm r¹p kh«ng thÝch hîp, v× nã lµm t¨ng ph¹m vi ¶nh hëng cña r¾n.

Kinh tÕ trang tr¹i: Sù gi¶m thêi gian bá hãa hoÆc t¨ng sè n¨m canh t¸c sÏ ®a ra nh÷ng lîi Ých râ rµng vÒ tµi chÝnh. Nh÷ng ¶nh hëng ng¾n h¹n vÒ s¶n lîng thêng kh«ng râ rµng l¾m (vÝ dô nh kh«ng cã kh¶ n¨ng cao h¬n 10%).

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: CÇn tiÕp tôc t×m kiÕm çc loµi c©y che phñ ®Ó c¶i tiÕn qu¸ tr×nh bá hãa hoÆc

trång xen, dùa vµo nh÷ng ph©n tÝch cña hÖ thùc vËt hä ®Ëu hiÖn hµnh45. V× nh÷ng ¶nh hëng cña c©y che phñ thêng lµ kh«ng dÔ g× cã thÓ quan s¸t ®îc, cho nªn cÇn ph¶i kiÓm tra theo dâi chÆt chÏ nh÷ng c¶i tiÕn vµ kiÓm so¸t çc « thö nghiÖm víi sù tham gia cña n«ng d©n.

4.1.5. Trång xen c©y ng« víi çc lo¹i c©y hä ®Ëu (cã thÓ ¨n ®îc)

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: N«ng d©n ë Tña Chïa trång xen mét sè c©y hä ®Ëu víi ng«. Dùa vµo tÝnh chÊt vÇ ®Æc ®iÓm cña ®Êt mµ ngêi ta chän lo¹i ®Ëu nµo. Cã rÊt nhiÒu lo¹i ®Ëu ë Tña Chïa nh lo¹i, Phaseolus vµ Cannavalia ssp. C©y ®Ëu thêng dïng ®Ó trång l¹i ë nh÷ng n¬i mµ c©y ng« ®· bÞ chÕt. Sè lîng c©y trång thêng Ýt vµ s¶n lîng th× kh«ng ®îc ghi nhËn. MËt ®é c©y trång rÊt thÊp, v× ngêi ta thêng nãi r»ng th¶m thùc vËt mµ dÇy qu¸ th× lµm n¬i tró Èn cho r¾n.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: Trång xen c©y hä ®Ëu cè ®Þnh ®¹m, lµm cho mÆt ®Êt cã thÓ tr¸nh xãi mßn cho phÇn lín thêi gian trong n¨m, gi÷ ®Êt vµ gi÷ níc, vµ t¹o nªn nh÷ng thµnh phÇn h÷u c¬ cho ®Êt. Nhng vÉn cha kiÓm so¸t ®îc xãi mßn cho nh÷ng ®ît ma vµo mïa xu©n.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n nhËn ra r»ng, khi trång xen c©y hä ®Ëu víi ng« th× hä cã thÓ sö dông nh÷ng çnh ®ång cña hä hµng tr¨m n¨m. §Ëu lµ mét phÇn kh«ng thiÕu trong khÈu phÇn ¨n cña n«ng d©n, tuy nhiªn sè lîng cha lín l¾m. CÇn nç lùc ®Ó n©ng cao nhËn thøc cña n«ng d©n vÒ c¶ hai vÊn ®Ò phôc håi ®Êt vµ çc khÝa c¹nh vÒ dinh dìng cho ®Êt.

Kinh tÕ trang tr¹i: HiÖn nay ®Ëu chØ ®îc trång víi khèi lîng rÊt nhá, chØ ®ñ cho tiªu dïng trong gia ®×nh. MËt ®é h¹t gieo th× thÊp mµ l¹i kh«ng ghi l¹i s¶n lîng, mµ s¶n lîng ®ã cã kh¶ n¨ng còng thÊp. ChÝnh v× thÕ mµ n¨ng suÊt lao

of 57

®éng dµnh cho thu ho¹ch còng thÊp. Râ rµng nh÷ng lîi Ých ng¾n h¹n vÒ tµi chÝnh kh«ng thÓ lµ kÕt qu¶ cña viÖc ph¸t triÓn trång ®Ëu. VÒ l©u dµi, th× viÖc ph¸t triÓn trång ®Ëu sÏ chØ cã thÓ lµm t¨ng ®é ph× cña ®Êt chø cha cã môc ®Ých l©u dµi nµo kh¸c.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: MÆc dï hiÖn nay n«ng d©n vÉn ¸p dông çc ph¬ng thøc truyÒn thèng trång xen c©y hä ®Ëu nhng còng cÇn cã nç lùc h¬n n÷a ®Ó tuyªn truyÒn cho n«ng d©n nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña ph¬ng thøc nµy, cã t¸c dông c¶ cho viÖc b¶o vÖ, c¶i t¹i ®Êt vµ cung cÊp thªm protein cho con ngêi khi tiªu thô ®Ëu. MÆc dï viÖc më réng trång xen c©y ®Ëu cã kh¶ n¨ng gi¶m víi sù tËp trung cña thÞ trêng vµ sù ®a d¹ng ho¸ c©y trång. V× chØ cã mét sè l-îng nhá h¹t gièng s½n cã ®Ó tiªu dïng cho gia ®×nh, cho nªn viÖc thö nghiÖm vµ viÖc tuyªn truyÒn trång ®Ëu phô thuéc vµo viÖc ®iÒu tra gièng vµ trång tØa, thu thËp h¹t cña n«ng d©n vµ thu thËp çc th«ng tin vÒ kü thuËt.

4.1.6. ViÖc qu¶n lý çc thµnh phÇn h÷u c¬ theo ph¬ng ph¸p c¶i tiÕn

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: Thµnh phÇn h÷u c¬ ë çc çnh ®ång lóa th«ng thêng bÞ ®èt ch¸y tríc khi canh t¸c ®Êt vô xu©n.ViÖc ®èt n¬ng cã lîi Ých lµ gi¶m ®îc sù ph¸t triÓn cña cá vµ lµm t¨ng chÊt dinh dìng cho ®Êt tõ tro tµn. ë çc çnh ®ång ng« th× çc chÊt h÷u c¬ thêng xÕp thµnh çc ®èng dµi däc theo çc qu¶ ®åi vµ cã thÓ bÞ ch¸y mét çch dÔ dµng tõ díi ch©n ®åi lªn. ChÝnh v× vËy mµ viÖc diÖt cá chØ h¹n chÕ trong mét diÖn tÝch nhá díi tro tµn khi ®èt. TiÕp ®ã, khi ®Êt ®îc tr©u cµy theo ®êng ®ång mùc, th× tro ®îc ph©n bè ®Òu trªn toµn çnh ®ång.

Zero-tillage kh«ng ®îc coi lµ mét ph¬ng ¸n ®èi víi n«ng d©n, trõ nh÷ng diÖn tÝch míi ®îc rÉy cá, v× cá mäc rÊt nhanh. §èi víi ®ång lóa th× cÇn ph¶i s¹ch cá. Ngay c¶ ®èi víi ng«, sù t¨ng trëng ban ®Çu cã thÓ bÞ cá lÊn ¸t mét çch dÔ dµng, cuèc vµ ph¸t c©y cÇn ph¶i thùc hiÖn Ýt nhÊt lµ hai lÇn trong thêi kú sinh trëng cña ng«.

Çc chuyªn gia n«ng nghiÖp thêng gîi ý kÕt hîp çc chÊt h÷u c¬. Ph¬ng thøc nµy râ rµng ®ái hái ph¶i cã sù ®Çu t vÒ lao ®éng lín h¬n nhiÒu. §ång thêi s¶n lîng cña n¨m ®Çu tiªn còng cã thÓ gi¶m ®i, v× tro còng kh«ng dÔ dµng cã thÓ biÕn thµnh chÊt dinh dìng ngay ®îc. VÒ møc ®é lao ®éng cÇn thiÕt t¨ng lªn cho viÖc lµm ®Êt vµ nhæ cá vµ møc ®é s¶n lîng cã thÓ gi¶m do dinh dìng gi¶m vµ kh¶ n¨ng s©u bÖnh cao h¬n, th× cha n¾m râ ®îc. CÇn ph¶i cã m« h×nh thö nghiÖm víi thêi gian dµi h¬n ®Ó cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng ¶nh hëng ®ã.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: ViÖc t¨ng çc thµnh phÇn h÷u c¬ lµm t¨ng thµnh phÇn dinh dìng cho ®Êt, t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ níc vµ lµm gi¶m xãi mßn ®Êt, v× c¬ cÊu cña ®Êt vµ sù kÕt hîp çc c¬ cÊu ®ã ®îc n©ng cao.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Kh«ng dÔ dµng thuyÕt phôc ®îc n«ng d©n thay ®æi nh÷ng ph¬ng ph¸p mµ hä ®ang ¸p dông hiÖn nay. N«ng d©n chØ bÞ thuyÕt phôc khi hä nh×n thÊy s¶n lîng t¨ng lªn mét çch ®¸ng kÓ. CÇn th¶o luËn vµ x©y dùng çc m« h×nh thö nghiÖm trªn c¬ së hîp ®ång cã sù kiÓm tra theo dâi chÆt chÏ cña çn bé. Nhê ®ã, cã thÓ so s¸nh ®îc sù qu¶n lý çc chÊt h÷u c¬ theo ph¬ng ph¸p ®îc c¶i thiÖn h¬n so víi çc m¶nh ®Êt ¸p dông ph¬ng thøc truyÒn thèng.

Kinh tÕ trang tr¹i: Kh«ng thÓ mong cã ®îc nh÷ng lîi Ých vÒ tµi chÝnh cho n«ng d©n trong mét thêi gian ng¾n mµ thay vµo ®ã lµ nh÷ng ¶nh huëng tiªu cùc vÒ mÆt tµi chÝnh, vÝ dô nh: ph¶i ®Çu t nhiÒu lao ®éng h0¬n vµ s¶n lîng th× cã kh¶ n¨ng bÞ gi¶m xuèng. ChØ cã vÒ l©u dµi th× ®é ph× cña ®Êt vµ ®¶m b¶o s¶n lîng sÏ t¨ng lªn.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: Qu¶n lý çc chÊt h÷u c¬ c¶i tiÕn lµ mét chñ ®Ò mµ rÊt khã tuyªn truyÒn. N«ng d©n sÏ kh«ng nghe nh÷ng híng dÉn vÒ lý thuyÕt mµ chØ bÞ thuyÕt phôc bëi nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc. Cho ®Õn nay chi phÝ vµ lîi Ých cña viÖc qu¶n lý thµnh phÇn chÊt h÷u c¬ c¶i tiÕn th× cha ®îc biÕt râ. ChØ khi nµo hä biÕt nh÷ng lîi Ých vµ chi phÝ ®ã lµ nh÷ng lîi Ých g×, çc biÖn ph¸p nh lËp m« h×nh tr×nh diÔn vµ ®i hiÖn trêng cÇn ph¶i ¸p dông.

4.2. Th©m canh çc lo¹i c©y trång ë vïng cao

Çc ph¬ng ¸n th©m canh sö dông ®Êt ë vïng cao th× h¹n chÕ h¬n ë Yªn Ch©u. Çc gièng ng« c¶i tiÕn cã thÓ phï hîp ®èi víi viÖc t¨ng s¶n lîng diÖn tÝch. Tuy nhiªn, mïa vô qu¸ ng¾n ®Ó trång tiÕp vô ng« vô thø hai. V× phÇn lín ngêi H'Mong kh«ng dïng s¾n, vµ kh«ng cã sù kÕt hîp thÞ trêng nµo ®¸ng tin cËy, cho nªn kh«ng cÇn cã ph¬ng ¸n th©m canh cho çc gièng s¾n c¶i tiÕn. Ngêi H'Mong thÝch canh t¸c ng«, v× lóa h¹n chÕ vµ viÖc t×m kiÕm çc gièng lóa phï hîp h¬n víi vïng cao th× cã vÎ phï hîp h¬n. Cã mét sè Ýt çc ph¬ng ¸n ®Ó ®a d¹ng ho¸ çc chu kú cÇn ph¶i chó ý h¬n.

of 57

4.2.1. Çc gièng ng« c¶i tiÕn

Çc vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: Çc gièng ng« c¶i tiÕn ®îc giíi thyiªô ë Tña Chïa mÊy n¨m nay. Tríc tiªn çc gièng ng« nµy ®îc ph©n ph¸t ®Ó trång trªn ruéng mét vô th«i, nhng còng ®· ®îc n«ng d©n ®em lªn trång thö trªn n¬ng cña hä. §Ó trång trªn n¬ng ë vïng cao th× çc tÝnh chÊt chÞu h¹n vµ s¶n lîng cao h¬n cã ý nghÜa quan träng. Çc lo¹i gièng ng¾n ngµy th-êng kh«ng ®îc sö dông. Quan träng lµ b¾p ng« (cobs) vÉn cßn ®ãng sau khi h¹t ng« ®· chÝn vµ kh¶ n¨ng tr¸nh s©u sau khi thu ho¹ch b¾p ng« thÊp. Th«ng thêng, ng« ®îc ph¬i kh« lu«n trªn c©y, khi b¶o qu¶n, s©u dÔ th©m nhËp vµ b¾p ng« më lµm cho chuét cã thÓ ph¸ ho¹i.

Cho ®Õn nay, cha cã mét m« h×nh chuÈn nµo ®îc thµnh lËp ®Ó thö nghiÖm canh t¸c gièng ng« cho vïng cao. Tuy nhiªn, çc ph¬ng thøc mµ n«ng d©n ¸p dông trªn vïng cao ®· ®îc quan s¸t. Gièng bioseed cao s¶n chøng tá s¶n lîng cao (dù ®o¸n 5t/1 ha ®èi víi gièng 9670 trong n¨m 97). Tuy nhiªn gièng bioseed cïng ®ång thêi cã nguy c¬ bÞ s©u bÖnh tÊn c«ng b¾p ng« sau khi ng« chÝn. TSB2 th× vá vÉn ®ãng sau khi chÝn vµ sù chèng l¹i s©u bÖnh th× t¬ng ®¬ng víi çc gièng ng« ®Þa ph¬ng. S¶n lîng theo b¸o ço th× cao h¬n gièng ng« ®Þa ph¬ng, vÝ dô trong n¨m 1997 lµ 3 tÊn so víi 2 tÊn ®èi víi gièng ®Þa ph¬ng. Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn canh t¸c kÐm s¶n lîng sÏ gi¶m xuèng thÊp nh gièng ng« ®Þa ph¬ng. (1,3 tÊn/1 ha n¨m 1998).

Çc vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: Nh÷ng gièng ng« cã s¶n lîng cao h¬n th× cã nh÷ng nguy c¬ cao h¬n vÒ m«i trêng ë vïng cao, n¬i mµ kh«ng cã chu kú cho dinh dìng ®Êt. Nh÷ng gièng ng« nµy hót çc chÊt dinh dìng cña ®Êt m¹nh h¬n çc gièng ë ®Þa ph¬ng rÊt nhiÒu, lµm chä ®é ph× cña ®Êt bÞ gi¶m. Çc diÖn tÝch ë r×a th× cã thÓ s¶n xuÊt ®îc l©u h¬n, thay v× dïng çc biÖn ph¸p c¶i thiÖn ®Êt ®Ó quay vßng.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n quan t©m h¬n ®Õn nh÷ng gièng cã s¶n lîng cao h¬n, víi ®iÒu kiÖn lµ nh÷ng ®Æc tÝnh ®Ó b¶o qu¶n vµ ¨n còng ngon nh çc gièng ng« ®Þa ph¬ng. N«ng d©n kh«ng thÝch nh÷ng gièng ng« ph¶i thu ho¹ch ngay sau khi chÝn, v× tèn søc lao ®éng vµ hao nhiÒu trong qu¸ tr×nh ph¬i ng«. Nh÷ng gièng ng« ¨n kh«ng ngon, n«ng d©n còng kh«ng thÝch, v× trong hÖ thèng canh t¸c hiÖn nay c¬ cÊu c©y trång rÊt ®a d¹ng. VÝ dô ngêi ta trång ng« võa ®Ó ¨n võa ®Ó ch¨n nu«i, ®©y còng lµ mét phÇn quan träng trong viÖc qu¶n lý rñi ro.

Kinh tÕ trang tr¹i: Nh÷ng lîi Ých vÒ tµi chÝnh cña gièng ng« c¶i tiÕn th× cao. ë vµo nh÷ng n¨m ng« tèt vµ chØ khi nµo kh«ng cÇn ph¶i bãn ph©n. B¶ng 8 ®a ra kh¸i qu¸t chi phÝ ®Çu t, tæng gi¸ trÞ biªn, vµ tû lÖ chi phÝ - lîi Ých ®èi víi çc c©y

trång kh¸c nhau46. Mét nh©n tè chi phÝ quan träng lµ sö dông ®óng lo¹i h¹t gièng hoÆc com-p«-zit47 v× ngîc l¹i h¹t gièng ng« lai trång trªn n¬ng nµy sÏ ®îc sö dông tiÕp cho vô sau. §Æc biÖt trong bèi c¶nh m«i trêng s¶n xuÊt ë vïng cao hay biÕn ®æi thÓ hiÖn ë chç s¶n lîng dao ®éng rÊt l¬n (Ý dô nh ®èi víi TSB2 dao ®éng tõ 1,3 tÊn/ha n¨m 1998 vµ 3 tÊn/ha còng trong n¨m 1998), ®Çu t thÊp còng alf mét nh©n tè quan träng trong viÖc gi¶m nhÑ rñi ro.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: §Ó ®a ra nh÷ng gièng ng« c¶i tiÕn th× ®iÒu quan träng lµ ph¶i chän gièng thuÇn chñng h¬n lµ chän gièng ng« lai ®Ó gi÷ cho chi phÝ s¶n xuÊt ®Æc biÖt lµ çc chi phÝ cÇn ph¶i bá ra b»ng tiÒn mÆt thÊp. N«ng d©n rÊt h¨ng h¸i thö nghiÖm çc gièng míi vµ kh«ng cÇn ph¶i cã m« h×nh thö nghiÖm chuÈn nµo c¶, nÕu nh ngêi ta tiÕn hµnh kh¸c nhau. Khi ®a ra mét lo¹i gièng míi th× viÖc thiÕt lËp mét m« h×nh thö nghiÖm quy cñ trë nªn quan träng ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc sù phï hîp cña tõng lo¹i gièng ®èi víi tõng ®Þa ®iÓm cô thÓ. H¬ng vÞ, çc ®Æc ®iÓm khi chÝn vµ b¶o qu¶n còng lµ nh÷ng tiªu chuÈn quan träng. Gièng TSB2 dêng nh cã thÓ ®¸p øng ®îc hÇu hÕt çc ®Æc ®iÓm trªn.

Trong thêi gian giíi thiÖu vµ ®a ra gièng míi (kho¶ng 1 - 2 n¨m) th× trî cÊp gièng kh«ng mÊt tiÒn lµ ph¬ng ¸n tèt nhÊt. Sau ®ã, th× ®Ó chän gièng cã n¨ng suÊt cao nhÊt, th× ph¬ng ¸n trî cÊp kh«ng gióp Ých g×, nhng thay vµo ®ã nã gióp cho n«ng d©n cã thÓ duy tr× ®¶m b¶o cã h¹t gièng.

4.2.2. Çc ph¬ng ¸n ®a d¹ng ho¸ çc chu kú trång c©y

Çc vÊn ®Ò kü thuËt: Díi chñ ®Ò c¶i t¹o ®Êt vïng cao, ngêi ta th¶o luËn ph¬ng ¸n trång xen çc lo¹i c©y hä ®Ëu kh¸c nhau. Trong sè Ýt çc trêng hîp, ®Ëu ®îc trång mét vô ®¬n lÎ. Th«ng thêng ngêi ta trång Phaseolus trªn ®Êt ®¸ v«i. Níc lµ mét nh©n tè h¹n chÕ sù më réng trång lo¹i c©y nµy. ChÝnh v× thÕ mµ ngêi ta trång ®Ëu t¬ng vµ l¹c ë mét sè Ýt diÖn tÝch vïng cao, n¬i ®Êt gi÷ níc tèt, thêng lµ ®Êt kh«ng dèc. Gièng l¹c ®· ®îc thö nghiÖm 4329 kh«ng cho kÕt qu¶ tèt trong n¨m 1997 vµ kh«ng tiÕp tôc sö dông chóng n÷a: c©y ph¸t triÓn kÐm vµ h¹t th× qu¸ nhá. §Ëu t¬ng gièng AK-02 còng cã vÊn ®Ò nh vËy. Gièng ®Ëu t¬ng DT84 vµ D42 cho s¶n lîng cao h¬n 1tÊn/1ha (b¶ng 8).

ViÖc ph¬i kh« h¹t lµ mét vÊn ®Ò trong suèt mïa ma vµ cã thÓ lµm mÊt nhiÒu sau khi thu ho¹ch.

of 57

B¶ng 8: Kh¸i qu¸t c¸c lo¹i c©y trång thö nghiÖm trªn n¬ng vµ ruéng ë Tña Chïa.

Mét sè loµi c©y kh¸c ®îc trång trªn vïng cao: Khoai, khoai lang vµ cñ dong riÒng lµ nh÷ng lo¹i c©y cho cñ th«ng th-êng.Job's tears ®îc sö dông réng r·i nh lµ mét lo¹i c©y l¬ng thùc. Tr«ng tÊt c¶ nh÷ng lo¹i c©y nµy, kh«ng cã mét lo¹i gièng c¶i tiÕn nµo.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: T¨ng vô lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan träng ®Ó duy tr× sù c©n b»ng cña m«i trêng vµ ®é ph× cña ®Êt. §Æc biÖt lµ nh÷ng lo¹i c©y cã cñ cã thÓ n»m díi ®Êt h¬n mét mïa, viÖc gi¶m canh t¸c trªn ®Êt cã thÓ lµm t¨ng thµnh phÇn chÊt h÷u c¬ vµ gi¶m xãi mßn ®Êt.

§èi víi nh÷ng lo¹i ®Ëu t¬ng cao s¶n, hiÖn nay còng ®ang cho s¶n lîng cao ngay c¶ khi kh«ng cã ph©n bãn. Tuy nhiªn, s¶n lîng cã thÓ duy tr× ë møc cao nh vËy nÕu nh cã thªm ph©n bãn.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n hiÖn nay ®ang trång mét sè loµi c©y trång kh¸c nhau ®Ó tiªu thô trong ph¹m vi

Gièng N¨m1 Ph©n bãn (kg/ha) S¶n lîng §Çu t Tæng biªn2 CBR3 NhËn xÐt

N P K T/Ha ®/Ha T.®/ha

N¬ng

Ng« ®Þa ph-¬ng

97 0 0 0 2 150000 1,85 13 SL dù tÝnh

bioseed 9670 97 0 0 0 5 750000 4,25 7 SL dù tÝnh

TSB2 97 0 0 0 3 250000 2,75 12 Sl dù tÝnh

TSB2 98 0 0 0 1,2 120000 1,32 12

§Ëu t¬ng DT84

97 30 90 60 1,5 1960000 5,54 4

DT84 98 0 0 0 1,2 250000 5,75 24

§Þa ph¬ng 98 0 0 0 0,8 225000 3,53 17

D42 98 35 150 50 1,4 1275000 5,92 6

Ruéng lóa

Ng« TSB2 97 0 0 0 2,4 150000 2,25 16 SS ph©n bãn

TSB2 97 100 150 50 3,3 780000 2,25 4

TSB2 98 0 0 0 2,3 120000 2,76 23

Lóa ®Þa ph-¬ng

97 0 0 0 2,0 200000 4,00 20

D36-1 97 80 100 30 5,5 933000 10,07 12

D36-1 98 150 200 60 4,8 1010000 10,51 11

§Ëu t¬ng DT84

97 30 90 60 1,5 1960000 5,54 4

L¹c 4329 97 30 90 60 3,0 2810000 12,19 5

4329 98 0 0 0 2,6 1000000 12,00 13

4329 98 100 400 150 3,0 2020000 12,98 7

Khoai t©y

of 57

gia ®×nh. §a d¹ng ho¸ c©y trång còng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó gi¶m nhÑ rñi ro. ChØ cã nh÷ng loµi c©y ç biÖt cã thÞ trêng tËp trung cã thÓ më réng vµ nh÷ng loµi c©y truyÒn thèng kh«ng thÓ b¸n ®îc trªn thÞ trêng th× cã thÓ gi¶m ®i.

Nh÷ng loµi c©y míi ®a ra ®Ó phôc vô môc ®Ých ®a d¹ng ho¸ c©y trång (®Ëu t¬ng vµ l¹c) cÇn ph¶i cã níc tíi th× kh«ng ph¶i lµ nh÷ng "loµi c©y vïng cao", thêng cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n vµ dïng Ýt níc tíi. ViÖc më réng nh÷ng loµi c©y nµy còng bÞ h¹n chÕ, h¬n n÷a v× chóng ®ßi hái ph¶i cã sù qu¶n lý cao h¬n vµ c¹nh tranh vÒ lao ®éng ®èi víi trång ng« vïng cao. H¬ng vÞ còng lµ mét yÕu tè: MÆc dï h¬ng vÞ kh«ng ngon cña lo¹i ®Ëu DT84 kh«ng cã ¶nh hëng ®Õn gi¸ c¶ thÞ trêng, nhng n«ng d©n còng kh«ng thÝch trång, v× hä thÝch nh÷ng c©y trång võa phï hîp cho c¶ viÖc tiªu thô trong gia ®×nh vµ trªn thÞ trêng.

Kinh tÕ trang tr¹i: Ngêi ta biÕt rÊt Ýt vÒ n¨ng suÊt vµ gi¸ c¶ cña nh÷ng gièng mµ hiÖn nay ®ang trång. §èi víi ®Ëu t-¬ng trång trªn vïng cao, cã mét sè chØ sè vÒ tµi chÝnh ®îc liÖt kª trong b¶ng 8. Nh ®· th¶o luËn ®èi víi Yªn Ch©u, ®Çu tvµo ph©n bãn tá ra kÐm kh¶ thi h¬n viÖc ®Çu t vµo h¹t gièng rÊt nhiÒu. Tû lÖ chi phÝ - lîi Ých (CBR) ®èi víi tæng ®Çu tbao gåm c¶ ph©n bãn lµ 4 vµ 6 cho hai trêng hîp ®îc ghi nhËn. §Çu t thªm vµo ph©n bãn th× thu ®îc lîi nhuËn vÒ vèn cha ®Õn hai lÇn chi phÝ. Ngîc l¹i tû lÖ chi phÝ - lîi Ých (CBR) khi sö dông gièng c¶i tiÕn DT84 n¨m 98 ®a ra mét tû lÖ chi phÝ - lîi Ých trªn 20.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: §Ó duy tr× sù ®a d¹ng mét çch cã Ých vÒ mÆt m«i trêng vµ kinh tÕ cho çc loµi c©y th× cÇn ph¶i cã nh÷ng nç lùc ngµy cµng t¨ng vÒ kiÓm tra theo dâi. Nh÷ng gièng hiÖn nay ®ang thµnh c«ng cã thÓ ®îc thèng kª l¹i vµ ®a ra nh÷ng ph¬ng thøc tèt nhÊt vµ tuyÒn truyÒn çc ph¬ng thøc ®ã.

Nh÷ng gièng míi ®a ra cÇn ph¶i cã sù kiÓm tra theo dâi mét çch thËn träng, nhÊt lµ v× nh÷ng yªu cÇu ®Çu t cña çc gièng míi nµy. §a ra nh÷ng gièng thùc tÕ mµ kh«ng cÇn ph¶i mua h¹t gièng cho mçi vô vµ cã thÓ trång víi møc ph©n bãn thÊp lµ nh÷ng gièng cã kh¶ n¨ng thµnh c«ng h¬n. ViÖc c¹nh tranh vÒ lao ®éng víi çc c©y trång truyÒn thèng, h¬ng vÞ vµ tÝnh chÊt b¶o qu¶n lµ nh÷ng yÕu tè cÇn ph¶i kiÓm tra theo dâi thªm.

4.3. Th©m canh çc lo¹i c©y trång trªn ruéng níc

Çc gièng lóa c¶i tiÕn lµ ph¬ng ¸n ®Çu tiªn ®Ó th©m canh viÖc sö dông ruéng níc48. Víi nh÷ng gièng c¶i tiÕn, viÖc ¸p dông bãn ph©n ho¸ häc vµ sau ®ã lµ ph¬ng ph¸p phßng trõ s©u bÖnh tæng hîp (IPM) cã ý nghÜa quan träng. ViÖc më réng vô thø hai trªn ruéng 1 vô lµ mét trong nh÷ng bíc tiÕn quan träng ®Ó n©ng cao an ninh l¬ng thùc vµo mïa xu©n. ViÖc ®a d¹ng ho¸ c©y trång ®èi víi çc lo¹i c©y hä ®Ëu vµ viÖc giíi thiÖu çc c©y trång vô ®«ng (khoai t©y vµ rau) ®· kh«ng cã hiÖu qu¶ l¾m.

4.3.1. Çc gièng lóa c¶i tiÕn

Çc vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: V× ë Yªn Ch©u nh÷ng gièng lóa c¶i tiÕn cã thÓ n©ng cao s¶n lîng h¬n 100% tõ 2tÊn/ha lªn 5tÊn/1ha. Nh÷ng tÝnh chÊt chñ yÕu ngoµi s¶n lîng cao lµ kh¶ n¨ng chÞu h¹n vµ chu kú chÝn ng¾n h¬n, cho phÐp gieo h¹t vµ cÊy chËm h¬n vµ dµnh ®ñ thêi gian ®Ó b¾t ®Çu trång ng« vô xu©n.

Nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ chuÈn bÞ lµm luèng, thêi gian cÊy vµ mËt ®é cÊy cÇn ph¶i lu ý. §Æc biÖt lµ khi giíi thiÖu vµ thö nghiÖm gièng míi th× ®iÒu quan träng lµ thêi gian lo¹i ngò cèc ®a ra thö nghiÖm chÝn ph¶i cïng thêi gian víi nh÷ng lo¹i mµ ngêi ta thêng trång. NÕu kh«ng gièng míi cã thÓ thu hót tÊt c¶ çc lo¹i ngÆm nhÊm nÕu nh gièng ®ã chÝn sím h¬n çc lo¹i kh¸c trªn cïng çnh ®ång

Çc gièng lóa c¶i tiÕn cÇn ph¶i cã thªm ph©n bãn, hoÆc lµ ph©n chuång, hoÆc lµ ph©n xanh hoÆc lµ ph©n ho¸ häc ®Ó duy tr× ®é ph× cña ®Êt. ChØ cã nh÷ng ruéng gÇn s«ng bÞ ngËp khi lôt th× cã phï sa, nªn kh«ng cÇn ph¶i bãn ph©n. ë ®ã, s¶n lîng t¨ng lªn râ rÖt ë nh÷ng n¨m sau mµ kh«ng cÇn cã ph©n bãn.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: Çc gièng cã s¶n lîng cao h¬n trªn ®Êt ruéng th× ®¶m b¶o h¬n vÒ l¬ng thùc vµ vµ chÝnh v× thÕ mµ cã thªm ¸p lùc tõ çc vïng ngoµi r×a. Tuy nhiªn ë nh÷ng n¬i mµ viÖc t¨ng cêng dïng ph©n bãn kh«ng thµnh c«ng th× viÖc gi¶m ®é ph× cña ®Êt lµ kh«ng tr¸nh khái.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: CÇn lu ý r»ng ®èi víi n«ng d©n H'M«ng th× ng« lµ cã u tiªn cao nhÊt trong viÖc ®¶m b¶o

of 57

an ninh l¬ng thùc. ChÝnh v× thÕ mµ n«ng d©n còng quan tÊm ®Õn nh÷ng gièng lóa trång ë ruéng níc cã s¶n lîng cao h¬n nÕu khÈu vÞ chÊp nhËn ®îc vµ hä cã thÓ ®èi phã ®]îc víi nh÷ng yªu cÇu vÒ qu¶n lý. Kh¶ n¨ng chèng l¹i s©u bÖnh lµ mét ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt khi giíi thiÖu gièng míi trong mét hÖ thèng canh t¸c Ýt ®Çu t. ë nh÷ng n¬i kh«ng cã tiÒn ®Çu t, th× ®iÒu quan träng lµ l¹i ph¶i cã ®îc h¹t do ngêi ta trång ®Ó sö dông cho mïa vô sau. Nh÷ng gièng lai cao s¶n cha s½n sµng chÊp nhËn.

Kinh tÕ trang tr¹i: Cã nh÷ng lîi Ých vÒ tµi chÝnh ng¾n h¹n ngay c¶ khi ®a ra nh÷ng lo¹i gièng míi mµ chØ cÇn ®Çu trÊt Ýt vÒ ph©n bãn. (xem b¶ng 8: D361 n¨m 1997 cho s¶n lîng 5,5 tÊn/1 ha). NÕu kh«ng bãn ph©n, th× gièng míi chØ cho s¶n lîng cao h¬n gièng cò ë mét sè n¬ng kh¸c. Sau mét sè vô mïa th× ®é ph× cña ®Êt gi¶m râ rÖt vµ cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p ®Ó t¨ng cêng dinh dìng cho ®Êt.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: ViÖc phæ biÕn h¹t gièng mµ kh«ng cã ®µo t¹o vÒ kü thuËt tá ra kh«ng thµnh c«ng trong qu¸ khø. Khi ®a ra gièng míi cÇn ph¶i x¸c ®Þnh mét çch râ rµng lµ çch trång, çch qu¶n lý sÏ thay ®æi ë møc nµo so víi nh÷ng gièng truyÒn thèng ®îc trång tõ tríc tíi nay. Ngay c¶ khi bíc ®Çu h¹t gièng ®îc cung cÊp miÔn phÝ, th× n«ng d©n vÉn lìng lù kh«ng muèn ®Çu t vµo ph©n bãn. ChÝnh v× thÕ mµ gièng míi ph¶i ®îc trång cïng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhgièng cò th× míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ so s¸nh ®îc. ViÖc khuyÕn khÝch ®Çu t thªm vµo míi lµ bíc thø hai.

4.3.2. T¨ng cêng viÖc sö dông ph©n xanh trªn ruéng níc

Nh÷ng vÉn ®Ò kü thuËt: Nh÷ng gièng c¶i tiÕn thêng tèt h¬n çc gièng truyÒn thèng nÕu nh ®ång thêi sù tËp trung ch¨m sãc cïng t¨ng lªn. c¶ hai yÕu tè ph©n bãn vµ phßng trõ s©u bÖnh ®Òu quan träng.

N«ng d©n H'M«ng thêng kh«ng sö dông mét biÖn ph¸p nµo ®Ó håi phôc l¹i chÊt dinh dìng cho ®Êt ngo¹i trõ khèi lîng nhá ph©n gia sóc cßn l¹i trªn çnh ®ång do ch¨n th¶ tù do. Nãi chung hä cho r»ng ph©n gia sóc ®wocj coi lµ mÊt vÖ sinh vµ kh«ng nªn ®em ®Õn nh÷ng n¬i trång c©y l¬ng thùc. MÆt kh¸c hä kh«ng s½n sµng ®Çu t sè tiÒn Ýt ái cña m×nh vµo viÖc mua ph©n bãn.

Mét ph¬ng ¸n cã thÓ ph¸t triÓn ®îc bíc ®Çu lµ khuyÕn khÝch dïng ph©n xanh. Ph©n xanh còng cã thÓ ñ thµnh com-post (sö dông phèt-pho, v«i vµ mét lîng nhá ph©n gia sóc). chÝnh v× thÕ mµ ph©n chuång cã thÓ dïng ®îc mµ kh«ng cã mïi, mµ còng cã thÓ v× thÕ mµ n«ng d©n kh«ng ng¹i.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: ViÖc phôc håi çc chÊt dinh dìng cho ®Êt lµ mét phÇn quan träng trong viÖc th©m canh s¶n xuÊt c©y trång. ViÖc th©m canh c©y trång chØ cã thÓ bÒn v÷ng khi vÊn ®Ò dinh dÜnh ®Êt bÞ suy kiÖt ®îc gi¶i quyÕt.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n thêng ngÇn ng¹i khi dïng ph©n chuång v× vÊn ®Ò vÖ sinh vµ ph©n ho¸ häc th× cÇn ph¶i cã nhiÒu tiÒn ®Ó chi tr¶. ViÖc khuyÕn ço dïng ph©n xanh vµ n©ng cao nhËn thøc cña n«ng d©n vÒ vÊn ®Ò vÖ sinh th× cã kh¶ n¨ng n«ng d©n chÊp nhËn ¸p dông çc ph¬ng htøc ®Ó cã thÓ phôc håi l¹i ®îc çc chÊt dinh dìng cho ®Êt. Tuy nhiªn, cÇn chó träng h¬n vµo viÖc bè trÝ thêi gian ®Ó ñ ph©n v× nã thêng (clashes) trïn víi htêi gian còng cÇn sö dông lao ®éng ®Ó canh t¸c ng« n¬ng.

Kinh tÕ trang tr¹i: Nh÷ng lîi Ých vÒ tµi chÝnh ®èi víi viÖc dïng ph©n bãn cho çc gièng cã s¶n lîng cao h¬n vµ ë nh÷ng diÖn tÝch ruéng níc cã nguån cung cÊp níc æn ®Þnh (®¶m b¶o cho s¶n lîng cao) thêng cao. Tû lÖ chi phÝ - lîi Ých thêng lµ trªn 10. NÕu kh«ng cã ph©n bãn th× gièng c¶i tiÕn chØ cã thÓ ®¹t s¶n lîng cao h¬n gièng ng« ®Þa ph¬ng ë mét sè ®Þa ®iÓm.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: Nh÷ng thö nghiÖm ban ®Çu vÒ ph©n xanh vµ ph©n xanh ñ ph¶i ®îc thùc hiÖn víi sù phèi hîp chÆt chÏ cña nh÷ng ngêi n«ng d©n cã quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy. Nh÷ng m« h×nh thö nghiÖm ph¶i ®îc tæ chøc tèt, bao gåm c¶ çc kho¶nh ®Ó cã thÓ so s¸nh vµ kiÓm so¸t ®îc. Trªn nh÷ng kho¶ng ®Êt mµu mì, nh÷ng thö nghiÖm nµy sÏ ®îc giíi thiÖu mét çch tèt nhÊt lµ khi çc gièng c¶i tiÕn ®îc trång kh«ng vµi n¨m vµ ®é ph× cña ®Êt dÇn dÇn gi¶m xuèng. ViÖc theo dâi s¶n lîng cña çc « thö nghiÖm cïng víi sù céng t¸c cña n«ng d©n cã thÓ thuyÕt phôc ®îc n«ng d©n sö dông ph©n bãn trong canh t¸c. ViÖc sö dông ph©n ho¸ häc cã thÓ lµ bíc tiÕn tiÕp theo ®ã.

4.3.3. ViÖc më réng tû lÖ canh t¸c víi gièng ng« c¶i tiÕn vô thø hai trªn ruéng

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt: Nh÷ng bíc tiÕn (break through) lín nhÊt vÒ mÆt ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc lµ viÖc ®a ra çc gièng ng« c¶i tiÕn nh ng« vô thø hai trªn ®Êt ruéng 1 vô. Nh÷ng gièng cho thu ho¹ch nhanh h¬n cho phÐp thu ho¹ch tr-

of 57

íc thêi gian cÊy lóa ë ruéng vµo th¸ng 5 hoÆc th¸ng 6.

Mét ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc më réng mïa vô ®èi víi gièng ng« xu©n lµ ®a ra nh÷ng quy chÕ ch¨n th¶ gia sóc. ChØ khi nµo phÇn lín çc hé gia ®×nh canh t¸c trªn cïng çnh ®ång (trong trêng hîp nµy cã khi bao gåm mét sè lµng) cïng thèng nhÊt cÊm ch¨n th¶ gia sóc, th× viÖc canh t¸c míi cã thÓ thµnh c«ng ®îc. Trong qu¸ tr×nh nµy th× viÖc th¶o luËn ë th«n b¶n vµ nh÷ng m« h×nh thö nghiÖm ®o s¶n lîng lµ nh÷ng c«ng cô quan träng.

ViÖc canh t¸c ng« xu©n trªn ruéng 1 vô cã rÊt nhiÒu rñi ro. Nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ thêi tiÕt cã thÓ ng¨n c¶n viÖc trång c©y sím. Sau ®ã, h¹n h¸n cã thÓ lµm mÊt mïa hoÆc lµ bíc vµo thêi kú thô phÊn sím vµo lóc c©y cßn qu¸ non cha cã thÓ mang ®îc b¾p ng«.

ViÖc trång muén buéc n«ng d©n ph¶i thu ho¹ch sím vµo lóc ng« ®ang non (thêi kú s÷a). Ng« thu ho¹ch nh vËy th× ngêi vµ gia sóc cã thÓ ¨n ®îc, nhng kh«ng thÓ dù tr÷ ®îc vµ kh«ng thÓ gi÷ h¹t ®îc cho vô mïa sau. NÕu dù tr÷ h¹t gièng kh«ng ®¶m b¶o, ®iÒu quan träng h¬n lµ lo¹i gièng ®îc trång còng cã thÓ trång trªn çc vïng ®Êt dèc (nh÷ng n¬i mµ cã thÓ t¹o ra h¹t gièng cho n¨m tiÕp theo).

Møc s¶n xuÊt n¨m 1997 vµ 1998 t¬ng ®èi cao: 2,4 vµ 2,3 tÊn/1ha kh«ng cã ph©n bãn. N¨m 1997, nÕu ®Çu t lîng ph©n bãn ë møc trung b×nh th× s¶n lîng lªn ®Õn 3,3tÊn/1 ha.

Trong khi nhiÒu n«ng d©n cßn chê ®îi huyÖn cung cÊp h¹t gièng th× mét sè n«ng d©n ®· b¾t ®Çu dïng h¹t gièng mµ chÝnh hä lµm ra ®Ó trång trªn ruéng. Mét sè gièng cña "gia ®×nh" nµy ®· chøng tá lµ nã thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph-¬ng vµ thËm chÝ cßn cã s¶n lîng cao h¬n TSB2 ë mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: N«ng d©n ban ®Çu cßn lìng lù khi më réng vô. Nguyªn nh©n chÝnh lµm hä lìng lù lµ th¶o luËn víi céng ®ång nh thÕ nµo ®Ó hä cïng thèng nhÊt lµ cÊm ch¨n th¶ gia sóc tù do. Nguyªn nh©n thø hai lµ n«ng d©n nhËn thøc ®îc lµ ®Çu t nh thÕ th× møc rñi ro sÏ rÊt cao. ChÝnh v× thÕ mµ hai n¨m ®Çu hä chØ ®îi huyÖn cung cÊp h¹t gièng th× hä míi trång. §Õn n¨m thø ba th× hä thö nghiÖm víi gièng mµ hä s¶n xuÊt ra sau ®ã so s¸nh víi gièng cña huyÖn cung cÊp. Nguyªn nh©n thø ba lµm cho n«ng d©n lìng lù lµ sù c¹nh tranh vÒ viÖc ch¨m sãc víi c«ng lao ®éng ®©ï t vµo viÖc chuÈn bÞ cho viÖc canh t¸c trªn n¬ng. Tuy nhiªn, nh÷ng lîi Ých mµ vô ng« sím ®a l¹i nh ®¶m b¶o an ninh l¬ng thùc vµo th¸ng 5 hoÆc th¸ng 6 nhiÒu h¬n lµ nh÷ng bÊt lîi nh viÖc ®Çu t lao ®éng nhiÒu h¬n vµo th¸ng 4 hoÆc th¸ng 5. Cuèi cïng, trë ng¹i cuèi cïng lµ nguy c¬ kh«ng thÓ thu ho¹ch ®îc h¹t gièng ®Ó dïng cho vô mïa sau. Sö dông h¹t gièng ng« versatile cho c¶ hai lo¹i ng« vô xu©n trªn ruéng vµ vô hÌ trªn n¬ng cã thÓ lµm gi¶m nhÑ vÊn ®Ò nµy.

Kinh tÕ trang tr¹i: ViÖc tù cung cÊp l¬ng thùc vµo thêi ®iÓm b¾t ®Çu mïa ma ®îc u tiªn cao. ChÝnh v× thÕ nh÷ng lîi Ých mµ mét vô ng« trång thªm ®a l¹i ®· cã ý nghÜa h¬n lµ nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ tiÒn mµ s¶n lîng ®a l¹i. MÆc dï, tõ tríc ®Õn nay chØ cã nh÷ng lîi Ých mang tÝnh tÝch cùc, nhng viÖc ®Çu t vÉn cã nhiÒu nguy c¬ rñi ro. VÒ l©u dµi cÇn ph¶i cã ®¸nh gi¸ ®Ó x¸c ®Þnh xem n«ng d©n cã ®Çu t khèi lîng lín h¬n, nÕu nh kh«ng cã sù trî cÊp gièng cña huyÖn.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: §Çu tiªn cÇn tËp trung hç trî n«ng d©n thµnh lËp nh÷ng quy chÕ ch¨n th¶ gia sóc. §Ó thö nghiÖm cÇn ph¶i cung cÊp h¹t gièng ban ®Çu miÔn phÝ, v× n«ng d©n rÊt ngÇn ng¹i khi hä ph¶i ®Çu t vµo nh÷ng ho¹t ®éng cã tÝnh rñi ro cao nh vËy. Ngoµi viÖc cung cÊp h¹t gièng, cÇn ph¶i gióp ®ì n«ng d©n chuyÓn giao kü thuËt (®Æc biÖt lµ vÒ mËt ®é trång). VÒ l©u dµi, quan träng h¬n lµ ph¶i t×m ra mét lo¹i gièng (versatile) ®Ó sö dông trªn vïng cao (®Êt n¬ng). ViÖc ®Çu t nh cung cÊp h¹t gièng miÔn phÝ th× kh«ng ph¶i lµ ph¬ng ¸n tèt nhÊt vÒ dµi h¹n. Thay vµo ®ã, viÖc sö dông ph©n bãn còng cÇn ph¶i khuyÕn khÝch h¬n.

4.3.4. Nh÷ng gièng c©y hä ®Ëu c¶i tiÕn ®Ó ®a d¹ng çc chu kú c©y trång (®Ëu t¬ng, l¹c)

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt: Còng t¬ng tù nh t×nh h×nh ë vïng cao, viÖc phæ biÕn trång l¹c vµ ®Ëu t¬ng giíi h¹n ë nh÷ng vïng cã níc. T×nh h×nh ë ruéng lóa níc th× bÞ c¶n trë bëi mét thùc tÕ lµ, ph¶i thu ho¹ch tríc khi trång vô lóa hÌ. Ngoµi ra nh÷ng vïng chØ toµn trång ®Ëu, n«ng d©n còng ®· thö trång xen ®Ëu t¬ng víi c©y ng« vµ víi Phaseolus v× hä còng lµm nhvËy víi mét sè diÖn tÝch n¬ng cña hä.

§èi víi lo¹i ®Ëu t¬ng DT84 s¶n lîng trung b×nh lµ 1,5 tÊn/1ha víi møc ®Çu t t¬ng ®èi cao (b¶ng 8). L¹c gièng 4329 ®îc thö nghiÖm cã vµ kh«ng cã ph©n bãn th× s¶n lîng t¬ng øng lµ 3,0 vµ 2,6 tÊn/1ha.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: ViÖc trång chung c©y hä ®Ëu víi çc lo¹i c©y kh¸c trªn ®ång ruéng lµ mét khÝa c¹nh quan

of 57

träng vÒ chu kú dinh dìng cho ®Êt. Tuy nhiªn, nÕu kh«ng sö dông ph©n bãn th× vÊn ®Ò dinh dìng cña ®Êt vÉn tiÕp tôc bÞ c¹n kiÖt vÉn tiÕp tôc.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n rÊt quan t©m ®Õn viÖc chuyÓn vô tõ vô xu©n thµnh çc vô kh¸c ngoµi ng«, v× hÇu hÕt diÖn tÝch ruéng kh«ng thÓ trång lóa vô xu©n ®îc. N«ng d©n quan tÊm ®Õn viÖc dö dông diÖn tÝch canh t¸c cña hä mét çch ®a d¹ng, nhng l¹i ph¶i gi¶m rñi ro. Tuy nhiªn, çc gièng c©y hä ®Ëu l¹i ®åi hái ph¶i cã ®Çu t t¬ng ®èi cao. N«ng d©n thêng thÝch çc gièng míi mµ kh«ng cÇn ph¶i cã ®Çu t cao vµ so s¸nh víi gièng ®Þa ph¬ng mµ hä ®ang sö dông. KhÈu vÞ còng lµ mét nh©n tè quan träng, v× nÕu kh«ng th× kh«ng thÓ hoµ nhËp thÞ trêng ®îc.

Kinh tÕ trang tr¹i: Tríc m¾t th× cã lîi nhuËn cao. Kh«ng dïng ph©n bãn th× s¶n lîng cã thÓ lªn tíi 2,6 tÊn/1ha vµ tû lÖ chi phÝ-lîi (CBR) Ých lµ 13. NÕu cã sö dông ph©n bãn th× s¶n lîng t¨ng lªn 15%, nhng tæng gi¸ trÞ biªn t¨ng cha ®Õn 2%, CBR gi¶m xuèng 5%.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: Nh÷ng gièng míi tríc tiªn ph¶i ®îc trång ë çc « thö nghiÖm víi møc ®Çu t trung b×nh. KÕt qu¶ cña çc « thö nghiÖm nµy sÏ quyÕt ®Þnh n«ng d©n cã chÊp nhËn ®îc h¬ng vÞ cña gièng míi kh«ng vµ hä cã chÊp nhËn ®îc nh÷ng yªu cÇu t¨ng lªn vÒ ch¨m sãc vµ qu¶n lý. ViÖc më réng sÏ chØ h¹n chÕ ë mét sè khu vùc cã ®ñ níc tíi. VÒ l©u dµi cã thÓ n«ng d©n sÏ ®Çu t vµo çc c«ng tr×nh tíi tiªu thuû lîi nhá ®Ó t¨ng diÖn tÝch.

4.3.5. ViÖc giíi thiÖu vô ®«ng (vô thø 3)

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: VÒ mÆt kü thuËt khoai t©y lµ cã kh¶ n¨ng trång ®îc. Tuy nhiªn, nh ®· th¶o luËn ®èi víi Yªn Ch©u th× thÞ trêng gièng cha râ rµng vµ chÊt lîng cña gièng khoai t©y rÊt kh¸c nhau. Gièng xÊu cã thÓ g©y ra nh÷ng vÊn ®Ò vÒ vÖ sinh, vµ chÝnh v× thÕ rÊt tèn c«ng ch¨m sãc vµ cÇn ph¶i ®Çu t nhiÒu vÒ mÆt tµi chÝnh, ®ång thêi møc ®é rñi ro còng cao.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: VÊn ®Ò chÝnh vÒ m«i trêng ®èi víi c©y khoai t©y lµ nã cÇn ph¶i cã lîng ph©n bãn kh¸ nhiÒu.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n kh«ng quan t©m l¾m ®Õn khoai t©y. N«ng d©n còng kh«ng quan t©m l¾m nÕu nh ph¶i ®Çu t cao h¬n 2 triÖu ®ång cho 1 ha. ViÖc sö dông còng lµ mét vÊn ®Ò ®ang ®îc ®Æt ra, v× n«ng d©n kh«ng thÝch dïng khoai t©y vµ thÞ trêng cña khoai t©y còng h¹n chÕ. ViÖc b¶o qu¶n vµ dù tr÷ khoai t©y th× rÊt khã kh¨n vµ háng rÊt nhiÒu.

Kinh tÕ trang tr¹i: CÇn ph¶i cã rÊt nhiÒu nç lùc dµnh cho c«ng t¸c khuyÕn n«ng ®Ó n©ng cao kiÕn thøc ch¨m sãc vµ qu¶n lý c©y khoai t©y ®i ®«i víi viÖc trî cÊp ®Çu t. HiÖn nay, nh÷ng nç lùc nµy cha phï hîp víi nh÷ng vïng khã cã thÓ cã thÞ trêng. VÒ trung h¹n, khoai t©y cã thÓ cã søc c¹nh tranh ë çc vïng ®ång b»ng ë nh÷ng vïng gÇn ®êng giao th«ng, ë çc vïng ngo¹i vi tØnh vµ thµnh phè.

4.3.6. ViÖc phæ biÕn kiÕn thøc IPM

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt: n¨m 1998 HuyÖn Yªn Ch©u b¾t ®Çu tiÕn hµnh çc héi th¶o ®Çu bê cho n«ng d©n vÒ IPM cho lóa trong ch¬ng tr×nh quèc gia vÒ IPM. Çc kho¸ ®µo t¹o nµy ®îc tiÕn hµnh ë çc b¶n ngêi Th¸i, nh÷ng b¶n sö dông çc lo¹i gièng míi vµ sö dông mét lîng ph©n bãn nhÊt ®Þnh. Néi dung cña çc kho¸ tËp huÊn thêng bao gåm viÖc giíi thiÖu gièng míi, giíi thiÖu ph©n bãn còng nh n©ng cao nhËn thøc vÒ viÖc phßng trõ s©u bÖnh cho c©y trång. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò phßng trõ s©u bÖnh cha ph¶i lµ vÊn ®Ò, v× møc ®é sö dông ph©n bãn vµ viÖc më réng trång çc lo¹i gièng míi vÉn ë møc thÊp. ChÝnh v× thÕ mµ cã thÓ lµ çc néi dung chÝnh cña çc kho¸ tËp huÊn nµy cha thùc sù ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña ngêi n«ng d©n.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: Ph¬ng ph¸p phßng trõ s©u bÖnh tæng hîp (IPM) lµ mét nh©n tè quan träng vÒ b¶o vÖ m«i trêng khi tÝnh ®Õn viÖc sö dông thuèc trõ s©u ®îc.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng rÊt quan t©m ®Õn ph¬ng ph¸p ch¨m sãc c¶i tiÕn ®èi víi çc gièng lóa níc míi. ViÖc phßng trõ s©u bÖnh cha ®îc xem lµ vÊn ®Ò chÝnh.

Kinh tÕ trang tr¹i: Cµng sö dông Ýt thuèc trõ s©u th× râ rµng lµ cµng cÇn ph¶i ®Çu t Ýt h¬n vµ cã thÓ tiÕt kiÖm ®îc tiÒn.

of 57

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: Quan ®iÓm vµ kh¸i niÖm vÒ héi th¶o ®Çu bê lµ mét c«ng cô quan träng cña c«ng t¸c khuyÕn n«ng. Tuy nhiªn nÕu nh n«ng d©n kh«ng n¾m râ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ phßng trõ s©u bÖnh, th× çc kho¸ häc sÏ kh«ng mÊy thµnh c«ng. Thay vµo ®ã th× viÖc ¸p dông vµ sö dông ph©n bãn nªn lµ néi dung chÝnh cña héi th¶o ®Çu bê. (xem ch¬ng 4.3.2. vÒ viÖc ®Èy m¹nh sö dông ph©n bãn).

4.4. Ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ vµ c©y lu niªn

ViÖc trång c©y ¨n qu¶ ph¸t triÓn rÊt chËm ë Tña Chïa. ë thÞ trÊn Tña Chïa chØ trång mét sè c©y mËn, m¬ vµ æi. Míi ®©y ngêi ta cã giíi thiÖu thªm nh·n vµ v¶i. Çc ho¹t ®éng chÝnh vÒ ph¸t triÓn c©y ¨n qu¶ tËp trung vµo viÖc giíi thiÖu çc lo¹i gièng c¶i tiÕn vµ çc loµi c©y míi còng nh híng dÉn kü thuËt vÒ vên ¬m vµ kü thuËt chiÕt ghÐp c©y. Thªm vµo ®ã, nh÷ng vïng chÌ cò hiÖn cã còng cÇn ph¶i ch¨m sãc thªm.

4.4.1. ViÖc giíi thiÖu çc gièng c¶i tiÕn vµ çc loµi c©y míi

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt: ViÖc trång c©y ¨n qu¶ h¹n chÕ do mét sè yÕu tè vÒ m«i trêng. Nh÷ng nh©n tã chÝnh lµ ®é

cao, vµ mïa kh« l¹nh qu¸ dµi vµ h¹i. Tuy nhiªn ngêi ta còng t×m ra mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ phï hîp víi vïng nµy49. C©y v¶i vµ nh·n ghÐp ®· ®îc cung cÊp cho n«ng d©n vµ c©y hång còng ®É ®îc giíi thiÖu ë vêng ¬m cña huyÖn. Tû lÖ c©y sèng rÊt thÊp, do ®iÒu kiÖn m«i trêng thay ®æi, mét phÇn còng do lµ thiÕu sù ch¨m sãc ®èi víi çc c©y con nªn thêng bÞ gia sóc ch¨n th¶ ph¸ hoaÞ.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: Më réng diÖn tÝch trång c©y ¨n qu¶ cã thÓ lµ mét nh©n tè gióp cho t¨ng thªm ®é che phñ cña rõng, mµ khi ®é che phñ cña rõng t¨ng lªn th× kh¶ n¨ng gi÷ níc cña vïng ®Çu nguån sÏ tèt h¬n.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n kh«ng quan tÊm l¾m ®Õn c©y ¨n qu¶ v× hä kh«ng coi c©y ¨n qu¶ lµ nguån thu nhËp chÝnh còng nh hä kh«ng thÓ h×nh dung ®îc vÞ trÝ cña c©y ¨n qu¶ trong mét hÖ thèng hçn hîp c©y trång. ë nh÷ng n¬i mµ n«ng d©n ®îc ®i tham quan çc vïng trång c©y ¨n qu¶ th× hä quan t©m h¬n. Nh÷ng lîi Ých vÒ tµi chÝnh mµ ngßi ta cã ®îc ë çc vïng kh¸c lµ nh©n tè chÝnh. Nhng trªn thùc tÕ hÇu hÕt n«ng d©n ®Òu thèng nhÊt r»ng ®Çu t ch¨m sãc cho c©y ¨n qu¶ vµ nguy c¬ rñi ro trong viÖc trång c©y ¨n qu¶ vÉn cßn qu¸ cao.

Kinh tÕ trang tr¹i: Cã qu¸ nhiÒu yÕu tè cha râ rµng ®Ó x¸c ®Þnh ®îc kinh tÕ trang tr¹i. Nguy c¬ rñi ro trong viÖc trång c©y ¨n qu¶ cao v× ®· thö nghiÖm nhiÒu vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ch¨m sãc vµ qu¶n lý c©y ¨n qu¶. Tû lÖ sèng sãt cña c©y rÊt thÊp, chÊt lîng cña qu¶ còng nh thÞ trêng tiªu thô vÉn cha biÕt.

Nh÷ng nç lùc cÇn thiÕt ®Ó tuyªn truyÒn: ViÖc ®Èy m¹nh ph¸t triÓn trång c©y ¨n qu¶ ®i kÌm víi nh÷ng nguy c¬ rñi ro cao nªn cÇn ph¶i cã phu¬ng ph¸p thËn träng. §Ó n«ng d©n quan t©m ®Õn ho¹t ®éng nµy cÇn ph¶i dÉn hä ®i tham quan, häc tËp. C«ng t¸c khuyÕn n«ng cÇn ph¶i cã lµ lùa chän ®îc çc ®Þa ®iÓm phï hîp ("thiÕt kÕ cïng trång"), giíi thiÖu ë quy m« nhá ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn kÕt hîp nh÷ng yªu cÇu cÇn ch¨m sãc cho c©y ¨n qu¶ míi víi hÖ thèng canh t¸c hiÖn cã, vµ th¶o luËn râ rµng vÒ vÊn ®Ò ch¨n th¶ (b¶o vÖ çc vên nhµ hoÆc b¶o vÖ tõng c©y b»ng çch lµm hµng rµo).

4.4.2. ChuyÓn giao kü thuËt lµm vên ¬m vµ kü thuËt chiÕt ghÐp c©y

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: ViÖc giíi thiÖu çc kü thuËt chiÕt ghÐp c©y râ rµng lµm t¨ng hiÖu qu¶ thµnh c«ng cña trång c©y ¨n qu¶, v× çc vÊn ®Ò vÒ gien cña chÊt lîng qu¶ ®· ®îc lµm râ. ViÖc chuyÓn giao kü thuËt lµm vên ¬m cho huyÖn lµm cho viÖc cung cÊp c©y con víi sè lîng yªu cÇu ®îc cung cÊp ®óng thêi ®iÓm.

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt vÒ qu¶n lý vên ¬m rÊt khã. ¸p lùc vÒ s©u bÖnh cao do ®iÒu kiÖn thêi tiÕt kh¾c nghiÖt, nhiÖt ®é thÊp vµ s¬ng muèi buæi s¸ng cßn ban ngµy th× phãng x¹ vµ nhiÖt ®é cao. CÇn cã ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn tËp trung vµ trung t©m nghiªn cøu c©y ¨n qu¶ Phó Hé vÉn thêng cung cÊp dÞch vô ®ã.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: Kü thuËt vên ¬m vµ chiÕt ghÐp c©y t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc më réng trång c©y ¨n qu¶, cïng víi viÖc më réng trång c©y ¨n qu¶ th× cã nh÷ng nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn m«i trêng.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Kü thuËt vên ¬m vµ chiÕt ghÐp c©y kh«ng chuyÓn giao cho n«ng d©n mµ chuyÓn giao cho çn bé khuyÕn n«ng. N«ng d©n chÊp nhËn coi nh÷ng c©y chiÕt tõ vêm ¬m ®Þa ph¬ng còng nh c©y tõ çc vïng kh¸c.

of 57

Kinh tÕ trang tr¹i: ViÖc qu¶n lý vêm ¬m kh«ng kh¶ thi díi ®iÒu kiÖn hiÖn nay vµ díi quan ®iÓm vÒ çc vÊn ®Ò qu¶n lý hiÖn nay cha ®îc gi¶i quyÕt. §Ço t¹o vµ tËp huÊn vÉn cÇn ph¶i trî cÊp. Nh÷ng ®Çu vµo (nh c©y, tói bÇu, ph©n bãn) th× hoÆc lµ trî cÊp hoÆc lµ lµm hîp ®ång theo nhu cÇu nhÊt ®Þnh th× cã thÓ lµ hiÖu qña h¬n. Hép ®ång cÇn ph¶i lµm chÆt chÏ ®Ó cã thÓ kiÓm so¸t ®îc chÊt lîng c©y.

Nh÷ng nç lùc cÇn thiÕt ®Ó tuyªn truyÒn: §Ó thiÕt lËp çc vêm ¬m ë huyÖn cÇn ph¶i cã ®Çu t kh¸ cao vÒ tµi chÝnh còng nh vÒ ®µo t¹o. Bíc nµy chØ cã thÓ kh¶ thi khi cã yªu cÇu vÒ cña thÞ trêng hoÆc lµ yªu cÇu tõ dù ¸n.

4.4.3 Nh÷ng tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng rõng chÌ hiÖn cã

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: ë Tña Chïa cã mét sè rõng chÌ ®îc thiÕt lËp vµo nh÷ng n¨m 70. Cho ®Õn gÇn ®©y nh÷ng rõng chÌ nµy vÉn ®îc qu¶n lý chung. V× chÌ hoµ nhËp thÞ trêng kÐm vµ sù së h÷u còng nh tr¸ch nhiÖm kh«ng râ rµng, cho nªn kh«ng cã sù qu¶ lý hiÖu qu¶n. N¨ng suÊt thÊp vµ còng kh«ng ai kiÓm tra theo dâi c¶. NÕu tØa cµnh vµ lµm cá s¹ch hoÆc thËm chÝ ®Çu t thªm mét chót vµo ph©n bãn th× n¨ng suÊt cã kh¶ n¨ng t¨ng lªn. Nhng nÕu møc ®Çu t ch¨m sãc ë møc trung b×nh vµ ®Çu t vÒ tµi chÝnh ë møc thÊp th× còng cha râ lµ møc ®é s¶n lîng sÏ ®¹t ®îc ë møc ®é nµo.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: Nh÷ng khu vùc trång chÌ (rõng chÌ) cã thÓ coi lµ ph¬ng ¸n sö dông ®Êt tèt ®Ó chèng xãi mßn ®Êt trªn ®Êt dèc. VÒ mÆt m«i trêng th× viÖc më réng trång chÌ lµ thuËn lîi.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n quan t©m ®Õn c©y chÌ, v× hä cÇn ph¶i sö dông trong gia ®×nh. ChÝnh v× thÕ mµ hä coi nh÷ng rõng chÌ nhá nh mét phÇn cã Ých trong hÖ thèng canh t¸c cña hä. Tuy nhiªn, s¶n lîng thÊp vµ thÞ trêng kÐm ®· h¹n chÕ sù quan t©m cña n«ng d©n, kh«ng thóc ®Èy ®îc hä ®Çu t vÒ lao ®éng vµ tµi chÝnh.

Kinh tÕ trang tr¹i: ThiÕu sù ch¨m sãc qu¶n lý ®· lµm cho s¶n lîng cña chÌ rÊt thÊp. ChØ cÇn ch¨m sãc thªm chót Ýt lµ s¶n lîng ®· cã thÓ t¨ng lªn, nhng møc ®é t¨ng lªn ®Õn bao nhiªu vÉn cha râ. Kü thuËt chÕ biÕn chÌ ®ang ¸p dông hiÖn nay lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ trêng, ngay c¶ víi thÞ trêng ®Þa ph¬ng. C«ng ty chÌ Méc Ch©u hiÖn nay ®ang cung cÊp chÌ cã chÊt lîng cao h¬n vµ cã nhiÒu s¶n phÈm trªn thÞ trêng nªn rÊt khã c¹nh tranh.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: ®Ó n©ng cao chÊt lîng rõng chÌ ®åi hái ph¶i cung cÊp ®µo t¹o vÒ kü thuËt ch¨m sãc, tØa cµnh còng nh vÒ chÕ biÕn. Nh÷ng ®Çu t nµy xem ra cã vÎ lµ cao so ®èi víi diÖn tÝch h¹n chÕ vµ kh¶ n¨ng h¹n chÕ ®Ó cã thÓ khuyÕn khÝch t nh©n më réng. ViÖc më réng trång chÌ chØ cã thÓ thµnh c«ng khi cã Nhµ níc cïng hç trî vÒ s¶n xuÊt, chÕ biÕn, vµ xóc tiÕn thÞ trêng.

4.5. Chó träng ph¸t triÓn ch¨n nu«i gia sóc

Nu«i ong ®· ph¸t triÓn thµnh c«ng ë mét sè b¶n, vÒ lîn vµ çc loµi tr©u bß, cã vÊn ®Ò thó y, cã nghÜa lµ ®µo t¹o vµ cung cÊp ban ®Çu mét sè tói thuèc lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó cã thÎ më réng. VÊn ®Ò thø hai lµ thøc ¨n cho gia sóc trong giai ®o¹n b¾t ®Çu mïa ma.

4.5.1. Ph¸t triÓn nu«i ong

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: N«ng d©n ë Tña Chïa quen víi viÖc nu«i ong quy m« nhá. Th«ng thêng ong ngêi ta thu thËp ong tù nhiªn vÒ bá vµo mét béng c©y, kh«ng cÇn cã thªm ®Çu t g×. MËt ong thu ho¹ch ®îc ®Ó tiªu dïng trong gia ®×nh (lµm thuèc, lµm rîu).

Cã thÓ ¸p dông mét sè c¶i tiÕn kü thuËt ®Ó lµm t¨ng n¨ng suÊt trong viÖc nu«i ong. Thïng ong vu«ng vµ cã que ngang ë trªn nãc thïng sÏ lµm cho viÖc kiÓm tra theo dâi thïng ong vµ viÖc thu ho¹ch mËt sÏ dÔ dµng h¬n. Sau khi ®Ço t¹o cho n«ng d©n th× hä cã thÓ tù lµm ®îc. Theo dâi chÆt chÏ ®Ó cã thÓ cung cÊp ®óng thêi ®iÓm vµ ®Ó chia ong tõ thïng lín sang thïng nhá. Thªm vµo ®ã viÖc theo dâi lµm cho n«ng d©n cã thÓ kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®îc t×nh h×nh cho ong ¨n. Nh÷ng lÇn mµ thøc ¨n cho ong kÐm th× nguy c¬, swams absconds cao. Thøc ¨n (dêng) dù tr÷ lµm gi¶m nguy c¬ absconding vµ lµm cho ong cã thÓ liªn tôc ph¸t triÓn vµ sinh s«i. Cuèi cïng vÊn ®Ò thó y ®èi víi swams, ®Æc biÖt lµ vÒ predator lµm t¨ng n¨ng suÊt. Trung t©m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ong t¹i Hµ Néi cung cÊp ®µo t¹o vµ tËp huÊn ban ®Çu. Sau ®ã ®µo t¹o c¶ çn bé khuyÕn n«ng huyÖn vµ c¶ n«ng d©n. Sau hai n¨m hai çn bé ®îc TT nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ong ®µo t¹o cã thÓ tiÕn hµnh ®µo t¹o vµ tËp huÊn cho nh÷ng ngêi kh¸c cã thÓ ®¸p øng nhu cÇu ®¹o t¹o ë huyÖn. N«ng d©n ®îc khuyÕn

of 57

khÝch tù tæ chøc çc nhãm së thÝch. Nh÷ng nhãm nµy gÆp nhau khi cã nh÷ng khã kh¨n vÒ kü thuËt vµ tæ chøc häp khi cã çn bé khuyÕn n«ng huyÖn vµ khuyÕn n«ng viªn n«ng d©n ®Õn th¨m.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: ViÖc nu«i ong kh«ng cã ¶nh hëng trùc tiÕp g× ®Õn m«i trêng. Tuy nhiªn, kiÕn thøc vÒ nu«i ong cã thÓ sö dông ®Ó gi¶i thÝch sù t¬ng t¸c trong hÖ sinh th¸i vµ tÇm quan träng cña sù c©n b»ng.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n ®· quen víi viÖc nu«i ong vµ quan t©m ®Õn viÖc më réng nu«i ong nÕu cã thÞ tr-êng. Nh÷ng ®ßi hái vÒ lao ®éng th× phï hîp víi lÞch lao ®éng hiÖn nay.

Kinh tÕ trang tr¹i: MËt ong gi¸ 25.000-30.000®/ lÝt. Gi¸ c¶ phô thuéc vµo sù ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vÒ chÊt lîng mËt ong. Trong mét sè trêng hîp nÕu chai ®ùng mËt s¹ch, cã n¾p tèt, nhng l¹i cã gi¸ rÎ h¬n chai bÈn. ThÞ truêng trong vïng xem ra cã kh¶ n¨ng më réng ®îc.

Nh÷ng nç lùc cÇn thiÕt ®Ó tuyªn truyÒn: CÇn cã ®µo t¹o ®Ó n«ng d©n lµm quen víi nh÷ng kü thuËt míi. ViÖc tiÕn hµnh ®µo t¹o kh«ing ph¶i chØ lµ ho¹t ®éng mét lÇn, mµ ph¶i nªn theo phong çch trêng thùc ®Þa cho n«ng d©n, ®a ra nh÷ng khÝa cçch ch¨m sãc phï hîp cho tõng mïa. ChÝnh v× thÕ mµ ®Ço t¹o ®îc coi nh lµ c«ng t¸c huÊn luyÖn cÇn ph¶i ®îc tiÕp diÔn trong kho¶ng thêi gian 2 n¨m. Cïng víi nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt, còng cÇn ph¶i tÝnh ®Õn çc vÊn ®Ò tæ chøc, vÝ dô thµnh lËp çc nhãm së thÝch trong n«ng d©n ®Ó hä cã thÓ tù hç trî nhau khi cÇn thiÕt.

4.5.2 §µo t¹o çc thó y viªn th«n b¶n

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kü thuËt: ë Yªn Ch©u nh÷ng vÊn ®Ò vÒ thó y ®îc coi nh lµ trë ng¹i chÝnh ®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i. Khi vËt nu«i m¾c bÖnh, n«ng d©n khã cã thÓ tiÕp cËn ®îc víi çc dÞch vô thó y ë huyÖn. thay vµo ®ã hä gäi mét nguêi cã nhiÒu kiÕn thøc nhÊt ë cÊp lµng b¶n ®ãng vai trß nh thó y viªn th«n. Nh÷ng ngêi thó y viªn th«n b¶n nµy cã kiÕn thøc rÊt kh¸c nhau nhng thêng lµ Ýt kiÕn thøc vÒ thó y. Çc kho¸ ®µo t¹o ®îc thiÕt kÕ ®Ó n©ng cao kiÕn thøc cña nh÷ng ngêi ®ã. Çc m«n häc bao gåm viÖc giíi thiÖu çc lo¹i thuèc s½n cã th«ng thêng, th¶o luËn vÒ çc triÖu chøng, thùc hµnh mét sè biÖn ph¸p cøu ch÷a ®¬n gi¶n ®èi víi çc bÖnh chÝnh, sö dông helminthics vµ t¨ng cêng tiªm v¾c xin phßng bÖnh.

ViÖc n©ng cao hiÓu biÕt vÒ çc vÊn ®Ò thó y ®îc coi lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ngêi d©n chÊp nhËn ¸p dông çc biÖn ph¸p phßng bÖnh.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: ViÖc c¶i thiÖn t×nh h×nh søc khoÎ cña gia sóc lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó cã thÓ t¨ng cêng vµ më réng ch¨n nu«i, cã thÓ kÕt hîp víi viÖc cÊm ch¨m th¶ vµ ®Çu t thªm vµo viÖc dù tr÷ thøc ¨n cho vËt nu«i. Nh÷ng thay ®æi nµy vÒ ch¨n nu«i cã thÓ cho phÐp më réng t¸i sinh tù nhiªn.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n quan t©m ®Õn viÖc gi¶m bÖnh tËt vµ gi¶m tû lÖ chÕt cña vËt nu«i. Nh÷ng kÕt qu¶ ban ®Çu chØ ra r»ng hä s½n sµng tr¶ tiÒn cho çc dÞch vô thó y.

Kinh tÕ trang tr¹i: Khã x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng lîi Ých trùc tiÕp cña çc dÞch vô thó y c¶i tiÕn. Nh÷ng lîi Ých ®ã cã thÓ lµ gi¶m sù mÊt m¸t vÒ gia sóc vµ chÝnh v× thÕ mµ nã c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t chung. Lµm t¨ng thªm thu nhËp tõ ch¨n nu«i.

Nh÷ng nç lùc cÇn thiÕt ®Ó tuyªn truyÒn: Do thiÕu kiÕn thøc vÒ thó y cho nªn ®ßi hái ph¶i cã møc ®Çu t cao vÒ ®µo t¹o. ë Yªn Ch©u ngêi ta xem xÐt tæ chøc ®Ço t¹o nh çc ch¬ng tr×nh huÊn luyÖn. §µo t¹o lµ mét c«ng cô tèt ®Ó lµm më réng çc ch¬ng tr×nh v¾c-xin vµ ®îc sö dông mét çch cã hiÖu qu¶, mÆc dï çc dÞch vô nµy ®îc cung cÊp miÔn phÝ.

4.5.3. Tói thuèc thó y cÊp th«n b¶n

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt: Thó y viªn th«n b¶n thêng kh«ng ®îc cung cÊp çc lo¹i thuèc vµ dông cô c¬ b¶n. ChÝnh v× thÕ mµ hiÖu qu¶ c«ng viÖc rÊt thÊp. N¨m 1998, çc tói thuèc ®îc cung cÊp trªn c¬ së thö nghiÖm ë mét sè th«n b¶n. Néi dung cña çc tói thuèc ®ã phï hîp víi nh÷ng nhu cÇu cña ®Þa ph¬ng vµ trÞ gi¸ kho¶ng 600.000®/1 tói. Th«ng thêng dùa vµo nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn mµ ngêi ta xem xÐt xem néi dung cña nh÷ng tói thuèc dã cã phï hîp hay kh«ng.

Thó y viªn th«n b¶n cã tr¸ch nhiÖm mua thuèc bï vµo nh÷ng lo¹i thuèc ®· sö dông tõ tiÒn do n«ng d©n tr¶. Nh÷ng phiÕu kiÓm tra theo dâi ®îc cung cÊp vµ nhiÖm vô ®îc ph©n c«ng râ rµng gi÷a ban qu¶n lý th«n b¶n vµ thó y viªn th«n vµ tr¹m thó y huyÖn.

of 57

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: NÕu nguy c¬ rñi ro vÒ ch¨n nu«i gi¶m kÕt qu¶ lµ ngêi ta sÏ tËp trung vµo ch¨n nu«i vµ gi¶m viÖc ch¨n th¶ gia sóc tù do.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: Çc céng ®ång th«n b¶n quan tÊm ®Õn viÖc qu¶n lý tói thuèc cña hä ®Ó hä cã thÓ tù dïng ®îc. Nh÷ng tói thuèc ®· ®îc dïng. ViÖc thanh to¸n tuú theo h¶o t©m.

Kinh tÕ trang tr¹i: ®Çu t vµo tói thuèc t¬ng ®èi thÊp, nÕu nh tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng n©ng cao s¶n lîng vµ qu¶n lý gia sóc. Tuy nhiªn, nÕu nh÷ng thó y viªn th«n b¶n mµ ph¶i tù ®Çu t tiÒn ç nh©n ®Ó mua çc tói thuèc nµy th× hä còng cha cã thÓ kiÕm thªm thu nhËp dÞch vô nµy ®Ó bï l¹i.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: NÕu chØ cung cÊp vËt t th«i th× còng cha ®ñ ®Ó thµnh c«ng. Nh ®· liÖt kª 5 bíc cÇn thiÕt ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc qu¶n lý cã hiÖu qu¶ (xem phÇn 3.5.3). Tuy nhiªn sã víi Yªn Ch©u th× çc thó ý viªn ë Tña Chïa rÊt khã cã thÓ g©y dùng ®îc danh tiÕng ®Ó cã thÓ kiÕm thªm thu nhËp tõ dÞch vô thó y. §Çu t vµo ®µo t¹o vµ kiÓm tra theo dâi sÏ cao h¬n khi mµ khã x¸c ®Þnh thµnh c«ng.

4.5.4. Nguån thøc ¨n cho tr©u bß vµ ç

Nh÷ng vÊn ®Ò kü thuËt: ViÖc cung cÊp thøc ¨n cho gia sóc vµo thêi ®iÓm b¾t ®Çu mïa ma, khi tr©u thêng ®îc dïng lµm søc kÐo vµ cã thÓ ®i ¨n cá trªn nh÷ng çnh ®ång xa h¬n hoÆc cã thÓ vµo nh÷ng khu vùc canh t¸c ®Ó ch¨n th¶.

Pennisetum purpureum, leucaena, stylo ®îc x¸c ®Þnh lµ nh÷ng loµi cá ®îc thö nghiÖm trong nh÷ng loµi ®Ó trång lµm b¨ng c©y xanh vµ c©y che phñ vµ lµ nh÷ng ph¬ng ¸n tèt nhÊt ®Ó cung cÊp thøc ¨n cho gia sóc. Pennisetum purpureum ®îc trång ë nh÷ng b¨ng c©y xanh gÇn nhµ, còng ®îc mét n«ng d©n trång thö nghiÖm trong vên nhµ ®îc b¶o vÖ. ViÖc thö nghiÖm trång çc b¨ng c©y xanh dïng ®· thÊt b¹i, v× viÖc ch¨n th¶ gia sóc ®· ph¸ háng c©y non. C¶ hai loµi nµy ®Òu cïng ph¶i trång ë nh÷ng vïng ®îc b¶o vÖ tèt, kh«ng ch¨n th¶ gia sóc. ViÖc phæ biÕn stylo bÞ gi¸n ®o¹n do nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thu thËp h¹t gièng vµ sù n¶y mÇm.

Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i trêng: Dù tr÷ nguån thøc ¨n cã thÓ gióp lµm gi¶m ¸p lùc vÒ th¶m thùc vËt tù nhiªn vµ n©ng cao tiÒm n¨ng t¸i sinh cña çc quÇn thô rõng.

Sù chÊp nhËn cña n«ng d©n: N«ng d©n quan t©m ®Õn viÖc t¨ng cêng nguån cung cÊp thøc ¨n cho gia sóc ®Æc biÖt lµ cho çc lo¹i gia sóc cung cÊp søc kÐo tríc mïa trång trät. HiÖn nay do thiÕu thøc ¨n nªn h¹n chÕ søc lao ®éng cña çc lo¹i gia sóc nµy vµ t¨ng tû lÖ chÕt cña chóng.

Kinh tÕ trang tr¹i: Khi mµ cßn tån t¹i h×nh thøc ch¨n th¶ tù do th× çc loµi c©y trång thøc ¨n cho gia sóc cÇn ph¶i ®îc b¶o vÖ tèt. Sù b¶o vÖ nµy cÇn ph¶i cã ®Çu t vµo viÖc lµm hµng rµo vµ ph¶i ®a viÖc s¶n xuÊt thøc ¨n cho gia sóc ngang b»ng víi çc c©y trång n«ng nghiÖp kh¸c. Tuy nhiªn, ®Ó gi¶m nhÑ sù thiÕu thèn thøc ¨n theo mïa vô, lµm cho gia sóc chÕt nhiÒu th× ho¹t ®éng trªn cã tÝnh kh¶ thi.

Nh÷ng nç lùc cÇn cã ®Ó tuyªn truyÒn: CÇn ph¶i thiÕt lËp çc m« h×nh tr×nh diÔn vµ ®a ra nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ch¨n th¶ gia sóc vµ s¶n xuÊt thøc ¨n cho gia sóc ë cÊp th«n b¶n. Sau khi ®· cã lîng h¹t gièng ban ®Çu th× tæ chøc tuyªn truyÒn trong ph¹m vi th«n b¶n.

5. KÕt luËn vµ triÓn väng t¬ng lai

HiÖn nay c«ng t¸c khuyÕn n«ng cña ViÖt nam ®ang ë trong giai ®o¹n thö nghiÖm tuyªn truyÒn kü thuËt cã hiÖu qu¶ vµ ®Çy ®ñ. Trong khi viÖc phæ biÕn çc kü thuËt míi t¬ng ®èi su«n xÎ vµ thµnh c«ng ë vïng ®ång b»ng, th× tÝnh phøc t¹p cña vïng cao ®ßi hái ph¶i cã ph©n tÝch riªng vµ ph¬ng ph¸p kh¸c: Çc ph¬ng thøc s¶n xuÊt hçn hîp lµ gi¶i ph¸p cho ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cã nhiÒu dao ®éng vµ biÕn ®æi.

§èi víi hai ®Þa ®iÓm mµ hiÖn nay dù ¸n ®ang ho¹t ®éng th× çc gi¶i ph¸p kü thuËt kh¸c nhau ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn nh÷ng g× mµ ngêi n«ng d©n thÝch lµm. ChiÕn lîc cña dù ¸n dùa trªn nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn ®· ®Þnh s½n ë c¶ hai ®iÓm vµ nh÷ng kinh nghiÖm cña dù ¸n trong qu¸ tr×nh thùc thi (m« t¶ chi tiÕt ë trªn). B¶ng díi ®©y (b¶ng 9 vµ 10) tãm t¾t nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ çc gi¶i ph¸p kü thuËt dùa vµo nh÷ng tiªu chÝ bÒn v÷ng chñ yÕu: phï hîp vÒ mÆt kü thuËt, ¶nh hëng vÒ sinh

of 57

th¸i, n«ng d©n chÊp nhËn ®îc, kinh tÕ trang tr¹i vµ cuèi cïng lµ nh÷ng nç lùc cÇn ®Ó phæ biÕn.

Dùa vµo nh÷ng kinh nghiÖm cña dù ¸n PTLNXH S«ng §µ trong ba n¨m qua th× kü thuËt cã triÓn väng ®îc phæ biÕn réng r·i. ChÝnh v× thÕ mµ tr¶ lêi ®îc hai c©u hái lµ cã nªn phæ biÕn kü thuËt ë vïng nói T©y B¾c kh«ng? vµ nh÷ng kü thuËt ®ã sÏ ®îc phæ biÕn nh thÕ nµo ? cã nghÜa lµ khuyÕn n«ng sÏ ®ãng vai trß g× trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thªm n÷a.

Nh÷ng kü thuËt nµo dÔ phæ biÕn?

Nh÷ng kü thuËt dÔ phæ biÕn lµ a) nh÷ng kü thuËt chøng tá cã nh÷ng lîi Ých cao h¬n vÒ tµi chÝnh, b) chØ t¨ng chót Ýt vÒ møc ®é tËp trung ®Çu vµo vµ chÝnh v× thÕ mµ rñi ro còng t¨ng lªn chót Ýt th«i, c) çc kü thuËt nµy còng t¬ng hîp víi nh÷ng ho¹t ®éng hiÖn t¹i, vµ d) chØ ®åi hái thªm kh¶ n¨ng ch¨m sãc qu¶n lý ë møc thÊp. Dùa vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã ta cã thÓ thiÕt lËp ra mét sè cÊp ®é kh¸c nhau: ®Çu tiªn n«ng d©n quan t©m ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p th©m canh trªn ®Êt ruéng, tiÕp ®ã lµ ®Õn çc biÖn ph¸p th©m canh trªn ®Êt n¬ng, trång c©y ¨n qu¶ hoÆc lµ t¨ng cêng ch¨n nu«i gia sóc. Khi nh÷ng ¶nh hëng ®· râ rµng th× ngêi d©n cã thÓ ®îc thuyÕt phôc h¬n th× hä sÏ quan t©m h¬n vµ sÏ th¶o luËn víi çc khuyÕn n«ng viªn vÒ viÖc c¶i t¹o ®Êt l©u dµi, nhng hä kh«ng thÓ lµm khi nÕu kh«ng cã nh÷ng khuyÕn khÝch tríc m¾t.

Nh÷ng gi¶i ph¸p th©m canh th× bÞ h¹n chÕ ë trong mét m«i trêng cã nhiÒu thay ®æi: nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ph©n phèi l¹i níc, thiÕu níc theo mïa sÏ lµ nh÷ng mèi quan t©m chÝnh cho nh÷ng céng ®ång th©m canh (t¨ng cêng) s¶n xuÊt.

Trong tÊt c¶ çc trêng hîp, ®iÒu quan träng lµ n«ng d©n lµm quen vµ chÊp nhËn nh÷ng khuyÕn nghÞ chung vµ ¸p dông

chóng theo t×nh h×nh cô thÓ cña hä, vµ nh÷ng sù chÊp nhËn ®ã ®îc ghi nhËn vµ phæ biÕn cho çc n«ng d©n kh¸c50. Çc çn bé khuyÕn n«ng vµ nh÷ng ngêi lµm chÝnh trÞ cÇn ph¶i hiÓu râ r»ng nh÷ng tiªu chuÈn ®îc x©y dùng ë Hµ Néi kh«ng phï hîp víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ®a d¹ng ë vïng cao.

Nh÷ng gi¶i ph¸p kü thuËt cè ®Þnh ®èi víi vïng cao hay lµ t¨ng cêng n¨ng lùc cña n«ng d©n? Vai trß cña khuyÕn n«ng trong t¬ng lai lµ g×?

Vai trß cña khuyÕn n«ng lµ hç trî tõ bªn ngoµi cho n«ng d©n khi cÇn thiÕt: ViÖc ®a ra gièng míi lµ bíc ®Çu tiªn vµ bíc quan träng. Tuy nhiªn, cung cÊp h¹t gièng còng kh«ng cã hiÖu qu¶ nÕu kh«ng cung cÊp kü thuËt.

Thªm vµo ®ã viÖc cung cÊp h¹t gièng kh«ng thÓ tiÕp tôc ®Ó t¹o ra lîi nhuËn t¨ng nh hiÖn nay ta thÊy. Nh÷ng sù t¨ng lªn vÒ gi¸ trÞ biªn sÏ cïng ®æ vÒ mét ®iÓm khi mµ cÇn cã nh÷ng thö nghiÖm c«ng phu h¬n ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng u thÕ cña lo¹i gièng míi díi nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ. Vµo ®iÓm ®ã, tû lÖ chi phÝ lîi Ých vÒ t¨ng cêng nh÷ng giíi thiÖu míi th× sÏ kh«ng cßn cÇn ®Õn sù tham gia cña chÝnh phñ n÷a, mµ cã thÓ do n«ng d©n vµ søc m¹nh cña thÞ trêng quyÕt ®Þnh.

V× vËy khuyÕn n«ng cÇn ph¶i hç trî ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng møc ®é ®Çu vµo phï hîp vÒ mÆt tµi chÝnh, hç trî trong viÖc x¸c ®Þnh c©y trång nµo lµ thÝch hîp nhÊt ®èi víi nh÷ng çnh ®ång, hÖ canh t¸c cña hä, còng nh lµ lµm thÕ nµo ®Ó x¸c ®Þnh, lµm thÕ nµo ®Ó tÝnh to¸n. KhuyÕn n«ng cÇn theo dâi chÆt chÏ nh÷ng g× ®ang diÔn ra, thu thËp vµ hÖ thèng çc th«ng tin vµ lµm thµnh nh÷ng hÖ thèng th«ng tin ®· chän läc ®Ó n«ng d©n cã thÓ tham kh¶o. KhuyÕn n«ng ph¶i hiÓu râ h¬n vµ híng dÉn n«ng d©n nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ quyÕt ®Þnh ®Çu t trong ph¹m vi hÖ canh t¸c cña tõng ç nh©n n«ng d©n.

NÕu trong t¬ng lai vai trß cña khuyÕn n«ng ®i qu¸ møc cung cÊp ®Çu vµo, th× çc chñ ®Ò ®µo t¹o, çc ch¬ng tr×nh vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng khuyÕn khÝch cho çc phæ cËp viªn ph¶i ®îc ®iÒu chØnh mét çch t¬ng øng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho hä cã thÓ chuÈn bÞ cho vai trß cña m×nh trong t¬ng lai.

Kh«ng cã mét loµi c©y trång thÇn diÖu nµo vµ còng kh«ng cã mét lo¹t gi¶i ph¸p kü thuËt cè ®Þnh nµo cho n«ng nghiÖp vïng cao mµ chØ cã mét ph¬ng ph¸p cã vÎ c¶i thiÖn v÷ng ch¾c kh¶ n¨ng thÝch øng cu¶ mét nÒn n«ng nghiÖp hçn hîp.

VÒ vai trß cña khuyÕn n«ng ®Ó cã thÓ ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, cã thÓ tãm t¾t l¹i ë ba ®iÓm chÝnh sau:

1. Nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó b¶o vÖ vµ c¶i t¹o ®Êt kh«ng thuyÕt phôc ®îc n«ng d©n, v× nh÷ng lîi Ých vÒ tµi chÝnh, v× hä kh«ng quan t©m. Nh÷ng lîi Ých vÒ m«i trêng còng kh«ng mang tÝnh thuyÕt phôc ®èi víi tõng ç nh©n. ChÝnh v× thÕ, cÇn cã nh÷ng hç trî tõ bªn ngoµi ®Ó t¹o ra nh÷ng thuËn lîi râ rµng tríc m¾t (cã h¹t gièng, miÔn thuÕ)®èi víi n«ng d©n. Nh÷ng lîi Ých nµy ph¶i tån t¹i qua thêi kú ®Çu t (®¶m b¶o ch¾c ch¾n r»ng çc biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt cã ®îc ¸p dông), kh«ng chØ trong thêi kú thiÕt lËp.

2. Çc biÖn ph¸p th©m canh c©y trång hÇu hÕt lµ thµnh c«ng trªn ®Êt ruéng níc cã nguån níc æn ®Þnh. Dùa vµo nh÷ng

of 57

chØ tiªu vÒ kinh tÕ vµ kü thuËt, ®©y ph¶i lµ vÊn ®Ò ®Çu tiªn ®îc ®Ò cËp ®Õn khi th¶o luËn víi çc th«n b¶n. VÉn cßn cã nhiÒu kh¨ n¨ng t¨ng hiÖu qu¶ b»ng çch tuyªn truyÒn nh÷ng n«ng d©n ®· ¸p dông thµnh c«ng, hÖ thèng l¹i nh÷ng khuyÕn ço ®· sµng läc, vµ trong çc chuyªn ®Ò khuyÕn n«ng, nªn ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ hé .

3. 3.ViÖc th©m canh trªn ®Êt vïng cao ®ßi hái cã sù theo dâi chÆt chÏ v× cã nh÷ng thêi ®iÓm ®é ph× cña ®Êt bÞ c¹n kiÖt, nhng vÉn cã thÓ ¸p dông th©m canh ®îc, nÕu cã hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ. Cïng víi viÖc sö dông gièng míi cao s¶n, th× n«ng d©n hÇu hÕt lµ kh«ng chó ý r»ng ®é ph× cña ®Êt gi¶m mµ chØ cã thÓ thÊy râ ®îc nhê cã sô kiÓm tra theo dâi cã hÖ thèng vµ l©u dµi cña khuyÕn n«ng.

§èi víi tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò trªn th× khuyÕn n«ng vÉn cÇn ph¶i trang bÞ thªm. §µo t¹o çn bé, c¬ cÊu khuyÕn khÝch míi ngoµi viÖc cung cÊp h¹t gièng, çc ph¬ng ph¸p cã sù tham gia, tËp trung theo dâi vÒ kü thuËt vµ tµi chÝnh còng nhph©n tÝch thay v× tËp trung vµo cung cÊp h¹t gièng. Trong b¶ng 9, cét cuèi cïng, cÇn lu ý nh÷ng u tiªn cña dù ¸n ®Ó hç trî sù thay ®æi nµy.

B¶ng 9: §¸nh gi¸ çc gi¶i ph¸p kü thuËt ë Yªn Ch©u

C«ng nghÖ TÝnh thÝch hîp vÒ kü thuËt

T¸c ®éng sinh th¸i

TiÕp nhËn cña n«ng d©n

Kinh tÕ trang tr¹i

Nç lùc truyÒn b¸ SFDP (1)

C¶i t¹o ®Êt vïng cao

Trung b×nh TÝch cùc ThÊp ThÊp, l©u dµi cao

B¨ng c©y xanh - keo ®Ëu

- Cèt khÝ

Çc bíc râ rµng thÊp: mÊt diÖn tÝch

ThÊp Tr×nh diÔn, cung cÊp gièng, khuyÕn khÝch

3

Ruéng bËc thang nhá

Cßn nghi vÊn KiÓm so¸t sãi mßn

ThÊp ThÊp §µo t¹o, tr×nh diÔn 2

C©y che phñ (c©y ¨n qu¶)

C¬ héi tèt nhÊt: çc loµi ®Þa ph-¬ng

T¨ng OM* ThÊp ThÊp Tr×nh diÔn, cung cÊp h¹t gièng

1

Trång xen ®Ëu DiÖn tÝch h¹n chÕ

T¨ng OM ThÊp ThÊp Tr×nh diÔn 2

Bá ho¸ ®Êt trång s¾n

Tèt Cha cã dÊu hiÖu khoa häc

ThÊp khi t¨ng cêng

ThÊp h¬n çc c©y kh¸c

Thµnh c«ng phô thuéc vµo kinh tÕ

2

Th©m canh ®Êt vïng cao

ThÊp -trung b×nh

Tiªu cùc hoÆc trung b×nh

Trung b×nh Trung b×nh (rñi ro tèt)

Trung b×nh 2

Lóa c¶i tiÕn Tèt Nguån dinh d-ìng gi¶m

Trung b×nh Trung b×nh ®Õn tèt

Tr×nh diÔn 2

Ng« vô hai DiÖn tÝch h¹n chÕ

Nguån dinh d-ìng gi¶m

Trung b×nh Trung b×nh ®Õn tèt

Tr×nh diÔn 2

Sö dông ph©n ho¸ Trung b×nh TÝch cùc ThÊp ThÊp X¸c ®Þnh møc ®é hiÖu qu¶

3

S¾n c¶i thiÖn Trung b×nh Nguån dinh d-ìng gi¶m

Trung b×nh - tèt

Tèt Tr×nh diÔn 2

Lóa vïng cao c¶i thiÖn

ThÊp Sãi mßn ®Êt tèt Trung b×nh ThÊp - trung b×nh

Tr×nh diÔn 2

Th©m canh lóa Tèt Trung b×nh Tèt Tèt ThÊp

Lóa c¶i thiÖn Tèt Trung b×nh Tèt Tèt, rñi ro thÊp Tr×nh diÔn, tËp huÊn kü thuËt

3

§a d¹ng ho¸ (vô thø 2)

Trung b×nh TÝch cùc Trung b×nh Trung b×nh Tr×nh diÔn, tËp huÊn kü thuËt

2

Lóa ®«ng (kÓ c¶ DiÖn tÝch h¹n Trung tÝnh Trung b×nh Tèt, rñi ro cao Tr×nh diÔn, tËp huÊn 1

of 57

Chó thÝch: OM: chÊt h÷u c¬

(1) thÊp, (3): cao

B¶ng 10: §¸nh gi¸ çc gi¶i ph¸p kü thuËt ë Töa Chïa

rau, vô thø 3) chÕ kü thuËt

IPM Tèt TÝch cùc Trung b×nh-tèt Trung b×nh-tèt Cao: tÝch cùc híng dÉn 2

C©y ¨n qu¶ Trung b×nh TÝch cùc hay tiªu cùc

Tèt ®Õn trung b×nh

Tèt, nhng l©u dµi Trung b×nh

C¶i thiÖn vên c©y ¨n qu¶ hiÖn cã

Trung b×nh Trung tÝnh Tèt T¬ng ®èi tèt Trung b×nh: ®a ra thiÕt kÕ

1

Giíi thiÖu çc lo¹i c©y ®îc c¶i thiÖn

Tèt Tiªu cùc trªn nh÷ng vïng ®Êt dèc

Trung b×nh-tèt KÕt qu¶ t¸o b¹o Trung b×nh: th¶o luËn cña n«ng d©n

1

Kü thuËt vên ¬m Tèt Trung tÝnh Trung b×nh Trung b×nh-tèt Trung b×nh: híng dÉn kü thuËt

1

Th©m canh ch¨n nu«i

Trung b×nh Trung tÝnh hay tÝch cùc

Trung b×nh Tèt nÕu rñi ro bÖnh tËt thÊp

Trung b×nh

Nu«i ong ThÊp Trung tÝnh ThÊp ThÊp Cao khi mét sè n«ng d©n quan t©m

1

§µo t¹o thó y Trung b×nh Trung tÝnh Tèt Trung b×nh ThÊp 3

Tói thuèc thó y Trung b×nh Trung tÝnh Tèt Trung b×nh Trung b×nh 3

ThiÕt kÕ khÈu phÇn cho lîn

Tèt Trung tÝnh ThÊp: kh¸i niÖm ®µo t¹o míi

Trung b×nh Cao: ®µo t¹o ®Æc trng th«n b¶n

2

Ch¨m sãc gia sóc ThÊp TÝch cùc Trung b×nh Trung b×nh Cao: tiÕp tôc thö nghiÖm

1

Nu«i ç Trung b×nh Trung tÝnh-tÝch cùc

Tèt Trung b×nh Cao: thiÕt kÕ kho¸ häc tèt

2

C«ng nghÖ TÝnh thÝch hîp vÒ kü thuËt

T¸c ®éng sinh th¸i

TiÕp nhËn cña n«ng d©n

Kinh tÕ trang tr¹i

Nç lùc truyÒn b¸ SFDP (1)

C¶i t¹o ®Êt vïng cao

Trung b×nh TÝch cùc = tèt

ThÊp ThÊp, l©u dµi cao

B¨ng c©y xanh - Cèt khÝ Bá hoang thÊp: mÊt diÖn tÝch

ThÊp Tr×nh diÔn, cung cÊp gièng, khuyÕn khÝch

3

C¶i t¹o ®Êt hoang

Cèt khÝ ChÊt h÷u c¬ t¨ng cao

ThÊp: ®Êt hoang gi¶m

Tèt: cao h¬n vô th©m canh

Tr×nh diÔn, 3

Ruéng bËc thang nhá

Tèt Chèng sãi mßn tèt

Trung b×nh Trung b×nh, l©u dµi

Tr×nh diÔn, ®µo t¹o 2

C©y che phñ Tèt nhÊt cho çc loµi ®Þa ph¬ng

T¨ng OM ThÊp ThÊp Tr×nh diÔn, cung cÊp gièng

1

Trång xen Trung b×nh T¨ng OM ThÊp-trung b×nh ThÊp TiÕp tôc thö nghiÖm 2

Qu¶n lý c¶i t¹o Cã nghi vÊn TÝch cùc ThÊp ThÊp TiÕp tôc thö nghiÖm 3

of 57

Chó thÝch: OM: chÊt h÷u c¬

(1) thÊp, (3): cao

chÊt h÷u c¬

Th©m canh ®Êt dèc

ThÊp-trung b×nh

Tiªu cùc hay trung tÝnh

Trung b×nh Trung b×nh Trung b×nh

Ng« c¶i tiÕn Trung b×nh Trung tÝnh gi¶m

Trung b×nh Trung b×nh, rñi ro cao

Gi¸m s¸t kiÓm tra n«ng d©n

2

§a d¹ng ho¸ Trung b×nh: mét sè loµi ®· biÕt

TÝch cùc Trung b×nh Trung b×nh, kh«ng biÕt

Gi¸m s¸t viÖc thùc hµnh cña n«ng d©n, tiÕp tôc thö nghiÖm

1

Th©m canh lóa Tèt Trung tÝnh Tèt Tèt ThÊp

Lóa c¶i tiÕn Tèt Trung tÝnh-tÝªu cùc

Tèt Tèt, rñi ro thÊp Tr×nh diÔn, tËp huÊn kü thuËt

2

T¨ng cêng ph©n bãn

Tèt TÝch cùc ThÊp Trung b×nh, l©u dµi

Tr×nh diÔn, ®µo t¹o kü thuËt

3

Lóa vô hai Trung b×nh-tèt Tiªu cùc,thiÕu ph©n bãn

Trung b×nh Tèt, rñi ro cao Tr×nh diÔn, ®µo t¹o kü thuËt

3

§a d¹ng ho¸ c©y ®Ëu

Trung b×nh TÝch cùc Trung b×nh Trung b×nh Tr×nh diÔn, ®µo t¹o kü thuËt

2

C©y vô ®«ng (khoai t©y)

ThÊp: qu¶n lý cao

Trung tÝnh-tiªu cùc

ThÊp Trung b×nh, rñi ro rÊt cao

Tr×nh diÔn, ®µo t¹o kü thuËt

1

Phßng chèng dÞch h¹i tæng hîp

ThÊp: cha ¸p dông

TÝch cùc ThÊp ThÊp, tiÒn tiÕt kiÖm Ýt

Cao: ®µo t¹o tÝch cùc 1

C©y ¨n qu¶ Trung b×nh TÝch cùc hay tiªu cùc

Trung b×nh Tèt nhng l©u dµi Cao

Çc gièng míi Trung b×nh-thÊp

Bao phñ çc c©y c¶i t¹o

Trung b×nh Kh«ng râ, l©u dµi Thö nghiÖm l©u dµi, th¶o luËn, ®µo t¹o

1

Kü thuËt vên ¬m Trung b×nh Trung tÝnh Kh«ng chØ víi n«ng d©n

CÇn cã tiÒn trî cÊp

®µo t¹o vµ huÊn luyÖn 1

T¨ng cêng trång chÌ

Trung b×nh TÝch cùc Trung b×nh Trung b×nh §µo t¹o vµ qu¶ng ço 1

Th©m canh ch¨n nu«i

Trung b×nh Trung tÝnh hay tÝch cùc

Trung b×nh Tèt nÕu rñi ro bÖnh tËt thÊp

Trung b×nh

Nu«i ong Tèt Trung tÝnh Tèt Tèt Cao:®µo t¹o vµ huÊn luyÖn

3

§µo t¹o thó y Trung b×nh Trung tÝnh Tèt Trung b×nh ThÊp 2

Tói thuèc thó y Trung b×nh Trung tÝnh Tèt Trung b×nh Trung b×nh,gi¸m s¸t 2

Thøc ¨n gia sóc Cá voi cho ç vµ tr©u bß

TÝch cùc, kiÓm so¸t ch¨n th¶

ThÊp; mét sè n«ng d©n quan t©m

Trung b×nh Cao: tr×nh diÔn vµ tiÕp tôc thö nghiÖm

1

of 57

c¸c ph¬ng ¸n kü thuËt vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng l©m kÕt hîp ... · 4.4. Ph¸t triÓn c©y...

Documents

Transcript of c¸c ph¬ng ¸n kü thuËt vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng l©m kÕt hîp ... · 4.4. Ph¸t triÓn c©y...