Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving:...

49
Campusontwikkeling in Utrecht Over nut en noodzaak, en over lessen uit Amerika Oedzge Atzema

Transcript of Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving:...

Page 1: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

Campusontwikkeling in Utrecht

Over nut en noodzaak, en over lessen uit Amerika

Oedzge Atzema

Page 2: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

� �Colofon

Deze uitgave werd mogelijk door bijdragen van:

Gemeente Utrecht

Hogeschool Utrecht

SSH Utrecht

UMC Utrecht

Universiteit Utrecht

Tekst: Oedzge Atzema

Foto’s: Ruut van Rossen e.a.

Eindredactie: Marianne Kleijnen

Artist impressions: Art Zaaijer

Ontwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht

Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen

Oplage: �000

ISBN nummer 978-90-90��907-�

We are all teachers and we are all learners.

(September, �007)

Drew Gilpin Faust,

�8th president of Harvard University

Page 3: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

� �

Zo is het maar net. Maar hoe zit dat dan bij de campusont-

wikkeling in Utrecht? Utrecht is onmiskenbaar het belangrijkste

centrum voor hoger onderwijs in Nederland. De kenniseconomie

draait er op volle toeren. Toch is het nog maar de vraag of

bijvoorbeeld De Uithof een echte campus is. En is één campus

eigenlijk wel voldoende voor Utrecht? Zou er ruimte moeten zijn

voor verschillende campussen? Dat zijn lastige vragen om te

beantwoorden. Zeker is dat in de afgelopen jaren flinke vorderin-

gen zijn gemaakt met de architectonische vormgeving van

De Uithof, maar dat vooralsnog een boegbeeld ontbreekt zoals

Riek Bakker voor ogen heeft.

Om te bepalen wat een campus voor Utrecht kan betekenen,

moet men eerst weten wat een moderne campus eigenlijk is.

Een kennismaking met campussen in Amerika kan daarbij helpen.

Daar neemt de campus al jaren een hoge vlucht en is de campus

een alom aanvaard en belangrijk speerpunt van de ‘branding’ van

universiteiten en hogescholen. Daar werkt de campus als een

magneet voor mensen, bedrijven en instellingen die iets hebben

met kennis.

Kortom, de vraag is wat we in Utrecht kunnen leren van Ameri-

kaanse campussen. Bij het zoeken naar het antwoord op die vraag

komt men nog al wat relativisme tegen. Zo spreekt campusexpert

Alexandra den Heijer over een Amerikaans model en een Europees

alternatief (Den Heijer �007). De trends in Amerika houden meer

verband met de internationalisering van het hoger onderwijs, met

het vinden van duurzame en milieuvriendelijke oplossingen en met

de sociale relaties tussen stad en campus. In Europa spelen vaker

institutionele zaken zoals internationale samenwerking tussen

universiteiten, lokale samenwerking tussen kennisinstellingen,

overheden en marktpartijen en de culturele relaties tussen stad en

campus. In dit boek gaan we niet zo zeer in op de verschillen

tussen Amerika en Europa, maar meer op de mogelijkheden om

Amerikaanse voorbeelden toe te passen op de campusontwikkeling

in Utrecht. Als er al grote institutionele en culturele verschillen

bestaan tussen Amerika en Europa, dan kan men die beter als

inspiratiebronnen beschouwen dan als onneembare barrières.

Om na te gaan wat campusontwikkeling in Amerika tegenwoordig

inhoudt, en wat we daarvan uit het oogpunt van de campusont-

wikkeling in Utrecht kunnen leren, is in oktober �007 een studie-

reis gemaakt naar campussen in Boston, Pittsburgh, Toronto en

Chicago. Het reisgezelschap bestond uit mensen van de Universi-

teit Utrecht (UU), de Hogeschool Utrecht (HU), het Universitair

Medisch Centrum Utrecht (UMC Utrecht), de Stichting Studenten

Huisvesting Utrecht (SSHU) en de gemeente Utrecht. De reis werd

Woord voorafCampusontwikkeling is gebiedsontwikkeling. En daar zijn niet alleen geld en mooie plannen voor nodig, maar ook en vooral bestuurlijke

inspanning en daadkracht. Volgens de bekende stedenbouwkundige Riek Bakker is gebiedsontwikkeling geen zaak voor bange mensen

(Bakker �006). Zij stelt dat ‘bestuurlijke moed, persoonlijke inzet en een duidelijke wil om zaken verder te krijgen en daar naar te handelen’

een conditio sine qua non is voor gebiedsontwikkeling. Zij houdt bestuurders een spiegel voor: ‘Ieder project heeft een boegbeeld nodig om

aan te ‘trekken’ en te ‘sleuren’. Het is van belang over de eigen schaduw heen te springen en dit boegbeeld te zijn en te worden’.

Wie daartoe niet in staat is, kan volgens Riek Bakker beter iets anders gaan doen.

Page 4: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

6 7georganiseerd door de SSHU in samenwerking met het Rotterdamse

architectenbureau Metropolis.

Dit boek geeft een overzicht van onze ervaringen tijdens die reis;

ervaringen die zo veel mogelijk zijn vertaald naar de Utrechtse

situatie. We nodigen de lezer graag uit om mee te maken hoe men

in Amerika op dit moment met campussen in de weer is. Om te

kijken naar wat tot nu toe al tot stand is gebracht. En om te

bedenken wat we in Utrecht kunnen leren van deze voorbeelden.

Dit boek bestaat uit foto’s en tekst. De foto’s zijn bijna zonder

uitzondering tijdens de reis gemaakt. Ruut van Rossen heeft de

selectie gemaakt. Speciaal voor dit boek heeft Art Zaaijer ‘artist

impressions’ gemaakt van hoe in de toekomst campussen in de

regio Utrecht er uit kunnen zien. Voor de tekst heb ik nuttige

suggesties gekregen van Leunie van Zwieten, Natalia Grygierczyk,

Ruut van Rossen, Anco Schut, Ton Jochems, Klaas Beerda en

Pieter Duif Verhoeven. Marianne Kleijnen heeft de eindredactie

verzorgd. Ik dank hen van harte voor hun hulp.

Dit reisverslag is meer geworden dan een verantwoording achteraf.

Het is een pleidooi om in de komende jaren met verhoogde

energie gezamenlijk te gaan werken aan de verdere campus-

ontwikkeling in Utrecht. We willen met dit boek anderen warm

maken voor campusontwikkeling in Utrecht en hopen dat dit boek

een inspiratiebron zal zijn voor iedereen die campusontwikkeling

in Utrecht een warm hart toedraagt.

Oedzge Atzema

februari, 2008

1. Waartoe een reis kan leiden 9

�. De herontdekking van de campus 11

�. Campusontwikkeling: kwestie van ambitie en geld 19

�. Publiek-private samenwerking ��

�. Noodzakelijke infrastructuur �7

6. Symbiose van campus en stad ��

7. Beyond De Uithof �9

8. Reis langs Amerikaanse campussen ��

Inhoud

Page 5: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

8 9

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

De campus is terug van weggeweest. Is dit een voorbeeld van de

retro trend? Of hebben we te maken met een wezenlijke vernieu-

wing? Volgens Alexandra den Heijer, die momenteel een dissertatie

schrijft over het management van campussen, is het laatste het

geval (den Heijer �007). De campus is in haar ogen een belangrijk

instrument voor universiteiten en hogescholen om aansluiting te

houden met de huidige kenniseconomie. De campus past daarmee

in het actuele beleidsstreven naar kennisvalorisatie. De campus

biedt een goede mogelijkheid om niet alleen kennis op te doen en

te delen, maar ook om kennis toe te passen. Op de campus

ontstaat een kenniscluster dat de traditionele onderwijs- en

onderzoekstaken van het hoger onderwijs overstijgt.

Overal in de wereld zijn universiteiten en hogescholen druk bezig

deze nieuwe potentie van de campus waar te maken. Dat doen ze

niet op eigen houtje, want ook andere organisaties haken aan bij

dit soort initiatieven. Dit is al langer het geval met universitaire

medische centra, maar dit gaat nu ook op voor commerciële

bedrijven in bijvoorbeeld de ‘life’ en ‘computer sciences’. Hoewel

het verschillende begrippen zijn, horen in de praktijk campus en

‘science park’ bij elkaar. Ze zullen in dit boek in nauwe samenhang

worden gebruikt, want naast de vernieuwde campus zijn ook

‘science parks’ aan een ware opmars bezig. Alleen al in de

Verenigde Staten zijn er meer dan 1�� ‘science parks’. In Europa

staan op meer dan 8�0 universiteitsterreinen ‘business incubators’.

De huidige campus annex ‘science park’ biedt nieuwe uitdagingen

aan kennisinstellingen, kennisbedrijven en stedelijke overheden.

Eén van die uitdagingen heeft betrekking op het vastgoedmanage-

ment van universiteiten en hogescholen. Campusontwikkeling

biedt deze instellingen de kans om voor het eerst sinds de

stelselwijziging in 199�, toen de instellingen eigenaar werden van

hun vastgoed, het vastgoedmanagement een integraal en promi-

nent onderdeel uit te laten maken van de ‘corporate strategy’ van

de instellingen. Op deze wijze kunnen de instellingen meer

maatwerk leveren èn strategische samenwerking zoeken met

externe partners (Timp en Smit �007). De ontwikkeling van

campussen wordt daarmee bij uitstek een publiek-private aan-

gelegenheid.

Wij hebben tijdens onze studiereis vele voorbeelden gezien van

moderne campusontwikkeling en zijn overtuigd geraakt van de

belangrijke sociale en economische functies die een campus kan

hebben voor de stad en regio Utrecht. De campus in Amerika

brengt mensen bij elkaar, nodigt hen uit om kennis uit te wisselen

en gezamenlijk te werken aan de verdere kennisproductie. Het zijn

voorbeelden die ons in Utrecht zouden moeten inspireren om de

campusontwikkeling meer handen en voeten te geven.

1. Waartoe een reis kan leiden

Carnegie Mellon University, Pittsburgh

Page 6: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

11

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Overal in de wereld wordt de campus opnieuw uitgevonden.

De huidige campus is anders dan de campus van vroeger. Toen had

de campus voornamelijk een symbolische waarde. De campus

stond voor een academische leefomgeving, inclusief statige

gebouwen en rustieke gazons. Op de traditionele campus stond de

tijd weliswaar niet stil, maar leek de klok langzamer te tikken.

De huidige campus is een plek vol dynamiek en bedrijvigheid, waar

alles draait om kennis en innovatie. Het basisprincipe van de

huidige campus is dat de kennis binnen universiteit, hogeschool en

academisch ziekenhuis wordt vermarkt (Vedovello 1997). Daarmee

is de campus een minder vrijblijvend begrip geworden dan vroeger.

Ontario College of Art & Design, Toronto

2. De herontdekking van de campus

University of Toronto

10

Page 7: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

1�

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

De actuele belangstelling in Nederland voor het fenomeen campus

is breder dan alleen in het hoger onderwijs. Onlangs poneerden de

VROM-raad en de Onderwijsraad (�007) het begrip ‘leerwerkland-

schappen’. Dit zijn omgevingen waar leren, werken en ruimtelijke

kwaliteit elkaar versterken en daardoor een extra maatschappelijk

rendement moeten opleveren. Het gaat de VROM-raad en de

Onderwijsraad om een betere aansluiting tussen onderwijs en

bedrijfsleven, om meer mogelijkheden voor stedelijke vernieuwin-

gen in de zogeheten prachtwijken en om kwaliteitsverhoging van

het onderwijs.

In het nog recenter advies ‘Een succesvolle start in het hoger

onderwijs’ (�008), bepleit de Onderwijsraad nadrukkelijk de

bijdrage van de functie wonen aan de campus. De campus is naast

een onderwijs- en onderzoeksruimte, en naast een productie- en

consumptieruimte, ook een leefruimte in sociale zin. De Onder-

wijsraad vindt daarom dat studentenhuisvesting een bredere

functie moet krijgen dan alleen het aanbieden van m� woonruimte.

De raad bepleit op de campus meer relaties tussen wonen en

gebruik van (onderwijs)voorzieningen. Dit pleidooi is uiteindelijk

bedoeld om te komen tot een betere integratie binnen de studen-

tenpopulatie zelf en tussen studenten en de overige bevolking.

Er zijn volgens de Onderwijsraad nieuwe concepten nodig waarin

de woonfunctie en de leerfunctie van studenten meer dan nu het

geval is worden gemengd. Volgens ons bieden Amerikaanse

campussen goede voorbeelden van deze gewenste combinatie. We

zullen verschillende van deze voorbeelden bespreken.

In Amerika zetten universiteiten en hogescholen volop in op de

huidige versie van de campus. Toch wordt daar ook de traditionele

campus gekoesterd. Gerenommeerde universiteiten zetten hun

historische campus graag in de etalage. Dat is goed te zien bij

Harvard University en Massachusetts Institute of Technology in

Cambridge (MS) dichtbij Boston, de University of Chicago en de

University of Toronto (zie hoofdstuk 8). Deze universiteiten

herontwikkelen het campusconcept, soms op bestaande locaties

(zie MIT en University of Chicago) en soms op nieuwe locaties (zie

Harvard University). In andere gevallen, zoals bij de Carnegie

Mellon University in Pittsburgh en de Ryerson University in

Toronto, herstructureert men de historische campus. Men meet de

campus via allerlei ruimtelijke aanpassingen een nieuw ‘jasje’ aan

en geeft hem soms nieuwe functies. Bij weer andere universitei-

ten, zoals bij het Illinois Institute of Technology in Chicago,

voldoet het aanvankelijke campusconcept niet meer en is een

grondiger herstructurering van de campus nodig.

In alle gevallen, en of het nu om herstructureren, herbestemmen

of nieuwbouw gaat, maakt men in Amerika gebruik van aan-

sprekende architectuur om de campus nieuw leven in te blazen en

speelt de ruimtelijke inrichting en het landschap een grote rol.

Op de campus draait het om kennis

De huidige campus is de vestigingsplaats van kennisinstellingen,

zoals universiteiten, hogescholen, universitaire medische centra,

en van kennisintensieve bedrijven. Daarnaast wonen op de huidige

campus studenten, docenten, onderzoekers en kenniswerkers.

De huidige campus is een typisch voorbeeld van een leefgemeen-

schap van mensen die met kennis bezig zijn. Het is daarom meer

dan een vestigingsplaats voor woningen, onderwijs- en onder-

zoeksinstellingen en bedrijven. De campus is bij uitstek de plek

waar de uitwisseling van kennis effectief wordt gefaciliteerd.

Daarbij gaat het om twee zaken. Ten eerste is de campus gericht

op communicatie tussen mensen. Ten tweede maakt men er

gemeenschappelijk gebruik van de aanwezige voorzieningen.

De moderne campus herbergt een diverse, innovatieve en uit-

dagende samenleving van mensen. De inrichting en de organisatie

van de campus staat in het teken van het onderling uitwisselen

van ideeën, het opdoen van inspiratie in teamverband en het

binnenbrengen van de buitenwereld.

University of Chicago

Ryerson University, Toronto

1�

Page 8: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

1� 1�De universiteit heeft niet langer het alleenrecht op de campus.

Ook andere instellingen en bedrijven bedienen zich tegenwoordig

van de term campus, zoals bijvoorbeeld de High Tech Campus van

Philips in Eindhoven. Ook overheden hebben belang bij de huidige

campus. Zij willen via de campus ‘hun’ kenniseconomie bevorde-

ren. De afgelopen jaren zijn daarom in tal van plaatsen in

Nederland campusinitiatieven ontstaan. Hoewel de eerste

universitaire campus in Nederland in Enschede stamt uit de jaren

zestig, ontstaan er vooral in de afgelopen jaren steeds meer

campussen met woningen voor studenten. Het eerste ‘science

park’ in Nederland ontstond in Leiden in 198�, maar ook op dit

vlak ontstaan er steeds meer initiatieven. De campus annex

‘science park’ is tegenwoordig in Nederland een strategische

beleidsoptie met vele belanghebbenden. Hoewel de definitie van

de campus gaandeweg is veranderd en de vernieuwing van het

campusconcept verschillende verschijningsvormen kent, is het

doel van de campus hetzelfde gebleven. De campus beoogt nog

steeds mensen bij elkaar te brengen en te bevorderen dat zij

kennis met elkaar delen. De campus is de ideale combinatie van

‘samen leven’ en ‘samen leren’. De kring van mensen op de

campus is breder en opener dan vroeger. De campus van nu is een

netwerk. De nadruk ligt meer op de betrokkenheid van talent dan

op de exclusiviteit van geleerden, al dan niet in spé.

Niet bij stedenbouw alleen

De realisering van de campus behelst meer dan een bouwkundig

programma; het is vooral een organisatorische opgave. Dat

betekent niet dat de stedenbouwkundige opzet en de architectoni-

sche vormgeving van de campus onbelangrijk zijn. Integendeel

zelfs. Ook in Amerika zet men stedenbouw en architectuur in bij

de vernieuwing van de campus. Campusontwikkelingen worden

gemarkeerd door een stedenbouwkundig plan. Dit is steeds meer

noodzakelijk, want anders dan in de jaren zestig en zeventig liggen

de meeste (nieuwe) campussen niet aan de buitenkant van de stad

maar binnen de stedelijke bebouwing. Campusontwikkeling draagt

bij aan stedelijke ontwikkeling en is een ingewikkeld proces

waarbij een stedenbouwkundig plan van grote betekenis is.

De stedenbouwkundige structuur en de architectonische vorm-

geving bepalen de verblijfskwaliteit, en daarmee de aantrekkings-

kracht, van de campus. Stedenbouw en architectuur zijn daarom

noodzakelijke, maar niettemin geen voldoende voorwaarden voor

een succesvolle campus. Een campus is pas echt geslaagd wanneer

er een zelfversterkend effect optreedt: hoe meer mensen elkaar op

de campus ontmoeten, hoe meer kennis er circuleert. Hoe meer

kennis wordt aangewend, hoe aantrekkelijker het wordt voor

anderen om gebruik te maken van de campus. De campus is een

knooppunt in de wijdvertakte kenniseconomie. Hoe uitgebreider

het netwerk wordt, hoe meer internationaal geprofileerd de

campus is en hoe moeilijker het voor andere campussen is om die

positie te evenaren.

Utrecht is klaar voor de moderne campus

Een pleidooi voor verdere campusontwikkeling in Utrecht is een

schot voor open doel. Utrecht is bij uitstek het onderwijs- en

kenniscentrum van Nederland. Er zijn instituten van

(top)wetenschap en ‘outstanding’ kennisgebieden gevestigd,

waarbij de Universiteit Utrecht, de Hogeschool Utrecht en het

Universitair Medisch Centrum Utrecht het meest gezichtsbepalend

zijn. Deze instellingen ontplooien tal van wetenschappelijke en

educatieve activiteiten, waarvan de naam en faam tot ver over de

landgrenzen reiken.

In Utrecht gebeurt al het nodige op het vlak van campusontwikke-

ling. In De Uithof zijn de noodzakelijke stedenbouwkundige

voorwaarden getroffen. Er zijn architectonisch interessante

gebouwen verrezen en er is een snelle busverbinding naar het

Centraal Station aangelegd. Er is ook aan de woonfunctie gedacht,

want er zijn inmiddels �.000 studentenwoningen in De Uithof

gebouwd. In de voetsporen van de uitbreidingen van de universi-

teit, de hogeschool en het medisch centrum hebben verschillende

horecaondernemingen en winkels hun deuren geopend in

De Uithof. Diverse jonge high tech bedrijven hebben zich in het

Science Park Utrecht gevestigd.

In puur functionele zin (als plaats om te studeren, te werken en te

genezen) is in De Uithof aan de eisen van een huidige campus

voldaan. Daarnaast staat de campus in De Uithof steeds meer in de

belangstelling van de lokale en regionale overheid. Gemeente,

provincie en universiteit hebben elkaar gevonden bij de ontwikke-

ling van een campus annex ‘science park’. Dit heeft in �007 geleid

tot de structuurvisie De Uithof.

Toch laten de Amerikaanse voorbeelden zien dat er in Utrecht nog

het één en ander moet worden gedaan om te kunnen spreken van

een voldragen campus. Zonder uitzondering hebben de door ons

bezochte Amerikaanse instellingen een nadrukkelijke visie op de

levendigheid en leefbaarheid van de campus. Interessant is dat

deze visie onderdeel uitmaakt van de centrale strategie van de

betrokken instellingen. De instellingen concentreren zich op hun

(top-)kwaliteiten, hun sterke kanten, hun ‘core business’. Dat

houdt voor Amerikaanse universiteiten en hogescholen in dat zij

uitblinken in onderwijs en onderzoek.

In Amerika staan de inrichting en de organisatie van de campus in

het teken van de kwaliteit van het onderwijs en het onderzoek.

Meestal gaat het bij de ‘corporate strategy’ van de instellingen om

‘focus en massa’. De instellingen brengen een focus aan op

bepaalde fundamentele of toegepaste wetenschappelijke discipli-

nes en proberen daarop zo veel mogelijk massa te maken.

De kwaliteit van de campus is in Amerika onlosmakelijk verbonden

met het verwezenlijken van deze kwaliteitsdoelstellingen. Het is in

de Amerikaanse context gebruikelijk om op de campus �� uur per

dag en 7 dagen per week gebruik te kunnen maken van de

voorzieningen en daar andere mensen te ontmoeten.

University of Chicago

De Uithof, Utrecht

Page 9: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

17

...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Door de ruime openingsuren en de kwaliteit van het aanbod

vormen de voorzieningen de noodzakelijke infrastructuur van de

campus. De campus met al die voorzieningen is in Amerika het

visitekaartje van de kennisgemeenschap en de uitnodiging tot

participatie aan die gemeenschap.

Om van De Uithof een moderne, op Amerikaanse leest geschoeide

campus te maken, moet nog het nodige gebeuren. De noodzaak

hiertoe groeit met de dag. Utrecht kan immers als het belangrijk-

ste onderwijs- en onderzoekscentrum moeilijk achterblijven bij

andere steden in Nederland waar her en der campussen en

‘science parks’ worden opgericht. Zo hebben naast Enschede ook

Nyenrode Business University (in Breukelen), het University

College in Utrecht en de Roosevelt Academy in Middelburg een

klassieke campus met ‘inwonende’ studenten. Behalve in Leiden

zijn er nu ‘science parks’ in Amsterdam, Rotterdam, Wageningen,

Enschede, Groningen, Tilburg, Eindhoven en Maastricht.

Zonder campus wordt het lastig om de Utrechtse kenniseconomie

nog meer op de internationale kaart te zetten. Daarbij gaat het

niet alleen om de uitbouw van De Uithof tot een volwaardige

campus. Tijdens de reis werd ons duidelijk dat er in de meeste

Amerikaanse steden meer dan één campus is. Campusontwikkeling

in Utrecht omvat volgens ons meer dan alleen de inrichting en de

organisatie van De Uithof. Verschillende locaties in Utrecht en in

Amersfoort komen in aanmerking als potentiële campus. In het

hoofdstuk ‘Beyond De Uithof’ doen we daarvoor enkele voorstellen.

Charles M. Harper Center, University of Chicago, Graduate School of Business

16

Page 10: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

18 19

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Dé campus bestaat niet, zeker niet in Amerika. Elke campus heeft

een eigen geschiedenis en achter elke campus schuilt een ander

strategisch beleid. Toch zijn er wel enkele algemene lijnen te

trekken bij campusontwikkeling. De Amerikaan M. Perry Chapman

schreef recent een boek over de manier waarop men in Amerika op

dit moment campussen ontwikkelt (Chapman �006).

Zijn centrale stelling is dat campussen meer te bieden hebben dan

een fysieke inrichting. Het gaat volgens Chapman bij campussen

om meer dan gebouwen, openbare ruimte en het omliggende land-

schap. De gebeurtenissen, de ervaringen, de activiteiten en de

herinneringen van mensen bepalen de kwaliteit van de campus.

In Amerika streeft men naar een campus met een zo hoog

mogelijke belevingskwaliteit. Het hangt af van de ambitie en de

fondsenwerving hoever instellingen en hun partners willen gaan

bij campusontwikkeling. Chapman beschrijft drie ideaaltypen.

Back to the future

Dit model is het minst ambitieus. In feite verandert er volgens dit

model weinig tot niets op de bestaande campus. Van echte

herontwikkeling van de campus is in dit model geen sprake.

De fysieke inrichting van de campus (gebouwen, openbare ruimte)

wordt in dit model mondjesmaat verbeterd. Dit gebeurt alleen als

kwaliteitseisen hiertoe aanleiding geven. Het is een ‘schraalhans,

keukenmeester’ model. Er vindt in dit model niet of nauwelijks

nieuwbouw plaats. De bestaande gebouwen worden enkel en

alleen door de kennisinstellingen gebruikt en gebruikers van

buiten worden geweerd.

Dit model kost betrekkelijk weinig geld. Bovendien hebben de

centrale besturen van de instellingen in dit model weinig of geen

bemoeienis met de ontwikkeling van de campus. De faculteiten en

departementen proberen zelf voldoende middelen vrij te spelen

voor huisvesting. Deze huisvesting voldoet doorgaans slechts aan

de minimumeisen voor gezondheid en veiligheid. De faculteiten en

departementen kunnen boven dit niveau uitsteken door meer

middelen te vergaren, zoals sponsorgelden vanuit het bedrijfs-

leven, meer collegegeld van studenten en giften van alumni.

We zijn tijdens de reis naar Noord-Amerika weinig voorbeelden

van dit model tegengekomen. De situatie van enkele jaren geleden

bij het Illinois Institute of Technology (Chicago) doet nog het

meest aan dit model denken. Deze universiteit/ hogeschool had te

maken met een neerwaartse spiraal (nadelige locatie, ondoel-

matige gebouwen, minder studenten, minder geld). Inmiddels

heeft IIT met deze trend gebroken door de bereikbaarheid van de

universiteit te verbeteren, in het centrum van de campus enkele

3. Campusontwikkeling: kwestie van ambitie en geld

Illinois Institute of Technology, Chicago

Page 11: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�0

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

architectonisch aansprekende gebouwen neer te zetten (o.a. van

de architect Rem Koolhaas) en het bedrijfsleven uit te nodigen om

te participeren in verschillende incubators en andere bedrijfs-

verzamelgebouwen.

De University of Toronto is een ander voorbeeld. Dit is, zelfs naar

Europese begrippen, een grote universiteit. De universiteit bestaat

uit verschillende vestigingen verspreid over drie campussen. Het is

in feite een uitgestrekt conglomeraat van faculteiten, departemen-

ten en ‘schools’. De universiteit van Toronto heeft een decentrale

bestuursstructuur en elk onderdeel moet z’n eigen broek ophou-

den. Dit heeft tot gevolg dat geen van de onderdelen de noodzaak

voelt om gezamenlijk te gaan investeren in de revitalisering van de

drie campussen. Elk van de onderdelen heeft voldoende fondsen en

investeert in het eigen vastgoed.

Click & Mortar

In dit model wordt ingezet op afstandonderwijs, inclusief de

uitbouw van internetverbindingen. Het model hanteert een

dubbele strategie. Enerzijds biedt het studenten en medewerkers

de mogelijkheid thuis te studeren en te werken. Dit spaart op de

campus onderwijs- en kantoorruimte uit. Anderzijds wordt een

deel van deze uitgespaarde ruimte opnieuw ingericht als ‘flexplek-

ken’ voor studenten, docenten en onderzoekers. Dit verhoogt de

gebruikskwaliteit van onderwijs- en onderzoeksruimten.

Dit model bevordert weliswaar de ontmoetingsfunctie van de

campus, maar het gaat om geregisseerde ontmoetingen met een

relatief lage frequentie. Het model is minder ingesteld op toe-

vallige ontmoetingen. Er wonen nauwelijks studenten, docenten,

onderzoekers en kenniswerkers op deze campussen. Zij komen er

op afspraak, besteden er betrekkelijk weinig tijd en vertrekken

weer na het bezoek aan de campus. Het sociale ontmoetings-

aspect is wel nadrukkelijk aanwezig in de opgeknapte onderwijs-

en onderzoeksruimten, maar ontbreekt op de campus zelf. Het

model is vooral gericht op efficiënt gebruik van tijd en geld. In dit

model verbetert de kwaliteit van de campus door meer geld in

minder m� te steken, maar dit heeft vooral betrekking op de ‘front

office’ van de campus. Dit deel van de campus fungeert als

visitekaartje.

Tijdens onze reis kwamen we dit model het duidelijkst tegen op

het Ontario College of Art & Design (Toronto). Deze universiteit /

hogeschool bestaat uit zes gebouwen en een kleine campus.

De campus is niet meer dan een parkje dat is ontstaan door middel

van het optillen van de bebouwing. Dit levert letterlijk en figuurlijk

een architectonisch hoogstandje op. Er is geïnvesteerd in nieuwe

onderwijsruimten. Tijdens ons bezoek werd in deze ruimten

interactief onderwijs gegeven waarbij de laptop een standaard

attribuut was voor studenten en docent.

The Intellectual Agora

Dit model is het rolmodel van de moderne campus. De campus

fungeert als ontmoetingsplaats van kennis en vormt een integraal

onderdeel van de stedelijke samenleving van de standplaats.

De inrichting van gebouwen en openbare ruimte staat geheel in

het teken van het opdoen en uitwisselen van kennis. Er worden op

de campus vele activiteiten en gebeurtenissen georganiseerd.

Zij zijn bedoeld om andere mensen met belangstelling voor

wetenschap en cultuur te ontmoeten. Daarnaast biedt het model

ruimte aan kennisintensieve bedrijven.

Niet alleen studenten, docenten, onderzoekers en kenniswerkers

zijn welkom op de campus, maar ook mensen die niet aan de op

de campus gevestigde kennisinstellingen en kennisbedrijven zijn

verbonden. De voorzieningen op de campus staan open voor

iedereen die er gebruik van wil maken, zij het meestal tegen

betaling. Er is geen sprake van exclusief gebruik door de campus-

bevolking.

Het oppervlak van de campus neemt in dit ontwikkelingsmodel

toe als dit nodig is voor het onderwijs, het onderzoek en de

valorisatie van kennis. Toch zal men in dit model meestal niet

zozeer kiezen voor uitbreiding van het aantal m�, maar eerder voor

doelmatig gebruik van bestaande ruimte. Dit kan worden bewerk-

stelligd door een betere spreiding van het gebruik in de tijd (�� uur

per dag, 7 dagen in de week) en door optimalisering van de

bezetting en de benutting van de ruimte (efficiënte roostering).

Op de schaal van de gehele campus kan in dit model ruimtewinst

worden geboekt door een meer uitgekiende differentiatie van

‘front & back offices’.

Van de door ons bezochte universiteiten en hogescholen beant-

woordt het Massachusetts Institute of Technology (Cambridge MS

bij Boston) het meest aan dit model. Omdat het MIT een inter-

nationaal vooraanstaande onderzoeksuniversiteit is en de laatste

jaren steeds is uitgeroepen tot de beste universiteit van de

Verenigde Staten, zijn er op de campus perfecte voorzieningen

University College, University of Toronto

College of Art & Design, Toronto

Simmons Hall, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS)

�1

Page 12: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................

voor studenten en medewerkers. Naar aanleiding van enkele

incidenten heeft men aan het MIT volop geïnvesteerd in studenten-

huisvesting, een studentenservicecentrum en een sport- en fitness

centrum. Op de campus van het MIT gaat het (kennis)leven

inderdaad �� uur per dag en 7 dagen in de week door. Samen met

de door alumni en bedrijven gesponsorde researchlaboratoria en

de nabij gevestigde jonge kennisbedrijven, biedt het MIT het

schoolvoorbeeld van de moderne campus.

Cultuur en natuur staan voorop

Een ambitieuze cultuur heeft een positieve invloed op de ont-

moetingsfunctie van de campus. De Amerikaanse cultuur verschilt

in dit opzicht van de Nederlandse cultuur. Het zou te overwegen

zijn om in Utrecht te breken met die Nederlandse traditie. Door in

Utrecht een campusontwikkeling te initiëren volgens het ‘Intellec-

tual Agora’ model, kan een verschuiving optreden in de cultuur

aan de Utrechtse universiteit en hogeschool. Er wordt wel eens

gezegd dat in Nederland studenten en docenten, patiënten en

doktoren, onderzoekers en ondernemers tevreden zijn met een

zesje. Het uiteindelijke doel van campusontwikkeling is deze

cultuur te doorbreken.

In Amerika houdt men bij de inrichting van de campus veel

rekening met groenkwaliteiten en zoekt men naar duurzame

oplossingen. Van de door ons bezochte campussen spannen

Harvard University en de University of Chicago op dit punt de

kroon. Zo beoogt het ‘Harvard Green Initiative’ een duurzaam

verblijfsklimaat van de campus en een duurzame bedrijfsvoering

van de voorzieningen te bevorderen. De University of Chicago laat

zich daarbij inspireren door de campusinrichting van de Engelse

universiteiten in Cambridge en Oxford. De universiteit renoveert

de botanische tuin in het centrum van de campus en transfor-

meert de belangrijkste verkeersader op de campus (the Midway)

tot een groene verblijfsruimte. Daarnaast besteedt men veel

aandacht aan kleinschalige groene verbindingsroutes op de

campus.

De campusontwikkeling aan beide gerenommeerde Amerikaanse

universiteiten staat in het teken van duurzame maatregelen. Men

bevordert een milieuefficiënt en intensief gebruik van de openbare Zesiger Sports & Fitness Centre, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS)

Student Centre, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS) Harvard Green Initiative

�� ��

Page 13: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

��

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ruimte (‘people, planet, profit’). We kwamen dit thema ook tegen

op de andere bezochte campussen. Alle door ons in Amerika

bezochte campussen koesteren hun groene kwaliteit. Duurzaam-

heid is het ‘Leitmotif’ van alle campussen die we hebben gezien.

Deze ervaringen sporen met de centrale ideeën van de structuur-

visie De Uithof. Dit ligt voor de hand, want De Uithof is tot stand

gekomen door het vervallen van de militaire kringenwet, met

daarin het fort Werk aan de Hoofddijk. De groene verankering van

De Uithof in de revitalisatie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie

(deel Kraag van Utrecht) is zowel vanuit cultuurhistorische als

recreatieve invalshoek vanzelfsprekend. Om de vergelijking met de

Amerikaanse campussen te kunnen doorstaan, zal bij de ontwikke-

ling van De Uithof een landschappelijke verbinding moeten

worden gelegd met het Kromme Rijngebied en het landgoed

Oostbroek. In De Uithof zelf zou men moeten streven naar een zo

goed mogelijk gebruik van de groene kwaliteiten van de botani-

sche tuin in De Uithof. Kleinschalige, groene verbindingszones

zoals men die bij de University of Chicago op dit moment aanlegt,

zullen de verblijfskwaliteit van De Uithof aanmerkelijk verbeteren.

Campusontwikkeling in Amerika vindt plaats binnen een sterk op

de behoefte van de vraag gericht institutioneel kader. Dit betekent

dat de wensen van de gebruikers, zoals studenten, patiënten en

ondernemers, centraal staan. Zij worden ook zo veel mogelijk

betrokken bij de plannen. Dit vereist een open en flexibele

opstelling van de betrokken publieke en private partijen. In

Amerika weet men overlappende bevoegdheden en competentie-

problemen zoveel mogelijk te voorkomen. Bij de campusontwikke-

ling in Amerika doet iedere partner zijn deel vanuit de eigen

specialiteit en het eigen belang. Dit leidt vaak tot verrassende

oplossingen.

De Amerikaanse manier van campusontwikkeling sluit aan op de

huidige ideeën over gebiedsontwikkeling in Nederland. Daarin

wordt het vertrouwde Rijnlandse sturingsmodel, dat voornamelijk

gericht is op de realisering van publieke voorzieningen en op het

bereiken van consensus tussen publieke partijen, ingeruild voor

een meer Angelsaksisch sturingsmodel waarin privatisering en

marktwerking de boventoon voeren. Kenmerk van de toepassing

van dit model in de ruimtelijke ordening is dat er meer vrijheid van

handelen is door minder regelgeving, maar dat verboden ook

harder zijn dan voorheen. Er valt in dit sturingsmodel minder te

overleggen en meer te handelen. In bestuurlijke zin betekent dit

een overgang van ‘government’ naar ‘governance’, van overheids-

macht naar samenspel tussen publieke en private partijen. In het

geval van campusontwikkeling gaat het om een samenspel tussen

overheden, instellingen en bedrijven. De verschuiving van ‘minder

overheid, meer markt’ houdt in dat beleggers, projectontwikke-

laars en bouwers meer betrokken raken bij campusontwikkeling.

Bovendien opereren de betrokken kennisinstellingen en woning-

bouwcorporaties meer marktconform. De rol van de overheid is

die van een ‘gemengd bedrijf’, dat wil zeggen dat men vooral de

planvorming op lange termijn actief in de gaten houdt en zich

daarbij vooral richt op het maatschappelijke en immateriële

rendement en minder op het directe financiële rendement.

(Van Rooy et al. �006).

Campusontwikkeling is een prima voorbeeld van gebiedsontwikke-

ling. Zo is de omvang van het gebied te overzien. Het gaat om de

ontmoetingsruimte waar uitwisseling en productie van kennis

plaatsvindt. Daarnaast heeft de campus een uitstraling op de

stedelijke omgeving, in zowel sociaal-culturele als sociaal-

economische zin. De invloedsfeer van de campus is dus groter dan

het feitelijke gebied waar zich de voorzieningen van de campus

bevinden.

Diverse factoren bepalen het succes van gebiedsontwikkeling (Van

Rooy et al. �006). Daarbij kan men een onderscheid maken tussen

coördinatie en uitvoering. Bij coördinatie spelen in eerste instantie

De Uithof, Utrecht

4. Publiek-private samenwerking

��

Page 14: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�6

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

‘urgentie’ en ‘commitment’ een grote rol. Urgentie hangt samen

met de maatschappelijke notie dat er iets moet gebeuren.

De stimulering van de kenniseconomie is weliswaar een belangrijk

beleidsmotief, maar deze legt te weinig gewicht in de schaal om

als maatschappelijk urgent te boek te staan. In Amerika wordt

campusontwikkeling veelal gekoppeld aan de verbetering van de

aantrekkelijkheid van stadscentra en van de leefkwaliteit in

probleemwijken. Dat zouden we in Utrecht ook moeten doen (zie

‘Beyond De Uithof’). Bij ‘commitment’ hebben bestuurders van de

betrokken overheden en kennisinstellingen een zware verantwoor-

delijkheid. Van hen wordt verlangd dat zij bezield en bevlogen

leiderschap vertonen waardoor investeringen tot stand komen.

We hebben in Amerika fraaie staaltjes van zulk leiderschap gezien.

Bestuurlijk ‘commitment’

In Amerika nemen de onderwijsinstellingen (universiteit, hoge-

school) meestal het initiatief bij campusontwikkeling en betrekken

andere partners bij dit initiatief. De schaal waarop deze campus-

ontwikkeling plaatsvindt, overtreft vaak de fysieke afmetingen van

de campus zelf. We komen daar in het volgende hoofdstuk nog op

terug. Het is van belang dat men in Amerika universiteiten en

hogescholen steeds meer ziet als belangrijke ‘Urban Developers’

(Perry & Wiewel �00�). Dat betekent dat de relatie tussen de

besturen van de stad en van universiteit/hogeschool vanaf het

begin cruciaal is voor het welslagen van campusontwikkeling.

De Ryerson University (in Toronto) biedt het meest uitgesproken

voorbeeld van een dergelijke aanpak. Deze universiteit/hogeschool

heeft de eigen ambities (verbetering en uitbreiding van techno-

logisch hoogstaande onderwijs- en onderzoeksruimten, nieuwe

studentenhuisvesting) gekoppeld aan de revitalisering van het

Central Business District van Toronto. Men vond een gewillig oor

bij het gemeentebestuur, dat overigens een veel minder goed

contact heeft met ‘grote broer’ van Ryerson, de University of

Toronto. Gemeente en universiteit vonden elkaar op het gemeen-

schappelijke belang van de revitalisering van de binnenstad en de

verhoging van de aantrekkingskracht van Ryerson University. Beide

beleidsdoelstellingen ondersteunen elkaar; een voorbeeld van een

win-win situatie. Ryerson University heeft in dit verband zes

heldere doelstellingen opgesteld en heeft in eigen opdracht door

een architectenbureau een masterplan laten maken. Een consor-

tium van vier commerciële partijen is betrokken bij de uitvoering

van dit masterplan. Dit plan is daarna met Jan en Alleman in

Toronto besproken, waardoor de universiteit/hogeschool ook

onder de bevolking veel weerklank vond voor de op onderdelen

rigoureuze bouwplannen. De Ryerson University heeft op deze

manier voldaan aan twee andere door Van Rooy et al. (�006)

genoemde succesfactoren voor gebiedsontwikkeling, namelijk

vroegtijdige betrokkenheid van volksvertegenwoordigers en van

bewoners. Door volksvertegenwoordigers vroegtijdig in het proces

de eigen strategische doelen uit te leggen en daarbinnen oplos-

singsrichtingen voor te leggen, is veel aan duidelijkheid gewonnen.

Met betrekking tot de lokale bevolking ging het de Ryerson

University niet zo zeer om draagvlak te kweken, maar meer om

enthousiasme en coproductie tot stand te brengen. De lokale

bevolking moet trots kunnen zijn over de plannen. Een aanstekelijk

enthousiasme van de zijde van de kennisinstelling doet daarbij

wonderen. Ook in Utrecht doen de Universiteit Utrecht en de

Hogeschool Utrecht er goed aan op ‘corporate’-niveau het belang

van campusontwikkeling te onderstrepen. Van bestuurders van de

UU en de HU mag gevraagd worden dat zij de campusplannen van

harte uitdragen en andere betrokken partijen, zoals het UMC

Utrecht hiervoor enthousiast maken. De gemeente Utrecht zou de

maatschappelijke urgentie van campusontwikkeling in de stad

moeten onderschrijven en uitdragen. Vervolgens zullen alle

partners zo goed mogelijk hun campusbeleid op elkaar moeten

afstemmen.

Duidelijke rolverdeling

De betrokkenheid van marktpartijen is de volgende door Van Rooy

et al. (�006) genoemde succesfactor voor gebiedsontwikkeling.

Deze betrokkenheid steekt uit boven de financiering van campus-

ontwikkeling, want het gaat ook om de waardevolle praktijkkennis

over de haalbaarheid van de plannen. Daarnaast weten markt-

partijen vaak creatieve oplossingen te bedenken en waken zij over

de snelheid waarmee de plannen worden gerealiseerd. Tijd kost

immers geld.

In Amerika is de grens tussen het publieke en private domein

dunner dan in Europa en in Nederland. Bij alle bezochte campus-

ontwikkelingen waren nadrukkelijk marktpartijen betrokken.

Tijdens de reis werd ons bovendien duidelijk dat zowel de betrok-

ken kennisinstellingen als de betrokken marktpartijen vanaf het

begin van het ontwikkelingstraject veel waarde hechten aan een

zo doorzichtig mogelijke opstelling van elkaar. Elke partij speelt

een eigen rol in dit proces en heeft eigen verantwoordelijkheden.

Ook in Amerika zullen er partijen zijn die in dergelijke processen

een verborgen agenda hebben, maar het was voor ons opvallend

dat in Amerika iedereen vooraf zoveel mogelijk op de hoogte is van

de doelstellingen van elk van de betrokken partijen en van de rol

die iedereen in het proces wenst te spelen. Transparantie tijdens

de campusontwikkeling is ook in Nederland cruciaal.

Volgens Van Rooy et al (�006) is gebiedsontwikkeling gericht op

het constructief verbinden van zo veel mogelijk belangen ten

dienste van de totstandkoming van een nieuwe ruimtelijke

inrichting. Belangenbehartiging vereist onderhandelen.

Bij gebiedsontwikkeling gaat het niet om het traditionele positio-

nele onderhandelen, maar om het persoonlijke onderhandelen.

Bestuurders leggen dan al vroeg op tafel wat men persoonlijk

belangrijk vindt. Men is minder uit op compromissen en wil graag

echte consensus bereiken. In Amerika viel ons op dat inderdaad

Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS)

Ryerson University, Toronto

�7

Page 15: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�8 �9iedereen in een vroeg stadium van de campusontwikkeling open

was over de eigen belangen en vervolgens zakelijk met deze

verschillen omging. Het kan in dit verband geen kwaad om wat

dieper in te gaan op de belangen van de verschillende bij campus-

ontwikkeling betrokken partijen.

Belangen van universiteit en hogeschool

bij campusontwikkeling

Universiteiten en hogescholen in Amerika versterken met de

campus hun reputatie als leidende onderwijsinstellingen.

De campus is een concurrentiefactor van de instelling op de

internationale onderwijsmarkt. Alle door ons bezochte Amerikaan-

se instellingen begonnen hun presentaties met een verwijzing naar

hun internationale reputatie. Topuniversiteiten als Harvard en MIT

(in Cambridge bij Boston) en de universiteiten van Chicago en

Toronto behoeven hun reputatie niet van de daken te schreeuwen.

Ook voor deze topuniversiteiten vormt de campus een vooraan-

staand onderdeel van de op internationaal onderwijs en onder-

zoeksmarkt gerichte ‘corporate strategy’.

Niet alleen in Amerika, maar ook in Nederland, is er in het hoger

onderwijs steeds meer oog voor excellentie. Er mag tegenwoordig

in het hoger onderwijs weer worden gevraagd om excellentie.

Dit geldt in het bijzonder voor het onderzoek. De Nederlandse

universiteiten zijn de afgelopen twintig jaar veel meer prestatie-

gericht geworden (Ministerie van OCW, �007). En ze zijn daarin

ook behoorlijk succesvol geweest. Uit internationale vergelijkingen

blijkt dat de Nederlandse universiteiten alleen Angelsaksische

universiteiten voor moeten laten gaan (OECD �007). Dat zijn vaak

universiteiten die onder een ander financieel regime opereren dan

de Nederlandse.

Terecht wijst de econoom Arnoud Boot in zijn recent gehouden

diesrede erop dat internationale concurrentie in het hoger

onderwijs veel meer opgaat voor het onderzoek dan voor het

onderwijs. Hij meent dat de Nederlandse instellingen voor hoger

onderwijs “tot nu gefaald hebben door het gebrek aan concurren-

tie in het bieden van hoge kwaliteit onderwijs en in het vormgeven

en uitvoeren van allerlei activiteiten die de toegevoegde waarde

van universiteiten en hogescholen voor de lokale economie

optimaliseren.“ (Boot �008, p. 19). Boot pleit voor meer concurren-

tie op beide punten en komt tot de conclusie dat wetenschappelijke

excellentie daarbij de belangrijkste factor is die universiteiten in de

strijd kunnen werpen. De uitdaging ligt er in om de binding met de

omgeving te verstevigen, dat wil zeggen met bedrijven en voor-

malige studenten. Verder pleit Boot voor een sterke samenwerking

tussen kennisinstellingen en overheden bij het creëren van een op

kennisproductie gericht lokaal vestigingsklimaat. Hun rol is

onmisbaar aangezien private partijen daartoe slechts in beperkte

mate in staat zijn, vanwege onderlinge coördinatieproblemen.

Kortom, universiteiten en hogescholen hebben er op het vlak van

onderwijs en maatschappelijke verankering alle belang bij om een

vooruitstrevend campusbeleid te voeren. De concurrentiefactor

van de campus wordt in Nederland, zeker in vergelijking tot

Amerika, tot nu toe onderbenut. Er is alle reden om hier meer

aandacht aan te besteden. Studenten, docenten en onderzoekers

zijn namelijk nu al gebaat met een internationaal georiënteerd en

qua kennisuitwisseling mede lokaal ingericht onderwijsklimaat.

Bij het eerste genoemde punt kan men denken aan Engelstalig

onderwijs, bij het tweede aan voldoende uitnodigende voorzienin-

gen op de campus. Door een goed geoutilleerde campus zijn

instellingen in staat internationaal talent aan zich te binden.

Dit geldt dus niet alleen voor het Utrechtse University College,

maar ook voor de universiteit en hogeschool in het algemeen.

Daarnaast speelt een goed geoutilleerde campus in op de als

gevolg van het ict-gebruik voortgaande individualisering en

versplintering van onderwijs en onderzoek (zie ook het ontwikke-

lingsmodel Clicks & Mortar). Een goede campus is niet zo zeer een

vervanging voor onderwijs op afstand via internet, maar meer een

complementaire voorziening. Kennis bestaat niet alleen uit

gecodificeerde kennis, dat wil zeggen kennis die ligt opgeslagen in

boeken en internet. Het gaat ook om intuïtieve kennis (‘tacit

knowledge’) die in het brein zit van individuele mensen. Het is bij

campusontwikkeling de kunst om bovenop het aanbod van

voorzieningen voor gecodificeerde kennis (bibliotheek, internet-

verbindingen) ook de uitwisseling van intuïtieve kennis te

faciliteren. Dit kan bijvoorbeeld via het creëren van ontmoetings-

mogelijkheden waar ‘face-to-face’ contact tussen mensen

plaatsvindt. Bibliotheken spelen in dit verband een belangrijke rol.

Zo heeft men de inrichting van de bibliotheek aan de Carnegie

Mellon University in Pittsburgh afgestemd op dit sociale motief.

Belangen van universitaire medische centra bij

campusontwikkeling

Een universitair medisch centrum heeft andere belangen bij een

campus dan de universiteit en hogeschool. Voor een universitair

medisch centrum past de ontwikkeling van een campus in de

verschuiving van intramurale naar extramurale zorg. Veel zieken-

huizen zijn bezig met zogeheten zorgboulevards. Hier biedt men

niet alleen zorgondersteuning aan patiënten (‘care and cure’,

preventieve zorg), maar ook allerlei andere diensten aan bezoekers

en medewerkers (winkels, dienstverlening, recreatieve voorzienin-

gen, opleiding- en vergaderfaciliteiten).

Corporate strategy, Harvard University, Cambridge (MS)

Bibliotheek Carnegie Mellon University, Pittsburgh

St. Michael Hospital, Toronto, ‘remember it all starts with caring’

Page 16: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�0 �1Het bijzondere van universitaire medische centra is dat dergelijke

zorgboulevards in het teken staan van het verlenen van diensten

op basis van de nieuwste wetenschappelijke medische kennis.

Patiënt, bezoeker en medewerkers worden op de campus door-

drongen van de grote kenniskwaliteit van het universitaire

medische centrum. Via elektronische informatie worden zij op de

hoogte gesteld van het voortreffelijke kennisniveau van het

medische centrum. Daarnaast zijn er aangename ontmoetings-

ruimten (bijv. koffiebars) voor patiënten, bezoekers, onderzoekers,

docenten, studenten en andere medewerkers.

Op de medische campus is ook plaats voor gespecialiseerde

boekhandels, internetcafés, reisbureaus (voor bezoek aan inter-

nationale congressen en komst van buitenlandse gasten), woon-

bemiddelingsbureaus en uitzendbureaus. Bovendien is een

universitair medisch centrum een interessante vestigingsplaats

voor in het bijzonder ‘life science’ bedrijven.

Belangen van het bedrijfsleven bij campusontwikkeling De belangen van het bedrijfsleven in campusontwikkeling nemen

toe. In Amerika investeren steeds meer bedrijven in campussen en

‘science parks’. Deze ontwikkeling is in de afgelopen tien jaar in

een stroomversnelling geraakt, nadat lange tijd de belangstelling

van het bedrijfsleven gering was. Zo vond in Amerika de ‘science

park’ gedachte al in 19�1 ingang op de Stanford University in San

Francisco, maar kende deze een relatief lange incubatietijd. Pas in

het begin van de jaren tachtig groeide het aantal ‘science parks’ in

Amerika zienderogen, omdat toen pas de wetgeving werd aan-

gepast. Dat betekende een voordelige patent- en belastingwet-

geving en het toestaan van ‘research joint ventures’ tussen

universiteiten en bedrijfsleven. Daarnaast is ook de opkomst van

nieuwe economische activiteiten van belang. Zo groeide het

‘science park’ van de Stanford University uit tot wat later bekend

werd als Silicon Valley. Het gebruik van gemeenschappelijke ict-

voorzieningen, trainingsmogelijkheden van de universiteit en

flexibele huisvestingsmogelijkheden zijn de belangrijkste redenen

voor bedrijven om zich op een ‘science park’ te vestigen. Daar-

naast spelen vestigingsplaatsfactoren op stedelijke schaal een rol,

zoals aanwezigheid van een afzetmarkt voor kennisintensieve

producten, nabijheid van toeleveranciers en dienstverleners,

aanwezigheid van een hoog opgeleide beroepsbevolking, toegang

tot ‘venture capital’, goede bereikbaarheid en een aantrekkelijke

woonomgeving.

‘Corporate leaders’ in Amerika investeren niet zozeer in ‘science

parks’ om vooraan te staan bij de transfer van fundamenteel

onderzoek, maar vooral om op tijd talentvolle en creatieve

studenten te rekruteren. Eén van de meeste opvallende voorbeel-

den kwamen we tegen aan de Carnegie Mellon University

(Pittsburgh). Daar bevindt zich het Carnegie Mellon’s Collaborative

Innovation Centre. Dit is een bedrijfsverzamelgebouw met Apple,

Intel en Google als belangrijke huurders. Daarnaast wordt er op

deze campus momenteel volop gebouwd aan het Gates Center

voor Computer Science. Het gaat hier niet in de eerste plaats om

laboratoria voor deze computergiganten, maar om experimenteer-

ruimten voor studenten en docenten waar deze bedrijven samen

met de universiteit experimenteer- en onderzoeksprogramma’s

draaien. Ondertussen gaat uiteraard het selectieproces op de

arbeidsmarkt door.

Kleine kennisintensieve bedrijven, die al dan niet spin off’s van de

universiteiten en ziekenhuizen zijn, halen naast kennisvoordelen

en arbeidsmarktvoordelen ook marketingvoordelen uit hun

aanwezigheid op de campus. De nabijheid van een gerenommeer-

de universiteit biedt hen namelijk een imagovoordeel. Volgens

onderzoek heeft dit een positief effect op hun overlevingskans

(Ferguson & Olofsson �00�). Bedrijven die zich vestigen op ‘science

parks’ krijgen een soort kwaliteitsstempel. Ook hier is sprake van

een win-win situatie. Nieuwe bedrijven maken markttechnisch

gebruik van de vestiging op het ‘science park’, terwijl hun komst

weer bijdraagt aan de naamsbekendheid van het ‘science park’.

Het mes snijdt zodoende aan twee kanten. Op deze manier

probeert onder meer het Illinois Institute of Technology (Chicago)

zowel haar fundamentele als toegepast wetenschappelijke status

te verhogen.

Gates Center, Carnegie Mellon University, Pittsburgh Illinois Institute of Technology, Chicago

Page 17: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�� ��

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Ontwikkeling en exploitatie Naast kennisintensieve bedrijven hebben ook vastgoedbedrijven

belang bij campusontwikkeling. Evenals bij gebiedsontwikkeling

in het algemeen zijn grondposities vaak doorslaggevend voor het

kunnen realiseren van de plannen. Cruciaal is dat ‘free riding’

wordt voorkomen, dat wil zeggen dat er partijen aan tafel zitten

die alleen uit zijn op het binnenhalen van de grondwaardestijging.

Dit geldt zeker voor campussen en ‘science parks’ die doorgaan

voor duur onroerend goed (Massey et al. 199�). Naast hoge

opbrengsten gaat het ook om hoge kosten, want er is veel geld

gemoeid met campusontwikkeling vanwege de hoge intrinsieke

investeringen (infrastructuur, hoge kwaliteit van gebouwen en

voorzieningen e.d.) en hoge exploitatierisico’s. Kenmerk van

gebiedsontwikkeling is dat de financiering van de realisatie een

integrale opgave is. Dit vraagt om zorgvuldige ‘financial enginee-

ring’, een kennisveld dat bij de meeste overheden en kennis-

instellingen onvoldoende is ontwikkeld.

De ontwikkeling van een campus vraagt een lange adem van

partijen die de risico’s kunnen dragen. Daarom moet bij campus-

ontwikkeling goed worden nagedacht over de vastgoedstrategie en

de bijbehorende organisatie. Er zijn verschillende vormen van

exploitatie en beheer van campussen en ‘science parks’ mogelijk

(Ferguson & Olofsson �00�, Westhead & Batstone 1998).

In de eerste plaats kan de universiteit of hogeschool ervoor kiezen

de campus geheel onder eigen verantwoordelijkheid te ontwikke-

len en te exploiteren. Dit komt in Amerika nauwelijks voor, en ook

steeds minder in Nederland. Een tweede vorm is een projectteam

waarin verschillende partners samen de verantwoordelijkheid

hebben over ontwikkeling en exploitatie. Meestal neemt de lokale

overheid of de universiteit dan wel de hogeschool het beheer van

het onroerend goed op zich en bieden commerciële partijen hun

adviezen en diensten aan. Bij de derde organisatievorm is er sprake

van een speciaal voor de campusontwikkeling opgezet bureau.

Dit bureau is verantwoordelijk voor de marketing, organisatie en

acquisitie van de campus en science park, terwijl commerciële

partijen de bouw en verhuur van gebouwen ter hand nemen.

Het is in Amerika normaal dat marktpartijen hun expertise

(projectontwikkelaars) en kapitaal (beleggers) inbrengen bij de

ontwikkeling en exploitatie van campussen en ‘science parks’. In

Amerika wordt het vastgoed op ‘science parks’ zonder uitzonde-

ring door marktpartijen ontwikkeld en geëxploiteerd. Deze

marktpartijen zijn slagvaardig en flexibel in acquisitie, ontwikke-

ling en ‘servicing’ van bedrijven. Dit gaat ook op voor een typische

onderzoeksuniversiteit als Massachusetts Institute of Technology.

Deze universiteit is niet betrokken bij de exploitatie van het

nabijgelegen ‘science park’ en heeft nauwelijks bemoeienis met

welke bedrijven zich hier vestigen. Voor wat betreft de bedrijvig-

heid op de campus van MIT doet de universiteit zelf op commer-

ciële basis aan projectontwikkeling. Men verkoopt de eigen

gebouwen op de vrije markt en investeert vervolgens in nieuwe

gebouwen en de inrichting van de openbare ruimte op de campus.

Dit lijkt in Nederland nog toekomstmuziek. Toch legt men ook in

Nederland de ontwikkeling en exploitatie van ‘science parks’ vaak

in handen van marktpartijen. Neem bijvoorbeeld het Science Park

Amsterdam dat de komende jaren flink wordt uitgebreid. BAM

ontwikkelt daar de zogeheten ‘Living Plot’ van kleinschalige en

tijdelijk te gebruiken bedrijfsruimten, terwijl er ook drie andere

ontwikkelaars in dit park werkzaam zijn (Van Kleef �007). Verder

doet het bedrijf ASP NV de exploitatie van vijf bedrijfsverzamel-

gebouwen op dit park. Het kan geen kwaad in het kader van de

campusontwikkeling in Utrecht eens een balletje op te werpen

naar projectontwikkelaars en beleggers. Een opvallende ervaring

tijdens de reis was dat de bezochte kennisinstellingen zich officieel

nogal gereserveerd opstellen ten aanzien van kennisvalorisatie. Zij

vinden eigenlijk dat kennisvalorisatie niet past bij hun kernactivi-

teiten. Dit geldt in het bijzonder voor de kennistransfer naar

commerciële partijen. Samenwerking met deze partijen is op zich

prima voor de kennisinstellingen, maar wel op basis van ieders

competentie. Kennisinstellingen maken daarom graag een strikte

scheiding tussen kennis en commercie. De praktijk is overigens

vaak anders. Ook in Amerika is in menig incubatiecentrum geen

duidelijke scheidslijn te trekken tussen wetenschap en commercie.

Bovendien beseft men ook aan Amerikaanse universiteiten en

hogescholen dat het niet zo kan zijn dat vindingen met mogelijke

commerciële waarde op de plank blijven liggen.

Hoewel commerciële toepassingen van kennis niet tot de kern-

Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS)

Page 18: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

��

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

activiteiten van de kennisinstellingen behoren, zien ze wel in dat

het hun maatschappelijke taak is om vindingen voor commerciële

ontwikkeling aan te bieden. Kennisinstellingen in Amerika

begeleiden dus wel degelijk studenten en medewerkers bij de

commercialisering van hun vindingen. Dat doen ze door aparte

organisaties in het leven te roepen. Deze ‘Technology Transfer

Offices’ bedruipen zichzelf met de inkomsten van patenttoepassin-

gen en technologielicenties. Het commerciële succes van zulke

TTO’s wordt bepaald door enerzijds de wetenschappelijke reputatie

van de betrokken faculteiten en departementen en anderzijds het

aantal hoogwaardige technologische bedrijven in de regio

(Friedman & Silberman �00�). In De Uithof wil men vooral op het

gebied van ‘Life Sciences’ en ‘Geosciences’ (klimaat, duurzaam-

heid, grote steden) investeren in een sterke nationale en interna-

tionale profilering van het onderzoek. In Amerika zoeken de TTO’s

dan naar interessante commerciële partners en richten de

instellingen zelf incubators voor startende bedrijven op.

De exploitatie van zulke incubators is vaak wel in handen van

private organisaties.

Kostenbeheersing en waardevermeerdering

Campusontwikkeling naar Amerikaanse snit stelt nieuwe eisen aan

het bouw- en beheermanagement van de betrokken kennisinstel-

lingen. Zij kunnen de campus niet langer in hun eentje ontwikke-

len en zullen allianties moeten aangaan met andere partijen.

Campusontwikkeling verlangt uiteindelijk van alle partijen een

actieve opstelling, waarbij men tijdig mogelijkheden en kansen op

de vastgoedmarkt weet te onderkennen en te benutten. In Amerika

gaan de onderwijsinstellingen zelf steeds commerciëler om met

hun eigen vastgoed. Gezien de lange termijn financiële perspectie-

ven van de instellingen voor hoger onderwijs in Nederland

verwachten we dat de betrokkenheid van commerciële partijen bij

de ontwikkeling van campus en ‘science park’ in ons land zal

toenemen. Men kan deze ontwikkeling als een kans zien. Langs

deze weg slaat men mogelijk twee vliegen in één klap, namelijk

kostenbeheersing tijdens de bouw en waardevermeerdering van

het eigen vastgoed. Overigens is het verstandig om de Amerikaanse

voorbeelden op dit punt niet al te klakkeloos te kopiëren. Als er

een overschot aan privaat kapitaal zit in zulke initiatieven, dan kan

dit ten koste gaan van het collectieve kennisdoel dat de campus

beoogt (Van Dinteren �007). Dit pleit er voor dat de publieke

instellingen en de lokale en regionale overheden hun krachten en

financiën bundelen en vanuit die positie samenwerking zoeken

met commerciële partijen.

Dit betekent uiteraard niet dat de instellingen (hoger onderwijs,

ziekenhuis) en de overheden (provincie, gemeente) geen zeggen-

schap hebben over de inrichting en organisatie van de campus.

Essentiële onderdelen van de campusontwikkeling zoals infra-

structuur, voorzieningen, openbare ruimte, maar ook het statuut

van toegang en toelating van bedrijven behoren binnen de

bestaande Nederlandse context tot de verantwoordelijkheden van

de betrokken kennisinstellingen en overheden. Men zou kunnen

overwegen een projectorganisatie voor campusontwikkeling in

Utrecht in het leven te roepen. Op deze wijze zou men problemen

rond de inbreng van de verschillende partners vóór kunnen zijn

(vgl. de problemen rond de inbreng van verschillende partijen bij

de ontwikkeling van het stationsgebied in Utrecht, Hillen �007). In

een dergelijke projectorganisatie hebben vertegenwoordigers van

de betrokken kennisinstellingen en overheden zitting. In Utrecht

bestaat steeds meer ervaring met publiek-private samenwerking

bij de ontwikkeling van campusgerelateerde projecten. Zo is Rabo

Vastgoed betrokken bij de bouw van City Campus Max, een

woningcomplex voor circa 1.000 studenten en andere starters op

de woningmarkt (Manshanden �007).

Deze commerciële partij maakt geen gebruik van subsidies en

verhoogt de snelheid en efficiëntie van de voorbereiding en de

daadwerkelijke bouw. Bovendien levert deze partij projecten van

goede kwaliteit. De expertise van de SSHU op dit vlak kan tot

voordeel strekken bij de campusontwikkeling in Utrecht.

��

Page 19: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�6 �7

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Omdat kennis ook op de campus niet vanzelf ontstaat, zal er

moeten worden geïnvesteerd in een faciliterende infrastructuur.

Zonder zulke infrastructuur blijven belangrijke organisatorische

doelstellingen van de campus, zoals internationalisering en

kennisvalorisatie, holle woorden. De beloften van de moderne

campus als kenniscentrum worden dan niet waargemaakt.

Het gaat bij de ontwikkeling van een campus uiteindelijk om de

inrichting en organisatie van een samenleving van mensen die

elkaar aantrekken omdat zij dezelfde belangstelling hebben voor

kennis. Een goede infrastructuur met betrekking tot bereikbaar-

heid en voorzieningen is daarvoor onontbeerlijk.

Leefbaarheid staat centraal

De moderne campus in Amerika is een leefgemeenschap. Alle door

ons bezochte universiteiten/hogescholen werken op dit moment

aan uitbreiding van het aantal (studenten)woningen. Zo streeft de

Boston University er naar om binnen vier jaar al hun ‘under-

graduate’ studenten (ongeveer �0.000 studenten) op de campus te

huisvesten. Aan Harvard wil men in �011 �0% van alle ‘graduate’

studenten (1�.�00 studenten) een woning op de campus kunnen

aanbieden.

MIT heeft de afgelopen jaren op dit punt al een forse inhaalslag

gemaakt. Ook de Carnegie Mellon University in Pittsburgh wil het

huidige percentage op de campus woonachtige studenten (�0%)

fors verhogen. Dit geldt tevens voor de beide bezochte campussen

in Chicago.

De situatie in Canada verschilt op dit punt enigszins met die in de

Verenigde Staten. Aan de University of Toronto regelen de colleges

de huisvesting van studenten. Vooral in het eerste jaar wonen de

studenten op de campus. De Ryerson University in Toronto wil wel

het aantal studentenwoningen vergroten, maar heeft hiervoor

weinig ruimte op de eigen campus. Men stimuleert projectont-

wikkelaars om in de buurt rondom de universiteit dergelijke

woningen commercieel te verhuren. Huisvesting staat in de door

ons in Canada bezochte campussen minder hoog op de prioritei-

tenlijst dan in de Verenigde Staten.

Door de bouw van meer studentenwoningen op de campus neemt

de vraag naar leefbaarheid verder toe. Dit is ook het geval in

De Uithof, waar, zoals gezegd, inmiddels �.000 studentenwoningen

zijn gebouwd. De meeste Amerikaanse universiteiten proberen

zoveel mogelijk een mix aan woningen te neer te zetten, dat wil

zeggen niet alleen voor ‘undergraduate’ studenten, maar ook voor

‘graduate’ studenten, ‘post docs’, jonge gezinnen van buitenlandse

onderzoekers en ‘visiting professors’. In Nederland heeft men in

Amsterdam soortgelijke plannen. Op het ‘science park’ Amsterdam

komen uiteindelijk 700 studentenwoningen en 6�0 dure koop- en

huurwoningen voor buitenlandse gastdocenten en voor de gewone

Amsterdamse mark (van Kleef �007).

Simmons Hall, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS)

5. Noodzakelijke infrastructuur

Page 20: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�8 �9Toegankelijkheid en bereikbaarheid

Een campus trekt mensen aan en zorgt daarom voor een toename

aan verkeersstromen. In Amerika probeert men de toeloop van

verkeer naar de campus op verschillende manieren te stroomlijnen.

Amerika is een autoland en de bereikbaarheid per auto is daar ook

voor de meeste kennisinstellingen een belangrijk punt. Goed per

autoweg ontsloten locaties aan de rand van de stad waren dan ook

lange tijd de meest favoriete vestigingsplaatsen voor een campus.

Ook De Uithof in de oksel van de A�7 en A�8 is zo’n prima autoloca-

tie. Dit locatievoordeel van een campus telt tegenwoordig minder

zwaar dan vroeger. In Amerika hebben diverse campussen meer last

dan gemak van een goede autolocatie. Een mooi voorbeeld is de

Boston University die gelegen is bovenop een belangrijk knooppunt

van autowegen, maar daarvan bij de bouw van de nieuwe campus

eigenlijk meer nadeel dan voordeel heeft. Men probeert bij de

Boston University bovendien door middel van de bouw van meer

woningen op de campus het forensisme onder studenten te

verminderen. Een ander voorbeeld is Harvard waar men belangrijke

goederenvervoerstromen op de campus zoveel mogelijk onder de

grond stopt. Dit komt de verblijfskwaliteit van de campus uiteraard

ten goede. Aan de Carnegie Mellon University zoekt men de

oplossing in het stimuleren van verbindingen voor het langzame

verkeer (op de fiets, ter voet) op en naar de campus. En ook in

Amerika wordt een goede relatie met openbaar vervoer tussen de

campus en de (binnen)stad belangrijker. Het meest uitgesproken

was dat in Chicago (ITT) en in Boston (Boston University).

De meeste Amerikaanse campussen worstelen met parkeer-

problemen. De Ryerson University in de binnenstad van Toronto

lost dit probleem op door dubbel ruimtegebruik van een nabij-

gelegen parkeergarage. Samen met winkeliers en entertainment-

ondernemers, zoals een bioscoophouder, exploiteert men een

commerciële parkeergarage waarin ook ruimte is gereserveerd

voor het personeel van de universiteit. De University of Chicago

zoekt de oplossing in het intensiveren van het ruimtegebruik aan

de randen van de campus. Hier bouwt men nieuwe parkeergarages

aan de rand van de campus, waarmee men voorkomt dat het

autoverkeer reikt tot in het centrum van de campus.

In de Nederlandse situatie is vooral het gebruik van openbaar

vervoer van belang. In De Uithof is in de afgelopen jaren een snelle

busverbinding met de binnenstad tot stand gekomen. Er bestaan

bovendien steeds concretere plannen om een snelle tramverbin-

ding aan te leggen tussen De Uithof en het Centraal Station.

Daarnaast komt er een ‘Park & Ride’ in De Uithof. De ontsluiting

van De Uithof is in eerste instantie een taak van de gemeente en

het Bestuur Regio Utrecht. Ook op dit punt biedt Amsterdam een

leerzaam voorbeeld. Daar neemt de gemeente het initiatief om een

gloednieuw NS-station te bouwen op het Science Park, evenals de

aanleg van een spoortunnel en een aansluiting op de A10 (van Kleef

�007).

De Uithof verkeert ook qua verkeersligging in een uitstekende posi-

tie om de campusfunctie in de komende jaren te versterken.

Binnen de Noordvleugel Utrecht (de regio Utrecht-Amersfoort-

Hilversum) heeft De Uithof een strategische geografische ligging.

Nu zegt geografie op zich natuurlijk weinig; het gaat vooral om de

verkeerstechnische ligging. De vooruitzichten van De Uithof zijn

ook in dit perspectief gunstig. Door de aanleg van een ‘Park & Ride’

en de komst van een tramverbinding wordt de bereikbaarheid van

De Uithof vanuit de wijde omgeving en vanuit de stad vergroot.

Verdere aansluiting in het kader van het regionale vervoersnetwerk

binnen de Noordvleugel Utrecht is geboden (verbindingen naar

Hilversum en naar Zeist, eventueel Amersfoort).

Boston University

De Uithof, Utrecht

Ryerson University, Toronto, dubbel ruimtegebruik

Page 21: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�0 Voorzieningen op de campus

De Uithof verschilt het meest van de door ons bezochte campus-

sen in Amerika wat betreft het aantal en de beschikbaarheid van

voorzieningen. Op een campus in Amerika bevinden zich veel meer

voorzieningen en deze voorzieningen hanteren, zoals gezegd, veel

ruimere openingstijden. Daarmee leveren de voorzieningen een

belangrijke bijdrage aan de leefbaarheid op de campus. We zullen

enkele van deze voorzieningen de revue laten passeren en de

mogelijkheden in De Uithof kort aangeven.

Congrescentrum en hotel

Op menige campus in Amerika treft men een congrescentrum en

hotel aan (bijvoorbeeld MIT in Boston). Ook in Amsterdam bestaan

op het nieuwe ‘science park’ plannen om een drie sterren hotel

annex conferentiecentrum te bouwen met een omvang van �00 tot

��0 kamers. De uitgifte wordt gedaan door de Universiteit van

Amsterdam die in gesprek is met een belegger en een exploitant

(van Kleef �007).

In De Uithof kan men in dit verband denken aan de uitbreiding van

de congresfaciliteiten in het Educatorium en de Universiteits-

bibliotheek. Een hotel in De Uithof zou verschillende doelgroepen

kunnen bedienen. Daarmee stelt De Uithof zich open voor de

ontvangst van bijvoorbeeld bezoekers van internationale conferen-

ties, al dan niet buitenlandse, ouders van studenten van de

universiteit en het University College, ouders van kinderen in het

UMC Utrecht, bezoekers van bedrijven op het Science Parc en

bezoekers van culturele evenementen in De Uithof.

De exploitatie van zo’n hotel zou men in handen kunnen leggen

van de SSHU, waarbij kan worden overwogen om alumni korting

te geven. In Amerika onderhouden de meeste universiteiten een

sterke band met hun alumni. De kennisinstellingen weten hieruit

strategische en financiële voordelen te halen.

Theaters

Campussen in Amerika oefenen een grote culturele aantrekkings-

kracht uit. Zij bieden een podium aan uitvoerende artiesten en

hanteren daarbij een theaterformule. Interessant in Amerika is dat

de programmering van de theaters voor een groot deel bij de

studenten en hun organisaties ligt. Zij organiseren zelf het

culturele leven op de campus.

Een nieuwe schouwburg in De Uithof is waarschijnlijk te veel van

het goede, maar een middelgroot theater moet zeker worden

overwogen (zie ook het voorbeeld van MIT). Naast echte trekkers

voor heel Nederland of de Utrechtse regio kan men denken aan

culturele gebeurtenissen die worden verzorgd door studenten van

de universiteit en de HKU. We denken aan een experimenteer-

ruimte gecombineerd met uitzendingen via een Campus YouTube.

Ook combinaties met disco, tentoonstellingen en ateliers zijn

mogelijk. De uiteindelijke bedoeling is om het verblijfsklimaat op

Kresge Auditorium, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS) University Center, Carnegie Mellon University, Pittsburgh

�1

Page 22: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

��

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

de Utrechtse campus te verbeteren en een beleveniseconomie tot

stand te laten komen. De recente initiatieven om in De Uithof

meer kunstwerken te plaatsen, passen in deze ambitie.

Sportvoorzieningen

Op de Amerikaanse campus nemen sportvoorzieningen een belang-

rijke plaats in. Op Amerikaanse campussen bevinden zich prach-

tige atletiekstadions, ijshockeyhallen, ‘indoor’ sporthallen,

wedstrijdbaden voor zwemmen, fitnessruimten etc. Sport hoort

thuis bij de competitieve sfeer die er op een Amerikaanse campus

heerst.

Vertaald naar de situatie in De Uithof zou het sportcomplex van

Olympos beter gepositioneerd kunnen worden. Dit gaat op in

zowel ruimtelijke zin (meer centraal gelegen in De Uithof) als met

betrekking tot langere openingstijden (in Amerika tot diep in de

nacht) en uitbreiding van het aanbod aan voorzieningen (bijvoor-

beeld fitness).

Horeca en winkels

Het aantal commerciële voorzieningen in De Uthof neemt weliswaar

toe, maar steekt nog steeds schraal af tegen wat men op de meeste

campussen in Amerika tegenkomt. Naast vele cafés en restaurants

(met lange openingstijden) vindt men er kappers, banken, post-

kantoren, fietswinkels en bioscopen. Veel van deze voorzieningen

zijn, op kleinere schaal, op zich aanwezig in De Uithof. Gezien het

beperkte voorzieningenniveau, de aard van de locatie en het

ontbreken van bewegwijzering zijn de meeste van deze voorzienin-

gen echter nauwelijks toegankelijk voor een breed publiek.

Harvard University, Cambridge (MS)

��

Carnegie Mellon University, Pittsburgh Carnegie Mellon University, Pittsburgh

Page 23: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

��

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Werk aan de winkel

In Amerika biedt de campus een rijk aanbod aan voorzieningen.

Dit biedt de aanwezige kennisinstellingen en kennisbedrijven naast

het voordeel van de ontmoetingen tussen mensen ook het

voordeel van kostenbesparingen vanwege het gemeenschappelijke

gebruik van deze voorzieningen. In De Uithof is ook wat betreft de

infrastructuur nog niet echt sprake van een campus zoals we die

in Amerika hebben aangetroffen. De Uithof blijft tot nu toe nog te

veel een verzameling van min of meer geïsoleerd opererende

gebouwen. Deze gebouwen huisvesten afzonderlijke researchinsti-

tuten, medische centra en onderwijsfaculteiten. Dit is op zich ook

in Amerika het geval. Maar wat vanuit de optiek van de moderne

campus het meest opvalt in De Uithof is dat studenten en

kenniswerkers betrekkelijk weinig met elkaar ‘samen leven’ en

‘samen leren’. Verdere investeringen in de noodzakelijke infra-

structuur in De Uithof zijn hiervoor noodzakelijk. De Uithof heeft

tot nu toe een te weinig uitgebreid voorzieningenaanbod en een

onsamenhangende voorzieningenstructuur. Daarnaast ontbreekt

een goede bewegwijzering en heeft de openbare ruimte in

De Uithof nauwelijks een verbindende kwaliteit. De allure van

De Uithof als campus is in de afgelopen jaren toegenomen. Zo is

het imago van De Uithof sterk verbeterd. Werd De Uithof vroeger

vooral gezien als een soort steenwoestijn gelegen aan de periferie

van de stad Utrecht, tegenwoordig trekt het door de inspirerende

en innovatieve architectuur dagelijks vele bezoekers uit binnen- en

buitenland. Zo trok twee jaar geleden de Culturele Zondag in De

Uithof meer dan �.000 voor het merendeel Utrechtse bezoekers.

Ook de perifere ligging van De Uithof is verleden tijd, onder meer

door de aanleg van fietspaden en busbanen. In kringen van

regionale ‘skaters’ kan De Uithof door z´n aparte vormgevings-

elementen een zeker trendy karakter niet ontzegd worden.

Door al deze verbeteringen maken steeds meer mensen gebruik

van De Uithof. Er komen nu dagelijks meer dan 10.000 kennis-

werkers, wekelijks circa �0.000 studenten en jaarlijks �00.000

patiënten (en een veelvoud aan bezoekers) naar De Uithof.

Dit heeft niet alleen geleid tot een grotere naamsbekendheid van

De Uithof, maar ook tot een meer positieve mening over de

verblijfskwaliteit van het gebied. Niettemin is het in De Uithof

toch vooral een komen en gaan van mensen. Slechts een zonder-

ling vindt het echt gezellig in De Uithof.

De Uithof heeft, bezien vanuit de ruimtelijke structuur van

Utrecht, de wind mee. Ondanks het feit dat door de aanleg van

Leidsche Rijn de nadruk van de stedelijke uitleg van de stad

Utrecht een accent heeft gekregen in westelijke richting, is

De Uithof steeds meer een onderdeel geworden van de stadsregio

Utrecht. Evenals in andere grote Nederlandse steden, is de stad

Utrecht in ruimtelijk functionele zin opgeschoven naar het in de

jaren zestig uitgeplaatste universiteitscentrum (vergelijk bijvoor-

beeld VU-Zuidas in Amsterdam of EUR-cultuuras/brainpark in

Rotterdam). De Uithof krijgt daardoor in het huidige stedelijke

weefsel op organische wijze steeds meer een centrumfunctie.

De campus in Amerika is geen eiland in de stad. De poorten van de

campus staan wijd open. Stad en campus vormen in Amerika een

symbiose, waaruit beide voordeel halen. Zo geeft een campus tal

van economische, sociale en culturele impulsen aan de stad.

Het omgekeerde is ook waar, namelijk dat de stad erg belangrijk

is voor het succes van de campusontwikkeling.

De Bisschoppen, De Uithof, Utrecht

6. Symbiose van campus en stad

Central Business District Boston

��

Page 24: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�6

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Hoger onderwijs: hoeksteen van de post industriële stad

Steden in Noord-Amerika met veel kennisinstellingen en bloeiende

campussen vertonen een sterke economische groei. Deze steden

zijn de kampioenen van het postindustriële tijdperk. Campus-

ontwikkeling is direct (via kennistransfer en innovatie) en indirect

(via een hoogopgeleide en creatieve beroepsbevolking) van

levensbelang voor een sterke stedelijke economie.

Boston is hiervan het beste Amerikaanse voorbeeld. Boston is niet

alleen de belangrijkste Amerikaanse stad voor hoger onderwijs

(met meer dan honderd instellingen voor hoger onderwijs),

maar ook het belangrijkste bio tech centrum, het tweede

financiële centrum en het tweede ‘governmental’ centrum van de

Verenigde Staten. Bovendien woont in Boston, evenals in

San Francisco en Seattle, de belangrijkste concentratie aan mensen

die behoren tot de zogeheten creatieve klasse (Florida �00�).

Boston is binnen Amerika een cultureel centrum van groot

formaat. Pittsburgh laat een ander voorbeeld zien van de nauwe

relatie tussen campus en stad. Deze stad heeft de afgelopen dertig

jaar een ingrijpende economische herstructurering doorgemaakt

waarbij de vroeger dominante staal- en aluminium industrie

volledig is verdwenen. Er zijn alleen nog delen over van de

vroegere elektronica industrie. Dit sluit op zich aan op het

speerpunt van de ‘computer science’ van de Carnegie Mellon

University. Verder zijn tegenwoordig high tech sectoren, onderwijs

en gezondheidszorg de belangrijkste werkgelegenheidsbronnen in

de stad Pittsburgh. De University of Pittsburgh is de grootste

werkgever van de stad. Zonder de drie universiteiten in de stad

had Pittsburgh veel meer moeite gehad om deze noodzakelijke

economische structuurveranderingen te bewerkstelligen.

In echte grote steden, zoals Toronto en Chicago, is het moeilijker

om de betekenis aan te geven van de campus van het hoger

onderwijs voor de stedelijke economie. Evenals in Nederland

bijvoorbeeld geldt voor Amsterdam, zijn er in deze grote steden

veel meer krachten dan het hoger onderwijs in het spel betrokken.

Niettemin hebben ook deze steden duidelijke trekken van de

postindustriële economie en ook hier vormt de lokaal woonachtige

en hoogopgeleide beroepsbevolking een belangrijke motor van de

stedelijke economie (Glaeser et al. �001).

De mensen die wonen, studeren en werken op de campus zijn als

consument en als deelnemer aan het sociaal cultureel leven

belangrijk voor de stad. Zeker als er een aantrekkelijke sfeer en

voorzieningen in een historische binnenstad voor handen zijn

zoals in Utrecht. Daarnaast kunnen de overige bevolking en

bedrijven in de stad gebruik maken van de campusvoorzieningen

zoals hoogwaardige gezondheidszorg, passend onderwijs,

productieve beroepsbevolking en culturele initiatieven vanuit de

instellingen. Daar staan ook nadelen tegenover, zoals extra

vervoerbewegingen van studenten, werknemers en bezoekers van

de campus, dure extra openbare vervoersvoorzieningen,

verdringing op de stedelijke woningmarkt en culturele dominantie

ten koste van de lokale stadscultuur. De beleidsambities van de bij

de campus betrokken instellingen en overheden moeten dan ook

in goed en constructief overleg op elkaar worden afgestemd.

In Utrecht zijn op dit vlak in de afgelopen tien jaar goede

vorderingen gemaakt.

Quincy Market, Boston

�7

Page 25: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�9

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

De oorspronkelijk bedoeling van de reis naar Amerika was om

inspiratie op te doen voor de campusontwikkeling in uitsluitend

De Uithof. Gedurende de reis werd duidelijk dat dit een te beperkte

doelstelling was. De Uithof is weliswaar het meest in het oog

springende kenniscentrum in Utrecht, maar niet het enige

centrum. Zeker als men bedenkt dat het niet alleen om universitair

onderwijs gaat, maar ook om het onderwijs van de Hogeschool

Utrecht en om de gezondheidszorg van het Universitair Medisch

Centrum Utrecht.

De Uithof vormt daarom het uitgangspunt van onze ‘leerervaring’,

maar de strekking van die leerervaring gaat verder. Eén van de

uitkomsten van de studiereis is dat bij campusontwikkeling in

Utrecht niet alleen gekeken moet worden naar de De Uithof.

In alle bezochte steden in Amerika is sprake van meer dan één

universiteit/hogeschool inclusief campus. Dit gaat ook op voor de

stad en regio Utrecht. Naast De Uithof komen de Utrechtse

binnenstad (omgeving Janskerkhof - de Drift) en de binnen-

stedelijke randzone (Oudenoord) in aanmerking voor een campus.

Hier ontstaan via de campussen dan concentraties van academisch

leven, die de kennisinstellingen nadrukkelijker een positie en

ruimte geven binnen de stad en waarbij de kennisinstellingen ook

een bijdrage leveren aan de vernieuwing van de stad. Daarnaast

kan in regionaal verband gedacht worden aan een campus in

Amersfoort (Eemhaven gebied). Hier komt een vestiging van de

Hogeschool Utrecht en even verderop een vestiging van het

Meander ziekenhuis, een (potentiële) partner van het UMC

Utrecht. In het kader van deze plannen kan worden gedacht aan

(vervangende) studentenhuisvesting.

In al deze gevallen kan campusontwikkeling een belangrijke

bijdrage leveren aan stedelijke herstructureringsprocessen.

In vergelijking met andere steden in Nederland zou Utrecht zich

zodoende naar Amerikaans voorbeeld kunnen onderscheiden.

De Amerikaanse voorbeelden (‘best practices’) laten zien dat

aantrekkelijke woningen, voorzieningen en publieke ruimte zorgen

voor levendige campussen en vitale steden. ‘It takes two to tango’

en het zou mooi zijn als in gezamenlijkheid tussen UU, HU, UMC

Utrecht, SSHU en de gemeente Utrecht deze uitnodiging tot een

dans met beide handen wordt aangenomen. Dit zou een swingen-

de sambaschool opleveren en daar beleeft iedereen plezier aan!

Om alvast een voorschot te nemen op dit feest heeft één van de

deelnemers aan de reis, Art Zaaijer, enkele ‘artist impressions’

gemaakt voor de drie alternatieve locaties voor campussen in de

regio Utrecht. Deze impressies zijn aanzetten om te komen tot de

realisering van de campusplannen in Utrecht.

7. Beyond De Uithof �8

Campuslocaties

Page 26: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�0 �1

Impressie 1: Campus De Uithof

De Uithof, de grote campus aan de oostkant van Utrecht, ontwikkelt

zich in hoog tempo. Naast 6 universitaire faculteiten en � faculteiten

van de Hogeschool Utrecht, is hier ook het Universitair Medisch

Centrum Utrecht gevestigd. Het aantal woningen groeit van ��00 naar

�000. ‘Stedenbouwkundig plan De Uithof,

Architectenbureau Art Zaaijer.’

Impressie �: Klassieke Campus

De faculteiten letteren en rechten vormen de Klassieke Campus in de

historische binnenstad van Utrecht. Hier bevinden zich ook tal van

representatieve gebouwen en vinden plechtigheden plaats in die

behoren tot de universitaire traditie.

Ontwerpbureau Dolte.

Page 27: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�� ��

Impressie �: Technocampus

Aan de Oudenoord, tussen de binnenstad en een aantal oude wijken is

ruimte voor de Techno Campus. De locatie strekt zich uit tot aan de

Vecht. In samenwerking van de Hogeschool met het ROC onstaat een

prachtige omgeving voor technisch onderwijs, die kan bijdragen aan

de versnellling van de revitalisering van dit deel van de stad.

Ontwerp: Inbo Architecten.

Impressie �: Campus aan de Eem

In Amersfoort, de tweede stad van de provincie, wordt gebouwd aan

de Campus aan de Eem. Tegen de binnenstad, maar ook dicht bij het

open polderlandschap dat hier diep de stad indringt.

Het nieuwe Meanderziekenhuis en de opleidingen van de Hogeschool

Utrecht bieden kansen voor het ontstaan van een echte campus.

Ontwerp: Atelier PRO Architecten

Page 28: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

��

Bezoek aan BostonIn Boston/Cambridge hebben we drie universiteiten bezocht:

Boston University, Harvard University en Massachusetts Institute

of Technology. Dit zijn drie, naar Amerikaanse begrippen klassieke

universiteiten. Dat geldt zeker voor Harvard, een particuliere

universiteit die in 16�6 is gesticht. Het is daarmee de oudste, en

misschien wel de meest prestigevolle universiteit van de Verenigde

Staten. Er werken circa 1�.000 mensen en �0.000 studenten,

waarvan 6.700 ‘undergraduate students’ en 1�.�00 ‘graduate

students’. Zij zijn verdeeld over 9 ‘schools, colleges or faculties’.

Daarnaast is het Radcliffe Institute for Advanced Studies aan

Harvard gevestigd. Op Harvard University ligt de disciplinaire

nadruk op toegepaste wetenschappen zoals medicijnen, rechten,

economie, design, educatie en bestuurskunde.

De andere twee universiteiten zijn van recentere datum.

Boston University werd in 18�9 opgericht vanuit de Methodisten-

gemeenschap en in 1869 erkend als universiteit. Het is momenteel

qua omvang de derde private universiteit van de Verenigde Staten

met �.000 medewerkers en �0.000 studenten. Boston University is

een algemene universiteit en heeft een breed palet aan studies,

met meer nadruk op ‘undergraduate’ onderwijs dan Harvard

University en Massachusetts Institute of Technology.

Ook Massachusetts Institute of Technology is een private

universiteit die zichzelf afficheert als een ‘co-educational

research university’. In Massachusetts Institute of Technology

ligt de nadruk dus op onderzoek. De universiteit kent dan ook

een meerderheid van 6.000 ‘graduate students’ tegenover �.000

‘undergraduate students’. Het onderwijs is georganiseerd in vijf

‘schools’ (‘science, engineering, architecture and planning,

management and humanities’). Verder kent Massachusetts

Institute of Technology het Whitaker College of Health and

Technology met daarbinnen �� research departments.

8. Reis langs Amerikaanse campussen

Central Artery

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

��

Central Artery, herinrichting openbare ruimte

Page 29: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�6 �7Boston University

De Boston University is in de jaren twintig van de �0ste eeuw

verplaatst naar het westelijke deel van Boston en heeft zich daar

gevestigd in de laatste, goed op de stad aangesloten, stadsuit-

breiding van rond 1900 en daaraan grenzende terreinen. Parken,

verkeerswegen en de Charles River scheiden nu de universiteit van

Boston City. De meeste gebouwen uit die tijd hebben een ‘nieuwer-

wetse’ gotische bouwstijl of een traditionele ‘Boston brownstone’

architectuur. De universiteit is vooral in de jaren zestig uitgebreid

met een nogal ‘brutalistische’ moderne vormgeving. Dit is de

herbergzaamheid van het universiteitsgebied niet ten goede

gekomen.

De campus van de universiteit bestaat, evenals De Uithof, uit

verschillende gebouwen die zo op het eerste oog architectonisch

weinig overeenkomsten hebben. Anders dan in De Uithof heeft de

universiteit al langere tijd een chronisch gebrek aan ruimte. Zo is

de medische faculteit inmiddels uitgeplaatst naar het zuidelijke

deel van de stad. Op de campus van de Boston University bestaat

een directe noodzaak om in de bouwplannen te verdichten.

Dit geldt, zeker op de lange duur, ook voor De Uithof.

De Boston University is gelegen aan de zuidkant van Charles River

en ligt ingeklemd tussen tal van wegen. Hier gaat de Highway 90

(Massachusetts Turnpike) (bijna) onder de grond. Het verkeer van

en naar Cambridge maakt gebruik van de ten noorden van de

universiteit gelegen Storrow Drive langs de Charles River. Door

deze verkeerswegen is er in feite sprake van twee campussen:

de Main Campus met vooral onderwijsvoorzieningen en admini-

stratieve diensten, en de West Campus met het merendeel van de

studentenhuisvesting en de sportvoorzieningen. Verder wordt het

Charles River

Traditionele en ‘brutalist’ architectuur

De stad Boston behoort met 600.000 inwoners tot de middelgrote

steden van de Verenigde Staten. De gehele agglomeratie telt

6 miljoen inwoners en dat is iets minder dan in de Randstad.

Er is in de afgelopen twintig jaar door zowel de federale regering

als de ‘state’ en lokale overheid veel geïnvesteerd in de stad.

De ondertunneling van de in de jaren vijftig aangelegde Central

Artery, die voorheen bestond uit een twee lagen hoge verkeersweg,

springt het meest in het oog. Men is in het midden van de jaren

negentig aan dit project begonnen en het project is in �006

opgeleverd. Hierdoor ontstond een �,6 kilometer lange tunnel.

Op het tunneldak is een keten van parken en botanische tuinen

ontstaan (o.a. de Rose Kennedy Greenway). De totale kosten van

dit project belopen 1� miljard dollar en zijn voor driekwart gefinan-

cierd door de federale regering en voor een kwart door de overheid

van de staat. De aanleg van de tunnel betekende een impuls voor

het bekende Boston Waterfront project. Hierdoor is de verbinding

tussen de stad en de haven hersteld. In dit gebied staan naast veel

luxe woningbouw en dure hotels ook diverse culturele instellingen,

zoals een museum voor contemporaine kunst, theaters en

galerieën. In het havengebied bevinden zich toeristische attracties,

zoals het ‘New England Aquarium’ en recreatieve voorzieningen

voor de bevolking van Boston. Het nabijgelegen Quincy Market is

het belangrijkste koopcentrum en verblijfsgebied van de stad.

De revitalisering van de binnenstad en het havengebied wordt via

de Boston Redevelopment Board planmatig gecoördineerd door de

stedelijke overheid. De uitvoering is in handen van private partijen.

Boston heeft door dit alles een enorme aantrekkingskracht op een

koopkrachtige, hoog opgeleide beroepsbevolking en is na Honolulu

(maar vóór New York) de op één na duurste stad van de Verenigde

Staten.

Quincy Market Waterfront

Page 30: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

�8 �9

moment de beide campussen van de Boston University nauwelijks

tot hun recht. Na de realisering van de plannen zal dit aanmerkelijk

verbeteren. Deze plannen passen in de onderwijsstrategie van de

Boston University. Deze strategie is gericht op:

- Kwaliteit(sverbetering) van docenten.

- Een breed samengesteld ‘undergraduate’ programma met

nadruk op ‘liberal arts and professional preparations’.

- Flexibele samenwerking en uitwisseling van onderwijs tussen

departementen van de universiteit.

- Nadruk op ‘graduate’ studies waarin de universiteit nu al

vooraanstaande positie heeft.

Men streeft bij de Boston University naar een brede en hoogwaar-

dige ‘undergraduate’ (bachelor) fase en selectieve disciplinaire

verdieping in de ‘graduate’ (master) fase. Deze strategie komt men

ook op andere Amerikaanse universiteiten tegen. Ook in het

Nederlandse hoger onderwijs gaan stemmen op om in de

toekomst te komen tot een duidelijker scheiding tussen (breed)

bacheloronderwijs en (gespecialiseerd) masteronderwijs. Op den

duur zal dit binnen het vigerend systeem van het Nederlandse

hoger onderwijs van belang zijn voor de verhoudingen tussen

universiteiten en hogescholen. In Utrecht bestaat het voordeel dat

er op z’n minst twee grote instellingen voor universitair en hoger

beroepsonderwijs zijn. Met het ontwikkelen van een gezamenlijke

campus zou men kunnen voorsorteren op de te verwachten

integratie van het hoger onderwijs.

De moderne campusformule sluit aan op deze onderwijsstrategie.

De formule heeft ten doel om meer studenten huisvestings-

mogelijkheden te bieden en technologisch beter ingerichte

onderwijsruimten. De campusgedachte houdt in binnen en buiten

de gebouwen het ‘community’ gehalte te verbeteren.

Bij de inrichting van de campus staan duurzaamheid van het

ruimtegebruik en sociaal economische diversiteit van de studenten-

populatie voorop. Voor dit laatste maakt men gebruik van een

Commonwealth Avenue

Plan nieuwe campuscentrum

universiteitsgebied in oost-westelijke richting doorsneden door

een drukke stedelijke verbindingsweg (Commonwealth Avenue)

met vier rijbanen en openbaar vervoer (trams). Ook langs deze

Avenue wonen her en der studenten.

De universiteit was lange tijd een typische ‘pendel universiteit’,

mede door de goede openbaar vervoersontsluiting. Hier dringt zich

een vergelijking op met De Uithof, inclusief de veel gebruikte

bussen van lijn 1�. De Boston University heeft er voor gekozen om

haar status als pendeluniversiteit te verminderen. Men heeft

daarom, evenals in De Uithof, geïnvesteerd in studentenhuis-

vesting op vooral de West Campus. De universiteit biedt nu aan

76% van de ‘undergraduate’ studenten huisvesting. Het streven is

om binnen vier jaar alle ‘undergraduate’ studenten op de campus

te huisvesten.

Voor deze huisvesting en om de campus van de universiteit meer

gezicht te geven zijn ambitieuze plannen in de maak. Het is de

bedoeling dat er tussen de Main Campus en de West Campus het

John Hancock Student Village verrijst, inclusief een nieuwe

centrale bibliotheek en diverse sportvoorzieningen. Dit nieuwe

hart van de Boston University is gedacht op de plek waar de

Massachusetts Turnpike de brugverbinding over de Charles River

kruist. Daarnaast wordt ingezet op het transformeren van de

stedelijke verbindingsweg, die het universiteitsterrein ontsluit en

doorkruist tot de boulevard. De Boston University zet naast

huisvesting vooral in op sportvoorzieningen voor studenten (o.a.

atletiek, ijshockey en diverse andere binnen- en buitensporten).

Door de gefragmenteerde bebouwing en door de doorsnijding met

verkeerswegen en openbaar vervoersverbindingen komen op dit

The Knuckle Commonwealth Avenue

Page 31: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

60

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

zijn tegenwoordig bestuurlijke en administratieve diensten van de

universiteit gehuisvest. Hier worden vooral de ceremoniële

bijeenkomsten gehouden. De gebouwen aan de Old Yard doen

verder dienst als huisvesting voor (een beperkt aantal) studenten.

De New Yard biedt minder het beeld van de traditionele campus,

maar heeft met de wereldberoemde Widener Library wel degelijk

een academische uitstraling. Ten noorden van de oorspronkelijke

campus komt men een mix aan klassieke gebouwen tegen (o.a.

Memorial Hall), maar ook nieuwbouw zoals het Science Center,

the Gund Hall en Sackler Museum. Deze collage van gebouwen

vormt een afwisselend stedenbouwkundig geheel ondanks de

architectonische verschillen tussen de traditionele en moderne

gebouwen.

De inrichting van de traditionele campus van Harvard University is

gericht op intensief ruimtegebruik, waarbij de meeste gebouwen

op wandelafstand van elkaar zijn gelegen. De campus heeft een

opvallende groene uitstraling en dat geldt ook voor de nabij-

gelegen Radcliffe Yard, de Cambridge Common en de Old Burial

Ground. Harvard University koestert het groene karakter van haar

campus. De link naar de groene kwaliteit van De Uithof ligt voor

de hand. Harvard legt bij de campusontwikkeling sterk de nadruk

op duurzaam verblijfsklimaat en bedrijfsvoering (zie ‘The Harvard

Green Initiative’).

Het belevenisaspect van de traditionele campus en omliggende

delen van Harvard University is groot. De universiteit investeert

veel in groenvoorzieningen, waterpartijen en aantrekkelijke

wandel- en fietsroutes. Het goederenvervoer wordt deels onder de

grond afgehandeld.

Widener Library Science Center

61uitgebreid, door de universiteit zelf en door externe partners

gefinancierd beurzenprogramma. Deze beleidsdoelstellingen zijn

we ook bij de andere bezochte Amerikaanse universiteiten tegen

gekomen. De Boston University neemt een duidelijke regierol met

betrekking tot de ‘cities’ of Boston, Cambridge en Brookline, de

Turnpike Authority en diverse andere organen binnen de staats- en

federale overheden en betrekt hen bij de realisering van het

nieuwe hart van de campus.

Harvard University

In tegenstelling tot Boston University is Harvard University een

schoolvoorbeeld van een traditionele campus. Het hart van de

universiteit, de Harvard Yard bestaat uit een Old Yard en een New

Yard. De Old Yard is een langwerpige rechthoek met in het midden

het bijna spreekwoordelijke groene gras. Aan de randen van de

yard staan respectabele universiteitsgebouwen. In deze gebouwen

Harvard, Old Yard

Page 32: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

6�veel Amerikanen hebben de universiteiten een nogal elitair

karakter. Of zoals een inleider tijdens onze reis zei: ‘Communities

don’t want universities’. Daarbij is vooral de (auto)verkeers-

aantrekkende werking van universiteiten en de uitdijende

parkeerproblematiek de bewoners een doorn in het oog. Een goede

verkeersafwikkeling en voldoende parkeerplaatsen nemen veel kou

uit de lucht. Verder is het er de universiteiten veel aan gelegen om

via uitgebreide ‘service programmes’ diensten aan te bieden aan

de lokale bevolking. Ook stelt men de aanwezige voorzieningen op

de campus (tegen betaling) open voor de lokale bevolking.

Dit kweekt goodwill onder de bevolking. Deze strategie kwamen

we in de meeste van de bezochte universiteiten tegen.

Zo op het eerste oog is de campusontwikkeling in Harvard een

eenzijdige aangelegenheid, althans op de traditionele Yard.

Het gaat meer om beleving dan om functionaliteit. Zoals vaak in

de beleveniseconomie levert de eerste aanblik echter een

vertekend beeld op. Belangrijke wetenschappelijke delen van

Harvard University, zoals de Business School en de Medical School,

bevinden zich buiten de traditionele campus, namelijk aan de over-

kant (de Bostonzijde) van de Charles Rivier. Hier in Allston heeft de

universiteit plannen om een nieuwe campus neer te zetten. In de

toekomst zullen hier de Harvard School of Public Health en de

School of Education worden gevestigd. Men grijpt bij deze

nieuwbouw dus terug op het vertrouwde campusconcept, maar

geeft daar wel een nieuwe betekenis aan. Zo denkt men aan

culturele voorzieningen zoals theaters en musea. Verder neemt

studentenhuisvesting in de plannen een belangrijke plaats in.

Harvard University streeft er naar om uiterlijk in �011 �0% van alle

‘graduate’ studenten te hebben gehuisvest op de (nieuwe) campus.

Met de nieuwe campus krijgt de campusontwikkeling op Harvard

een tweepolige ruimtelijke structuur. De traditionele campus

onderstreept de ‘branding’ van Harvard als meest reputatievolle

Amerikaanse universiteit (samen met Princeton en Yale).

De nieuwe campus is bedoeld om de status van Harvard als één

van de meest internationaal vooraanstaande wetenschappelijke

centra te behouden en daar waar mogelijk uit te breiden. Men zou

dit het tweesporenbeleid van Harvard University kunnen noemen.

Wellicht zouden we in Utrecht deze formule ook kunnen toe-

passen. De binnenstedelijke locaties (aan het Domplein en aan het

Janskerkhof) dragen dan de historische betekenis en academische

statuur van de Utrechtse Universiteit uit, terwijl De Uithof het

wetenschappelijke hart van de universiteit vertegenwoordigt.

Daarbij mag niet worden veronachtzaamd dat Harvard de

financiële middelen heeft om ontwikkelingsruimte te verwerven

tot een periode van vijftig jaar voordat deze werkelijk gebruikt

behoeft te worden.

Studentenhuisvesting Harvard University

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

De traditionele campus van Harvard biedt de ‘vertrouwdheid van

een dorp, de rust van een zonnig park en het respect voor de

majestueuze gebouwen’ zoals iemand op internet meldt. Harvard

University is, zeker op de zondag toen wij de campus bezochten,

een ware toeristische trekpleister. De mondiale toerist laaft zich

aan de grandeur van deze oudste Amerikaanse universiteit. Hier is

de internationale reputatie van de universiteit een bijna natuurlijk

gegeven, inclusief selectie aan de poort (slechts 1 op de 10

studenten die zich aanmelden wordt toegelaten). Officieel

selecteert de universiteit niet op behaalde cijfers, maar op de

maatschappelijke belangstelling van de aankomende student.

Al tijdens de middelbare schooltijd werkt de potentiële Harvard

student aan zijn of haar c.v. De aanstaande Harvard student moet

bovendien uitblinken in iets speciaals. Men is hier, naar eigen

zeggen, op zoek naar (toekomstige) persoonlijkheden. Een

interessant aspect van de procedure is dat alumni worden

ingeschakeld bij de selectiegesprekken. Zij zouden als ervarings-

deskundige goed kunnen beoordelen of iemand succesvol is op

Harvard.

Harvard University neemt een opvallende plaats in binnen de

typische ‘New England suburban’ bebouwing van de plaats

Cambridge. Cambridge mist de duidelijke stedelijke karakteristie-

ken van Boston. Als er al iets van een wensbeeld van ‘Harvard aan

de Vecht’ is, dan lijkt Breukelen als vestigingsplaats eerder een

referentiepunt dan de stad Utrecht. Zoals bekend is Nyenrode

Business University gevestigd in Breukelen, maar een vergelijking

van deze universiteit met Harvard gaat op vele punten mank.

Universiteiten in de Verenigde Staten zijn zich goed bewust van

eventuele sentimenten onder de lokale bevolking. In de ogen van

John Harvard Statue Harvard Square

6�

Page 33: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

6� 6�

Ray en Maria Stata Center (Frank Gehry)

Massachusetts Institute of Technology

Het Massachusetts Institute of Technology (MIT) is de derde

universiteit in Boston die we hebben bezocht. MIT zouden we in

Nederland een technische universiteit noemen, maar wel één met

een zeer gerenommeerde researchstatus. MIT is eigenlijk de

belangrijkste researchuniversiteit van de wereld.

MIT is oorspronkelijk in Boston ontstaan (in 1861) en in 1916

verplaatst naar Cambridge. Het ligt aan de noordoever van de

Charles River op een voormalige vuilstortplaats, recht tegenover

de Boston University (aan de zuidoever van de Charles River).

De traditionele vormen van de campus zijn goed terug te vinden in

de Great Dome en de Killian Court die uit deze begintijd van de

vestiging in Cambridge stammen. Langs de Killian Court staan

diverse grote, statige gebouwen waarin laboratoria zijn gevestigd

en die door hun karakteristieke beaux-art architectuur vooral

voornaamheid uitstralen.

School of Architecture

Kresge Auditorium, Eero Saarinen

Interieur ‘chapel’, sculptuur Harry Bertoia

Page 34: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

66

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

instituten niet samen, maar bestrijden zij elkaar. Ook de onaf-

hankelijke positie van de universiteit kan dan in het geding komen.

Er is een groeiende spanning tussen de op wetenschappelijk

onderzoek gerichte faculteiten en de meer commercieel ingestelde

en gesponsorde instituten. Niettemin is recent aangekondigd dat

bekende ‘global corporates’ zoals Nokia en Chevron forse bedra-

gen stoppen in lopende onderzoeksprogramma’s van instituten

aan het MIT. Interessant is het voorbeeld waarbij het bedrijf

Legatum maar liefst �0 miljoen dollars stopt in een initiatief om

het entrepreneurschip onder MIT studenten uit ontwikkelings-

landen te stimuleren.

Minder opvallend, maar qua totale financiële bijdrage vaak van

meer belang, zijn de sponsorbedragen van alumni. In de meeste

universiteitsgebouwen in Amerika komt men wel een plaquette

tegen waarop sponsoren met naam en het door hen geschonken

bedrag staan vermeld.

Hoewel, of misschien wel omdat, MIT in het teken staat van het

doen van internationaal aansprekende research heeft men oog

voor de belangen van studenten. Er zijn op MIT veel en uitstekende

voorzieningen voor studenten. De aanleiding hiervoor was

overigens minder positief. In de loop van de jaren negentig

kwamen er steeds meer negatieve berichten over drank- en

zelfmoordincidenten. Men heeft toen radicaal besloten om meer

aandacht te geven aan de infrastructuur voor studenten, mede

onder het motto dat voorzieningen vervreemding voorkomen.

Ten eerste heeft men vanaf het millennium extra geïnvesteerd in

nieuwe studentenhuisvesting. Naast de renovatie van het Baker

House (in �00�), is aan the Albany Street in �001 een industrieel

pakhuis uit 1890 opgeknapt en geschikt gemaakt voor behuizing en

‘visiting professors’. Daarnaast is �00� aan de Sidney and Pacific

Street een huisvestingscomplex voor 7�0 studenten gebouwd. Wij

hebben als groep Simmons Hall Dormitory bezocht (ontworpen

Stratton Student Center, MIT Interieur Simmons Hall

67Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog maakte MIT een sterke

groei door, mede vanwege de groei van de defensie-industrie

(koude oorlog). De oorspronkelijke campus werd daarom uit-

gebreid. Aan de beide zijden van de Massachusetts Avenue werden

nieuwe gebouwen neergezet, aan de oostzijde in veelal neo-

classicistische stijl en aan de westzijde in modernistische stijl.

In het laatste geval zijn de van oorsprong Finnen Alvar Aalto en

Eero Saarinen de belangrijkste architecten. Zij hadden ook

gedeeltelijke leeropdrachten aan MIT. Zo ontwierp Aalto onder

meer studentenhuisvesting in het Baker House (19�7, in �00�

uitgebreid gerenoveerd). Saarinen ontwierp een kapel en een

auditorium. Later hebben ook andere beroemde architecten hun

steentje bijgedragen aan de architectuur van de afzonderlijke

gebouwen op het MIT. Te denken valt aan de Amerikaanse

architect Pei (o.a. the Green Building; één van de weinig voorbeel-

den van echte hoogbouw op de MIT campus). Meer recente

voorbeelden zijn het Stata Center dat is ontworpen door Frank

Gehry en het Brain and Cognitive Sciences Complex ontworpen

door de Indiase architect Charles Correa. Dat beroemde architec-

ten niet altijd een garantie zijn voor doelmatige en duurzame

gebouwen blijkt uit de recente polemiek in krantenberichten over

de vele ondeugdelijkheden die het Stata Center nog steeds

vertoont. Ondanks een vorstelijk honorarium van 1� miljoen dollar

zou Gehry veel fouten hebben gemaakt waardoor het nu wemelt

van lekkages, scheuren in het amfitheater, schimmelaangroei en

ondeugdelijke afvoer van sneeuw en ijs van de daken. Het MIT

heeft tegen Gehry (en de aannemer; bouwkosten �00 miljoen

dollars) een rechtszaak aangespannen wegens ontwerp- en

constructiefouten.

De MIT campus bestaat uit een geheel van gebouwen die vanwege

de winterse kou grotendeels onderling met elkaar zijn verbonden.

Opvallend is dat de meeste gebouwen de naam dragen van

weldoeners die de bouw hebben gesponsord. Zo is the Green

Building genoemd naar de oprichter van Texas Instruments, het

Stata Center naar Ray en Maria Stata. Dit laatstgenoemde gebouw

is medegefinancierd door Bill Gates en Alex Dreyfoos. Andere ‘big

spenders’ die hun naam hebben verbonden aan gebouwen en de

daarin gehuisveste instituten zijn bijvoorbeeld Eli en Edythe Broad,

Lore Harp en Pat McGovern en Barbara en Jeffry Picower. Het is

een typisch Amerikaanse gewoonte dat private personen mee-

financieren aan de campusontwikkeling. In de ontwerpen leidt dat

tot geforceerd vormgegeven ‘naming opportunities’. De gulle gever

wordt beloond met een vleugel of een speciaal torentje. Er is op

MIT een discussie ontstaan over dit gebruik. Vooral als het gaat

om gesponsorde instituten die op een overlappend wetenschaps-

terrein werkzaam zijn, zoals op het gebied van de ‘life sciences’,

kan er ondoelmatige concurrentie tussen de instituten ontstaan.

Anders dan de campusgedachte veronderstelt, werken zulke

Verbindingsgang

Page 35: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

69

zeggen over welke bedrijven op dit deel van het ‘science park’

komen. De exploitatie is geheel in handen van projectontwikke-

laars. Dat ligt enigszins anders op het terrein van MIT, waar MIT

overigens zelf aan projectontwikkeling doet. Naast de private

financiering van gebouwen kocht MIT her en der gebouwen aan,

knapte die op en zette er gerenommeerde instituten in samen met

huisvesting voor commerciële bedrijven. Nu verkoopt de MIT deze

gebouwen op de vrije markt om vervolgens de winsten te herin-

vesteren in andere gebouwen op de campus. Op MIT draait de

geldmachine op volle toeren.

Bezoek aan Pittsburgh

De situatie in Pittsburgh (Pennsylvania) is geheel anders dan in

Boston (Massachusetts). Pittsburgh was lange tijd in de Verenigde

Staten hét centrum van de staalindustrie (US Steel) en van de

aluminium industrie (Alcoa) en de elektronica industrie (Westing-

house). Een echte fabriekstad dus. Maar in het begin van de jaren

tachtig werd de laatste staalfabriek en aluminiumfabriek gesloten.

De stad is sindsdien bezig met een, op onderdelen moeizaam

verlopend economisch herstructureringsproces. De stad Pittsburgh

zelf is ongeveer half zo groot als Boston (�10.000 inwoners, iets

meer dan de stad Utrecht) en ligt in een agglomeratie van �,�

miljoen inwoners (ongeveer � keer zo veel als in het stadsgewest

Utrecht).

Ondanks, of misschien wel dankzij, haar industriële verleden heeft

de stad al vroeg voorgesorteerd op de kenniseconomie. Ook in de

industriële bloeitijd waren ‘venture capitalists’ van belang, zoals in

Pittsburgh de plaatselijke Mellon familie. Bovendien was het R&D

centrum van het Mellon Institute in de jaren vijftig een voorbeeld

voor andere regio’s in de Verenigde Staten om technologie en

kennis van het bedrijfsleven op een hoger plan te krijgen.

University versus Science Park Central Business District Pittsburgh

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

door de Amerikaanse architect Steven Holl, opgeleverd in �00�).

Dit is een opvallend gebouw, met veel vrije vormen en uitnodigend

voor een intensief sociaal verkeer tussen de bewoners. In aandacht

voor duurzaamheid en detaillering past De Bisschoppen in

De Uithof in dezelfde kwaliteitsrange. Ook in dit complex is er naast

huisvesting voor studenten ruimte voor ‘visiting professors’.

Deze huisvestingsmogelijkheid vormt dus een campuselement,

namelijk in het bouwen aan kansen voor academische uitwisseling

en contact.

Het Stratton Student Center is een tweede noemenswaardig

initiatief. Dit is een uitgebreid servicecentrum voor studenten

waarin naast podia en veel vergaderruimtes ook � ‘dinerrooms’

zijn, diverse speelruimten, winkels en dienstverleners zoals

kappers, ‘cleaners’, postkantoor en banken. Alle studentenorgani-

saties zijn hier gehuisvest. De formule van dit Students Center is

grotendeels vraaggericht. Studenten stellen zelf het culturele

programma samen, zij kunnen elektronisch aanvragen om gebruik

te mogen maken van de ruimte en daaraan zijn geen kosten

verbonden. In architectonisch opzicht is het opvallend dat het

Student Center geen spectaculaire vormgeving heeft. Het lijkt

meer een functionele Bijenkorf. Het voorziet in een grote behoefte

onder de op MIT woonachtige studentenpopulatie.

Een derde initiatief op MIT is het Zesiger Sport and Fitness Center.

Rondom een �0 meter zwembad dat aan de Olympische eisen

voldoet is een geheel van allerlei sportieve oefenruimten gemaakt.

Al deze voorzieningen in zowel het Student Center als in het Sport

Center zijn �� uur per dag en 7 dagen in de week open. Dit draagt

sterk bij aan een ‘community’ die zich niet laat vangen in een van

9 tot � cultuur. De studenten die wij spraken op MIT waren

enthousiast en trots dat zij hier mochten studeren.

Speciale aandacht verdient ook de bedrijfshuisvesting bij MIT.

MIT grenst aan de noordkant aan een bestaand bedrijfsterrein.

Dit bedrijfsterrein was er eerder dan MIT en heeft onder invloed

van MIT een bijna spontane herstructurering ondergaan.

MIT functioneert als een magneet op allerlei high tech bedrijven,

zowel in computer engineering als ‘life sciences’. Deze herstructu-

rering loopt geheel over een vrije vastgoedmarkt, dat wil zeggen

zonder bemoeienis van MIT. Zo heeft MIT bijvoorbeeld niets te

Stratton Student Center

Zesiger Sports & Fitness Center

68

Page 36: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

70

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

College of Computer Sciences zijn de speerpunten van de universi-

teit. De Carnegie Mellon University presenteert zichzelf als een

internationale universiteit met eigen vestigingen aan de West

Coast van de Verenigde Staten en in New York (Wall Street),

in Portugal en Griekenland, in Qatar, in Zuid-Korea, Japan en

Australië. De Carnegie Mellon University is één van de drie

universiteiten in Pittsburgh. De lokale Duquesne University heeft

zich gespecialiseerd op ‘Law’ en de University of Pittsburgh op

‘Medical Sciences’. Er is kortom enige arbeidsdeling en specialisa-

tie tussen de drie universiteiten in Pittsburgh.

De campus van de Carnegie Mellon University is �� hectare groot

en valt op door een grote, L-vormige groene ruimte (‘the Cut’ plus

‘the Mall’). De universiteit ligt op een heuvelachtig terrein, en

‘the Cut’ is eerst opgevuld totdat het op hetzelfde niveau lag als

‘the Mall’. Hierdoor is een imposante openbare ruimte ontstaan

met een hoge verblijfskwaliteit. Het is met recht de centrale

ontmoetingsruimte van de universiteit. Langs de randen van de

campus staan gebouwen uit verschillende bouwperioden.

Walking to the Sky (Jonathan Borofsky)

71Richard Florida, de bedenker van het begrip creatieve klasse, was

jarenlang als stedelijk onderzoeker verbonden aan de plaatselijke

Carnegie Mellon University. In zijn boek ‘The Rise of the Creative

Class’ (�00�) doet hij kritisch verslag over het economische

transformatieproces in Pittsburgh. De stad blinkt daarentegen wel

uit in de aanwezigheid van enkele technische universiteiten van

wereldklasse en ook door het zeer aantrekkelijke groene en

natuurlijke leefklimaat. In �007 (en 198�) werd de stad uitgeroepen

tot de meest aangename woonstad van de Verenigde Staten.

Niettemin constateert Florida dat nog steeds jaarlijks meer

kenniswerkers de stad verlaten dan er komen wonen, dat

Pittsburgh één van de Amerikaanse steden is met de laagste

economische groeicijfers en dat er geen levendige creatieve sfeer is

te bekennen. Hij wijdt dat aan de lokale geschiedenis, cultuur en

mentaliteit. Tijdens de industriële periode was vooral het groot-

kapitaal in de stad aan zet. En nog steeds valt de (binnen)stad op

door de aanwezigheid van een imposante verzameling van vooral

hoofdkantoren (zeker als men van de zuidzijde via een tunnel

vanaf ‘Highway’ �79 nadert, zoals wij dat deden). Pittsburgh is

echter onderbedeeld wat betreft kleine, creatieve ondernemingen.

De conservatief ingestelde zakelijke elite is volgens Florida niet erg

gericht op bevordering van innovatief ‘entrepreneurship’. Verder is

de creatieve sector in de stad verdeeld over allerlei afzonderlijke

enclaves. Florida spreekt in dit verband van ‘balkanisering’.

Kortom, er loopt in de stad een grote scheidslijn door de lokale

economie. Fysiek komt dit tot uiting door enerzijds een ‘corporate-

centered downtown’ met een gigantisch ‘retail mall’ (aan de

oevers van Monongahela River die door Pittsbrugh loopt) en ander-

zijds verspreid liggende, kleinschalige creatieve initiatieven, zoals

het Andy Warhol Museum en the Mattres Factory.

Toch is Richard Florida hoopvol gestemd over de toekomst van

Pittsburgh. De inkomensgroei in de stad behoort tot de hoogste

van de Verenigde Staten. Onderwijs, high tech en gezondheidszorg

zijn nu de belangrijkste werkgelegenheidssectoren van de stad.

De University of Pittsburgh is de grootste werkgever in de stad

(evenals overigens de UU in de stad Utrecht). Ook politiek is de

stemming omgeslagen. De burgemeester van Pittsburgh is een

warm pleitbezorger van wat de New Idea Factory wordt genoemd,

een breed forum voor ontwikkelingsstrategieën in de stad.

Pittsburgh ontwikkelt zich dus langzaam tot een creatieve stad van

enige betekenis.

Carnegie Mellon University

De Carnegie Mellon University is in 1900 door de van oorspong

Schotse (staal)-industrieel Carnegie gesticht als de Carnegie

Technical School. In zijn huidige vorm is het in 1967 ontstaan door

een fusie met het Mellon College of Sciences. Ook deze universiteit

is, evenals de drie in Boston bezochte universiteiten, een private

onderwijsinstelling met circa �.�00 ‘undergraduate students’ en

�.�00 ‘graduate students’. De universiteit bestaat uit zeven

colleges, waaronder een College of Fine Arts en een College of

Humanities and Social Sciences. Het College of Engineering en het

The Mall

Page 37: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

7� 7�dit bedrijf al na enige tijd is vertrokken naar Boston, waar men

volgens Lycos zowel in financiële als in creatieve zin een meer

aantrekkelijke omgeving meende te vinden. In de buurt van het

gememoreerde complex zijn in de afgelopen jaren bedrijfsvestigin-

gen gerealiseerd, waarin vooraanstaande IT-bedrijven ‘on campus’

gekomen zijn. Carnegie Mellon’s Collaborative Innovation Center,

een bedrijfsverzamelgebouw van ca. 1�.000 m�, heeft o.a. Apple en

Intel als huurders, terwijl Google inmiddels een eigen vestiging van

ongeveer �.000 m� heeft gebouwd. In november �006 is men

gestart men �0 mensen, maar in de komende jaren wil Google

Pittsburgh groeien tot 100 ‘hightech’ banen. Deze bedrijven willen

graag meefinancieren zodat men in de toekomst op de eerste rij zit

om jong talent in de ‘computer sciences’ te scouten.

De nieuwbouwplannen in Hillside staan in het teken van studen-

tenhuisvesting. Op dit moment is slechts �0% van de 10.000

studenten gehuisvest op de campus. De universiteit wil dit aantal

verhogen om de levendigheid van de campus te vergroten.

Overigens is met die levendigheid weinig mis. Naast de goed

bezochte en uitgebreide sportvoorzieningen zijn er diverse

restaurants op de campus. De universiteitsbibliotheek is een

belangrijke ontmoetingsplaats; de inrichting van de bibliotheek is

ook op deze sociale functie afgestemd. Het restaurant van de

bibliotheek was dan ook drukbezocht.

Café-restaurant op de campus

Zo is aan ‘the Cut’ en ‘the Mall’ het vooroorlogse classicisme goed

vertegenwoordigd. Veel van deze gebouwen zijn uitvoerig

gerenoveerd. De openbare ruimte is opgefleurd met moderne

beeldhouwkunst. Op de andere delen van de campus komt men

gebouwen uit de tijd van het naoorlogse modernisme en het

huidige (post) modernisme tegen.

De Carnegie Mellon University kampt in stedenbouwkundig

opzicht met drie problemen. Ten eerste met het geaccidenteerde

gebied, waardoor bouwen relatief duur is. Ten tweede met de

aanwezigheid van de drukke Forbesstreet als barrière tussen het

oude universitaire gebied en de uitbreidingsmogelijkheden in

noordelijke richting. De strategie voor het omgaan met dat

probleem is het maken van een nieuwe as voor langzaam verkeer

over het oude terrein die maar op enkele plaatsen de Forbesstreet

hoeft te kruisen. Wat strategisch de nadruk verlegt van ‘ontsluiting

centraal’ naar ‘verblijfsklimaat centraal’. Ten derde kampt de

universiteit met een gebrek aan uitbreidingsruimte. ‘The Cut’ en

‘the Mall’ moeten volgens de plannen grotendeels onaangetast

blijven, evenals het grootste deel van de sportvoorzieningen

(waaronder een waar atletiekstadion) in the East Campus.

In zuidelijke richting liggen parken waar de universiteit niets te

zoeken heeft, maar die wel bijdragen aan het prettige verblijfs-

klimaat op de campus. De nadruk van de bouwactiviteiten ligt dan

ook in noord (Craig Street area, North of Forbes) en zuidoost

(Hillside), maar ook direct westelijk van de Cut (West Campus).

In dit deel van de campus bouwt men momenteel aan een 100

miljoen dollar project voor het School of Computer Science

Complex. Dit project heeft als toevoeging ook de naam Gates

Center gekregen, omdat the Bill Gates Foundation een bijdrage van

�0 miljoen aan de bouw ervan heeft gefourneerd. Dit project past

goed in de strategie van de Carnegie Mellon University om zich te

profileren op ‘Computer Sciences’. Eén van de wapenfeiten is dat

de universiteit in de jaren tachtig het bekende IT bedrijf Lycos als

spin off heeft voortgebracht. Richard Florida weet te vertellen dat

Plankaart nieuwbouw

Opening Gates Center

Page 38: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

7�Bezoek aan Toronto

Toronto kent vier universiteiten, waarvan de University of Toronto

verreweg de grootste is. Het is ook de oudste universiteit (18�7).

Hoewel deze universiteit niet in het reisprogramma was opgeno-

men, heeft een deel van de groep de campus wel bezocht. Verder

is een bezoek gebracht aan het Ontario College of Art en de vrij

jonge Ryerson University (19�8). De York University in Toronto is

niet door ons bezocht.

Evenals Boston is Toronto een welvarende stad. Het is het

belangrijkste financieel-economische centrum van Canada, een

stad met veel bijzondere architectuur en veel groenelementen.

Het is met een inwonertal van �,� miljoen de in omvang vijfde stad

van Noord-Amerika. In de totale agglomeratie wonen �,� miljoen

inwoners. Uit onderzoek van Richard Florida en Meric Gertler (van

de University of Toronto) blijkt dat Canadese steden zoals

Vancouver en Toronto geduchte concurrenten zijn van de leidende

creatieve steden in de Verenigde Staten (San Fransisco, Boston en

Seattle). Dat heeft te maken met de lokale tolerante cultuur

(Canadese steden staan open voor buitenlandse immigranten,

waaronder die uit de Verenigde Staten), maar ook met de lokaal

sterke concentraties aan high tech bedrijven (Florida & Gertler

�00�). Bovendien heeft Toronto zo langzamerhand een inter-

nationaal leidende positie in de filmproductie en design industrie.

Het is een echt culturele creatieve stad van internationale allure.

University of Toronto

Deze universiteit bestaat uit een conglomeraat van aparte

universiteiten, faculteiten en colleges. Het gaat in feite om drie

campussen, die van Mississauga, Scarborough en (de grootste)

St. George. Elk van die campussen vormt een eigen universiteit-

complex, inclusief onderwijs en research instellingen en bij-

behorende voorzieningen. De Mississauga campus ligt ongeveer

�0 kilometer van downtown Toronto. Het is een campus met

ongeveer 10.000 studenten die er studeren om een ‘bachelor

degree’ te halen in één van 1�0 aangeboden programma’s. Het gaat

om programma’s in Art, Drama, Education, Chemical & Physical

Science, Commerce & Management, Computer Science, Forensic

Science, Life Science, Psychology and Social Sciences. Dit zijn

vooral toegepaste vakken. In Nederland zou men de onderwijs-

instelling aan deze campus dan ook een hogeschool noemen.

Het Nederlandse onderscheid tussen hogescholen en universitei-

ten kent men in Canada niet. De campus van Mississauga is een

kleinschalig geheel midden in een beschermd natuurgebied. Er zijn

diverse sportfaciliteiten en culturele voorzieningen (eigen

bibliotheek, theater etc). Er wonen ongeveer 1.�00 studenten op de

campus, waarvan �00 eerstejaars.

Scarborough biedt een scala aan bachelorstudies. De campus ligt

aan de buitenkant van de stad Toronto (nu �0 km. ten oosten van

de binnenstad). De omvang is vergelijkbaar met de Mississauga

University (10.000 studenten). Het is een moderne universiteit met

recente gebouwen. Men adverteert vooral met Co-op programma’s

en degrees, dat wil zeggen de combinatie van voornamelijk alfa en

gamma studies enerzijds en meer natuurwetenschappelijke en

commerciële studies anderzijds. Er is voldoende studentenhuis-

vesting op de campus om aan alle eerste jaarsstudenten te

garanderen dat zij er kunnen wonen.

De St. George universiteit/campus is de grootste van de drie (ruim

70.000 studenten waarvan ruim �0.000 op de St. George campus)

en gevestigd in de binnenstad van Toronto. De grootste faculteit is

die van Art & Science (circa �7.000 studenten). Hierin zijn alle

wetenschappelijk bachelorstudies verenigd. Dat geeft maximale

keuze en combineermogelijkheden aan studenten. Men studeert

uiteindelijk na een vierjarige opleiding af in een ‘bachelor degree’

(in art, science or commerce). Dat is dus één jaar langer dan de

bachelorstudies aan de Nederlandse universiteiten. Daarna kan

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Central Business District Toronto

7�

Page 39: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

76 77

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

‘graduate studies’ aan, namelijk ‘Communication and Culture’,

‘Spatial Analysis’ en ‘Environmental Applied Sciences and Manage-

ment’ (in totaal �� programma’s). Er studeren circa ��.000

studenten; het overgrote deel van hen is ‘undergraduate student’.

De Ryerson University is een typische stadsuniversiteit aan de rand

van het Central Business District van Toronto. In vergelijking tot de

St. George campus van de University of Toronto en de Keel Campus

van de York University heeft Ryerson University een erg compacte

campus. Dit is een eufemisme, want de universiteit heeft eigenlijk

een chronisch ruimtegebrek. De Ryerson University beschikt over

slechts tweederde van de ruimte die men gezien het aantal

studenten nodig heeft. Dit is des te meer een nadeel, omdat het

een ambitieuze universiteit is die tot de beste van Canada wil

behoren. Ryerson werkt dan ook sterk aan haar academische

reputatie, zowel door de uitbreiding van het aantal master studies

als door de professionalisering van de faculteiten en de stimulering

van wetenschappelijk research. Naar Nederlandse maatstaven is

Ryerson een ambitieuze hogeschool die de status van een universi-

teit wil bereiken. De inrichting van de campus maakt onderdeel uit

van die strategie.

Ondanks het chronische ruimtegebrek heeft de Ryerson University

besloten om op de huidige standplaats te blijven zitten en niet

naar buiten de binnenstad te verhuizen. Omdat er maar weinig

ruimte is en de universiteit behoefte heeft aan �00.000 vierkante

‘feet’ (�6.�00 m�) collegeruimte en ��0.000 vierkante ‘feet’

(��.000 m�) bibliotheek en studieruimte, moet men de oplossingen

zoeken in intensiever ruimtegebruik. In de praktijk betekent dat

meer hoogbouw. Ook moeten er meer studentenwoningen komen.

Nu zijn er op de campus drie complexen (Pitman Hall ��0

woningen, International Living and Learning Center ��0 woningen

en O’Keefe House �� kamers), maar er zijn plannen voor �.000

extra studentenwoningen.

Inmiddels is de nieuwbouw van de Business Management Faculty

Ryerson University Shortcomings

men een vervolgstudie doen voor een doctor of ‘master degree’ bij

één van de 80 departementen van de universiteit (‘graduate

studies’). Daarnaast zijn er allerlei ‘professional programs’, zoals

voor dokter, apotheker, tandarts, verpleegkundige, advocaat,

architect, communicatie, educatie, informatie, management,

therapie, sociaal werk, dominee etc. Ook die worden vanuit de

faculteiten aangeboden.

Alle faculteiten zijn gevestigd op een bijna ongebreidelde campus

met centrale ‘greens’ in een groene, parkachtige setting. Veel

studenten wonen op de campus. De universiteit is gevestigd op

eigen terrein. Het is een soort stad in de stad en goed aangesloten

op de binnenstedelijke omgeving. Interessant punt is dat alle

studenten aan de Faculty of Arts & Science zich in het begin van de

studie moeten inschrijven voor één van de zeven colleges van de

universiteit. De studenten maken daarvoor een rangorde van de

colleges en via een computersysteem wordt dan de meest met de

voorkeuren van de studenten overeenkomstige verdeling gemaakt.

De colleges bieden studenten huisvesting en allerlei sociale

voorzieningen zoals oefenruimtes, studeerruimtes en gezamenlijke

eetzalen. De studenten kunnen in de loop van de studie ervoor

kiezen om buiten het collegesysteem zelfstandig te gaan wonen.

De campus heeft door de grote omvang en de decentrale organisa-

tie van de colleges, de faculteiten en de departementen een nogal

afstandelijk karakter.

Ryerson University

De Ryerson University is één van de jongste, maar ook één van de

grootste universiteiten van Canada. De universiteit is in 19�8

opgericht als het Ryerson Institute of Technology (vooral design en

business management, later ook architectuur en communicatie &

journalistiek) en kreeg in 199� de status van een universiteit.

In tegenstelling tot de meeste van de andere bezochte campussen

is het een publieke universiteit. Sinds �000 biedt Ryerson drie

University of Toronto

Trinity College

Page 40: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

79

Oudenoord. Kernpunt van de strategie en expliciet doel is dat men

de eigen ambities als universiteit/hogeschool koppelt aan de

revitalisering van de binnenstad. Men ziet dat als een combinatie

van een eigen belang en een stedelijk belang. Dat is ook de reden

om niet naar een perifeer gelegen en goedkopere locatie met meer

ruimte te verhuizen maar de krapte van de huidige, dure locatie

voor lief te nemen. Bij Ryerson probeert men twee vliegen in één

klap te slaan. Men is daarbij overigens volstrekt duidelijk over de

eigen verlangens en houdt daar strikt aan vast. Er kan bij andere

partijen en bewoners in de stad geen misverstand over bestaan

wat de universiteit wil.

Men wil:

- Het historische hart van de campus (Quad and Kerry Hall)

beter zichtbaar en toegankelijk maken (reputatie).

- Aansprekende nieuwbouw (hoogbouw) realiseren zodat wordt

voldaan aan de hoge standaarden van een moderne universiteit

in combinatie met opvallende visuele elementen (identiteit).

- Het aantal studentenwoningen vergroten op of in directe

nabijheid van de campus (‘community building’).

- Omliggende straten opknappen zodat een zo goed mogelijke

verbinding ontstaat tussen de binnenstad en de campus

(integratie).

- Zo veel mogelijk betrekken van de omliggende buurten bij de

campusontwikkeling (incl. voorzieningen) van de universiteit

(invitatie).

- Zo veel mogelijk realiseren van hoogwaardige vormgeving

(design) en omgevingskwaliteit (duurzaamheid).

Urban campus Urban campus

.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

en het George Vari Engineering and Computing Centre gereali-

seerd. Vooral dit laatste gebouw is een technologisch hoogstandje

(totale kosten 7� miljoen Canadese dollars; de Canadese dollar is

tegenwoordig net iets meer waard dan de Amerikaanse dollar).

Het is daarmee het duurste universiteitsgebouw van Canada.

De ambities van Ryerson reiken echter verder dan deze twee

gebouwen. Men heeft een Masterplan voor de verdere uit-

breidingen opgesteld. De werkwijze van Ryerson University is

leerzaam in verband met de binnenstedelijke plannen van de UU

bij het Janskerkshof - de Drift en ook voor de HU plannen op de

Ted Rogers School of Management

78

Page 41: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

80

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Ontario College of Art & Design

Dit is de oudste universiteit voor kunst en design van Canada.

Ook deze universiteit ligt aan de rand van de binnenstad van

Toronto (meer aan de noordelijke kant van de binnenstad).

De universiteit bestaat uit zes gebouwen en heeft nauwelijks een

campus in de traditionele zin van het woord. De universiteit heeft

er een spectaculair hoofdgebouw neergezet (het Sharp Center of

Design ontworpen door Alsop Design). Het verassende van het

gebouw is dat het als een soort tafel over de buitenruimte

(Buttersfield Park) heen gebouwd is. Deze keuze is de resultante

van het ontwerpproces waarvoor men met Alsop koos. Buttersfield

Sharp Center of Design

81Deze doelstellingen zijn uitgewerkt in het genoemde masterplan.

Het plan is opgesteld door een consortium van vier private

partijen. Door studenten van Ryerson University zelf zijn in het

kader van hun studie allerlei suggesties gedaan en deze zijn door

het consortium zoveel mogelijk opgenomen in het uiteindelijke

plan. Vervolgens is de Ryerson University de boer opgegaan met

het plan. Men heeft niet alleen contact gezocht met de lokale

autoriteiten en private partijen, maar ook met allerlei omwonen-

den en andere belangstellenden door een reeks van meer dan

��0 bijeenkomsten te organiseren. Op deze wijze verkreeg men

draagvlak voor de eigen plannen. Men behoefde geen gebruik te

maken van het recht tot onteigening waarover deze universiteit

curieus genoeg beschikt. De Ryerson University vindt het een

voordeel dat men als instelling een voordeur heeft in de binnen-

stad. De universiteit positioneert zich als een echte stadsuniversi-

teit. Men levert zelf een bijdrage aan de revitalisering van de

binnenstad. Zo staat in het kader van de revitalisering tegenover

het hoofdgebouw van Ryerson een nieuw ‘retail’ en amusement-

centrum plus parkeergarage. Uiteraard maakt Ryerson University

ook gebruik van die parkeergarage en heeft zelfs een lange termijn

perspectief op hergebruik en reconstructie. Maar dat geldt

eveneens voor het bioscoopcomplex in dit centrum, dat overdag

dienst doet als onderwijsruimte met verschillende collegezalen en

waarvoor een langdurig ‘commitment’ is aangegaan. De planning

van de universiteit staat in het teken van het entameren van

dubbel ruimtegebruik als middel om het ruimtegebruik te

intensiveren. Daarnaast is men voorstander van het aangaan van

lange termijn ‘commitments’. De planning van de universiteit

biedt perspectieven voor duurzame oplossingen. Een ander aspect

van deze planning betreft sociale leefbaarheid. Een voorbeeld is dat

vroegere achterafstraatjes zijn opgeknapt. Zij functioneren nu als

doorgaande voetgangersroutes. Interessant hierbij is de positie van

de gemeente die vanuit gedeeld belang besloten heeft om de

onderhoud- en beheerkosten te dragen. Dit is de leefbaarheid van

het gebied ten goede gekomen. Het uiteindelijke doel is om de

universiteitscampus niet af te sluiten van de binnenstad, maar

juist door er een ‘gateway to an urban campus’ van te maken die

de vitaliteit van de binnenstad ondersteunt.

Multifunctioneel gebruik Studentenwoningen ‘for rent’

Page 42: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

8�

........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

industrie- en handelssteden van de Verenigde Staten. Chicago was

in die tijd vooral bekend vanwege de concentratie van slachterijen.

In 1871 werd de stad getroffen door een grote brand die feitelijk de

gehele stad in de as legde. Daarna is de stad in een nog snellere

tijd weer opgebouwd, met als heel bijzondere kwaliteit het open

en groen houden van een brede strook langs de oever van het

Michiganmeer. Zo werd er al in 189� een wereldtentoonstelling

gehouden. Door de snelle industrialisatie en urbanisatie was

Chicago een bron van sociale onlusten. Zo vindt de traditionele

1 mei viering haar oorspong in de demonstraties van arbeiders in

Central Business District Chicago

8�Park was een sociaal onveilig en ‘substandard’ stukje openbare

ruimte dat verder achter het nieuwbouwprogramma dreigde te

worden opgesloten. Door te kiezen voor een architect die de

dialoog niet alleen met de opdrachtgever, maar ook met de

stedelijke omgeving aanging, ontstond een bouwvolume dat

verheven werd boven de bestaande bebouwing (de huurders van

de bovenverdiepingen aan de overzijde van de straat kunnen er

onderdoor kijken) en op gekleurde kolommen werd geplaatst.

Hierdoor blijft het maaiveld open en ontstaan er aantrekkelijke

voetgangersroutes. Dit park(je) krijgt daardoor toch een belang-

rijke ontmoetingsfunctie. Zo kan men ook op een moderne manier

en in een stedelijke omgeving een campus gestalte geven. De

universiteit hecht niet alleen zelf aan de groene ruimte, maar heeft

bij haar ontwikkeling op deze plek het park ook ingezet als

kwaliteit voor de omgeving.

De universiteit heeft met het betrekken van die omgeving bij haar

plannen zelf de sleutel in handen die heeft geleid tot de oplossing

van haar ruimtelijke problemen. Dit heeft geleid tot een spectacu-

lair succes. Het gebouw valt van binnen op door de ruime

klaslokalen en studieruimtes. Men is er in geslaagd om een rustige,

informele leeromgeving vorm te geven. De onderwijsruimten zijn

open en doorzichtig zonder dat dit tot onderlinge verstoringen

leidt. Een genot om te werken, voor zowel student als docent.

Bezoek aan Chicago

Chicago is qua inwonertal (�,9 miljoen in de stad, 9 miljoen in de

agglomeratie) de derde stad van de Verenigde Staten (na New York

en Los Angeles). Het is alleen al door haar omvang onvergelijkbaar

met Utrecht of met welke Nederlandse stad dan ook. Chicago is

een ‘global city’ en is in de Europese context uitsluitend te

vergelijken met Londen of Parijs.

Chicago is eigenlijk een jonge stad, want het werd pas in 18��

gesticht. Het groeide als havenplaats (kanaalverbinding tussen het

Michiganmeer en de rivier de Mississippi) en als belangrijkste

spoorwegknooppunt in korte tijd uit tot één van de grootste

De campus (Butterfield Park)

informele leeromgeving

Page 43: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

8� 8�legger van de transactiekostentheorie), de evolutionair econoom

Joseph Schumpeter (‘creatieve destructie’), James Hackman

(arbeidseconoom, gespecialiseerd in selectieprocessen op de

arbeidsmarkt) en Robert Fogel (historisch econoom). Al deze

mensen ontvingen een Nobelprijs voor de economie. Maar ook in

de natuurwetenschappen blinkt de University of Chicago uit.

Zo was de grondlegger van het Amerikaanse nucleaire project dat

tot de atoombom leidde, Enrico Fermi, hoogleraar aan de

University of Chicago. Kortom, deze universiteit heeft een lange

geschiedenis als één van de meest hoogaangeschreven weten-

schappelijke universiteiten in de wereld (in totaal 80 Nobelprijs-

winnaars). De universiteit heeft deze excellente positie tot op de

dag van vandaag weten te behouden.

University of Chicago

Chicago voor de invoering van de achturige werkdag. Verder was

de stad bekend als centrum van de georganiseerde criminaliteit en

als bakermat van de Amerikaanse jazzmuziek. Chicago is minder

bekend als creatieve kennisstad. Door de omvang van de stad en

door de dominantie van industrie en handel komt dit aspect

minder goed uit de verf. In de lijstjes van Richard Florida (�00�)

van creatieve steden in de Verenigde Staten staat Chicago bijna

nooit in de top 10, met uitzondering van de concentratie aan high

tech bedrijven en als ‘melting pot’ van immigranten (plaats 7).

Dit laat onverlet dat in absolute zin Chicago een belangrijke

kennisstad is. We hebben in Chicago twee campussen bezocht,

namelijk die van de University of Chicago en van het Illinois

Institute of Technology. Dit zijn twee beroemde universiteiten,

maar wel om verschillende redenen.

University of Chicago

Ook de University of Chicago is een private universiteit. Zij is in

1890 opgericht vanuit de Baptisten gemeenschap en groot

geworden dankzij de financiële ondersteuning van de bekende olie-

industrieel John D. Rockefeller. Hij noemde deze universiteit ooit

de beste investering van zijn leven. Ondanks de religieuze achter-

grond heerste op de University of Chicago vanaf het begin een

liberale academische geest. Het was een bron van vernieuwing in

de Amerikaanse universitaire wereld, waarbij allerlei nieuwe

onderwijsmethoden werden geïntroduceerd (zoals multidiscipli-

naire scholing, nadruk op ‘active learning’ e.d.).

De University of Chicago heeft veel beroemde wetenschappers

voortgebracht. Zo hadden de bekende sociologen Robert Park en

Ernest Burgess (sociale ecologie van de stad) een positie aan de

University of Chicago, maar ook de beroemde sociaal politicologe

Hannah Arendt. Verder is vooral de economische faculteit

wereldberoemd door namen als Milton Frieman (kampioen van de

neo-klassieke aanbodeconomie), George Stigler (grondlegger van

de wetenschap over informatie en marktwerking),

Gary Becker (die zelfs huwelijksgeluk via een prijsmodel kan

verklaren), Robert Lucas (criticus van de macro economische

beleidsopvatting en pleitbezorger van de micro economische,

actorgerichte aanpak in beleid), Ronald Coase (auteur van de

klassieker ‘The Nature of the Firm’ en daarmee indirect grond-

Andy’s Jazz club

Page 44: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

87de gebouwen voor de professionele studies.

Hoewel de gebouwen op de campus voor het merendeel in een

neogotische en een art deco bouwstijl zijn opgetrokken staan er

ook nieuwere gebouwen, ontworpen door onder anderen Eero

Saarinnen, Ludwig Mies van der Rohe en Frank Lloyd Wright.

De brutale variant van de modernistische architectuur van na de

Tweede Wereldoorlog is grotendeels aan de University of Chicago

voorbij gegaan.

De campus is ontworpen op basis van een masterplan. Door het

vele groen en de neogotische gebouwen doet de campus erg

denken aan de (lichtende) voorbeelden van Engelse universiteiten

zoals in Oxford en Cambridge. Dit geldt vooral voor de gebouwen

gelegen aan de Quadrangles. Ook in organisatorische zin heeft

men zich laten inspireren door de Engelse voorbeelden. Zo heeft

men op de campus het collegesysteem overgenomen (zie ook het

voorbeeld van de University of Toronto).

De vergelijking met Engelse universiteiten is overigens een teer

punt in Chicago. Men wijst graag op de verschillen, zoals bijvoor-

beeld het veel sterkere arbeidsethos aan de Amerikaanse universi-

teiten en het veel bredere Amerikaanse onderwijssysteem.

Het onderwijs aan de University of Chicago is georganiseerd langs

drie lijnen:

- Colleges voor ‘undergraduate’ studenten met in totaal �.800

studenten verdeeld over vijf disciplinair ingerichte colleges

zoals biologie, geesteswetenschappen, natuurwetenschappen,

sociale wetenschappen en ‘new collegiate’.

- ‘Professional schools’ met in totaal �.�00 studenten wederom

disciplinair verdeeld over theologie, business, public studies,

recht, medicijnen en ‘social service administration’.

- ‘Graduate schools’ met in totaal �.800 studenten ingedeeld in

biologie, natuurwetenschappen, geesteswetenschappen en

sociale wetenschappen.

Daarnaast wijst men er in Chicago op dat de Amerikaanse

campusuniversiteit niet zoals in Engeland een verzamelplaats is

van denkende filosofen afkomstig uit de Britse ‘upper-class’, maar

van praktisch ingestelde mensen van ‘all over the world’.

Hier komt men dus weer de internationale ambitie tegen van de

Amerikaanse universiteiten. De campus herbergt verschillende

voorzieningen, waaronder een heus atletiek stadion, een American

‘football’ stadion, een universiteitstheater, een bioscoop, een eigen

radiostation, diverse winkels en coffeeshops.

Men is op dit moment aan de University of Chicago bezig met een

reeks bouwprojecten die tot doel hebben:

- De cultuurhistorische gebouwen en de botanische tuin in het

centrale deel van de Quadrangles te renoveren en daarmee de

identiteit van de traditionele campus nog beter tot zijn recht te

laten komen.

- Het parkachtige karakter van de Midway te accentueren

(groenvoorzieningen).

- In het zuidelijke deel van de campus extra nieuwe studenten-

huisvesting te realiseren (811 studenten) gekoppeld aan

eetvoorzieningen (‘dining room’) en winkels (‘retail’) in het

nieuwe gebouw en een nieuwe parkeergarage (1.000 extra

parkeerplaatsen) gekoppeld aan nieuwe behuizing van de

universiteitspolitie. De renovatie van de ‘Law School’ is gericht

op verbetering van de studentenservices. Verder wordt een

bestaand gebouw gerenoveerd tot een bedrijfsverzamelgebouw

waarin tevens het kantoor van de universitaire Real Estate

Office is gevestigd.

- In het westelijke deel wordt een nieuw biomedisch onderzoeks-

centrum gebouwd, worden bestaande laboratoria gerenoveerd,

maakt men in het ziekenhuis een geheel nieuw ingerichte

kinderafdeling, komt er een Ronald MacDonald huis en wordt

het atletiekstadion gerenoveerd.

Interessant is dat men naast deze min of meer lopende verbeterin-

gen en nieuwbouw ook veel aandacht besteedt aan het verbeteren

van de openbare ruimte. Er komen kleine voorzieningen in het

groen (banken e.d.), steeds meer nieuwe voetgangerspaden,

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

De universiteit werd gevestigd op de terreinen waar de wereld-

tentoonstelling van 189� werden gehouden, dat wil zeggen buiten

de toenmalige stad. De campus ligt ongeveer 11 kilometer ten

zuiden van ‘downtown Chicago’. Inmiddels heeft de stad de

universiteit in morfologische zin overvleugeld. Daardoor is de

campus een groene oase in de stad geworden. Het campusgebied

bestaat eigenlijk uit twee delen (een noordelijk en een zuidelijk

deel) die gescheiden worden door de Midway, een drukke ver-

bindingsweg. Elk van beide delen bestaat weer uit afzonderlijk

blokken die uit verschillende afzonderlijke gebouwen zijn samen-

gesteld. De meeste gebouwen in het noordelijke deel van de

campus zijn gebouwd in een neogotische bouwstijl die stamt uit

de begintijd van de universiteit. In het noordelijke deel wordt de

West Campus voornamelijk in beslag genomen door het academi-

sche ziekenhuis. In de Noord Campus staan voornamelijk

gebouwen voor studentenhuisvesting en een bibliotheek.

De Oost Campus is bestemd voor bestuurlijke en administratieve

diensten. The Quadrangles, het centrumgebied van het noordelijke

deel, is een traditionele groene campus met aan de randen allerlei

neogotische gebouwen en een botanische tuin en een aan

Rockefeller gewijde (neogotische) kerk. Aan de overkant van de

Midway ligt het zuidelijke deel van de campus. Hier staan vooral

Charles M. Harper Center, Graduate School of Business

86

Page 45: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

88

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Bauhaus (‘less is more’), met een maatvoering, vormgeving en

materiaalgebruik die in elk van de volgende te bouwen gebouwen

konden worden herhaald.

De campus van het IIT heeft een centrale as waaraan een beroemd

gebouw van Mies van der Rohe ligt, de Crown Hall. Dit is een uit

staal en glas opgetrokken gebouw met een afmeting van �0 bij 60

meter. Het gebouw is enkele jaren geleden grondig gerenoveerd en

doet weer dienst als centrale atelierruimte voor architectuur-

studenten. Studenten werken afzonderlijk, maar wel met z’n allen,

aan grote tafels in een heerlijk licht gebouw.

Crown Hall (Ludwig Mies van der Rohe)

89extra buitenverlichting, betere bewegwijzering en een beter

openbaar transportsysteem. En als klap op de vuurpijl komt er een

nieuw ‘Centre for Creative and Performing Art’, waarmee het

culturele klimaat op de campus een forse injectie krijgt.

Kortom, de University of Chicago heeft een ambitieus programma

om de huidige campus verder te verbeteren. Daarbij staat men

overigens voor verschillende dilemma’s. Eén van die dilemma’s is

dat men de campus niet kan uitbreiden en dus het ruimtegebruik

op de bestaande campus moet intensiveren. Echte hoogbouw past

niet in het historische beeld van de bestaande campus, terwijl

meer spreiding van de extra bebouwing op gespannen voert staat

met het streven om het groene karakter van de campus te

versterken. Men lost dit op door in het centrale deel vooral het

historische en groene karakter van de campus te onderstrepen en

het ruimtegebruik aan de randen van de campus (zuid, west) te

intensiveren. Daar bevinden zich ook de nieuwe parkeergarages,

zodat het autoverkeer zo veel mogelijk wordt geweerd van het

centrale deel van de campus.

Een tweede dilemma is de keuze tussen universiteit gerelateerde

en niet-universiteit gerelateerde activiteiten. Men zou wel meer

van deze laatstgenoemde activiteiten willen (zeker als het om

commercieel aantrekkelijke activiteiten gaat), maar men heeft

daarvoor eigenlijk te weinig ruimte op de campus. De oplossing is

om bestaande gebouwen te renoveren tot bedrijfsverzamel-

gebouwen en de universiteitsinstellingen nieuwbouw op de

campus aan te bieden. Een hieraan gerelateerde kwestie betreft de

betrokkenheid van private projectontwikkelaars bij zulke commer-

ciële projecten. Zoals we eerder bij MIT zagen, neigen Amerikaanse

universiteit er meer toe om dergelijke projecten in handen te

geven van private projectontwikkelaars.

Illinois Institute of Technology

Het Illinois Institute of Technology is een private technische

universiteit die oorspronkelijk is gesticht in 1890 door Philip

Armour, een ondernemer uit Chicago die in de vlees- en graan-

sector zat. Dit Armour Instituut is in 19�0 gefuseerd met het Lewis

Institute. Twee jaar voor deze fusie werd de bekende architect

Ludwig Mies van der Rohe aangesteld als decaan van de architec-

tuur faculteit. Mies van der Rohe had zijn sporen verdiend als

redder van het Bauhaus experiment in het vooroorlogse Duitsland,

maar was inmiddels Duitsland ontvlucht vanwege de groeiende rol

van de nazi’s. Mies van der Rohe kreeg de opdracht om een geheel

nieuwe campus voor het IIT te ontwerpen en te laten bouwen.

Het was vrij uniek voor die tijd dat Mies van der Rohe een zeer

flexibel masterplan voor de campus maakte. Deze flexibiliteit

wordt nog heden ten dage door de universiteit als ‘a gift of Mies’

beschouwd. Mies van der Rohe koos voor een bijzonder ruimtelijk

concept. Hij ontwierp gebouwen in de functionele stijl van Trappen naar ondergrondse collegezaal, intensief ruimtegebruik

Page 46: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

90 91

Eén van de alumni was Robert Galvin, een oud president directeur

van Motorola. Ook deze vernieuwing is volgens een plan (uit 199�)

gemaakt. Over dit masterplan, opgesteld door Dirk Lohan,

kleinzoon van Mies van der Rohe, is uitgebreid gecommuniceerd.

De uitvoering van het plan is uitbesteed aan een private onder-

neming. Men is begonnen met de ‘appearance’ van de campus te

verbeteren. Bij de entree van de campus lag toen een soort

sneltramverbinding (naar Chicago), inclusief een uitgestrekte

parkeerplaats voor auto’s. Men schreef in 1997 een internationale

architectuurwedstrijd uit om op deze plek een nieuw centrum

voor de campus te ontwikkelen. De Nederlandse architect Rem

Koolhaas (ook bekend van het Educatorium in De Uithof) won deze

wedstrijd. Het bijzondere van het ontwerp van Koolhaas is dat hij

de spoorverbinding plus station van de Exelon Tube als het ware

inpakte in een stalen buis met een lengte van in totaal 160 meter.

Hiermee werd in het centrumgebied de geluidsoverlast van het

Bronzeville Tube and McCormick Tribune Campus Centre (Rem Koolhaas)

McCormick Tribune Campus Center

Het masterplan heeft dertig jaar dienst gedaan en de meeste van

de naar het ontwerp van Mies van der Rohe neergezette gebouwen

staan er nog. In de naoorlogse periode ondervond het IIT een

sterke expansie qua aantallen studenten en onderzoekers en deze

groei kon worden opgevangen in de door Mies van der Rohe

ontworpen gebouwen.

Mies van der Rohe was ook in verschillende opzichten zijn tijd

vooruit. Zo wilde hij een campus ontwikkelen waar studeren,

werken, leven en plezier maken zouden worden geïntegreerd.

Hij had dus al in het begin van de jaren veertig een moderne

campus voor ogen. Toch week hij ook af van het huidige concept

van de campus. Zo staat op de huidige campus de verblijfskwaliteit

voorop, maar ontwierp Mies van der Rohe een zogeheten ‘street-

car campus’, dat wil zeggen een campus bestemd voor de auto.

Dat betekent dat het ontwerp rekening hield met brede autowegen

en met weinig voorzieningen op de campus. Men pakte maar de

auto om gebruik te maken van de voorzieningen verderop in de

stad.

De bloei van IIT duurde tot het begin van de jaren zeventig. Daarna

zette een proces van verval in: minder studenten, minder geld. Ook

de stedelijke ontwikkelingen in de omgeving van de universiteit

speelde het ITT niet in de kaart. ITT is namelijk gelegen in de buurt

Bronzeville, dat wel de ‘black metropolis’ van de Verenigde Staten

wordt genoemd. De oorspronkelijke bebouwing in deze wijk werd

in de jaren vijftig en zestig vervangen door hoogbouw, wat een

aanzuigende werking had op de zwarte bevolking. Tegelijkertijd

zette de de-industrialisatie van Chicago in, zodat de werkeloosheid

in deze wijk snel opliep. Bronzeville werd in Amerika het prototype

van een nieuw gebouwde probleemwijk (vergelijkbaar met de

Bijlmermeer in Amsterdam). Inmiddels is het meeste van deze

nieuwbouw al weer afgebroken.

In de jaren negentig kwam langzaam de ‘gentrification’ van

Bronzeville op. De universiteit blies de aanvankelijke plannen af

om het oude campusgebied te verlaten en in te ruilen voor een

meer suburbaan gelegen campus. Men zag in dat een opknapbeurt

van de universiteitscampus onderdeel uit moest maken van een

grootscheeps stedelijk vernieuwingsproject en alleen kans van

slagen zou hebben als buiten de grenzen van de eigen campus

geopereerd zou worden. Men zocht de samenwerking op met de

gemeentelijke overheden, bewoners en het bedrijfsleven. Dit beleid

van IIT heeft in belangrijke mate bijgedragen aan het welslagen

van dit project. Om de negatieve spiraal te doorbreken werd in

1996 als belangrijkste strategische doel geformuleerd dat ouders

hun kinderen weer veilig naar de campus van IIT zouden moeten

durven sturen. Een lobby werd opgezet om de investeringsgelden

die beschikbaar waren voor de bouw van een nieuw politiebureau

van politie te kunnen inzetten op het campusterrein. Uiteindelijk

is dit Chicago Police Headquarters in �000 in de directe omgeving

van de campus gebouwd, op de hoek van de ��th en Michican

Avenue. De positieve impuls op de omgeving die hiervan uitging

heeft het mogelijk gemaakt dat het vertrouwen in de toekomst van

de campus van ITT werd hersteld, waardoor belangrijke sponsoren

substantieel gingen bijdragen aan een investeringsprogramma met

een totale omvang van ��0 miljoen dollar. Door middel van giften

van alumni met een totale omvang van 1�0 miljoen dollar werd het

voor de universiteit mogelijk om een vernieuwingsslag te maken.

Crown Hall

Page 47: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

9� 9�

State Street Village, Studentenhuisvesting (Helmut Jahn)

spoor vermeden. Bovendien was men in staat op deze plek het

McCormick Tribune Campus Center neer te zetten, waarin naast

vele onderwijsruimten en kantoren ook allerlei voorzieningen zijn

geconcentreerd (restaurants, cafés, boekwinkel, postkantoor).

De plannen voor uitgebreide detailhandelsvestigingen in dit

gebouw zijn uiteindelijk niet doorgegaan. Vervolgens is men ook

aan de gang gegaan met de renovatie van de traditionele campus.

Eén van de meest in het oog springende projecten is State Street

Village. Dit is een complex van �67 studentenwoningen van de

bekende architect Helmut Jahn. Deze architect heeft zijn opleiding

gehad aan IIT. Bij het ontwerp van dit gebouw is erg veel aandacht

besteed aan interne veiligheid. Men heeft speciale pasjes nodig om

het gebouw te kunnen betreden. Aan de zuidkant van de campus

bouwt IIT nu aan een ‘science park’. Dit park bestaat uit vier

Restaurant McCormick Tribune Campus Center

Page 48: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

9�

............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

IIT campus met Technology Business Center

9�gebouwen. In twee bestaande gebouwen zijn een incubator en een

kantoorflat gevestigd. Beide gebouwen zijn gesticht en gefinan-

cierd door de staat van Illinois en het IIT. Daarnaast word er

gebouwd aan het IIT Research Center Life Science en aan een

Technology Business Center. Dit laatste gebouw, dat uiteindelijk de

meeste bedrijfsruimte oplevert, wordt gebouwd en geëxploiteerd

door private ondernemingen. Men adverteert vooral met de

nabijheid van IIT als kenniscentrum en met flexibele huur-

contracten. IIT zit nog midden in een herstructureringsproces.

Er studeren momenteel �.600 ‘undergraduate’ studenten en �.000

‘graduate’ studenten aan IIT. De ‘undergraduate’ studies worden

verzorgd vanuit zes divisies, namelijk op de vakgebieden van

engineering (biomedisch, computer), architectuur, ‘science &

letters’, psychologie, business en rechten. IIT heeft verder 60

masterprogramma’s in de aanbieding. De universiteit bestaat uit

vijf campussen, waarvan twee in ‘downtown’ Chicago (‘business’

en ‘law’), twee op suburbane locaties en dus de ‘main’ campus in

Bronzeville. Op deze ’main’ campus heeft men met de aan-

sprekende gebouwen van Rem Koolhaas en Helmut Jahn het

dankzij Mies van der Rohe bestaande imago als architectuur icoon

weten te vernieuwen.

Bij ons bezoek aan IIT leek de sociale functie van de campus nog

niet erg uit de verf te komen. De levendigheid en leefbaarheid op

de campus zijn vooral nog onderwerp op de agenda van het

herstructureringsproces. Het is de vraag of IIT de voorwaarden

ervoor ook echt creëren kan. De beperkte omvang van de campus

maakt het nodig om daarvoor breder draagvlak te zoeken.

De relatie met de verbetering van Bronzeville is niet alleen een

belang voor de stad, maar ook voor IIT. Het schrappen van een deel

van het aanvankelijk beoogde programma (de winkels) is dan een

risico. En het centrum van de stad is met de goede verbindingen

(weg en spoor) en korte afstand (� km) een concurrerend alterna-

tief. Voor levendigheid is ook voldoende kritische massa nodig.

Incubator

Page 49: Campusontwikkeling in Utrechtecon.geo.uu.nl/atzema/Campusontwikkeling.pdfOntwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen Oplage: 000 ISBN nummer 978-90-90

96 Gebruikte literatuur:

- Bakker, Riek (�006), Door met succes! Column in: P. van Rooy,

A. van Luin & E. Dil (red.) Nederland boven water; praktijkboek voor

gebiedsontwikkeling. Gouda: Habiforum/NIROV/VROM. p. 1�

- Boot, A.W.A. (�008), Universiteit: van kostenpost tot motor van de

economie. Amsterdam: diesrede Universiteit van Amsterdam.

- Chapman, W. Perry (�006), American Places; in search of the

twenty-first century campus. Westport: Praeger Publishers

- Dinteren, J. van (�007), Worden we er wijzer van? Science parks en

universiteiten. Real Estate Magazine, ��, nr. 6, pp. �6-�1

- Ferguson, R. & C. Olofsson (�00�) Science parks and the

development of NTBFs: location, survival and growth. Journal of

technology transfer, �9, nr. 1, pp. �-17

- Friedman, J. & J. Silberman (�00�), University technology transfer:

do incentives, management, and location matter? Journal of

Technology, �8, pp. 17-�0.

- Gemeente Utrecht (�007), Structuurvisie De Uithof

- Glaeser, E, J. Kolko & A. Saiz (�001), Consumer city. Journal of

Economic Geography, 1, nr. 1, pp. �7-�0

- Heijer, A. den (�007), Bouwen aan de universiteit; internationale

visies op de campus van de toekomst. Real Estate Magazine, ��,

nr. 6, pp. �0-��

- Hillen, J.D. (�007) Water in de Singel; vijftien jaar oeverloos in het

stationsgebied van Utrecht. Utrecht: Corio Nederland Retail

- Kleef, P. van (�007), Levende percelen. Property NL Magazine, nr. �0,

pp. �6-�9

- Manshanden, M. (�007), Studenten zijn de toekomst van de stad;

City Campus Max Utrecht. NAW Magazine over integrale gebieds-

ontwikkeling, nr. �7, pp. ��-�7

- Massey, D., P. Quintas & D. Wield (199�), High Tech Fantasies.

London: Routledge

- Metropolis (�007), Excursiegids Campusreis Boston, Pittsburgh,

Toronto, Chicago

- Ministerie van OCW (�007), Het hoogste goed: strategische agenda

voor het hoger onderwijs-, onderzoek en wetenschapsbeleid.

Den Haag.

- OECD (�007), Thematic Review of Tertiary Education:

The Netherlands. Country Note. Paris: OECD.

- Onderwijsraad (�008), Een succesvolle start in het hoger onderwijs.

Den Haag

- Perry, D. C. & W. Wiewel (eds) (�00�), Universities as urban

developers; case studies and analysis. Cambridge (Mass.): Lincoln

Institute of Land Police

- Rooy, P. van, A. van Luin & E. Dil (red.) Nederland boven water;

praktijkboek voor gebiedsontwikkeling. Gouda: Habiforum/NIROV/

VROM.

- Timp, H. & M. Smit (�007), Van bolwerk naar beleving; universitaire

huisvesting. Real Estate Magazine, ��, nr. 6, pp. 10-1�

- Vedovello, C. (1997), Science parks and university industry

interactions; geographical proximity between the agents as a

driving force. Technovation, 17, pp. �91-�0�

- VROM-raad & Onderwijsraad (�007), Leerwerklandschappen;

inspiratie voor leren en werken in een wervende omgeving.

Den Haag

- Westhead, P. & S. Batstone (1998), Perceived benefits of a managed

science park location. Entrepreneurship and Regional Development,

11, nr. �, pp. 1�9-1��

Compleet fotoverslag campusreis:

http://www.hv.uu.nl/campus/reis�007/index.html