Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 1

To participate or not to participate?

Een introductie

Karolien DezeureHogeschool Gent

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 2

Een aanloop

• Cfr. Oosterweeldossier– Informatiecampagne (tentoonstelling & maquette)– Openbaar onderzoek (informeren & bezwaarschriften)– Ambtelijke stuurgroep (ism actiecomités)– Advies bij de SERV, Mina-raad en Vlacoro– Openbaarheid van bestuur– Actiegroepen– Volksraadpleging op 18/10/2009

• Zou dit enkele decennia terug ook waar zijn geweest?

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 3

Een aanloop

• Burgers– Algemene trend tot individualisering– Meer mogelijkheden (scolarisering, toegang tot info, …)

• Samenleving– De ‘iserings-samenleving’– De-centrering politieke partijen– Anderssoortig middenveld

• (Lokale) besturen– Aanwas van taken (professionalisering)– Houding van bestuur tav burgers is veranderd

• Althans in de retoriek

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 4

• Politieke participatie acties gericht op beïnvloeding van het lokaal politiek systeem: verkiezingen, partijen, deelname aan adviesraden, hoorzittingen,…

• Civiele participatieactiviteiten onder burgers zelf, zonder bemiddeling: in de buurt, rond instellingen en infrastructuur, op plekken, in gemeenschappen, van onzichtbaar tot spectaculair, van hooggeschoold tot kansarm

• Sociale participatieVrijwillige deelname aan het sociale leven (voetbalclub, landelijke beweging, …

• Let wel, sociale participatie kan omslaan in civiele en politieke participatie

Participatie in verschillende vormen

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 5

Participatie in verschillende vormen

Denters, B. (2004), Achtergrondstudie Stedelijk burgerschap

Strategie IBevordering burgerparticipatie

Strategie IIBevordering sociale participatie

Sociaal kapitaal:-Structureel-Cultureel

Burgerzin-Waarden/houdingen-Competenties

Burgerparticipatie-Politiek-Civiel

a

fe

d

b

c

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 6

• Wat stellen we vast?1) Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet

• Generaties burgerparticipatie• Participatieladder• In de praktijk

2) De besturen zetten vooral participatie in omwille van ‘instrumentele’ redenen• Waarom participatie – in theorie• Waarom participatie – in praktijk

3) Politici en ambtenaren houden vast aan het ‘primaat van de politiek’

Vaststellingen

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 7

Evolutie kadert ook binnen de zogenaamde ‘generaties burgerparticipatie’

Eerste generatie (’60): INSPRAAK (adviesraad, hoorzitting)– Pas aan het einde van het beleidsproces– Primaat van de politiek

Tweede generatie (’90): INTERACTIEVE BELEIDSVORMING (samen met…)– Gevoed door het ‘kloofdenken’

Derde generatie – (?): INITIATIEVEN VAN BURGERS (ontwikkeling en beheer)•Bestuur ondersteunt

– Professionele barrière– Bestuurlijk plafond

Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 8

INFORMEREN CONSULTEREN

ADVISEREN COPRODUCEREN MEEBESLISSEN

• Politiek en bestuur houden burgers op de hoogte van de genomen beslissingen.

• Burgers leveren geen input.

Bijvoorbeeld: audiovisuele media, publieke hoorzitting, meeting, tentoonstelling …

• Politiek en bestuur bepalen beleidsrichting.

• Burger is gesprekspartner.

• Resultaten zijn niet-verbindende bouwstenen voor het beleid.

Bijvoorbeeld: burgerpanel, electronische consultatie, focusgroep

• Politiek en bestuur laten burgers problemen en oplossingen formuleren.

• Ideeën hebben volwaardige rol in beleids-ontwikkeling

Bijvoorbeeld:

adviescommissie, burgerjury

• Politiek, bestuur en betrokkenen komen samen probleemagenda en oplossingen overeen.

• Politiek verbindt zich aan oplossingen bij de uiteindelijke besluitvorming.

Bijvoorbeeld: world café, group decision room

• Politiek en bestuur laten de besluitvorming over aan de burgers.

• Politiek neemt de resultaten over, na toetsing aan specifieke randvoorwaarden.

Bijvoorbeeld: burgerjury, referendum,

agendarecht…

Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet

Participatieladder volgens Edelenbos & Monnikhof

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 9

• Maar in praktijk blijft het vooral raadplegend en adviserend

“In ons geval gaat dat hier over 95% informatie.”“Wat wij doen is vanuit onze eigen kracht en de bestaande middelen zoveel mogelijk informatie en inspraak proberen te geven.”

• Wel aandacht voor civiele participatie – zolang het ‘braaf’ blijft

–Socio-culturele initiatieven zijn ok, maar burgers moeten zich niet uitspreken over infrastructurele ingrepen

Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 10

• Participatie stopt bij de uitvoering“Uitvoering ligt bij mij moeilijker. Echt uitvoeren, eens het beslist is, eens de plannen gemaakt zijn, dan denk ik dat het vooral gaat over eerder hinder beperken enzovoort. (…) Eens het dossier zo ver staat, denk ik dat het niet meer kan.” –Wel meer aandacht voor het concept ‘tijdelijke invulling’

• Instrumenten worden niet luidop in vraag gesteld“Adviesraden moet je hebben omdat dat wettelijk geregeld is maar is volgens mij onvoldoende al inspraakforum.”

Er worden meer (diverse) instrumenten ingezet

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 11

Waarom kiezen lokale besturen voor het inzetten van arrangementen?Twee perspectieven

Waarom zetten ze participatie in?

INSTRUMENTEEL PERSPECTIEFParticipatie als besluitvormingsmachine

NORMATIEF PERSPECTIEFParticipatie als maatschappelijk ideaalbeeld

Inhoudelijke verrijking Burgerbetrokkenheid, burger worden

Draagvlak Legitimiteit

Participatie als dienstbaar aan het beleid Participatie als recht

Participatie krijgt vorm op maat van het beleid

Participatie krijgt vorm op maat van de burger

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 12

– Zeer instrumenteel (geen waardeoordeel!)

Waarom zetten ze participatie in?

Argumenten Ter illustratie (uit de interviews)

‘Inhoudelijke verrijking’ Als bestuurder leer je zo wat er leeft

Bijdragen aan het ‘Bruto Dorpsgeluk’

Er komen zaken op tafel die anders niet worden besproken

‘Creëren van betrokkenheid’ Voorstellen zijn meer gedragen

Als je burgers mee in bad neemt, wordt het ‘hun project’

‘Gevoel dat gemeentebestuur hen niet uit het oog verliest’

‘Participatie als dienstbaar aan het beleid’

Discussiëren en argumenteren met bewoners leidt tot een grotere legitimiteit

Plannen kunnen worden afgetoetst

Door participatie worden een aantal zaken gerealiseerd waar we anders niet aan zouden denken

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 13

• Participatie vraagt – in theorie – een andere houding en rol van politici en ambtenaren

– Afstand doen van de ‘macht’– Overleg met burgers– Eindbeslissingen in samenspraak– ….

• In praktijk zien we dit nog niet vaak gebeuren– Mogelijke oorzaken? Cultuur, kennis en beroepsbeelden, houding

tav burger

Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 14

Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek

SOCIOLOGISCHPOLITIEK AMBTELIJK BURGERSCultuur van openheid Kennis Beschikken van

informatie

Bestuurders moeten de lijn en visie uitzetten

Ambtelijke openheid en reflex

Belang van burgertrekkers

Politici-trekkers Representatieve groep van burgers

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 15

• Richting verandering participatiecultuur in lokale besturen“Daarnaast is er natuurlijk ook wel een stuk cultuuromslag nodig bij een aantal mensen, zowel binnen de administratie als binnen het beleid. En die cultuuromslag die zal wellicht slechts zeer geleidelijk verlopen.”

• Gevoel van ‘te weinig kennis’“We moeten beginnen bij de kennis. Zonder kennis geraak je nergens.”–Hoe moeten we het aanpakken?–Inschakeling van private partners

Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 16

• Belang van leidersfiguren zowel politiek, ambtelijk als bij burgers

– Vooral uitvoerende politici zien voor zichzelf een ‘taak’ weggelegd

• Gemeenteraad komt quasi niet aan bod– Zijn ambtenaren klaar voor de overstap?

• Actieve ambtenaren niet zo neutraal– Zijn er voldoende burgertrekkers?

• Zijn we zelf niet te normatief bezig?

Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 17

• Hoge verwachtingen van politici en ambtenaren naar burgers

– Objectiveren van een probleem– Genuanceerd kunnen kijken– Abstract denken– Vanuit verschillende hoeken kunnen kijken– Vermogen om te dialogeren– Zicht hebben op de taken van een bestuur– Realistisch zijn– De taal van het bestuur spreken

Politici en ambtenaren houden aan het primaat van de politiek

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 18

• Ondanks hoge verwachtingen, geen hoge pet van burgers– Burgers denken NIMBY

• Wordt tegengegaan door onderzoek– Burgers hebben de kennis niet

Politici en ambtenaren houden vast aan het primaat van de politiek

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 19

• Ten aanzien van een aantal decennia terug, is er heel wat gebeurd

– Toename van participatiemogelijkheden – Toegenomen openheid voor burgers

• De reflex naar de burgers toe is er echter nog niet– Instrumenten uit de vroegere generatie burgerparticipatie

worden niet in vraag gesteld– Schrik voor ‘conflict’– Het ondersteunen van burgerinitiatief blijft beperkt

Besluit

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 20

Partners

Centrum voor Lokale Politiek

Universiteit Gent

Onderzoeksgroep Management & Bestuur

Universiteit AntwerpenDepartement Handelswetenschappen

en Bestuurskunde

K.U.Leuven

Instituut voor de OverheidCentrum voor Overheid en Recht

Universiteit Hasselt

Burgerparticipatie ook op het platteland - Plattelandsacademie Landelijke Gilden - 31 maart 2011 21

Informatie

Algemeen secretariaat Steunpunt beleidsrelevant onderzoek

BESTUURLIJKE ORGANISATIE VLAANDERENParkstraat 45 bus 3606 - B-3000 Leuven

Tel: 0032 16 32 36 10 - Fax: 0032 16 32 36 11sbov@soc.kuleuven.bewww.steunpuntbov.be