jaargang 2 » numm

er 2 » najaar 2010

Gekof geniaal!?

Een paard houdt je een spiegel voor

Hoe somber bent u?Doedezelftest

Psychose voordummies

GGZ Friesland

van Gogh:Vincent

Colofon Breinpower, jaargang 2, nummer 2, najaar 2010

Redactieadres Afdeling Communicatie GGZ Friesland, Postbus 932,

8901 BS Leeuwarden, telefoon 058-284 87 15, e-mail: pr@ggzfriesland.nl

Redactie Marco Boonstra, Ilse Lindenhovius, Rick Molenaar en Bea de Jong

Hoofdredactie Louwra Weisfelt Vormgeving Groot Haar + Orth, Leeuwarden

Fotografie Fotobureau Hoge Noorden Drukwerk Grafisch Bedrijf Hellinga,

Leeuwarden Oplage 5000 exemplaren

Eenpaardhoudtjeeenspiegelvoor

Hoesomberbentu?

PsychischehulpbijeenhuifkarongelukopTerschelling

VincentvanGogh:Gekofgeniaal!?

9

Nieuws

EnverderNieuws 3 Psychose voor dummies 12 De lange weg naar een vrij bestaan 14 Kinderpagina's 18 Trauma’s verwerken 20 De Familieraad 22 GGZ Friesland zet ansichtkaarten in om suïcides te voorkomen 29 Hoe Gastvrij zijn wij? 30 MindUp 32

Inhoud

16

6

26

Toen dit voorjaar de tweede Breinpower werd uitgebracht was ik net terug van een weekend in Londen. De Big Ben, sightseeing in een dubbeldekker bus, op de foto voor de typische Engelse rode telefooncel, je kent het wel. Voor mij hoorde er ook een museumbezoek bij. In de National Gallery viel mijn oog op een versie van de beroemde zonnebloemen van Van Gogh. Prachtige stippen en strepen op het doek vormden een kleurrijk geheel. Mijn gedachten dwaalden af naar verschillende publicaties die ik over hem had gelezen. Naast het verhaal dat hij zijn oor zou hebben afgesneden, zou hij ook gebukt gaan onder een psychische stoornis. Andere publicaties ontkrachten dit verhaal juist. Maar wat is het nou…. was Van Gogh werkelijk ‘gek’ zoals velen hem noemen,

of was deze man buitengewoon geniaal? Of misschien wel allebei? De redactie van de Breinpower zocht het uit en bleek niet de enige te zijn die graag antwoord wil op deze boeiende vraag.

Daarnaast leest u in deze Breinpower onder andere een interessant artikel over therapeutisch paardrijden. Ook vertellen we u over de resultaten van een onderzoek naar het verbeteren van gastvrijheid én klantvriendelijkheid bij GGZ Friesland. Ik wens u veel leesplezier!

Louwra Weisfelt

Hoofdredacteur

Wilt u iets kwijt? Laat het ons weten!pr@ggzfriesland of bel 058 2848715.

Patiënten van de seksuologiepoli geven vaak aan dat ze het lastig vinden vrij te vragen voor hun werk om naar GGZ Friesland te gaan. Ze vinden het lastig om over hun hulp te vertellen aan een leidinggevende. Om voor dit probleem een oplossing te verzorgen, hebben de medewerkers van de seksuologiepoli en van andere afdelingen binnen GGZ Friesland besloten op donderdag open te zijn van 17.00 tot 20.00 uur.

Sipko Hoekstra, verpleegkundig specialist, vertelt hierover: ‘De avondpoli is begonnen in mei 2010. Het zorgt voor meer flexibiliteit en de de tijd tussen de behandelingen is korter, omdat

mensen vaak ’s avonds wel kunnen. Dat is gunstig voor het effect van de hulp. Om de avondpoli mogelijk te maken zijn wel wat hobbels weggenomen. Zo kunnen patiënten nu afspraken plannen bij de receptie van locatie het Jelgershuis in Leeuwarden als het afsprakenbureau gesloten is. We vinden het erg belangrijk dat we onze bezoekers zo tegemoet kunnen komen.’

Ook de medewerkers vinden ’s avonds werken best prettig. ‘Overdag wordt er vaak best veel gebeld. Nu we ’s avonds werken kunnen we tussen de behandelingen door ongestoord werken en dat is één avond in de week best fijn!’, aldus Sipko.

Omgevingsfactoren hebben invloed op de inhoud van uw dromen. Dat is bekend. Maar wist u dat geuren ook bepalen of u fijn of griezelig droomt? Onderzoekers van de Duitse Universiteit van Mannheim confronteerden

in 2008 vijftien slapende proefpersonen met twee kunstmatige geuren. Bij de eerste slaapsessie roken zij de geur van rozen en bij de tweede slaapsessie drong de geur van rotte eieren hun neus binnen. De

proefpersonen werden na één minuut wakker gemaakt en wat bleek? De slapers die aan de rozengeur waren blootgesteld, hadden fijne dromen gehad, terwijl de stank van rotte eieren voor nare dromen had gezorgd.

Dus heeft u wel eens last van nachtmerries vol vreselijke geesten, monsters of spoken? Wellicht dat de geur van een bos rozen naast uw bed u een betere en fijnere nachtrust geeft.

Seksuologiepoli helpt ’s avonds

Column

DE waanzinnigE zonnEbloEmEn

3

Geuren beïnvloeden uw droom

NieuwsDe vakantie periode is weer voorbij. Voor de één ontspannen en voor de ander inspanning of spannend. Maar dit keer ook leerzaam

Super eng, voor het eerst in een vliegtuig. Ik vond het zó spannend. Dat terwijl manlief fluitend naast me zit. Ik kan natuurlijk ook geen kant op. Hij zit met regelmaat in een vliegtuig, zelfs in een F16 en ik nog nooit met de voetjes van de grond. Dus diep ademhalen en gààn! Mijn vakantie gevuld met alle ingrediënten die ik prettig vind. Bij gebrek aan een vervoermiddel hebben we heerlijk vele kilometers gelopen. Eén van de wandeltochten bracht ons naar Spinalonga, een lepra eiland bewoond in de vorige eeuw. We ontvingen van een gids een beschrijving en men wilde ons begeleiden, verhalen vertellen. Ik wilde eigenlijk graag zelf ontdekken. Dus eenmaal met de voeten daar op het eiland zijn we stilletjes van de groep weg gepiept, tegengesteld het eiland over. Nu ik weer thuis ben en in de folder kijk, heb ik niet zoveel van de musea gezien. Maar ik heb wel onuitwisbare herinnering opgedaan. Het gedeelte waar de toerist niet rondgeleid werd, was grauw. Kapotte stenen, inkervingen in rotsen en

verwilderde begroeiing. Zittend tussen al het onkruid besefte ik mij dat deze begroeiing wellicht onuitgesproken de geschiedenis weergeeft. Mensen met een onbekende ziekte, als onkruid verguist, proberen uit te roeien. Ik bedacht mij, Heb je wel eens onkruid tot bloei laten komen? Dan weet je dat het de meest prachtige bloemen brengt. Deze gedachten bracht mij naar het heden. Als dit onkruid de mens zou symboliseren, is het dan niet de opdracht aan ons allen, diegene die anders is, te omarmen. Omdat, net als in onkruid, ook in ieder mens prachtige innerlijke bloemen te vinden zijn?Ingehaald door de groep (mede) toeristen verlaten we het eiland met in mijn hoofd weer een nieuwe levensles. Niet door de verhalen van een reisleider, maar door te zien, voelen en beleven. Zonder woorden, weten

Janny Meijering

4

Het ACT-team zoekt mensen met ernstige psychische klachten, vaak gecombineerd met verslavings problemen, thuis op. Zelfs als zij zelf geen hulp zoeken, benadert het ACT-team ze actief om ze te helpen bij hun problemen. Het is niet altijd gemakkelijk contact met ze te krijgen, omdat ze soms niet geholpen willen worden.

Ervaringsdeskundigen Annelies van der Wal en haar collega Hilda van der Eems zouden hierbij een rol kunnen spelen. Zij zijn zelf in behandeling geweest bij GGZ Friesland en kunnen zich daardoor extra goed inleven. Annelies vertelt: ‘Als je zelf niet somber bent geweest, kun je je, denk ik, moeilijk

voorstellen hoe dat is. Ik hoop door begrip te tonen en te laten zien dat het weer goed kan komen, mensen te motiveren hulp te zoeken.’

Zelf heeft Annelies een jaar dag- behandeling gevolgd. Ze weet daardoor als geen ander hoe zwaar en confronterend die tijd kan zijn: ‘Ik vond het echt heftig, maar heb veel geleerd. Juist het contact met andere mensen die dagbehandeling volgden vond ik in het begin heel waardevol. Een stukje erkenning en herkenning! De mensen die bij het ACT-team in behandeling zijn, hebben geen groepstherapie om dat te ervaren en ik hoop dat ik in de bres kan springen en ze kan laten zien wat ze kunnen bereiken.’

ERVaRingsDEskunDigEn in HEt aCt-tEam

5

Niet iedereen vindt het gemakkelijk om een compliment in ontvangst te nemen. We wuiven ze vaak weg met een “stelt niets voor joh” of een “was in de aanbieding hoor” bij een compliment over kleding.

Een compliment is een manier om iemand waardering te tonen. Maar waarom is het soms lastig ze te accepteren? Het klinkt

vreemd, maar een compliment zorgt soms juist voor onzekerheid, twijfels over de oprechtheid ervan en vaak vinden we de reden ervan niet de moeite waard. Het geeft dus een ongemakkelijk gevoel. Hoe stellen we ons dan toch open voor complimenten? Hier volgen enkele tips.

Het is belangrijk dat we aandachtig luisteren als ons een compliment wordt

gegeven. Welke woorden gebruikt de gever? En is het compliment onduidelijk, vraag dan eens om een toelichting! Het is goed te bedenken dat de gever van de complimenten, ons oprecht waardeert. Zeg nou zelf: tijdens een sombere bui is het best fijn om eens een complimentje te krijgen toch? Wuif ze dus niet weg, maar ontvang ze met open armen.

Omgaan met cOmplimenten:

hOe neemt u ze in Ontvangst?

Hallo, ik ben Kinnik. Ik ben er voor alle kinderen en hun ouders. Ik bied alle typen van zorg en opvang en ik ben ook de nieuwe naam van GGZ Friesland

Jeugd. Want die naam is veranderd in Kinnik kind en jeugd GGZ.

zOnder wOOrden, weten

Column

6 7

Daniëlle, een vrouw met

Donker haar, bril en een

westers accent, staat bij een

grote kast. als ze De Deur

openDoet, hangen aan

haken verschil-lenDe zaDels,

hoofDstellen en anDer paarD-

rijDmateriaal. alles is keurig voorzien van

een naam, zoals ivolente,

Daniëlle's favoriete paarD.

De kast staat in een boerderij in Tjerkgaast, waar de sessies van therapeutisch paardrijden plaatsvinden. De term ‘landelijk’ dekt voor deze boerderij de lading perfect. Aan alle kanten is de boerderij omgeven met weiland. Vandaag schijnt de zon en kun je niks anders dan volledig tot rust komen. ‘Heel anders dan een therapieruimte, als je het mij vraagt’, merkt Hellen Engbersen, creatief therapeute en initiatiefneemster van therapeutisch paardrijden op.

In totaal staan op de boerderij bijna vijftig paarden. Acht rustige daarvan worden gebruikt om mensen met psychische klachten, zoals angsten, subassertiviteit of een verleden met misbruik, stap voor stap te leren grenzen aan te geven en hun angsten te overwinnen. De stappen die ze daarbij zetten, verschillen per individu.

Wekelijks komen zeven vrouwen en een man naar het Friese dorp. Een busje brengt ze vanaf de dagbehandeling in Sneek naar de boerderij. Daar gaan ze met de paarden de binnen- of buitenbak in. In het midden ligt een grote hooibaal waar koffie gedronken wordt. De mensen die het eng vinden om direct contact te hebben met de paarden kunnen hier eerst even wennen.

Vertrouwen opbouwen‘Eigenlijk is therapeutisch paardrijden een gekke naam’, vertelt Daniëlle. ‘Het is namelijk niet zo dat we de hele tijd alleen maar rijden. Sommige mensen komen niet eens aan rijden toe. Als we aankomen op de boerderij, vertelt eerst iedereen wat hij of zij die dag wil bereiken. Het kan zijn dat iemand een angst wil overwinnen door op een paard te rijden. Het kan ook zo zijn dat een groepje met één paard aan de slag gaat door grenzen af te bakenen.’

Daniëlle werkt bijvoorbeeld aan zaken waar ze in het dagelijks leven tegenaan is gelopen. ‘Ik ben in het verleden weleens teleurgesteld door mensen. >>

TherapeuTisch paardrijden helpT om oVer angsTen heen Te sTappen

9

Daardoor vind ik het moeilijk om anderen te vertrouwen. Ik moest eerst dan ook niks van de paarden hebben, maar heb langzamerhand geleerd de dieren te vertrouwen. Ondanks het feit dat het paard waar ik de eerste keer op reed er meteen met me vandoor ging!'

Wytske, een vrouw met blond haar, vertelt dat zij daarin ook grote stappen heeft gezet. ‘Toen ik hier voor het eerst kwam, durfde ik niet eens bij paarden in de buurt te komen. Nu durf ik er zelfs op te rijden. Ik rijd het liefst zonder zadel. Want dan heb ik het gevoel dat ik beter contact kan maken. Ik ben veel bezig met duidelijkheid en grenzen aangeven.’

groen lichtHellen was in 1997 de initiatiefneemster van therapeutisch paardrijden. Ze deed in die tijd een opleiding voor creatieve therapie en moest daarvoor een onderzoek opzetten en een scriptie schrijven. Zelf werkte ze al in de paardensport buiten GGZ Friesland en kende ze paardrijden als therapie voor verstandelijk gehandicapten. Ze besloot te onderzoeken of deze therapievorm ook geschikt is voor mensen met psychische problemen.

Uit buitenlands onderzoek bleek van wel. ‘In de Scandinavische landen, Engeland, Frankrijk en de Verenigde Staten wordt therapeutisch paardrijden toegepast bij moeilijk opvoedbare kinderen en bij psychische klachten. Na mijn onderzoek enthousiasmeerde ik een psychiater en de directie en kreeg ik groen licht om met paardrijden te starten’, vertelt Hellen trots.

KippenvelmomentJettie Zijlstra, sociotherapeut, is sinds 2000 de rechterhand van Hellen. Samen leiden ze de groepen voor het

therapeutisch paardrijden. Zij vertelt dat ze de afgelopen jaren al verschillende keren een ‘kippenvelmoment’ beleefde. ‘Ik heb een aantal keren meegemaakt dat een vrouw die met geweld te maken heeft gehad in de ogen van het paard de dader terugziet. Het dier is groot en imponeert en dat brengt herinneringen boven. Het paard helpt dan dingen boven water te krijgen en een plek te geven.’

Een ander voorbeeld dat Jettie aandraagt, laat goed zien dat het niet alleen gaat om angsten, maar ook om eigenwaarde en ruimte creëren voor jezelf: ‘Laatst heb ik meegemaakt dat een vrouw in de wei stond en een paard op haar afkwam. Ze raakte daarvan geëmotioneerd en zei dat ze zich afvroeg waarom het paard in haar geïnteresseerd zou zijn. Dat had ze in het leven nog maar weinig meegemaakt. Dit biedt vervolgens een moment om daarover te praten en iemand te laten zien dat ze de moeite waard is.’

eigen kracht zienDaniëlle zegt dat het paard soms wel een spiegel wordt genoemd. ‘Vaak kiezen de deelnemers een paard die een beetje dezelfde eigenschappen heeft. Een rustig persoon kiest eerder voor een rustig paard. Via het dier kunnen ze hun angsten of problemen bespreekbaar maken en daardoor begrijpen ze zichzelf ook beter. Maar het kan ook zo zijn dat ze juist een paard uitzoeken dat zich gedraagt zoals ze zelf graag willen zijn en daarvan leren.’

Therapeutisch paardrijden biedt voor mensen met uiteenlopende klachten een welkome aanvulling op gesprekken en therapieën. Ze kunnen zoals gezegd over eigen angsten heenstappen, maar ook leren communiceren en leiding te geven. Daarmee kunnen ze in hun eigen kracht komen en ontdekken wat ze wel en niet willen. Wat ze hierbij leren, kunnen ze vervolgens in de dagelijkse praktijk gebruiken om ook naar mensen toe duidelijker en opener te zijn.

8

‘Hoesomber bentu?’

DoeDezelftest

via www.psycholog.nl bieDt ggz frieslanD hulp bij stemming- en

angstklachten. Dat kan op twee manieren, namelijk via een online

zelfhulpcursus Kleur je leven en online behanDeling. bij De cursus werkt

u volleDig zelfstanDig aan uw mentale fitheiD en veerkracht. tijDens De

behanDeling krijgt u online hulp van één van De psychologen van ggz

frieslanD. voor meer informatie kunt u kijken op www.psycholog.nl.

101 ik kan lachen en de leuke kant

van de dingen inzien.a. zoveel als ik altijd konb. nu niet zoveel als andersc. zeker nu niet zoveel als andersd. helemaal niet

2 ik kijk met plezier naar dingen uit.a. zoals altijd of meerb. wat minder dan ik gewend wasc. absoluut minder dan ik gewend wasd. nauwelijks

3 ik maak mijzelf onnodig verwijten als er iets fout gaat.

a. ja, heel vaakb. ja, somsc. niet erg vaakd. nee, nooit

4 ik ben bang of bezorgd zonder dat er een aanleiding is.

a. nee, helemaal nietb. nauwelijksc. ja, somsd. ja, zeer vaak

5 ik reageer schrikachtig of paniekerig zonder echte reden.

a. ja, tamelijk veelb. ja, somsc. nee, niet vaakd. nooit

6 de dingen groeien me boven het hoofd.

a. ja, meestal ben ik er niet tegen ogewassen

b. ja, soms ben ik minder goed tegen de dingen opgewassen dan anders

c. nee, meestal kan ik de dingen erg goed aan

d. nee, ik kan alles even goed aan als anders

7 ik voel me zo ongelukkig dat ik er bijna niet van kan slapen.

a. ja, meestalb. ja, somsc. niet vaakd. helemaal niet

8 ik voel me somber en beroerd.a. ja, bijna steedsb. ja, tamelijk vaakc. niet erg vaakd. nee, helemaal niet

9 ik ben zo ongelukkig dat ik heb gehuild.

a. ja, heel vaakb. ja, tamelijk vaakc. alleen af en toed. nee nooit

10 ik denk er aan om mezelf iets aan te doen.

a. ja, tamelijk vaakb. somsc. nauwelijksd. nooit

uw scoreMaar wat betekent deze score nou precies en wat moet u doen als uw score laat zien dat u depressief zou kunnen zijn? Dat vindt u hieronder.

meer dan 11 puntenEen score boven de 11 betekent dat er sprake is van een depressieve stemming. Het is verstandig om contact op te nemen met uw huisarts of een andere hulpverlener. De huisarts kan beoordelen wat er precies aan de hand is en u ondersteuning of een behandeling geven of u zonodig doorverwijzen.

Tussen de 7 en 11 puntenBij een score tussen de 7 en 11 is er misschien sprake van een depressieve stemming. Wij raden u aan de vragenlijst over twee weken opnieuw in te vullen. Blijft de score tussen de 7 en 11 dan raden wij u aan contact met uw huisarts op te nemen. Dit kunt u laten afhangen van de ernst van uw klachten.

minder dan 7 puntenEen score onder de 7 betekent dat u waarschijnlijk geen depressieve stemming heeft. Wanneer u toch klachten blijft houden, raden wij u aan contact op te nemen met uw huisarts.

Fonds psychische gezondheidDeze test is ook te vinden op de website van het Fonds Psychische Gezondheid, www.psychischegezondheid.nl. Dit fonds zet zich in voor mensen met psychische problemen en hun omgeving en verbetering van de psychische gezondheid van mensen in Nederland. Als u vragen heeft kunt u bellen met de Psychische Gezondheidslijn (0900 903 903 9) voor informatie, advies of een luisterend oor.

Bron De Zelftest Depressie is een vertaling van de Edinburgh Depression Scale, ontworpen door de Britse psychiater prof. dr. John Cox. De test is door prof. dr. Victor Pop, hoogleraar Eerstelijns zorg te Tilburg voor gebruik in Nederland vertaald, bewerkt en gevalideerd.

11

1. a = 0 b = 1 c = 2 d = 3

2. a = 0 b = 1 c = 2 d = 3

3. a = 3 b = 2 c = 1 d = 0

4. a = 0 b = 1 c = 2 d = 3

5. a = 3 b = 2 c = 1 d = 0

6. a = 3 b = 2 c = 1 d = 0

7. a = 3 b = 2 c = 1 d = 0

8. a = 3 b = 2 c = 1 d = 0

9. a = 3 b = 2 c = 1 d = 0

10. a = 3 b = 2 c = 1 d = 0

Uwscore:

‘Hoesomber bentu?’

‘Hoesomber bentu?’

‘Hoesomber bentu?’

‘Hoesomber bentu?’

deze zelftest depressie kan u helpen bij het inschatten van de ernst van depressieve klachten.

mocht uit de test blijken dat u misschien psychische klachten heeft, dan kunt u daar wellicht via

www.psycholog.nl aan werken. de test bestaat uit tien uitspraken. wilt u bij elke uitspraak het

antwoord selecteren dat het beste aangeeft hoe u zich de afgelopen 7 dagen voelde?

‘Hoesomber bentu?’

‘Hoesomber bentu?’

‘Hoesomber bentu?’

‘Hoesomber bentu?’ ‘Hoesomber

bentu?’

De uitslag van deze test laat zien of u wellicht psychische klachten heeft. Dit is geen officiële diagnose, maar een indicatie. Voor een officiële diagnose is een gesprek met een hulpverlener nodig.

13

De cultuurshock kwam pas toen ik na een half jaar en tien kilo lichter weer op Hollandse bodem stond. Ik kon ons materialisme niet meer plaatsen. En ik miste de Andes, haar brandende zon en de pijnlijke korsten op mijn hoofd.

die zeemeeuwAan het einde van de zomer was daar mijn psychose. Ik zag op het wad een zeemeeuw voorbij vliegen. Dit was de reïncarnatie van de overleden vader van mijn beste vriendin. ’s Nachts was ik al zo in de war dat ik haar moeder maar even belde. Ik dacht dat ik haar overleden man was. De emotionele verklaring? Voordat ik naar Latijns Amerika vertrok, nam ik afscheid van hem terwijl hij langzaam stierf. ‘Ik vond je lief’, zei hij zachtjes toen ik weg liep.

life eventsJe bent zelf verantwoordelijk voor keuzes die je maakt, maar omstandigheden zijn niet altijd te beïnvloeden. Toen mijn kleine blonde hoofdje net boven het aanrecht uitkwam, deed ik de afwas als mijn moeder ziek op bed lag. Op mijn vijftiende besloot ik dat de tijd rijp was om op mezelf te gaan wonen. En mijn lieve übergevoelige vader woonde de langste tijd van zijn leven binnen de muren van GGZ Friesland. Gelukkig kent de hemel geen psychoses.

emotionele overstromingU begrijpt, mijn trechter stoomde over. Fratsen die ik uithaalde kan ik niet verklaren. Vraag me niet waarom ik gras at (schijnt overigens erg goed voor de darmflora te zijn), iedereen lief vond en knuffelde, de gaskraan opendraaide, het bad liet overstromen en een douche nam onder gloeiend heet water. Kwetsbaarheid is vaak onzichtbaar. Ondanks de impact van mijn psychose, vergelijk het maar met een blikseminslag, functioneer ik goed. Net als zoveel anderen met ‘kopzorgen’. Maar misschien moeten psychisch kwetsbaren in het gips gezet worden zodat ze meer begrip krijgen. Ik zou kiezen voor paars en u mag u uw naam erop zetten.

Ook ik begrijp niet wat een psychotisch brein bezielt. Voor het gemak vergelijk ik het weleens met een trechter die overloopt. Emoties en gedachten stromen niet meer door. Het hoofd stroomt over en het gevoel dat normaliter overuren draait, doet in psychotische tijden even niet mee.

schaduw onder de evenaarIn de lente van mijn leven werkte en genoot ik van het temperamentvolle leven in Latijns Amerika. Ik trok met de inheemse bevolking op en sprak al snel een aardig mondje Spaans. Maar ook de felle zon heeft zijn schaduwkant. De schrijnende gevallen van armoede en veel alcoholisme kon ik niet aanzien. Om mijn schuldgevoel af te kopen, gaf ik mijn dollars aan de daklozen.

SilkeWestraiseentijdgeledenbijGGZFrieslandinbehandelinggeweest.

Zijkreegeenpsychoseenmoestopgenomenworden.Hieronderbeschrijft

zehoezehaarpsychoseheeftervaren.Dateenpsychosemetdepsychete

makenheeft,spreektvoorzich.Tochisheteenleekmoeilijkuitteleggen

hoedevorkindesteelzit.Hetduistereverschijnselblijfteenmysterie.

Psychose voor dummies

'�Ik�vond�je��lIef’,�zeI�hIj��zachtjes��toen�Ik��weg�lIep

14 15Misschien dat de architect bewust op deze manier de gang heeft ontworpen. De gang kan symbool staan voor het doel van de kliniek. De kant van de deuren heeft, doordat er zoveel naast elkaar te zien zijn, wat weg van een gevangenis. De gigantische ramen in het gebouw en het feit dat Henk zelf de sleutel heeft, illustreren juist waar hij naartoe werkt, namelijk vrijheid. De medewerkers van de kliniek willen de bewoners behandelen en begeleiden, waardoor ze terug kunnen keren in de samenleving.

Bob marleyHenk wil zijn kamer best even laten zien. Hij opent zijn deur. In de kamer staan een bed, tafel met stereo-installatie, comfortabele stoel en wat andere meubeltjes. Achterin de kamer zit een deur naar zijn eigen douche en toilet. De kleuren van Jamaica versieren de kamer. Daarnaast zijn er posters, cd’s en andere hebbedingen van Bob

Marley te vinden. Henk beaamt dat hij groot fan is van de zanger: ‘Hij maakt goede muziek en ik hou van zijn stijl. Ik word er rustig van.’

Sinds 30 november 2009 zit Henk in de kliniek in Franeker. Hij vertelt dat hij het prettig vindt in de Friese plaats. ‘Ik heb hier meer vrijheid dan ik lange tijd heb gehad. Als ik het aangeef, kan ik bijvoorbeeld even naar de stad om boodschappen te doen of cd’s te kopen. Daarbij werk ik hier op het terrein in de kassen. Daar werk ik met andere mensen samen. Ik schoffel, zet plantjes over en spit in de tuinen. ‘s Avonds ga ik vaak fitnessen en de tijd die ik overhoud zit ik vaak op mijn kamer muziek te luisteren.

Het is duidelijk dat Henk activiteiten waar hij kalm van wordt prettig vindt. Hij vertelt dat hij zowel van de muziek als van zijn werk rustig wordt. Datzelfde geldt voor douchen.

Ook dat maakt hem relaxter. Van de behande-laren in de kliniek krijgt hij aanwijzingen om zijn leven vorm te geven. Hij praat met ze over heden en verleden, hoe het moet als hij in 2012 uitbehandeld is en over zijn gedachtes. Hij denkt daardoor nooit meer in de criminaliteit te belanden.

inbraken en drugs In de kliniek worden alleen mensen opgenomen die door het Nederlands Instituut voor Forensische psychiatrie en psychologie van het Ministerie van Justitie zijn doorverwezen. Dit zijn altijd mensen met een strafblad. Voor Henk geldt ook dat hij in het verleden in aanraking is gekomen met de politie.

Henk, geboren in Velzen, werd als kind geadopteerd. Tot zijn veertiende woonde hij bij zijn adoptieouders. Via vrienden kwam hij

op die leeftijd in aanraking met drugs. Hij ging regelmatig gebruiken en hield zich niet meer aan de afspraken thuis. Uiteindelijk werd het voor Henk steeds lastiger om het geld voor de drugs op te hoesten.

‘Ik had geen geld meer om van te leven en moest mijn drugs betalen. Ik werkte in die tijd niet en ging daarom inbreken om aan drugs te komen. De eerste keer vond ik dat spannend, maar ik deed het wel eens samen met vrienden en uiteindelijk ging het steeds gemakkelijker. Ik keek of mensen niet thuis waren, brak in en na afloop voelde ik me goed, omdat het weer gelukt was’, vertelt Henk.

Het blijft niet goed gaan. Na een jaar vol inbraken, loopt Henk tegen de lamp: ‘Ik ben verlinkt en opgepakt door de politie. Van Justitie kreeg ik een bijzondere behandeling opgelegd

voor mensen onder de 21 jaar. Ik moest naar een internaat met veel jongeren zoals ik. In totaal ben ik volgens mij wel naar dertig verschillende internaten door het hele land doorgeplaatst. Ik maakte veel ruzie. Er hoefde maar iets te gebeuren en ik explodeerde. Dan ging ik dingen slopen of slaan.’

Begeleid wonenInmiddels is Henk meerdere keren voor misdrijven opgepakt. Na een verblijf in onder andere de Forensische Psychiatrische Kliniek in Assen is hij terechtgekomen in de kliniek in Franeker. Het gaat goed met Henk. Hij geniet van het feit dat hij langzaam meer vrijheden krijgt. Als hij aangeeft waar hij naartoe gaat, kan hij zo een middag naar Leeuwarden en hij heeft zijn agressie veel beter onder controle. Het gaat zelfs zo goed dat hij nadenkt over een toekomst buiten de psychiatrie.

‘Het liefst wil ik hier eerst op het terrein begeleid wonen. Dan kan ik mijn werk houden en vanaf daar verder kijken. Uiteindelijk hoop ik toch een vrouw te ontmoeten waar ik oud mee kan worden. Hier vind ik die niet zo gemakkelijk en het zou toch mooi zijn als ik een lieve, lange vrouw vond om mee te leven’, glimlacht Henk.

De lange weg naar een vrij bestaan

henk�sIjm�gIng�Inbreken�om�aan�drugs�te�komen

met�de�sleutel�van�zijn�kamer�in�zijn�hand�loopt�henk�sijm�door�een�lange�gang�in�de�

kliniek�van�de�forensische�psychiatrie�(fpa)�in�franeker.�links�van�hem�bevindt�zich�een�

witte�muur,�onderbroken�door�zware�blauwe�deuren.�aan�de�rechterkant�zijn�ramen�

van�de�vloer�tot�aan�het�plafond�met�uitzicht�op�een�binnentuin.�henk�loopt�in�de�hal�

met�twee�toevallige�bezoekers�die�benieuwd�zijn�naar�de�kamers�in�de�kliniek.

16

Psychische hulP bij een huifkarongeluk oP Terschelling

17Het ongeluk vond plaats rond het middaguur. Toen de twee paarden met de huifkar een duin afdaalden, ging de rem kapot, waardoor de kar tegen de achterkant van de dieren aanbotste. In paniek zijn de paarden losgebroken. Vervolgens vloog de huifkar stuurloos en op hoge snelheid van het duin af en kwam tegen een boom tot stilstand.

Stef Boes, zelf wonend op Terschelling, hoorde op een gegeven moment dat vanaf het vasteland een aantal helikopters richting het eiland vloog. ‘Als er zoveel helikopters overvliegen dan moet er haast wel iets aan de hand zijn’, dacht Stef op dat moment. ‘Vervolgens heb ik mijn werkmobiel aangezet en vlak daarna werd ik gebeld door Irene Barends, regiomanager in Sneek, of ik ter plekke psychische hulp kon verlenen.’

direct ernaartoeIrene belde haar omdat GGZ Friesland aangesloten is bij de PSHOR. Dit staat voor Psychosociale Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen. Als er ergens een ramp plaatsvindt kan de organisatie door de coördinator van de rampenhulpverlening gebeld worden om psychische hulp te verlenen.

Stef ging vervolgens naar de groep betrokkenen toe. Haar collega Marlies volgde een uur later. Zij was tijdens het ongeluk op het politiebureau in Harlingen om samen met een arts te beoordelen of iemand ernstige psychische klachten had. Een reddingsboot voer haar, gehesen in een reddingsvest, als een speer vanaf Harlingen naar Terschelling. ‘Een enerverende tocht!’, vertelt ze.

Toen Stef en Marlies aankwamen, was de groep van elkaar gescheiden. De gewonden waren met de helikopter naar de wal gevlogen en de overige huifkarinzittenden waren van de plek weggehaald en zaten samen elders op het eiland. Stef ging zelfstandig naar de plek waar de mensen verbleven. Marlies ging vanaf de reddingsboot met de huisarts per auto naar de plek en werd in de auto bijgepraat.

het gesprek op gang‘De groep bestond uit mensen van nul tot tachtig jaar. Eerst hebben we geïnventariseerd wie in welke kar zat. De personen in de achterste kar hadden een huifkar zien verongelukken en waren natuurlijk geschrokken. Door eerst in kaart te brengen wie in welke kar zat, konden we inschatten hoe ze het ongeluk hadden beleefd en of ze in shock waren of juist verdrietig. Ook keken we of misschien meer

hulp nodig was’, legt Stef uit. ‘Ik had vooral veel aandacht voor de kinderen. Ik ben bij ze gaan zitten om zo in contact te komen’, vertelt Marlies.

Vervolgens stelden beide SPV’en vragen over het voorval en hoe de getuigen en verongelukten zich nu voelden. ‘We merkten dat iedereen eerst stil was, maar langzaam meer gingen praten. Dat helpt toch om de situatie meer een plek te geven en dat is voor iedereen prettig’, vertelt Stef.

avond en dag ernaToen de avond aanbrak, kwamen steeds meer betrokkenen terug naar Terschelling. Mensen die in het ziekenhuis waren geweest, kwamen terug en daar is Stef steeds bij geweest. Marlies moest aan het eind van de middag terug naar het vasteland, omdat daar een andere crisis wachtte van iemand

die ernstig in de war was geraakt. Stef sprak ‘s avonds nog verder met de huifkarinzittenden en heeft een Terschellinger huisarts nog geholpen met het achterlaten van de medicatie. De dag daarna is ze teruggeweest om te checken hoe het met de mensen ging. Daarbij kreeg iedereen het advies mee dat ze, als ze dat nodig vonden, eenmaal thuis altijd slachtofferhulp konden bellen.

Stef vertelt dat de samenwerking die dag tussen verschillende hulpverleners erg goed was. ‘De geneeskundige dienst bij rampen, de GHOR, het ambulancepersoneel, de politie en de huisartsen overlegden goed met elkaar wat er moest gebeuren. Dit is voor de inzittenden van groot belang geweest en hierdoor voelden ze zich zeker gesteund. Dat weet ik zeker, want dat hebben ze later nog aan me laten weten.’

een�huifkar�op�terschelling

botste�op�26�juni�in�volle�vaart�

tegen�een�boom.�vijftien�

inzittenden�raakten�gewond.�

de�huifkar�werd�gevolgd�door��

een�andere�huifkar�waarin�

nog�meer�mensen�zaten.�de�

schrik�zat�er�goed�in.�sociaal�

psychiatrisch�verpleegkundigen�

stef�boes�en�marlies�de�

kwaasteniet,�verleenden�direct�

psychische�hulp.

‘�Ik�had�vooral�veel�aandacht�voor�de�kInderen.�Ik�ben�bIj�ze�gaan�zItten�om�zo�In�contact�te�komen’

19

kiNDErpagina's

Twee oenen liggen in een kanaal te verdrinken en zijn om hulp

aan het roepen. Opeens zien ze een man langslopen. De ene oen roept heel hard: "Help!" Maar, de man hoort hen niet. Dan zegt de ene oen tegen de andere: "Laten we samen roepen". Okee: "Samen, samen!!"

Jantje zit in de klas en zegt "broem broem broem."Dus de juf zegt: "jantje wil je even ophouden". Waarop Jantje door blijft gaan. "broem broem broem"En dan zegt de juf: "Jantje ga nu maar na de gang.""Nee", zegt Jantje, "dat kan niet. Mijn benzine is op!"

18

Je hebt vast wel eens mee gedaan aan een onderzoek. Bijvoorbeeld door een vragenlijst in te vullen of te zeggen wat je ergens van vindt. Afgelopen jaar is een onderzoek gestart naar kinderen en jongeren met ouders die ergens angst voor hebben of die somber zijn. Het is namelijk mogelijk dat deze kinderen ook datzelfde gevoel krijgen.

Dat willen we natuurlijk niet. Daarom is er een onderzoek gestart om te kijken hoeveel kinderen en jongeren de klachten van hun vader of moeder overnemen. En als dit gebeurt, wordt gekeken naar hoe dit voorkomen kan worden. Uiteraard mogen de kinderen en jongeren zelf beslissen of ze mee willen doen aan dit onderzoek.

GGZ Friesland vindt het belangrijk dat iedereen zich goed voelt, ook kinderen en jongeren. Daarom helpen wij mee met dit onderzoek. Wij vragen kinderen en jongeren die een angstige of sombere vader of moeder hebben, op te geven om mee te doen aan dit onderzoek. Hiermee kunnen veel andere kinderen en jongeren geholpen worden, omdat wij straks meer kennis en inzicht hebben.

Wil je graag mee doen? Overleg dat dan wel met je ouders. Het onderzoek is namelijk ook voor hen. Voor meer informatie kijk je op de website: www.sterkonderzoek.nl

Onderzoekspeciaalvoorkinderen

enhunouders

Kleurplaat

2120

harde schijfTijdens de EMDR vraagt Meindert de patiënt de aandacht te richten op het moment dat hij of zij emotioneel het meest belastend ervaart. ‘Zo’n situatie blijft vaak doorwerken als een soort filmpje in je hoofd. Ik ga met de patiënt op zoek naar het moment dat nu nog steeds het meest naar is om naar te kijken. Op dat specifieke moment zetten we het filmpje stil en daar gaan we vervolgens mee aan het werk. Ik stel hier een aantal vragen over.’

Daarna dient dit beeld als vertrekpunt voor de EMDR-procedure. De patiënt wordt gevraagd om vervolgens te observeren wat er verder opkomt, terwijl hij wordt ‘afgeleid’ door de handbewegingen van de therapeut of door een koptelefoon met klikjes die om en om links en rechts in de oren klinken. Dit heet bilaterale stimulatie. ‘Het werkingsmechanisme is wetenschappelijk nog onvoldoende verklaard, maar dat het werkt, is inmiddels uitvoerig vastgesteld’, legt Meindert uit.

‘Ik vergelijk het soms met de manier waarop een hinderlijk bestand zich op de harde schijf van de computer bevindt. EMDR zorgt ervoor dat het bestand in een andere map op de harde schijf, dus op een andere plek in je hersenen terechtkomt. Hierdoor wordt het bestand niet uitgewist, maar het verliest wel zijn hinderlijke werking’, vertelt Meindert.

Wetenschappelijk onderzoekOnderzoek heeft in ieder geval aangetoond dat mensen met een enkelvoudig trauma die EMDR ondergaan hierna meestal beduidend minder klachten ervaren. ‘Dat is ook mijn ervaring’, vertelt Meindert. ‘Na enkele sessies hebben patiënten vaak al minder last van de herinneringen en minder angstklachten. Soms is een beperkt aantal sessies genoeg. Het kan echter ook gebeuren dat een probleem veel complexer blijkt. Ook dan kan EMDR vaak nog worden toegepast maar dan wordt het verhaal wel een stuk ingewikkelder.’

Wat maakt dat EMDR werkt, blijft een onderwerp van onderzoek en speculatie. Shapiro verklaart de effectiviteit van EMDR heel biologisch. Een trauma veroorzaakt, volgens Shapiro, veranderingen in stofjes in de hersenen, die vervolgens de verwerking van informatie blokkeren. De hersenen en het lichaam raken ontwricht en zijn niet meer in staat goed te functioneren. De pijnlijke herinneringen komen weer boven door gebeurtenissen in de omgeving (‘triggers’). Dit kan gebeuren in de vorm van nachtmerries of herbelevingen. EMDR zorgt ervoor dat de geblokkeerde informatieverwerking weer op gang komt.

Andere onderzoekers denken dat het te maken heeft met een hersenmechanisme dat ook tijdens de slaap geactiveerd wordt. Tijdens de slaap gebeurt er in de hersenen veel. De hersenen scheiden dan stofjes af die ervoor zorgen dat je je rustig voelt en dat je alles wat je hebt meegemaakt die dag een plek kunt geven. Tijdens EMDR zouden deze stofjes door het afwisselend gebruiken van beide hersenhelften ook worden aangemaakt.

Zo bestaan er nog een aantal theorieën die het effect van EMDR verklaren. Tot nu toe blijft het gissen naar de werkelijke reden dat de behandeling werkt. Maar feit is dat veel mensen er baat bij hebben en dat is wat telt.

Shapiro werd de grondlegger van een nieuwe behandelvorm met de moeilijke naam eye movement desensitization and reprocessing (EMDR). Binnen GGZ Friesland wordt EMDR regelmatig toegepast. Meindert Gijzen, klinisch psycholoog in Drachten en Dokkum, is één van de behandelaren die zich erin heeft gespecialiseerd. ‘Voor sommige mensen werkt EMDR erg goed’, vertelt hij.

pijnlijke gebeurtenisMeindert legt uit dat EMDR het gemakkelijkste is toe te passen bij een simpel trauma: ‘Dan gaat het vaak om een eenmalige gebeurtenis, zoals bijvoorbeeld een verkeersongeluk of een beroving. Als gevolg daarvan ontwikkelen mensen vaak angstklachten, waardoor ze bijvoorbeeld niet meer in de auto durven te stappen.’

‘Voordat de behandeling start, breng ik eerst samen met de patiënt de voorgeschiedenis en de klachten en symptomen goed in kaart. Als daaruit blijkt dat iemand veel last heeft van dat ongeluk of die beroving en er geen andere complexe problemen doorheen spelen, dan is EMDR meestal een goede behandeling’, legt Meindert uit.

EindjarentachtigontdekteFrancine

Shapiro,eenAmerikaansepsychologe,iets

opvallends.Alszijmethaarvingervoor

deogenvaneenpatiëntheenenweer

bewoogenhemofhaarondertussen

negatieveherinneringenlietophalen,

bleekdateenpositiefeffecttehebben.

Trauma’s VerWerKen meT oogBeWegingen oF KliKjes

22 23Als dochter van een moeder met een ernstig psychiatrisch probleem heb ik van jongs af aan te maken gehad met meerdere GGZ instellingen buiten Friesland. Mijn ouders zijn gescheiden toen ik zes was, mijn vader is echter altijd betrokken gebleven. Na een tijd bij mijn moeder gewoond te hebben, ging ik naar mijn vader en eens in de twee weken een weekend naar mijn moeder. Mijn moeder was lief maar ook manipulatief, soms ernstig psychotisch, soms diep depressief. Zij is vaak opgenomen, altijd gedwongen.

separerenGedurende de laatste jaren van haar leven werd zij vrijwel continu geïsoleerd. Verworden tot één brok woede en agressie was opsluiting in een hok zonder ramen het antwoord dat de psychiatrie haar in het diepst van haar ellende te bieden had. Isoleren is altijd een armoedeoplossing. Hoewel ik begrip heb voor zaken als werkdruk en “last” die

‘ik wil vanuit mijn eigen

ervaring bijDragen’

MArloESkouWEriSEENNiEuWliDVANDEFAMiliErAAD.

DEPSyCHiATriSCHEProblEMENVANHAArMoEDEr

HADDENookGroTEiNVloEDoPHAArlEVEN.VANuiTHAAr

EiGENErVAriNGENWilZijDEFAMiliErAADoNDErSTEuNEN

oMDEZorGVoorDEPATiëNTENENDEbETrokkENHEiD

VANFAMiliE-ENNAASTENTEVErbETErEN. 'pas�toen�zIj�overleden�was,�kwam�

Ik�aan�mIjn�eIgen�

emotIes�toe'

GGZFriESlANDfamilieraaD

een patiënt op kan leveren, denk ik dat de eed die iedere arts aflegt, namelijk altijd te handelen in het belang van de patiënt en nooit iemand kwaad te berokkenen, in deze leidend hoort te zijn. Ik heb dit meermaals tevergeefs aangegeven.

In 2003 is mijn moeder overleden als gevolg van een niet gesignaleerde onderkoeling (27,3˚). Onderzoek door de Inspectie bij de instelling waar zij zo lang gesepareerd werd, heeft geleid tot beleidswijzigingen op verschillende niveaus. Waar zij op het laatst verbleef is men, na een goed gesprek, overgegaan tot de aanschaf van kwikthermometers (die in tegenstelling tot digitale wèl lage temperaturen kunnen meten). Haar casus is drie jaar later door het AMC als klinische les gebruikt. Als familie zijn wij daarbij uitgenodigd. Dat heeft mij goed gedaan.

VerwerkingPas toen zij overleden was, kwam ik aan mijn eigen emoties toe. Ik heb een aantal jaren nodig gehad om het één en ander te verwerken. De ontwikkelingen binnen de psychiatrie volgde ik op afstand. Vanuit de politiek kwam er druk dat er minder geïsoleerd moest worden en er zouden familievertrouwenspersonen binnen de GGZ komen. Verheugend nieuws. Door een uitspraak van de heer Buwalda ( voormalig coach-adviseur van de Cliëntenraad van GGZ Friesland) kwam ik op het spoor van de Familieraad.

Wat je als kind meemaakt, ervaar je als normaal. Je weet immers niet beter. Voorop stond dat ik voor mijn moeder moest zorgen in plaats van andersom. Haar belang woog zwaarder dan het mijne. Ik kon eigenlijk niet anders dan “een flinke meid zijn”. >>

25

Familievertrouwenspersoon voor GGZ Friesland

Onwillekeurig gaan de gedachten terug naar wat geweest is. Zelf vader van drie (grote) kinderen die bezig zijn hun eigen weg te vinden. Je leest het kaartje, ziet de naam, ziet de ouders en de woorden “verbonden zijn” beginnen te leven.

Je leest en weet verhalen van mensen waarbij deze woorden een geheel andere inhoud hebben gekregen in de loop van de jaren.

Hoe kan het lopen. Ouders die (bijna) niet meer verbonden zijn met hun kind. Broers en zussen die deze woorden (bijna) niet meer kennen. Kortom, het zo vanzelfsprekende bij de geboorte kan in de loop van de jaren een wending nemen.

We weten allemaal dat dit verschillende oorzaken heeft. Daarom is het geweldig dat er hulpverleners zijn die willen werken aan het weer letterlijk en figuurlijk inhoud geven

aan de woorden “ verbonden zijn”.De Familieraad is dan ook erg ingenomen dat er nu een Familie Vertrouwens Persoon (FVP) is bij GGZ Friesland.

Een geweldige opsteker. Ik weet zeker dat hij “verbonden wil zijn”. Met u, met jou. Ook de Familieraad blijft verbonden!

Sybren van Tuinen(reacties: sjvantuinen@gmail.com)

ggZ Friesland is in januari 2009

begonnen met de implementatie

van het familiebeleid. een van de

speerpunten was de komst van een

familievertrouwenspersoon. dit project

is onlangs gestart. Toevalligerwijs is in

de tussentijd ook de landelijke stichting

Familievertrouwenspersoon opgericht.

deze stichting wordt gefinancierd op

basis van subsidie.

Inmiddels heeft de Raad van Bestuur van GGZ Friesland een gesprek gehad met de directeur van de stichting. Hieruit bleek dat beide partijen veelal dezelfde ideeën hebben, dus is het balletje gaan rollen.

Een familievertrouwenspersoon moet informatie en voorlichting verschaffen aan familie en andere betrokkenen van patiënten. Hij vormt als het ware een brug tussen familie en GGZ. Hier komt veel bij kijken. Het nemen van initiatieven, flexibiliteit, creativiteit en vindingrijkheid zijn vereist bij alle taken.

Daarnaast heeft de familievertrouwens-persoon te maken met verschillende betrokken partijen. Bij de een is het contact meer emotioneel geladen dan bij de ander. Dit vereist goede sociale eigenschappen, zoals geduld, inlevingsvermogen en uitdrukkingsvaardigheden. Ook heeft de familievertrouwenspersoon een adviserende rol ten aanzien van de patiënt en de hulpverlening.

Inmiddels is Wim Timmermans aangesteld als de familievertrouwenspersoon. Vanuit

GGZ Friesland wordt hij gedetacheerd naar de Stichting Familievertrouwenspersoon. Dit omdat hij een onafhankelijke positie moet hebben ten opzichte van GGZ. Voor de stichting zal hij ook nog taken gaan uitvoeren.

Wim Timmermans zal waarschijnlijk medio oktober 2010 aan de slag gaan als familievertrouwenspersoon. Zijn positie is vergelijkbaar met die van de patiëntenvertrouwenspersoon.

GGZFriESlANDfamilieraaD

25

Toen ik 16 was, werd mij bijvoorbeeld gevraagd een Rechterlijke Machtiging aan te vragen omdat deze dan eerder ingewilligd zou worden dan wanneer een psychiater deze zou aanvragen. Mag je daar een zestienjarige mee belasten?

Een beschermende factor was allereerst mijn vader. Hij is van onschatbare waarde geweest, stond steeds voor, naast en achter mij. Verder de natuur; buiten zijn met de hond, het geluid van ruisende populieren, de geur van vers gemaaid gras, deel te zijn van deze mooie wereld. Wat ook geholpen heeft is dat ik, in soms drassige situaties, in staat was te analyseren wat wát was om zo weer wat grip te krijgen. Nadeel was dat ik vaak alleen met mijn hoofd reageerde. Wat ik voelde… deed er niet toe.

Vanuit mijn ervaring bijdragenGelukkig ben ik gezegend met vier fantastische kinderen die vanaf het moment dat ze er waren mijn hart in één klap geopend hebben. Ik heb veel van hen geleerd.

Meer dan dat mijn verleden mijn 'moeder zijn' heeft beïnvloed, hebben zij mijn huidige ‘zijn’ beïnvloed; leven vanuit je verstand en met een open hart. Stoere overlevingsstrategiën als alles zelf doen en overal tegen kunnen, blijken niet meer nodig.

Ter overdenking zou ik de GGZ het volgende willen voorleggen; Een goed behandelaar durft en kan toegeven dat hij/zij het soms ook niet meer weet. Tegenover collega’s, patiënten en tegenover diens naasten. Doen alsof je het allemaal weet en intussen maar wat aanmodderen, geeft geen vertrouwen. Goede samenwerking met patiënten en hun naasten helpt om oude vanzelfsprekendheden te doorbreken, zoals inzake het isoleerbeleid. Graag zou ik mijn kennis en ervaring positief inzetten voor een optimale behandeling, onder andere door het betrekken van naasten. Laten we samen de weg zoeken. Uiteindelijk leven wij allemaal voor de eerste keer en wij weten niet precies hoe dat moet.

Onlangs Ontvingen wij een gebOOrtekaartje

24

verbonden zijn...vervolg pagina 23

26 27

Deze vraag staat centraal in een onderzoek dat is uitgevoerd door TNS NIPO. Zij voerde dit onderzoek uit in opdracht van Het Dolhuys in Haarlem. Dit is een museum over de psychiatrie en bood honderden jaren onderdak aan wat ze vroeger oneerbiedig gekken en dollen noemden. Inmiddels laat het Dolhuys verschillende facetten van de psychiatrie zien. Tot en met 27 februari 2011 is de tentoonstelling ‘Dossier Van Gogh’ te zien.

Aan het onderzoek van TNS NIPO deden 532 mensen mee. Op de vraag 'waar denkt u aan bij de schilder Vincent van Gogh?' antwoordt de helft van deze mensen: 'zijn afgesneden oor'. De woorden ‘kunstschilder’ en ‘zonnebloemen’ zijn de associaties die daarop volgen. Opvallend is dat de mensen die hem gek noemen hem vaak eveneens als geniaal bestempelen.

BorderlinestoornisMaar waar had Nederlands bekende schilder eigenlijk last van? Na zijn overlijden zijn in de afgelopen decennia meer dan dertig diagnoses op Van Gogh losgelaten. De psychiater Erwin van Meekeren legde deze verschillende diagnoses naast elkaar en kwam tot de conclusie dat de schilder een borderline persoonlijkheidsstoornis moet hebben gehad. Dit beschrijft hij in het boek ‘Leven en ziektegeschiedenis van Vincent van Gogh’.

Personen met een borderlinestoornis zijn in hun reacties vaak heel zwart-wit. Iets is of geweldig of helemaal niets. Daarbij hebben ze last van stemmingswisselingen, angsten en impulsiviteit. Ze voelen zich zelden lange tijd goed en vervelen zich snel. Uit het leven van Van Gogh zijn voorbeelden te halen die op deze karakter-eigenschappen duiden.

Zo verhuisde hij in zijn leven 26 keer naar dorpen en steden in Nederland, Engeland en Frankrijk. Hij leek nooit een plek te vinden waar hij zich helemaal goed voelde en was impulsief in het nemen van beslissingen rondom verhuizen. Daarbij was Van Gogh regelmatig somber, iets wat terug te zien is in zijn werk, omdat hij dan met veel minder kleur schilderde. In een brief schreef hij hierover: ‘Regelmatig ben ik vreselijk melancholiek, prikkelbaar en verlang ik naar de sympathie van anderen’.

Het feit dat Van Gogh zaken zwart-wit zag blijkt uit zijn persoonsbeschrijvingen in brieven. Mensen werden zomaar op een voetstuk geplaatst en konden daar op een later moment weer keihard vanaf vallen. Dit geldt bijvoorbeeld voor zijn vader maar ook voor andere familieleden en collega's. >>

WiEEENbEETjEbEkENDiS

METHETWErkVANViNCENT

VANGoGHHErkENTZijN

STijlGEMAkkElijk.

HijZETTEMETDEkWAST

PuNTENoPHETDoEkENZo

oNTSToNDENlANDSCHAPPEN,

bloEMENENZElFPorTrETTENiN

FEllEklEurEN.MAArVANGoGH

iSNiETAllEENbEkENDDoor

ZijNkuNST.NEDErlANDErS

HEriNNErENHEMookDoorDAT

HijZijNoorAFSNEED.MAArWAS

VANGoGHGEkoFGENiAAl?

VincentvanGogh:gekofgeniaal!?

opnameEr zijn meer aanwijzingen. Zo sneed Van Gogh in 1888 zijn oor af. Dit gebeurde na of tijdens een flinke ruzie met schilder Paul Gaugain. Sommigen denken dat Van Gogh met een scheermes uithaalde naar Gaugain en toen zichzelf raakte, anderen denken dat hij bewust zijn eigen oor afsneed. In de laatste twee jaar van zijn leven meldde Van Gogh zichzelf bij een psychiatrische inrichting in St. Rémy waar hij vanachter de tralies en in de tuinen de prachtigste bloemen schilderde.

Op andere momenten ondernam de schilder van alles en was niet te stoppen. Dit spreekt de theorie van psychiater van Meekeren tegen. In de laatste jaren van zijn leven duidt zijn handelen haast op een manische depressie. Want alhoewel Van Gogh waarschijnlijk ondervoed was, drank gebruikte en weinig sliep, kwam hij tot meer werken dan ooit. Het lijkt erop dat hij zich in een manische, uitgelaten periode bevond.

Door andere schrijvers wordt aan Van Gogh schizofrenie toegedicht. De woeste streken van zijn penseel zouden hierop wijzen. Evenals aanwijzingen dat hij soms tijden niet schreef of schilderde en dat hij dan verward was, waanideeën kreeg en het besef van ruimte en tijd verloor. Toen hij in België woonde, mergelde hij zichzelf uit toen hij in een godsdienstwaan terechtkwam.

onduidelijk Welke stoornis één van Nederlands grootste schilders daadwerkelijk had, zullen we nooit weten. Dat hij psychische klachten had en geweldig schilderde, weten we zeker. Uiteindelijk leidde zijn ziektebeeld ertoe dat hij op 37-jarige leeftijd uit het leven stapte. De vraag blijft of zijn schizofrenie, manische depressie of borderline heeft bijgedragen aan zijn geniale schilderwerk. Wat als Van Gogh nu had geleefd? Had hij dan met behandeling dertig tot veertig jaar langer prachtige schilderijen kunnen maken? Of kon hij misschien alleen door zijn stoornis zo geweldig schilderen en was tijdens een behandeling juist zijn creativiteit de kop ingedrukt? Niemand zal het weten...

29Zevenjarige jongen verdient 180.000 Euro als schilder

Kieron Williamson (7) woont in Engeland. Hij schildert met zoveel talent dat hij wel de nieuwe Monet of Van Gogh genoemd wordt. Zijn werken leveren inmiddels veel geld op. Er is een fikse wachtlijst voor zijn kunst en inmiddels hebben 33 werken op een veiling bij elkaar 180.000 Euro opgeleverd.

De Britse Williamson is pas net begonnen met schilderen. Op vakantie raakte hij zo geboeid door de havens en zeegezichten dat hij die begon te schilderen. Na enkele lessen schildert hij in waterverf, pastelkrijt en olieverf al de prachtigste kunstwerken. Het kost hem weinig moeite. Om zes uur ’s ochtends voor school begint hij al en als hij terugkomt van school gaat hij verder. In enkele minuten heeft hij een schets klaar en in enkele uren is hij een heel eind. Het liefste schildert hij landschappen en stadsgezichten.

28 Palet, altijd in de buurt Bel 0900-321 321 3 (€ 0,01 p.m.)

Dit is Froukje. Froukje is dementerend. Iedere dag verzorgt ze met liefde haar bloemen en planten. En wie zorgt ervoor dat Froukje zichzelf redt en veilig woont? Dát doet Palet.

Froukje woont in een Kleinschalig Wonen Complex van Palet, in dezelfde wijk als haar kinderen. Kleinschalig Wonen

is bedoeld voor mensen met psychogeriatrische (PG) problematiek die daardoor niet meer zelfstandig kunnen wonen.

Bewoners van Kleinschalig Wonen hebben een eigen kamer met sanitair. In iedere woning is een grote huiskamer, waar

gezamenlijke activiteiten plaatsvinden voor de 6 of 7 bewoners en waar met elkaar geleefd wordt (inclusief koken).

Er is 24 uur per dag professionele begeleiding en verzorging aanwezig.

blijft zichzelfFroukjeblijft zichzelf

www.paletgroep.nl

100457-PALLEE_240x120.indd 1 26-02-10 10:58

Advertentie

Familieleden en naastbetrokkenen spelen een belangrijke rol bij de behandeling. Zij kennen de patiënt vaak van haver tot gort en kunnen daardoor meepraten over de psychische klachten en hoe hij of zij daarbij misschien geholpen kan worden. Ze kunnen daarmee bijdragen aan het beter worden van de patiënt. Een vader of moeder, broer of zus, vriend of vriendin of een partner is dan een belangrijke bondgenoot bij het verminderen van psychische klachten.

Het symposium ‘Familie als bondgenoot' op 14 oktober om 10.00 uur sluit goed aan bij bovengenoemde zaken. Het symposium wordt georganiseerd door de Familieraad en het team Geestelijke Verzorging van GGZ Friesland en wordt gehouden in het WTC-hotel, Heliconweg 52 in Leeuwarden. Er zijn geen kosten aan verbonden. De familieraad en de Geestelijke Verzorging maken zich binnen de organisatie hard voor het betrekken van naastbetrokkenen van

de patiënten. Daarbij willen ze ervoor zorgen dat deze groep meer inspraak en informatie krijgt. Het symposium laat zien waarom zij dat zo belangrijk vinden.

Mocht u niet bij het symposium aanwezig kunnen zijn, of leest u dit bericht te laat?Op www.ggzfriesland.nl vindt u onder de button ‘nieuws’ een uitgebreid verslag van deze dag.

SymPoSium ‘familiE alS bonDgEnoot?!’

30

Een nieuw ‘gastvrijheidsconcept’ voor GGZ Friesland

Een jaar geleden is GGZ Friesland gestart met een gastvrijheid onderzoek. Een groep studenten van de “Stenden University” heeft een half jaar lang onderzoek gedaan naar gastvrijheid op de GGZ Friesland locatie “De Hegewier” in Leeuwarden. Zij hebben hierbij gekeken naar de entree, receptie en wachtruimte. Na dit eerste onderzoek, wat diende als “pilot”, is het

onderzoek toegepast op andere locaties van GGZ Friesland.

Het onderzoek geeft inzicht in de wensen en behoeften van patiënten en hun naasten en medewerkers van de desbetreffende locatie. GGZ Friesland wil de resultaten van het onderzoek gebruiken om een nieuw ‘gastvrijheidconcept’ te ontwikkelen.

31

HoeGastvrijzijnwij?

Wiewilernietvriendelijkontvangenworden?

ofineenwachtruimteplaatsnemenwaardeuitstralingensfeerfijnis?GGZFrieslandwilgraagvanuhorenwatwekunnenverbeterenophetgebiedvangastvrijheid.inopdrachtvandeCentraleCliëntenraadiseronderzoekgedaannaardegastvrijheidbinnendeorganisatie.

Er zijn enquêtes afgenomen om te kijken wat de wensen en behoeften zijn. Wat vindt men belangrijk als het gaat om gastvrijheid? Uit het onderzoek kwam naar voren dat ‘goede bejegening’, ‘goede informatievoorziening’ en ‘faciliteiten om het wachten te veraangenamen’ de belangrijkste aspecten zijn. Daarnaast zijn ook medewerkers, managers en de Raad van Bestuur gevraagd naar hun mening over gastvrijheid.

onderZoeK naar een KlanTenserVice

Het onderzoek naar Gastvrijheid is inmiddels afgerond. Maar we zitten niet stil. GGZ Friesland gaat onderzoeken hoe patiënten en bezoekers denken over een Klantenservice van GGZ Friesland. Draagt een Klantenservice bij aan de gastvrijheid en welke meerwaarde heeft dit nog meer?

Hierbij wordt er gekeken welke service een klantenservice zou moeten bieden en waar de klantservice zich moet bevinden. Wilt u over dit onderwerp meepraten? Ga dan naar www.ggzfriesland.nl/klantenservice of neem contact op met de afdeling Communicatie, pr@ggzfriesland.nl of 058 2848715.

Bij het volledig invullen van de enquête maakt u tevens kans op een dinerbon ter waarde van € 100,-.

Koffie, thee en een professionele uitstraling…Het onderzoek heeft verschillende aanbevelingen opgeleverd. Sinds de uitkomsten van het onderzoek bekend zijn, wordt er binnen de organisatie hard gewerkt om de aanbevelingen door te voeren. Een samenvatting van de aanbevelingen:• het aanbieden van faciliteiten op het gebied van koffie/thee/water,

lectuur en informatieschermen;• het scheiden van de functie receptiemedewerkers en telefonisten,

zodat de klant ongestoord en meteen geholpen kan worden;• de omgeving meer uitstraling geven door middel van afbeeldingen

uit de natuur en karakteristieken uit de omgeving;• goede en professionele bewegwijzering;• bedrijfskleding en naambadges voor medewerkers.

Wat vindt de patiënt belangrijk?

3332

Sinds1september2010heetMaatschappelijkeParticipatievanGGZFrieslandMindup.HetvrolijkepaarsengroeninhetlogoendepositievenaamstralenuitwatMindupaanhaardeelnemerswillatenzien.Namelijkdatwerken,lerenofhetdoenvanactiviteitengoedisvoorhetzelfbeeldenhetplezierinhetlevengeeft,omdathetfijnisietsnuttigstedoen.

Van werk kun je je beter voelenSylvia Pouw, lid van de Centrale Cliënten raad en de deelnemerscommissie van MindUp, vertelt dat ze werk erg belangrijk vindt. ‘Ik doe sinds mei 2008 inpakwerk bij wat toen nog Maatschappelijke Participatie heette. Ik vond het fijn dat ik daar andere mensen tegenkwam met dezelfde problemen als ik. Ik vond veel herkenning en erkenning. Ik vond het belangrijk dat ik naast mijn behandeling nog iets anders te doen had. Want ook van werk kun je je beter gaan voelen.’

‘Toen het beter met me ging, ging ik weer meer buiten GGZ Friesland kijken. Ik wilde een andere omgeving, andere mensen om me heen. Sinds kort loop ik dan ook stage bij een theetuin. Dat vind ik erg leuk om te doen. Ik schenk koffie en thee en vind het leuk om met klanten te maken te hebben’, vertelt Sylvia verder.

de wensen van de deelnemerYmie Stenekes, teammanager van de MindUp-vestiging in Leeuwarden, vindt

het belangrijk dat voor iedere deelnemer intern of extern een goede oplossing gevonden wordt: ‘In het verleden hielden we de deelnemers vaak vooral bezig. Ze konden crea bea aan de slag of gingen schilderen. Dit schrikt veel mensen af, omdat ze helemaal geen zin hebben om te knutselen. Ze willen iets doen waar ze in de toekomst wat aan hebben. Waarmee ze later bijvoorbeeld een baan kunnen vinden. Daar gaan we de komende jaren nog fikse stappen in zetten.’

Haar collega uit Sneek, Alice Speelman, is het daar roerend mee eens: ‘Het aanbod verschilde de afgelopen jaren ook heel erg per locatie. Daardoor kon het best zo zijn dat iemand vanuit Hardegarijp naar Sneek moest om iets te doen wat aansloot bij zijn wensen. Dat is niet de bedoeling. Iemand moet gewoon dichtbij huis een volledig aanbod kunnen vinden. Daarom gaan we overal, zoveel mogelijk, hetzelfde aanbieden.’

Niet alleen het aanbod wordt binnen MindUp op de verschillende locaties

meer gelijkgetrokken en uitgebreid. Alice gaat verder: ‘Elke deelnemer komt altijd eerst terecht bij een trajectbegeleider. Hij of zij vraagt naar de wensen van de deelnemer en samen stellen ze een individueel plan op. Daarin kan bijvoorbeeld staan dat iemand graag in de houtwerkplaats aan de slag wil en het liefst over een half jaar wil kijken of hij met dit werk bij een extern bedrijf stage kan gaan lopen. Tussentijds wordt gekeken of die doelen bereikt worden of dat het plan misschien iets bijgesteld zou moeten worden’ >>

‘niet bezighouden maarlatenmeedoen!’

33

�‘�daarom�gaan�we�overal,�zoveel�mogelIjk,��hetzelfde�aanbIeden’

www.mind-up.nl

Volop meedoen!

34

een overzichtelijke websiteOm op de wensen van deelnemers in te kunnen spelen, is het wel belangrijk dat zij weten wat ze kunnen kiezen. Daarom is door de afdeling Communicatie van GGZ Frieland de afgelopen tijd gewerkt aan de website www.mind-up.nl. Deze website heeft drie ingangen: werken, leren en activiteiten. Op al deze gebieden biedt MindUp werkplekken en cursussen. Het hele aanbod is inzichtelijk gemaakt. Sylvia vindt de website erg mooi: ‘Ik kon direct zonder veel te klikken vinden wat ik waar zou kunnen doen!’

onderscheidendYmie: ‘Nu we een positieve naam hebben en de processen op orde zijn, is het tijd dat MindUp laat zien wat er allemaal mogelijk is. (We hebben de deelnemers misschien te lang onderschat). Elke deelnemer is gewoon mens, buurman, broer, zus en bijvoorbeeld ook werknemer. Bij MindUp gaan we onze deelnemers weer volop laten meedoen, zodat ze hun eigen kwaliteiten steeds meer gaan inzien.’

Sylvia knikt instemmend en komt meteen met een idee voor de toekomst: ‘Ik vind mijn werk bij het theehuis nu erg leuk, misschien kunnen we ook zoiets binnen MindUp beginnen. Over het terrein van Franeker fietsen best veel mensen. Zij kunnen dan koffie en appelgebak krijgen. Het theehuis kan dan vlakbij het winkeltje staan.’ Ook Ymie en Alice raken enthousiast: ‘Ja, dat is misschien wel wat. En je laat nu direct zien wat we met MindUp willen bereiken. We willen in samenwerking met de deelnemers werk, scholing en activiteiten opzetten waar ze zich prettig bij voelen en wat nuttig voor ze is!’

het aanbod van mindup is veelzijdig. het varieert van computerwerkplaats tot scheepswerf en van administratief werk tot werk in een restaurant. mensen kunnen cursussen volgen om te leren omgaan met financiën en wat ze zelf kunnen doen om beter met psychische klachten om te gaan. daarbij heeft mindup verschillende inloophuizen waar iedereen binnen kan lopen voor een goed gesprek en activiteiten. op deze pagina een greep uit het aanbod.

inloophuizenBij de inloophuizen kunt u andere mensen ontmoeten. Het is een vrijblijvende ontmoetingsplaats, waar u de mogelijkheid heeft om contacten te leggen met anderen. Er worden activiteiten georganiseerd en u kunt er terecht voor een goed gesprek of een kop koffie. Op de website www.mind-up.nl vindt u waar de inloophuizen zich bevinden.

Welkom heten en administrerenReceptionisten ontvangen de bezoekers van MindUp. Ze bieden ze een warm welkom en eventueel een kop koffie aan. Op rustige momenten helpen zij met de administratie. Daarbij valt te denken aan allerlei administratieve en secretariële werkzaamheden, zoals registratie, uitbetalingen, boekhouding en notuleren. Het is mogelijk om al deze werkzaamheden en vaardigheden langzaam op te bouwen of aan te leren.Waar: leeuwarden, sneek, dokkum

aan de slag met bits en bytesComputers bouwen, demonteren, repareren, aanpassen; alles wat de klant wil, maken deelnemers van de computerwerkplaats mogelijk. Zij vervullen tevens een Helpdeskfunctie en komen soms bij de klant thuis. Daarbij worden zij ondersteund door gespecialiseerde ICT’ers. Dit betekent dat de kennis van elke deelnemer binnen de computerwerkplaats steeds meer toeneemt. Waar: sneek, drachten

VerkopenIn de winkels van MindUp worden diverse artikelen verkocht, zoals tweedehands kleding, decoratieartikelen en geboorte borden. Als de klant dit wenst, pakken de verkoopmedewerkers van MindUp cadeautjes in. Naast het bedienen van de kassa, doen ze bestellingen en zorgen ervoor dat de winkel opgeruimd en netjes blijft.Waar: Franeker, heerenveen, dokkum

activiteitenMindUp biedt verschillende activiteiten, variërend van fitness tot digitale fotografie. Doel hiervan is de deelnemer een vast dagritme te bieden. Eén van de activiteiten is een kookcursus. Tijdens de kookcursus leren de cursisten hoe ze gezonde en betaalbare menu's kunnen bereiden. Zo leren ze onder meer over hoeveelheden, prijzen, de schijf van vijf en over seizoensgebonden voedsel. Ook worden er tips en adviezen over hygiëne gegeven. Hierdoor leren ze steeds beter zelfstandig te koken en worden ze minder afhankelijk van anderen.Waar: Workum, leeuwarden, dokkum

Wilt u meer informatie, kijk dan op onze website www.mind-up.nl

www.mind-up.nl

Wat kun je bij Mindup

allemaaldoen?

35

Iets groots ontstaat niet uit een impuls maar uit een verzameling van kleine dingen

Vincent van Gogh 1853-1890