42

onderwijs

Een brede school is een gedeelde visie

Samen onder een dak geen garantie voor SucceS

tekSt: ir. Saskia Knoop, drs. Michaël Geerdink en Leon Geerdink MA

Er ontstaan steeds meer ‘brede scholen’ in Nederland. Dit zijn samenwerkingsverbanden tussen partijen die zich bezighouden met opgroeiende kinderen, waarin de school centraal staat. Inmid-dels zijn er al meer dan 1.200 brede basisscholen en 400 brede middelbare scholen in Nederland.

Er zijn veel vragen over hoe dit soort samen-werkingsverbanden gehuisvest moeten wor-den. Veel mensen denken dat het ideaal van een brede school inhoudt dat alle partijen in principe in één gebouw moeten zijn gehuis-vest. Dit zou betekenen dat het belangrijk is dat de partijen zich zo goed mogelijk aanpas-sen om samen in één gebouw te kunnen func-tioneren.

In dit artikel betogen wij echter dat dit een eenzijdige kijk op de zaak is. Geconcentreerde huisvesting is niet wezenlijk voor het succes van een brede school, betrokken mensen en hun visie zijn dat wel. Ideale huisvesting is die huisvesting die het beste past bij wat de verschillende partijen willen bereiken met hun samenwerking. Dit betekent dat huisves-ting zich dient aan te passen aan de deelne-mende partijen, niet andersom. Een brede school kan dus evengoed in verschillende ge-bouwen gehuisvest zijn.

Wat is een brede school?In het Handboek Brede School, dat in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) werd geschreven, wordt een brede school gedefinieerd als ‘een samen-hangend netwerk van toegankelijke en goede voorzieningen voor kinderen, ouders en buurt, met de school als middelpunt’. Denk hier bij-voorbeeld aan een samenwerkingsverband tus-

sen een basisschool, buitenschoolse opvang, een muziekschool en enkele sportverenigingen.Het bestaansrecht van ‘de brede school’ be-staat eruit dat deze partijen voor kinderen een volledige dagindeling kunnen verzorgen die rekening houdt met de verschillende behoef-ten van het kind, zoals scholing, beweging en culturele ontwikkeling. De bedoeling is dat ze zo de (sociale) competenties van kinderen ver-groten. Op deze manier krijgt de term ‘school’ weer iets terug van haar oorspronkelijke bete-kenis. Het Oudgriekse woord ‘scholē’ beteken-de namelijk ‘daar waar vrije tijd wordt be-steed’. Ook ontziet het werkende ouders, omdat brede scholen doorlopende opvang kunnen bieden. Het is voor ouders niet meer nodig om hun kinderen heen en weer te bren-gen naar de verschillende activiteiten die be-langrijk zijn voor hun ontwikkeling.

Kostenbesparing door één gebouw?Uiteraard is er ook het idee dat dit soort sa-menwerkingsverbanden zal zorgen voor kos-tenbesparing, doordat de verschillende partij-en efficiënt gebruik kunnen maken van dezelfde faciliteiten en synergie kunnen creë-ren door samen te werken.Kostenbesparing mag echter niet het motief zijn om een samenwerkingsverband aan te gaan; wanneer de intrinsieke drive en gezamenlijke visie bij betrokken partijen ontbraken, zal de samenwerking geen succes worden.

43

een brede school is een gedeelde visie

Daarnaast geldt dat geconcentreerde huisves-ting niet per definitie tot kostenbesparing leidt. Helder moet zijn dat het doorlopen van het ontwerpproces van een brede school met haar vele stakeholders en maatschappelijke context hoge kosten kent, vanwege de proces en pro-ject complexiteit. In het beheer van het gebouw kunnen bovendien de ruimere openingstijden en de speciale beheerwensen kostenverhogend werken. Kostenbesparing kan dus hoogstens een secundair motief zijn bij de keuze voor het type huisvesting van een brede school.

Huisvesting van brede scholenOm werkelijk van een brede school te kunnen spreken moet er sprake zijn van inhoudelijke, organisatorische en financiële verankering in het beleid en de uitvoering van de betrokken scholen en instellingen.

Samen in één gebouwDe meest voor de hand liggende manier om deze samenwerking te verankeren is door sa-men in één gebouw te gaan zitten. Een mooi voorbeeld hiervan is de ABC-school Het Scala, die de eerste brede school in Amersfoort was (ABC staat voor Amersfoortse Brede Combina-tie). De partners, onder andere basisschool ’t Spectrum, Stichting Kinderopvang Amersfoort, een peuterspeelzaal en GGD, zijn gehuisvest in één enkel pand aan de Ariaweg. Het gebouw waarin de verschillende partners zijn gehuis-vest bestaat uit twee gedeelten: een deel met individuele ruimten en een deel met multifunc-tionele ruimten. De theaterzaal en de sportzaal bevinden zich tussen de individuele en multi-functionele ruimten in.

De samenwerking tussen de partijen verloopt goed. Zo is er bijvoorbeeld een BSO+-plan waar-in ’t Spectrum en de BSO samenwerken om goe-de buitenschoolse opvang te regelen voor kin-deren die extra aandacht nodig hebben. ABC Het Scala is momenteel in de overgang van de ‘hand in hand’- naar de ‘face to face’-fa-se en wil doorgroeien naar meer samenwer-king. De directeur denkt voor een optimale sa-menwerking tussen de verschillende partijen nog drie jaar nodig te hebben.

Wel één gebouw, maar niet samenSimpelweg een gebouw met elkaar delen is niet voldoende om te kunnen spreken van een brede school. Een voorbeeld hiervan zien we bij ABC-school De Brink. Sinds 2004 zijn gere-formeerde basisschool Het Zwaluwnest en rooms-katholieke basisschool De Marke ver-enigd in één gebouw, samen met verschillen-de BSO’s, sportzaalbeheer, cultuurstichting De Kamers en welzijnsorganisatie Versa. Het gebouw aan de Wezeperberg bestaat uit drie delen die met loopbruggen met elkaar verbonden zijn. Elke school is in een apart

❱ vier manieren van delenWe kunnen vier manieren van een gebouw delen onderschei-den. Deze staan bekend in de literatuur als back to back, face to face, hand in hand en cheek to cheek.

Bij back to back delen de ver-schillende partijen een gebouw, maar hebben ze verder niets met elkaar te maken. Hier is eigenlijk nog geen sprake van een brede school, maar van een bedrijfs-verzamelgebouw.

Face tot face betekent dat de partijen elkaar kennen, reke-ning met elkaar houden en sommige ruimten met elkaar delen, maar verder gescheiden organisaties zijn.

Bij hand in hand vullen de par-tijen elkaar aan. Pas bij dit type ontstaat er synergie tus-sen de partijen en beginnen we het ideaal van de brede school te herkennen.

Cheek to cheek betekent dat de verschillende partijen volledig in elkaar opgaan en samen één organisatie gaan vormen. In dit type zien we de ideale vorm van een brede school belichaamd.

44

deel gehuisvest en heeft haar eigen ingang en speelplaats. Ook hebben de scholen ieder hun eigen BSO. Hoewel de partijen dus samen in één gebouw zitten, is er nauwelijks sprake van inhoudelijke en organisatorische samenwer-king. De verschillende partners hoeven niet samen te werken en het gebouw stimuleert hier door zijn opzet ook niet in.

Niet één gebouw, maar wel samenDat het niet noodzakelijk is voor een succesvol-le brede school om in één gebouw gehuisvest te zijn, laat een derde Amersfoortse school zien, ABC-school Kruiskamp-Koppel. In tegenstel-ling tot De Brink zijn de verschillende partijen van Kruiskamp-Koppel in verschillende ge-bouwen gehuisvest. Het is een samenwer-kingsverband tussen vele partijen, waaronder drie basisscholen, kinderopvang en BSO, twee peuterspeelzalen, een sportzaal, GGD en zelfs een moskee. De samenwerking tussen de ver-schillende partijen verloopt goed. Centraal staat het stimuleren en creëren van ontmoe-tingen tussen de verschillende partners met

het idee een integraal onderdeel te vormen van de wijk.

Bij Kruiskamp-Koppel zien we een duidelijke inhoudelijke en organisatorische verankering van het brede schoolconcept terug. Zo is er door de verschillende partijen speciaal een brede school-coördinator aangesteld die de samenwerking tussen de partijen waarborgt. Daarnaast is er een speciale stuurgroep Sa-menwerking, waaronder momenteel drie werkgroepen functioneren: ouders, naschool-se activiteiten en doorgaande lijn. Uit dit voor-beeld blijkt dat er dus ook nog een andere manier van samenwerken en huisvesting mo-gelijk is, die wij de living apart together- of to-gether apart-vorm noemen (kortweg lat-vorm). Binnen deze lat-vorm is het zo dat de partijen zeer nauw samenwerken, soms elkaars ruim-ten delen als dat nodig is, maar in verschillen-de ruimten gehuisvest zijn.

De brede school is een gedeelde visieUit de genoemde voorbeelden blijkt dat er twee belangrijke dimensies zijn die samenhangen met het brede schoolconcept: huisvesting en samenwerking. Als we een tabel tekenen met behulp van deze dimensies ontstaat er een ma-trix met vier mogelijkheden.

Centrale huisvesting

Decentrale huisvesting

Sterke samenwerking

ABC Het Scala ABC Kruiskamp-Koppel

Zwakke samenwerking

ABC De Brink ABC Schothorst Zuid

Tabel 1. Analyse langs de twee dimensies huisvesting en samenwerking.

Wanneer we nu de voorbeelden invullen, blijkt uit het model dat het wezenlijke van een suc-cesvolle brede school niet bestaat uit het sa-men delen van een gebouw, maar uit een geza-menlijk gedragen visie op hoe de verschillende partijen elkaar kunnen aanvullen en de wil tot samenwerking die hieruit volgt. Dit betekent dat de optimale huisvesting van een brede school afhankelijk is van de specifieke partijen die bij deze samenwerking betrokken zijn en de organisatievisie die deze partijen hebben.

onderwijs

Met de living apart together-vorm wordt bedoeld dat organi-saties in eigen gebouwen gehuisvest zijn, maar nauw samenwerken en ruimten in hun eigen gebouwen met elkaar delen om gezamenlijk activitei-ten te ondernemen.

45

De huisvestingsvraag van een brede school kan dus alleen beantwoord worden na een uitge-breide analyse van de gezamenlijke visie op sa-menwerking van en tussen de verschillende betrokken partijen. Sommige brede scholen willen wellicht een centraal punt vormen, an-dere, zoals Kruiskamp-Koppel, zien zichzelf meer als een manier om meer samenhang bin-nen een wijk te creëren. Wezenlijk is om in te zien dat de concrete huisvesting een afgeleide is van de organisatievisie, niet andersom. Het gebouw is het middel; nooit het doel op zich.

Enkele randvoorwaarden voor huisvestingHet allerbelangrijkste is dus dat het typehuisvesting wordt gekozen op basis van de on-derliggende visie van de samenwerkende part-ners. Afhankelijk van deze visie kan bijvoor-beeld gekozen worden voor centrale of decentrale huisvesting. Maar ongeacht voor welk type huisvesting er gekozen wordt zijn er wel enkele randvoorwaarden waaraan deze huisvesting moet voldoen. Partijen moeten niet in hun eigen hokje kunnen blijven zitten en de huisvesting moet het samenwerken tussen de verschillende partijen zo sterk mogelijk stimu-leren. Eén van de manieren waarop dit kan is door te zorgen voor een beetje ‘ruimtegebrek’, zodat de partijen samen moeten overleggen over het gebruik van de ruimten.Daarnaast is het verstandig de huisvesting zo op te zetten dat deze flexibel is en zich makke-lijk kan aanpassen aan nieuwe ideeën die ont-staan zijn door de samenwerking, aangezien de samenwerking van de partijen dynamisch is.Ook is het belangrijk dat de verschillende par-tijen nadenken over het beheer en onderhoud van de huisvesting. Juist omdat deze samen wordt gedeeld ontstaan hierover vaak conflic-ten wanneer hier geen duidelijke afspraken over zijn. Wat de partijen niet moeten vergeten is om ook rekening te houden met het beheer en onderhoud van de buitenruimten, iets dat soms over het hoofd wordt gezien.

ConclusieEen brede school bestaat dus uit meer dan het delen van een gebouw. Sterker nog, het is niet eens noodzakelijk voor een brede school om sa-

men een gebouw te delen. Een gedeelde visie en een wens om samen te werken zijn wezenlijk voor het al dan niet succesvol zijn van een bre-de school. Niet het hebben van een gezamenlijk gebouw. Wij hebben daarom de aandacht wil-len vestigen op een alternatieve vorm van de brede school, die wij de living apart together-vorm noemden: partijen vormen samen de bre-de school (als samenwerkingsverband), maar zijn wel ieder in hun eigen gebouw gehuisvest.

De ideale huisvesting van een brede school volgt uit de visie van de samenwerkende par-tijen. Afhankelijk van deze visie kan gekozen worden voor centrale of decentrale huisves-ting. Wil de samenwerking goed tot uiting ko-men, dan zijn sterke en inspirerende leiders nodig om deze te waarborgen.

Er is dus geen recept voor de ideale huisves-ting van brede scholen. Toch kunnen we wel enkele randvoorwaarden opstellen. Het be-langrijkste hier is dat de huisvesting de sa-menwerking zo goed mogelijk faciliteert en zelfs bevordert, dat de huisvesting inspireert tot samenwerking en ontmoeting en overleg stimuleert. Het creëren van een flexibel ge-bouw met ‘ruimtegebrek’ helpt hierin. Hier-door komt de synergie tussen de verschillende partijen beter tot uiting. Ook moeten de ver-schillende partijen niet vergeten om goede af-spraken te maken over het beheer en onder-houd om zo conflicten hierover te vermijden.

een brede school is een gedeelde visie

michaël geerdink is organisatieadviseur bij Laanbroek Schoe-man adviseurs en docent organisatiekunde. leon geerdink studeert wijsbegeerte in Utrecht. Saskia knoop is gecertifi-ceerd brede school-coördinator aan de Marnix Academie Utrecht, auteur van de scriptie Passend Onderwijs, Passende Huisvesting. Welke huisvesting past bij het Brede Schoolcon-cept, en partner/directeur bij VKZ BV.

Er is geen recept voor de ideale huisvesting van brede scholen