Week van het Bos 2010

Groen! presenteert het Bosactieplan

10 actiepunten voor een beter bosbeleid

De Bosbarometer 2010 van de Vereniging voor Bos in Vlaanderen is duidelijk: de trend van de voorbije jaren dat Vlaanderen een ontbosser is, wordt bevestigd. Per dag gaat er letterlijk 1,5 voetbalveld voor de bijl. Ondertussen laat Vlaams minister Schauvliege meer dan 6 miljoen euro uit het Boscompensatiefonds onbenut. Trieste cijfers tijdens het Belgisch EU-voorzitterschap en alleszins geen goed vertrekpunt voor het internationaal jaar van het bos.

Bosoppervlakte: Vlaanderen hinkt achterop

In de langetermijnplanning Bosbouw stond de doelstelling om tegen dit jaar (2010) in Vlaanderen tot 12% bosoppervlakte te komen. Die bosoppervlakte is nodig om te voldoen aan vragen en behoeften inzake natuur, klimaat, recreatie, buffering , houtproductie enz... Die doelstelling heeft Vlaanderen niet gehaald. Vlaanderen telde eind 2009 net geen 145.00 ha aan bosoppervlakte, goed voor een bosindex van ongeveer 11 procent. Vergelijkbare economische topregio’s zoals de Parijse omgeving, Groot Londen of Nordrhein-Westfalen doen het systematisch beter dan Vlaanderen op vlak van bosoppervlakte. Elke Vlaming beschikt over 235 m2 bos. In Europese context doet alleen Ierland het nog slechter dan Vlaanderen. Enkele vergelijkbare West-Europese landen deden het de voorbije jaren veel beter: de voorbije 20 jaar heeft Denemarken 16.000 ha bos bijgecreëerd, Ierland 38.000 ha, UK 35.000 ha. In Nederland lag het tempo lager het voorbije decennium (343 ha/jaar), maar werd er tussen 1980 en 2000 wel bebost aan een gemiddelde van meer dan 1400 hectare per jaar. De Vlaamse regering stelde in haar regeerakkoord nochtans dat ze elke Vlaming een basisnatuurkwaliteit wil garanderen. Die doelstelling komt ernstig onder druk te staan. Momenteel groeit de bevolking sneller aan dan de bosoppervlakte1, of omgekeerd: de oppervlakte bos per inwoner neemt af. Het rapport ‘Natuurverkenning 2030’ stelt letterlijk: “Om de huidige oppervlakte bos per inwoner te behouden, dient de bosoppervlakte, net als de bevolking, met 12 % toe te nemen tussen 2005 en 2030. Op basis van de huidige bosoppervlakte betekent dat een stijging van 17 500 ha of van 700 ha per jaar.”

Vlaanderen is en blijft netto-ontbosser

Het zijn mooie voornemens maar in de praktijk blijkt dat er een grote kloof gaapt tussen de goede voornemens die het beleid maakt en wat er in de praktijk effectief gebeurt. Uit de ‘Bosbarometer 2010’ van de Vereniging Bos in Vlaanderen bleek dat in 2009 291 hectare met vergunning ontbost werd (dubbel zoveel als in 2008), terwijl er amper 203 hectare bos is bijgekomen. Op papier is de doelstelling om elk jaar 700 hectare netto-bosuitbreiding te realiseren, in de praktijk verdwijnen er jaarlijks vele hectares aan bos.

1 Natuurverkenning 2030, Inbo

Groen! stelt een 10-stappen bosactieplan voor:

1. Het Ruimtelijk Structuurplan heeft dringend een stappenplan nodig

2. Maak werk van de realisatie van de 28 stadsbossen

3. Boscompensatie op het terrein door echte heraanplanting

4. Activeer het Boscompensatiefonds en realiseer meer dan 1.000 ha bos

5. Een sterke administratie voor herbebossingsprojecten

6. Coherente adviesverlening voor herbebossing

7. Maak een actieplan om de zonevreemde bossen te beschermen

8. Stimuleer landbouwers die op agroforestry overstappen

9. Geef herbebossing een plaats in het biodiversiteitsbeleid

10. Stop de verkokering en kies voor een geïntegreerd, horizontaal beleid

1. Het Ruimtelijk Structuurplan heeft dringend een stappenplan nodig

Het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) bevat bindende doelstellingen voor het buitengebied. 2007 was de deadline voor het uitvoeren van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, waarin ook de realisatie van 13.664 hectare bijkomende bossen was opgenomen. Eind 2009 was niet eens één derde van doelstelling gehaald. Met de tweede herziening van het RSV werd de einddatum voor het bereiken van die objectieven met vijf jaar uitgesteld tot 2012. De beperkte verwezenlijkingen van de voorbije jaren stemmen echter weinig hoopvol dat we de komende jaren alsnog een inhaalbeweging kunnen maken. We hebben dringend behoefte aan een stappenplan om een effectieve uitvoering van de bijkomende bossen te realiseren tegen 2012. Er was en is een grotere nood aan een ‘uitvoeringsplan’ voor het huidige RSV dan aan een tussentijdse herziening. 2. Maak werk van de realisatie van de stadsbossen

In alle grote en middelgrote steden (57) zouden er stadsbossen gerealiseerd worden. Er zijn 16 stadsbosprojecten opgestart, maar er is nog geen enkel gerealiseerd. De realisatie van de stadsbossen kan mede als een grote sociale en economische uitdaging gezien worden om de rand van steden aantrekkelijker te maken, nieuwe zacht-recreatieve activiteiten aan te trekken en veel groene jobs te creëren. De komende jaren zou dit een absolute prioriteit moeten worden. De sociale meerwaarde voor alle stadsbewoners is ook een sterk argument. 3. Boscompensatie op het terrein door echte heraanplanting

Wie een bos kapt, moet daarvoor compenseren. Dat kan in natura, door nieuwe bomen aan te planten of door een bijdrage storten in het Boscompensatiefonds. In de meeste gevallen wordt bij kap echter gekozen voor een financiële compensatie. De regelgeving en procedures blijken echter weinig flexibel, zodat er al snel vele hindernissen opduiken wanneer plaats gezocht wordt om nieuwe bomen te planten.

Die moeilijkheid om nieuwe locaties voor nieuw bos te vinden, was ook één van de redenen waarom een succesvolle actie als het Boompjesweekend sneuvelde. Op zes jaar tijd werden in het kader van die actie 300.000 bomen geplant. De actie werd op de duur niet meer ondersteund door het Agentschap Natuur en Bos. Eén van de reden was de besparing die bij het agentschap werd doorgevoerd en waarbij het communicatiebudget met 20 procent gekort werd2. Het is een bosbeleid dat niet getuigt van veel coherentie: beschikbare gelden zoals die van het Boscompensatiefonds worden niet aangesproken, op nuttige werkingsmiddelen (zoals die voor communicatie en sensibilisatie) wordt bespaard. 4. Activeer het Boscompensatiefonds en realiseer meer dan 1.000 ha bos

Het boscompensatiefonds bestaat sinds 2001. Er steekt ondertussen meer dan 6 miljoen euro in: daarmee zou de Vlaamse overheid 1.188 ha bos kunnen aanleggen. Het fonds werd tot nu toe echter nauwelijks aangesproken. De boscompensatie voor het kappen van St. Annabos bewijst dat het over veel geld kan gaan: BAM sloot op 22 augustus 2008 met het Agentschap Natuur en Bos (ANB) een protocol ter vastlegging van de verbintenissen met betrekking tot de uitvoering van natuurcompenserende maatregelen bij de aanleg van de Oosterweelverbinding. Hierbij werd m.b.t. de herinrichting van het Sint-Annabos onder meer overeengekomen dat ANB eenzelfde bedrag als de door BAM betaalde bosbehoudsbijdrage zal investeren in de herbebossing na uitvoering van de werken van het Sint-Annabos. In het kader van de aanvraag tot stedenbouwkundige vergunning voor de Oosterweelverbinding, werd de bosbehoudsbijdrage voor de ontbossing van het Sint-Annabos door ANB berekend op 2.039.445,54 euro. Minister Schauvliege beloofde een uitvoeringsbesluit om ook gemeenten toegang te verlenen tot dit fonds maar dit lijkt ons te weinig. Gemeenten kunnen best ondersteunend meewerken maar een open oproep aan de gemeenten ontslaat Vlaanderen niet van zijn verplichting om zelf actiever te bebossen. 5. Een sterkere administratie voor herbebossingprojecten

De grote terugval in bosuitbreiding zit bij de Vlaamse overheid zelf: ANB heeft vorig jaar 10 ha aangekocht voor compensatiebos en 5 ha voor nieuw bos, tegenover 98 + 0 ha in 2008 en 156 + 99 ha in 2007. De heropstart van een echte Task Force Bosuitbreiding is dringend nodig. De bosuitbreidingsteams die in de jaren 2001 – 2005 elk jaar meer dan 250 ha realiseerden, zijn vandaag dan ook totaal ontmanteld. Men heeft, toen dit in het verleden gesignaleerd werd, altijd gesteld dat dit nu op andere wijze georganiseerd wordt, maar vandaag houdt zich – dat blijkt nu toch wel duidelijk uit de cijfers – bij de Vlaamse overheid wordt te weinig mankracht ingezet voor bosuitbreiding. Dit behoort tot de bevoegdheid van Schauvliege: de minister kan en moet die scheve situatie rechttrekken.

2 Verslag commissievergadering C193, 20 april 2010

6. Zorg voor coherente adviesverlening voor herbebossing

Er is nood aan een vereenvoudiging van de reglementeringen die bosuitbreiding door privé-eigenaars mogelijk maken: een versoepeling van de pachtwetgeving bvb., maar ook de vaak negatieve advisering door landbouwadministratie ADLO verhindert dat heel wat privé-eigenaars tot realisaties kunnen komen. Er is een bestaande omzendbrief die de advisering voor deze aanvragen door de verschillende administraties moet regelen, en die systematisch wordt genegeerd nageleefd door ADLO. Een nieuwe rondzendbrief werd in het vooruitzicht gesteld maar daar is tot nu toe weinig van te merken 7. Maak een actieplan om de zonevreemde bossen te beschermen

Bijna één derde (ongeveer 46.000ha) van de totale Vlaamse bosoppervlakte is zonevreemd. Het heeft geen expliciete groene bestemming in de ruimtelijke plannen en is dus de facto sterk bedreigd. In antwoord op een parlementaire vraag van Dirk Peeters stelde minister Muyters dat 7.132 hectare bos in Vlaanderen ‘potentieel bedreigd’ is. Het gaat voornamelijk om bossen die nu gelegen zijn in woon- of industriezones. Het merendeel van die potentieel bedreigde bossen ligt in de provincies Limburg (2.907 ha) en Antwerpen (2.538 ha). Waar liggen bossen in Vlaanderen? (oppervlakte in ha)

Limburg Antwerpen Vlaams-Brabant

Oost-Vlaanderen

West-Vlaanderen

totaal

woongebieden 1.503 1.930 593 448 205 4.679

recreatiegebieden 1.384 1.835 160 332 158 3.869

natuurgebieden 28.238 12.972 13.245 6.752 3.652 64.859

overige groengebieden

1.738 2.675 1.702 1.337 1.340 8.792

bosgebieden 5.811 16.258 4.978 3.860 868 31.775

agrarische gebieden

4.552 6.638 4.201 3.283 706 19.380

industriegebieden 1.404 653 85 279 32 2.453

overige gebieden 5.130 3.192 393 7 331 9.053

totaal 49.760 46.153 25.357 16.298 7.292 144.860

In de periode 2003-2009 werd via bestemmingswijziging 919 ha bos van een niet-groene bestemming opgenomen in een groene bestemming. Bijna 700 ha landbouwgebied kreeg op die manier een groene bestemming. Dat goeie nieuws wordt echter overschaduwd door de 1.809 ha bos die via een ontbossingsvergunning tussen 2001 en 2009 verdween. Op 7.923 aanvragen voor een ontbossingsvergunning werden er slechts 278 (3,5 procent) geweigerd. Het komt er in de praktijk op neer dat alle bossen in industrie- en woongebied, gebieden voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare nutsvoorzieningen, dienstverleningsgebieden, ontginningsgebieden, bufferzones, militaire gebieden en

agrarische gebieden in feite eenvoudig ontbost kunnen worden. De VBV maakt bovendien een belangrijke kanttekening: “het gaat hier om bij het bosbeleid gekende ontbossingen: illegale ontbossingen en administratieve vertragingen zorgen ervoor dat de oppervlakte ontbossingen ongetwijfeld nog een pak hoger ligt.3” 8. Stimuleer landbouwers die op agroforestry overstappen

Dertig jaar Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid leidde ertoe dat onze landbouw helemaal gemechaniseerd werd en dat monoculturen de norm werden. Een van de neveneffecten van dat beleid is dat bomen bijna helemaal uit het landbouwlandschap verdwenen zijn. Landbouwbedrijven die kiezen voor agroforestry integreren bomen opnieuw in de landbouw. Franse studies wijzen uit dat agroforestrysystemen productiever zijn. Ze benutten de beschikbare nutriënten, water en lucht beter dan in monocultuur het geval is, wat kan zorgen tot meeropbrengsten op het vlak van biomassa van 30 procent tot 50 procent. Een boer die kiest voor agroforestry en enkele procenten van zijn areaal omschakelt, kan op termijn zijn bedrijfsinkomen verdubbelen. 9. Geef herbebossing een plaats in het biodiversiteitsbeleid

Bomen aanplanten volstaat niet. Bij herbebossing moet het gaan om aanplantingen die de potentie in zich hebben om te ontwikkelen tot hoogaardige natuur. Daarbij gaat om gevarieerde aanplantingen van inheemse, standplaatsgeschikte bomen die een stuk ecologisch herstel inluiden en die meewerken aan het bufferen van de effecten van de klimaatopwarming. 10. Stop de verkokering en kies voor een geïntegreerd, horizontaal beleid

Minister Muyters bakent ruimtelijk af, minister Schauvliege beplant en minister-president Peeters

adviseert (vaak negatief). Er is dringend nood aan een beleidsafstemming tussen de verschillende

bevoegdheden. Afstappen van de verkokering is de opdracht. Vaak sneuvelen goedgekeurde

herbebossingdossiers nog op de valreep door een plotse weerstand van lokale politici.

Dirk Peeters Hermes Sanctorum

Vlaams volksvertegenwoordiger Vlaams volksvertegenwoordiger 14 oktober 2010

3 Bosbarometer 2009, VBV