BODEM EN DE CIRCULAIRE ECONOMIE - Startpagina · 2017-06-15 · than about the soil underfoot -...

B O D E M E N D E C I R C U L A I R E E C O N O M I EK A R E N VA N C A M P E N H O U T

B O D E M ? - E N D A N ? !

B O D E M ? - E N D A N ? !‘ T H E C R I T I C A L Z O N E ’

B O D E M ? - E N D A N ? !‘ T H E C R I T I C A L Z O N E ’

B IOSFEER ATMOSFEER

L I THOSFEER HYDROSFEER

B O D E M F U N C T I E S

B O D E M E N D E C I R C U L A I R E E C O N O M I E ?

B O D E M E N D E C I R C U L A I R E E C O N O M I E ?

B O D E M I S D E C I R C U L A I R E E C O N O M I E


‘ R E I N C A R N AT I E ’


‘ R E I N C A R N AT I E ’

Want: de massa van de aarde verandert niet

F O R A L L T H I N G S C O M E F R O M E A R T H A N D A L L T H I N G S E N D B Y B E C O M I N G E A R T H

X E N O P H A N E S ( 5 8 0 B C )

• 500 m plantenwortels

• 5 000 arthropoden

• 10 000 nematoden

• 100 000 protozoa

• 50 km schimmeldraden

• 100 miljard bacteriën

D E G R O T E R E C Y C L A G E - M A C H I N E

P E R S O N E E L :

Half het ecosysteem zit onder de grond!

Half het ecosysteem zit onder de grond!

A L L I A N T I E SC O N C U R R E N T I E

C O M M U N I C AT I E

C H E M I S C H E O O R L O G S V O E R I N G

K R I N G L O P E N

D O M E S T I C AT I E

De belangrijkste helft!

Het ‘wood-wide-web’

The Red Forest - Chernobyl

W E K N O W M O R E A B O U T T H E

M O V E M E N T O F C E L E S T I A L B O D I E S

T H A N A B O U T T H E S O I L U N D E R F O O T -

L . D A V I N C I

W H AT G R E AT E R S T U P I D I T Y C A N B E

I M A G I N E D T H A N T H AT O F C A L L I N G

J E W E L S , S I LV E R A N D G O L D

‘ P R E C I O U S ’ A N D S O I L ‘ B A S E ’ ?

G . G A L L I L E I

U P O N T H I S H A N D F U L O F S O I L , O U R

S U R V I VA L D E P E N D S

S A N S C R I T S C R I P T U R E ST H E N AT I O N T H AT D E S T R O Y S I T S

S O I L S , D E S T R O Y S I T S E L F F. R O O S E V E LT

C O N C R E E T ?

C O N C R E E T ?

M I N I C U R S U S V L A A M S E B O D E M K U N D E

W H AT ’ S I N I T F O R M E ?


The answer is blowing in the wind !


The answer is blowing in the wind !

ZAND

ZANDLEEM

LEEM


Een ongelijke verdeling…

Z A N D L E E M / Z A N D L E E M

W AT E R H O U D E N D V E R M O G E N

R O T S L E C H T FA N TA S T I S C H

N U T R I Ë N T E N VA S T H O U D E N ?

R O T S L E C H T FA N TA S T I S C H

B U F F E R C A PA C I T E I T R O T S L E C H T FA N TA S T I S C H

N AT U U R L I J K E V R U C H T B A A R H E I D

P E C H V O G E L S G E L U K Z A K K E N


De Antwerpse Kempen

https://nl.ulule.com/kempenatlas/


De Antwerpse Kempen


3000 BP: De eerste grote landbouwrevolutie

Z A N D L E E M / Z A N D L E E M O R G A N I S C H E S T O F

W AT E R H O U D EN D V E R M O G E N

R O T S L E C H T FA N TA S T I S C H P R I M A

N U T R I Ë N T E N VA S T H O U D E N

?


B U F F E R C A PA CI T E I T


N AT U U R L I J K E V R U C H T B A A R

H E I DP E C H V O G E L S G E L U K Z A K K E N

N O G N I E T Z O ’ N G E K I D E E !



Z U U R D R O O G

N U T R I E N T E N A R M

V E R G E L I J K B A A R M E T E E N

Z A N D L E E M B O D E M !


De Antwerpse Kempen

– P O P U L A I R K E M P I S C H S P R E E K W O O R D

“De Kempen zijn vruchtbaar gemaakt met het zweet van de boer!”

– P O P U L A I R K E M P I S C H S P R E E K W O O R D

“De Kempen zijn vruchtbaar gemaakt met het zweet van de boer!”

E N M E T E N O R M V E E L B I O M A S S A !


Ondertussen in de leemstreek?

M I N I C U R S U S V L A A M S E B O D E M K U N D EOndertussen in de leemstreek?

‘us’

Te mooi om waar te zijn?

…of toch niet helemaal?

Spectaculaire erosieverschijnselen in de Leemstreek

Spectaculaire erosieverschijnselen in de Leemstreek

• Invloed van Landbouw op de bodems

• Structuurbederf, compactatie

• groot probleem, zeker in de leemstreek-compactiegevoelig, zeker indien weinig organische stof, nat of een niet-bodemvriendelijke rotatie

• onder bos (vertrappeling, recreatie, bosverpleging en kap)

• onder akker: bodembewerking, bodembelasting

Bodemvorming in de Leemstreek

8 Erosie in Vlaanderen

Geulen kunnen verder uitschuren tot ravijnen (ravijnerosie). In uitzonderlijke gevallen kunnen ravijnen tot enkele meter diep worden. Er kan onderscheid gemaakt worden tussen ravijnen op akkers en bermravijnen. Ravijnen op akkers vormen zich op plaatsen in het landschap waar oppervlakkig afstromend water zich con-centreert, zoals in droge valleien en in ploegvoren of tractor-sporen. Bermravijnen worden gevormd waar afstromend water een berm of talud kruist. Vaak ontstaan ze door de uitspoeling van dierengangen (pijperosie) in de berm, gevolgd door het in-storten van de pijp.

Bodemdeeltjes die door het afstromend water worden verplaatst (of zich in het afstromend water bevinden), noemt men sediment. Het ge-erodeerde bodemmateriaal dat aan de voet van een helling wordt afgezet, is colluvium.

Schets ter illustratie van de meest voorkomende bodemerosieprocessen (door water) in het zui-den van Vlaanderen :A = productie van oppervlakkige afvoerB = intergeulerosieC = geulerosieD = colluviumE = ravijn op akkerF = bermG = pijpingangH = pijpuitgangI = bermravijn

Extreme vorm van ravijnerosie Bermravijn

De erosie van een beschaving

De erosie van een beschaving

Noot: geen recent fenomeen! Gullies onder bos (Meerdaalwoud) afkomstig van landbouwproductie vanaf de Romeinen

Roman roof tile fragment

Luxury pottery from the Argonne,

fragment of wine beaker

210 – 270 AD





210 – 270 AD





210 – 270 AD





210 – 270 AD

– D E P L A N E E T K R I M P T !

“1/3 van de bruikbare bodemoppervlakte is verdwenen”

– D E P L A N E E T K R I M P T !

“1/3 van de bruikbare bodemoppervlakte is verdwenen”

T O C H D O E N W E H E T O P N I E U W E N O P N I E U W E N … ?

Oplossingen?


Bodemerosie … Wanneer en hoeveel ?

Bodemerosie komt vooral voor bij hevige of langdurige neerslag en bij een beperkte bedekking van de bodem door gewassen. Daarom is het risico op erosie het grootst in de periode mei – augustus. In de zomerperiode, meer bepaald in juli en augustus, is er een duidelijke piek in de maandelijkse neerslagerosiviteit door het optreden van hevige zomeronweders. Veel geteelde zomergewassen zoals bieten, aardappelen, maïs en groenten zijn het gevoeligst aan erosie in de periode mei-juni omdat de plantjes dan nog erg klein zijn en de bodem nog niet goed bedekken. Een gebied met veel zomergewassen zal dan ook in die periode het gevoeligst zijn voor erosie. De periode oktober-april wordt gekenmerkt door overwegend weinig intense regenbuien en bijge-volg een relatief lage maandelijkse neerslagerosiviteit.

Uit meerdere studies blijkt dat op hellende akkergronden in Vlaanderen de bodemverlie-zen door erosie variëren van 1 tot meer dan 10 ton per hectare en per jaar. In bepaalde geval-len worden waarden van meer dan 100 ton/ha.jaar opgemeten. Algemeen wordt aange-nomen dat bodemerosie op termijn proble-matisch wordt als het bodemverlies 10 tot 13 ton/ha.jaar overschrijdt (dit stemt overeen met een reliëfverlaging van +/- 0,6 tot 1 mm/jaar). Op plaatsen waar de vruchtbare (zand)leemlaag reeds zeer dun geworden is, mogen de bodemverliezen deze hoeveelheden zeker niet overschrijden.

De mate waarin de verschillende erosieprocessen voorkomen is sterk variabel. In Vlaanderen zijn ra-vijnen op akkers en bermravijnen verantwoordelijk voor de helft van de totale erosiehoeveelheid.

Evolutie van de gewaserosiegevoeligheid t.o.v. een niet bedekte bodem, voor bieten ingezaaid volgens de klassieke manier (na ploegen) en ingezaaid in re-sidu van gele mosterd. De bodemverliesratio van een niet bedekte bodem is 1. Hoe hoger de bodembedek-kingsgraad, hoe kleiner de bodemverliesratio.


Landbouwpraktijken die een maximale gewasbedekking realiseren

�� Teelten vermijden die de bodem niet goed bedekken tijdens het late voorjaar en/of de zomer, wanneer de meest intense regenbuien verwacht worden. Voorbeelden hiervan zijn groenten, maïs, chicorei, aardappelen, bieten en zomergranen.

�� Het dubbel inzaaien van granen in droge valleien, waar het water geconcentreerd afstroomt.

�� Een groenbedekker voorzien om ook in het najaar en tijdens de winter bescherming te bieden.

�� Gewasresten zoveel mogelijk aan het oppervlak bewaren door minimale bodembewerking of directe inzaai.

Groenbedekkers

Een vroeg ingezaaide groenbedekker zorgt snel voor een ge-sloten bodembedekking in het najaar en tijdens de winter, zodat de bodem minder onderhevig is aan verslemping en erosie. Een groenbedekker draagt bij tot de vorming van een goede bodemstructuur, dankzij de toevoer van organisch materiaal en de doorworteling van de bodem. Een groenbe-dekker neemt ook nitraten op, waardoor de kans op uitspoe-ling van stikstof vermindert. Bovendien zorgt de snelle ge-wasgroei ervoor dat onkruiden minder ontwikkelingskansen krijgen.

Courante groenbedekkers zijn kruisbloemigen (gele mosterd, bladkool, rammenas, rapen en zomerkoolzaad), vlinderbloe-migen (wikke, klaver en lupine), grassen (Engels en Italiaans raaigras en rogge) en phacelia.

Een groenbedekker wordt meestal ingezaaid als tussenteelt in een rotatie, na de oogst van het zomergewas (hoofdge-was). Zo blijft de bodem ook tijdens de winter bedekt. Om voldoende bescherming te bieden, moet de groenbedekker zo snel mogelijk na de oogst van het hoofdgewas gezaaid worden en een bedekkingsgraad van 30% bereikt hebben tegen eind oktober. Bij gewassen als maïs, bieten en aardap-pelen vormt het late tijdstip van de oogst dikwijls een pro-bleem voor het kiemen van een groenbedekker door de te natte omstandigheden. In sommige gevallen is de inzaai van snijrogge nog mogelijk.

Maximale gewasbedekking

Z A N D L E E M / Z A N D L E E M O R G A N I S C H E S T O F

G R O O T T E VA N D E D E E LT J E S

G R O O T K L E I NP L A K T D E B O E L A A N

E L K A A R T O T S TA B I E L E A G G R E G AT E N

E R O S I E G E V O E L I G H E I D

L A A G D R A M AT I S C HN O G N I E T Z O ’ N G E K

I D E E !

Oplossingen?

Oplossingen?

Oplossingen?

“Just add carbon!”

Mooi meegenomen:

E E N V E R H A A L D AT V E R D E R R E I K T…

D E W E R E L D B U I T E N V L A A N D E R E N

11

Poor soil = Poor people = Hungry people?

Poor society = no money for fertiliser = low yields, continued soil degradation = more poverty, food

insecuirity…

FAO FAO

– W AT U B O V E N U W B E D Z O U M O E T E N H A N G E N

“Bodem organische stof is het échte zwarte goud”

K O O L S T O F

M E E R WA A R D D A N J E D E N K T !

K O O L S T O F

M E E R WA A R D D A N J E D E N K T !

Beter in de grond dan in de lucht!

K O O L S T O F


K O O L S T O F

Beter in de grond dan in de lucht!K O O L S T O F I N H E T L A N D S C H A P

Oppervlakte (%) BOC (%)

De Zegge 9 22

K O O L S T O F

Beter in de grond dan in de lucht!KOOLSTOFDYNAM IEK

Oude bodemkaart van 1958 voor ontginning

Veendiepte (cm)

Verlies CO2 equivalenten (ton)

30 109 845

60 154 953

100 168 510

Verlies van 110 000 ton CO2 2,087 ton CO2 auto-1 jaar-1

! jaarlijkse CO2-uitstoot van 52 707 personenwagens in België

K O O L S T O F


Toepassing plaggenbemesting (1200-1900)

Drainage en ontginning Geels Gebroekt (1958-2014)

Natuurlijke bodems

(ton ha-1)!

Antropogene bodems

(ton ha-1)!

Winst in koolstof

(ton ha-1)!

Natuurlijke bodems

(ton ha-1)!

Antropogene bodems

(ton ha-1)!

Verlies in koolstof

(ton ha-1)!

112! 225! 113! 651! 171! 480!

Winst in koolstof (ton ha-1 jaar-1)! 0,16! Verlies in koolstof (ton ha-1 jaar-1) !

8,6!

K O O L S T O F

De handen (opnieuw) uit de mouwen!

Kringlopen opnieuw sluiten met biomassa uit:

• Compost - Vlaco gekeurd!

• Digestaat - Vlaco gekeurd!

• Beheerresten

K O O L S T O F

Voorbeeld compost - Demeter tool simulator

K O O L S T O F

Voorbeeld beheerresten - het Heath4Peat project

K O O L S T O F


5"grote"klassen"op"basis"van"beheer"en"vegetatie2eenheid"2 Kwaliteitsverschillen"? Zo"ja,"welke"parameters?"

Van"belang"om"optimale"bestemming" in"te"schatten

K O O L S T O F


BP100 BP30 BP60 HC100 HC30 HC60 HP100 HP30 HP60

4080

120

Cornus

Treatment

Length6(cm)

B A B D B B B AB B


4070

100

Hydrangea

Treatment

Length6(cm)

BC A AB BC B AB BC B BC


4070

100

Juniperus

Treatment

Length6(cm)

A A A B A A C AB C


80

Elaeagnus

Treatment

Length6(cm)

A A A A A A A A A

– A L L E B I O M A S S A V E R D I E N T E E N T W E E D E K A N S !

“Goed werkende kringlopen voor een goed werkende planeet!”

B E D A N K T V O O R U W A A N D A C H T !

E N O N T H O U D V O O R A L …

– C A LV I N & H O B B E S

“There’s treasure everywhere!”

BODEM EN DE CIRCULAIRE ECONOMIE - Startpagina · 2017-06-15 · than about the soil underfoot -...

Documents

Transcript of BODEM EN DE CIRCULAIRE ECONOMIE - Startpagina · 2017-06-15 · than about the soil underfoot -...