Blauwdruk curriculum bachelor Farmacie...Blauwdruk bachelor Farmacie, oktober 2015 | 5 1. De...

Blauwdruk curriculum

bachelor Farmacie

Universiteit Utrecht

Faculteit Bètawetenschappen

Universiteitsweg 99

3584 CG Utrecht

2 | Blauwdruk bachelor Farmacie, oktober 2015

Colofon

© 2015 Departement Farmaceutische Wetenschappen, faculteit Bètawetenschappen

Blauwdruk bachelor Farmacie, oktober 2015 | 3

Voorwoord

Voor u ligt de blauwdruk voor een nieuw curriculum voor de bachelor Farmacie, een integrale herziening

van het ‘oude’ curriculum dat in 2000 werd ontworpen. Enkele belangrijke ontwikkelingen liggen ten

grondslag aan de noodzaak om het bachelorcurriculum te herzien. Zo hebben zich de laatste jaren

aanzienlijke veranderingen voltrokken ten aanzien van de beroepsuitoefening van de apotheker. De

maatschappelijke vraag naar een apotheker die verantwoordelijkheid kan dragen voor productzorg én

patiëntenzorg, meer dan voorheen, is een belangrijke aanleiding om de master Farmacie te herzien.

Aangezien de bachelor dient aan te sluiten op de master, zal het bachelorcurriculum eveneens moeten

worden herzien. Verder is er in het farmaceutische wetenschappelijke onderzoek en in de huidige

gezondheidszorg meer en meer aandacht voor complexere geneesmiddelen, zoals biopharmaceuticals. Deze

ontwikkeling vraagt om een brede inhoudelijke bijstelling van het bachelorcurriculum. Bovendien bieden

nieuwe onderwijskundige inzichten en moderne technologieën tal van mogelijkheden om het onderwijs te

verbeteren.

Het departement Farmaceutische Wetenschappen beschouwt het als een uitdaging om een

toonaangevende en moderne bacheloropleiding Farmacie te ontwikkelen die beantwoordt aan de huidige

eisen die gesteld worden door wetenschap en maatschappij, maar die ook voorbereid is op de toekomst en

kan inspelen op nieuwe ontwikkelingen in het farmaceutische veld.

In februari 2015 is een curriculumcommissie bachelor Farmacie (CURC BA) ingesteld, die de opdracht heeft

gekregen een nieuw curriculum te ontwerpen dat met ingang van september 2016 van start moet gaan. Het

nieuwe programma moet recht doen aan de veranderingen binnen het farmaceutische wetenschappelijke

onderzoeksveld en het werkveld van apothekers en inspelen op de nieuwste onderwijskundige inzichten en

mogelijkheden. De CURC BA heeft bij de ontwikkeling nauw samengewerkt met de tegelijkertijd ingestelde

curriculumcommissie master Farmacie (CURC MA), die verantwoordelijk is voor het ontwerp van een

nieuwe masteropleiding per september 2016. Zo is getracht een goede afstemming van beide programma’s

alsmede een gezamenlijke onderwijsvisie te borgen.

In deze blauwdruk wordt het plan voor het nieuwe bachelorprogramma beschreven. Naast een beschrijving

van de eindtermen en inhoudelijke en onderwijskundige uitgangspunten wordt een concreet voorstel voor

de invulling van het programma gedaan. Tevens wordt een overzicht gegeven van de benodigde inzet van

mensen en middelen om dit nieuwe programma te implementeren en uit te voeren. De CURC BA realiseert

zich dat de volgende fase, waarin de voorgestelde plannen verder zullen worden uitgewerkt, cruciaal is. Zij

nodigt docenten én studenten van harte uit hieraan met enthousiasme bij te dragen.

Curriculumcommissie bachelor Farmacie:

Liesbeth Bijlsma, Geurt van den Brink, Ilona Can, Ferdi Engels, Renske van Gestel, Dicky van Heuven-Nolsen,

Anneke van Houwelingen, Anne-Marie Rutgers, Marianne Verdel, Jet van der Zijden


Inhoudsopgave 1. De bachelor Farmacie ................................................................................................. 5

1.1 Inleiding .......................................................................................................................................5

1.2 Algemene doelstellingen .............................................................................................................5

1.3 Uitdagend onderwijs ...................................................................................................................5

1.4 Een duidelijk opgebouwd onderwijsprogramma ........................................................................6

1.5 Verwevenheid van onderwijs en onderzoek ...............................................................................6

1.6 Op de toekomst voorbereid ........................................................................................................6

2. Onderwijskundige uitgangspunten ..................................................................................... 7

2.1 Inleiding .......................................................................................................................................7

2.2. Leren in interactie .......................................................................................................................8

2.3 Leren in context ........................................................................................................................ 10

2.4 Gedifferentieerd leren ............................................................................................................. 11

3. Inhoud en opbouw van het bachelorcurriculum ................................................................ 14

3.1 Keuzeruimte in de bachelor ..................................................................................................... 15

3.2 Verwevenheid van onderwijs en onderzoek ............................................................................ 15

3.3 Onderwijsvormen ..................................................................................................................... 16

3.4 De rol van de docent ................................................................................................................ 17

3.5 Kwaliteitsborging ...................................................................................................................... 17

4. Invoeringsplan voor het nieuwe curriculum............................................................... 18

4.1 Inleiding .................................................................................................................................... 18

4.2 Besluitvorming ......................................................................................................................... 18

4.3 Uitgangspunten bij de ontwikkeling ......................................................................................... 18

4.4 Opzet van de projectorganisatie .............................................................................................. 19

5. Uitvoering van het curriculum .......................................................................................... 25

5.1 Inleiding .................................................................................................................................... 25

5.2 De onderwijsformatie............................................................................................................... 25

5.3 Ruimtebehoefte ....................................................................................................................... 29

5.4 Organisatie ............................................................................................................................... 29

Geraadpleegde literatuur ..................................................................................................... 31

BIJLAGEN ............................................................................................................................. 34

Bijlage 1 Eindtermen bacheloropleiding Farmacie ................................................................................. 35

Bijlage 2 Inhoud van bachelorcursussen................................................................................................. 37

Bijlage 3 Personele invulling projectorganisatie curriculumvernieuwing .............................................. 75


1. De bachelor Farmacie

1.1 Inleiding

Het veld van de farmaceutische wetenschappen is zeer dynamisch. De maatschappelijke rol van apothekers

is de laatste jaren sterk aan veranderingen onderhevig geweest. Zo vraagt de professionele praktijk van

apothekers, nu en in de toekomst, andere kennis en competenties dan voorheen: de apotheker is zowel een

geneesmiddelenexpert als medebehandelaar. Ook farmaceutisch onderzoek heeft zich de laatste jaren

geheroriënteerd, waarbij steeds meer aandacht uitgaat naar toepassing en werking van complexe

geneesmiddelen zoals biopharmaceuticals. Dit brengt met zich mee dat hier uitgebreider aandacht voor

dient te zijn in de farmacieopleiding. Op onderwijskundig gebied zijn nieuwe inzichten verkregen over hoe

studenten leren en hoe curricula de leerprocessen effectiever kunnen ondersteunen, met name op het

gebied van kleinschalig en studentactiverend onderwijs. Al deze genoemde aspecten vragen om

verandering. Om de uitdagingen van de toekomst te kunnen aangaan, heeft het departement

Farmaceutische Wetenschappen in 2013 een toekomstvisie geschreven1. Een drietal werkgroepen,

bestaande uit stakeholders uit academia en het beroepsveld, heeft de in de toekomstvisie geformuleerde

voorstellen voor veranderingen met betrekking tot respectievelijk onderzoek, onderwijs en structuur &

valorisatie, nader geconcretiseerd en belangrijke uitgangspunten geformuleerd2. Op basis van beide

documenten is een onderwijsherziening in gang gezet, met als resultaat deze blauwdruk van de

bacheloropleiding Farmacie. In een separaat document wordt de blauwdruk van de masteropleiding

Farmacie gepresenteerd.

In het hiernavolgende worden de belangrijkste aandachtspunten van het nieuwe onderwijsprogramma

nader belicht, en verder uitgewerkt in de hoofdstukken 2 en 3.

1.2 Algemene doelstellingen

De bachelor Farmacie is een disciplinaire bacheloropleiding en is gepositioneerd in een bruisende

academische omgeving, te midden van acht andere bacheloropleidingen in de natuur- en

levenswetenschappen die deel uitmaken van de faculteit Bètawetenschappen. De bachelor Farmacie is een

academisch-wetenschappelijke opleiding waarop enerzijds de WO-beroepsopleiding Farmacie (i.c. de

masteropleiding Farmacie) voortbouwt en waarop anderzijds diverse onderzoeksmasters in de natuur- en

levenswetenschappen aansluiten. Ook geeft de bachelor, door een sterke academische vorming van

studenten, aansluiting op de arbeidsmarkt. De opleiding biedt een gebalanceerd curriculum waarin

generieke en academische kernvaardigheden en disciplinair-wetenschappelijke kennis en inzichten tot de

eindtermen behoren, maar waarnaast ook ruimte is voor academisch relevante keuzemogelijkheden

(conform het advies van de Commissie Accreditatie Hoger Onderwijs, 20013).

1.3 Uitdagend onderwijs

De inhoud en de vormgeving van de bachelor zijn uitdagend en beantwoorden aan de doelstelling om

zelfstandige studenten met een sterke academische vorming en een stevige wetenschappelijke basis op te

leiden. Dit uit zich zowel in de inhoud (zie bijlage 2) als in de te gebruiken onderwijsvormen (zie hoofdstuk

3) die uitdagend en prikkelend moeten zijn en uitnodigen tot zelfwerkzaamheid en zelfredzaamheid. Verder


zullen studenten in een veilige en vertrouwde leeromgeving (zie hoofdstuk 2) elkaar uitdagen om het beste

uit zichzelf te halen.

1.4 Een duidelijk opgebouwd onderwijsprogramma

De inhoud van de bachelor wordt geïntegreerd en contextgerelateerd aangeboden. Dit wil zeggen dat het

leidend thema het geneesmiddel is en dat voorbeelden worden ontleend aan de context van farmaceutisch

onderzoek en de apothekerspraktijk. Verder betekent dit dat vooral in het tweede en derde studiejaar in

elke cursus verschillende aspecten van geneesmiddelen samen komen. Ter illustratie: in een cursus kan de

nadruk liggen op de farmacotherapie van een bepaalde geneesmiddelengroep, maar er zal ook aandacht

worden besteed aan bijvoorbeeld chemische aspecten van de geneesmiddelen, aspecten van toediening en

de werking ervan.

Het onderwijsprogramma heeft als fundament zes inhoudelijke leerlijnen en zogenaamde

vaardigheidsleerlijnen. Door de inhoudelijke leerlijnen in het eerste bachelorjaar monodisciplinair aan de

orde te laten komen in ‘basiscursussen’ en in het tweede en derde jaar geïntegreerd maar herkenbaar te

implementeren, is een duidelijke opbouw verkregen. Deze leerlijnen worden bewaakt door leerlijnteams

(zie hoofdstuk 3).

1.5 Verwevenheid van onderwijs en onderzoek

In het hoger onderwijs zijn onderwijs en onderzoek traditioneel met elkaar verweven. Dit is belangrijk voor

studenten, docenten en wetenschappers. In het bestaande curriculum uit 2000 is echter de relatie tussen

onderwijs en onderzoek niet optimaal gebleken. In de nieuwe bachelor- en mastercurricula is daarom de

verwevenheid van onderwijs en onderzoek als een speerpunt geformuleerd. De studenten in de bachelor

Farmacie zullen kennis maken met het onderzoek binnen het departement en, in bredere zin, binnen de

faculteit en binnen de life sciences van de universiteit (een principe dat in de literatuur wordt aangeduid als

research-led4). Bovendien zullen zij onderzoeksvaardigheden en -technieken aanleren (research-oriented).

Ter vergelijking, bij de onderzoeksbachelor College of Pharmaceutical Sciences (CPS) is de verwevenheid van

onderwijs en onderzoek van een andere aard. CPS-studenten leren door actief onderzoek uit te voeren

(research-based) en worden al in een vroeg stadium betrokken bij het onderzoek van het

onderzoeksinstituut (research-tutored). In hoofdstuk 3 wordt concreter aangegeven hoe de verwevenheid

van onderwijs en onderzoek wordt vormgegeven.

1.6 Op de toekomst voorbereid

Inhoudelijk en onderwijskundig dient de opleiding ‘met de tijd mee te gaan’. Een grote betrokkenheid van

hoogleraren is een conditio sine qua non om nieuwe ontwikkelingen binnen het farmaceutische onderzoek

te integreren in het onderwijs. Docenten dienen hun kennis en vaardigheden voortdurend te toetsen aan

nieuwe ontwikkelingen en zichzelf bij te scholen. Ook onderzoek van onderwijs is noodzakelijk om nieuwe

onderwijskundige inzichten te genereren en te incorporeren in de opleiding. Samen met een goed

functionerend kwaliteitsbewakingssysteem maakt dit de opleiding toekomstbestendig.


2. Onderwijskundige uitgangspunten

2.1 Inleiding Bij het ontwerpen van nieuwe curricula voor de bachelor- en masteropleiding is het van groot belang

gebruik te maken van recente inzichten in de wijze waarop studenten leren5. Kennis wordt door ieder mens

op een eigen wijze geconstrueerd, waarbij men sterk wordt beïnvloed door de reacties en opvattingen in de

sociale omgeving. Nieuwe kennis dient voorts aan te sluiten bij bestaande voorkennis en verworven te

worden in een betekenisvolle context. Volgens deze opvattingen, die ten grondslag liggen aan de moderne

leertheorie van het sociaal constructivisme6, is leren een actief en constructief proces dat eisen stelt aan de

student en zijn leeromgeving. In het Engels, geformuleerd door Duffy en Cunningham in 19967, kan het als

volgt worden samengevat: (1) learning is an active process of constructing rather than acquiring knowledge,

and (2) instruction is a process of supporting that construction rather than communicating knowledge. De

inrichting van de nieuwe curricula van de bachelor- en masteropleidingen Farmacie sluit aan bij deze

onderwijskundige uitgangspunten.

2.1.1 De zelfsturende student.......

Een belangrijk doel van het nieuwe curriculum is dat de farmaciestudent een actieve, reflectieve en

zelfsturende attitude ontwikkelt. Deze ambitie is gebaseerd op bevindingen dat proactieve studenten meer

en beter leren dan reactieve lerenden8. Dat zelfsturend leren (self-directed learning) een positief effect

heeft op het leerproces is echter geen nieuw inzicht (zie bijv. Knowles 19759). Desondanks blijkt in de

praktijk vaak dat leeromgevingen zodanig zijn ingericht dat dit een reactieve leerstijl in de hand werkt: de

opleiding en de docenten bepalen wat wanneer geleerd moet worden, en hoe. In de nieuwe curricula zal

explicieter aandacht moeten zijn voor ondersteuning van zelfsturend leren. In onderstaande tabel (uit:

Gibbons, The Self-Directed Learning Handbook, 20028) wordt een handreiking gedaan hoe de leeromgeving

(i.c. hier de docent) zelfsturend leren kan stimuleren.


2.1.2 ......en zijn leeromgeving

Het is belangrijk dat studenten actief betrokken zijn bij het leerproces. Om goed te kunnen leren heeft een

student een rijke, krachtige en betekenisvolle leeromgeving nodig10. De onderwijskundige uitgangspunten

van het bestaande curriculum uit 2001 dragen bij aan een dergelijke krachtige leeromgeving (zie box 1).

Box 1 Onderwijskundige uitgangspunten curriculum 2001

1. Het onderwijsprogramma vormt een samenhangend geheel. 2. Het programma stimuleert actief studiegedrag, is uitdagend en gevarieerd. 3. Verwerving, toepassing en integratie van kennis en vaardigheden vinden plaats in een voor de

latere functie- of beroepsuitoefening relevante context. 4. Binnen het onderwijsprogramma wordt, systematisch en expliciet, aandacht besteed aan

academische vorming en persoonlijke ontwikkeling. 5. De sturing van het leerproces wordt geleidelijk steeds meer overgelaten aan de student zelf. 6. Het programma biedt keuzeruimte voor individuele differentiatie en profilering. 7. Er is een uitgebalanceerd systeem van begeleiding, beoordeling en toetsing dat rekening houdt

met de sturende werking die van toetsing uitgaat.

Deze uitgangspunten betekenden destijds een ingrijpende verandering ten opzichte van het onderwijs zoals

dat tot 2001 werd aangeboden. De afgelopen vijftien jaar hebben we echter meer ervaring opgedaan met

activerende onderwijsvormen en zijn nieuwe inzichten verkregen met betrekking tot een optimale

curriculumopbouw om de leeromgeving te laten aansluiten bij de zelfsturende student. Ook zijn de eisen

die het beroepsveld aan afgestudeerden stelt, zowel inhoudelijk als qua vereiste competenties, in de loop

der jaren veranderd. Om deze redenen zal aan bovenstaande uitgangspunten een invulling worden gegeven

die meer recht doet aan de veranderde situatie (zie hoofdstuk 3). In het navolgende worden drie verdere

onderwijskundige aspecten geschetst die worden gehanteerd in zowel het nieuwe bachelorcurriculum als

het de nieuwe mastercurriculum en die sterk bijdragen aan een moderne en effectieve leeromgeving.

2.2. Leren in interactie De snelle ontwikkelingen in de gezondheidszorg vragen van professionals dat zij zich voortdurend blijven

ontwikkelen en up-to-date blijven in hun werkveld (life long learner11). Hiervoor is niet alleen goed inzicht

nodig in eigen functioneren en ontwikkelmogelijkheden, maar ook een actieve en zelfsturende houding.

Ook al tijdens de studie zijn deze competenties van groot belang: een actieve, reflectieve en zelfsturende

houding vergroot het studiesucces. Voor de ontwikkeling van deze competenties is een stimulerende,

persoonlijke, en veilige leeromgeving van essentieel belang. Belangrijke voorwaarden voor het

bewerkstelligen van een dergelijke leeromgeving zijn i) het creëren van een hechte community van

studenten en docenten; en ii) het leren als groepsproces. Aan deze voorwaarden wordt het best voldaan in

een opleiding waar kleinschalig onderwijs een belangrijke plaats in het onderwijsprogramma inneemt. Deze

visie sluit aan bij de visies van zowel de Universiteit Utrecht12, de Vereniging van Universiteiten (VSNU)13, als

ook de overheid14, dat kleinschalig onderwijs een kernelement zou moeten zijn in wetenschappelijk

onderwijs. In het nieuwe curriculum zal deze visie tot uiting komen in het verder optimaliseren en

uitbouwen van kleinschalig onderwijs, zoals hieronder en in hoofdstuk 3 wordt beschreven.

Zoals eerder aangegeven, gaat het nieuwe onderwijsprogramma van de bachelor en de master Farmacie uit

van een constructivistische visie op leren. Het belangrijkste kenmerk van deze visie is het uitgangspunt dat


studenten nieuwe kennis en inzichten niet als hapklare brokken tot zich nemen, maar deze construeren

door het zoeken naar verbanden tussen reeds bestaande kennis en nieuwe informatie en ervaringen. Op

een goede manier kennis construeren doe je niet alleen. Dit doe je door ervaringen te delen, je verkregen

inzichten te toetsen aan de inzichten en ideeën van anderen en door hierop te reflecteren en je inzichten

verder aan te scherpen. Leren is dus een sociale bezigheid. Onderzoek heeft aangetoond dat het

gezamenlijk opbouwen van kennis, en de cognitieve frictie die ontstaat tijdens een dergelijk groepsproces,

inderdaad leidt tot betere vergaring en beklijving van kennis, resulteert in een diepere vorm van leren en

stimuleert tot kritisch denken15,16. Deze vorm van leren wordt collaborative learning, of samenwerkend

leren, genoemd. De effectiviteit van samenwerkend leren is niet alleen afhankelijk van de cognitieve

capaciteiten van de studenten, maar zeker ook van de kwaliteit van sociale interactie tussen deze studenten

en met de docenten11. Belangrijke voorwaarden voor optimale sociale interactie, en dus effectief samen

leren, zijn het gebruik van kleinschalige onderwijsvormen en de aanwezigheid van een hechte learning

community.

2.2.1 Kleinschalig onderwijs

Het gebruik van kleinschalige onderwijsvormen stimuleert de interactie tussen studenten, zowel

opdrachtgerelateerd als op sociaal-emotioneel vlak, en verkleint de psychosociale afstand tussen student en

docent. Dit draagt bij aan de effectieve interactie die nodig is voor de constructieve manier van leren. Er is

aangetoond dat kleinschalige onderwijsvormen, zoals kan worden ingezet bij casus- en probleem-

georiënteerd onderwijs, in vergelijking met klassieke onderwijsvormen de studieprestaties van

farmaciestudenten verbeteren [voor review, zie Galvao et al. 201417]. Bij onderzoeken naar de opleiding van

artsen is gevonden dat kleinschalig onderwijs de klinische performance van medici vergroot18 en het gebruik

van evidence-based medicine onder medisch professionals bevordert19. Deze laatste twee effecten betreffen

competenties die een steeds grotere rol gaan spelen in het werk van de farmaceutische professional.

Sinds 2001 hebben de bachelor- en masteropleidingen Farmacie veel ervaring opgedaan met enkele vormen

van kleinschalig onderwijs, vooral in de vorm van probleemgestuurd onderwijs en projectonderwijs. Er is

echter een veel breder scala aan kleinschalige onderwijsvormen geschikt voor het nieuwe

onderwijsprogramma van Farmacie. Als voorbeelden kunnen worden genoemd: studio classroom

(Technische Natuurkunde, TU Delft), peer reviewed learning (Rechtsfilosofie, UvT), kleinschalige colleges

(Psychologie, UU)20 en The World Café21 (al als een pilot gebruikt in de huidige bachelor Farmacie).

Het moge duidelijk zijn dat kleinschalig onderwijs goed aansluit bij de huidige onderwijskundige inzichten.

Dit betekent geenszins dat voor grootschaligere onderwijsvormen geen plaats is in de nieuwe curricula. Het

uitgangspunt voor het nieuwe onderwijsprogramma is dat onderwijsvormen doelmatig en afwisselend

worden toegepast. Dat wil zeggen: i) het beoogde leerdoel is leidend, bij het kiezen van de onderwijsvorm

wordt gekeken wat de meest effectieve vorm is waarbinnen dat leerdoel behaald kan worden, ii) er is

voldoende afwisseling in onderwijsvormen, omdat afwisseling een voorwaarde is voor het behoud van

motivatie onder studenten22.

2.2.2 Learning community

De sociale interactie die nodig is voor effectief samenwerkend leren kan verder geoptimaliseerd worden

door het stimuleren van sociale cohesie binnen de opleiding. Het gevoel tot een hechte community van


studenten en docenten te behoren, biedt ruimte aan de sociaal-emotionele processen die ten grondslag

liggen aan effectieve sociale interactie. Zo wordt van studenten verwacht dat zij hun ideeën met elkaar

delen en met elkaar in discussie gaan over die ideeën. Hiervoor is een gevoel van veiligheid, vertrouwen en

saamhorigheid nodig23,24. Hiernaast zijn studenten in een hechte community meer betrokken bij

onderwijsbijeenkomsten en voelen zij zich meer verantwoordelijk voor hun eigen leerproces en dat van

medestudenten, zowel tijdens als buiten de formele onderwijsbijeenkomsten25. Dit versterkt de kwaliteit

van leren nog verder. Ten slotte heeft het onderdeel uitmaken van een (learning) community een positief

effect op de academische vorming van studenten en hun motivatie en commitment voor de studie25. De

bachelor- en masteropleidingen Farmacie werken daarom actief aan de vorming van een hechte learning

community van studenten en docenten. Enkele voorbeelden hiervan zijn de uitgebreide ondersteuning door

tutoren en student-mentoren en de implementatie van vaste stamgroepen ten behoeve van het onderwijs

in het eerste jaar.

2.3 Leren in context De snelle ontwikkelingen en veranderingen in de wereld van de gezondheidszorg en de rol van de apotheker

daarin maken dat in de huidige maatschappij de farmaceutisch expert in toenemende mate wordt

geconfronteerd met complexe vraagstukken, zowel in maatschappelijke als in wetenschappelijke en

professionele zin. Het oplossen van deze vraagstukken vereist complexe cognitieve vaardigheden en het

vermogen interdisciplinair te denken. Het onderwijskundig uitgangspunt ‘Leren in context’ voor het nieuwe

curriculum zal het ontwikkelen van het vermogen tot geïntegreerd denken en de bijbehorende

competenties faciliteren.

Om een onderwijsprogramma te realiseren dat beoogt studenten te stimuleren en te ondersteunen in het

geïntegreerd leren zal het onderwijs contextgerelateerd aangeboden worden. In contextgerelateerd

onderwijs staat de koppeling tussen (theoretische) concepten en een relevante context centraal.

Contextgerelateerd onderwijs (situated learning) geeft betekenis aan abstracte theoretische concepten,

verbindt theoretische concepten met elkaar en vertaalt deze naar de praktijk. Hiermee draagt het niet

alleen bij aan een beter begrip en beklijving (het zogenaamde deep learning) van theoretische kennis, maar

ook de interesse en motivatie van studenten wordt vergroot26. Bovendien zal de samenhang binnen het

curriculum worden verbeterd doordat concepten op meerdere momenten en in verschillende contexten

terug komen26.

Relevante context is een voor de student realistische situatie uit de maatschappelijke, wetenschappelijke of

professionele praktijk. Voor de farmaciestudent is dit het farmaceutisch veld, waarbij zowel het

geneesmiddelonderzoek als de beroepspraktijk van belang zijn.

Het gebruik van integratie in het onderwijsprogramma biedt een kader voor contextgerelateerd onderwijs

en zal in het nieuwe curriculum als belangrijkste strategie worden toegepast om het leren in context en de

vertaling hiervan naar de praktijk te faciliteren. Immers, farmaceutische context en de daaraan gekoppelde

benodigde competenties om complexe (praktijk)problemen op te kunnen lossen, is nooit gerelateerd aan

één enkele discipline. Voor het interpreteren en oplossen van dergelijke praktijkproblemen zal dan ook vaak

kennis vanuit verschillende disciplines moeten worden geïntegreerd. Een mooi voorbeeld hiervan is de

medicatiebeoordeling, een beoordeling van de farmacotherapie door patiënt, arts en apotheker op basis


van een periodieke, gestructureerde, kritische evaluatie van de medische-, farmaceutische- en

gebruiksinformatie. Om deze taak goed uit te voeren is kennis nodig van de farmacologische eigenschappen

van de betrokken farmaca, maar ook van de relevante richtlijnen, de beschikbare clinical evidence, de

eigenschappen van de toegepaste toedieningsvormen en alle aspecten rondom medicatiebewaking (o.a.

farmacokinetische en -dynamische achtergronden van interacties). Het bezitten van goede communicatieve

vaardigheden en de capaciteit om klinisch-farmaceutisch te kunnen redeneren zijn belangrijke

randvoorwaarden om een medicatiebeoordeling te laten slagen.

Integratie in het onderwijs kent meerdere dimensies, namelijk i) de integratie van verschillende

(wetenschappelijke) basisdisciplines, ii) de integratie van kennis, vaardigheden en attitude (KVA) en iii) de

integratie van basisdisciplines en beroepspraktijk. In het nieuwe curriculum van de bachelor Farmacie zal de

nadruk liggen op de eerste twee dimensies van integratie, terwijl in de master Farmacie de integratie in alle

dimensies zal plaatsvinden, waarbij de integratie van verschillende basisdisciplines en de beroepspraktijk

ook een ultieme vorm is van contextgerelateerd onderwijs. Duaal leren en werkplaatsleren zijn goede

voorbeelden van deze vorm van integratie. De werkplaats als leersituatie27, zoals die wordt toegepast in de

nieuwe masteropleiding, biedt niet alleen de mogelijkheid tot contextgerelateerd onderwijs, maar opent

ook de mogelijkheid tot ervaringsleren (experiential learning). Al doende leert men.

Naast verschillende dimensies kent integratie ook verschillende niveaus. Bij de meest simpele vorm zijn de

cursussen monodisciplinair ingericht, maar zijn de docenten en studenten op de hoogte van de inhoud van

de andere cursussen. Bij hogere niveaus van integratie worden kennis, inzicht en vaardigheden vanuit

verschillende disciplines benaderd en gecombineerd (inter- of multidisciplinaire integratie)28.

Integratie zal in brede zin worden ingezet om het nieuwe curriculum vorm te geven, waarbij de drie

dimensies op verschillende niveaus en al dan niet gecombineerd zullen worden toegepast. De opbouw van

het curriculum zal zodanig zijn, dat integratie steeds complexere vormen zal aannemen, waarbij het eerste

jaar van de bachelor de cursussen met name nog monodisciplinair zijn ingericht, maar in het tweede en

derde jaar steeds meer geïntegreerd zullen worden. Het resultaat is een zogenaamd spiraal- curriculum,

waarbij onderwerpen herhaald terug komen in het onderwijsprogramma in toenemende mate van

complexiteit29,30. Ook de master Farmacie is vormgegeven langs deze lijnen.

2.4 Gedifferentieerd leren ‘Not all patients are alike’. De toekomst van de gezondheidszorg ligt in therapie op maat, oftewel

‘personalised medicine’. Voor onderwijs geldt iets vergelijkbaars: ‘not all students are alike’. Een op de

toekomst gerichte opleiding ontkomt er daarom niet aan om aandacht te geven aan de individuele student

en zijn leerproces.

2.4.1 Aandacht voor de individuele student

De demografische samenstelling van de Nederlandse bevolking verandert in hoog tempo en daarmee

verandert ook de studentenpopulatie in het hoger onderwijs. Dit wordt versterkt door de recentelijk sterk

ingezette aandacht voor internationalisering van het onderwijs. In cultureel, sociaal en academisch opzicht


zijn studentenpopulaties nu al zeer divers, wat in de toekomst alleen maar zal toenemen. De toenemende

diversiteit vertoont samenhang met groter wordende verschillen in studieprestaties en

studievorderingen31,32. Dit vraagt om meer aandacht voor de individuele student. In lijn met de

aanbevelingen van het G5-programma Studiesucces31 zal in het nieuwe curriculum studentdiversiteit als

uitgangspunt worden genomen in het generieke onderwijsbeleid en, concreter, bij de keuzes voor

onderwijsmiddelen, -methodes en -aanpak. De doelstelling is om hiermee de motivatie, het ‘academisch’

zelfvertrouwen, eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid van studenten te vergroten. Het sluit ook

goed aan bij het streven van de universiteit om extra aandacht te besteden aan de meest getalenteerde en

ambitieuze studenten via honoursprogramma’s en om deze programma’s te laten indalen in het reguliere

onderwijs.

2.4.2 Differentiatie in het onderwijs

Meer aandacht voor de individuele student kan op allerlei fronten gestalte krijgen. In het bestaande

curriculum is de praktijksituatie veelal een die gekenschetst kan worden als teaching to the middle. Er wordt

een integraal pakket aan onderwijsmaterialen en -methoden aangeboden en er wordt geen rekening

gehouden met de diversiteit in de studentenpopulatie. Getalenteerde studenten verliezen motivatie omdat

ze niet voldoende worden uitgedaagd, studenten die er meer moeite mee hebben verliezen motivatie

omdat ze de aansluiting missen.

Onderwijskundige literatuur geeft aan dat differentiatie in het onderwijs (differentiated instruction) een

krachtig instrument is met positieve effecten op studiesucces en op motivatie33. Carol Ann Tomlinson34

definieert differentiatie in het onderwijs als “deliberate and conscious method of planning and teaching to

address student variance”. Het didactische uitgangspunt van differentiatie is dat studenten het beste leren

wanneer nieuwe kennis aansluit bij hun reeds bestaande kennis, de zogenaamde zone van naaste

ontwikkeling of zone of proximal development35. In een diverse studentenpopulatie zal de voorkennis niet

voor iedere student hetzelfde zijn. Dit betekent dat nieuwe kennis gedifferentieerd, naar inhoud en vorm,

aangeboden dient te worden.

Er is geen one-size-fits-all model voor differentiatie, maar volgens Tomlinson & Strickland36 worden altijd

één of meerdere van de volgende aspecten gebruikt bij de succesvolle implementatie van differentiatie in

het onderwijs: i) aanpassen van de inhoud (wat studenten bestuderen en leren – i.c. gedifferentieerd

aanbod van onderwijsmateriaal), ii) het proces (hoe studenten leren – i.c. differentiatie in

onderwijsmethoden) en iii) het te leveren product (hoe tonen studenten wat ze hebben geleerd – i.c.

formatieve toetsing). Bij het vormgeven en implementeren van de nieuwe curricula dient voor al deze

genoemde aspecten aandacht te zijn (zie box 2).

Box 2 Differentiatie in het onderwijs

i) Het onderwijsmateriaal dient aan te sluiten bij de voorkennis van de individuele student. Aangezien deze voorkennis van studenten kan variëren, zal er een gedifferentieerd aanbod van onderwijsmateriaal dienen te zijn. Er zou kunnen worden gewerkt met een classificatiesysteem met drie niveaus, het basale niveau, het herhalingsniveau en het verdiepingsniveau (B-H-V). Voor alle studenten gelden dezelfde minimale eindtermen, waarbij de ambitieuze student hier boven uit kan stijgen.

ii) Diversiteit onder studenten bestaat ook op het gebied van leerstijlen. Bij onderwijsdifferentiatie dient de opleiding derhalve ook aandacht te geven aan de wijze waarop studenten het beste leren. Een afwisseling


van onderwijsvormen en didactische aanpak dragen bij aan een effectief leerproces. iii) Formatieve toetsing, d.w.z. geven en krijgen van feedback op enigerlei wijze, is een onmisbaar instrument bij de implementatie van differentiatie in het onderwijs. Het is evident dat feedback een van de meest krachtige didactische interventies is in een leerproces

37, maar het is evenzeer evident dat feedback

veel te weinig op een bewuste manier wordt gebruikt door zowel docenten als studenten. Feedback is nodig om beiden te informeren over waar de student staat in het leerproces (het maakt de voortgang zichtbaar) en of verder oefenmateriaal dan wel verdiepingsmateriaal kan worden bestudeerd. Feedback richt zich op de individuele prestatie en is dus afgestemd op de individuele leerbehoeften van de student. Een aspect van feedback dat vaak impliciet wordt erkend, maar dat in het nieuwe curriculum expliciet gemaakt moet worden, is dat het maken van fouten belangrijk is in het leerproces. Bij de ontwikkeling van het curriculum moet er ruimte zijn om fouten te maken: van fouten leer je (volkswijsheid). Om met Thomas A. Edison te spreken: “I have not failed. I’ve just found 10,000 ways that won’t work”.

2.4.3 Praktische uitwerking van onderwijsdifferentiatie

Uit het voorgaande moge blijken dat er in deze blauwdruk geen dogmatische instructie wordt gegeven aan

onderwijsontwikkelaars en docenten in de nieuwe curricula met betrekking tot implementatie van

differentiatie in het onderwijs (“zo moet je het doen!”), maar dat veeleer bewustwording en van daaruit

toepassing van de onderwijskundige principes centraal staan. De doelstelling is om docenten hierin ‘mee te

nemen’.


3. Inhoud en opbouw van het bachelorcurriculum

De eindtermen, de inhoud en de opbouw van het bachelorcurriculum worden in detail beschreven in

bijlagen 1 en 2.

Het programma van de bachelor Farmacie is gemodelleerd volgens de richtlijnen van de Universiteit

Utrecht, namelijk per studiejaar vier onderwijsperiodes van tien weken, waarbij in elke onderwijsperiode

twee cursussen parallel zijn geroosterd (zie figuur 1). In het eerste bachelorjaar wordt elke cursus eenmaal

aangeboden, terwijl in het tweede en derde studiejaar elke cursus tweemaal wordt aangeboden. Dit laatste

vergemakkelijkt voor de student de studieplanning en stelt de opleiding in staat om grotere aantallen

studenten te kunnen onderbrengen.

Figuur 1. Schematisch overzicht van het bachelorcurriculum

Inhoudelijk zijn in de bachelor zes leerlijnen te herkennen, te weten drug chemistry, drug delivery, drug

disposition, drug action, drug therapy en drug research38. In jaar 1 van de bachelor komen deze inhoudelijke

leerlijnen op een grotendeels monodisciplinaire wijze terug in de diverse (basis)cursussen met de hiermee

in het Nederlands corresponderende naam (zie bijlage 2). Er is op deze wijze sprake van een

samenhangende opeenvolging van inhoudelijke leerlijnen door het eerste studiejaar heen, waarbij het

farmacon/geneesmiddel in al zijn facetten, van molecuul tot patiënt, wordt gevolgd. In jaar twee en drie van

de bachelor is sprake van multidisciplinaire cursussen (zie bijlage 2), waarbij telkens meerdere van de

genoemde inhoudelijke leerlijnen geïntegreerd maar herkenbaar terugkomen. Onderwijskundig onderzoek

heeft aangetoond dat geïntegreerde curricula leiden tot toename van intellectuele nieuwsgierigheid, een

positievere houding ten opzichte van onderwijs en leren, een beter probleem-oplossend vermogen en

periode 2 periode 3 periode 4

Toedienen van geneesmiddelen Kinetiek van geneesmiddelen Therapie met geneesmiddelen

Werking van geneesmiddelen Profileringsruimte Onderzoek naar geneesmiddelen

Neurologie Hormonale aandoeningen Luchtwegen

Complexe geneesmiddelen Huidaandoeningen Profileringsruimte

Auto-immuniteit Profileringsruimte BWS

Profileringsruimte Future medicines Oncologie

verplichte onderdelen major farmacie 75 EC

majorgebonden keuzeruimte farmacie (studiepad farmacie) 60 EC

profileringsruimte 45 EC

jaar 2

jaar 3

jaar 1

academische vaardigheden en professioneel gedrag

Inleiding in de

farmacie

Chemie van

geneesmiddelen

Cardiovasculair systeem

periode 1

Intro

ductie

week

Infectie en afweer

Productzorg

Psychiatrische aandoeningen


betere studieresultaten van studenten in het hoger onderwijs39,40.

Bij geïntegreerd onderwijs is het uitermate belangrijk dat inhoudelijke leerlijnen en vaardigheidsleerlijnen

goed zichtbaar zijn en goed bewaakt worden. In dit kader zullen leerlijnteams, onder leiding van een

hoogleraar van de desbetreffende discipline, deze functie op zich nemen tijdens de ontwikkeling én de

uitvoering van de nieuwe curricula. De leerlijnteams zijn als het ware de fundamenten waarop de opleiding

rust en onderdeel van kwaliteitsbewaking van de opleiding.

In geïntegreerde curricula is een belangrijk aandachtspunt dat alle eindtermen van multidisciplinaire

cursussen op enig moment getoetst worden zodat aan de eindtermen van de opleiding wordt voldaan. Dit

kan door gebruik te maken van gedifferentieerd toetsen (bijvoorbeeld binnen een cursus) en middels

voortgangstoetsen (binnen het hele curriculum). Beide instrumenten zullen worden aangewend in de

bachelor Farmacie.

De domeinspecifieke inhoud en vaardigheden in de bachelor Farmacie zijn afgestemd op de eerder

genoemde uitstroommogelijkheden (zie hoofdstuk 1). Dit betekent dat het (contextgerelateerde) onderwijs

zowel aandacht geeft aan geneesmiddelonderzoek als ook aan de farmaceutische beroepspraktijk. De

opleiding kan worden gekenschetst als een brede bètawetenschappelijke opleiding, waarin biologische,

scheikundige, natuurkundige en wiskundige aspecten worden ingevuld vanuit een domeinspecifieke

invalshoek, het geneesmiddel.

3.1 Keuzeruimte in de bachelor

De bacheloropleiding kent verplichte onderdelen in de major Farmacie met een omvang van 75

studiepunten. Samen met de majorgebonden keuzeruimte van 60 studiepunten sluit dit programma van het

studiepad Farmacie goed aan bij de master Farmacie. De bacheloropleiding heeft een profileringsruimte van

45 studiepunten. Dit stelt de student in staat zelf vorm te geven aan zijn academische vorming door

verbreding of verdieping aan te brengen in het studieprogramma. Het belang hiervan wordt onderschreven

door bevindingen dat keuzevrijheid de autonomie en motivatie van studenten stimuleert41. De

profileringsruimte is zodanig geroosterd dat dit een grote mate van flexibiliteit verleent aan de

studieplanning. De profileringsruimte in het eerste studiejaar, in onderwijsperiode 3 (zie figuur 1), geeft de

student de mogelijkheid zich al te oriënteren op de verdere bachelor- en masteropleiding Farmacie, of zich

te oriënteren op een andere te volgen bacheloropleiding. De positionering van de profileringsruimte in het

tweede en derde studiejaar (zie figuur 1) maakt het volgen van minoren mogelijk en laat zelfs het volgen

van onderwijsprogramma’s in het buitenland toe. De opleiding vindt het belangrijk dat studenten zich voor

hun profileringsruimte ook buiten de eigen discipline, de farmaceutische wetenschappen, oriënteren. Dit zal

worden aangemoedigd. Cursussen van de bachelor Farmacie zijn ook toegankelijk voor studenten van

andere opleidingen.

3.2 Verwevenheid van onderwijs en onderzoek

Zoals al is aangegeven in hoofdstuk 1 is er in de bacheloropleiding een verwevenheid van onderwijs en

onderzoek gerealiseerd. Dit wordt als volgt vormgegeven:

- In het eerste studiejaar besteedt de monodisciplinaire cursus ‘Onderzoek naar geneesmiddelen’

aandacht aan de basale aspecten van onderzoek (zie bijlage 2).


- In het tweede en derde studiejaar zal er in elke multidisciplinaire cursus aandacht zijn voor onderzoek.

Dit zal betekenen dat de student in aanraking komt met het actuele onderzoek binnen de

onderzoeksschool UIPS (Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences), maar ook met onderzoek buiten

het departement. Daarnaast zal de student leren op een onderzoeksmatige en wetenschappelijke wijze

om te gaan met kennis.

- Practica zullen veeleer het karakter krijgen van mini-onderzoekjes in plaats van kookboekpractica.

- Een leerlijnteam draagt zorg voor de inhoudelijke borging van onderzoek in de opleiding.

- Elke cursus zal worden ingeleid door een colloquium verzorgd door een hoogleraar van het

departement, om op deze wijze de belangrijke onderzoeksrichtingen zichtbaar te maken. Voorts zullen

hoogleraren een bijdrage leveren aan cursussen op hun terrein van expertise.

- Het bachelorwerkstuk zal aspecten van geneesmiddelonderzoek moeten bevatten.

3.3 Onderwijsvormen

In de nieuwe bacheloropleiding zullen de diverse groot- en kleinschalige onderwijsvormen die we kennen

uit het bestaande curriculum wederom een plaats krijgen, waarbij aanpassingen zullen worden doorgevoerd

op basis van opgedane ervaringen en huidige onderwijskundige inzichten. Voor alle onderwijsvormen geldt

dat ze op een studentactiverende wijze moeten worden vormgegeven (zie ook hoofdstuk 2). In de praktijk

betekent dit bijvoorbeeld voor hoorcolleges dat ze worden voorafgegaan door een geschikte voorbereiding

door de student, dat ze op een interactieve wijze worden gegeven en dat de hoorcolleges worden gevolgd

door een leerproces waarin de student reflecteert op de inhoud van het hoorcollege en deze gebruikt voor

kennisconstructie. Een hoorcollege is geen losstaande gebeurtenis in een cursus waarbij de student passief

informatie opzuigt als een spons en er pas tegen het einde van de cursus iets mee doet.

Ook werkcolleges en practica dienen studentactiverend te zijn en worden bij voorkeur afwisselend

vormgegeven. Voor probleemgestuurd onderwijs (PGO) geldt dat de in het huidige curriculum gebruikte

methodiek (de zevensprong) goed werkbaar en bewezen effectief is, maar minder dogmatisch gebruikt

hoeft te worden. Verder zal de docent de rol van voorzitter vervullen, omdat de ervaring heeft geleerd dat

een student als voorzitter de PGO-bijeenkomsten niet zelden geforceerd en minder efficiënt laat verlopen.

Projectonderwijs (PO) zal in het nieuwe curriculum doelmatig moeten worden ingezet, waarbij de

producten bij voorkeur gedifferentieerd worden beoordeeld.

Naast deze ‘klassieke’ onderwijsvormen zal nadrukkelijk ook het gebruik van, en onderzoek naar,

innovatieve onderwijsmethoden worden gestimuleerd. Denk aan buzz words als: learning analytics, flip-the-

classroom, blended learning, online learning, E-learning, kennisclips en creative media and game

technology. Voor elke onderwijsvorm zal beargumenteerd moeten worden welke onderwijskundige doelen

worden nagestreefd, waarmee wordt gewaarborgd dat het onderwijs efficiënt, aantrekkelijk en motiverend

is.


3.4 De rol van de docent

Om het onderwijsproces goed te kunnen begeleiden in een geïntegreerd curriculum dat er naar streeft

studenten een actieve, reflectieve en zelfsturende houding aan te laten nemen, worden van de docent

bepaalde kwaliteiten verwacht. Zonder een expert te hoeven zijn op alle voor de opleiding relevante

inhoudelijke deelgebieden, zal de docent multidisciplinair georiënteerd moeten zijn. Dit kan het beste

geïllustreerd worden aan de hand van het tekstboek van Pandit & Soltis (2011)38, dat longitudinaal zal

worden gebruikt in jaar 1 van de bachelor en dat de inhoudelijke leerlijnen beschrijft. Elke docent dient

kennis genomen te hebben van de hele inhoud. Ook op onderwijskundig gebied zal de docent kennis

moeten nemen van huidige inzichten en ervaren ‘wat werkt en wat niet werkt’. Docenten zullen hierbij

ondersteund worden in de vorm van activiteiten rondom docentprofessionalisering.

3.5 Kwaliteitsborging

Een curriculum moet worden onderhouden. Waar blijkt dat het onderwijs niet effectief of efficiënt verloopt,

zullen aanpassingen nodig zijn. Maatschappelijke, wetenschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen

zullen zich aandienen, waarop het onderwijs zich moet aanpassen. Hiervoor is een goede

kwaliteitsbewaking essentieel. Hierbij spelen evaluaties een belangrijke rol, maar ook de eerder genoemde

leerlijnteams hebben hier een verantwoordelijkheid. Een werkgroep ‘kwaliteitszorg’ zal richtlijnen en

structuur voor evaluatie en vernieuwing van het onderwijs uitwerken en tevens verantwoordelijk zijn voor

de sturing en waarborging van de implementatie van de kwaliteitszorg.

Wetenschappelijk onderzoek op het gebied van, en ter verbetering van, onderwijs en de farmacieopleiding

zijn noodzakelijk om het curriculum toekomstbestendig te laten zijn.


4. Invoeringsplan voor het nieuwe curriculum

4.1 Inleiding Vanaf september 2015 zal op basis van deze blauwdruk verder worden gewerkt aan het ontwikkelen en

invoeren van het nieuwe curriculum. Jaar 1 van het nieuwe curriculum zal vervolgens in het collegejaar

2016-2017 van start gaan. In dit hoofdstuk worden de formele processen rond de besluitvorming bij de

totstandkoming van de blauwdruk evenals de uitgangspunten bij de invoering van dit traject en de

betrokken partijen en hun taken en verantwoordelijkheden beschreven.

4.2 Besluitvorming Eerdere versies van de blauwdruk zijn besproken met de klankbordgroep, het onderwijsprogramma-

leidersoverleg (OPLO), de hoogleraren van het departement en de opleidingscommissie. Deze gremia en de

examencommissie hebben ook de finale conceptversie van de blauwdruk ontvangen en hun opmerkingen

en aanvullingen zijn in de definitieve versie meegenomen. De definitieve versie van de blauwdruk wordt

door de opleidingsdirecteur aangeboden aan de Board of Studies (BoS) van de School, de directeur van de

School of Pharmacy, het bestuur van het departement Farmaceutische Wetenschappen, de vicedecaan

onderwijs en de decaan van de faculteit Bètawetenschappen.

In hoofdstuk 5 worden de randvoorwaarden voor de uitvoering van een kwalitatief goed curriculum

aangegeven, bijvoorbeeld de fte’s die met de uitvoering gemoeid zijn en het daarmee samenhangende

personeelsbeleid, passende vergoedingen voor de stagebegeleiders, een adequate onderwijsorganisatie en

realisatie van de benodigde onderwijsruimten. Deze randvoorwaarden zijn van wezenlijk belang voor het

geven van kwalitatief goed onderwijs. De School of Pharmacy vraagt ten aanzien van deze randvoorwaarden

daarom garanties aan het bestuur van het departement Farmaceutische Wetenschappen en het bestuur

van de faculteit Bètawetenschappen.

De definitieve blauwdruk wordt verspreid onder alle docenten en afdelingen. Daarnaast zal een compacte

informatiebrochure worden samengesteld voor studenten en externe partners.

4.3 Uitgangspunten bij de ontwikkeling De ontwikkeling van een nieuw curriculum is een omvangrijk en complex project waarbij een aantal taken

onderscheiden wordt. De taken en daarmee samenhangende werkzaamheden kunnen deels onafhankelijk

van elkaar worden uitgewerkt, maar hangen ook sterk met elkaar samen.

Belangrijke uitgangspunten bij de uitwerking zijn:

- Het totale onderwijsprogramma en de afzonderlijke onderdelen vormen een kwalitatief hoogwaardig

product dat voldoet aan de eisen voor modern onderwijs.

- Docenten zijn voorbereid en getraind op de ontwikkeling van cursussen.

- Docenten zijn voorbereid en getraind voor de uitvoering van het curriculum.


- Bij de start van de ontwikkeling van het curriculum moet het hele curriculum op hoofdlijnen uitgewerkt

en ingevuld zijn zowel in tijd, inhoud als bemensing. Dit om verrassing met problemen in latere jaren te

voorkomen.

- Het kunnen realiseren van een nieuw curriculum is niet alleen afhankelijk van het departement

Farmaceutische Wetenschappen, maar moet in samenwerking met het bestuur van de faculteit

Bètawetenschappen geschieden.

- Binnen het departement is er voldoende draagvlak voor het nieuwe curriculum.

- Gezien de keuze voor geïntegreerd cursorisch onderwijs is het belangrijk dat er een goede bewaking is

van de samenhang binnen de leerlijnen en daarmee tussen de cursussen.

- Gezien de beschikbare tijd is een goede tijdsplanning en een gedegen voortgangsbewaking essentieel.

- De overgang van het huidige curriculum naar het nieuwe curriculum is een apart punt van aandacht.

- Besluitvormingsprocedures dienen helder en eenduidig te zijn en plaats te vinden binnen het wettelijk

kader.

- Er worden voldoende tijd en middelen vrijgemaakt voor de opbouw van een nieuw curriculum.

4.4 Opzet van de projectorganisatie

4.4.1 Het projectteam

Om de verdere ontwikkeling, uitwerking en implementatie te begeleiden wordt een projectteam ingesteld.

Deze zal bestaan uit de leden van het projectteam dat de blauwdruk voor het nieuwe curriculum heeft

voorbereid. Dit projectteam is verantwoordelijk voor de uitwerking en invoering van het nieuwe curriculum.

Het projectteam wordt ondersteund door een curriculumcommissie (CURC BA) (zie bijlage 3.). De CURC BA

bestaat uit de leden die ook de blauwdruk hebben voorbereid. Het projectteam voor het nieuwe curriculum

richt zich op de organisatorische en personeelszaken die nodig zijn voor de ontwikkeling van het curriculum.

Zij zorgt voor de randvoorwaarden. De CURC richt zich op de inhoudelijke ontwikkeling en de

onderwijskundige randvoorwaarden, zoals bijvoorbeeld onderwijsvormen, studentenbegeleiding en

toetsing.

De hoofdtaken van het projectteam zijn:

- bemensing blokontwikkelteams en leerlijnteams;

- zorg dragen voor adequate ondersteuning (scholing) van de blokontwikkelteams;

- plannen en coördineren van de activiteiten van de blokontwikkelteams;

- opstellen en formuleren van opdrachten en formats;

- voortgangscontrole en bijsturen van activiteiten;

- rapportage aan OPLO, hoogleraren, opleidingsadviescommissie, Board of Studies, directeur van de

Undergraduate School en vicedecaan onderwijs;

- voorbereiden van besluitvorming;

- plannen, coördineren en verzorgen van PR en voorlichting aan medewerkers, studenten en overige

betrokkenen;

- monitoren en bijsturen van de kosten en financiële consequenties op basis van de begroting.


Het projectteam is niet verantwoordelijk voor de randvoorwaarden die nodig zijn voor het uitvoeren van

een kwalitatief goed curriculum. Het projectteam heeft ten aanzien van deze onderwerpen wel een

signalerende en inventariserende rol. Om een goede afstemming (inhoudelijk en in de tijd) te waarborgen

zal het projectteam op hoofdlijnen de blokontwikkelteams en leerlijnteams aansturen, bijsturen en

begeleiden. Het projectteam kan worden beschouwd als het managementteam van het project.

4.4.2 De blokontwikkelteams

Voor de uitwerking van de verschillende cursussen in het nieuwe curriculum worden blokontwikkelteams

ingesteld. De blokontwikkelteams hebben als opdracht om in de eerste fase van de ontwikkeling een

raamplan uit te werken. Hiertoe heeft het projectteam en opdracht geformuleerd waarin de kaders en

randvoorwaarden zijn aangegeven. Het raamplan beschrijft onder andere de inhoudelijke doelstellingen, de

inhoudelijke opzet, de opbouw en werkvorm(en), de toetsing, benodigde faciliteiten en menskracht en een

conceptrooster. In een tweede fase zal een aantal docenten uit het blokontwikkelteam het raamplan verder

uitwerken tot een cursuswijzer en invulling geven aan alle onderwijsvormen en activiteiten, inclusief de

toetsing.

Elk blokontwikkelteam bestaat uit 4 à 5 docenten, onder wie één docent die de beoogde coördinator van de

cursus is en één docent, bij voorkeur een hoogleraar, die tevens voorzitter van het blokontwikkelteam is, en

een student-lid. De docenten van de blokontwikkelteams zijn afkomstig uit verschillende afdelingen of

vertegenwoordigen verschillende expertisegebieden. Het projectteam doet een voorstel voor de

samenstelling van het blokontwikkelteam. Dit voorstel wordt met de onderwijsprogrammaleiders

besproken. Op advies van het projectteam worden de docenten in het blokontwikkelteam benoemd door

de onderwijsdirecteur.

Elk blokontwikkelteam wordt bijgestaan door een lid van de CURC dat zorgt voor de bewaking en

afstemming van de inhoudelijke en onderwijskundige zaken. Het voordeel daarvan is dat er een directe lijn

is tussen het projectteam en de CURC enerzijds en de onderliggende blokontwikkelteams anderzijds. Dit

vergroot de mogelijkheden voor inhoudelijke coördinatie en afstemming tussen de teams en voor de

inhoudelijke en organisatorische voortgangscontrole. Het CURC-lid, de voorzitter en de coördinator werken

daartoe nauw samen.

Door deze manier van werken wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen de taken op het gebied van

de projectorganisatie (uitgangspunten en randvoorwaarden) en de inhoudelijke invulling van het

curriculum. De verantwoordelijkheid voor de inhoud en de voortgang ligt bij de voorzitter van het

blokontwikkelteam en de coördinator, die dit nader afstemmen met de betrokken leerlijnteams (zie

subparagraaf 4.4.3). Op deze manier wordt recht gedaan aan de benodigde professionele autonomie en

afstemming die de ontwikkeling van het curriculum met zich mee brengt. De leden van het projectteam

fungeren als procesbewakers van het blokontwikkelteam.


4.4.3 De leerlijnteams

Voor het bewaken, toetsen en onderhouden van leerlijnen binnen het curriculum worden leerlijnteams

ingesteld. Deze spelen zowel tijdens de ontwikkeling als tijdens de uitvoering van het curriculum een

cruciale rol in de kwaliteitsbewaking van de opleiding. In de bachelor Farmacie vallen de leerlijnen samen

met de cursussen in het eerste jaar en elk leerlijnteam wordt voorgezeten door een hoogleraar. Meer

informatie over de invulling van de leerlijnteams en hun taken in het staande curriculum zijn te vinden in

hoofdstuk 5.

In de eerste fase van de ontwikkeling van het nieuwe curriculum waarin de blokontwikkelteams aan de slag

gaan, worden de leerlijnteams door de blokcoördinatoren op de hoogte gehouden van de inhoudelijke

invulling van de cursussen waarin hun leerlijn is vertegenwoordigd. De leerlijnteams ondersteunen de

blokontwikkelteams in de eerste fase van de ontwikkeling dus bij het afstemmen van de inhoud van de

leerlijn tussen cursussen. De voorzitters van de leerlijnen zullen na indiening van alle raamplannen worden

betrokken bij de eerste bespreking hiervan.

4.4.4 Organisatieschema

De opzet van de voorgestelde projectorganisatie is schematisch weergegeven in figuur 2. Op het moment

dat de ontwikkelingstaken zijn afgerond en tot de invoering wordt overgegaan wordt het projectteam

opgegeven en worden de werkzaamheden en taken overgenomen door de bestaande organisatie.


Decaan

Vicedecaan onderwijs

Hoofd departement Directeur Undergraduate School

Board of Studies

Strategisch plan

Onderwijs, onderzoek,

Valorisatie

Opleidingsdirecteur

Projectteam curriculumvernieuwing

Opleidingsadviescommissie

CURC BA Deelexamencommissie

OPLO (hoogleraren)

Leerlijnteams

Afdelingen

Docenten en studenten

Externe partners

Figuur 2. Projectorganisatie curriculumvernieuwing


4.4.5 Tijdsplanning

De krappe tijdspanne vraagt om een gedetailleerde tijdplanning (zie tabel 1). De tijdplanning is sturend voor

de activiteiten van het projectteam en de verschillende onderliggende teams. Het is de taak van het

projectteam om de totale tijdplanning te bewaken, bij te sturen en waar nodig bij te stellen. Op basis van de

tijdplanning wordt een voortschrijdende agenda voor de teams opgesteld.

Tabel 1. Planning werkzaamheden curriculumvernieuwing

Datum Actie Door wie?

september 2015 Concept blauwdruk Voorbereiding door projectteam en CURC

september 2015 Voorstel bemensing

blokontwikkelteams /

leerlijnteams

Projectteam in samenwerking met

onderwijsprogrammaleiders

september 2015 Vaststellen blokteams Projectteam, onderwijsdirecteur

september 2015 Formuleren opdrachten, format

raamplan

Projectteam

28 september 2015 Kick-off blokontwikkelteams jaar 1 Projectteam, CURC, werkgroep

docentprofessionalisering

september-oktober

2015

Advies en besluitvorming

blauwdruk

Bestuur departement


Deelexamencommissie

BoS

Vicedecaan en decaan

oktober 2015 Scholing blokontwikkelteams* Projectteam

Werkgroep docentprofessionalisering

november 2015 Advies Onderwijs- en

examenreglement,

overgangsmaatregelen


Deelexamencommissie

BoS

Vicedecaan

1 december 2015 Inleveren raamplannen* Blokontwikkelteams

10 december 2015 Bespreken raamplannen* Projectteam, CURC,

leerlijnverantwoordelijke hoogleraren

december 2015 Bespreken raamplannen* Opleidingsadviescommissie

Deelexamencommissie

januari 2016 Bijstellen raamplannen* Blokontwikkelteam

januari 2016 Inleveren roosterwensen bij

onderwijsmanager*

Cursuscoördinator

februari 2016 Bijstellen kwaliteitszorgplan Projectteam, Schools

februari-mei 2016 Bijscholing docenten* Werkgroep docentprofessionalisering

februari-juni 2016 Uitwerking opdrachten*

Voorbereiding HC, WC etc.

Docenten in samenwerking met

cursuscoördinator


Datum Actie Door wie?

april 2016 Indeling docenten* Projectteam in samenwerking met

cursuscoördinatoren,

onderwijsprogrammaleiders

april 2016 Inleveren concept cursuswijzer* Cursuscoördinator

april 2016 Bespreken concept cursuswijzer* Projectteam, CURC,

leerlijnverantwoordelijke hoogleraren

april 2016 Bespreken concept cursuswijzer* Opleidingsadviescommissie

Deelexamencommissie

mei 2016 Cursuswijzer voor studenten*

Cursuswijzer voor docenten*

Blokontwikkelteam

* Deze acties dienen in de volgende jaren via een nader te bepalen planning te worden uitgevoerd ten behoeve van jaar 2 van het curriculum (ontwikkeling cursussen 2016-2017), respectievelijk jaar 3 het curriculum (ontwikkeling cursussen 2017).


5. Uitvoering van het curriculum

5.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt beschreven wat nodig is voor de uitvoering van het nieuwe curriculum. Hierbij wordt

ingegaan op de benodigde onderwijsformatie, op de behoefte aan onderwijsruimtes en andere faciliteiten

en de organisatie van het onderwijs binnen het departement en de faculteit. De informatie heeft betrekking

op het onderwijs zoals dat plaats vindt na implementatie van het nieuwe curriculum. Additionele, eenmalige

behoeften die voortvloeien uit de implementatiefase worden in hoofdstuk 4 beschreven.

5.2 De onderwijsformatie

5.2.1 Het facultaire Teaching Load Model

Voor de berekening van de benodigde onderwijsformatie wordt gebruik gemaakt van het Teaching Load

Model (TLM) van de faculteit Bètawetenschappen. De teaching load is een maat voor de inzet van

onderwijsgevend wetenschappelijk personeel (WP) voor een cursus uitgedrukt in docentbelastingsuren

(dbu). Ondersteunend en beherend personeel (OBP) ten behoeve van het onderwijs valt buiten dit model.

Hierbij moet gedacht worden aan ondersteunend personeel ten behoeve van practica en andere skills en

secretariële ondersteuning.

De Universiteit Utrecht streeft voor de bachelor naar een uniforme cursusomvang van 7,5 studiepunten in

onderwijsperioden van viermaal tien weken, waarbij de student steeds twee cursussen parallel kan volgen

(Richtlijn Onderwijs UU). De nominale werklast van een standaard cursus bedraagt 200 uren voor de

student. De Universiteit Utrecht streeft ernaar dat studenten gemiddeld 12-18 contacturen per week

hebben, conform de prestatieafspraken met de minister. Een standaardcursus moet derhalve gemiddeld 6-9

uur per week aanbieden. Bij een kwartaal van netto tien weken is dat in totaal 60-90 contacturen per

cursus. De resterende 110-140 uren worden door de student besteed aan voorbereiding, uitwerking,

tentamens en opdrachten.

De tijd die een docent nodig heeft voor een cursus wordt besteed aan diverse taken. Sommige daarvan zijn

direct afhankelijk van het aantal deelnemende studenten (contacturen, nakijken van tentamens, e-

mailverkeer etc.), andere taken zijn onafhankelijk (bijvoorbeeld planning en organisatie van de cursus en het

bedenken van tentamenvragen). Een deel van de docenturen is gerelateerd aan contacturen en het aantal

studenten (aantal uren hoorcollege, werkcollege, groepsbijeenkomsten en practica). Andere

onderwijsactiviteiten zoals begeleiding, coaching van studenten, nakijken van tentamens en werkstukken,

opdrachten of verslagen zijn niet afhankelijk van het aantal contacturen, maar vergen wel tijd van de

docenten.

In principe is elke cursus uniek en wordt gekarakteriseerd door zijn eigen combinatie van werkvormen en

contacturen voor inhoud en vaardigheden. Binnen het TLM worden drie typen cursussen onderscheiden:

- de standaardcursus: hoorcolleges en tentamen(s) eventueel aangevuld met opdrachten;

- de contactintensieve cursus: hoorcollege, werkcollege, practica e.d. in parallelgroepen;


- de (afstudeer)opdracht op individuele basis, regelmatige coachingsgesprekken, afsluitende scriptie

en/of voordracht.

Voor een standaardcursus met 30 deelnemers is de teaching load gesteld op 200 dbu. Voor een

standaardcursus met gemiddeld 8 contacturen per week betekent dit 80 contacturen voor de docent(en) en

120 uur voor overige activiteiten, zoals voorbereiding van de cursus, voorbereiding hoor- en werkcolleges,

tentamen maken en nakijken, opdrachten beoordelen en e-mail beantwoorden (gemiddeld 4 uur per

student).

De nominale werklast van een contactintensieve cursus met 30 deelnemers bedraagt ook 200 dbu. Daarbij

wordt uitgegaan van 100 contacturen voor de docent(en) en 100 overige uren. Omdat er meer contacturen

zijn, is er minder begeleiding buiten de cursus om (gemiddeld 3,3 uren per student). Naarmate het aantal

deelnemers toeneemt, zal het aantal dbu van een contactintensieve cursus sneller toenemen dan van een

standaardcursus.

In het TLM wordt uitgegaan van:

- 1430 uur voor 1 fte1

- instroom van 240 voor de bachelor Farmacie

- omvang cursus 7,5 studiepunten

- propedeuserendement in de bachelor van 70%

Hieronder wordt aangegeven hoeveel dbu’s in het TLM worden gehanteerd voor een aantal andere taken

(tabel 2) en wat het totaal aantal dbu per cursus is bij verschillende studentenaantallen (tabel 3).

Tabel 2. Aantal docentbelastingsuren voor specifieke taken binnen het Teaching Load Model

Taak Dbu

Directeur School 672

Onderwijs-/opleidingsdirecteur 840

Honoursdirector 168

Onderwijsmanager 840

Matchingcoördinator 100

Voorzitter toelatingscommissie 100

Seniortutor 40

Tutor (25 studenten) 100*

Voorzitter examencommissie of opleidingscommissie 100

Lid examencommissie of opleidingscommissie 40

Voorzitter toetsadviescommissie 100

* 100 dbu te verdelen over 3 jaar

1 In totaal bedraagt 1 fte 1680 uur. Dit betekent dat een fulltime docent op jaarbasis 250 uur kan benutten voor

persoonlijke ontwikkeling, docentprofessionalisering en bijhouden van de kennis op het eigen vakgebied.


Tabel 3. Aantal docentbelastinguren per cursus bij verschillende studentenaantallen

Aantal studenten Aantal dbu standaard Aantal dbu intensief

30 200 200

60 320 400

90 440 600

120 560 800

150 680 1000

180 800 1200

210 920 1400

240 1040 1600

270 1160 1800

5.2.2 Toepassing van het Teaching Load Model in de bachelor Farmacie

Het cursorisch onderwijs binnen de bachelor Farmacie is intensief en voor de berekening van de benodigde

onderwijsformatie wordt gebruik gemaakt van het TLM van de faculteit.

De benodigde formatie bij het routinematig verzorgen van het onderwijs in het bachelorcurriculum bij een

instroom van 240 studenten is te vinden in tabel 4.

Tabel 4. Benodigde formatie voor het cursorisch onderwijs volgens het Teaching Load Model

Cursus Aantal studenten* Aantal dbu*

JAAR 1 n=240

FA-BA101 Inleiding in de Farmacie 264 1733

FA-BA102 Chemie van geneesmiddelen 264 1733

FA-BA103 Toedienen van geneesmiddelen 264 1733

FA-BA104 Werking van geneesmiddelen 264 1733

FA-BA105 Kinetiek van geneesmiddelen 264 1733

FA-BA106 Therapie met geneesmiddelen 264 1733

FA-BA107 Onderzoek naar geneesmiddelen 264 1733

FA-BA1xx Profileringsruimte 4 x 60 4 x 533

JAAR 2 n=180

FA-BA201 Infectie en afweer 2 x 90 2 x 600

FA-BA202 Productzorg 2 x 90 2 x 600

FA-BA203 Neurologie 2 x 90 2 x 600

FA-BA204 Complexe geneesmiddelen 2 x 90 2 x 600

FA-BA205 Hormonale aandoeningen 2 x 90 2 x 600

FA-BA206 Huidaandoeningen 2 x 90 2 x 600


JAAR 3 n=180

FA-BA300 Portfolio 192* 8 x 100


FA-BA301 Psychiatrische aandoeningen 2 x 90 2 x 600

FA-BA302 Cardiovasculair systeem 2 x 90 2 x 600

FA-BA303 Auto-immuniteit 2 x 90 2 x 600

FA-BA304 Oncologie 2 x 90 2 x 600

FA-BA330 Bachelorwerkstuk 168 168 x 9


Totaal dbu 30975

Totaal fte 21,7

Totaal aantal studiepunten* 34560

* In jaar 1 240 studenten; in jaar 2en 3 168; gemiddeld betekent dit 192 studenten/jaar

Ten slotte moet opgemerkt worden dat het hier om een onderwijsformatie in strikte zin gaat:

onderwijsformatie die gemoeid is met het geven van het onderwijs en de begeleiding door de

wetenschappelijke staf. De ondersteunende diensten (secretariaat en personeel onderwijsinstituut) zijn

buiten beschouwing gelaten.


5.3 Ruimtebehoefte De consequenties van de invulling van het nieuwe curriculum voor de ruimtebehoefte wordt hieronder

beschreven.

Collegezalen

In het nieuwe curriculum zullen 1-2 maal per week hoorcolleges worden gegeven aan de hele cursusgroep.

Dit is vergelijkbaar met het huidige curriculum. Er is daarom geen behoefte aan extra collegezalen.

Practicumruimtes

De behoefte aan practicumzalen zal niet groter zijn dan in het huidige curriculum. Er wordt voorzien dat er

practicumzalen nodig zijn voor analytisch-chemisch werk, celbiologisch en bacteriologisch werk en de

bereiding van geneesmiddelen. De capaciteit in het Victor J. Koningsbergergebouw voorziet in de benodigde

faciliteiten en ruimte.

Werkcollegezalen 30-60 studenten

Voor de werkcolleges zijn onderwijsruimten van 30 tot 60 studenten nodig. In het Victor J.

Koningsbergergebouw, Buijs Ballotgebouw, David de Wiedgebouw en Marinus Ruppertgebouw zijn naar

schatting voldoende werkgroepzalen beschikbaar om de onderwijsactiviteiten te kunnen plannen.

Kleine onderwijsruimten 15 personen

Voor de uitvoering van kleinschalig onderwijs, waaronder projectonderwijs en probleemgestuurd onderwijs,

is een groot aantal kleine onderwijsruimten nodig. Verder vraagt het communicatieonderwijs ook om

speciale faciliteiten in kleine onderwijsruimten.

5.4 Organisatie De uitvoering van het curriculum van de bachelor Farmacie wordt georganiseerd door het

onderwijsinstituut van het departement Farmaceutische Wetenschappen. Het onderwijsinstituut is

verantwoordelijk voor het personeel en de financiën die nodig zijn om het onderwijs te geven. Belangrijk is

om op te merken dat de kaders hiervoor gesteld worden door het TLM van de faculteit Bètawetenschappen.

De lijn voor de verantwoordelijkheid voor het personeel en financiën loopt vanaf de decaan, via het hoofd

van het departement naar de onderwijsdirecteur. Het departementsbestuur heeft de verantwoordelijkheid

om te zorgen voor voldoende personeel met de juiste expertise om te zorgen dat het onderwijs uitgevoerd

kan worden.

De eindverantwoordelijkheid voor de inhoud en de kwaliteitszorg van de opleiding berust bij de decaan en

vicedecaan onderwijs van de faculteit. De verantwoordelijkheid is gemandateerd aan de directeur van de

Undergraduate School, die vervolgens weer een mandaat heeft gegeven aan de opleidingsdirecteur binnen

het departement.

De Undergraduate School kent twee wettelijk vereiste commissies: een examencommissie en een

opleidingscommissie. Op opleidingsniveau worden een deelexamencommissie en opleidingsadvies-

commissie onderscheiden die via personele unie via de voorzitter verbonden zijn met de commissies op

Schoolniveau.


De examencommissie heeft een zelfstandige wettelijke functie ten aanzien van de toetsing en examinering

en is verantwoordelijk voor het borgen van de kwaliteit van de toetsing en de examens. De

examencommissie stelt vast of de student voldoet aan de eisen voor het diploma.

De opleidingscommissie is het wettelijke medezeggenschapsorgaan voor docenten en studenten. De

opleidingscommissie heeft de wettelijke taak om gevraagd en ongevraagd de opleidingsdirecteur te

adviseren over alle zaken die het onderwijs betreffen, te adviseren over de Onderwijs- en Examenregeling

(OER) en het onderwijsprogramma te evalueren en monitoren (kwaliteitsbewaking).

Op het niveau van het departement wordt de organisatie van het onderwijs van de diverse opleidingen

(bachelor Farmacie, College of Pharmaceutical Sciences, master Drug Innovation en master Farmacie)

gecoördineerd door het onderwijsinstituut. De leiding van het onderwijsinstituut berust bij de

onderwijsdirecteur, die bijgestaan wordt door het managementteam en geadviseerd wordt door het

onderwijsprogrammaleidersoverleg (OPLO). Het departement is verantwoordelijk voor de kwaliteit en de

coördinatie van het onderwijs en onderzoek van het personeel. Het wetenschappelijk personeel is binnen

het departement aangesteld bij afdelingen. De zorg voor de (kwaliteit) van het personeel is de belangrijkste

taak van de afdeling. De hoogleraren zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het hun toegewezen

wetenschapsgebied en voor de inhoud van het te geven onderwijs op dat gebied. Om invulling te geven aan

die verantwoordelijkheid van de hoogleraren worden zogenaamde leerlijnteams ingesteld, die per leerlijn

de inhoud en kwaliteit van het onderwijs en de toetsing op dat gebied bewaken. De betreffende hoogleraar

is voorzitter van het leerlijnteam (zie tabel 5). De docenten in het leerlijnteam zijn docenten die in de

verschillende cursussen participeren. Voor de bachelor Farmacie zijn de leerlijnen gekoppeld aan de

cursussen van het eerste jaar. De verantwoordelijke hoogleraar adviseert de opleidingsdirecteur over de

inhoud en kwaliteit van het onderwijs, inclusief de toetsing, binnen de leerlijn.

Tabel 5. Overzicht leerlijnen en verantwoordelijke hoogleraar (d.d. oktober 2015)

Taakgebied Verantwoordelijke hoogleraar (leeropdracht)

Drug chemistry Prof. dr. R.J. Pieters (Chemische biologie van multivalente systemen)

Drug delivery Prof. dr. H. Vromans (Farmaceutische technologie & Biofarmacie)

Drug disposition Prof. dr. R. Masereeuw (Experimental pharmacology)

Drug action Prof. dr. G. Folkerts (Chronic obstructive pulmonary diseases and in vivo pharmacology)

Drug therapy Prof. dr. A. de Boer (Grondslagen van de farmacotherapie)

Drug research Dr. E.E. Moret, managing director UIPS

De docententeams voor de cursussen worden samengesteld door het onderwijsmanagement in

samenwerking met afdelingen van het departement. De examinator(en) voor een cursus wordt benoemd

door het hoofd van het departement, na instemming van de deelexamencommissie.


Geraadpleegde literatuur

1. Bestuur Departement Farmaceutische Wetenschappen. Over wetenschap, onderwijs en waarde. strategisch plan 2020 van het departement farmaceutische wetenschappen, UU. . 2014.

2. van der Zijden J, Raaijmakers J. Implementatie strategisch plan departement farmacie. voorstellen op hoofdlijnen. . 2015.

3. Commissie Accreditatie Hoger Ondewijs, ed. Prikkelen presteren profileren. ; 2001.

4. Jenkins A, Healey M. Research-led or research-based undergraduate curricula. In: Hunt L, Chalmers D, eds. University teaching in focus. A learning-centred approach. ; 2012:128.

5. Biggs J, Tang C. Teaching according to how students learn. In: Biggs J, Tang C, eds. Teaching for quality learning at university. 4th ed. ; 2011:16.

6. Alesandrini K, Larson L. Teachers bridge to constructivism. The Clearing House. 2002;75(3):118-121.

7. Duffy T, Cunningham D. Constructivism: Implications for the design and delivery of instruction. In: Jonassen DH, ed. Handbook of research for educational communications and technology. ; 1996:170-198.

8. Gibbons M. The self-directed learning handbook: Challenging adolescent students to excel. ; 2002.

9. Knowles MS. Self-directed learning. A guide for learners and teachers. ; 1975.

10. Simons PRJ. Krachtige leeromgevingen. Gids voor onderwijsmanagement. 1999:1-11.

11. Kreijns K, Kirschner PA, Jochems W. Identifying the pitfalls for social interaction in computer-supported collaborative learning environments: A review of the research. Computers in human behavior. 2003;19:335-353.

12. Universiteit Utrecht, ed. Curiosity-driven, relevant to society. strategisch plan universiteit utrecht 2012 - 2016.

13. Vereniging van Universiteiten (VSNU), ed. Goedemorgen professor! visie op studeren in een nieuwe tijd. ; 2015.

14. Directie Hoger Onderwijs & Studiefinanciering, OCW, ed. De waarde(n) van weten. Strategische agenda hoger onderwijs en onderzoek 2015 - 2025. ; 2015.

15. Bate E, Hommes J, Duvivier R, Taylor DCM. Problem-based learning (PBL): Getting the most out of your students – their roles and responsibilities: AMEE guide no. 84. Medical Teacher. 2014;36:1-12.

16. Johnson DW, Johnson RT. Learning together and alone: Cooperative, competitive, and individualistic learning. 5th ed. ; 1999.


17. Galvao TF, Silva MT, Veiva CS, Ribeiro LM, Pereira MG. Problem-based learning in pharmaceutical education: A systematic review and meta-analysis. The scientific World Journal. 2014;2014:Article ID 578382.

18. Watmough SD, Taylor DCM, Garden AS. Educational supervisors evaluate the preparedness of graduates from a reformed UK curriculum to work as pre-registration house officers (PRHOs): A qualitative study. Medical Education. 2006;40:995-1001.

19. Thomas RE. Problem-based learning: Measurable outcomes. Medical Education. 1997;31:320-329.

20. Redactioneel. Good practices voor kleinschalig, intensief, activerend onderwijs. . December 2008.

21. The world cafe. www.theworldcafe.com. Accessed September 16th, 2015.

22. Howard-Jones PA, Demetriou S. Uncertainty and engagement with learning ga. Instructional Science. 2009;37:519-536.

23. Edmondson A. Psychological safety and learning behaviour in work teams. Administrative Science Quarterly. 1999;44:350-383.

24. Slavin RE. Research on cooperative learning and achievement: What we know, what we need to know. Contemporary Educational Psychology. 1996;21:43-69.

25. Tinto V. Learning better together: The impact of learning communities on student success. Higher Education Monograph Series, Higher Education Program, School of Education, Syracuse University. 2003;1.

26. Kember D, Ho A, Hong C. The importance of establishing relevance in motivating student learning. Active learning in higher education. 2008;9(3):249-263.

27. Streumer JN, van der Klink MR. Leren op de werkplek. ‘s-Gravenhage: Reed Business Information; 2004.

28. Harden RM, Uudlaw JM, Ker JS, Mitchell HE. Task-based learning: An educational strategy for undergraduate, postgraduate and continuing medical education, part 1. AMEE medical education guide no. 7. Medical Teacher. 1996;18(1):7-13.

29. Dahle L, Brynhildsen J, Fallsberg MB, Rundquist I, Hammar M. Pros and cons of vertical integration between clinical medicine and basic science within a problem-based undergraduate medical curriculum: Examples and experiences from linköping, sweden. Medical Teacher. 2002;24(3):280-285.

30. Pearson ML, Hubball HT. Curricular integration in pharmacy education. The American Journal of Pharmaceutical Education. 2012;76(10):1-8.

31. Zijlstra W, Asper H, Amrani A, Tupan-Wenno M. Generiek is divers. sturen op studiesucces in een grootstedelijke context. . 2013;Onderzoeksrapportage “Evaluatie G5-studiesuccesprogramma’s 2008 – 2011”.

http://www.theworldcafe.com/


32. Koster AS, Nguyen PM, Kooiman Y, ten Berge H, Pilot A. Study success and differential perception of the undergraduate pharmacy teaching/learning environment by western and non-western ethnic students. Social interaction, learning and diversity. biennial meeting of special interest group 10, 15 and 21, EARLI. .

33. Huebner TA. What research says about differentiated instruction. Educational Leadership. 2010;67(5):79-81.

34. Tomlinson CA. How to differentiate instruction in mixed-ability classrooms. 2nd ed. ASCD; 2001.

35. Stewart M. Understanding learning: Theories and critique. In: Hunt L, Chalmers D, eds. University teaching in focus. A learning-centred approach. ACER Press; 2012:3-20.

36. Tomlinson CA, Strickland CA. Differentiation in practice: A resource guide for differentiating curriculum, grades 9-12. ASCD; 2005.

37. Hattie J, Timperley H. The power of feedback. Review of Educational Research. 2007;77(1):81-112.

38. Pandit NK, Soltis RP. Introduction to the pharmaceutical sciences. an integrated approach. 2nd ed. Lippincott Williams and Wilkins; 2011.

39. Austin JD, Hirstein J, Walen S. Integrated mathematics interfaced with science. School Science and Mathematics. 1997;97(1):4549.

40. Kain DL. Cabbages and kings: Research directions in integrated/interdisciplinary curriculum. The Journal of Educational Thought. 1993;27(3):312331.

41. Kusurkar R, Croiset G. Electives support autonomy and autonomous motivation in undergraduate medical education. Medical Teacher. 2014;36(10):915-916.


BIJLAGEN


Bijlage 1 Eindtermen bacheloropleiding Farmacie De afgestudeerde dient kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes te bezitten zoals hieronder wordt

gespecificeerd, op het niveau van een academische bachelor.

Kennis en inzicht

De afgestudeerde heeft kennis van en inzicht in:

de chemische en de fysisch-chemische eigenschappen en analyse van laag- en hoogmoleculaire

farmaca en farmaceutische hulpstoffen;

het formuleren van geneesmiddelen en de daarmee samenhangende kwaliteitscriteria;

de invloed van fysisch-chemische eigenschappen van chemische verbindingen op hun

toepasbaarheid als geneesmiddel;

de aangrijpingspunten van farmaca in het lichaam, tot op moleculair niveau;

de processen en factoren die een rol spelen bij de route en biologische lotgevallen van het

geneesmiddel en het beschikbaar gekomen farmacon in het lichaam;

de pathofysiologische processen die ten grondslag liggen aan ziekten en de daarvoor relevante

basale anatomie en fysiologie;

de medicamenteuze behandeling van een aantal belangrijke aandoeningen, inclusief de

achtergronden hiervan;

gewenste en ongewenste effecten van geneesmiddelen op het biologisch systeem;

de belangrijkste patiënt- en producteigenschappen die de effecten van geneesmiddelen kunnen

beïnvloeden en de hierbij te gebruiken diagnostische meetmethoden;

het proces van de ontwikkeling van geneesmiddelen;

de opzet, meetmethoden en (statistische) gegevensverwerking van farmaceutisch onderzoek.

Toepassen van kennis en inzicht

De afgestudeerde

kan kwalitatieve, kwantitatieve en statistische technieken in farmaceutisch onderzoek toepassen;

is in staat een specifieke farmaceutische vraagstelling te definiëren, hypothesen op te stellen en

verklaringen te vormen;

is in staat farmaceutische gegevens te verkrijgen en kwalitatief en kwantitatief te analyseren;

heeft in een afstudeerproject aangetoond in staat te zijn de verworven kennis, inzichten en

vaardigheden toe kunnen te passen voor het volgens de empirische cyclus oplossen van

vraagstukken binnen het farmaceutisch vakgebied.

Oordeelsvorming

De afgestudeerde

heeft kennis en inzicht in de contextuele positie van het farmaceutisch wetenschapsgebied als

zodanig, d.w.z. vanuit een wetenschapsfilosofisch en -historisch, ethisch en/of maatschappelijk

besef;

is in staat om farmaceutische, (analytisch-) chemische en biomedische vakliteratuur te lezen, te

begrijpen en kritisch te beoordelen;


is in staat verzamelde farmaceutische en biomedische gegevens op hun kwaliteit te beoordelen;

is in staat een oordeel te vormen over farmaceutische vraagstukken, mede gebaseerd op het

afwegen van relevante maatschappelijke, klinische, wetenschappelijke en ethische aspecten;

is in staat bij farmaceutische vraagstukken verbindingen te leggen met naastliggende vakgebieden

(bv. geneeskunde, biologie, scheikunde, natuurkunde).

Communicatie

De afgestudeerde

kan effectief en efficiënt doelgroepgericht mondeling en schriftelijk communiceren in het

Nederlands en Engels;

kan mondeling en schriftelijk rapporteren over onderzoek;

kan inhoudelijk bijdragen aan een wetenschappelijke discussie;

kan een beargumenteerde mening vormen en deze verdedigen;

is in staat om in groepsverband te functioneren.

Leervaardigheden

De afgestudeerde

is in staat om zelfstandig en doelgericht kennis en inzicht te verwerven aangaande voor hem of haar

nieuwe farmaceutische vraagstukken;

kan functioneren op academisch werken denkniveau; kan en wil dit niveau blijvend ontwikkelen;

is in staat om op de hoogte te blijven van relevante ontwikkelingen op het vakgebied en is in staat

om deze bij te houden en toe te passen;

kan multidisciplinair denken en verbanden leggen tussen de verschillende disciplines;

kan reflecteren op eigen ontwikkeling en studieloopbaan om weloverwogen keuzes te maken voor

een vervolgtraject;

kan reflecteren op het eigen handelen en (peer) feedback geven, ontvangen en verwerken;

laat professioneel gedrag zien binnen het farmaceutisch en beroepspraktijk-gericht onderwijs en

onderzoek.


Bijlage 2 Inhoud van bachelorcursussen

Cursuscode Naam EC

FA-BA100 Academische vaardigheden & Professioneel gedrag 1,5

FA-BA101 Inleiding in de Farmacie 6

FA-BA102 Chemie van geneesmiddelen 7,5

FA-BA103 Toedienen van geneesmiddelen 7,5

FA-BA104 Werking van geneesmiddelen 7,5

FA-BA105 Kinetiek van geneesmiddelen 7,5

FA-BA106 Therapie met geneesmiddelen 7,5

FA-BA107 Onderzoek naar geneesmiddelen 7,5

FA-BA111

FA-BA112

FA-BA113

FA-BA114

Profileringscursus

Molecuul en geneesmiddelen

Schimmels en geneesmiddelen

Planten en geneesmiddelen

Geluk en geneesmiddelen

7,5

FA-BA201 Infectie en afweer 7,5

FA-BA202 Productzorg 7,5

FA-BA203 Neurologie 7,5

FA-BA204 Complexe geneesmiddelen 7,5

FA-BA205 Hormonale aandoeningen 7,5

FA-BA206 Huidaandoeningen 7,5

FA-BA211

FA-BA212

Profilering

Luchtwegen

xx

15

7,5

7,5

FA-BA300 Portfolio -

FA-BA301 Psychiatrie 7,5

FA-BA302 Cardiovasculair systeem 7,5

FA-BA303 Auto-immuniteit 7,5

FA-BA304 Oncologie 7,5

FA-BA330 Bachelorwerkstuk 7,5

FA-BA311

FA-BA312

FA-BA313

Profilering

Future medicines

xx

xx

22,5

7,5

7,5

7,5


Cursuscode: FA-BA100

Werktitel: Academische Vaardigheden (AV) en Professioneel gedrag (PG)

Inleiding

Gedurende het eerste jaar van de Bachelor wordt met het programma van AV&PG een stevige basis

gelegd in de academische en professionele vorming van de student. Dit programma loopt het hele

jaar als een lijn door de cursussen.

Het onderwijsprogramma heeft primaire leerdoelen op het gebied van vaardigheden en attitude,

maar is inhoudelijk geïntegreerd en vindt plaats in de context van de cursusinhoud.

Doelstellingen

- ontwikkeling professioneel gedrag/academische attitude

- ontwikkeling van academische vaardigheden

- begeleiding overgang naar universiteit en studievaardigheden

- community-vorming

- monitoring en begeleiding studievoortgang

Programma

- Het programma loopt gedurende het gehele eerste jaar door het onderwijs van de cursussen

en op vaste momenten in het rooster worden voor AV&PG onderwijs uren vrijgemaakt. Het

onderwijs loopt het gehele jaar, maar tijdens periode 1 (Inleiding in de Farmacie) en periode

4 (Drug Research) zal het AV&PG onderwijs een relatief groot aandeel van het programma

zijn.

- De onderwerpen en opdrachten in dit onderwijs zijn direct gekoppeld aan de inhoud van de

lopende cursus.

- De thema’s van het onderwijs (workshops) met betrekking tot professioneel gedrag staan in

jaar 1 vast. Er zal goed nagegaan moeten worden of de thema's goed aansluiten op de

cursus of eventueel moeten worden aangepast.

Onderwijs

- Het AV&PG onderwijs wordt verzorgd door een apart docententeam (met expertise op het

gebied van vaardigheden en attitude-onderwijs), waarbij nauwe samenwerking met

inhoudelijke docenten vereist is.

- Studenten komen op regelmatige basis in dezelfde groep bijeen onder begeleiding.

Afhankelijk van de leerdoelen van de desbetreffende bijeenkomst zal de begeleiding worden

verzorgd door vaardigheidsdocenten en/of inhoudelijke docenten van de cursus. Dit vereist

dus ook een goede samenwerking van de betrokken docenten.

Toetsing

- Aan AV&PG worden studiepunten toegekend en de beoordeling/toetsing zal bestaan uit

beoordelingen voor opdrachten en het POP (persoonlijk ontwikkelingsplan). Dit kan

bijvoorbeeld in de vorm van een portfolio. De opdrachten moeten allemaal met een


voldoende worden afgesloten. Daarnaast moet het portfolio compleet zijn. Studenten

mogen elk semester één opdracht herkansen.

Inhoud

I. Professioneel gedrag

Tijdens de werkgroepen wordt er aan het begin en einde van elke cursus aandacht besteed aan

het POP.

Daarnaast zullen voor elke cursus thema’s op het gebied van professioneel gedrag gedefinieerd

worden waar in die desbetreffende cursus aandacht in het onderwijs aan wordt besteed. Deze

thema’s zullen aansluiten bij het cursusonderwijs (zoals aandacht voor samenwerken en

vergaderen als studenten voor het eerst een groepsopdracht moeten doen, aandacht voor

feedback geven/ontvangen als er aan een schrijfopdracht gewerkt wordt etc.) De opdrachten

worden opgenomen in het portfolio en het POP.

Thema’s

Studievaardigheid: leerstijl, verantwoordelijkheden en verwachtingen op

universiteit/academische attitude, opdrachten lezen/analyseren/afbakenen, hoofd- en

bijzaken onderscheiden

PG ten aanzien van eigen functioneren: sterkte/zwakteanalyse eigen functioneren en actie

ondernemen ter verbetering (POP), ontvangen en verwerken feedback, reflectie, nemen van

verantwoordelijkheid/omgaan met onzekerheid

PG ten aanzien van anderen: samenwerken, vergaderen/overleggen, leiding geven,

conflicthantering, omgaan met diversiteit

PG ten aanzien van het werk: plannen en organiseren, proactiviteit en initiatief,

stressbestendigheid, integriteit, prestatiemotivatie

II. Academische vaardigheden

In elke periode wordt tijdens een cursus aandacht besteed aan academische (deel)vaardigheden.

Deze vaardigheden zijn direct gekoppeld aan de inhoud van de cursus en moeten specifiek

opgenomen worden in de cursusbeschrijvingen.



Werktitel: Inleiding in de farmacie

Doelstellingen

Na afronding van deze cursus is de student in staat om:

- de anatomie en fysiologie van de maag en maagzuursecretie te benoemen en te duiden;

- de regulatie van de maagzuursecretie en de farmacologische beïnvloeding ervan te

beschrijven;

- zuur-base evenwichten kwalitatief en kwantitatief te beschrijven;

- de maagaandoeningen refluxziekte en peptische ulcera te duiden en de

farmacotherapeutische behandeling te schetsen.

Voorts heeft de student kennis genomen van:

- het werkveld van de apotheker en geneesmiddelonderzoeker;

- de verschillende onderwijsvormen die worden gebruikt in de bachelor Farmacie;

- verschillende studiemethoden;

- ethische dilemma’s in de gezondheidszorg en van het belang van kritisch nadenken.

Inhoud

De cursus Inleiding in de farmacie is een eerste kennismaking met de bachelor Farmacie. De

belangrijkste doelstelling is dat de student leert en ervaart wat het is om te studeren aan een

universiteit (First Year Experience, FYE) en in het bijzonder om onze studie Farmacie te volgen. Het

tutoraat, student-mentoraat, leerlijn Professioneel gedrag en de studieadviseurs spelen hierbij een

belangrijke rol.

Voorts is deze cursus een eerste inhoudelijke kennismaking met de farmacie. De zes kerngebieden

worden geïntroduceerd: chemie van geneesmiddelen, toedienen van geneesmiddelen,

geneesmiddelen in het lichaam, werking van geneesmiddelen, therapie van geneesmiddelen en

onderzoek naar geneesmiddelen (drug chemistry, drug delivery, drug action, drug disposition, drug

therapy and drug research)

Aan de hand van het centrale inhoudelijke onderwerp, de maag, ervaart de student:

- dat in de studie Farmacie het geneesmiddel centraal staat;

- dat de studie Farmacie zich beweegt op de raakvlakken van andere disciplines, namelijk

biologie, scheikunde en geneeskunde;

- dat in de farmacie en bij het beroep van apotheker ethische dilemma’s een rol spelen;

- welke onderwijsvormen worden gebruikt in de bachelor Farmacie;

- hoe inhoud, leerdoelen en toetsing van een bachelorcursus op elkaar aansluiten.

Kernwoorden

Zuur-base, pH, Henderson-Hasselbalch, regeling maagzuursecretie, farmacologische beïnvloeding van

maagzuursecretie (M3, H2, CCKB, gastrine, somatostatine, prostaglandine), maagzweer, ethiek



Werktitel: Chemie van geneesmiddelen

Doelstellingen

Aan het einde van de cursus is de student in staat:

- op basis van de structuur de belangrijkste fysisch-chemische eigenschappen van farmaca en

hulpstoffen te herkennen;

- de structuur van biomoleculen te herkennen en eigenschappen van deze biomoleculen te

verklaren;

- moleculaire interacties te herkennen;

- het principe van een aantal analytische technieken te beschrijven en conclusies te trekken

over de toepasbaarheid van deze technieken op eenvoudige farmaceutische vragen;

- een uitspraak te doen over de stabiliteit van farmaca op basis van de structuur.

Inhoud

In deze cursus staan de fysisch-chemische eigenschappen van componenten van geneesmiddelen

centraal. Op basis van de belangrijkste functionele groepen en kennis van de fysisch-chemische

eigenschappen van deze groepen kan ingeschat worden hoe moleculen zich gedragen binnen een

formulering en binnen het lichaam. De principes die ten grondslag liggen aan binding van atomen

(orbitalen) en intra- en intermoleculaire interacties komen aan bod. Hierbij wordt ook aandacht

geschonken aan de structuur van biomoleculen zoals aminozuren en eiwitten, RNA en DNA.

Resonantie kan stabiliteit van structuren verklaren en geeft mogelijkheid tot detectie met UV/VIS-

spectrometrie. Zure en basische eigenschappen bepalen of moleculen geladen zijn en dit bepaalt

mede of moleculen in staat zijn om membranen te passeren. Ook andere factoren zoals lipofiliteit

spelen hierbij een rol. Stereo-isomerie heeft invloed op de werking en bijwerkingen van farmaca.

De belangrijkste ontledingsreacties, hydrolyse en redox, worden toegelicht en studenten leren op

basis van de structuur een inschatting te maken van de stabiliteit van een farmacon. Hierbij wordt

ook de stabiliteit van eiwitten basaal behandeld. De achtergronden van het (spontaan) verlopen van

reacties komen aan bod (thermodynamica (enthalpie, entropie), wet van behoud van massa, reactie-

evenwichten).

In deze cursus wordt ook een start gemaakt met een aantal analytische technieken (bijv. HPLC, UV,

DLC, titratie). Analytische technieken maken gebruik van bepaalde fysisch-chemische eigenschappen

voor de detectie en kwantificering van farmaca. Resonantie geeft mogelijkheden voor detectie met

UV- spectrofotometrie, lipofiliteit speelt een belangrijke rol bij HPLC-scheiding en zuur-base-

eigenschappen liggen ten grondslag aan een groot aantal titraties.

De fysisch-chemische eigenschappen van farmaca en hulpstoffen moeten zoveel mogelijk binnen een

farmaceutisch relevante context geplaatst worden. Hierbij valt te denken aan lading (pKa) en log P

koppelen aan passieve membraandiffusie, log P koppelen aan het principe van HPLC, resonantie aan

UV en zuur-base aan titratie. Voor zover mogelijk zouden de concepten ook geplaatst moeten

worden binnen het thema ‘de maag’ omdat dit zorgt voor een goede aansluiting op de cursus

Inleiding in de farmacie en context biedt aan soms wat abstracte fysisch-chemische eigenschappen.

Hierbij valt te denken aan de pH van maag en darm bij het concept pKa en bij het gebruik van


‘maaggeneesmiddelen’ als voorbeeldmoleculen (omeprazol, ranitidine, algeldraat)

De studenten komen in aanraking met het uitvoeren van een (mini-)onderzoek waarbij de besproken

analytische technieken worden ingezet. Studenten leren om zelfstandig een vraagstelling te

formuleren die ze beantwoorden met behulp van praktische experimenten. De vraagstelling, opzet en

resultaten worden vastgelegd in een labjournaal. Na analyse worden de resultaten met basale

statistiek (gemiddelde, standaarddeviatie, normale verdeling, ijklijnen) uitgewerkt en verwerkt tot

figuren (tabellen, grafieken) waarna alles wordt weergegeven in een onderzoeksrapport.

Kernwoorden

Orbitalen, resonantie, elektronegativiteit, zuur-base, Log P, log D, buffers, isomerie, moleculaire

interacties, thermodynamica, chemische reacties (hydrolyse, redox), structuur aminozuren en

eiwitten, IEP, stabiliteit eiwitten, labtechnieken (HLPC, UV, titratie)


Cursuscode: BA-FA103

Werktitel: Toedienen van geneesmiddelen

Doelstellingen

Aan het einde van de cursus is de student in staat:

- verschillende toedieningsroutes en de bijbehorende toedieningsvormen te beschrijven;

- de functie van de diverse hulpstoffen begrijpen;

- factoren te herkennen die bepalen hoe goed farmaca vrij komen uit hun toedieningsvorm

(farmaceutische beschikbaarheid);

- de anatomie en fysiologie van het maag-darmkanaal en de verschillende

transportmechanismen voor opname van geneesmiddelen te beschrijven;

- factoren te herkennen die van invloed zijn op de bioavailability van een farmacon;

- onderzoeksmatig te kijken naar de verschillende aspecten van het formuleren van een

geneesmiddel;

- de empirische cyclus toe te passen.

Inhoud

Binnen deze cursus komt het vrijkomen van het farmacon uit de toedieningsvorm en de absorptie van

het farmacon in het lichaam aan bod. Belangrijke thema’s binnen deze cursus zijn de farmaceutische

beschikbaarheid waarbij de nadruk ligt op de kenmerken van het farmacon en de orale

toedieningsvorm, en de biologische beschikbaarheid waarbij vrijgifte uit de toedieningsvorm en

absorptie in het lichaam een grote rol spelen.

De kennis uit de cursus Chemie van geneesmiddelen wordt binnen deze cursus gebruikt en aangevuld

om een inschatting te maken hoe goed een geneesmiddel opgenomen zal worden in het lichaam (pH,

pKa, lading, lipofiliteit, BCS classificering, Lipinsky’s rule of 5).

Binnen deze cursus worden de verschillende toedieningsroutes besproken waarbij de focus ligt bij de

orale en in mindere mate rectale toedieningsroutes. De andere toedieningsroutes worden bij latere

cursussen in meer detail besproken. De samenstelling van de meest gangbare orale en rectale

toedieningsvormen (capsules, tabletten (geen vertraagde afgifte), oplossingen, zetpillen) wordt

besproken en de rol die de verschillende hulpstoffen hebben in de formulering inclusief de fysische

achtergronden. De factoren die van belang zijn voor het vrijkomen van een geneesmiddel uit een

vaste toedieningsvorm zoals polymorfie, deeltjesgrootte, diffusie, oplossnelheid en oplosbaarheid

worden toegelicht in deze cursus.

Studenten maken binnen deze cursus kennis met formuleren op ‘experimentele wijze’. Dit houdt in

dat de verschillende aspecten van en kritische punten bij het formuleren op een onderzoeksmatige

wijze bestudeerd worden en studenten zich hierdoor de onderliggende concepten van de

verschillende formuleringen eigen maken. Deze experimenten worden waar nodig ondersteund met

analyse. Ook de stabiliteit van met name waterige oplossingen komt aan bod. Bij het opzetten van de

experimenten wordt gebruik gemaakt van wetenschappelijke literatuur. Studenten komen in

aanraking met analytisch lezen, de empirische cyclus en zijn in staat om de belangrijkste informatie

uit een artikel samen te vatten.

Na vrijkomen uit de toedieningsvorm moet het farmacon worden opgenomen in het maag-

darmkanaal (MDK). Hierbij spelen de permeabiliteit van het MDK, absorption windows en de transit-


time in het MDK een belangrijke rol. De absorptie van een farmacon kan via verschillende

transportmechanismen plaatsvinden. In het kader van de verschillende omstandigheden in het MDK

wordt ook geneesmiddel stabiliteit (hydrolyse, oxidatie) besproken. De invloed van voedselinname op

de absorptie wordt kort aangestipt.

Kernwoorden

pH, pKa, lading, oplosbaarheid, lipofiliteit, lipiden, membranen, chemische eigenschappen van

molecuul toepassen in fysiologie ten behoeve van absorptie, BCS-classificering, Lipinsky’s rule of 5,

bioavailability, farmaceutische beschikbaarheid, toedieningsroutes, orale en rectale

toedieningsvormen, oplossnelheid, oplosbaarheid, polymorfie, deeltjesgrootte, diffusie, absorption

windows, absorptiemechanismen, passief en actief membraantransport/membraanpassage,

permeabiliteit MDK, afgifte uit orale toedieningsvormen, first-pass effect, anatomie en fysiologie van

maagdarmstelsel, opbouw cel en celmembraan, pH MDK, transit-time MDK, membranen en

membraaneiwitten, drug efflux



Werktitel: Werking van geneesmiddelen

Doelstellingen


- de meest gangbare aangrijpingspunten van farmaca (ionkanalen, enzymen en GPCR), inclusief

hun intracellulaire signaal-transductieroutes en cellulair effect, te onderscheiden;

- de processen van gentranscriptie en -translatie, inclusief de regulatie hiervan, te

bediscussiëren;

- de structuur-functierelatie van eiwitten te beschrijven (bijv. fosforylering/defosforylering);

- de kwalitatieve en kwantitatieve aspecten van farmaconbinding en -werking te beschrijven

en toe te passen.

Inhoud

Deze cursus behandelt het effect van farmaca op receptor-, cel- en biochemisch niveau. Aan de hand

van een aantal voorbeeldgeneesmiddelen bijv. maagzuurremmers (H2 antagonist,

protonpompremmer) en/of bloeddrukverlagers (bètablokker, calciumantagonist, ACE-remmer)

worden de meest gangbare aangrijpingspunten, hun intracellulaire signaaltransductieroutes en de

belangrijkste intracellulaire effecten besproken (o.a. Ca2+-influx, enzymactiviteit, genexpressie). De

(regulatie van) genexpressie (DNA-RNA-eiwitconcept) wordt in detail uitgewerkt.

Hiernaast wordt ingegaan op de kwalitatieve en kwantitatieve aspecten van farmaconbinding en -

werking, waarbij wordt uitgegaan van de (chemische) interactie tussen ligand en receptor en waarbij

de volgende concepten aan de orde komen: affiniteit, intrinsieke activiteit, efficacy, potency,

selectiviteit, competitieve en niet-competitieve inhibitie.

Kernwoorden

Aangrijpingspunten voor farmaca, intracellulaire signaaltransductieroutes, intracellulair effect,

(in)activatie van enzymen, DNA, RNA, eiwitsynthese, ligand-eigenschappen, lipofiliteit, zuur-base

eigenschappen, structuur, agonisme, antagonisme, partieel agonisme, invers agonisme, competitieve

versus niet-competitieve inhibitie, kwalitatieve en kwantitatieve aspecten van receptorwerking,

analyse van dosis-werkingscurves, kwalitatieve en kwantitatieve aspecten van enzymwerking en

-kinetiek tot op het niveau van Michaelis Mentenkinetiek en lineaire transformaties



Werktitel: Kinetiek van geneesmiddelen

Doelstellingen

Aan het eind van deze cursus is de student in staat om:

- de gang van het geneesmiddel door het lichaam (ADME) te beschrijven;

- de fysiologische en chemische processen in maagdarmstelsel, nier en lever, die van

invloed zijn op de biologische beschikbaarheid (AUC, plasmaconcentratie-tijdcurve) van

een geneesmiddel, te bediscussiëren;

- farmacokinetische parameters en concepten te beschrijven, te weten dosis, Ka, F, Vd,

Cmax, tmax, Km, Ke, CL, t1/2, AUC, eiwitbinding;

- farmacokinetische aspecten van een enkelvoudige intraveneuze en orale toediening van

een geneesmiddel te kwantificeren.

Bovendien heeft de student kennis gemaakt met:

- een aantal analysemethoden waarmee speeksel- en urineconcentraties van

geneesmiddelen en metabolieten bepaald kunnen worden;

- complicerende factoren die van invloed zijn op de distributie, het metabolisme en de

eliminatie van grote moleculen.

Inhoud

In deze cursus staan de distributie, het metabolisme en de eliminatie van geneesmiddelen centraal.

Deze concepten worden behandeld in de context van verschillende bloeddrukverlagers (bijv.

enalapril), waarbij de focus ligt op het moleculaire en fysiologische niveau. Allereerst wordt gewerkt

aan algemeen (kwalitatief) inzicht in de factoren die van invloed zijn op de biologische

beschikbaarheid van een farmacon en de processen die ten grondslag liggen aan

geneesmiddeldistributie, -metabolisme en -eliminatie (voor kernbegrippen, zie hieronder) na

intraveneuze en orale toediening. In deze context zal de student ook kennis maken met een aantal

analysemethoden waarmee plasma- en urineconcentraties van geneesmiddelen en metabolieten

bepaald kunnen worden en de daaraan voorafgaande voorbewerking van biologische monsters. Ter

ondersteuning van genoemde processen wordt de functionele anatomie en fysiologie van de lever

(metabole enzymen, secretie in de gal) behandeld en wordt de nier als uitscheidend orgaan

besproken. Rectale toediening kan naast orale toediening gezet worden in het kader van het

omzeilen van het first-pass effect. Hiernaast wordt de basis gelegd voor de kwantitatieve

farmacokinetiek. Studenten leren werken met de verschillende farmacokinetische parameters aan de

hand van het 1-compartimentsmodel en krijgen inzicht in, en leren te rekenen aan, de

plasmaconcentratie-tijdscurve na intraveneuze en orale toediening. Ten slotte wordt de student alert

gemaakt op het verband tussen biologische beschikbaarheid van een farmacon en het verloop van

het farmacologische effect.

De focus ligt in de cursus op kleine moleculen, maar er kan ter introductie ook kennis gemaakt

worden met mogelijke (extra) factoren die van invloed zijn op de distributie, het metabolisme en de

eliminatie van grote moleculen.

Kernwoorden

absorptie (first-pass effect, drug efflux, biologische beschikbaarheid, bio-equivalentie), distributie


(verdelingsvolume, eiwitbinding), metabolisme (fase 1 en 2 reacties, cytochroom P450, conjugaties,

prodrugs), eliminatie (renale excretie, glomerulaire filtratie, reabsorptie, hepatische secretie,

enterohepatische kringloop); enkelvoudige toediening (IV en oraal), 0e en 1e orde kinetiek, 1-

compartimentsmodel, plasmaconcentratietijdscurve, kinetische parameters (dosis, Ka, F, Cmax, tmax,

Vd, Km, Ke, CL, t1/2, AUC) en relatie toedieningsvorm-kinetische parameters (dosis versus Cmax).



Werktitel: Therapie met geneesmiddelen

Doelstellingen


- de anatomie en fysiologie van het autonome zenuwstelsel te beschrijven;

- de invloed van het autonome zenuwstelsel op hartactiviteit en vaattonus te beschrijven;

- de regulatie van de functie van skeletspieren te beschrijven;

- de werking van de nier te beschrijven;

- de pathogenese en risico’s van verhoogde bloeddruk te beschrijven;

- de werkingsmechanismen van de belangrijkste antihypertensiva te beschrijven;

- de werkingsmechanismen van spierverslappers te beschrijven;

- de voornaamste bijwerkingen van de antihypertensiva te noemen en verklaren;

- uit te leggen hoe de effectiviteit en de incidentie van bijwerkingen van antihypertensiva

gemeten worden;

- de belangrijkste redenen waarom patiënten afwijkend reageren op een geneesmiddel te

noemen en verklaren;

- uit te leggen welke factoren een rol spelen bij het kiezen voor een behandeling voor een

patiënt (beleid, evidence, individuele patiëntfactoren etc.).

Inhoud

In deze cursus staat de medicamenteuze behandeling van een patiënt met verhoogde bloeddruk,

arteriële hypertensie, centraal. Een belangrijk leerdoel is dat de student gewenste en ongewenste

effecten van geneesmiddelen kan verklaren aan de hand van de farmacologische eigenschappen van

die middelen en (patho)fysiologische processen in het lichaam.

Om de aandoening en vooral de werking van de verschillende antihypertensiva goed te kunnen

begrijpen is kennis nodig van de circulatie (hart, vaten), de nier (o.a. nierdoorbloeding, GFR, Na- en K-

secretie, RAAS, countercurrentprincipe) en de bloeddrukregulatiemechanismen (RAAS,

baroreceptormechanisme). In dit kader komen ook de skeletspieren en het autonome zenuwstelsel

langs en de verschillende manieren waarop de functie daarvan kan worden beïnvloed.

De student maakt kennis met klinisch-chemische bepalingsmethoden als hulpmiddel bij diagnostiek

en therapie. Ook vindt een kennismaking plaats met clinical evidence en richtlijnen.

Kernwoorden

introductie klinische chemie, de betekenis van het bepalen van kalium, natrium en creatinine voor de

farmacotherapie, relatie toedieningsvorm-therapietrouw, structuur en functie van het autonome

zenuwstelsel, aansturing dwarsgestreepte spieren, RAAS, regulatie bloeddruk, kennismaking met

biomarkers, risico’s van hypertensie, werkingsmechanismen en effecten van bètablokkers

(metoprolol), diuretica (chloortalidon, furosemide), calciumantagonisten (amlodipine, verapamil),

RAS-remmers (enalapril, losartan), spierverslappers, hypertensie: therapeutische mogelijkheden,

therapeutische doelen, aangetoonde effectiviteit, beleid.



Werktitel: Onderzoek naar geneesmiddelen

Doelstellingen

Na afloop van deze cursus is de student in staat om:

- te werken volgens de empirische cyclus;

- een concrete onderzoeksvraag te formuleren;

- een onderzoeksverslag te schrijven volgens de IMRD-structuur;

- begrippen als ‘kennis’ en ‘kennis vergaren’ vanuit een wetenschapsfilosofisch perspectief

te benaderen;

- de statistische kernbegrippen te beschrijven, te weten: normaalverdeling,

overschrijdingskans, kritieke waarde en betrouwbaarheidsinterval;

- een aantal statistische toetsen correct toe te passen en de statistische output hiervan te

interpreteren, te weten: T-toets, univariate ANOVA, chi-kwadraat;

- SPSS te gebruiken voor het uitvoeren van statistische analyses.

Bovendien heeft de student kennis gemaakt met:

- de verschillende fasen van geneesmiddelen onderzoek (de drug pipeline incl. fase IV en

meta-analyse);

- verscheidene onderzoeksprojecten die lopen binnen UIPS en/of de UU in het kader van

geneesmiddelenontwikkeling;

- wetenschappelijke en professionele integriteit.

Inhoud

Tijdens de cursus gaat de student voor het eerst ervaren wat het is om zelf onderzoek te doen. De

focus in de cursus ligt op de kennismaking met farmaceutisch onderzoek en het leren toepassen van

de empirische cyclus. Binnen een project/experiment leert de student een onderzoeksvraag

formuleren, na te denken over bruikbare onderzoeksmethoden en een valide onderzoeksdesign op te

stellen voor het beantwoorden van die onderzoeksvraag. Hiernaast zal de student de academische

vaardigheden opgedaan tijdens jaar 1 toepassen bij het schrijven van een onderzoeksverslag volgens

de IMRD-structuur. In deze context zal de student inzicht krijgen in belangrijke aspecten van

onderzoeksopzet (methodologie), dataverzameling en -analyse en verslaglegging. De student maakt

kennis met farmaceutisch onderzoek in de brede zin (drug pipeline) en in meer detail met een aantal

onderzoeksmethoden uit de bioanalyse, de in vitro en in vivo farmacologie en het klinisch onderzoek

aan de hand van actuele farmaceutische onderzoeksprojecten binnen UIPS en de UU.

Hiernaast zal de basis gelegd van de wetenschappelijke en professionele integriteit, van de

biostatistiek en leren studenten werken met de statistische kernbegrippen en verschillende

statistische toetsen toe te passen en te interpreteren.

Kernwoorden

geneesmiddelenonderzoek, actueel onderzoek, methodologie, onafhankelijke/afhankelijke

variabelen, meetmethode, onderzoeksopzet incl. controles en controlegroepen, repliceerbaarheid,

generaliseerbaarheid, validiteit (meetmethoden, selectiebias, informatiebias, confounding),

normaalverdeling, overschrijdingskans, kritieke waarde, betrouwbaarheidsinterval, variantie, T-toets,

univariate ANOVA, chi-kwadraat, lineaire regressie, SPSS, drug pipeline, bioanalyse (voorbewerking,


SDS-page, LC-MS), in vitro, in vivo, klinisch experimenteel (randomised controlled) vs. observationeel

(cohort – incl. fase IV, case-control), meta-analyse, integriteit


Cursuscode: FA-BA111/114

Werktitel: Profileringscursussen:

- Molecuul en geneesmiddelen (FA-BA111)

- Schimmels en geneesmiddelen (FA-BA112)

- Planten en geneesmiddelen (FA-BA113)

- Geluk en geneesmiddelen (FA-BA114)

Doelstellingen

Deze profileringscursussen hebben de volgende doelstellingen:

1. verdieping (c.q. integratie, toepassing) van de in eerdere cursussen opgedane kennis

2. verbreding binnen het gebied van de Farmacie

3. oriëntatie op de verschillende beroepsmogelijkheden van farmaceuten

4. oriëntatie op de bachelor Farmacie of op een andere bacheloropleiding*

Na afloop van deze cursussen:

- heeft de student inzicht gekregen in de Farmaceutische Wetenschappen en in

raakvlakken met andere disciplines

- is de student in staat om bewuste keuzes te maken m.b.t. het vervolg van de studie

- heeft de student kennis gemaakt met de mogelijke vervolgopleidingen en

beroepsperspectieven

- heeft de student kennis en inzicht verkregen op het gebied van de disciplinaire inhoud

van de desbetreffende profileringscursus

Inhoud

Inhoudelijk hoeven deze profileringscursussen niet toetsbaar bij te dragen aan de eindtermen van de

bachelor. Dat geldt evenzeer voor academische en professionele vaardigheden. Immers, niet elke

student zal een van deze cursussen volgen. Als mogelijke inhoudelijke aandachtspunten (t.b.v.

doelstellingen 1 t/m 4) kunnen worden genoemd:

Molecuul en geneesmiddelen:

- hoe kan een geneesmiddel (small molecule) worden gesynthetiseerd?

- wat zijn de consequenties van een kleine verandering in chemische structuur voor

chemische en farmacologische eigenschappen en voor de wijze van toediening?

Schimmels en geneesmiddelen:

- wat zijn schimmels?

- welke geneesmiddelen hebben we aan schimmels te danken?

- hallucinogene verbindingen uit schimmels

- hoe worden veelvoorkomende lokale schimmelinfecties (bijv. spruw, kalknagels, tinea)

lokaal behandeld?

- schimmelinfecties als complicatie van geneesmiddelengebruik

- schimmels en houdbaarheid van vloeibare geneesmiddelen


Planten en geneesmiddelen

- geschiedenis van geneesmiddelen

- van plant tot geneesmiddel

- fytotherapie (& homeopathie)

- kwaliteitsbewaking

- regelgeving en de rol van de apotheker

Geluk en geneesmiddelen

- cognitive enhancement met farmacologische middelen en de rol van de apotheker

- methylfenidaat ter verbetering van leerprestaties

- remming van de veroudering

- doping

- geestverruimende middelen

- abortiva

- ethische aspecten

Doelstelling 3 zal in alle door Farmacie georganiseerde eerstejaars profileringscursussen terugkomen,

onafhankelijk van de inhoud van de betreffende cursus, in de vorm van een “snuffelstage”. Deze

dient nog nader te worden uitgewerkt, maar de onderstaande uitgangspunten worden voorgesteld:

- tijdens de snuffelstage komt de student met zowel de openbare apotheek, de

ziekenhuisfarmacie als het farmaceutisch onderzoek in aanraking

- in principe loopt een eerstejaars mee met een masterstudent die in een apotheek stage

loopt, dan wel een masterstudent of AIO die aan een onderzoek werkt

- omvang: ca. 40 uur, bij voorkeur aaneengesloten

- de snuffelstage wordt zo ingeroosterd dat de studenten gespreid worden over

onderwijsperiode drie

Verdere invullingen om aan doelstelling 3 te voldoen zijn mogelijk. Goed onderling overleg tussen de

vier profileringscursussen is noodzakelijk.

* N.B. 1 Oriëntatie op de bachelor Farmacie is impliciet in de thematiek van de profileringscursussen. Oriëntatie op een andere bachelor kan worden bereikt door het volgen van een keuzecursus bij een andere opleiding dan Farmacie. Hierbij valt vooral te denken aan biologie of scheikunde. Per definitie is het niet aan Farmacie om deze cursussen te organiseren. * N.B. 2 Binnen de Undergraduate School of Sciences (UGS) is overeengekomen dat eerstejaars profileringscursussen alle in timeslot D in onderwijsperiode 3 worden geprogrammeerd, teneinde uitwisseling van studenten mogelijk te maken.



Werktitel: Infectie en afweer

Doelstellingen

Aan het einde van deze cursus is de student in staat:

- de kenmerken van virussen en bacteriën in relatie tot pathogeniciteit te beschrijven;

- chronologisch de processen te beschrijven die betrokken zijn bij de

verdedigingsmechanismen van het lichaam tegen virus of bacterie;

- chronologisch de processen te beschrijven die leiden tot ziekteverschijnselen na een infectie

met een virus of bacterie;

- de immuuncellen (macrofagen, mestcellen, NK-cellen, dendritische cellen) en processen

(complementsysteem, acute inflammatie) betrokken bij de aangeboren afweer te herkennen;

- de immuuncellen (APC, T-cel, B-cel, antilichaam) en processen (primaire respons en

secundaire respons (memory)) betrokken bij het adaptief immuunsysteem te herkennen;

- de principes van het opwekken van immuniteit door middel van vaccins, en het belang van

adjuvantia daarbij, te beschrijven;

- het werkingsmechanisme van antivirale middelen (valaciclovir) en de behandeling van een

simpele virale infectie (bijv. herpesinfectie) te beschrijven;

- het werkingsmechanisme en de farmacokinetiek van de meest gebruikte antibiotica (bèta-

lactamantibiotica, fluorchinolonen, macroliden, tetracyclines en co-trimoxazol) te

beschrijven;

- verstoringen in afweerprocessen bij immuundeficiënties te beschrijven;

- de meest voorkomende ziekteverwekkers van luchtwegen urineweginfecties te duiden;

- de standaardbehandeling van bacteriële luchtwegen urineweginfecties te beschrijven;

- inzicht te tonen in de determinering van micro-organismen;

- inzicht te tonen in microbiële afdodingscurves en desinfectie- en steriliteitsmethoden.

Inhoud

In de cursus wordt de basis gelegd van de immunologie. De student zal het immuunsysteem leren

kennen aan de hand van een chronologische weergave van gebeurtenissen na het eerste contact met

een virus of bacterie. Er wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen de normale werking van het

immuunsysteem, waardoor voorkomen wordt dat blootstelling aan een micro-organisme tot een

infectie leidt, en het behandelen van infecties wanneer deze afweer kennelijk niet afdoende is. De

host-microbe-interactie zal in detail worden uitgewerkt en gekoppeld worden aan o.a. de herkenning

van infectieuze agentia, de werking van de aangeboren afweer, acute inflammatie, activatie van het

adaptief immuunsysteem, de productie van antilichamen en de opbouw van afweer. De nadruk zal

hierbij liggen op de processen tot op celniveau (cytokines en intracellulaire signaalroutes zullen alleen

wanneer nodig benoemd worden). Welke cellen worden geactiveerd, welke cellen communiceren

met elkaar en welke processen worden geactiveerd? De student leert verstoringen in afweer

beschrijven in de context van immuundeficiënties. Aan de hand van (de preventie van) enkele

eenvoudige infectieziekten, wordt aandacht besteed aan vaccinatie en de farmacotherapie met

antibiotica (luchtwegen urineweginfecties) en antivirale middelen (herpesinfecties). De

farmacotherapie beperkt zich tot het toepassen van farmaca op basis van werkingsmechanisme in


relatie tot de specifieke eigenschappen van de microbe, de mechanismen die betrokken zijn bij het

ontstaan van resistentie en een introductie in het beleid dat hieruit voortkomt (maatwerk, PK/PD en

verdieping in het voorschrijfbeleid komen in de master). Binnen dit kader werkt de student ook aan

microbiële labvaardigheden, waarbij ook aandacht besteed wordt aan steriliteit en desinfectie.

Hiernaast biedt de farmacotherapie een relevante context om de biofarmaceutische en

farmacokinetische aspecten van orale vs. parenterale toediening te herhalen en deze concepten uit

te bouwen met betrekking tot de specifieke farmacokinetische eigenschappen van antibiotica.

Kernwoorden

infectieziekten, aangeboren afweer (macrofagen, mestcellen, NK- cellen, dendritische cellen),

adaptief immuunsysteem (APC, T-cel, B-cel, antilichaam), primaire respons, secundaire respons

(herinfectie), MHC-I,MHC-II,CD4,CD8, acute inflammatie, koorts, complementsysteem, vaccinatie,

adjuvantia, pathogeniciteit virus en bacterie, immuun-gecomprimeerd, antibiotica (bèta-

lactamantibiotica, fluorchinolonen, macroliden, tetracyclines, cotrimoxazol), antivirale middelen

(aciclovir), orale vs. parenterale toediening, farmacokinetiek van antibiotica.



Werktitel: Productzorg

Doelstellingen

Aan het einde van deze cursus is de student in staat:

- verschillende toedieningsvormen te beschrijven;

- de functie van hulpstoffen begrijpen en hun onverenigbaarheden verklaren;

- een voorstel te doen voor een formulering van een geneesmiddel gebaseerd op quality by

design (QBD);

- kwaliteitscontroles te beschrijven en de juiste controles in te zetten;

- fysisch-chemische processen die ten grondslag liggen aan formuleringen te begrijpen;

- de kwaliteit van een formulering te kunnen bepalen door toepassen en interpreteren van

diverse analytische technieken;

- de verschillen in kinetiek veroorzaakt door de toedieningsvorm te begrijpen;

- een productdossier te analyseren;

- een voorstel te doen voor een (eenvoudige) eiwitformulering;

- analytische technieken te begrijpen om de kwaliteit van een formulering te kunnen

beoordelen.

Inhoud

In deze cursus staat de productzorg centraal. De verschillende toedieningsvormen en routes (inclusief

parenteraal) worden besproken. De nadruk ligt binnen deze cursus op het zelfstandig rationeel

ontwerpen van bereidingen (i.p.v. het nawerken van een bestaand voorschrift). De student moet

kennis hebben van de fysisch-chemische eigenschappen van farmacon en de hulpstoffen, de functie

van de hulpstoffen, belangrijke onderwerpen uit de fysische chemie (viscositeit, diffusie, reologie,

etc.), onverenigbaarheden, de volgorde van bereidingsstappen en de kritische stappen bij de

bereiding. Binnen de cursus worden formuleringen op een onderzoeksmatige wijze bekeken waarbij

studenten door middel van zelfstandig experimenteren volgens de empirische cyclus het belang van

de samenstelling, de hulpstoffen en het bereidingsprotocol leren inzien. Bij het zelfstandig opzetten

van deze experimenten wordt gebruik gemaakt van wetenschappelijke literatuur waarbij studenten

kritisch leren kijken naar vergelijkende studies. De experimenten worden ondersteund met analyse

waarbij ook aandacht is voor kwaliteitscontroles.

Binnen de cursus wordt ook een eerste stap gemaakt voor het formuleren van eiwitten. Er wordt

aandacht geschonken aan de kritische punten bij het werken met eiwitten.

Tijdens de ontwerpfase (QBD), wordt gekeken naar het doel van het geneesmiddel en de

toedieningsroute. Studenten maken een ontwerp voor de samenstelling en vervolgens een ontwerp

voor de bereidingswijze. Tijdens deze fase is het van groot belang rekening te houden met de

kritische producten procesparameters om het proces (en daarmee het product) te bewaken. Er

wordt dus niet alleen een product ontworpen maar ook een proces. Binnen deze cursus maken

studenten ook kennis met het productdossier. Naast het product zelf wordt er ook aandacht

geschonken aan (de eisen aan) verpakkingen.

In de cursus is aandacht voor de verschillende kwaliteitseisen waaraan het product moet voldoen en


hoe je deze kwaliteit het beste kunt waarborgen met kwaliteitscontroles achteraf (desintegratie,

dissolutie, chemische zuiverheid, deeltjesgrootte, smelttijd, gehaltespreiding, microbiologische

zuiverheid) en door QBD en in-procescontroles. Ook validatie van processen en analyses die gebruikt

worden om het proces/product te beoordelen komen in de cursus aan de orde.

Zowel bij de formulering van kleine als grote moleculen is het van groot belang om de stabiliteit van

de formulering te bestuderen i.v.m. eventuele degradatie van farmacon en mogelijke toxische

producten.

De verschillende toedieningsroutes en toedieningsvormen (bijv. directe afgifte vs. vertraagde afgifte)

hebben een grote invloed op het farmacokinetische profiel. Binnen de cursus wordt de relatie gelegd

tussen de keuze voor een bepaalde toedieningsvorm en het effect hiervan op de farmacokinetiek en

de farmaceutische en biologische beschikbaarheid van een farmacon.

Kernwoorden

eisen en eigenschappen van toedieningsvormen: capsules, tabletten inclusief gereguleerde afgifte,

orale oplossingen, suspensies, emulsies, solubilisaten, zetpillen, parenterale toedieningsvormen;

stofeigenschappen en karakteristieken, kritische stappen in productieprocessen, functie van

(kritische) hulpstoffen, buffers, desintegratie, dissolutie, vertraagde afgifte, (on)verenigbaarheid,

fysische chemie, viscositeit, reologie, diffusie, oppervlaktespanning, zetapotentiaal, mengen,

compacteren, polymeren, kwaliteitscontrole, QBD, bio-equivalentie, formulering eiwitten (start),

polymeren, stabiliteit van kleine en grote moleculen, reactiekinetiek, (N)IR, fluorescentie, NMR, DLC,

HPLC, MS, SDS-PAGE, western blot, ELISA, farmacokinetiek.



Werktitel: Neurologie

Doelstellingen


- de functionele anatomie van het perifere en centrale zenuwstelsel te schetsen;

- de vijf belangrijkste neurotransmittersystemen met hun receptoren te beschrijven

(noradrenaline, serotonine, dopamine, GABA en glutamaat);

- de bouw van een zenuwcel en de chemische processen die verantwoordelijk zijn voor het in

stand houden van de rustpotentiaal en het genereren van een actiepotentiaal te beschrijven;

- de verwerking van sensorische informatie in het perifere en centrale zenuwstelsel te

beschrijven;

- de aansturing van beweging door het perifere en centrale zenuwstelsel te beschrijven;

- de pathofysiologie, farmacologie en farmacotherapie van de ziekte van Parkinson tot op

neurotransmitterniveau uit te leggen;

- drie processen, namelijk excitotoxiciteit, eiwitaggregatie en oxidatieve stress, die ten

grondslag liggen aan neurodegeneratie te duiden;

- het principe van excitatie en inhibitie binnen neuronale netwerken te beschrijven;

- de pathofysiologie, farmacologie en farmacotherapie van epilepsie tot op

neurotransmitterniveau uit te leggen;

- de pathofysiologie, farmacologie en farmacotherapie van pijn (neuropatische pijn,

nociceptieve pijn, ontstekingspijn) tot op neurotransmitterniveau uit te leggen;

- factoren die bepalend zijn voor passage over de bloed-hersenbarrière te duiden (BCS

classificatie, p-glycoproteïne).

Inhoud

In deze cursus is de werking van het centraal zenuwstelsel het centrale thema; de nadruk ligt daarbij

op de behandeling van enkele aandoeningen waarbij er sprake is van verstoorde prikkelgeleiding,

namelijk pijn, epilepsie en de ziekte van Parkinson.

Er wordt begonnen bij de basis, namelijk de bouw en werking van de zenuwcel en de (chemische)

communicatie tussen zenuwcellen. Van hieruit wordt de kennis verder uitgebouwd op neuronaal

netwerkniveau. In de context van genoemde aandoeningen wordt ook de basiskennis verkregen over

de functionele anatomie van het (centraal) zenuwstelsel, de belangrijkste neurotransmittersystemen

(noradrenaline, serotonine, dopamine, GABA, glutamaat) en wordt aandacht besteed aan het

excitatie/inhibitie principe in neuronale netwerken en neurodegeneratie. De bloed-hersenbarrière

wordt besproken in het kader van specifieke chemische eisen die gesteld worden aan centraal

werkende farmaca.

Kernwoorden

zenuwcel, rustpotentiaal, actiepotentiaal, signaaloverdracht, functionele anatomie, perifeer

zenuwstelsel, centraal zenuwstelsel, bloed-hersenbarrière, piramidaal, extrapiramidaal, dopamine,

GABA, glutamaat, farmacotherapie, ziekte van Parkinson (l-dopa + decarboxylaseremmer,

pramipexol, entacapon), neurodegeneratie (excitotoxiciteit, eiwitaggregatie, oxidatieve stress),

epilepsie (ionkanaaldefecten, evenwicht GABA/glutamaat, carbamazepine, valproïnezuur,


lamotrigine), neuropatische pijn (lidocaïne, pregabaline, duloxetine), nociceptieve en ontstekingspijn

(paracetamol, diclofenac, morfine) bloed-hersenbarrière, BCS-classificatie, transportmechanismen



Werktitel: Complexe geneesmiddelen

Doelstellingen


- de technieken die gebruikt worden bij de productie en opzuivering van biopharmaceuticals

(zowel recombinante DNA- technologie als overige genmodulerende technieken (RNAi,

virussen voor gentherapie, etc.) te beschrijven;

- de formulering van biopharmaceuticals te beschrijven;

- factoren die van belang zijn voor de farmacokinetiek en farmacodynamie van

biopharmaceuticals te herkennen;

- een uitspraak te doen over de stabiliteit van een biopharmaceutical;

- de kwaliteitscontroles van biopharmaceuticals voor en na formulering te beschrijven;

- het registratietraject van biopharmaceuticals en biosimilars te beschrijven;

- de pathofysiologie en therapie van aandoeningen die in het algemeen behandeld worden

met biopharmaceuticals te beschrijven;

- de werkingsmechanismen van biopharmaceuticals te beschrijven.

Inhoud

Biopharmaceuticals spelen een belangrijke rol bij veel therapieën zoals reumatoïde artritis en kanker.

Biopharmaceuticals hebben duidelijke andere karakteristieken en een ander productieproces dan de

small molecules.

Om de biotechnologie te behandelen binnen een relevante klinische setting wordt de biotechnologie

binnen deze cursus gekoppeld aan een aantal producten waarbij ook het werkingsmechanisme van

het product en de pathofysiologie (tot op het niveau van het aangrijpingspunt van de

farmacotherapie) kort aan bod komen. Een mogelijk voorbeeld van een dergelijke aandoening is de

auto-immuunziekte reumatoïde artritis. Hoewel de focus binnen deze cursus ligt op eiwit-

biopharmaceuticals (antilichamen, enzymen, cytokinen) zal er ook aandacht besteed worden aan

vaccins en ATMP's, waaronder genen celtherapieën en regenerative medicine.

Naast de productie van biopharmaceuticals (recombinante DNA-technologie: kloneren, recombinante

expressiesystemen en zuiveringstechnieken) is er binnen de cursus ook aandacht voor de bijzondere

eisen die gesteld worden aan de formulering van biopharmaceuticals en de kwaliteitszorg van

biopharmaceuticals.

Hierbij wordt ook de rol van formuleringen bij de bescherming van biopharmaceuticals tegen

versnelde afbraak in het lichaam behandeld. De kwaliteitscontrole maakt onderdeel uit van zowel de

productie van biopharmaceuticals als de formulering en vereist de inzet van geschikte

analysetechnieken om de kwaliteit zowel gedurende de productie van eiwitten m.b.v. biotechnologie

als tijdens het formuleren en in het eindproduct te kunnen monitoren. Deze technieken maken het

ook mogelijk om een uitspraak te doen over de stabiliteit en zuiverheid van biopharmaceuticals.

Kernwoorden

productie van biopharmaceuticals, kloneren, recombinante expressiesystemen, zuiveringstechnieken,

recombinante technologie, gehumaniseerde eiwitten, antilichamen, microbiologie in kader van

productie complexe geneesmiddelen, stabiliteit van eiwitten, eiwitanalyse (NMR, ELISA, SDS-PAGE,


Western blot, HPLC, MS, UV, fluorescentie, SCX, SAX, gelfiltratie, affiniteitschromatografie),

voorbewerking, formuleren eiwitten, kwaliteitscontrole formulering



Werktitel: Hormonale aandoeningen

Doelstellingen


- de glucosehuishouding, evenals de endocrinologische beïnvloeding daarvan, te beschrijven;

- de pathofysiologie van diabetes type 2 te verklaren;

- de farmacotherapie van diabetes type 1 en 2 te verklaren;

- de vorming en werking van schildklierhormonen te beschrijven en schildklierziekten te

verklaren;

- de vorming en werking van geslachtshormonen te beschrijven in het kader van de regulatie

van vruchtbaarheid;

- de toepassing van fertiliteitsgeneesmiddelen te verklaren;

- klinisch-chemische gegevens m.b.t. genoemde endocrinologische aandoeningen te

interpreteren;

- farmaceutisch-technologische aspecten van grootmoleculaire farmaca (insuline, bepaalde

fertiliteitsgeneesmiddelen), zoals formulering en toediening, te beschrijven;

- farmaceutisch-technologische aspecten van lipofiele farmaca (schildklierhormonen, bepaalde

fertiliteitsgeneesmiddelen), zoals formulering en toediening, te beschrijven;

- de farmacokinetische aspecten van transdermale, lipofiele en grootmoleculaire farmaca te

beschrijven;

In algemene zin is de student in staat na zelfstudie:

- endocrinologische regelkringen te analyseren, endocriene ziekten te doorgronden en te

bediscussiëren hoe je daar op in kan grijpen (dus mechanistisch op basis van, en het niveau

van, de regelkring).

Inhoud

Deze cursus behandelt drie endocrinologische systemen, waarbij aandacht wordt besteed aan

vorming en werking van de desbetreffende hormonen, de regelkringen die hiermee worden

beïnvloed, en de aandoeningen die ontstaan door ontregeling van deze regelkringen. Voorts wordt

ingegaan op de klinisch-chemische aspecten (bijv. medische hulpmiddelen, plasmawaarden als

uitleesmaat voor de regelkringen) en farmacotherapeutische (incl. beleid) en farmaceutisch-

technologische aspecten van de behandeling van de endocrinologische aandoeningen.

Expliciet einddoel van de cursus is dat de student de benodigde kennis, inzicht en vaardigheden heeft

verworven om een willekeurige endocrinologische aandoening in al zijn facetten via zelfstudie te

doorgronden.

Kernwoorden

endocrinologie, endocrinologische regelkringen, pathofysiologie van endocrinologische

aandoeningen; glucosehuishouding, diabetes type 2, insulineresistentie, metformine,

sulfonylureumderivaten, insuline; werking schildklier en schildklierhormonen,

schildklieraandoeningen (Graves, hypothyreoïdie, thyroxine); endocrinologie van vruchtbaarheid en

voortplanting, vorming en werking van geslachts- en voortplantingshormonen, ethinylestradiol,

progestagenen, gonadoreline, anticonceptie, IVF;


klinische chemie: bepalen van plasmawaarden als uitleesmaat voor werking regelkring, interpreteren

van labresultaten (incl. nauwkeurigheid/onzekerheid); bioavailability en formuleren van (zeer)

lipofiele farmaca (geslachtshormonen), transdermale (pleisters) toediening.



Werktitel: Huidaandoeningen

Doelstellingen


- de fysiologie van de huid en pathofysiologie van de huidaandoeningen (constitutioneel)

eczeem en psoriasis te beschrijven;

- de farmacotherapeutische behandeling van eczeem en psoriasis met de onderliggende

aangrijpingspunten van de farmaca te beschrijven;

- de farmacokinetiek na dermale toediening te verklaren;

- de eisen en eigenschappen van de verschillende dermale toedieningsvormen en de fysisch-

chemische achtergronden te beschrijven;

- de kritische stappen van productieproces te beschrijven;

- de kwaliteit en stabiliteit van dermatica te beschrijven.

Inhoud

In deze cursus staan de huid, huidaandoeningen en dermale toedieningsroutes centraal. De rol van

de huid als barrière wordt besproken. De pathofysiologie van een aantal huidaandoeningen (eczeem

en psoriasis) wordt behandeld inclusief de bijbehorende farmacotherapie van deze aandoeningen,

waarbij de werkingsmechanismen en effecten van corticosteroïden (lokaal), retinoïden (acitretine) en

keratolytica worden behandeld. Hierbij is ook aandacht voor huidpassage (penetratiecoëfficiënt) wat

het verschil kan maken tussen lokale en systemische effecten. Vanuit de penetratie door de huid is

het een kleine stap naar de kinetiek (ADME) na dermale toediening. Hierbij worden ook de verschillen

in kinetiek ten opzichte van orale toedieningsvormen besproken zodat deze stof kort herhaald wordt.

Vanuit biofarmaceutisch oogpunt wordt er gekeken naar de eisen en eigenschappen van dermatica.

De cursus sluit aan bij de fysisch-chemische concepten uit jaar 1 en het accent ligt in deze cursus op

de toepassing van deze concepten. Kritische stappen in het productieproces worden besproken

waarbij de onderliggende fysisch-chemische aspecten worden toegelicht. Hierbij is ook aandacht voor

de achtergrond van onverenigbaarheden en stabiliteit van disperse systemen.

Naast de ‘reguliere’ dermatica is er in deze cursus aandacht voor transdermale systemen. De

transdermale systemen kunnen gekoppeld worden aan pijn (aandoening) en als voorbeeld kunnen

capsacinepleisters worden gebruikt.

De farmaceutische analyse wordt in deze cursus op twee manieren ingezet: aan de ene kant om

fysisch-chemische en biofarmaceutische aspecten te verduidelijken (bijv. twee-fase-extractie als

model voor log P, extractie van een crème om rol emulgator te illustreren) en geeft daarnaast de

mogelijkheid om zowel kwaliteitsaspecten van dermatica als kritische punten tijdens de productie en

stabiliteit van dermatica te bestuderen. Studenten zetten een klein onderzoek op volgens de

empirische cyclus (bijv. het onderzoeken van de rol van hulpstoffen op stabiliteit van dermatica) en

beschrijven hun resultaten via de IMRD-structuur in een wetenschappelijk verslag.

Kernwoorden

eisen en eigenschappen dermatica, kritische eigenschapen in productieproces, faseleer, fasetransitie

en meer-fasesystemen, oplossen, reologie, grensvlakspanning, bevochtiging, surfactanten, CMC,

micellen, diffusie, verdelingscoëfficiënt, stabiliteit disperse systemen, kwaliteitscontrole dermatica,


stabiliteit dermatica, (on)verenigbaarheden, penetratiecoëfficiënt, diffusie, wet van Fick,

huidpassage, lokale en systemische effecten, eczeem, psoriasis, huid als barrière, T-cel gemedieerde

ziekten, kinetiek, ADME dermatica, corticosteroïden (lokaal), retinoïden (acitretine), keratolytica,

voorbewerking en analyse dermatica, stabiliteit, lipofiliteit en huidpassage



Werktitel: Luchtwegen

Doelstellingen


- aan te geven welke processen een rol spelen bij de ademhaling;

- aan te geven wat de pathogenese is van astma, COPD en allergische rhinitis;

- van een aantal representatieve farmaca aan te geven wat de aangrijpingspunten zijn en wat

de relatie hiervan is tot werking en bijwerkingen;

- de werking van de bij luchtwegaandoeningen gebruikte inhalatoren te begrijpen;

- de relatie tussen de wijze waarop het geneesmiddel in de luchtwegen wordt toegediend (o.a.

deeltjesgrootte) en de werking te beschrijven;

- de farmacotherapeutische mogelijkheden en het beleid bij astma, COPD en allergische

rhinitis te beschrijven.

Inhoud

Deze cursus heeft tot doel de student kennis en inzicht te laten verwerven over de behandeling met

geneesmiddelen, en de achtergronden daarvan, van enkele belangrijke aandoeningen van de

luchtwegen, te weten astma, COPD en allergische rhinitis. Met betrekking tot de pathogenese van de

luchtwegaandoeningen wordt vooral ingezoomd op IgE-gemedieerde allergische processen.

In deze cursus zal ook worden ingegaan op enkele specifieke toedieningsroutes, nl. de inhalatie en de

intranasale toediening. De invloed van deeltjesgrootte van geïnhaleerde geneesmiddelen op de

beschikbaarheid, de farmacokinetiek en de werking van geneesmiddelen zal worden bestudeerd.

De aangrijpingspunten van de belangrijkste geneesmiddelgroepen bij de genoemde

luchtwegaandoeningen wordt behandeld (o.a. luchtwegverwijders, antihistaminica, corticosteroïden

(per inhalatie en intranasaal), omalizumab).

Bij de bespreking van het beleid zal dieper worden ingegaan op de beoogde therapeutische effecten

van de verschillende geneesmiddelen bij astma, COPD en allergische rhinitis. Een belangrijk

aandachtspunt hierbij vormt de plaats van de inhalatiecorticosteroïden bij astma en COPD.

Kernwoorden

aerosolen en droogpoederinhalatie, opbouw en functionaliteit inhalatoren, dispositie van deeltjes in

de long, deeltjesgrootte; mogelijkheden en beperkingen van de intranasale route: verblijftijd, volume,

verschil druppels- spray, invloed van viscositeit etc.;

farmacokinetische aspecten van de toediening van geneesmiddelen per inhalatie en intranasaal

(omzeilen first pass effect, opnamesnelheid etc.);anatomie van de luchtwegen, regulatie van de tonus

van de luchtwegspieren; regulatie van de ademhaling, pathogenese en symptomen van astma, COPD

en allergische rhinitis, immunologische processen in de luchtwegen, IgE-gemedieerde allergie, lokale

versus systemische effecten;

werkingsmechanisme en effecten van bètasympathicomimetica (salmeterol, formoterol),

parasympathicolytica (ipratropium, tiotropium), inhalatiecorticosteroïden (fluticason),

antihistaminica (desloratadine), omalizumab, intracellulaire receptoren als transcriptiefactor;

behandelmogelijkheden en beleid bij astma, COPD en allergische rhinitis inclusief de belangrijkste

meetmethoden van effect (FEV1, O2-saturatie);


concept: aanvals- vs. onderhoudstherapie, concept: korte termijn verbetering versus verbetering

‘harde’ eindpunten (m.b.t. toepassing inhalatiecorticosteroïden), de belangrijkste bijwerkingen van

de behandelde farmaca, inclusief hun achtergronden, toedieningsgerelateerde bijwerkingen (bijv.

beschadiging trilhaarepitheel); invloed van correcte toediening op therapeutisch effect

(inhalatietechniek)



Werktitel: Psychiatrie

Doelstellingen


- aan te geven welke hersenstructuren en neurotransmittersystemen betrokken zijn bij de

regulatie van stemming, denken, bewustzijn en gedrag;

- de recente biomedische verklaringsmodellen van depressie, schizofrenie, ADHD en

insomniastoornis te beschrijven;

- van een aantal representatieve psychofarmaca aan te geven wat de aangrijpingspunten

zijn en wat de relatie hiervan is tot werking en bijwerkingen;

- de farmacotherapeutische mogelijkheden en het beleid bij enkele veelvoorkomende

psychische aandoeningen (depressie, schizofrenie, ADHD, insomniastoornis) te

beschrijven;

- aan te geven wat farmacogenetica is en in hoeverre dit van invloed is op de toepassing

van geneesmiddelen binnen de psychiatrie;

- de technische achtergronden en de voor- en nadelen zijn van depotinjecties met

antipsychotica te verklaren.

Inhoud

Deze cursus heeft twee zwaartepunten: de psychofarmacologie en de medicamenteuze behandeling

van een aantal psychische aandoeningen (depressie, schizofrenie, ADHD en de insomniastoornis

(slapeloosheid)). Er wordt ingegaan op de circuits, de hersendelen en de neurotransmitters die

betrokken zijn bij o.a. stemmingsregulatie, cognitieve processen, impulsiviteit, activiteitsregulatie en

slaapregulatie. Vervolgens worden de effecten van de belangrijkste psychofarmaca bestudeerd,

zowel in farmacologische als therapeutische zin. De student dient aan het eind van deze cursus een

idee te hebben van de mogelijkheden en beperkingen van de behandeling van psychische stoornissen

met geneesmiddelen. Een aandachtspunt is verder de individuele respons op psychofarmaca en

enkele factoren die deze zouden kunnen verklaren.

Met betrekking tot de depotantipsychotica wordt nader ingegaan op technologische achtergronden,

farmacokinetiek en consequenties m.b.t. de therapietrouw.

Daarnaast spelen specifieke ethische problemen een rol, bijvoorbeeld vragen rond behandelen tegen

de wens van de patiënt in (bescherming van de patiënt tegen zichzelf, bescherming van de

omgeving), afhankelijkheidsproblematiek en de medicalisering van de samenleving.

Kernwoorden

meervoudige toediening en de kinetiek daarvan, depot-antipsychotica: technische achtergronden,

afgiftepatronen, functionele anatomie van het CZS m.b.t. stemming, denken, bewustzijn en gedrag,

pathogenese van depressie (mono-aminetheorie, stresshypothese, inflammatietheorie), pathogenese

van schizofrenie (dopaminehypothese, glutamaathypothese), pathogenese van ADHD (betrokken

circuits, rol NE en DA), slaapregulatie (activerende banen, VLPO, melatonine, orexine), manieren om

de neurotransmitteractiviteit te moduleren (via presynaptische receptoren, beïnvloeding heropname,

beïnvloeding afgifte neurotransmitters etc.), werkingsmechanisme en effecten van SSRI’s (fluoxetine),

TCA’s (amitriptyline), mirtazapine, bupropion, klassieke antipsychotica (haloperidol), atypische


antipsychotica (quetiapine, olanzapine), stimulantia (methylfenidaat, dexamfetamine), overige

ADHD-middelen (atomoxetine), benzodiazepines (diazepam, temazepam), symptomen,

behandelmogelijkheden en beleid van de volgende aandoeningen: depressie (unipolair), schizofrenie,

ADHD, slapeloosheid, de belangrijkste bijwerkingen van de behandelde farmaca, inclusief hun

achtergronden; farmacogenetica (m.b.t. CYP2D6).



Werktitel: Cardiovasculair systeem

Doelstellingen


- aan te geven wat de pathogenese is van hypertensie, coronaire en cerebrovasculaire

doorbloedingsstoornissen en veneuze trombose;

- van de belangrijkste farmaca bij de genoemde aandoeningen aan te geven wat de

aangrijpingspunten zijn en wat de relatie hiervan is tot werking en bijwerkingen;

- de farmacotherapeutische mogelijkheden en het beleid zijn bij hypertensie, coronaire

doorbloedingsstoornissen, CVA en veneuze trombose te beschrijven;

- de farmaco-epidemiologische en klinische onderzoeksmethoden te begrijpen en

wetenschappelijke artikelen op dit gebied op waarde te schatten.

Inhoud

Deze cursus heeft tot doel de student kennis en inzicht te laten verwerven over de behandeling van

enkele belangrijke cardiovasculaire aandoeningen met geneesmiddelen. De nadruk ligt hierbij op

arteriële hypertensie (deels herhaling van het eerstejaars cursus Therapie met geneesmiddelen),

coronaire doorbloedingsstoornissen (angina pectoris, myocardinfarct), CVA en veneuze trombose. De

oorzaken hiervan (atherosclerose, plaquevorming, plaatjesaggregatie, stolling etc.) en de

farmacotherapeutische mogelijkheden (acute behandeling, primaire en secundaire preventie) met de

achtergronden daarvan zullen worden behandeld.

In het kader van de na te streven behandeldoelen wordt ingegaan op verschillende farmaco-

epidemiologische en klinische onderzoeksmethoden, de interpretatie van farmaco-epidemiologisch

en klinisch onderzoek, cardiovasculair risicomanagement en de rol van evidence bij de

geneesmiddelkeuze.

In deze cursus wordt ook de klinische chemie gepositioneerd als hulpmiddel voor de diagnostiek en

meetmethode voor de effectiviteit van geneesmiddelen.

Kernwoorden

klinisch chemische diagnostiek van bloedvetten (HDL, LDL, cholesterol, ratio etc.), klinisch-chemische

diagnostiek van het acute coronaire syndroom (troponine), sublinguale toedieningsvormen

(nitroglycerine), tabletten met gereguleerde afgifte (isosorbide–5-nitraten), regulatie hartfrequentie

(autonoom zenuwstelsel), regulatie coronaire doorbloeding, vetstofwisseling, pathogenese van

atherosclerose, pathogenese van chronische en acute coronaire doorbloedingsstoornissen,

plaatjesaggregatie, stolling;

werkingsmechanisme en effecten van bètablokkers (metoprolol), diuretica (chloortalidon,

furosemide), calciumantagonisten (amlodipine, verapamil), RAS-remmers (enalapril, losartan),

plaatjesaggregatieremmers (acetylsalicylzuur, clopidogrel), statines (simvastatine) en vitamine K-

antagonisten (acenocoumarol);

symptomen, behandelmogelijkheden en beleid van de volgende aandoeningen: hypertensie,

coronaire doorbloedingsstoornissen, cerebrovasculair vasculair accident (CVA), veneuze trombose;

acute versus preventieve therapie, harde versus surrogaateindpunten; cardiovasculair

risicomanagement (o.a. relatie bloeddrukdaling en cholesterolverlaging met sterfte), de belangrijkste


bijwerkingen van de behandelde farmaca, inclusief hun achtergronden; meta-analyses naar

sterftereductie t.g.v. langdurige hypertensiebehandeling

onderzoeksmethoden, experimenteel (randomised controlled clinical trials), observationeel (cohort,

case-control), risicomaten met statistische onzekerheid (relatief risico, risicoverschil, odds ratio,

correlatie), confounding, stratificatie, pooling (Mantel-Haenzel techniek).



Werktitel: Auto-immuniteit

Doelstellingen


- het begrip tolerantie in de context van auto-immuunziekten te verklaren;

- de rol van immuuncellen, pro- en anti-inflammatoire cytokines en immunologische processen

in chronische inflammatie en auto-immuun reacties te analyseren;

- de pathofysiologie en farmacotherapie van reumatoïde artritis te beschrijven;

- de pathofysiologie en farmacotherapie van de ziekte van Crohn te beschrijven;

- de pathofysiologie en farmacotherapie van colitis ulcerosa te beschrijven;

- de pathofysiologie en farmacotherapie van diabetes mellitus type I te beschrijven;

- de pathofysiologie en farmacotherapie van de ziekte van Graves te beschrijven;

- aan de hand van de pathofysiologie van auto-immuunziekten nieuwe aangrijpingspunten

voor farmacotherapie aan te wijzen;

- de specifieke biofarmaceutische kenmerken van lokaalwerkende geneesmiddelen te

beschrijven.

Inhoud

In deze cursus worden de thema’s auto-immuniteit en chronische inflammatie tot op cytokine-niveau

uitgewerkt a.d.h.v. de pathofysiologie van een aantal veel voorkomende chronische inflammatoire

aandoeningen en auto-immuunziekten, namelijk de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, diabetes

mellitus type I en ziekte van Graves en de pathofysiologie en farmacotherapie van reumatoïde

artritis. Aan het eind van de cursus is de student in staat expliciet onderscheid te maken tussen

aspecifieke chronische inflammatie en specifieke auto-immuunreacties. Pijnbestrijding valt ook

expliciet binnen de farmacotherapie van deze aandoeningen. De behandeling van inflammatoire

darmziekten vraagt specifieke geneesmiddelkenmerken om het farmacon op de juiste plaats in de

darm te laten werken. Deze biofarmaceutische kenmerken worden behandeld a.d.h.v. een aantal veel

gebruikte geneesmiddelen.

Kernwoorden

tolerantie, self-antigens, chronische inflammatie, immuuncellen, cytokines, T-cel gemedieerde

hypersensitiviteit, macrofagen, antilichamen, lokaalwerkende geneesmiddelen in de darm,

uitgestelde afgifte, ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, reumatoïde artritis, corticosteroïden

(budesonide), methotrexaat, NSAID’s, mesalazine, immuunmodulerende geneesmiddelen, TNF-

alfaremmers



Werktitel: Oncologie

Doelstellingen


- de volgende aspecten van tumorcelbiologie te verklaren: regulatie en dysregulatie van de

celcyclus, groeifactoren en hun receptoren, intracellulaire signaaltransductie, tumorgenetica,

genetische instabiliteit, apoptose, angiogenese, metastase;

- de rol van het immuunsysteem bij kanker te beschrijven;

- epidemiologische gegevens m.b.t. kanker te verklaren;

- het gebruik van biomarkers bij de diagnose van longkanker en borstkanker te beschrijven;

- de werking van oncolytica te beschrijven;

- de farmacotherapeutische behandeling van borst- en longkanker te beschrijven en de

bijwerkingen te analyseren;

- de farmaceutisch-technologische problematiek rondom oncolytica te beschrijven, bijv.

aspecten van dosering, formulering, stabiliteit, zuiverheid, etc. van biologicals;

- nieuwe ontwikkelingen m.b.t. oncolytica te evalueren, bijv. nieuwe targets, drug targeting;

- ethische, economische en andere maatschappijrelevante aspecten van personalised medicine

bij oncologie te bediscussiëren.

Inhoud

In deze cursus komen alle van de in jaar 1 gelanceerde aspecten van geneesmiddelen terug: chemie

van geneesmiddelen (chemische eigenschappen van oncolytica, zowel kleine als grote moleculen),

toedienen van geneesmiddelen (biotechnologie, speciale eisen aan formulering en toediening van

oncolytica), werking van geneesmiddelen (aangrijpingspunten van oncolytica), kinetiek van

geneesmiddelen (afwijkende farmacokinetiek van biologicals, drug targeting), therapie met

geneesmiddelen (werking en bijwerkingen van oncolytica) en onderzoek naar geneesmiddelen

(nieuwe ontwikkelingen). Verder wordt er aandacht besteed aan het aspect van de kosten van

nieuwe geneesmiddelen.

Kernwoorden

bioassays, analyse/detectie van biomarkers, stabiliteit biologicals, biotechnologie, orale oncolytica

(bioavailability), liposomen, regulatie celcyclus, apoptose, groeifactoren, ongeremde celdeling,

wisselwerking tussen tumor en immuunsysteem, immuunmodulerende farmaca, biologicals;

bijwerkingen door immuunssyteem-gemedieerde reacties op biologicals & celtherapie;

longkanker, borstkanker, fundamenteel onderzoek (bijv. wisselwerking immuunsysteem en tumor);

innovatie, Qaly’s, kwaliteit van leven, rechtvaardigheid en solidariteit



Werktitel: Future medicines

Doelstellingen


- de laatste ontwikkelingen (technieken en producten) op het gebied van farmaceutisch

onderzoek te analyseren;

- de verschillende fasen waarin nieuwe producten/technieken ontwikkeld worden (drug

pipeline) te begrijpen;

- de voor- en nadelen van de nieuwste ontwikkelingen te verklaren zowel op inhoudelijk als op

maatschappelijk/ethisch vlak (plaatsbepaling van nieuwe behandelingen/producten, kosten-

effectiviteitsrelaties

- een subsidieaanvraag voor een nieuw onderzoek op te stellen en te verdedigen.

Doelstelling

In deze cursus kunnen de studenten een kijkje nemen in de (nabije) toekomst. Studenten maken

kennis maken met geavanceerde geneesmiddelen/toedieningsvormen die nog in ontwikkeling zijn,

maar wel een grote rol gaan spelen in de toekomst. Studenten maken kennis met de grenzen van de

huidige mogelijkheden op therapeutisch gebied en krijgen een idee van de mogelijkheden van de

toekomst. Ook middelen/toedieningsvormen die recentelijk op de markt zijn gekomen maar nog niet

breed (kunnen) worden ingezet, komen aan bod. De cursus vormt een sterke brug naar het

onderzoek dat plaats vindt binnen het departement Farmaceutische Wetenschappen en de

onderzoeksschool (UIPS), maar ook naar het onderzoek dat plaats vindt buiten het departement.

Studenten maken kennis met state-of-the-art technieken en nieuwe mogelijkheden en worden ook

gewezen op hindernissen die nog overwonnen moeten worden en mogelijk nadelige gevolgen van

nieuwe technieken/therapieën.

Hiernaast zullen de studenten ervaren wat het is om zelf een experiment uit te denken en leren zij na

te denken over belangrijke randvoorwaarden van een valide en repliceerbaar experiment.

De cursus zal dynamisch zijn d.w.z. eenvoudig aangepast kunnen worden aan nieuwe ontwikkelingen

in het veld, aangezien de toekomst van vandaag binnen afzienbare tijd de praktijk van alledag kan

zijn. Nieuwe ontwikkelingen moeten snel in te voegen zijn in de cursus. Samenwerking met

onderzoeksgroepen, UIPS en onderzoeksleiders is van groot belang.

Naast de hernieuwde kennismaking met het bestaande onderzoek, onderzoeksmethodologieën en

onderzoekstechnieken is het van belang dat de student ook zelf onderzoeksvaardigheden op doet.

Studenten wordt gevraagd om zelf een vraagstelling te bedenken en voor deze vraagstelling een

onderzoeksvoorstel en een subsidieaanvraag op te zetten en te verdedigen. Door deze benadering

komen alle facetten van onderzoek aan bod en nemen studenten ook zelf actief deel aan het

wetenschappelijk onderzoek.

Kernwoorden

Advanced Therapy Medical Products (ATMP's), geneesmiddelen voor humaan gebruik gebaseerd op

genen (gene-therapy), cellen (somatic-cell therapy), tissue engineering (regeneratieve geneeskunde),

combinatie van geneesmiddel en device (combined advanced therapy), nanotechnologie

(nanomedicine), drug targeting, multitargeting, proteomics en metabolomics,


onderzoeksmethodologie, onderzoeksmethoden, drug pipeline, in vitro farmacologie (binding,

effectiviteit in cellijn), in vivo farmacologie (effectiviteit in diermodel), DECT, MECT, fase 1, 2 en 3,

toxicologie


Bijlage 3 Personele invulling projectorganisatie curriculumvernieuwing

Samenstelling projectteam

Dr. G.M.H. (Ferdi) Engels, voorzitter

Prof. Dr. J.A.M. (Jan) Raaijmakers, coördinator implementatie Strategisch Plan

Dr. H. (Dicky) van Heuven-Nolsen

Dr. A.K. (Aukje) Mantel-Teeuwisse

Dr. B.M. (Marianne) Verdel

Dr. J.P. (Jet) van der Zijden

Samenstelling CURC BA

Dr. E.Y. (Liesbeth) Bijlsma

Drs. G. (Geurt) van den Brink

I. (Ilona) Can, BSc, student-lid

Dr. G.M.H. (Ferdi) Engels, voorzitter

Dr. R.A. (Renske) van Gestel

Dr. A.H. (Anneke) van Houwelingen

Drs. J.B.M. (Anne-Marie) Rutgers

Dr. H. (Dicky) van Heuven-Nolsen, procesmanager

Dr. B.M. (Marianne) Verdel, afstemming inhoud bachelor-master Farmacie

Dr. J.P. (Jet) van der Zijden, onderwijskundige expertise

Blauwdruk curriculum bachelor Farmacie...Blauwdruk bachelor Farmacie, oktober 2015 | 5 1. De...

Documents

Transcript of Blauwdruk curriculum bachelor Farmacie...Blauwdruk bachelor Farmacie, oktober 2015 | 5 1. De...