· Bijlage 4 Vragenlijst veldonderzoek fysieke belasting tablets School: De kleine Prins Datum:...

Scriptie

Fysieke belasting bij Personal ICT Wat zijn de risico’s van fysieke belasting bij het gebruik van personal

ICT middelen, waaronder tablet-pc’s, in het primair onderwijs?

Auteur: M. Kemper Versie: 1.2

Datum: 26-juni-2013

Doc.nr: 13.R.05.01b

KADER MVK opleiding Doc.nr.13.R.0501b

Scriptie fysieke belasting personal ICT middelen in het primair onderwijs 26-juni-2013

Copyright © 2013, StenVi Advies, Heelsum

Versiebeheer

Versie Datum Auteur Opmerkingen

0.9 9-mei-2013 M. Kemper 1e versie

1.0 20-mei-2013 M. Kemper Correcties SKOVV verwerkt, layout aan-

gepast aan de examenkwalificaties en

enkele paragrafen uitgebreid met extra

informatie. Scriptievoorstel toegevoegd

als extra bijlage.

1.1 27-mei-2013 M. Kemper Correcties en opmerkingen Kader ver-

werkt. Definitieve versie.

1.2 26-juni-2013 M. Kemper Opmerkingen examencommissie ver-

werkt. Gereed voor publicatie.

Contactgegevens

Naam Marco Kemper

Mobiel 06-46101882

Email adres [email protected]

Naam Stichting Katholiek Onderwijs Veluwe-Vallei (SKOVV)

Contactpersoon en

begeleider

Dhr. B. Cornel

Email adres [email protected]

Website www.skovv.nl

Verklaring van openbaarheid

Op dit rapport is het auteursrecht van toepassing. Openbaar maken is toegestaan.

Vrijwaring

Dit rapport is geschreven door de auteur op persoonlijke titel ter afronding van de studie Middelbaar

Veiligheidskundige en hoeft niet automatisch de meningen, visies en ideeën te zijn van in de

rapportage genoemde personen en organisaties. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van

openbaar verkrijgbare informatie dan wel persoonlijk ontvangen informatie van medewerkers,

deelnemers aan de discussies, mede studiegenoten en vakleerkrachten. Hierbij is de uiterste

zorgvuldigheid in acht genomen.

Mocht er echter twijfel bestaan over de rechtmatigheid van gebruikte bronnen, dan wordt u verzocht contact op te nemen met de auteur via [email protected]



Copyright © 2013, StenVi Advies, Heelsum

Inhoud

1. INLEIDING EN DOELSTELLING ONDERZOEK ................................................................. 6

1.1 AANLEIDING ONDERZOEK ....................................................................................................... 6

1.2 BESCHRIJVING ORGANISATIE ................................................................................................... 7 1.3 PROBLEEMSTELLING ............................................................................................................. 8

1.4 AFBAKENING VAN HET ONDERWERP ........................................................................................ 8

1.5 DOELSTELLING SCRIPTIE EN BEOOGD RESULTAAT ........................................................................ 9

1.6 OPZET ONDERZOEK ............................................................................................................... 9

2. DOCUMENTATIE ONDERZOEK .................................................................................. 10

2.1 WET- & REGELGEVING ........................................................................................................ 10

2.1.1 Europese wetgeving ............................................................................................... 10

2.1.2 Arbeidsomstandighedenwet en -besluit ................................................................. 10

2.1.3 Arbeidsomstandighedenregeling ........................................................................... 11

2.1.4 Wet op het primair onderwijs ................................................................................ 12 2.1.5 Arbo catalogus primair onderwijs .......................................................................... 14

2.1.6 Samenvatting en conclusies kader wetgeving ....................................................... 14

2.2 MAATSCHAPPELIJKE KOSTEN GEBRUIK PERSONAL ICT MIDDELEN ................................................ 15

2.3 BESTAANDE KENNIS, OPLOSSINGEN EN TOEPASSINGEN .............................................................. 15

2.4 FINANCIËLE BEKOSTIGINGSSTRUCTUUR ONDERWIJS .................................................................. 16

3. BESCHRIJVING UITVOERING VELDONDERZOEK ......................................................... 17

3.1 RESULTATEN VELDONDERZOEK ............................................................................................. 17

3.1.1 De ICT middelen ...................................................................................................... 17

3.1.2 Toepassing ICT middelen in het schoolprogramma ............................................... 18 3.1.3 Wijze van gebruik van de ICT middelen en beschrijving omgeving ........................ 18

3.1.4 Gemiddelde tijdsbesteding gebruik ICT middelen .................................................. 21

3.2 RESULTATEN ANDERE EXTERNE INFORMATIEBRONNEN .............................................................. 21

3.2.1 Praktijkervaringen ergotherapie de onderwijsspecialisten .................................... 21

3.2.2 Praktijkervaringen gebruikers LinkedIn groep kennisnet en MVK ......................... 22

3.2.3 Praktijkervaringen exposanten IPON 2013 ............................................................ 22

4. RISICOBEOORDELING ............................................................................................... 23

4.1 VERGELIJKING WETGEVING VERSUS PRAKTIJK........................................................................... 23

4.2 BEOORDELING RISICO’S FYSIEKE BELASTING ............................................................................. 23

4.3 ARBEID HYGIËNISCHE STRATEGIE ........................................................................................... 24

5. CONCLUSIES ............................................................................................................ 27

6. AANBEVELINGEN ..................................................................................................... 28

7. BRONBESCHRIJVING ................................................................................................ 30

8. BIJLAGEN ................................................................................................................. 31

BIJLAGE 1 ONDERZOEKEN FYSIEKE BELASTING TABLET-PC’S ............................................................... 32

BIJLAGE 2 RISICOMATRIX FYSIEKE BELASTING ICT MIDDELEN ONDERZOEK ........................................... 36

BIJLAGE 3 KIM TOOL TILLEN EN DRAGEN ....................................................................................... 40

BIJLAGE 4 RAPPORTAGES VELDONDERZOEK .................................................................................... 44

BIJLAGE 5 VERSLAGLEGGING DISCUSSIES LINKEDIN .......................................................................... 51

BIJLAGE 6 SCRIPTIEVOORSTEL ...................................................................................................... 54



Copyright © 2013, StenVi Advies, Heelsum 4

Voorwoord

Voor u ligt de rapportage van mijn veiligheidskundig onderzoek ter afronding van de MVK opleiding

van Kader B.V. MVK 2.0 Arnhem 2012. Deze rapportage beschrijft de resultaten van het

veiligheidskundig onderzoek naar het gebruik van personal ICT middelen, waaronder tablet-pc’s, in het primair onderwijs, waaraan in de afgelopen maanden door velen is bijgedragen .

In de eerste plaats wil ik mijn dank uitspreken richting de Stichting Katholiek Onderwijs Veluwe Vallei

(SKOVV) die mij de gelegenheid heeft gegeven dit onderzoek uit te voeren. Graag wil ik Berend

Cornel bedanken als begeleider namens de SKOVV van dit onderzoek en directeur St.

Alexanderschool. Ook Floor Kamps, Christel Hensema en Ruben Jonkman (De Kleine Prins), Martijn

Tollenaal, Marjon Nieuwhof (st. Alexanderschool) en Sander van Limbeek en Annemarie van den

Berg (Vita Vera) wil ik graag bedanken voor hun tijd en openhartige antwoorden tijdens de

interviews.

Naast de SKOVV wil ik graag in willekeurige volgorde de volgende personen en organisaties bedanken

voor hun bijdrage bij dit onderzoek:

- De onderwijs Specialisten ( Elle Peters, Dennis Arnold) wil ik bedanken voor ons gesprek en de

bijdrage in dit onderzoek,

- Femke Hellewegen (bestuurslid LVO) voor ondersteuning bij het inzichtelijk maken van de maat-

schappelijke kosten,

- Jan Smeding (Kader) voor de begeleiding vanuit de opleiding, Iels den Dekker (Arbeidshygiënist

(RAH) Werk optimaal en docent Kader) en de andere docenten voor het delen van hun kennis

over fysieke belasting in het bijzonder en de kennis van Arbo veiligheid in het algemeen;

- Mijn medestudenten voor het meekijken, discussiëren en attenderen van op interessante infor-

matie voor mijn onderzoek,

- De heer John Heeswijk (Kennisnet) voor het uitwisselen van de huidige informatie;

- De heer Leo Bergenhenegouwen (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) voor het mij

wegwijs maken in de verschillende structuren en organisaties binnen het onderwijs in Nederland;

- De verschillende deelnemers IPON 2013 en deelnemers aan de discussie op LinkedIn voor hun

feedback,

- En tot slot mijn gezin voor de feedback en positieve ondersteuning tijdens mijn studie.

Hartelijk dank iedereen voor jullie betrokkenheid. Met dit onderzoek tracht ik mijn bijdrage te

leveren aan een leuke, gezonde en veilige leeromgeving voor onze kinderen.

Mei 2013,

Marco Kemper

StenVi Advies




Samenvatting rapport

In de periode januari tot mei 2013 is namens de Stichting Katholiek Onderwijs Veluwe Vallei (SKOVV)

een onderzoek gedaan naar de fysieke belasting bij het gebruik van ICT middelen binnen het primair

onderwijs. Aanleiding voor het onderzoek was de ontwikkeling van het ICT beleid binnen de SKOVV, de zichtbare toename van het gebruik van tablet-pc’s in de maatschappij, de eigen ervaringen van de

schrijver in de praktijk als adviseur en de mogelijke verbouwingsplannen van scholen.

Ter voorbereiding van het veldonderzoek is een documentatie onderzoek uitgevoerd. Uit dit

onderzoek bleek dat scholen voor haar medewerkers moeten voldoen aan de Arbowet en richting

leerlingen een zorgplicht hebben voor een veilige werkomgeving. De verplichtingen kunnen worden

gerealiseerd door de schoolorganisatie in te richten volgens de richtlijnen van de Arbo catalogus PO.

Het gebruik van personal ICT middelen is echter nog niet in de Arbo catalogus PO opgenomen.

In wetenschappelijke studies is vastgesteld dat er risico’s zijn bij het gebruik van personal ICT middelen. Problemen met fysieke belasting bij personal ICT middelen worden hoofdzakelijk

veroorzaakt door verkeerde houding en/of in combinatie met stress en overprikkeling.

Maatregelen rondom gebruik van personal ICT middelen zijn noodzakelijk wanneer de ICT middelen

meer dan 2 uur per dag worden gebruikt en/of langer dan 30 minuten achtereen, vooral bij het

gebruik van tablet-pc’s. Het mobiele karakter van tablet-pc’s biedt ook voordelen. Dynamische

belasting blijft de beste manier om eenzijdige overbelasting te vermijden.

In het veldonderzoek bleek dat er nog geen directe maatregelen noodzakelijk zijn voor het gebruik

van de personal ICT middelen, omdat de ICT middelen binnen het huidige lesprogramma op de onderzochte scholen nog beperkt worden gebruikt. Wel is gebleken dat een aantal locaties nog niet

beschikte over de RI&E inclusief een plan van aanpak, medewerkers meer kennis over de Arbo

catalogus wensten en uitwisseling van kennis en ervaringen over het gebruik van de personal ICT

middelen, de instructie en toezicht op werkhouding richting leerlingen verbeterd kon worden en een

aantal werkplekken van leerkrachten niet voldeed aan de eisen voor beeldschermwerk en de Arbo

catalogus PO.

Geadviseerd wordt daarom om een overkoepelend ICT beleid te ontwikkelen voor de SKOVV waarbij,

in combinatie met de RI&E, het ICT beleid richting geeft aan de onafhankelijke scholen om de

personal ICT middelen op te nemen in het lesprogramma met vaststelling van de minimale randvoorwaarden voor het gebruik en hulpmiddelen. De minimale randvoorwaarden voor het

gebruik van de tablet-pc, laptop en PC zijn beschreven in dit rapport en de bijlagen.

Omdat het veldonderzoek meerdere verbeterpunten heeft aangetoond op de locaties, wordt ook

geadviseerd het veldonderzoek uit te breiden naar alle locaties, om het onderzoek voor de gehele

SKOVV te valideren en de genoemde verbeterpunten uit te voeren.

De resultaten van het onderzoek bieden ook aandachtspunten voor verbetering voor ketenpartners

van de SKOVV, namelijk Kennisnet, de stichting Vervangingsfonds, de PABO opleidingscentra en de

Bedrijfsgezondheidszorg voor het Onderwijs. Geadviseerd wordt nader onderzoek te doen naar het ziekteverzuim in het primair onderwijs in relatie tot fysieke belasting en vervolgens dit

veldonderzoek via de netwerken te delen en te valideren met andere scholengemeenschappen,

partners en kenniscentra en te gebruiken in het initiatiefprogramma Onderwijs Voor een Nieuwe

Tijd. Het PABO onderwijs wordt geadviseerd na te gaan in welke mate de veiligheidskundige

aspecten van het beroep docent al worden ingevuld in het curriculum en de behoefte voor

aanvullende scholing over dit onderwerp te inventariseren. De partners achter de branche RI&E

Arbomeester wordt geadviseerd de resultaten van het onderzoek te verwerken in de branche RI&E.




1. Inleiding en doelstelling onderzoek

Aanleiding onderzoek 1.1

Als adviseur zie ik in mijn werkveld steeds meer gebruik van personal ICT middelen, zoals

bijvoorbeeld tablet-pc’s. Informatie op internet en leveranciers laat zien dat de tablet-pc bezig is met

een enorme opmars. Onderstaande citaten 1 laten de opmars zien:

“Vijf jaar geleden stond Steve Jobs op het podium met de eerste iPhone. Drie jaar later kwam de

iPad. Nooit eerder wist een nieuwe technologie zo snel haar weg te vinden naar de massa: in januari

van dit jaar gebruikte 38% van de Nederlanders al een smartphone in plaats van een ouderwets

mobieltje. De tv deed er 28 jaar over om op dezelfde schaal door te dringen, terwijl de pc die hier 22

jaar voor nodig had.”

“Voorovergebogen achter een veredelde typemachine. Smartphones en tablet-pc’s kunnen ons

bevrijden van bureau en beeldschermogen. Natuurlijk, de techgoeroes aarzelen nooit om ergens het

label 'revolutionair' op te plakken. Of nog liever disruptive: een vinding die de boel op zijn kop zet,

zodat ondernemers moeten bedenken hoe ze nu weer hun geld gaan verdienen. Maar met de nieuwe generatie mobiele apparaten is wel iets meer aan de hand. Er ontstaat echte mobiliteit. Een

nieuwe relatie tussen bedrijven en klanten, werkgevers en werknemers. Een ongekende hoeveelheid

digitale gebruikersgegevens die steeds beter geanalyseerd kunnen worden. Nieuwe verdienmodellen

voor nieuwe diensten.”

Om hierop aan te sluiten is onderwijs is bezig met een transformatie.2

Om kinderen ook voor te bereiden en aansluiting te laten vinden bij de toekomstige behoeften wordt

in het lesmateriaal op school steeds meer gebruik gemaakt van interactieve leermiddelen. De tablet-

pc heeft inmiddels op een aantal scholen in Nederland zijn intrede gedaan. Al in 1998 nam het SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling) in de kerndoelen het omgaan met ICT mee.3

Ook uitgeverijen, zoals Thieme Meulenhof, zijn pilots gestart met het gebruik van tablet-pc’s in het

onderwijsprogramma.4 Kennisnet is al sinds april 2010 bezig met het gebruik van meer ICT in het

onderwijs5. Met ondersteuning van Kennisnet is via de stichting ‘Onderwijs voor een nieuwe tijd’ een

experiment gestart waarbij onderwijs vanaf volgend leerjaar op enkele scholen volledig met tablet-

pc’s zal worden ingericht.6 Het gebruik van personal ICT middelen is daarom niet meer weg te

denken uit het toekomstige onderwijs.

Wanneer echter het gebruik van tablet-pc’s in de praktijk wordt beoordeeld in relatie tot de fysieke belasting en inrichting van de werkomgeving, blijkt er vaak erg weinig geregeld te zijn. Scholen

vormen hierbij een risicogroep omdat door de steeds verdergaande bezuinigingen en beperkte

aandacht voor de fysieke leeromgeving bij de lokale en landelijke politiek er nauwelijks budget is

voor een goede inrichting.

1 www.tabletrevolutie.nl

2 http://www.werkenaanonderwijs.nl/persoonlijke-ervaringen/show-news/2013-01-08/het-onderwijs-van-

morgen-volgens-luc-stevens/ 3 www.slo.nl/primair/kerndoelen/

4 nieuwsbank.nl, spits, internet

5 http://www.kennisnet.nl/expertise/laptops-tablets

6 www.o4nt.nl




Om toekomstige uitval van gebruikers c.q. kinderen te voorkomen is het juiste gebruik in combinatie

met een goede leer/werkomgeving vereist. In de Arbowet worden kinderen en jongeren zelfs als een

verhoogde risicogroep beschouwd, in verband met de kwetsbaarheid en de risico’s op RSI / KANS

(klachten aan armen, nek en schouder) en vergroeiing, waardoor lichamelijke schade ontstaat.

Als ouder ben ik ook betrokken bij de school van mijn kinderen en lid van de medezeggenschapsraad

van de Vita Vera. Ik zie dat het onderwijs op het gebied van personal ICT middelen, vooral rond de

tablet-pc, in de belangstelling staat en (ver)bouwplannen van enkele scholen worden voorbereid

binnen de SKOVV Met dit onderzoek tracht ik mijn bijdrage te leveren aan een veilige leeromgeving voor onze kinderen.

Beschrijving organisatie 1.2

De probleemeigenaar van het onderzoek is de Stichting Katholiek Onderwijs Veluwe-Vallei (SKOVV).

De SKOVV is begin jaren 90 via besturenfusies ontstaan uit in totaal 8 zelfstandige stichtingen, vanuit

de noodzaak om via een grotere onderwijsorganisatie de instandhouding van het katholiek onderwijs

in de regio te kunnen waarborgen en om kwalitatief goed onderwijs te kunnen blijven bieden.

De SKOVV beheert 14 basisscholen met 17 locaties in het Zuidwestelijke deel van de Veluwe. Rond

de 300 medewerkers verzorgen onderwijs voor ruim 3200 basisschoolleerlingen. Daarnaast is een

groot aantal ouders actief betrokken bij het onderwijs en de organisatie in het bestuur, de GMR, de

MR'en en de ouderraden van de verschillende scholen.

SKOVV verwoordt haar doelstelling als volgt:

“SKOVV wil een onderwijsorganisatie zijn waar sprake is van krachtige leer- en werkomgevingen, met

een veilig en inspirerend klimaat, een organisatie waar medewerkers initiatieven mogen tonen, de

kans krijgen verantwoordelijkheid te dragen en worden uitgedaagd om verder te leren. Leren is

gericht op versterking van het pedagogisch en didactisch handelen van de leerkracht en daarmee de

kwaliteit van de school.”

De ontwikkeling van beleid zowel op schools als bovenschools niveau is in sterke mate gericht op

bevordering op deze cultuur. Er wordt toegewerkt naar een moderne werken leeromgeving, met ICT als belangrijk leermiddel en een medium voor een open communicatie met de omgeving.

Begin 2011 heeft de SKOVV een nieuw strategisch beleidsplan voor 2011 t/m 2015 vastgesteld.

Vanuit vier kernthema's zijn speerpunten geformuleerd, die hieronder zijn samengevat:

A. Onderwijs en kwaliteit

- Het kind met zijn mogelijkheden en beperkingen staat centraal.

- Meer aandacht voor resultaatgerichte verbetering van het onderwijs en doelmatige inzet van middelen.

- ICT optimaal benutten om efficiënter, effectiever en aantrekkelijker onderwijs te bieden en

organisatieprocessen te ondersteunen.

B. Personeel en werkgeverschap

- De medewerkers doen er toe; zij vormen het belangrijkste kapitaal van de organisatie.

C. Financiën en huisvesting

- Benutten van kansen van de financiële vrijheid onder lumpsum door efficiënter inzet van

middelen.

- Creëren van goede, veilige leer- en werkomstandigheden voor zowel leerlingen als medewerkers,

passend bij de veranderde vragen van de samenleving.




D. Profiel en Imago

- Integrale dienstverlening en benutten van diversiteit omdat de samenleving veranderde eisen

stelt aan het onderwijs.

- De toestroom van voldoende leerlingen waarborgen.7

In het kader van haar doelstellingen en wettelijke verplichtingen moet zij voor haar medewerkers in

ieder geval voldoen aan de Arbowetgeving. In Rhenen staat een nieuwbouw van een school gepland en een verwachte toekomstige nieuwbouw of verbouwing van de Vita Vera in Renkum.

Het onderzoek is vanuit de SKOVV begeleid door de heer Cornel, directeur van de St.

Alexanderschool Bennekom en tevens ICT aanspreekpunt voor de gehele SKOVV. Hiermee is tevens

het commitment van de SKOVV tot uitdrukking gebracht, om waar mogelijk de resultaten van dit

onderzoek te implementeren binnen de SKOVV.

Probleemstelling 1.3

Als probleemstelling voor dit onderzoek is volgende onderzoeksvraag bepaald:

Wat zijn de risico’s van fysieke belasting bij het gebruik van personal ICT

middelen, waaronder tablet-pc’s, in het primair onderwijs? Deelvragen noodzakelijk in het onderzoek zijn:

- Welke personal ICT middelen worden in het primair onderwijs door kinderen gebruikt?

- Waarvoor worden de personal ICT middelen in het onderwijs gebruikt?

- Welke fysieke belasting ontstaat door het gebruik van personal ICT middelen door kinderen?

- Verschilt deze belasting per ICT middel? (bijv. door grootte van beeldscherm, toetsen, etc.)

- Hoeveel tijd wordt de tablet-pc dagelijks gebruikt of zal deze gebruikt gaan worden?

- Wanneer is een specifieke werkopstelling noodzakelijk?

- Wat is de juiste werkopstelling voor het gebruik van personal ICT middelen door kinderen, waaron-

der de tablet-pc, in het primair onderwijs?

- Welke maatregelen en oplossingen zijn al beschikbaar via de ketenpartners van de scholen?

Afbakening van het onderwerp 1.4

In het onderzoek zal de focus worden gericht op het primair onderwijs. De fysieke belasting van kinderen en leerkrachten in het primair onderwijs door gebruik van de personal ICT middelen wordt

onderzocht, waarbij wordt gekeken naar de toepassing van de ICT middelen en de bijbehorende

werkplekinrichting. Naast fysieke belasting kan ook radiologische straling als gevolg van draadloos

internet een risico zijn van personal ICT middelen. Dit is geen onderdeel van het onderzoek.

In verband met de capaciteit van het onderzoek worden niet alle scholen van de SKOVV betrokken in

het onderzoek. De st. Alexanderschool, de Vita Vera en de Kleine prins zijn in het onderzoek

betrokken omdat de st. Alexanderschool in Bennekom binnen de SKOVV het verst is in haar ICT

beleid en het gebruik van ICT in het onderwijs. De Vita Vera neemt deel vanwege de toekomstige

verbouwingsplannen en reflectie ten opzichte van de andere scholen. De basisschool de kleine Prins

in Kernhem, Ede neemt deel omdat deze school een nieuwe school is binnen de SKOVV, waar momenteel al met tablet-pc’s wordt geëxperimenteerd.

7 http://www.skovv.nl/algemeen




Doelstelling scriptie en beoogd resultaat 1.5

Doelstelling van het onderzoek is inzicht te geven in de wettelijke eisen van het gebruik van personal

ICT middelen, waaronder tablet-pc’s, in het onderwijs, knelpunten te signaleren bij het gebruik door

de kinderen in de leerprogramma’s en voorstellen en aanbevelingen te doen voor het juist gebruik

van personal ICT middelen in het onderwijs. De resultaten zullen gebruikt worden voor de

actualisatie van de Arbo RI&E ’s en de bouwplannen van de scholen binnen de SKOVV. De resultaten

kunnen ook worden gebruikt om andere scholen via Kennisnet en betrokkenen bij dit onderzoek te

voorzien van informatie en te adviseren.

Opzet onderzoek 1.6

Het onderzoek is uitgevoerd middels documentatie onderzoek, telefonische en persoonlijke

interviews en waarnemingen, door de scholen te bezoeken.

Ter voorbereiding van het veldwerk is eerst een documentatie onderzoek uitgevoerd. Op basis van de resultaten uit het documentatie onderzoek is een vragenlijst opgesteld. In het veldwerk zijn

waarnemingen uitgevoerd bij het gebruik van personal ICT middelen door kinderen en leerkrachten

en zijn interviews gehouden met leerkrachten van de drie betrokken scholen. Parallel aan dit

veldwerk is informatie ingewonnen van de betrokken ketenpartners voor meubilair en ICT. Ook is

door inzet van de MVK groep en de groep Kennisnet op LinkedIn en het gebruik van Twitter getracht

meer ervaringsgegevens te verkrijgen.

De resultaten van het documentatie onderzoek en het veldwerk zijn beschreven in deze scriptie

rapportage.




2. Documentatie onderzoek

Ter voorbereiding van het veldonderzoek is een documentatie onderzoek uitgevoerd om vast te

stellen:

- welke wet- & regelgeving van toepassing is;

- indien al onderzocht inzicht te krijgen over de maatschappelijke kosten van het gebruik van per-

sonal ICT middelen door kinderen;

- inzicht te krijgen over al bestaande oplossingen en toepassingen vanuit ketenpartners;

- inzicht te krijgen over de financiële bekostigingsstructuur in het onderwijs voor budgettering,

voor onderbouwing van voorgestelde oplossingen.

Wet- & regelgeving 2.1

2.1.1 Europese wetgeving

In 1989 is vanuit de Raad van de Europese Gemeenschappen de richtlijn 89/391/EEG opgesteld en

vrijgegeven, om in de gehele Europese Unie maatregelen ter bevordering van de verbetering en de

gezondheid van werknemers op het werk te realiseren, minimumvoorschriften vast te stellen en te

komen tot harmonisatie van Arbo wetgeving in de EU. In Artikel 2 Werkingssfeer is de richtlijn tevens

van toepassing verklaard op openbare sectoren waaronder educatieve en culturele instellingen.

2.1.2 Arbeidsomstandighedenwet en -besluit

In Nederland is de richtlijn 89/391/EEG geharmoniseerd in de arbeidsomstandighedenwet, het Arbeidsomstandighedenbesluit, de arbeidsomstandighedenregeling en de verschillende Arbo

catalogi. In de arbeidsomstandighedenwet is de wet en daarop berustende bepalingen mede van

toepassing verklaard op verrichtingen van leerlingen en studenten in onderwijsinrichtingen of

gedeelten daarvan, open ruimten daaronder begrepen, die vergelijkbaar zijn met arbeid in de

beroepspraktijk. Het gebruik van computers, laptops en personal ICT middelen in de beroepspraktijk

is in veel gevallen gelijkwaardig aan het gebruik van deze middelen door scholieren in het onderwijs

wanneer Personal ICT middelen de belangrijkste leermiddelen worden in de nabije toekomst.

Uitgangspunt van de wetgeving is dat organisaties waar zij verantwoording hebben over werk-

nemers, leerlingen en stagiaires, zij zorg moeten dragen voor een veilige omgeving. ‘De organisatie voert daartoe een beleid, dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden, waarbij hij,

gelet op de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening het volgende in acht neemt’8:

• Organiseer de activiteiten zodanig dat de veiligheid en gezondheid wordt gewaarborgd;

• Voorkom of beperk gevaren en risico’s voor ongevallen en gezondheid zoveel als mogelijk bij de

bron;

• Pas de inrichting van werkplekken, de werkmethoden en de bij de activiteiten te gebruiken mid-

delen zoveel als redelijkerwijs mogelijk op de persoonlijke eigenschappen aan;

• Instrueer betrokkenen op juiste naleving en toepassing van middelen, houd regelmatig toezicht

en evalueer de ervaringen in relatie tot het beleid.

Een organisatie moet op basis van een inventarisatie en evaluatie (RI&E) zijn arbeidsomstandig-

hedenbeleid inrichten. In verband met de kwetsbaarheid van de doelgroep heeft de wetgever ook

bepaald dat een organisatie, wanneer van toepassing, een aanvullende risico inventarisatie moet

8 Arbeidsomstandighedenwet, artikel 3.1




opstellen9 voor jeugdigen onder de 18 jaar (beschouwd als een bijzondere categorie) en voor

beeldschermwerk bij meer dan 2 uur per dag. Om het beleid met belanghebbenden te evalueren is in

de wet Educatie en beroepsonderwijs vastgelegd dat de deelnemersraad (zijnde de

medezeggenschapsraad in scholen) de bijzondere bevoegdheden (instemming, advies en hoor plicht)

heeft ten aanzien van de regels op het gebied van veiligheid, gezondheid en welzijn, voor zover deze

de deelnemers betreffen.10

In de arbeidsomstandighedenwet is door de wetgever ook de mogelijkheid geboden krachtens

algemene maatregel van bestuur een uitzondering te maken voor leerlingen en studenten in onderwijsinrichtingen.11

Op het gebied van beeldschermwerk is in het Arbeidsomstandighedenbesluit12 vastgelegd dat

wanneer arbeid aan een beeldscherm regulier meer dan 2 uur per etmaal plaatsvindt, de activiteiten

zodanig worden georganiseerd dat dit beeldschermwerk ten hoogste 2 uur achtereen wordt

uitgevoerd. Voor de variabele tijd heeft de wetgever dus wettelijke randvoorwaarden gesteld.

Wanneer rekening wordt gehouden met de privé omstandigheden van kinderen mag worden

verwacht dat de kinderen meer dan 2 uur per etmaal gebruik maken van personal ICT middelen,

waardoor deze regelgeving van toepassing is voor het onderzoek.

2.1.3 Arbeidsomstandighedenregeling

In Nederland zijn de Arboregels naast de arbeidsomstandighedenwet en het arbeidsomstandig-

hedenbesluit ook nader beschreven in de arbeidsomstandighedenregeling en de verschillende Arbo

catalogi.

In de arbeidsomstandighedenregeling is wetgeving over beeldscherm arbeid vastgelegd.13

Apparatuur, meubilair, omgeving en software moeten voldoen aan de volgende voorschriften:

Beeldscherm

Het beeldscherm moet vrij plaatsbaar, gemakkelijk verstelbaar, kantelbaar en vrij zijn van hinderlijke

glans en spiegelingen voor de gebruiker. Het beeld op het beeldscherm moet stabiel, voldoende scherp, duidelijk van vorm, voldoende groot zijn, met voldoende afstand tussen de tekens en de

regels, waarbij de luminantie en het contrast tussen de tekens en de achtergrond gemakkelijk door

de gebruiker is bij te stellen;

Toetsenbord

Het toetsenbord heeft een mat oppervlak, kan hellend worden geplaatst en vormt geen geheel met

het beeldscherm. Rondom het toetsenbord is voldoende ruimte aanwezig voor handen en armen van

de gebruiker;

Meubilair De werktafel of het werkvlak maakt een comfortabele houding van de gebruiker mogelijk en heeft

een reflectiearm oppervlak, is voldoende groot en maakt een flexibele opstelling van beeldscherm,

toetsenbord, documenten en accessoires mogelijk. De werkstoel is stabiel, heeft een in hoogte

verstelbare zitting en een rugleuning, waarvan de hoogte en hellingshoek verstelbaar zijn en geeft de

gebruiker bewegingsvrijheid en een comfortabele werkhouding en waar nodig of gewenst inclusief

een voetensteun.

9 Arbeidsomstandighedenwet, artikel 5 en Arbeidsomstandighedenbesluit artikel 5.7 t/m 5.12

10 Wet educatie en beroepsonderwijs, artikel 8a.2.2.3

11 Arbeidsomstandighedenwet, artikel 16.4c

12 Arbeidsomstandighedenbesluit artikel 5.10 Dagdeling van de arbeid

13 Arbeidsomstandighedenregeling Hoofdstuk 5, artikel 5




De werkomgeving

De verlichting van de werkruimte of de beeldschermwerkplek zorgt voor voldoende licht en een

passend contrast tussen beeldscherm en omgeving, rekening houdend met de aard van het werk en

de visuele behoeften van de gebruiker. Mogelijke verblinding en hinderlijke reflecties op het

beeldscherm of op apparaten door kunstmatige lichtbronnen of door raam- en andere openingen

moeten vermeden worden. De ramen zijn uitgerust met passende instelbare helderheidswering om

de intensiteit van het licht dat op de beeldschermwerkplek valt te verminderen. Het geluidsniveau

van de apparatuur mag geen verstoring van de aandacht en het gesproken woord veroorzaken

evenals het veroorzaken van hinderlijke warmte. De vochtigheidsgraad in de werkomgeving is steeds toereikend.

Software

De software moet zijn aangepast aan de te verrichten taak, is gemakkelijk te gebruiken en aan te

passen aan het kennis- en ervaringsniveau van de gebruiker. De software mag zonder medeweten

van de gebruiker geen gebruik maken van een kwantitatief of kwalitatief controlemechanisme en

moet voorzien zijn van gegevens over de werking ervan (gebruikershandleiding), waarbij de

informatie in een vorm en een tempo wordt aangeboden die zijn aangepast aan de gebruiker. De

beginselen van de ergonomie moeten zijn toegepast.

De wetgever heeft met deze wetgeving wettelijke randvoorwaarden gesteld aan apparatuur,

meubilair, de inrichting van de beeldscherm werkplek en de programmatuur. Vastgesteld wordt dat

de huidige generatie personal ICT middelen, zoals laptops en tablet-pc’s niet altijd volledig voldoen

aan deze wetgeving14. In het veldonderzoek is het daarom noodzakelijk vast te stellen welke ICT

middelen worden gebruikt.

Analyse van de arbeidsomstandighedenregeling laat zien dat de huidige wetgeving met betrekking

tot de inrichting van een beeldschermwerkplek vooral is gebaseerd op een statische omgeving met

een statische fysieke belasting. Personal ICT middelen worden echter vaak niet op deze wijze

gebruikt. Verwacht wordt op basis van ervaringen15 dat gebruikers van tablet-pc’s en andere personal ICT middelen juist veelal dynamisch zijn en meer bewegen. In het veldonderzoek is het

daarom noodzakelijk vast te stellen hoe deze personal ICT middelen in relatie tot de omgeving

worden gebruikt.

2.1.4 Wet op het primair onderwijs

De relatie tussen de inzet van personal ICT middelen in het primair onderwijs en het

arbeidsomstandighedenbeleid kan uiteraard niet los gezien worden van de doelen waarvoor het

onderwijs is ingericht. In opdracht van de ketenpartners in het onderwijs ondersteunt het SLO

(nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling) al sinds 1993 de leerplanontwikkeling in het

onderwijs.

De doelen voor het onderwijs zijn daarbij in kerndoelen vastgelegd en door het ministerie van

Onderwijs vastgelegd in de wet op het primair onderwijs.16. Het SLO gaat hierbij uit van het volgende

model:

14

Bijlage 2 overzichtstabel wetgeving – persoonlijke ICT middelen 15

Met dank aan de onderwijsspecialisten 16

Kerndoelenboekje op www.slo.nl/primair/kerndoelen/ en wet op het primair onderwijs, artikel 9




Figuur 1 Spinnenweb model SLO17

De eerste kerndoelen dateren van 1993. In 1998 werd de tweede generatie kerndoelen van kracht.

Het aantal doelen werd uitgebreid tot 103 doelen, waarbij ook leergebied overstijgende kerndoelen

waren toegevoegd, zoals zelfstandigheidontwikkeling, de ontwikkeling van het zelfbeeld van

leerlingen, het ontwikkelen van leerstrategieën en het omgaan met ICT.18

Sinds 2006 is de derde generatie kerndoelen van kracht, die sinds schooljaar 2009/2010 volledig zijn

ingevoerd binnen de basisscholen. Het zijn er nog maar 58. De leergebied overstijgende doelen zijn

er uit verdwenen. De kerndoelen zijn geformuleerd voor grotere leergebieden, zoals: de talen,

rekenen/wiskunde, oriëntatie op jezelf en wereld, kunstzinnige oriëntatie en bewegingsonderwijs.

Elk leergebied wordt voorafgegaan door een karakteristiek van dat gebied. Sinds 2006 is feitelijk het

omgaan met ICT als overstijgend kerndoel voor het onderwijs dus weer verdwenen. Echter door de

maatschappelijke ontwikkelingen en de vooruitgang in de ICT is het kerndoel meer dan ooit actueel.

Het spinnenweb model van de SLO wordt in dit onderzoek gebruikt om de verschillende invalshoeken

over de probleemstelling te belichten. Om vast te stellen welke risico’s met betrekking tot fysieke

belasting bij het gebruik van de personal ICT middelen kunnen ontstaan, moet eerst worden

vastgesteld:

- welke personal ICT middelen worden in het primair onderwijs door kinderen gebruikt;

- waarvoor de personal ICT middelen in het primair onderwijs worden gebruikt (relatie met Hoe leren

zij);

- hoeveel tijd deze middelen worden gebruikt (relatie met wanneer en hoe lang leren zij);

- in welke omgeving en welke omgevingscondities worden deze middelen gebruikt (relatie met waar

leren zij).

Deze vragen moeten worden beantwoord in het veldonderzoek. In de voorgaande paragraaf is een

overzicht gegeven van de wettelijke randvoorwaarden van de omgevingscondities.

17

www.slo.nl/downloads/documenten/slo-corporate-folder.pdf 18

www.slo.nl/primair/kerndoelen/




2.1.5 Arbo catalogus primair onderwijs

Voor invulling van de Arbowetgeving in het primair onderwijs hebben verschillende partners in lijn

met de beoogde wetgeving voor het primair onderwijs een Arbo catalogus opgesteld. De Arbo

catalogus is bedoeld om per sector maatwerk te leveren op het gebied van veiligheid en gezondheid.

Het primair onderwijs heeft hieraan invulling gegeven en een Arbocatalogus PO samengesteld. 19 De

catalogus ‘vertaalt de wetgeving’ in praktische oplossingen hoe een schoolbestuur/de directeur kan

zorgen dat alle medewerkers in een gezonde en veilige school werken en daardoor voldoet aan de

voorgeschreven eisen in de Arbowet. De Arbocatalogus PO maakt onderdeel uit van de CAO voor het

primair onderwijs.

Bij analyse van de Arbocatalogus PO blijkt dat de arbeidsomstandighedenwet bij algemene maatregel

van bestuur niet van toepassing is verklaard voor leerlingen20. De Arbowet beschouwt leerlingen in

het primair onderwijs feitelijk als ‘derden’. Scholen hebben de taak te voorkomen dat deze derden

op school gezondheidsschade oplopen. Hiervoor zijn in de Arbocatalogus PO meerdere oplossingen

opgenomen. Verder is in de Arbocatalogus PO de verbijzondering van de beschreven regelgeving uit

de arbeidsomstandighedenregeling opgenomen met verwijzing naar de NEN normen. De NEN

normen voor meubilair hebben hiermee een basis ‘toepassing voldoet aan de wetgeving’ gekregen.

Het onderwerp fysieke belasting in relatie tot het gebruik van ICT middelen komt echter in de Arbocatalogus PO nog niet voor. Er is echter een nieuwe Arbocatalogus PO 2013 in voorbereiding

waarvan de mindmap geplaatst is op internet. In deze mindmap worden wel enkele ICT onderwerpen

benoemd, echter niet de personal ICT middelen.21

2.1.6 Samenvatting en conclusies kader wetgeving

Samengevat wordt daarom geconcludeerd dat:

- de scholen in het primair onderwijs vanuit de arbeidsomstandighedenwet beleid moeten inrich-

ten om veilige leer- en werkomstandigheden te creëren;

- De arbeidsomstandighedenwet is niet van toepassing is voor leerlingen in het primair onderwijs,

tenzij als leerlingen/studenten handelingen verrichten die vergelijkbaar zijn met arbeid in de be-

roepspraktijk;

- De scholen civielrechtelijk wel een verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid hebben om de

middelen, omgeving, instructie en toezicht veilig in te richten;

- Uitgaande van de basisbeginselen en gelet op de stand van de wetenschap en professionele

dienstverlening de Arbowetgeving inclusief de Arbo catalogus PO handvaten biedt om in het

primair onderwijs veilige leer- en werkomstandigheden te waarborgen;

- Partijen in het primair onderwijs gezamenlijk een uitgebreide Arbo catalogus hebben opgesteld,

welke is getoetst door de inspectie SZW (voormalige arbeidsinspectie) en opgenomen in de CAO;

- Maar dat in de bestaande Arbo catalogus nog geen oplossingen en regels zijn vastgesteld voor

het gebruik van ICT middelen in het primair onderwijs.

19

www.arbocataloguspo.nl 20

(zie pagina 11 en voetnoot 11) 21

www.arbocataloguspo.nl/UserFiles/image/Pdf/acpomindmap23012013.pdf




Maatschappelijke kosten gebruik personal ICT middelen 2.2

Ter voorbereiding van het veldonderzoek is getracht vast te stellen of binnen de medische zorg al

registraties worden bijgehouden van uitval en andere maatschappelijke kosten in relatie tot het

gebruik van ICT middelen door kinderen en leerkrachten. Deze inventarisatie is uitgevoerd met

medewerking van een van de bestuursleden van de LVO. (Landelijke vereniging voor operatie

assistenten).

Medische registraties blijken momenteel nog niet toereikend om uitspraken te kunnen doen over

medische en overige maatschappelijke kosten in relatie tot het gebruik van ICT middelen door

kinderen. In de media is wel steeds vaker berichtgeving te vinden. Voorbeelden zijn:

“Je zal het maar hebben…..een “WhatsApp-vinger

…

Eind november was er een bericht over de “WhatsApp-vinger” wat de nodige aandacht trok van de

media. Na de muisarm, gsm-elleboog, sms-duim, iPod-duim en het tablet-neksyndroom krijgen

fysiotherapeuten namelijk steeds meer mensen met de “WhatsApp-vinger” in de praktijk.”22

Voor leerkrachten in het primair onderwijs zijn wel de maatschappelijke kosten van ziekteverzuim

bekend. De meest recente cijfers van 2011 tonen aan dat het ziekteverzuim in het primair onderwijs

is gestegen naar 6,5%, dit betekent een jaarlijkse onkostenpost van bijna 235 miljoen euro. Het

gemiddelde ziekteverzuim in Nederland in 2011 bedroeg 4,2%23, waarmee het primair onderwijs ruim 2% hoger scoort dan het landelijk gemiddelde.24 Verbijzondering van de problemen als gevolg

van fysieke belasting zijn niet gevonden. Het onderzoek naar de maatschappelijke kosten in relatie

tot fysieke belasting vormt verder geen onderdeel van dit onderzoek.

Bestaande kennis, oplossingen en toepassingen 2.3

In het documentatieonderzoek ter voorbereiding van het veldonderzoek is op internet, tijdens

beursbezoek van de IPON 2013 en in overleg met ketenpartners gekeken naar al bestaande kennis,

oplossingen en toepassingen.

In België en de Verenigde Staten blijkt dat rondom ergonomie van de tablet-pc al meer kennis aan-

wezig is. In bijlage 1 wordt een overzicht weergegeven van de kennis over ergonomie van de tablet-

pc. Microsoft heeft voor introductie van haar eigen tabletlijn een onderzoek laten uitvoeren door Harvard School of Public Health25. De resultaten zullen worden toegepast in de evaluatie van het

veldonderzoek.

In de praktijkgids Arbeidsveiligheid 2012 worden voor beeldschermwerk en repeterende handelingen

ook maatregelen voorgesteld. 26. Ook TNO heeft een interactief instrument Harm (Hand Arm Risico-

beoordelings Methode)27 ontwikkeld. Dit instrument is echter vooral geschikt voor repeterende be-

lastingen met belastingen boven de 6 kg en langer dan 1 uur/ dag en niet bedoeld voor beeld-

schermwerk. Het instrument zou echter in sommige situaties alternatieve oplossingsrichtingen kun-

nen geven, omdat de tablet-pc ook niet volledig voldoet aan de criteria van het beeldschermwerk.

22

http://www.medischpunt.nl/je-zal-het-maar-hebben-een-whatsapp-vinger/ 23

http://www.cbs.nl/../korte-termijn-ontw/2006-arbeidsmarkt-vv-ao-zv-art.htm 24

http://www.vervangingsfonds.nl/over-ons/feiten-cijfers 25

http://www.tabletpcnieuws.nl/opmerkelijk-tablet-neksyndroom-een-nieuwe-kwaal/ 26

Praktijkgids Arbeidsveiligheid 2012 27

https://www.fysiekebelastingbeoordelen.tno.nl/nl/page/harm




Samengevat zijn de belangrijkste conclusies uit bestaande kennis, oplossing en ervaringen:

• De meeste belasting bij het gebruik van tablet-pc‘s ontstaat in de nek en schouderzone door het

buigen van het hoofd. Daarnaast creëert de houding van de polsen ook een risico voor de pols

met risico’s op arm en hand stoornissen;

• Neem maatregelen bij langer dan 30 minuten achtereen gebruik van tablet-pc’s;

• Wanneer men langer dan 30 minuten op een tablet werkt, is een extern toetsenbord en tablet

case nodig om de nekbelasting binnen de aanvaardbare grenzen te houden;

• Sluit de tablet-pc aan op een extern beeldscherm bij gebruik langer dan 2 uur;

• Onderzoek naar de beste tablethoek laat zien dat de tablethoek tussen de 20o-50o moet worden

afgesteld, afhankelijk van de activiteit, waarbij een hellingshoek van 34o gemiddeld de beste

houding en positie geeft;

• Het mobiele karakter van tablet-pc’s biedt ook voordelen. De beeldschermwerker hoeft niet

meer de hele dag op eenzelfde plaats te werken en kan daarmee zorgen voor een meer dynami-

sche belasting;

• De afwisseling tussen zitten en staan, tussen een bureaustoel en zetel, tussen wandelen en zitten

blijven de beste manier om eenzijdige overbelasting bij beeldschermwerk te vermijden;

• Maatregelen anders dan bovenstaande oplossingen zijn in praktijk op bronniveau niet eenvoudig

te regelen. In de literatuur worden daarom vooral organisatorische maatregelen zoals herverde-

ling van taken, taakverbreding en –verrijking en het voorkomen van een opgelegd werktempo

geadviseerd.

Financiële bekostigingsstructuur onderwijs 2.4

Om inzicht te krijgen in de financiële haalbaarheid voor scholen om waar nodig ergonomische aan-

passingen te kunnen uitvoeren, is in het documentatieonderzoek gekeken naar de budgettering van

het primair onderwijs.

Het primair onderwijs in Nederland wordt gefinancierd op basis van een vast budget per kind voor uitvoering van het onderwijs, met toeslagen afhankelijk van omgeving en populatie kinderen

(schoolgewicht) en omvang van de school. Het ijkmoment voor bepaling van het budget is jaarlijks 1

oktober. Het budget wordt vanuit het rijk, via de stichting aan de scholen ter beschikking gesteld.

Met dit budget moeten de scholen alle taken realiseren, inclusief alle vaste lasten (energie, verzeke-

ring, etc.)

Uit de analyse blijkt dat de gebouwen en terreinen meestal eigendom zijn van de gemeenten, zij zijn

echter niet verantwoordelijk voor de omgevingscondities en de energierekening.28 Slechte omge-

vingscondities voor leerlingen en hoge energierekeningen raken daarom niet de budgettering van

gemeenten, maar leiden wel tot budgettaire problemen bij scholen.

Als gevolg van de teruglopende budgeten bij gemeenten en de teruglopende leerlingaantallen in het

primair onderwijs staan de begrotingen in het primair onderwijs sterk onder druk. Dit betekent dat

de middelen voor ergonomische aanpassingen zeer beperkt zijn. Hiermee moet rekening worden ge-

houden bij de beoordeling van de oplosrichtingen.

28

Bron: budget Vita Vera SKOVV




3. Beschrijving uitvoering veldonderzoek

Dit hoofdstuk beschrijft de resultaten van het veldonderzoek, welke is uitgevoerd bij de drie scholen

binnen de SKOVV. Op basis van de resultaten uit het documentatie onderzoek is een vragenlijst

opgesteld en zijn interviews gehouden met leerkrachten van de drie betrokken scholen. Daarnaast

zijn in het veldonderzoek op alle scholen, waar mogelijk, waarnemingen uitgevoerd bij het gebruik van personal ICT middelen door kinderen en leerkrachten.

Centraal in het veldonderzoek stonden de volgende onderzoeksvragen:

• Welke personal ICT middelen worden in het primair onderwijs door kinderen gebruikt?

• Waarvoor worden de personal ICT middelen in het onderwijs gebruikt?

• Op welke manier worden de personal ICT middelen gebruikt?

• Hoeveel tijd wordt de tablet-pc dagelijks gebruikt of zal deze gebruikt gaan worden?

Parallel aan het veldonderzoek is contact gezocht met betrokken ketenpartners voor leermethoden,

meubilair en ICT. De ketenpartners die van invloed zijn rondom ICT en meubilair zijn de uitgeverijen

van lesmateriaal, de ICT bedrijven en de leveranciers van schoolmeubilair. Via twee discussies in de

groep Kennisnet en de MVK groep op LinkedIn is informatie verzameld over ervaringen van andere

scholen en betrokkenen bij het onderzoeksonderwerp. De resultaten van het veldonderzoek worden

in de volgende paragrafen uitgewerkt.

Resultaten veldonderzoek 3.1

Aan de hand van een vragenlijst is het veldonderzoek uitgevoerd in april 2013 op de drie scholen van de SKOVV: De kleine Prins, de St. Alexanderschool en de Vita Vera. Uit de beoordeling van de

vragenlijst ontstaat een concreet beeld van het gebruik van de ICT middelen op scholen binnen de

SKOVV. Deze paragraaf geeft de samenvatting van het veldonderzoek. De volledige rapportages van

de vragenlijsten zijn opgenomen in de bijlage 4.

3.1.1 De ICT middelen

Uit het veldonderzoek blijkt dat alle drie scholen dagelijks de ICT middelen inzetten in de

lesprogramma’s. Overal zijn vaste PC werkplekken ingericht, daarnaast beschikken De Kleine Prins en

de St. Alexanderschool over laptops. Alleen De Kleine Prins beschikt ook over tablet-pc‘s voor gebruik

door leerlingen. De gebruikte tablet-pc‘s binnen de SKOVV zijn van het merk Heutink Paddy. Het

gewicht van de tablet-pc‘s is ca. 700 gram29. De tablet-pc‘s zijn niet voorzien van tablet standaarden en worden meestal plat op tafel gebruikt of

in de hand vastgehouden. Op de Kleine

Prins zijn ook de laptops geïnventariseerd.

Dit zijn de HP Probook 4540S laptops met

een gewicht van 2.470 gram30 . Beleid

binnen de Kleine Prins is om eerst de vaste

PC’s, daarna de laptops en daarna de

tablet-pc’s in te zetten.

De St. Alexanderschool beschikt daarnaast over PC+ kasten, dit zijn verrijdbare kasten

met vier beeldschermen aangesloten op één PC. Foto 1: PC+ kast St. Alexanderschool

29

Eigen meting 30

Specificatie HP op internet




De leerkrachten gebruiken voornamelijk het digibord en daarnaast hun vaste PC opstelling. Iedere

leerkracht beschikt over een eigen werkplek. Op de Vita Vera zijn de laptops in gebruik bij de

leerkrachten voor gebruik bij het voorbereiden van werkzaamheden en uitvoering tijdens de

opleidingsprogramma’s.

3.1.2 Toepassing ICT middelen in het schoolprogramma

Tijdens het veldonderzoek is op alle drie scholen onderzocht voor welke activiteiten de ICT middelen

worden toegepast. Op alle scholen worden de ICT middelen voor kinderen ingezet voor

ondersteuning van de rekenen taalonderwijsprogramma’s, leerkrachten gebruiken de middelen

voor het voorbereiden van de lesstof. In de hogere klassen van de Kleine Prins en de St. Alexanderschool worden de PC’s ook gebruikt voor het individueel uitwerken van projecten. (typen

en gebruik van verschillende office

pakketten)

De tablet-pc’s op de Kleine Prins

worden meestal gebruikt voor de

thema’s ontspanning en ontmoeting.

Op de tablet-pc’s zijn verschillende

spellen geplaatst met taal of

rekenachtergrond, die ook samen kunnen worden uitgevoerd.

Het beleid op de st. Alexanderschool

en de Vita Vera is dat de ICT middelen niet Foto 2: gebruik tablet-pc op de Kleine Prins

voor ontspanning worden ingezet, maar alleen in combinatie met leerdoelen.

Bij de St. Alexanderschool worden de ICT middelen verder ook gebruikt voor oefenen met Engels,

internetvaardigheden en zoeken op internet, het programma Media Master (omgang met social

media), Prezi presentaties en websites maken. Ook op de Kleine Prins is hiervoor een leerlijn in

ontwikkeling: kinderen gaan vanaf basis (1) tot groep 8 hun ontwikkeling met ICT doormaken. In groep 8 maken ze een eigen website en powerpoint als leerdoel.

De Vita Vera heeft nog geen concrete ICT leerlijn, maar heeft wel ideeën over de toekomstige leerlijn

met aanbieding van een typecursus, scholing in office en het gebruik van ICT voor individuele

ondersteuning.

Bij de Kleine Prins is de leerlingen gevraagd naar de voorkeur van het ICT middel. Daarbij blijkt de

tablet-pc favoriet: zij kiezen voor tablet-pc vanwege makkelijker samen kunnen spelen, mobieler aan

tafel (mits opgeladen) en leuker. De laptop wordt voornamelijk gebruikt bij projectmatig werken.

3.1.3 Wijze van gebruik van de ICT middelen en beschrijving omgeving

PC’s

In alle drie scholen zijn voor het gebruik van de PC’s vaste werkplek omgevingen ingericht. Over het

algemeen zijn deze vaste werkplek omgevingen zover mogelijk van het raam geplaatst, op een vaste

tafel met vaste krukken (zie volgende pagina)

Aandachtspunt bij deze werkplekken is dat de ruimte bij de Kleine Prins en St. Alexanderschool klein

bemeten is voor de vaste ICT plekken, vooral de afstand tot het beeldscherm. De werkplekken zijn

ingericht op de standaard werkhoogten, bij de St. Alexanderschool is met behulp van een extra plank

een voetensteun aanwezig.




Vaste PC werkplekken leerlingen

Foto 3: St. Alexanderschool Foto 4: De Kleine Prins

Foto 5: Vita Vera

Op alle drie scholen beschikken de leerkrachten over vaste werkplekken. De werkplekken zijn in het

algemeen minder ingericht voor ICT gebruik en meer voor overige werkzaamheden (zie

onderstaande foto’s van de Kleine Prins en de Vita Vera).

Vaste PC opstellingen leerkrachten

Foto 6: De Kleine Prins Foto 7: Vita Vera

Laptops

Laptops worden alleen op de locaties de Kleine Prins

en de St. Alexanderschool door leerlingen gebruikt. De laptops worden zowel op de eigen werkplek als

op een extra werkplek gebruikt (zie bovenstaande

foto 3 St. Alexanderschool).

Foto 8: De Kleine Prins laptop gebruik




Tablet-pc’s

Tablet-pc’s worden alleen op de Kleine Prins door meerdere leerlingen gebruikt. Op de St.

Alexanderschool is één tablet-pc aanwezig voor ondersteuning van een kind met MS. De situatie van

de Kleine Prins wordt hierna beschreven.

De tablet-pc’s worden vooral gebruikt in de gang aan ovale vaste tafels. Deze tafels zijn iets hoger

dan de normale werkplekken in de klas met bijbehorende krukken. Onder de tafel bevinden zich de

elektra aansluitingen die helaas veel nodig blijken bij dit type tablet-pc.

Leerlingen zijn daarnaast ook veel in beweging met de tablet-pc, wisselen van plek, komen met de tablet-pc op de arm bij de leerkracht met vragen.

Foto 9: Tablet-pc gebruik de Kleine

Prins. Opslag tablet-pc’s en laptops in

de zwarte kast

Houding

Zoals zichtbaar op de bovenstaande foto’s gebruiken de leerlingen veelal de ICT middelen vanuit een

passieve, gekromde houding van de rug. Bij alle drie scholen werden de zelfde waarnemingen

gedaan, ongeacht het type ICT middel.

Uitzondering hierop vormde de PC+kasten, omdat door de hoogte van de beeldschermen de

leerlingen wel rechter op blijken te gaan zitten (zie foto 1).

Foto 10 en 11: houding achter de PC

Omgevingscondities

Tijdens het onderzoek is ook gekeken naar de omgevingscondities zoals lichtinval, geluid, en klimaat

omdat deze parameters kunnen leiden tot stress of overprikkeling en daarmee de fysieke belasting

kunnen beïnvloeden. Tijdens het onderzoek zijn indicatieve metingen uitgevoerd met niet

gekalibreerde meetapparatuur, daarom mogen de resultaten van de metingen niet worden

toegepast voor andere doeleinden dan dit onderzoek. De resultaten laten zien dat de

omgevingscondities in relatie tot de fysieke belasting bij het gebruik van ICT middelen zover visueel

zichtbaar niet leiden tot belangrijke aandachtspunten. Wel zijn op de locaties de Kleine Prins en de Vita Vera enkele opmerkingen gemaakt over geluid van PC’s als gevolg van vervuilde apparatuur en

meubilair voor de leerkracht. In dit kader wordt gewezen op de NEN 3140 voor de onderhoud van

elektrotechnische apparatuur.




3.1.4 Gemiddelde tijdsbesteding gebruik ICT middelen

Tijdens het onderzoek is op alle locaties de tijdsbesteding in het individueel gebruik van ICT middelen

binnen de lestijd op school geïnventariseerd. Met verwijzing naar de rapportages van de

onderzoeken in bijlage 4 wordt op alle drie scholen aangegeven dat leerlingen totaal over de dag

tussen de 30 minuten tot 1 uur per dag gebruik maken van de ICT middelen, waarbij per activiteit

maximaal 30 minuten achtereen wordt gewerkt met de PC of laptop. Tablet-pc’s op de Kleine Prins

worden maximaal 15 minuten per keer gebruikt. ICT Beleid van de Kleine Prins is dat de leerlingen tot

max. 1 uur per dag de ICT middelen gebruiken. Aandachtspunt bij de tijdsbesteding is dat uit

ervaringen op de St. Alexanderschool blijkt dat sommige kinderen naast het gebruik op school in eigen tijd nog tot 1 tot 6 uur (weekenden) de ICT middelen gebruiken.

Resultaten andere externe informatiebronnen 3.2

Parallel aan het veldonderzoek is contact gezocht met ketenpartners van de SKOVV. In het kader van

het onderzoek is gesproken met de adviesgroep van de onderwijsspecialisten uit Arnhem en is de

onderwijslocatie Mariëndael aan de Heijenoordseweg in Arnhem bezocht. Op deze locatie geeft men

voortgezet speciaal onderwijs aan leerlingen met een lichamelijke of meervoudige beperking en aan

langdurig zieke leerlingen in de leeftijd van 13 tot 20 jaar. In dit onderwijs worden diverse ICT

middelen zoals tablet-pc’s toegepast ter ondersteuning van de leerlingen.

Daarnaast is via twee discussies in de groep Kennisnet en de MVK groep op LinkedIn informatie

verzameld over ervaringen van andere scholen en betrokkenen bij het onderzoeksonderwerp. De

resultaten van het veldonderzoek worden in de volgende paragrafen uitgewerkt.

Tot slot zijn ketenpartners die van invloed zijn rondom ICT en meubilair, de uitgeverijen van

lesmateriaal, de ICT bedrijven en de leveranciers van schoolmeubilair, benaderd via de IPON 2013.

De resultaten zijn in onderstaande subparagrafen beschreven.

3.2.1 Praktijkervaringen ergotherapie de onderwijsspecialisten

In de onderwijslocatie Mariëndael aan de Heijenoordseweg worden veel ICT middelen ingezet ter

ondersteuning van de leerlingen met lichamelijke beperkingen. De tablet-pc biedt hierbij nieuwe

mogelijkheden die niet met andere middelen toegankelijk waren.

De ervaringen uit de praktijk van de onderwijsspecialisten laten zien dat de klachten als gevolg van gebruik van ICT middelen vaak vanuit twee oorzaken zijn te verklaren:

• Verkeerde uitgangshouding

• Stress en overprikkeling

In het onderwijs is de trend zichtbaar dat het leren steeds meer buiten de schoolmuren gaat

plaatsvinden en zich uitbreidt naar 24 uur/ 7 dagen per week invulling. Hierbij kan de ICT een

hulpmiddel zijn. Tablet-pc’s hebben het voordeel dat ze mobiel zijn, maar ze zijn niet geschikt om dagelijks continu mee te werken. Aandachtspunt bij de inzet van ICT middelen is het voorkomen van

statische belastingen. Leerlingen zijn vaak vanuit een statische houding bezig met ICT middelen,

tablet-pc’s kunnen voorzien in een meer dynamisch gebruik mits de omstandigheden hiervoor goed

zijn ingericht. Tablet-pc’s zijn geen vervanging van pen en papier.

Naast de klachten als gevolg van de fysieke belasting door verkeerde en/of statische

uitgangshouding, worden veel klachten ook veroorzaakt door de mentale belasting als gevolg van

twitter, email, apps, geluiden etc. Deze mentale belasting zorgt voor extra spierspanning met de

klachten tot gevolg. Websites zoals mijnkindonline.nl geven adviezen en stappenplannen om op een

juiste manier met social media om te gaan.




Leerkrachten hebben een belangrijke invloed op het voorkomen van klachten. Leerkrachten moeten

zich dus bewust zijn dat zij in belangrijke mate de veilige omgeving creëren en hebben met een

goede voorbereiding en de manier van het aanbieden van de lesstof sterke invloed op de wijze

waarop de ICT middelen worden gebruikt door de leerling in het lesprogramma. In de PABO

opleidingen werd in het verleden weinig aandacht aan deze onderwerpen besteed.

Rondom ergonomie van middelen, zoals meubilair, is feitelijk alles al beschreven in NEN normen.

Binnen de huidige normen voldoet zowel instelbaar als niet instelbaar meubilair aan de eisen. Gezien

de trends rondom het leren wordt geadviseerd om te kiezen voor instelbaar meubilair.

3.2.2 Praktijkervaringen gebruikers LinkedIn groep kennisnet en MVK

In de gebruikersgroepen MVK en kennisnet op LinkedIn is parallel aan het onderzoek de discussie

gestart: Hoe werk je in het onderwijs gezond met een tablet of tablet-pc?

In de bijlage 5 zijn de resultaten van de discussies opgenomen in het verslag. Samengevat kan

worden geconcludeerd dat de meeste deelnemers potentiële risico’s zien. De beschikbare

wetenschappelijke kennis en ervaring met het gebruik van tablet-pc’s in Nederland was beperkt

aanwezig bij de gebruikers op LinkedIn, terwijl tegelijkertijd er wel een behoefte is aan meer

informatie.

3.2.3 Praktijkervaringen exposanten IPON 2013

Op de IPON 2013 is met diverse leveranciers op het gebied van ICT hardware en software en de uitgeverijen gesproken om informatie te krijgen over de manier waarop ICT middelen, vooral hun

producten, worden gebruikt in het onderwijs. Uit de gesprekken komen samengevat de volgende

punten naar voren:

• De verwachting is dat het tijdsaandeel van het gebruik van de personal ICT middelen in het on-

derwijs zal stijgen. Presentaties van de Steve Jobs scholen van de stichting O4NT benadrukken de

actualiteit: de ipad zal daar als centraal onderwijsmiddel worden ingezet, waarbij de kinderen

met behulp van de ipad zelfstandig met eigen indeling van tijd hun taken gaan uitvoeren zonder

toezicht.31 De verwachting is echter dat het merendeel van de scholen niet zover zal gaan met de

invoering van ICT middelen;

• De onderwijsmarkt is sterk in ontwikkeling. Verschillende nieuwe ICT platforms zijn in ontwikke-

ling ter aanvulling en/of vervanging van bestaande onderwijsprogramma’s. Ook de uitgeverijen

bewegen mee met eigen ICT programma’s;

• De bewustwording over het juist gebruik van de personal ICT middelen en software bij de expo-

santen is nog beperkt aanwezig. Potentiële risico’s worden beperkt onderkend.

31

Presentatie Maurice de Hond, O4NT, op de IPON 2013




4. Risicobeoordeling

In dit hoofdstuk worden de resultaten uit het documentatie onderzoek vergeleken met de resultaten

uit het veldonderzoek. Op basis van het documentatie- en veldonderzoek is een risicomatrix

opgesteld en worden de alternatieven en afwegingen beoordeeld met behulp van de hygiënische

strategie.

Vergelijking wetgeving versus praktijk 4.1

In deze paragraaf worden de resultaten van het veldonderzoek beoordeeld ten opzichte van de

verplichtingen vanuit de wetgeving.

Met verwijzing naar het documentatieonderzoek heeft de SKOVV de verplichting om richting haar

medewerkers de arbeid gerelateerde risico’s te onderzoeken, te evalueren, beleid te formuleren en

gezondheidsrisico’s te voorkomen. Ter ondersteuning van het primair onderwijs is hiervoor de

Arbocatalogus PO ontwikkeld in samenwerking met de koepelorganisaties. Daarnaast is vastgesteld

dat de SKOVV een zorgplicht heeft en een eigen doelstelling richting haar leerlingen om een veilige

leeromgeving te faciliteren. Aan deze zorgplicht kan worden voldaan wanneer eveneens de Arbo

catalogus PO voor inrichting van de werkplekken voor leerlingen wordt gevolgd.

Als startpunt voor het veldonderzoek is daarom de RI&E gebruikt. Het veldonderzoek heeft

aangetoond dat niet alle scholen beschikken over een RI&E met een plan van aanpak. Wanneer de

RI&E wel is uitgevoerd, blijkt de bekendheid met de resultaten beperkt en is de RI&E niet altijd

aanwezig. Bij alle scholen is gebleken dat de bekendheid met de Arbo catalogus PO beperkt is en er

behoefte is aan meer informatie. Hiermee voldoet de SKOVV voor haar medewerkers niet aan de

Arbowet en loopt zij risico’s in het kader van haar zorgplicht richting leerlingen.

Ook buiten de SKOVV blijkt de bekendheid met de kennis over fysieke belasting bij personal ICT

middelen nog beperkt. De resultaten van de discussies op LinkedIn laten zien dat ook buiten de SKOVV er behoefte is aan meer kennisdeling over dit onderwerp.

Fysieke belasting en beeldschermwerk zijn tot nu toe niet als aanvullende RI&E’s uitgevoerd. Het

gebruik van ICT middelen vormt momenteel ook geen onderdeel van de Arbocatalogus PO.

Het veldonderzoek laat zien dat momenteel het dagelijks gebruik van ICT middelen in het

lesprogramma tussen de 30 tot 60 minuten bedraagt. Dit betekent dat er vanuit de Arbowetgeving

nog geen verplichting is om de beeldscherm werkplekken conform de Arbocatalogus PO in te richten.

Daarnaast is ook de aanvullende RI&E voor beeldschermwerk nog niet verplicht.

Beoordeling risico’s fysieke belasting 4.2

In deze paragraaf zijn de resultaten van het veldonderzoek beoordeeld ten opzichte van de aanwezige kennis uit het documentatie onderzoek en verwerkt en gekwantificeerd in een

risicomatrix met behulp van de methodiek van Fine & Kinney.

Er is gebruik gemaakt van het sjabloon taak risico analyse zoals deze in het bedrijfsleven vaak wordt

gebruikt, bijvoorbeeld in het kader van de VCA certificering. De Taak risico analyse (TRA) is

gedocumenteerd in bijlage 2. In de TRA is de methodiek van Fine & Kinney gebruikt voor de

beoordeling van de omvang van de risico’s: E (Effect van mogelijk letsel) vermenigvuldigen met B




(Blootstelling aan het latente gevaar) en de W (Waarschijnlijkheid van het risico). Het risico is

geclassificeerd met behulp van onderstaande tabel.

R Risico Waarschijnlijkheid van het risico

>320 Zeer hoog Overweeg stopzetten activiteit

160-320 Hoog Onmiddellijke maatregelen vereist

70-160 Substantieel Correctie is nodig

20-70 Mogelijk Aandacht vereist

0<20 Licht Misschien aanvaardbaar

Omdat de leerlingen ook lopen met de tablet-pc en laptop en ter onderbouwing van de risicomatrix, is voor het handmatig vasthouden van de tablet-pc en het dragen van de laptop ook een beoordeling

gemaakt met de KIM tool voor tillen en dragen, zoals uitgewerkt in bijlage 3.

Op basis van de risicomatrix kan worden geconcludeerd:

• Het werken met personal ICT middelen voor zowel kinderen als leerkrachten geeft een mogelijk

risico en behoeft aandacht;

• Het tillen en dragen van de tablet-pc of laptop voor verplaatsing is niet relevant voor bepaling

van de fysieke belasting;

• Met maatregelen en instructies is het risico te verlagen naar licht: aanvaardbaar niveau.

Vergelijking van de risicomatrix met het veldonderzoek laat zien dat in de werk- c.q. leeromgeving en

het gebruik van de personal ICT middelen verbeteringen mogelijk zijn (zie bijlage 2 en 4). Werk- en

leerplekken zijn niet altijd ingericht volgens de richtlijnen voor beeldschermwerk, zoals vastgelegd in

de Arbo catalogus PO. Voor de tablet-pc’s worden niet altijd tablethouders gebruikt. Omdat de

personal ICT middelen op dit moment dagelijks maximaal 1 uur worden ingezet, is het risico beperkt. Daarnaast vormen de organisatorische maatregelen in het lesprogramma de mogelijkheden om de

fysieke belasting te beperken.

Arbeid hygiënische strategie 4.3

Uit de resultaten van het documentatie- en veldonderzoek blijkt dat het werken met de ICT middelen

een mogelijk risico geeft en aandacht behoeft. De SKOVV is vanuit de Arbowet verplicht de arbeid

gerelateerde risico’s voor medewerkers in te schatten en op basis van de arbeid hygiënische strategie

deze risico’s te beheersen. Geadviseerd wordt deze risico’s op te nemen in de risico inventarisaties

en deze zelfde aanpak ook te hanteren richting de leerlingen:

• om invulling te geven aan de eigen doelstellingen en

• onderbouwd de zorgplicht richting leerlingen te kunnen invullen.

De arbeid hygiënische strategie is een hiërarchisch stelsel van beheersmaatregelen voor risico’s,

waarbij allereerst naar de bron van het probleem wordt gekeken.

De arbeid hygiënische strategie ziet er als volgt uit:

• Bronmaatregelen – Een werkgever moet eerst de oorzaak van het probleem wegnemen.

• Collectieve maatregelen – Als bronmaatregelen geen mogelijkheden bieden, moet de werkgever

collectieve maatregelen nemen om risico’s te verminderen.

• Individuele maatregelen – Als collectieve maatregelen niet kunnen of ook (nog) geen afdoende

oplossing bieden, moet de werkgever individuele maatregelen nemen.

• Persoonlijke beschermingsmiddelen – Als de bovenste drie maatregelen geen effect hebben,

moet de werkgever de werknemer gratis persoonlijke beschermingsmiddelen verstrekken.




Het denkkader voor het bepalen van oplossingsrichtingen voor maatregelen geeft de driedeling

techniek, organisatie en gedrag 32:

Gedrag

Organisatie Techniek

De bronmaatregelen zijn gericht op het wegnemen van de oorzaken van het ontstaan van de

gevolgen van de fysieke belasting en de fysieke belasting zelf. Binnen het onderzoek is vastgesteld

dat de oorzaken vooral te wijten zijn aan verkeerde uitgangshouding en stress en overprikkeling.

Onderzoek fysieke belasting wijst uit dat houding neutrale stand, taakroulatie en autonomie

bijdragen aan het voorkomen cq. verminderen van de risico’s.

Met gebruikmaking van het spinnenwebmodel van het SLO kunnen de volgende bronmaatregelen in

het kader van dit onderzoek worden genoemd:

• De leeractiviteiten aanpassen, minder of anders gebruik maken van ICT middelen (techniek en

organisatie);

• Bronnen en materialen, anders en divers gebruik maken van de verschillende ICT middelen

waardoor minder of geen fysieke belasting ontstaat. Bijvoorbeeld door gebruik van de PC te laten

prevaleren boven het gebruik van een tablet-pc (techniek).

• De docentenrol aan te passen, gericht op het voorkomen van verkeerde werkhouding richting

leerlingen en richting leerkrachten het geven van meer voorlichting over werkhouding in relatie

tot ICT gebruik en kennisdeling (gedrag en organisatie).

Met gebruikmaking van het spinnenwebmodel van het SLO kunnen de volgende collectieve

maatregelen in het kader van dit onderzoek worden genoemd:

• De leeromgeving aanpassen in relatie tot stress en overprikkeling, bijvoorbeeld door afspraken

over gebruik van social media in de klas, beperken van geluid in de school, zorgen voor goede

omgevingscondities en een goed ingerichte leerplek voor zowel leerkracht als leerling. Ook het

32

Prakijkgids Arbeidsveiligheid 2012




voorkomen van mentale belasting door een anti pestbeleid kan een onderdeel vormen van deze

maatregelen (organisatie);

• De leertijd en werktijd aan te passen, waardoor statische belasting wordt afgewisseld door dy-

namische belasting. Voorbeelden hiervan zijn ook het gebruik van pauze software, waarmee ge-

bruikers van ICT middelen worden geattendeerd op het nemen van rustmomenten. Geadviseerd

wordt de genoemde maximale gebruikstijd van 30 minuten als uitgangspunt te nemen in de

planning van werkzaamheden in het lesprogramma (techniek en organisatie).

Met gebruikmaking van het spinnenwebmodel van het SLO kunnen de volgende individuele

maatregelen in het kader van dit onderzoek worden genoemd:

• De leeromgeving individueel aan te passen met aanvullende hulpmiddelen zoals een tablethou-

der en eventueel specifiek in hoogte verstelbaar meubilair. De kosten van een tablethouder vari-

eren van 15 tot 65 euro per stuk, een voetensteun van 25- 40 euro per stuk (techniek), vervan-

ging van meubilair is geen optie in verband met het budget;

• Individueel de fysieke werkomgeving of leeromgeving aanpassen gericht op het verminderen van

psycho sociale belasting (PSA) van leerkracht en leerlingen (gedrag en organisatie);

• Om meer inzicht te krijgen in de individuele situatie voor leerkrachten biedt het PMO (periodiek

medisch onderzoek) inzicht in de individuele mogelijkheden. Geadviseerd wordt deze dienstver-

lening aan te bieden aan medewerkers indien dit nog niet plaatsvindt.

Persoonlijke beschermingsmiddelen bieden geen mogelijkheden voor directe vermindering van de

gevolgen van fysieke belasting door het gebruik van ICT middelen. Wel kan door vermoeidheid van

ogen stress ontstaan, vooral bij medewerkers met een leesbril. Een beeldschermbril kan in deze

situatie een verbetering betekenen van de arbeidsomstandigheden.




5. Conclusies

Het onderzoek toont aan dat:

• het gebruik van ICT middelen risico’s kan opleveren voor zowel leerkrachten als leerlingen.

• Het gebruik van ICT middelen daarom onderdeel moet zijn van de RI&E in het kader van de Ar-

bowet en om aantoonbaar te kunnen voldoen aan de zorgplicht richting leerlingen;

• Problemen met fysieke belasting bij ICT middelen hoofdzakelijk veroorzaakt worden door ver-

keerde houding en/of in combinatie met stress en overprikkeling;

• Maatregelen rondom gebruik van personal ICT middelen noodzakelijk zijn, wanneer de ICT mid-

delen meer dan 2 uur per dag structureel worden gebruikt en/of langer dan 30 minuten achter-

een, met name bij het gebruik van tablet-pc’s;

• De tablet-pc vanuit veiligheidskundig oogpunt geen volledige vervanger is van de PC of laptop;

• Wetenschappelijk onderzoek aantoont dat veiliger werken met een tablet-pc mogelijk is wanneer

hulpmiddelen worden toegepast, waardoor de tablet-pc onder een hoek wordt geplaatst. Onder-

zoek naar de beste tablethoek laat zien dat de tablethoek tussen de 20o-50o moet worden afge-

steld afhankelijk van de activiteit, waarbij een hellingshoek van 34o gemiddeld de beste houding

en positie geeft;

• In de Arbocatalogus PO het meubilair en hulpmiddelen volledig zijn genormeerd;

• De afwisseling tussen zitten en staan en tussen wandelen en zitten, de beste manier blijft om

eenzijdige overbelasting te vermijden. Organisatorische maatregelen binnen het lesprogramma

bieden daarvoor de mogelijkheden.

Richting de SKOVV toont het onderzoek aan dat:

• Niet van alle onderzochte locaties een RI&E inclusief een plan van aanpak is opgesteld. Dit is een

overtreding van de arbowet!

• Betrokkenen bij het onderzoek beperkt op de hoogte zijn van de Arbocatalogus PO;

• Betrokkenen behoefte hebben aan meer uitwisseling van kennis en ervaringen over het gebruik

van de ICT middelen en potentiele risico’s. In dit kader kan ook de communicatie over de RI&E en

het plan van aanpak worden betrokken;

• Momenteel nog geen directe maatregelen noodzakelijk zijn over het gebruik van de ICT midde-

len, omdat de personal ICT middelen binnen de lestijd nog beperkt worden gebruikt;

• De instructie en toezicht op werkhouding beperkt wordt ingevuld richting leerlingen;

• Op basis van het veldonderzoek werkplekken van leerkrachten kunnen worden verbeterd in rela-

tie tot de gestelde eisen voor beeldschermwerk en de Arbocatalogus PO;

• Binnen het onderzoek elke school zijn eigen invulling gaf aan het gebruik en de tijdsduur van de

ICT middelen;

• Momenteel geen ziekteverzuim bij leerlingen of leerkrachten bekend is als gevolg van de fysieke

belasting door gebruik van ICT middelen.




6. Aanbevelingen

Op basis van de resultaten van het onderzoek wordt de SKOVV geadviseerd om in ieder geval

maatregelen uit te voeren wanneer de ICT middelen langer dan 1 uur per dag worden gebruikt. De

oplossingsrichtingen zijn bepaald vanuit de driedeling techniek, organisatie en gedrag. De

onderstaande maatregelen voor de beheersing van risico’s zijn met beperkt budget realiseerbaar:

Organisatie

• Stel voor alle locaties een RI&E inclusief een plan van aanpak op inclusief de risico’s van het ge-

bruik van ICT middelen. De SKOVV kan dit uitbesteden aan de Arbo-Unie, maar kan ook zelf c.q.

onder begeleiding een inventarisatie maken. Voor het primair onderwijs is een branche RI&E

ontwikkeld waarmee scholen relatief eenvoudig een eigen RI&E kunnen opstellen. Deze branche

RI&E is beschikbaar via de website http://www.arbomeester.nl/. Daarmee voldoet de SKOVV ook

aan de minimale wettelijke verplichtingen in het kader van de Arbowet, terwijl tegelijkertijd hier-

voor slechts een beperkt budget noodzakelijk is;

• Werk een overkoepelend ICT beleid uit waarbij de RI&E een basis vormt van het ICT beleid. Het

ICT beleid kan daarbij richting geven aan de onafhankelijke scholen binnen de SKOVV om de ICT

middelen op te nemen in het lesprogramma, waarbij vanuit de SKOVV minimale randvoorwaar-

den voor het gebruik en hulpmiddelen worden vastgesteld. De minimale randvoorwaarden voor

het gebruik van de tablet-pc, laptop en PC zijn beschreven in dit rapport, de bijlagen en de arbo-

catalogus PO. Voor de aanwezige tablet-PC’s bij de Kleine Prins betekent dit een investering van

500 euro;

• Organiseer de uitwisseling van ervaringen van het gebruik van de ICT middelen, bijvoorbeeld via

het intranet. Hierdoor kan zowel de kennis over het gebruik van ICT middelen worden vergroot

als wel financiële besparingen worden gerealiseerd door efficiency, gezamenlijke inkoop, uitwis-

selbaarheid van hard- en software en aandacht voor energieverbruik;

Techniek

• Houd bij vervanging, verbouwing en nieuwbouw rekening met de Arbo beleidsregels en de Arbo-

catalogus PO. Schaf bij vervanging van meubilair instelbare stoelen en tafels aan;

• Verbeter de werkplekken van leerkrachten waar van toepassing en los de verbeterpunten uit het

veldonderzoek op;

• Voer onderhoud van ICT middelen conform de NEN 3140 richtlijn voor onderhoud van elektro-

technische apparatuur.

Gedrag

• Verhoog de kennis van leerkrachten en leerlingen over werkhouding en vergroot de aandacht en

het bewustzijn voor veilige leeromstandigheden, bijvoorbeeld via een extra ‘paraplu’ regel zoals

de Vita Vera deze voor haar andere doelstellingen gebruikt;

• Betrek ook ouders van leerlingen en/of de vertegenwoordigingen daarvan bij dit onderwerp. Het

gebruik van de ICT middelen in de privé omgeving is mede van invloed op het welzijn van leer-

lingen en de zorgplicht van de school voor het voorkomen van problemen door fysieke belasting.




Het veldonderzoek heeft meerdere verbeterpunten aangetoond op de locaties. Voorgesteld wordt

het veldonderzoek uit te breiden naar alle locaties om het onderzoek voor de gehele SKOVV te

valideren.

Naast de SKOVV is ook belangstelling getoond voor de resultaten van het onderzoek door Kennisnet

en andere ketenpartners. Daarom worden ook aanbevelingen gedaan voor deze doelgroepen.

Op basis van de resultaten uit het onderzoek wordt Kennisnet en/of het vervangingsfonds

geadviseerd om de volgende acties uit te voeren:

• Het ziekteverzuim in het primair onderwijs ligt ongeveer 2% hoger dan het landelijk gemiddelde.

In het kader van de bezuinigingen kan het terugdringen van het ziekteverzuim mogelijk een bij-

drage leveren aan de besparingen. Nader onderzoek wordt geadviseerd om meer inzicht te krij-

gen in het ziekteverzuim in het primair onderwijs in relatie tot fysieke belasting.

Kennisnet wordt geadviseerd om de volgende acties uit te voeren:

• Gezien de behoefte aan meer informatie bij stakeholders en voor verdere ontwikkeling van de

kennis en ervaring rondom gebruik van ICT binnen de doelgroep wordt geadviseerd om:

o De inventarisatie van het veldonderzoek uit te breiden naar andere scholengemeen-

schappen via het netwerk van Kennisnet;

o Via het netwerk van Kennisnet de ervaringen beschreven in deze rapportage te commu-

niceren naar haar netwerk, zodat betrokkenen kunnen worden geïnformeerd;

o Vanwege de directe betrokkenheid van Kennisnet bij de opzet van de Steve Jobs scholen

de ervaringen van dit onderzoek te gebruiken in het initiatief van het programma On-

derwijs voor een nieuwe tijd (O4NT) en deze ervaringen te delen via haar netwerk;

o Ook binnen haar netwerk richting leveranciers van lesmaterialen, hard- & software voor

het primair onderwijs de resultaten van het rapport te communiceren, omdat ook hier

een behoefte bestaat aan meer informatie.

Op basis van resultaten uit het onderzoek worden Kennisnet en/of het PABO onderwijs geadviseerd

om de volgende acties uit te voeren:

• Neem in het curriculum van het PABO onderwijs de kennis en ervaringen van deze rapportage en

andere bronnen op;

• Inventariseer de behoefte aan extra scholing richting leerkrachten over de veiligheidsaspecten

van hun beroep;

• Bied leerkrachten aanvullende scholing aan over de veiligheidsaspecten in hun werkveld.

Omdat de branche RI&E Arbomeester.nl een product is van de Stichting Vervangingsfonds en

Bedrijfsgezondheidszorg voor het Onderwijs, ontwikkeld in samenwerking met TNO Kwaliteit van

Leven en Maedilon worden deze partijen aangeboden de resultaten van het onderzoek naar het

gebruik van ICT middelen in overleg op te nemen in de branche RI&E.




7. Bronbeschrijving

Voor de uitvoering van het onderzoek zijn de volgende bronnen geraadpleegd:

Bronnen:

- Arbowet, Arbeidsomstandighedenbesluit, Arbo regelgeving en Arbo catalogus PO

- Praktijkgids Arbeidsveiligheid 2012, Kluwer

- Wet educatie en beroepsonderwijs

- CBS statistieken

- Beleidsplannen ICT ministerie van Onderwijs en betrokken kenniscentra

- Kerndoelenboekje SLO en SLO corporate folder

- Acpo mindmap van 23-01-2013

- Specificatie HP laptop op internet

- Presentatie Prof dr. Peter Vink (TNO en TU Delft) tijdens jubileumcongres NVVE 50 in oktober

2012, Amersfoort

- Brochure OCW: arbeidsrisico’s in het primair onderwijs

- Stichting Kennisnet, www.kennisnet.nl

- Mijn mede studiegenoten, docenten en begeleiders

- De stichting Onderwijs voor een nieuwe tijd via website www.o4nt.nl en infosessie op de IPON

2013, over de voortgang van de Steve Jobs scholen in Nederland en toelichting op leerprogram-

ma / volledig met de ipads gaan werken.

- Leerkrachten en kinderen van de genoemde scholen

- Exposanten IPON 2013 en infosessies

- Deelnemers LinkedIn discussies in de MVK groep en de groep Kennisnet

- Begroting Vita Vera

Websites:

- www.tabletrevolutie.nl

- www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/innovatie-in-het-onderwijs/innovatie-in-het-onderwijs

- www.werkenaanonderwijs.nl/persoonlijke-ervaringen/show-news/2013-01-08/het-onderwijs-

van-morgen-volgens-luc-stevens/

- www.slo.nl/primair/

- www.nieuwsbank.nl

- www.kennisnet.nl/expertise/laptops-tablet-pc’s

- www.o4nt.nl

- www.skovv.nl/algemeen

- www.arbocataloguspo.nl

- www.arbomeester.nl

- www.medischpunt.nl/je-zal-het-maar-hebben-een-whatsapp-vinger/

- www.cbs.nl/../korte-termijn-ontw/2006-arbeidsmarkt-vv-ao-zv-art.htm

- www.vervangingsfonds.nl/over-ons/feiten-cijfers

- www.tabletpcnieuws.nl/opmerkelijk-tablet-neksyndroom-een-nieuwe-kwaal/

- www.techjaws.com/how-is-technology-improving-education-a-look-at-futuristic-schools

- www.fysiekebelastingbeoordelen.tno.nl/nl/page/harm




8. Bijlagen




Bijlage 1 Onderzoeken fysieke belasting tablet-pc’s

Onderzoek 2012 Touch-screen tablet user configurations and case-supported tilt affect head and neck flexion

angles. Young JG, Trudeau M, Odell D, Marinelli K, Dennerlein JT.Work 2012; 41: 81-91 (Department of

Environmental Health, Harvard School of Public Health, Boston, MA 02115, USA.)

http://ergoprise.com/content/Touchscreen.pdf

Ook gepubliceerd op website http://www.ergonomiesite.be/literatuur/ipad.htm en overgenomen

van deze website:

Deze studie beschrijft de hoofden nekpositie bij Touchscreen of tablet-pc's terwijl de gebruikers

verschillende activiteiten uitvoerden vanuit een zetel:

* Surfen, lezen en gamen met de tablet-pc in de handen op de schoot

* E-mailen, surfen en lezen met de tablet-pc in een houder op de schoot

* E-mailen, surfen en lezen met de tablet-pc in een houder op de tafel * Het kijken van een film met de tablet-pc in een houder op de hoogste stand

Resultaten:

Het lezen en typen van een email met de tablet-pc in de houder in de lage stand, geeft een heel

sterke buiging van de nek. Deze ongunstige houding is meer uitgesproken vergeleken met de

klassieke desktop computer of de laptops. Bij langdurig gebruik kan dit leiden tot

overbelastingsklachten. De naam "iPad nek" is reeds geboren...




De positie van het hoofd is bij het gebruik van de Xoom tablet-pc het meest gebogen wanneer deze

in de handen gehouden wordt op de schoot. Bij de iPad was dat het geval met de houder op de

laagste stand. De verklaring hiervoor is dat de laagste stand van de iPad Smart Cover slechts een

hoek van 15° maakt, waar dat bij de Xoom 45° is (Portfolio Case) is. De positie van het scherm is

immers bepalend voor de positie van hoofd en nek. Tijdens het bekijken van een film met de tablet-

pc in een houder werd de neutrale hoofdpositie het meest benaderd.

Conclusie is dat wanneer men langer dan 30 minuten op een tablet-pc werkt, een extern toetsenbord

en tablet case nodig zijn om de nekbelasting binnen de aanvaardbare grenzen te houden. Het mobiele karakter van tablet-pc's biedt ook voordelen, de beeldschermwerker hoeft niet meer de hele

dag op eenzelfde plaats te werken. De afwisseling tussen zitten en staan, tussen een bureaustoel en

zetel, tussen wandelen en zitten... blijven de beste manier om éénzijdige overbelasting te vermijden.

Onderzoek naar de beste tablethoek laat zien dat 0o en 60o moet worden afgeraden, de tablethoek

tussen de 20o-50o moet worden afgesteld afhankelijk van de activiteit, waarbij een hellingshoek van

34o gemiddeld de beste houding en positie geeft.

http://www.ergonomiesite.be/arbeid/ipad.htm beschrijft tevens in de arbeidsrelatie de samenhang

met een normale computer (overgenomen van deze website):

‘De iPad was ontworpen om altijd en overal te kunnen gebruiken gedurende korte periodes. Bij

langdurig gebruik gelden ergonomische richtlijnen voor een betere houding, productiviteit en

leesbaarheid:

* Langer dan 30 minuten aan één stuk: gebruik een houder en extern toetsenbord

* Langer dan 2 uur: sluit de iPad aan op een extern beeldscherm

Hou het kort en mobiel

Toen de iPad op de markt verscheen, moest dit de kloof tussen de smartphone en de laptop

opvullen. Troeven daarbij zijn het grote scherm en de lichte draagbaarheid. De gebruikers kunnen

altijd en overal berichten lezen/versturen, info opzoeken, spelen, enz... In overeenstemming met het

flexibele gebruik van de iPad was deze ook bedoeld voor relatief korte periodes op verschillende

plaatsen...

Door zijn grote succes overvleugelt de iPad in 2012 vlotjes de laptop. Scholen verplichten de ouders

om een iPad voor de kinderen aan te schaffen en ook in werksituaties komt de tablet-pc sterk

opzetten. Dit betekent echter veelal een langdurig gebruik op een vaste plaats. De troeven van de iPad gaan hierdoor verloren en problemen op vlak van ergonomie komen naar voren...

Houding

Het werken op een iPad gebeurt met een sterk gebogen nekpositie. Tijdens het lezen of het maken

van oefeningen in de klas, houden leerlingen de iPad geheid in de hand of leggen deze op een boek.

Ook met een iPad case kan het scherm wat geheld worden. Toch is de buiging in de nek duidelijk

groter vergeleken met een laptop of klassieke computer. Het langdurig werken op een iPad, is

belastend voor de nek. Vanaf 30 minuten wordt daarom een iPad houder en extern toetsenbord

aangeraden.

Leesbaarheid

De iPad zet in op een goede beeldkwaliteit. Daarbij horen een blinkend scherm en hoge

schermresolutie (2048*1536). Dit gaat echter ten koste van de leesbaarheid. Blinkende schermen

geven veel meer reflectie, de hoge resoluties kleine lettertekens. Voor korte tijd is dat geen

probleem, maar op het werk of op school lopen de uren snel op. De mindere leesbaarheid leidt tot

een gevoel van vermoeidheid en prestatieverlies. Lezen gebeurt sowieso al trager op een scherm




vergeleken met papier en men onthoudt de informatie minder goed. Vanaf 2 uur per dag werken

met een iPad sluit men deze best aan op een extern beeldscherm van goede kwaliteit.

Dynamiek in de klas of op de werkvloer

Het mobiele karakter van de iPad biedt uiteraard ook voordelen op vlak van ergonomie. De

beeldschermwerker hoeft niet meer de hele dag op eenzelfde plaats te werken. De afwisseling

tussen zitten en staan, tussen een bureaustoel en zetel, tussen wandelen en zitten... blijven de beste

manier om eenzijdige overbelasting te vermijden. Deze meerwaarde kan nog meer uitgespeeld

worden in de klas of op het werk. Een zoekopdracht op het internet kan bijvoorbeeld al staand gebeuren achteraan in de klas of leunend tegen een kast...’

http://www.dynamicergonomics.nl/pages/110160/Tablet_IPad_ergonomie.html laat een overzicht

zien van hulpmiddelen en verwoordt haar visie op gebruik van de Ipad:

‘Voor welk gebruik is een tablet bedoeld?

De tablet is vooral bedoeld om overal te kunnen werken aan kleine documenten, e-mail te lezen en

beantwoorden, agenda te beheren, het nieuws bij te houden, social media, foto’s en video’s te

bekijken, te surfen op het internet, spelletjes te spelen en een boek te lezen.

De tablet is vooral voor alle bedrijvigheid tussendoor en onderweg. Eigenlijk kan een tablet gezien worden als het middelpunt van je apparatuur. Het zit net tussen je

smartphone en je computer of laptop in en je kunt de tablet overal mee naartoe nemen. Alles is vaak

ook eenvoudig tussen verschillende apparaten te synchroniseren.

In onze optiek heeft het dus geen zin de tablet uit te bereiden met bijvoorbeeld een externe muis en

toetsenbord. Hier is hij simpelweg niet voor bedoeld.

Oorzaak van de klachten

Recent onderzoek heeft aangetoond dat het hoofd en de nek meer gebogen zijn bij het gebruik van

tablet-pc’s dan bij computers of laptops. Langdurig naar voren gebogen hoofd en nek kunnen tot nekklachten leiden. Verder is bekend dat het constant vasthouden van een tablet een statische

spierspanning in de arm, pols en hand geeft. Dit kan tot RSI achtige klachten leiden. De tablet moet

bij voorkeur ondersteund worden zodat vasthouden niet nodig is, waarbij de ondersteuning de juiste

kijkhoek mogelijk maakt, zodat nekbelasting tot een minimum beperkt is.

Uit observaties van medewerkers die langer met Touch screens werken blijkt dat het Touch screen in

een hellend vlak staat. Volgens Shin e.a. (2011) van de University of Buffalo veroorzaakt het werken

met een Touch screen op die manier meer spieractiviteit in de nek en schouder omdat de hand naar

locaties beweegt die hoger liggen. Dergelijke werkwijze vereist een andere armondersteuning dan nu

gebruikelijk is. Onderzoek van Zhu e.a. (2011) toont aan dat met armondersteuning de spieractiviteit en discomfort lager zijn. Hedge e.a. (2011) wijst op het belang van armondersteuning. Hij deed

onderzoek bij 1504 gebruikers en concludeerde dat bij de juiste armsteunen de klachten in de

schouder significant afnemen. Het percentage medewerkers met klachten aan de rechterschouder

bijvoorbeeld nam af van 29 % bij uitvoering van de werkzaamheden zonder armsteun naar 21% bij

gebruik van een armsteun.’

De oplossing

De tablet houders ondersteunen de handen tijdens het typen, zorgen ervoor dat de polsen tijdens

het typen in de natuurlijke stand blijven, zorgen ervoor dat het scherm op de juiste hoogte en in de

juiste hoek gezet kan worden en zorgen ervoor dat vasthouden van de tablet-pc niet nodig is. Meestal zijn ze ontworpen en ergonomisch getest voor gebruik op een tafel, op schoot en zelfs

liggend.




Voorbeeld van tablet houders: ErgonomicCafe (LITE en SLATE):

SLATE weegt slechts 225 gram, is 18 mm dun en is in 5 hoeken in te stellen (24°, 33°, 41°, 45° en 90°).

LITE weegt slechts 190 gram, is 7 mm dun en is in 5 hoeken in te stellen (24°, 33°, 41°, 45° en 90°).

In het onderzoek “Screen angle guidelines for touchscreen typing” van Vink & van Veen TU Delft

http://oerc-org.siteburnerpro.com/documents/2012%20Research%20Proposals/Vink%

20van%20Veen.pdf zijn ook de mogelijke verbeteringen bekeken van het meubilair. Dit onderzoek

werd ook gepubliceerd op het NVvE congres 50 jaar NVvE33 in de voordracht van professor Vink:

werken onderweg p vink nvve 50 jaar. (Deze publicatie verwijst ook naar het voorgenoemde onderzoek van de Harvard School of Public Health).

‘Het onderzoek van Young et al.. (2012) toonde aan dat het gebruik van een tablet resulteerde in

meer dan nek flexie desktop computing. De nek flexie was verre van neutraal, wat kan leiden tot

ongemak.

Andere studies tonen aan dat het werken met touchscreen apparaten leidt tot meer spieractiviteit in

de nek en schouders (Shin & Zhu, 2011), veroorzaakt door meer beweging van de arm in hogere

posities. In de studie van Gold et al.. (2011) een gebogen hals voor het gebruik van mobiele telefoons is ook waargenomen en dat de houding van de polsen in deze activiteit ook een risico creëert voor de

pols met risico’s op arm en hand stoornissen.

Voor het gebruik van handheld-apparaten zoals tablet-pc’s tijdens het reizen op de achterbank van

een auto, zijn innovatieve armleuningen (zie fig. 1) ontwikkeld om deze problemen (Van Veen et al..,

2012) op te lossen. Doel van deze armsteunen was de nek flexie te verlagen middels een hogere

positie van de handheld-apparaat terwijl de armen worden ondersteund. Hiermee wordt een meer

ontspannen lichaamshouding bereikt. De armleuningen werden geëvalueerd op ongemak, houding

en ervaring met een testmodel (zie fig. 2), in vergelijking tot et gebruik van een tablet (Lezen, gamen en typen) zonder armleuningen. Het onderzoek liet zien dat de nek flexie aanzienlijk is gedaald en de

gemiddelde nek flexie dichtbij de neutrale hals positie uitkomt zoals beschreven in de literatuur

(Raine & Twomey, 1997, Johnson, 1998; Ankrum en Nemeth, 2000). Verder is het algehele comfort

en comfort in de nek speciaal aanzienlijk toegenomen, terwijl ongemak afneemt.’

Fig. 1 Ontwerp van de innovatieve armsteunen Fig. 2 Het prototype

(Bovenstaande teksten zijn gedeeltelijk overgenomen van genoemde websites)

33

Nederlandse Vereniging voor Ergonomie

KADER MVK opleiding Doc.nr.13.R.0501a Scriptie fysieke belasting personal ICT middelen in het primair onderwijs 27-mei-2013


Bijlage 2 Risicomatrix fysieke belasting ICT middelen onderzoek



Omschrijving project / werkzaamheden Opdrachtgever:

Gebruik van ICT middelen in het onderwijsprogramma SKOVV Stichting Katholiek Onderwijs Veluwe Vallei

Omschrijving situatie/ bijzonderheden: algemeen gebruik

Opgesteld in kader van onderzoek fysieke belasting bij het gebruik van ICT middelen (PC, laptop, tablet-pc) in het primair onderwijs

Foto's / illustraties: Zie veldonderzoek

TRA opgesteld door: M. Kemper TRA goedgekeurd door:

Datum 3-5-2013 Datum

Paraaf Paraaf

Taak / activiteit Omschrijving gevaar Gevolg Risico

factoren

R

voor

Reductie maatregel(en) Risico

factoren

R

na

W B E W B E

Dragen tablet-pc Scheve belasting

spieren door

verkeerde houding

continue statische

belasting

KANS klachten

Overbelasting

spieren

3 6 1 18 - Onderbouwing KIM onderzoek laat zien dat de

risico's m.b.t. het tillen/ dragen van de tablet-pc

t.b.v. verplaatsing beperkt zijn.

- Tablet-pc niet continu in de hand houden.

1 6 1 6

Verplaatsen laptop Verkeerd tillen,

dragen

Overbelasting

spieren

Laten vallen van

laptop

3 6 1 18 Onderbouwing KIM onderzoek laat zien dat de

risico's beperkt zijn.

Instructie aan kinderen hoe de laptop te dragen.

1 6 1 6

Werken met de tablet-

pc

Verkeerde houding,

overbelasting

nekspieren en

polsgewricht, mentale

belasting

KANS klachten

Vermoeidheid

door spiegeling

beeldscherm

3 6 3 54 - Maak gebruik van tablethouder

- Wissel werkzaamheden af, niet langer dan 15

minuten achtereen op tablet-pc werken

- Langer dan 30 minuten aan één stuk: gebruik een

houder en extern toetsenbord

- Langer dan 2 uur: sluit tablet-pc aan op een extern

beeldscherm

- Gebruik alternatieve ICT middelen bij noodzakelijk langdurig gebruik

- Instructie juiste houding en toezicht op houding in

de klas. Let ook op mentale belasting.

1 6 3 18



- Organiseer via het lesprogramma voldoende

taakwisseling en taakverrijking. Wissel werkzaamheden af, zorg voor dynamiek in het

onderwijsprogramma waardoor statische belasting

wordt beperkt.

Werken met de laptop Verkeerde houding,

overbelasting

nekspieren en

polsgewricht,

mentale belasting

KANS klachten 3 6 3 54 - Richt werkplek laptop volgens instructies

beeldscherm arbeid: juiste hoogte tafel, stoel

- Organiseer via het lesprogramma voldoende

taakwisseling en taakverrijking. Wissel

werkzaamheden af, zorg voor dynamiek in het

onderwijsprogramma waardoor statische belasting

wordt beperkt.

- Gebruik los toetsenbord en extern beeldscherm

bij noodzakelijk langdurig gebruik meer dan 2 uur. - Instructie juiste houding en toezicht op houding in

de klas. Let ook op mentale belasting.

1 6 3 18

Werken met de PC Verkeerde houding,

overbelasting

nekspieren en

polsgewricht,

mentale belasting

KANS klachten 3 6 3 54 - richt PC werkplekken (van zowel kinderen als

leerkracht) in volgens de normen

beeldschermarbeid: juiste stoelhoogte en

tafelhoogte, beeldscherm recht vooruit plaatsen,

gebruik waar nodig voetensteun, documenthouder

- Wissel werkzaamheden af, zorg voor dynamiek in

het onderwijsprogramma waardoor statische

belasting wordt beperkt.

- Instrueer juiste houding en houd toezicht op houding in de klas. Let ook op mentale belasting.

1 6 3 18

Werken met de PC+ kast Verkeerde houding, overbelasting

nekspieren en

polsgewricht,

mentale belasting

KANS klachten 3 6 3 54 PC+kasten zijn niet instelbaar, dus zorg voor voldoende dynamiek in de werkzaamheden:

- Wissel werkzaamheden af

- Instructie juiste houding en toezicht op houding in

de klas, Let ook op mentale belasting.

- Organiseer via het lesprogramma voor voldoende

taakwisseling en taakverrijking.

1 6 3 18



Fine & Kinney Risico Model

E Effect van mogelijk letsel B Blootstelling aan het latente gevaar W Waarschijnlijkheid van het risico

100 Catastrofaal, vele doden 10 Voortdurend 10 Kan w orden verw acht, bijna zeker

40 Ramp, verschillende doden 6 Dagelijks tijdens w erkuren 6 Goed mogelijk

15 Zeer ernstig, een dode X 3 Wekelijks of incidenteel X 3 Ongew oon, maar mogelijk

7 Aanzienlijk ernstig letsel 2 Maandelijks 2 Alleen mogelijk op lange termijn

3 Belangrijk, arbeidsverzuim 1 Enkele malen per jaar 1 Zeer onw aarschijnlijk

1 Betekenisvol, eerste hulp vereist 0,5 Zeer zelden 0,5 Vrijw el onmogelijk

R Risico Waarschijnlijkheid van het risico

>320 Zeer hoog Overw eeg stopzetten activiteit

160-320Hoog Onmiddellijke maatregelen vereist

= 70-160 Substantieel Correctie is nodig

20-70 Mogelijk Aandacht vereist

0<20 Licht Misschien aanvaardbaar

KADER MVK opleiding Doc.nr.13.R.05.01a

Scriptie fysieke belasting personal ICT middelen in het primair onderwijs 27-mei-2013


Bijlage 3 KIM tool tillen en dragen




De Key Indicator Method (KIM Tool - Kernpuntenmethode) is ontwikkeld voor een kwalitatieve

risicobeoordeling op het niveau van een doorlichting voor het manueel hanteren van lasten (MHL). 2 verschillende werkbladen zijn beschikbaar voor tillen, vasthouden, dragen en trekken en duwen.

De methode is ontwikkeld door het Federaal Instituut voor veiligheid en gezondheid op het werk

(BAuA) en het Comité van de deelstaten voor de veiligheid en gezondheid (LASI) in nauwe




samenwerking met praktijkmensen, veiligheid vertegenwoordigers, bedrijfsartsen, werkgevers-en

werknemersorganisaties, organisaties van verzekeringsmaatschappijen en wetenschappelijke instituten.

Enkele belangrijke punten met betrekking tot deze methode zijn:

De taakomschrijving en evaluatie zijn gescheiden. De beschrijving is objectief, zonder waardering.

Daarom blijft de beschrijving geldig, zelfs als de details van de risico-evaluatieprocedure veranderen

als gevolg van veranderingen in de wetgeving.

De taakomschrijving is beperkt tot de belangrijkste indicatoren - niet alle functies van de Richtlijn

worden beschouwd in detail. Maar alle beoordelingsaspecten worden indirect gedekt door de belangrijkste indicatoren. Voor alle items worden gescoord in verschillende stappen van een

minimum naar maximum waarde. De gebruiker hoeft geen exacte metingen uit te voeren. Het

principe is een bepaling te maken op basis van de berekende schatting.

De risico-evaluatie is gebaseerd op een dosismodel: duur vermenigvuldigd met intensiteit. In het

model wordt rekening gehouden met biomechanische, metabolische en individuele aspecten. Voor

alle soorten fysieke werkbelasting wordt hetzelfde principe toegepast.

De kernpuntenmethodes voor tillen, vasthouden en dragen enerzijds en duwen en trekken anderzijds

maken deel uit van een KIM-systeem voor alle soorten fysieke werkbelasting (er zijn nog KIM’s in ontwikkeling voor andere gebieden, zoals repeterend handwerk, hoge actiekrachten, onnatuurlijke

houdingen en lichaamsbewegingen zonder dat van manueel hanteren van lasten sprake is). De

kernpuntenmethodes kunnen geïntegreerd worden in de arbotechnologie en het arbobeleid van het

bedrijf of de instelling en ook gebruikt worden voor epidemiologische onderzoeken op bedrijfs- of

instellingsniveau.

De betrouwbaarheid, validiteit en consistentie van de methode is geverifieerd. 34

De beoordeling bestaat uit drie noodzakelijke stappen: 1. Toekenning van punten met betrekking tot tijd;

2. Toekenning van de punten voor de kernindicatoren; en

3. Evaluatie.

Op basis van de geïnventariseerde informatie uit het veldonderzoek zonder gebruik te maken van

hulpmiddelen is de KIM score als volgt:

Indicatoren Score Toelichting

Tijd 2 tablet-

pc

1 laptop

Van toepassing voor de tablet-pc is de kolom ‘vasthouden’:

gemiddelde tijd 5 tot 15 minuten als de tablet-pc in de hand wordt gehouden en het totale duur per werkdag is meest

bepalend. Omdat de tablet-pc niet constant wordt vastgehouden

en ondersteund is gerekend met een effectieve tijdsperiode van

30% van de aangegeven gebruiksduur.

Voor de laptop is het optillen en verplaatsen van de laptop van

toepassing. Vanuit het veldonderzoek blijkt dat de kinderen

maximaal 2 tot 3x per dag gebruik maken van de laptop,

resulterend in een maximaal aantal van 6 activiteiten per dag. Dit

levert een score 1.

34

Bron: http://www.handlingloads.eu/nl/site/18/19




Werkbelasting

1 Het gewicht van de tablet-pc is ca. 700 gram. Beoordeelde laptop

wegen ca. 2500 gram.

Houding

2 Houding is iets naar voren gebogen. Gewicht van de tablet-pc of

laptop is dicht bij het lichaam

Werkomstandigheden

0 Goede ergonomie: geen last van obstakels, de vloer is vlak en niet

glad.

De KIM score wordt bepaald door de indicator tijd te vermenigvuldigen met de som van de

indicatoren werkbelasting, houding en werkomstandigheden.

De KIM risico score voor de beoordeelde activiteit is:

2 (tijd) x (1 (werkbelasting) + 2 (houding) + 0 (ergonomie) = 2 x 2 = 4

Leeswijzer KIM risico score:

Opmerking:

• In de literatuur35 worden de activiteiten tillen en dragen gedefinieerd als handelingen waarbij

minimaal 3 kg wordt gedragen. Voor de tablet-PC is het gewicht slechts ¼ van dit gewicht, het

dragen van een laptop komt ongeveer overeen met het minimale gewicht. De KIM tool is feitelijk

van toepassing op situaties met een tilgewicht boven de 3 kg.

• In de KIM tool wordt in stap 2 een score gegeven voor de effectieve belasting. Deze score is

gebaseerd op volwassenen, waarbij man en vrouw verschillend scoren. Voor kinderen is deze

tabel niet ingevuld. Omdat de tablet-pc slechts 15% is van de gewichtsklasse 1 voor een

volwassen vrouw, wordt ingeschat dat in bovenstaande beoordeling de score ook geldig is voor

kinderen.

Het dragen van de tablet-pc en de laptop wordt daarom niet niet relevant geacht voor de beoordeling

van fysieke belasting.

35

Praktijkgids Arbeidsveiligheid 2012




Bijlage 4 Rapportages veldonderzoek

De rapportages van de veldonderzoeken op de drie scholen van de SKOVV zijn in de volgende zes

pagina’s als bijlagen toegevoegd. Deze pagina’s zijn niet afzonderlijk genummerd.

Bijlage 4 Vragenlijst veldonderzoek fysieke belasting tablets

School: De kleine Prins

Datum: 22-3-2013

Algemeen OPMERKING

Welke personal ICT middelen worden in de school gebruikt?

Door onderwijs, door kinderen of beide? Kind

leer

kracht beide

PC X Aantal: 33

Tablet

Type, gewicht: Heutink Paddy P1120529 RB, gewicht: XAantal: 10

Laptop

type, gewicht HP Probook 4540S, 2.470 gram XAantal: 25 Laptop wordt vooral ingezet als

vervanging van de PC

Mobiele telefonie / smart phones Aantal: -

Hulpmiddelen aanwezig? Welke?

Bijvoorbeeld extra beeldscherm, voetensteun, armsteun, documenthouder

Nee

Wetgeving JA NEE NVTIs de school bekend met wetgeving rondom beeldschermwerk vanuit de

arbowetgeving en arbocatalogus? X

Heeft de school een RI&E arbo uitgevoerd en is er een plan van aanpak? X XNiet bekend op de Kleine Prins, maar RI&E

is wel gemaakt.

Is een aanvullende RI&E beeldschermwerk uitgevoerd? XIs het ICT beleid en middelen een onderdeel van de RI&E? X

Gebruik tablets en andere personal ICT middelen Leerkracht

Waarvoor worden de tablets in het onderwijsprogramma gebruikt?

Hoe vaak per dag worden de tablets gebruikt?

Hoe lang achter elkaar wordt de tablet gebruikt?

Hoe wordt de tablet gebruikt?

- zittend aan tafel, tablet plat op tafel

- zittend aan tafel, tablet in steun / dockingstation

- lopend door de klas

- zittend en lopend

Welke activiteiten worden op de tablet uitgevoerd?

- zoeken van informatie

- lezen van informatie

- spelletjes doen

- schrijven op de tablet

- typen op de tablet

X

X

X

X

X

Welke bewegingen worden uitgevoerd?

- vegen

- vingers naar of uit elkaar knijpen (vergroten/verkleinen)

- typen

-

Houding tijdens het gebruik van de tablet?

- voorover gebogen

- rechtop zittend

Eigenschappen inrichting klaslokaal - gebruiksruimte tablet

Lichtinval?

Temperatuur?

Luchtvochtigheid?

Geluid?

Gebruik PC en laptops Leerkracht

Waarvoor worden PC /laptop in het onderwijsprogramma gebruikt?

Beperkt. Groepskracht gebruikt voornamelijk

digibord, loopt en staat daarbij.

Hoe vaak per dag worden de PC/ laptop gebruikt?

Hoe lang achter elkaar wordt de PC / Laptop gebruikt?

Hoe wordt de PC/ laptop gebruikt?

- zittend aan eigen tafel

- vaste PC instelling (juiste inrichting?)

PC staat gekoppeld aan digibord. Weinig

gebruik.

Welke activiteiten worden op de PC / laptop uitgevoerd?



- spelletjes doen

- schrijven

- typen

Redelijk warm, i.v.m. problemen zonwering en veel glas

X (Licht voorover gebogen en

scheef aan tafel)

X (laptops worden aan de X

eigen tafel gebruikt)

X (taal en rekenen)

X (cijfers, office pakket,

zoeken en eindopdracht

Van zijkant, indicatiemeting met zonwering ca. 300 lux

Ontspanning en werkgerelateerd. Floor is

degene die meest gebruik maakt van alle

ICT middelen. Gebruikt deze ook 's avonds

bij voorbereiding.

kind

ca. 15 min

Niet bekend

Indicatie 50 - 60 db ivm graafwerk buiten (1 kind met oorkappen in de klas )

kind

wisselend

max. 30 - 60 min/ dag

Wanneer klaar met werk

/incidenteel

Oefenen taal en rekenen via

meestermichel.nl

Gesproken met:

- Christel Hensema (locatieleider +BC)

- Floor Kamps (Groepsleerkracht Sterrenregen + BC + ICT)

- Ruben Jonkman (Groepsleerkracht)

- kinderen

Ontspanning

Zittend aan tafel

Lopend door de klas bij

vragen, onduidelijkheden en

ICT problemen

(x)

X

X

X


School: De kleine Prins

Datum: 22-3-2013

Algemeen OPMERKING

Gesproken met:

- Christel Hensema (locatieleider +BC)

- Floor Kamps (Groepsleerkracht Sterrenregen + BC + ICT)

- Ruben Jonkman (Groepsleerkracht)

- kinderen


- vegen


- typen

- muisbewegingen

- mousepad besturing

Houding tijdens het gebruik van de PC / laptop?

- voorover gebogen

- rechtop zittend

Eigenschappen inrichting - gebruiksruimte HAL

Lichtinval? Indicatie meting 360-370 lux

Temperatuur?

Luchtvochtigheid?

Geluid? Indicatie meting ca 10 db lager dan in de klas

Inrichting meubilair?

- hoogte?

- ruimte

Klachten kinderen - leerkracht

zijn er klachten bekend over het gebruik van tablets? Soms slapende armen

Zijn er klachten bekend over het gebruik van PC/ laptops? Nee

Ziekteverzuim vanwege rug-, schouder- of arm? Geen meldingen

Zo ja: aangepaste middelen? Welke?

- aangepast meubilair

- hulpmiddelen

Intensiteit werkdruk Geen meldingen

ICT Kennis leerkracht JA NEE NVTZijn de leerkrachten bekend met veiligheidsaspecten rondom fysieke

belasting?X X

Is het veilig gebruik van ICT middelen een onderdeel van de genoten

opleiding?X

Besproken met Floor en Ruben. Genoten

opleiding PABO 2003

Is er behoefte aan meer onderbouwing over veilig gebruik van ICT middelen in

het onderwijs?X

Niet beoordeeld

X

X

Kromzittend en gebogen

Recht op

Tablets worden momenteel voornamelijk gebruikt voor ontspanning. Tablets kennen nog veel kinderziekten. Kinderen gevraagd om voorkeur laptop of

tablet: zij kiezen voor tablet vanwege makkelijker samen kunnen spelen, mobieler aan tafel en leuker. Laptop wordt voornamelijk gebruikt bij projectmatig

werken.

Beleid om vaste PC's eerst in te zetten, daarna de laptops. De 4 vaste PC's zijn krap bij elkaar geplaatst en werkplekken zijn niet op hoogte instelbaar.

Divers meubilair van de kinderen wel. ICT beleidsplan geschreven. Kinderen gaan vanaf basis (1) tot groep 8 ontwikkeling met ICT maken. In groep 8

maken ze eigen website en powerpoint als leerdoel. Beleid ICT wel dat kinderen tot max. 1 uur per dag deze ICT middelen gebruiken.

Omvang school huidig: 144 kinderen, groei 2012 16 kinderen. Groeiwijk.

Aandachtspunt 1: voor opladen van de tablets: elektriciteitspunten onder de tafels in de gang hebben wandcontactdozen (WCD) met 45 graden draaiing.

Als gevolg hiervan zijn de opladers zeer moeilijk in het stopcontact te steken, waardoor deze half in de contactdoos wordt gestopt. Potentieel gevaar voor

kortsluiting, brand en/of elektrocutie. Voorstel andere WCD's te plaatsen.

Aandachtspunt 2: juiste meubilair voor de leerkracht: stoel en juist ingestelde werkhoogte.

In de klas zijn wel enkele kinderen aanwezig met aangepast meubilair,

zitverhoging.

Betere temperatuur dan in de klas

Ovale tafels met erom heen krukken. Ovale tafel staat midden in de gang.

Hoogte sluit goed aan bij de lengte van de kinderen. Houding gekromde rug.

Tablet ligt plat op tafel.

Overig


School: St. Alexander school

Datum:

Algemeen OPMERKING



leer

kracht beide

PC: Diverse PC's. Computers in elke klas, daarnaast 4 PC+ kasten waarin 1

PC met 4 beeldschermen in mobiele kast is geplaatst. Deze staan in de

gang. Enkele PC's met oude grote beeldschermen met lage frequentie.X

Aantal: 34

Tablet

Type, Heutink Paddy P1120529 RB, gewicht: 700 gr. XAantal: 1 Tablet wordt gebruikt door

meisje met MS.

Laptop

type, gewicht niet beoordeeld. XAantal: 2

Mobiele telefonie / smart phones X Aantal:



Wetgeving JA NEE NVT

Is de school bekend met wetgeving rondom beeldschermwerk vanuit de

arbowetgeving en arbocatalogus? X XWordt deels bekend en onbekend op

geantwoord. Berend geeft aan dat de

RI&E wel besproken is.

Heeft de school een RI&E arbo uitgevoerd en is er een plan van aanpak? XUitgevoerd door Arbo-unie. Aandacht op

werkdruk, PSA en klimaat.










- zittend en lopend




- spelletjes doen




- vegen


- typen

-


- voorover gebogen

- rechtop zittend


Lichtinval?

Temperatuur?

Luchtvochtigheid?

Geluid?


Waarvoor worden PC /laptop in het onderwijsprogramma gebruikt?

Voorbereidende werkzaamheden.

Groepskracht gebruikt voornamelijk

digibord, loopt en staat daarbij.

Hoe vaak per dag worden de PC/ laptop gebruikt? elke werkdag





Tafel in hoek van locaalVaste opstellingen in de klas

PC en op krukje achter PC+

scherm

kind

kind

19-04-13

Tablet wordt nog weinig

gebruikt als gevolg van

storingen.

Projectmatig werk en

opdrachtgericht

Gesproken met:

- Berend Cornel (Directeur en ICT beleid SKOVV)

- Martijn Tollenaal (leerkracht groep 8)

- Marjon Nieuwhof (leerkracht groep 7)

- Kinderen

elke werkdag

gemiddeld 1 uur per dag, 30

min achtereen intensief

in weekenden thuis sommigen

5-6 uur


School: St. Alexander school

Datum:

Algemeen OPMERKING

19-04-13

Gesproken met:

- Berend Cornel (Directeur en ICT beleid SKOVV)

- Martijn Tollenaal (leerkracht groep 8)

- Marjon Nieuwhof (leerkracht groep 7)

- Kinderen




- spelletjes doen

- schrijven

- typen


- vegen


- typen

- muisbewegingen



- voorover gebogen

- rechtop zittend

Niet beoordeeld


Lichtinval?

Temperatuur?

Luchtvochtigheid?

Geluid?


- hoogte?

- ruimte


zijn er klachten bekend over het gebruik van tablets? Nee

Zijn er klachten bekend over het gebruik van PC/ laptops? Nee

Ziekteverzuim vanwege rug-, schouder- of arm? Nee



- hulpmiddelen

Intensiteit werkdruk Niet beoordeeld


belasting?X X


opleiding?X X

Is er behoefte aan meer onderbouwing over veilig gebruik van ICT middelen

in het onderwijs?X

Niet beoordeeld.

-Projecten

- oefenen met Engels

- Begrijpend lezen

- Tafels en spelling oefenen

- Internetvaardigheden,

zoeken op internet

- Programma media masters

- Prezi presentaties

- Website maken

X

X

Rechtop zittend.

Beeldschermen op PC+ kast

zitten op goede hoogte.

PC op vaste locatie op computertafels, hoogte 80 cm. Hoogte laptop

tafel 70 cm. Voor juiste hoogte een hogere kruk gebruikt in combinatie

met extra voetenplank. Geen instelbaar meubilair.

Overig

Opleidingen: in verleden in PABO opleiding geen/ beperkt aandacht voor ergonomie. Tegenwoordig heeft PABO wel een experience center rondom

ICT, niet bekend of ergonomie daarin wordt meegenomen.

Heutink Paddy's geven veel problemen met software. Ook bij gebruik van meerdere beeldschermen op een PC zijn er problemen met sommige

software. Verwachting meer gebruik van ICT in de toekomst wanneer software programma's beter voldoen en aansluiten.

Aandachtspunt gebruik ICT: In groep 8 is eerder kort geinventariseerd hoeveel tijd kinderen thuis de PC of andere ICT middelen gebruiken. Dit gebruik

kan oplopen tot ca. 5-6 uur per dag in het weekend. Dit heeft ook te maken met het kind: sommige kinderen zijn al ver in gebruik met de ICT middelen,

zie voorbeeld filmpje youtube 4 en 5 mei st. Alexanderschool.

De school heeft onlangs ook aan de Rabobank BankBattle meegedaan, waarin teamsgewijs vragen moeten worden beantwoord. Daarnaast maken

leerlingen in groep 8 wekelijks een tweetbericht.

Nee

Voldoende, geen metingen gedaan. Weinig last van zoninval door

hoekklas anders zonneschermen.

Rustige omgeving. Geluid kinderen wisselend. Soms 'blaast'computer

luid, bij toetsen wordt computer uitgezet.

ca. 19 - 20 C.

Klimatologische omstandigheden: luchtbehandelingsysteem op het dak,

echter tochtproblemen. Staat momenteel uit.


School: Vita Vera

Datum:

Algemeen OPMERKING



leer

kracht beide

PC X X Aantal: 32, gemiddeld 3 PC's per klas

Tablet

Type, gewicht: Heutink Paddy P1120529 RB, gewicht:

Aantal: -

Laptop

type, gewicht HP Probook 4540S, 2.470 gram XAantal: 2

Mobiele telefonie / smart phones Aantal: -



Alleen Annemarie heeft voetensteun bij haar

bureau.

Wetgeving JA NEE NVTIs de school bekend met wetgeving rondom beeldschermwerk vanuit de

arbowetgeving en arbocatalogus? X

Heeft de school een RI&E arbo uitgevoerd en is er een plan van aanpak? XZover bekend is er nog geen RI&E

opgesteld voor de Vita Vera. Hiermee

voldoet de school niet aan de arbowet!










- zittend en lopend




- spelletjes doen




- vegen


- typen

-


- voorover gebogen

- rechtop zittend


Lichtinval?

Temperatuur?

Luchtvochtigheid?

Geluid?


Waarvoor worden PC /laptop in het onderwijsprogramma gebruikt?Voorbereiding en uitvoering

werkzaamheden.

Hoe vaak per dag worden de PC/ laptop gebruikt? thuis werken





Gesproken met:

- Sander van Limbeek (Directeur en leerkracht)

- Annemarie van den Berg (IB + leerkracht)

Aanvullingen op lesmethoden

Omdat er geen tablets zijn, geen invulling.

Er zijn nog geen concrete ideeën over

invulling.

kind

Op verschillende plekken veel achtergrondgeluid (zie overig).

Indicatiemetingen (niet gekalibreerd) geven metingen rond 60 db met

uitschieters tot 85 db. Zie overig.

kind

2 tot 3x per dag

ca. 15 min/dag

Grote ramen met voldoende licht. Geen hinderlijk licht waargenomen. ICT

middelen staan opgesteld in andere hoek van lokaal. Indicatiemeting 400

lux.

23-4-2013

Zittend op kruk aan vaste PC

instelling. PC werkplek is niet

individueel instelbaar.

Niet gemeten, gevoelsmatig OK.

Niet gemeten.


School: Vita Vera

Datum:

Algemeen OPMERKING

Gesproken met:

- Sander van Limbeek (Directeur en leerkracht)

- Annemarie van den Berg (IB + leerkracht) 23-4-2013




- spelletjes doen

- schrijven

- typen


- vegen


- typen

- muisbewegingen



- voorover gebogen

- rechtop zittend


Lichtinval?

Temperatuur?

Luchtvochtigheid?

Geluid?


- hoogte?

- ruimte


zijn er klachten bekend over het gebruik van tablets? Niet bekend

Zijn er klachten bekend over het gebruik van PC/ laptops? Niet bekend

Ziekteverzuim vanwege rug-, schouder- of arm? Niet bekend



- hulpmiddelen

Intensiteit werkdruk -


belasting?X


opleiding?X

Is er behoefte aan meer onderbouwing over veilig gebruik van ICT middelen

in het onderwijs?X Arbocatalogus PO toesturen.

Niet gemeten

Houding van leerlingen in relatie tot gebruik ICT werd in verleden geen aandacht aan besteed binnen de PABO. Wel aandacht voor schrijfhouding in relatie

tot schriftontwikkeling. Bekeken wordt of de betreffende regels tevens bruikbaar zijn als houdingsregels voor ICT gebruik.

Veel achtergrondlawaai wordt veroorzaakt door vervuiling van de ventilatoren van de PC's. Nabij de PC wordt een indicatiemeting van 50 - 60 db gemeten

in een lege klas. Geadviseerd wordt op korte termijn alle PC's op school te laten reinigen, ook i.v.m. risico's op brand en uitval van de apparatuur door

onvoldoende kwijtraken van warmte.

Nog geen concrete ICT leerlijn, wel gedachten over toekomstige leerlijn met aanbieding typecursus, scholing in office en gebruik van ICT voor individuele

ondersteuning.

Geen aangepaste meubelen. Wel verschillend meubilair in meerdere

setmaten, zodat passend meubilair bij leerling kan worden bepaald.

Licht indicatiemeting ca. 350 lux, voldoende, wel donkerder dan in de klas.

Niet gemeten

Vaste PC opstelling, niet in hoogte instelbaar. Ruimte voldoende.

Overig

Niet beoordeeld, was niet in gebruik.

Alleen op 1e verdieping gebruik van gang met vaste ICT opstelling.

Rechtop zittend en/of licht

gebogen zittend.

Aandachtspunt is zithouding

kinderen.

- rekenen

- lezen

- tekst verwerken

- projecten (plusgroep)

- powerpoints voor

presenteren.

Computers zijn GEEN

ontspanning.

X

X




Bijlage 5 Verslaglegging discussies LinkedIn

De verslaglegging van de discussies op LinkedIn zijn in de volgende twee pagina’s als bijlagen toegevoegd. De pagina’s zijn niet afzonderlijk genummerd.

| Group rulesDiscussions Members Promotions Search More...

Follow Sybrand

Follow Geke

Follow Manon

Send me an email for each new comment. Add Comment

Add a comment...

4 comments

Share Discussion

Latest Updates

Manager's Choice

Top Influencers This Week

Are You A Sales Exec? - Free 20-page white paper with advice on sales forecasting in Salesforce

Kennisnet

Discussion | Poll

Your comment has been posted successfully.

1 month ago

Hoe werk je in het onderwijs gezond met een tablet of tablet pc?Steeds meer scholen zien dat tablets en andere ICT middelen mogelijkheden bieden om het

lesprogramma te verrijken. Echter rondom de veilige toepassing van deze middelen binnen

scholen is niet veel bekend. In de arbocatalogi van het PO en het VO zijn het gebruik van ICT

middelen nog niet beschreven. Ook in de arbowetgeving is feitelijk niets beschreven over het

gebruik van tablets en tablet pc's. Een tablet wordt vaak anders gebruikt dan een normale PC

waarvoor haast alles is beschreven.

Daarom graag uw hulp:

Wie heeft ervaring in veelvuldig gebruik van de tablet in het onderwijs?

- hoeveel tijd per dag wordt de tablet gebruikt?

- hoe wordt de tablet gebruikt (lopend, zittend aan een werkplek, lezen, opzoeken, schrijven/

typen etc.)

- zijn er klachten bekend over het gebruik van tablets?

- ervaart u verschillen tussen volwassenen en kinderen?

- hoe gebruikt u als docent uw tablet?

Alvast hartelijk dank voor uw reactie. De informatie wordt gebruikt voor een onderzoek ten

behoeve van fysieke belasting van het gebruik van tablets in het primair onderwijs.

Like Comment Unfollow Flag More

Berend Cornel, Michel Boer like this

1 month ago • Like • Reply privately • Flag as inappropriate

Sybrand Van Der Werf •Het gebruik er van gedurende de dag kan nooit gezond zijn.

Spieren in handen worden krampachtig aangespannen, hoofden hangen de hele tijd naar

beneden gebogen over tablet of telefoon en ergonomisch werken op het toetsenbordje

(onscreen) is niet mogelijk, ook niet op een laptop waar je als een zeehondje achter zit te

tikken.

1 month ago • Like

Geke de Haan •Bij ons worden tablets ingezet bij de uitvoering van een aantal studenten

projecten. Bijvoorbeeld het via wifi aansturen van apparaatjes, het programmeren van

apps etc.

De tablets worden tijdens bepaalde periodes intensiever gebruikt en bij andere periodes.

Het voordeel is dat een tablet langer op de batterij werkt en handzamer is.

Het gebruik ervan gedurende de gehele dag lijkt mij idd niet ergonomisch verstandig.

1 month ago • Like

Manon Dijkhuizen •Al vanaf jongs af aan aanleren om regelmatig te stoppen en

oefeningetjes te doen? Hoorde laatst van een swipefinger (rsi variant). Ben zelf ook op

zoek hiernaar!

1 second ago

Marco Kemper • Dank je wel voor de reacties op de discussie : Hoe werk je in het

onderwijs gezond met een tablet of tablet pc? Jullie commentaar wordt nu meegenomen

in het eindverslag. Wie geinteresseerd is in de volledige rapportage verzoek ik even te

reageren via onze website www.stenvi.nl.

Add ConnectionsAccount Type: Basic | Upgrade

Search...Groups

Marco Kemper

Home Profile Contacts Groups Jobs Inbox Companies News More

pagina 1 van 2Hoe werk je in het onderwijs gezond met een tablet of tablet pc? | LinkedIn#comm...

28-4-2013http://www.linkedin.com/groupItem?view=&gid=161237&type=member&item=2238...

Discussions Members Promotions Jobs Search More...

1 of 1

Follow René

Send me an email for each new comment. Add Comment

Add a comment...

1 comment

Share Discussion

Latest Updates

Manager's Choice

Top Influencers This Week

Are You A Sales Exec? - Free 20-page white paper with advice on sales forecasting in Salesforce

MVK

Discussion | Poll

1 month ago

Hoe werk je gezond met een tablet of tablet pc?In de arbowetgeving is feitelijk niets beschreven over het gebruik van tablets en tablet pc's. Een

tablet wordt vaak anders gebruikt dan een normale PC waarvoor haast alles is beschreven.

Wie heeft ervaring in veelvuldig gebruik van de tabblet in professionele omgevingen of het

onderwijs?

- hoeveel tijd per dag wordt de tablet gebruikt?

- hoe wordt de tabblet gebruikt (lopend, zittend aan een werkplek, etc.)

- zijn er al KANS klachten bekend over het gebruik van tablets?

- zijn er verschillen tussen volwassenen en kinderen?

Alvast hartelijk dank voor uw reactie. De informatie wordt gebruikt voor een onderzoek ten

behoeve van fysieke belasting van het gebruik van tablets in het primair onderwijs.

Like Comment Unfollow Flag More

Jan Willem Reuser, Mario Kooijman like this

1 month ago • Like • Reply privately • Flag as inappropriate

René Tesser •Het is al gauw verleidelijk om een tablet de hele dag door te gebruiken. Als

werkgever moet je duidelijke voorwaarden stellen waarom functionarissen een tablet ter

beschikking krijgen. Laat de werknemer deze ondertekenen. Je kunt de tablet gebruiken

voor het werken in het werkveld en daarna synchroniseren met de pc. Gebruik van een

tablet op kantoor kan het beste met een docking station en in combinatie met een los

toestenbord+muis, Zo kun je de tablet op ooghoogte neerzetten (rechtvooruit kijken net

onder de bovenste rand). Ik zou zeggen om de 15 minuten iets anders gaan doen en

maximaal 4uur per dag met de tablet werken (da's nog veel).

Ik heb nog geen meldingen van KANS gehad m.b.t. een tablet, het is heel belangrijk dat je

weet of er thuis veel van een tablet gebruik wordt gemaakt. Vraag dit altijd tijdens een

werkplekonderzoek. KANS klachten kunnen tegenwoordig ook veel meer mede worden

veroorzaakt door gebruik van privé multimedia. De pc, laptop, tablet, wii, X-box,

playstation, smartphone. Een enquete werk/ privé multimedia zo best interessant kunnen

zijn.

Of je verschil kunt of moet maken tussen volwassenen en kinderen die

van de tablets gebruik maken...Moet je eerst weten waarvoor de beide doelgroepen het

gerbuiken. Weer een enquete, misschien een combinatie?

Ads By LinkedIn Members

Are You A Pipeline God?

15-page white paper with sales pipeline

optimization tips for SFDC execs

Application Sequencing

Offsite packaging or Onsite packagers

covering App-V, XenApp, ThinApp &

MSI

For IT Ops Professionals:

Get Real-Time Web Monitoring &

Performance Analytics. Free Trial & T-

Shirt!

Add ConnectionsAccount Type: Basic | Upgrade

Search...Groups

Marco Kemper

Home Profile Contacts Groups Jobs Inbox Companies News More

pagina 1 van 2Hoe werk je gezond met een tablet of tablet pc? | LinkedIn

28-4-2013http://www.linkedin.com/groups/Hoe-werk-je-gezond-met-2707654.S.223193555?qid...




Bijlage 6 Scriptievoorstel

Het goedgekeurde scriptievoorstel is in het rapport voor externe publicatie verwijderd.

· Bijlage 4 Vragenlijst veldonderzoek fysieke belasting tablets School: De kleine Prins Datum:...

Documents

Transcript of · Bijlage 4 Vragenlijst veldonderzoek fysieke belasting tablets School: De kleine Prins Datum:...