Bij de tijd samenvattingen groep 8

les1 De ontmoetingOngeveer 7000 jaar geleden leefden er inLimburg groepen mensen die op verschillendemanieren zorgden voor hun levensonderhoud.Sommige groepen hielden zich in leven meteetbare planten en vruchten en door te jagenop dieren. Dat waren de jager-verzamelaars. Zijtrokken van plek naar plek. Zodra ergens nietmeer genoeg eten te vinden was, trokken zeverder. Behalve jagers en verzamelaars leefden erook groepen boeren. Zij hadden dieren tamgemaakt. Ze dronken melk van koeien engebruikten de wol van schapen. Voor het vleeshielden ze varkens die ze konden slachten. Zezaaiden zelf hun gewassen op akkers en zewoonden in huizen dichtbij hun akkers. Omdatboeren bezittingen hadden, moesten ze diekunnen beschermen. Bijvoorbeeld tegen jagersdie hun dieren en voorraden probeerden teroven. Daarom hadden de boeren wapens. Alsboeren en jagers met elkaar in contact kwamen,moesten ze kiezen: vechten of vriendschapsluiten.

les2 Het ontstaan van landbouwIn de prehistorie leefden de mensen eerst alleenals jager-verzamelaars. Ze trokken van plek naarplek en bleven ergens zolang er voedsel te vindenwas. Maar toen er te veel groepen mensenkwamen, was er niet genoeg voedsel meer vooriedereen. Toen gingen de mensen landbouw enveeteelt bedrijven. Omdat ze nu niet meerhoefden rond te zwerven, bouwden ze een huis.Ze bedachten manieren om het werk op het landmakkelijker te maken (denk aan een eenvoudigeploeg) en ze ontdekten nieuwe materialen(brons en ijzer) waar ze gereedschappen engebruiksvoorwerpen van maakten. Overbezittingen kregen ze soms ruzies. Bijvoorbeeldals de een meer had dan een ander. Om de vredete bewaren, gaven de mensen elkaar geschenken.Deze eerste boeren leefden in het gebied waarnu Irak ligt.

les3 De eerste stedenRond het jaar 7000 voor Christus ontstonden deeerste steden, vooral in de buurt van groterivieren. Daar was de grond vruchtbaar en erwas water om de akkers te bevloeien. Datleverde grote oogsten op, waar veel mensen vankonden eten. Daardoor hoefde niet iedereen meerboer te zijn. Sommige mensen konden een anderberoep kiezen: bakker of koopman of priester.Voor het gemak gingen de mensen dichtbij elkaarwonen. Om de voedselvoorraden te beschermen,bouwden ze een muur om de stad en hadden zeeen leger. Meestal was de koninglegeraanvoerder. Hij was ook vaakopperpriester, want de stad was een middelpuntvan de godsdienst. Priesters waren belangrijkemensen, want zij vertelden de mensen wat degoden verlangden. Veel inwoners in de stadwaren slaven. Vaak waren dat gevangenen die naeen oorlog waren meegenomen. Het leven in eenstad was ingewikkelder dan in dorpen. Daaromhadden de mensen in de stad allerlei regelsnodig.

les4 Graven in het verledenArcheologen doen opgravingen. Ze zoeken naarsporen uit het verleden. Ze onderzoeken hunvondsten nauwkeurig. Daaruit leren ze hoe demensen vroeger geleefd hebben. Het is de enigemanier waarop het kan. Want de prehistorie isde periode in de geschiedenis waarover we geengeschreven berichten hebben. Uit de botten dieze vinden, leren ze meer over de mensen endieren die toen leefden. Aan het gereedschapkunnen ze zien hoe technisch de mensen warenen welke materialen ze kenden. Verkleuringenin de grond geven aan hoe ze huizen bouwden enhoe groot die waren. Archeologen kijken ook hoeprimitieve volken leven. Indianen in deoerwouden van Zuid-Amerika leven soms nogzoals de mensen bij ons in de prehistorie. In onsland is de prehistorie afgelopen als de Romeinenhier komen wonen. Dat is ongeveer 2000 jaargeleden.

49Bij de tijd groep 8, kopieerblad samenvatting blok 1 © Malmberg, ‘s-Hertogenbosch

blok1 Van jagers naar boeren

214719_BDT3_KB8_samenv 08-07-2004 12:59 Pagina 49

Als je let op de manier van leven en voor eten zorgen,kun je de mensen in de prehistorie indelen in tweegroepen. Welke groepen zijn dat? Hadden de jagers een vaste woonplek?Hoe zorgden de jagers voor hun voedsel?

Wanneer zochten de jagers een nieuwe woonplek?

Waarvoor gebruikten de boeren de dieren?Wat deden boeren nog meer om genoeg te eten tehebben?Waarom woonden de boeren op een vaste plek?Wat gebeurde er als groepen met elkaar in contactkwamen?Hoe zorgden de mensen aan het begin van deprehistorie voor hun voedsel?Waarom moesten de jagers andere manieren bedenkenom genoeg te eten te hebben?Waarom gingen de mensen huizen bouwen? Wat vonden de boeren uit om de grond te bewerken?Welke nieuwe materialen ontdekten de boeren?Waarover kregen groepen mensen soms ruzie?Hoe zorgden ze ervoor dat er geen ruzie kwam?Waar leefden de eerste landbouwers?Wanneer ontstonden de eerste steden?Op wat voor plekken ontstonden de eerste steden?Waarom juist op die plekken? Noem twee dingen.

Waarom hoefde niet iedereen meer boer te zijn?

Wat gingen de andere mensen dan doen?Wat deden de mensen in de stad om zich tebeschermen?Welke functies had de koning in de stad?Waarom waren priesters belangrijke mensen in destad?Waarom hadden de mensen in de steden allerlei regelsnodig?Waarom doen archeologen opgravingen?Wat leren archeologen uit de vondsten die ze doen?Wat leren archeologen uit de beenderen die ze vinden?

Wat leren archeologen van het gereedschap dat zevinden?Hoelang geleden is bij ons de prehistorie afgelopen?


Jager-verzamelaars en boeren.

Nee, zij trokken van plek naar plek.Ze aten eetbare planten en vruchten enjoegen op dieren.Als ze ergens niet meer genoeg etenkonden vinden.Voor de melk, de wol en voor het vlees.Ze zaaiden zelf hun gewassen op akkers.

Omdat ze akkers hadden.Ze vochten of sloten vriendschap.

Ze waren jager-verzamelaars.

Omdat er niet genoeg voedsel was vooriedereen.Omdat ze niet meer hoefden te zwerven.Een eenvoudige ploeg.Brons en ijzer.Over bezittingen.Ze gaven elkaar geschenken.In het gebied dat nu Irak heet.Rond 7000 voor Christus.Dichtbij grote rivieren.Daar was de grond vruchtbaar en er waswater om de akkers te bevloeien.Er was veel meer eten dan alleen voor demensen die het land bewerkten.Ze werden koopman, of bakker, of priester.Ze bouwden een muur om de stad enhadden een leger.Hij was legeraanvoerder en opperpriester.Ze vertelden de mensen wat de godenverlangden.Het leven in de stad was veelingewikkelder dan in de dorpen.Ze zoeken naar sporen uit het verleden.Hoe de mensen in die tijd geleefd hebben.Ze leren meer over de mensen en dierendie toen leefden.Hoe technisch de mensen waren en welkematerialen ze kenden.2000 jaar geleden toen de Romeinen naarons land kwamen.

vragen antwoordenles1

les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

blok1 Van jagers naar boeren


les1 Dankjewel, beste spinMohammed werd geboren in 570 in de Arabischestad Mekka. Toen hij 40 jaar was, kreeg hij zijneerste visioenen. De engel Gabriël verscheen inzijn dromen en openbaarde hem teksten vanAllah. Die gingen over hoe Allah wilde dat demensen leefden. Mohammed beschouwdezichzelf als waarschuwer die de mensen moestvertellen wat Allah van hen wilde. AlsMohammed preekte, wilden de mensen vaak nietluisteren. Mohammed zei dat ze hun levenmoesten veranderen en dat wilden ze niet. Zebedachten een plan om Mohammed uit hun stadweg te jagen. Daarom moest Mohammedvluchten naar Jathrib, de stad die later Medinawerd genoemd. Dat was in het jaar 622. Op dezevlucht zorgde Allah volgens de overleveringenvoor een wonder waardoor Mohammed aan dedood ontsnapte. De vlucht naar Medina wordtbeschouwd als het echte begin van de islam. Hetjaar van de vlucht is het begin van deislamitische jaartelling.

les2 De verspreiding van de islamMohammed was de stichter van een nieuwegodsdienst, de islam. Na Mohammeds doodzorgden zijn opvolgers ervoor dat de islam snelverbreid werd. Vanuit Arabië veroverden zij methun legers vele gebieden en bekeerden demensen tot de islam. Zo werd een grootislamitisch rijk gesticht. Door handel te drijvenmaakten de Arabieren er een welvarend rijk van.Voor hun reizen gebruikten zij de kennis van deoude Grieken over de wereld en de sterren. Zijnamen het kompas over van de Chinezen. DeArabieren wisten veel van natuurkunde entechniek. Zij zochten verklaringen voor alleopvallende verschijnselen die zij zagen. En zededen ook zelf onderzoek, vooral op het gebiedvan ziektes. Daardoor wisten ze veel vangeneeskunde. Zij rekenden met Arabische cijfersen ontwikkelden de wiskunde. Vooral in desteden kon je zien dat het Arabische rijkwelvarend was. Daar waren grote moskeeën enpaleizen en kunstig gelegde mozaïeken.

les3 Oorlog om het geloofDe Arabische moslims hebben ook geprobeerdEuropa te veroveren om daar de islam teverspreiden, maar verder dan Spanje zijn zenooit gekomen. Christenen en moslimsgeloofden niet hetzelfde en beschouwden elkaardaarom soms als vijanden. Ze voerden vaakoorlog tegen elkaar. Christenen uit Europagingen graag op pelgrimstocht naar het HeiligeLand, waar Jezus Christus had geleefd. In detwaalfde eeuw woonden daar TurkseSeldsjoeken. Zij waren ook moslims en zijverboden de christenen op pelgrimstocht te gaan.De leider van de christelijke kerk, de paus, riepde christenen op om het Heilige Land tebevrijden en de moslims daar weg te jagen.Zeven keer gingen er ridderlegers opkruistocht. Dit ging gepaard met veel geweldtegen moslims. Ongeveer 200 jaar lang leefden erchristenen in het Heilige Land, maar uiteindelijkwerden zij eruit verjaagd. Door de kruistochtenkwamen de Europeanen in contact met de rijkeArabische cultuur. In de vijftiende eeuw namende Europeanen de leidende rol van de Arabierenover.

les4 Een kijkje in de moskeeDe twaalfjarige Mustafa Canevi laat zien hoe hettoegaat in een moderne moskee in Nederland.Een moslim moet vijf keer per dag bidden, endat doet Mustafa het liefst in de moskee. Voor jein de moskee naar binnen gaat, moet je jeschoenen uit doen. Daarna moet je je op eenrituele manier wassen, om rein te zijn vóór jegaat bidden. In de moskee bidden moslims methun gezicht in de richting van Mekka. WantMekka is het middelpunt van het geloof. Bij hetbidden zeggen ze woorden uit de koran. Mustafabidt vooral om Allah te danken en om in dehemel te komen. Moslims moeten ook vasten,dat gebeurt tijdens de ramadan. Ze moesten hunbezit delen met arme mensen. En als ze kunnenmoeten ze één keer in hun leven oppelgrimstocht naar Mekka gaan. Mannen envrouwen bidden afzonderlijk in de moskee. Zijmogen tijdens het bidden niet door elkaarafgeleid worden.


blok2 De wereld van de islam


Wanneer werd Mohammed geboren?Waar werd Mohammed geboren?Wat stond er in de teksten van Allah?Waarom ging Mohammed preken?

Waarom wilden de mensen niet luisteren?Waarom moest Mohammed vluchten?

Waardoor kon Mohammed ontsnappen?De vlucht naar Medina is belangrijk voor de islam.Waarom?Hoe werd het nieuwe geloof verspreid?

Waardoor werd het islamitische rijk welvarend?Wat namen de Arabieren over van de Chinezen?Hoe kon het dat de Arabieren zoveel wisten overnatuurkunde en techniek?Hoe kwam het dat ze zoveel wisten over geneeskunde?Hoe rekenden de Arabieren?Waaraan kon je in de steden zien dat het Arabische rijk welvarend was?Waarom probeerden de Arabieren Europa te veroveren?

Welk Europees land behoorde lange tijd ook bij hetArabische rijk?Waarom beschouwden christenen en moslims elkaarsoms als vijanden?Waarom gingen christenen op pelgrimstocht naar hetHeilige Land?Waarom waren de christenen in de 12e eeuw boos opde moslims?Wat was de reactie van de paus op het verbod van demoslims?Hoe reageerden de christenen op de oproep van depaus?Hoelang hebben er christenen in het Heilige Landgeleefd?Hoe vaak moet een moslim bidden?Wat moet je in de moskee doen voordat je gaat bidden?Noem twee dingen.Waarom bidden moslims in de richting van Mekka?Wat voor teksten gebruiken moslims als ze bidden?Waarom bidden mannen en vrouwen niet tegelijk in demoskee?


In het jaar 570.In de Arabische stad Mekka.Uitleg over hoe de mensen moesten leven.Hij wilde de mensen waarschuwen dat zemoesten leven volgens het juiste geloof.Zij wilden niet anders leven dan ze deden.De mensen wilden hem uit de stadwegjagen.Allah zorgde voor een wonder.De vlucht is het begin van de islam en vande islamitische jaartelling.Door vanuit Arabië met legers nieuwegebieden te veroveren en mensen tebekeren.Door de handel.Het gebruik van het kompas.Zij zochten verklaringen voor alleopvallende verschijnselen die ze zagen.Ze deden veel onderzoek bij zieke mensen.Met Arabische cijfers.Aan de prachtige moskeeën en paleizen enkunstig gelegde mozaïeken.Ze wilden de Europeanen tot de islambekeren.Spanje.

Ze hadden een verschillend geloof.

Omdat Jezus daar had geleefd.

Omdat ze de christenen verboden oppelgrimstocht te gaan.Hij riep de christenen op het Heilige Landte bevrijden en de moslims daar te verjagen.Zeven keer gingen er ridderlegers opkruistocht naar het Heilige Land.Ongeveer 200 jaar.

Vijf keer per dag.Je schoenen uitdoen en jezelf op eenrituele manier wassen.Mekka is het middelpunt van hun geloof.Ze zeggen woorden uit de koran.Ze mogen niet door elkaar afgeleidworden.

blok2 De wereld van de islamvragen antwoorden

les1

les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28


les1 Columbus, mijn held?Christoffel Columbus werd in 1451 geboren. Alsjongeman voer hij mee op schepen. Hijbestudeerde de kennis die er was over dewereld en tekende wereldkaarten. In die tijdvoeren schepen alleen nog in oostelijke richtingnaar Indië. Columbus bedacht dat je net zogemakkelijk in westelijke richting naar China ofIndië kon varen. Columbus wist namelijk dat deaarde een bol was. Uiteindelijk wilde de Spaansekoningin hem drie schepen geven. Na drieweken varen zagen de schepen land. Columbusdacht dat het China was. Dat kwam omdat hijeen onbekend land had ontdekt. Na deze tochtkeerde Columbus nog drie keer terug naar hetnieuwe land, om daar schatten te zoeken. Maarhij vond ze nooit.

les2 Zeevaarders uit EuropaTot 1400 beheersten de Arabieren de handeltussen Europa en Azië. Zij gebruikten kara-vaanroutes. Door de lange weg die moestworden afgelegd, waren de producten uit Aziëduur. Europa wilde die producten graag hebben,maar liever goedkoper. Dus bedachten deEuropeanen dat ze beter zelf naar Azië kondenreizen. Dat kon niet over land, want daar warende Arabieren de baas. Ze moesten dus eenzeeroute vinden. De Portugezen slaagden er alseersten in om om de zuidpunt van Afrika naarIndië te varen. Columbus probeerde integenovergestelde richting naar Indië te varen enkwam per ongeluk in Amerika terecht. DeNederlanders kwamen er achter hoe dePortugezen in Indië kwamen en namen dezelfderoute om Zuid-Afrika heen. Nederlandsekooplieden richtten in Indië de VerenigdeOostindische Compagnie op. Die verjoeg dePortugezen en nam de handel op Indië over.

les3 Kolonisten en indianenColumbus had een nieuw werelddeel ontdekt.Een kaartenmaker noemde het land Amerika. InAmerika bestonden in die tijd twee groteindianenrijken, dat van de Inca’s en de Azteken.Dat waren allebei ontwikkelde volken die veelkennis hadden over bijvoorbeeld landbouw engeneeskunde. Maar ze hadden geen goedewapens. De Spanjaarden en Portugezen die hetnieuwe werelddeel verkenden, konden hengemakkelijk uit hun gebieden verjagen. Zijverdeelden de ‘nieuwe wereld’ in een Spaans eneen Portugees deel. In het binnenland legden zeplantages aan. Maar de grond was daar nietgeschikt voor en de plantages veranderden alsnel in kale vlaktes. Ze vonden ook goud enzilver in de grond. Ze legden mijnen aan enlieten de indianen daar als slaven werken.Miljoenen indianen zijn omgekomen. Door deoorlogen, het zware werk, maar vooral doordatze geen weerstand hadden tegen de ziektes diede kolonisten meebrachten.

les4 Rechten van de mensNiet alle mensen in de wereld hebben dezelfderechten. Op veel plaatsen hebben mensenhonger, leven ze in oorlog en geweld of kunnenniet in vrijheid leven. De meeste landen hebbeneen grondwet, waarin staat welke rechten demensen hebben. Maar de grondwet werkt pasgoed als de gewone wetten van het land ermeein overeenstemming zijn. Als in de grondwetstaat dat discriminatie verboden is, moet de wetregelen dat iemand straf krijgt als hijdiscrimineert. In veel landen is er wel een goedegrondwet, maar zijn er geen goede gewonewetten. Daarom hebben de mensen dan toch geenrechten. De Verenigde Naties is een organisatievan landen die ervoor probeert te zorgen datmensen overal ter wereld rechtvaardigbehandeld worden.


blok3 De grote ontdekkingsreizen


Wanneer werd Christoffel Columbus geboren?Hoe gingen de schepen in die tijd naar Indië?Columbus bedacht een andere route. Welke?

Waarom dacht Columbus dat dat mogelijk was?In welk land dacht Columbus te zijn aangekomen?Hoe kon Columbus zich zo vergissen?

Waarom ging Columbus nog drie keer terug?Wie beheersten de handel tussen Europa en Azië tot1400?Wat was het nadeel van de handel over land?

Waarom wilde Europa ook handeldrijven met Azië?

Waarom konden de Europeanen niet over landhandeldrijven met Indië?Welk land slaagde er het eerst in een zeeroute tevinden?Waarlangs liep die route?Hoe zorgden de Nederlandse kooplieden dat ze dehandel op Indië konden overnemen?Hoe werd het nieuwe werelddeel dat Columbus hadontdekt, genoemd?Welke volken leefden er in die tijd in Amerika?Waardoor konden de Spanjaarden en Portugezen dezevolken verjagen?Wat deden de Spanjaarden en Portugezen in hetbinnenland?Maar dat mislukte. Hoe kwam dat?

De kolonisten vonden wel de schatten die Columbushad gezocht. Wat vonden ze?Wat deden de kolonisten om die schatten te krijgen?

Waardoor zijn miljoenen indianen in die tijdomgekomen? Noem drie dingen.Hebben alle mensen op de wereld dezelfde rechten?Wat zijn bijvoorbeeld verschillen tussen mensen?

Hebben alle landen een grondwet?Wanneer werkt de grondwet pas goed?

Als in de grondwet staat dat discriminatie verboden is,wat moet er dan in de wet staan?Hoe komt het dat mensen geen rechten hebben, terwijlhet land waar ze wonen wel een grondwet heeft?Wat zijn de Verenigde Naties?


In 1451.Ze voeren in oostelijke richting.Hij dacht dat je net zo makkelijk inwestelijke richting kon varen.Omdat hij wist dat de aarde een bol is.Hij dacht dat het China was.Het was een onbekend land, ze wisten nietdat het bestond.Hij wilde daar schatten vinden.De Arabieren.

De weg was lang en daardoor waren deproducten duur.Ze wilden die producten graag hebben,maar liever goedkoper.Daar waren de Arabieren de baas.

Portugal.

Om de zuidpunt van Afrika heen.Ze richtten de Verenigde OostindischeCompagnie op en die verjoeg de Portugezen.Amerika.

De Inca’s en de Azteken.De Inca’s en Azteken hadden niet zulkegoede wapens.Ze legden er plantages aan.

De grond was niet geschikt en veranderdeal snel in kale vlaktes.Goud en zilver.

Ze legden mijnen aan en lieten de indianener als slaven werken.Door oorlogen, het zware werk en ziektes.

Nee.In veel landen hebben mensen honger,leven ze in oorlog en geweld, of kunnen zeniet vrij leven.De meeste landen wel.Als de gewone wetten in overeenstemmingzijn met wat er in de grondwet staat.Dat iemand straf krijgt als hijdiscrimineert.Dat komt omdat zo’n land dan geen goedewetten heeft.Dat is een organisatie die eraan werkt datalle mensen in de wereld rechtvaardigbehandeld worden.


les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

blok3 De grote ontdekkingsreizen


les1 De eerste saluutschotenSint Eustatius is een klein eilandje in deCaribische zee vlakbij Amerika. Sinds ongeveer1700 hoorde het bij Nederland. Het was eenbelangrijke handelsplek voor Nederland. Noord-Amerika was in die tijd een kolonie vanEngeland. Maar de kolonisten in Noord-Amerikawaren een oorlog begonnen tegen het Engelseleger in Amerika. Ze wilden zich namelijk vrijvechten van Engeland. De Nederlandsegouverneur op Sint Eustatius begroette heteerste Amerikaanse schip dat op het eilandaanlegde vol vreugde. Hij dacht dat het goed zouzijn voor de handel van Nederlandse koopliedenmet de Amerikanen. Van Nederland mocht diehandel eigenlijk niet. Want de Nederlanderswaren juist bevriend met Engeland. Dat Amerikana die oorlog een vrij land werd, betekende nietdat alle mensen daar vrij werden. De slavenbleven onvrij. Slaven waren en bleven heteigendom van hun bazen. Zij hadden helemaalgeen rechten.

les2 Slaven op de plantagesTussen 1600 en 1800 emigreerden veelNederlanders naar Amerika om daar handel tedrijven en plantages te stichten. Eerst bezatenzij delen van Noord-Amerika. Later ruilden zedie met Engeland tegen Suriname. Er werd eenhandelsorganisatie, de WestindischeCompagnie, opgericht. Die bezathandelsschepen en kocht of nam land in bezit inAmerika om er plantages te stichten. Op deplantages in Suriname werkten eerst indianen,maar die waren niet geschikt voor dit zwarewerk. Ze kregen allerlei ziektes. Daarna haaldenNederlandse handelaren negerslaven uit Afrikaen verkochten die aan plantage-eigenaren inSuriname. Het leven voor de slaven op deplantage was zwaar. Zij waren eigendom van deplanter, en niet vrij. Zij werden zeer slechtbehandeld en moesten hard werken. De slavenprobeerden wel te vluchten. Pas in 1863 werdde slavernij in Suriname afgeschaft.

les3 Vrijheidsstrijd in AmerikaTussen 1600 en 1800 waren veel Europeanennaar Noord-Amerika verhuisd. Ze werdenkolonisten genoemd. In Noord-Amerika hooptenze werk te vinden en rijk te worden. DeAmerikanen moesten belasting betalen aan deEngelse koning. Want de kolonie was vanEngeland. Maar ze wilden liever dat de koloniezelfstandig werd en dat ze een eigen bestuurkonden kiezen. Rond 1780 voerden ze eenonafhankelijkheidsoorlog tegen Engeland, dienegen jaar duurde. De Amerikanen wonnen. Vantoen af heette het nieuwe land: Verenigde Statenvan Amerika. Een groep in Nederland, dePatriotten, bewonderde de Amerikanen hierom.Want zij vonden dat elk volk zijn eigen bestuurmoest kunnen kiezen. Aanhangers van destadhouder vonden juist dat een volk nooit inopstand mocht komen tegen zijn koning. En eenderde groep, de kooplieden en regenten, dacht:wat maakt het uit wie er regeert in Amerika, alswij maar handel kunnen drijven. In Amerika wasook een groep die niet profiteerde van de nieuwevrijheid: de slaven.

les4 Het verleden herdenkenMet herdenkingen laten we zien dat webelangrijke gebeurtenissen van vroeger nietwillen vergeten. In Nederland wordtbijvoorbeeld elk jaar het einde van de TweedeWereldoorlog herdacht. Dan worden er bloemengelegd bij monumenten die aan de oorlogherinneren. En er wordt gezegd: laten we ervoorzorgen dat zoiets vreselijks nooit weer gebeurt.Nederland heeft ook een herdenkingsmonumentvoor de slavernij. Want veel Surinamers inNederland zijn nakomelingen van slaven. Elk jaarop 1 juli wordt daar herdacht dat in 1863 deslavernij in Suriname is afgeschaft. De mensendie ernaartoe komen, denken dan aan het zwareleven dat de slaven vroeger hadden. Of ze denkenmet schaamte aan de Nederlanders die de slavenvoor zich lieten werken en willen het op diemanier een beetje goedmaken.


blok4 Slavernij en vrijheidsstrijd


Wanneer speelt het verhaal zich af?Waarom was Sint Eustatius belangrijk voor Nederland?Van welk land was Noord-Amerika in die tijd eenkolonie?Waarom voerden de kolonisten in Noord-Amerikaoorlog tegen Engeland?Waarom mochten er van Nederland geen Amerikaanseschepen op Sint Eustatius aanleggen?Werden alle mensen in Amerika na de oorlog vrijemensen?Wat is het verschil tussen slaven en vrije mensen?

Waarom emigreerden veel Nederlanders tussen 1600 en 1800 naar Amerika?Hoe kwam Nederland in het bezit van Suriname?

Hoe heette de handelsorganisatie die werd opgericht?Wat hadden de kooplieden en kolonisten aan deWestindische Compagnie?Wie werkten er eerst als slaven op de plantages inSuriname?Waarom moesten er andere arbeiders gezocht worden?

Waar haalden de plantages toen hun arbeidersvandaan?Waarom was het leven voor de slaven zo zwaar? Noemdrie dingen.Wanneer werd de slavernij in Suriname afgeschaft?Waar kwamen de kolonisten in Noord-Amerikavandaan?Waarom moesten de kolonisten belasting betalen aande Engelse koning?Wilden de kolonisten bij Engeland blijven?

Wat gingen ze doen om zelfstandig te worden?Wanneer was dat ongeveer?Wie wonnen er?Hoe heette het nieuwe land dat toen ontstond?Waarom bewonderden de Nederlandse patriotten deAmerikanen?Welke groep mensen in Amerika profiteerde niet van denieuwe vrijheid?Waarom worden belangrijke gebeurtenissen vanvroeger soms herdacht?Wat wordt in Nederland bijvoorbeeld elk jaar herdacht?Waarom heeft Nederland een herdenkingsmonumentvoor de slavernij?Waarom wordt er elk jaar op 1 juli eenherdenkingsbijeenkomst gehouden bij het monumentvoor de slavernij?Waaraan wordt op die dag gedacht?


In 1776.Voor de handel met Amerika.Van Engeland.

Ze wilden zich vrij vechten van Engeland.

Nederland was juist bevriend metEngeland.Nee, de slaven niet.

Slaven zijn eigendom van hun bazen. Zijhebben geen rechten.Om handel te drijven en plantages testichten.Ze ruilden het met de Engelsen voor hungebieden in Noord-Amerika.De Westindische Compagnie.Die bezat handelsschepen en kocht of namland in bezit om er plantages te stichten.Indianen.

De indianen waren niet geschikt voor hetzware werk. Ze kregen allerlei ziektes.Ze kochten negerslaven vanslavenhandelaren.Ze waren niet vrij, ze moesten heel hardwerken en ze werden slecht behandeld.In 1863.Uit Europa.

Omdat de kolonie van Engeland was.

Nee, ze wilden dat de kolonie zelfstandigwerd en dus hun eigen bestuur kiezen.Ze voerden een onafhankelijkheidsoorlog.Rond 1780.De Amerikanen.De Verenigde Staten van Amerika.Zij vonden dat een volk zijn eigen bestuurmoest kunnen kiezen.De slaven.

Om te laten zien dat we diegebeurtenissen niet vergeten.Het einde van de Tweede Wereldoorlog.Omdat veel Surinamers in Nederlandnakomelingen van slaven zijn.Omdat de slavernij in Suriname op 1 juli1863 is afgeschaft.

Aan het zware leven van de slaven.


les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

blok4 Slavernij en vrijheidsstrijd


les1 Een onmogelijke vriendschapNederlanders bezaten in de negentiende eeuwveel land in Indië. Ze stichtten er plantageswaar tropische producten werden verbouwd,zoals rijst, koffie, cacao en thee. Het land brachtveel op. De planter was heer en meester op zo’nplantage. Meestal had hij een heleboel inheemsearbeiders in dienst. Die verdienden niet veel enmoesten hard werken. Ze woonden in armoedigedorpen vlakbij de plantage. De planter trad ookop als een soort rechter over zijn werknemers.Soms strafte hij streng. Vooral als een arbeidergeprobeerd had te vluchten. De kinderen van deplanters gingen als ze klein waren, vaak alleenmet inheemse kinderen om. Maar op de langeduur kon zo’n vriendschap niet blijven bestaan.De Nederlandse kinderen gingen meestal terugnaar Nederland om daar naar de middelbareschool te gaan. Bovendien was hun thuissituatiete verschillend.

les2 De kolonie Nederlands-IndiëIn de zeventiende eeuw werd Nederlands-Indiëeen kolonie van Nederland. Kooplieden van deVerenigde Oostindische Compagnie (VOC)haalden er specerijen vandaan en verkochten diein Europa voor veel geld. De Nederlandersstichtten er ook plantages. Het bestuur van dekolonie was meestal in handen van inheemsevorsten, maar die moesten wel doen wat deNederlanders wilden. In 1870 werd in Atjeh opSumatra aardolie gevonden. Nederland wildedaar toen het bestuur in handen krijgen. Maarde Atjehers lieten zich niet zomaar overheersen.Pas na 28 jaar oorlog werden de Nederlanders erde baas. De Nederlander Eduard Douwes Dekkerschreef het boek ‘Max Havelaar’. Hij schreef hetonder de naam Multatuli. Hij vertelde daarin hoeerg de Nederlanders de Indiërs lieten zwoegen.De Nederlandse regering ging uiteindelijkzorgen voor een betere behandeling van deIndiërs. Pas in 1949 is de kolonie Nederlands-Indië onafhankelijk geworden. Het heet nuIndonesië.

les3 Kolonies in AfrikaVanaf 1880 koloniseerde een aantal Europeselanden grote delen van Afrika. De Europeselanden hadden een aantal redenen om Afrika inbezit te krijgen. Zij werden er groter enmachtiger door. Ze dachten dat ze er ook veelgeld zouden kunnen verdienen. In de eersteplaats door in Afrika plantages te stichten engrondstoffen als edelstenen en aardolie uit degrond te halen. Maar ook doordat ze hun eigenproducten uit Europa nu ook in Afrika kondenverkopen. Europeanen wilden de Afrikanenbekeren tot het christendom. Vanaf 1945 zijn deAfrikaanse kolonies onafhankelijk geworden.Daarvoor is veel oorlog gevoerd. In Zuid-Afrikaheeft vele jaren een blanke regering de zwartenonderdrukt. Afrika is de gevolgen van dejarenlange kolonisatie nooit echt te bovengekomen. Het is nog steeds een arm werelddeeldat afhankelijk is van de rijke landen.

les4 Verhuizen naar een ander landAls iemand uit Nederland naar een ander landverhuist, heet hij een emigrant. Als hij uit eenander land in Nederland komt wonen, heet hijeen immigrant. Sinds de Tweede Wereldoorlogzijn vooral Nederlandse boeren naar anderelanden verhuisd. Bijvoorbeeld naar Canada, waarmeer ruimte is. Tegelijkertijd verhuisden allerleibuitenlanders naar Nederland. Ze kwamen uitIndonesië en Suriname, de vroegere koloniesvan Nederland. Ze hoopten het hier beter tekrijgen dan in hun eigen land. In de jaren zestigen zeventig van de vorige eeuw kwamen er veelTurken en Marokkanen, omdat in Nederlandtoen veel ongeschoolde werknemers nodigwaren. Tegenwoordig komen er ookvluchtelingen naar Nederland. Soms omdat ze inhun eigen land geen werk kunnen vinden. Diemensen mogen hier dan niet blijven. En somsomdat het in hun eigen land te gevaarlijk is.Alleen deze laatste groep mag blijven. Wijnoemen die mensen asielzoekers.


blok5 Europa’s macht in de wereld


De Nederlanders bezaten veel land in Indië. Wat dedenze met dat land?Wat werd op de plantages verbouwd?Wie deden het meeste werk op de plantages?Hoe was het om op zo’n plantage te werken?

Hoe woonden de inheemse arbeiders?

Waardoor verdienden Nederlandse kooplieden aanIndië?Wie bestuurden Nederlands-Indië in de negentiendeeeuw?In Atjeh wilden de Nederlanders wel het hele bestuurzelf in handen krijgen. Waarom?Hoe reageerden de Atjehers toen de Nederlanders inAtjeh het bestuur wilden overnemen?Wie wonnen de Atjeh-oorlog uiteindelijk?Wat schreef Multatuli in zijn boek ‘Max Havelaar’?

Wat was het gevolg van dat boek?

Wanneer werd Nederlands-Indië onafhankelijk?Hoe heet het land nu?Wanneer gingen Europese landen Afrika koloniseren?Op welke manieren verdienden de Europeanen geld inAfrika? Noem drie dingen.

Welke godsdienst brachten de Europeanen naar Afrika?Vanaf wanneer werden de Afrikaanse koloniesonafhankelijk?Dat ging niet erg gemakkelijk. Wat gebeurde er meestal?Wat gebeurde er in Zuid-Afrika?

Wat is een Nederlandse emigrant?

Wat is een Nederlandse immigrant?

Uit welke landen kwamen na de Tweede Wereldoorlogimmigranten naar Nederland?Waarom juist uit Indonesië en Suriname?

Wanneer kwamen de Turken en Marokkanen naarNederland?Waarom kwamen zij hiernaartoe?Waarom komen vluchtelingen naar Nederland? Noemtwee dingen.Hoe worden vluchtelingen ook wel genoemd?Welke vluchtelingen mogen hier blijven?


Ze stichtten er plantages.

Rijst, koffie, thee of cacao.Inheemse arbeiders, dus Indiërs.Het was zwaar werk en de arbeidersverdienden maar weinig.In armoedige dorpen in de buurt van deplantages.Ze haalden er specerijen vandaan enverkochten die in Europa voor veel geld.De inheemse vorsten, maar ze moesten weldoen wat de Nederlanders wilden.Daar werd in 1870 aardolie gevonden.

Er kwam een oorlog die 28 jaar duurde.

De Nederlanders.Hij vertelde hoe de inheemse bevolkingvoor de Nederlanders moest zwoegen.De Nederlandse regering zorgdeuiteindelijk voor een betere behandelingvan de Indiërs.In 1949.Indonesië.Vanaf 1880.Door plantages te stichten, doorgrondstoffen weg te halen en door huneigen producten in Afrika te verkopen.Het christendom.Vanaf 1945.

Er werden oorlogen gevoerd.Daar heeft vele jaren een blanke regeringde zwarten onderdrukt.Iemand die uit Nederland weggaat om ineen ander land te gaan wonen.Iemand die uit een ander land komt en inNederland gaat wonen.Uit Indonesië en Suriname.

Omdat dat vroeger kolonies vanNederland waren.In de jaren zestig en zeventig van devorige eeuw.Omdat hier werknemers nodig waren.Omdat er in hun land geen werk is, ofomdat ze er niet veilig kunnen leven.Asielzoekers.Alleen de vluchtelingen die gevaar lopenin hun eigen land.


les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

blok5 Europa’s macht in de wereld


les1 Bijna de Derde WereldoorlogNa de Tweede Wereldoorlog ontstonden er tweenieuwe wereldmachten: de Verenigde Staten(VS) en de Sovjetunie. Ze hadden allebeikernwapens. Daarmee konden de VS en deSovjetunie elkaar vernietigen. Beidewereldmachten wantrouwden en bedreigdenelkaar. Allebei wilden ze voorkomen dat de andermachtiger zou worden. In 1962 probeerde deSovjetunie haar invloed te vergroten door eenraketbasis te bouwen op Cuba, een eiland vlakbijAmerika. Cuba was bevriend met de Sovjetunie.De VS waren woedend. De Russische schepenwerden voor de kust van Cuba tegengehoudendoor Amerikaanse oorlogsschepen. Even leekhet alsof er een Derde Wereldoorlog zou komen.Ook in Nederland waren de mensen daar ergbang voor. Maar gelukkig bond de Sovjetunie in.De raketbasis op Cuba werd niet gebouwd.

les2 De Koude OorlogNa de Tweede Wereldoorlog werd Duitslandbezet door de landen die samen Duitslandhadden verslagen. De Russische leider Stalinwilde zijn land, de Sovjetunie, extrabeschermen. Hij dwong de regeringen van zijnbuurlanden in het oosten van Europa met hemsamen te werken. Amerika kreeg grote invloed inhet westen van Europa. Zo werd Europa intweeën gedeeld. De grens tussen oost en westwerd streng bewaakt. Die grens werd hetIJzeren Gordijn genoemd. Amerika en deSovjetunie wilden allebei de machtigste worden.Zij maakten steeds meer wapens waarmee zeelkaar bedreigden. De verschillen tussen oost enwest waren groot. In het westen waren demensen vrijer. Ze moesten wel zelf voor werk engeld zorgen. Dat noem je kapitalistisch. In hetoosten zorgde de regering voor de bevolking. Demensen hadden niks te kiezen. Dat noem jecommunistisch. In het oosten waren de mensenarmer dan in het westen. In 1985 kreeg deSovjetunie een nieuwe leider, die het land vrijeren rijker wilde maken. Hij zorgde ervoor dat dewapenwedloop werd gestopt. Daardoor werd dewereld een stuk veiliger.

les3 De Derde WereldEr zijn in de wereld ongeveer 120 arme landen.Zij hebben veel verschillende problemen. Zehebben bijvoorbeeld hoge schulden bij rijkelanden, die ze niet kunnen afbetalen. Tochhebben ze vaak vruchtbare grond engrondstoffen die erg gewild zijn in de wereld.Maar van die rijkdom profiteert vaak maar eenklein groepje mensen, dat alle bezittingen inhanden heeft. In een aantal arme landen zijn erzoveel verschillen tussen bevolkingsgroepen,dat er steeds burgeroorlogen uitbreken. Ookbestaat in veel arme landen kinderarbeid. Er zijnvaak geen goede scholen. Gelukkig worden dearme landen soms wel geholpen. Regeringen vanrijke landen geven geld voor ontwikkeling. Eninternationale organisaties, zoals de VerenigdeNaties (VN), helpen met ziekenhuizen enscholen. Soms stuurt de VN soldaten die devrede moeten bewaken.

les4 Naar een betere wereldNa de Tweede Wereldoorlog ging een aantalEuropese landen samenwerken om de handelsneller te laten groeien. Dat was nodig want deoorlog had de landen arm gemaakt. Diesamenwerking is uitgegroeid tot de EuropeseUnie, afgekort tot EU. De landen van de EUwerken samen op het gebied van handel,landbouw, vervoer, hulp aan arme landen enhet milieu. Er is ook één Europese munt, deeuro. Die maakt handel in Europa een stukgemakkelijker. De EU-landen maken ook samenwetten, die gelden voor alle landen van de EU.De wetten worden gemaakt door de EuropeseCommissie. Het Europees Parlement controleertde Commissie. Een andere organisatie is deVerenigde Naties. Die werkt vooral aan vrede enveiligheid in de wereld. Bijna alle landen in dewereld zijn er lid van. Dan zijn er nog het RodeKruis, dat zorgt voor de zieken en gewonden bijrampen en oorlogen; Amnesty International datonderzoekt of de mensenrechten wordennageleefd; en Greenpeace dat oplet of landen hetmilieu niet verpesten.


blok6 Samenwerking in de wereld


Welke twee wereldmachten ontstonden er na de Tweede Wereldoorlog in de wereld?Wat voor wapens hadden deze wereldmachten?Waarom bedreigden de wereldmachten elkaar?

Wat deed de Sovjetunie in 1962?Hoe reageerden de VS op de bouw van de raketbasis op Cuba?

Hoe liep de ruzie tussen de VS en de Sovjetunie af?

Welke landen bezetten Duitsland na de TweedeWereldoorlog?Stalin wilde zijn land beter beschermen. Hoe deed hijdat?

Waar kreeg Amerika invloed?Hoe heette de grens tussen oost en west?Hoe gingen Amerika en de Sovjetunie met elkaar om?

Hoe noem je de vrije manier van het leven in hetwesten?Hoe noem je de onvrije manier van het leven in hetoosten?Wat veranderde er na 1985?

Wat betekende dit voor de hele wereld?

Waardoor zijn veel landen zo arm?

Veel van deze landen hebben wel rijkdommen.Wat zijn die rijkdommen?Wie profiteert van de rijkdom in de arme landen?

Waarom breken er vaak burgeroorlogen uit in dezelanden?Waarom gaan kinderen in arme landen vaak niet naarschool?

Door wie worden arme landen geholpen?

Geef een voorbeeld van een internationale organisatie.Waarmee helpen de Verenigde Naties?

Waarom gingen Europese landen na de TweedeWereldoorlog samenwerken?Hoe heet die samenwerking in Europa?Op welke gebieden werken de landen van de EU samen?Hoe heet de Europese munt?Noem nog vier andere internationale organisaties.


De Verenigde Staten en de Sovjetunie.

Kernwapens.Ze wilden allebei voorkomen dat de andermachtiger werd en meer invloed zoukrijgen in de wereld.Die wilde een raketbasis bouwen op Cuba.De Russische schepen werden voor dekust van Cuba tegengehouden doorAmerikaanse oorlogsschepen.De Russen braken de raketbasis af en erkwam geen oorlog.De landen die Duitsland haddenverslagen.Hij dwong de regeringen van zijnbuurlanden in het oosten van Europa methem samen te werken.In het westen van Europa.Het IJzeren Gordijn.Ze bedreigden elkaar met steeds meerwapens.Kapitalisme.

Communisme.

In de Sovjetunie kwam een nieuwe leiderdie het land vrijer en rijker wilde maken.De wapenwedloop werd gestopt en dewereld werd een stuk veiliger.Ze hebben hoge schulden die ze nietkunnen afbetalen.Het land is vaak vruchtbaar, en ze hebbengewilde grondstoffen.Een klein groepje mensen, dat allebezittingen in handen heeft.Er zijn grote verschillen tussen debevolkingsgroepen.Er zijn geen scholen en de mensen zijnvaak zo arm dat ook de kinderen geldmoeten verdienen.Door regeringen van rijke landen en doorinternationale organisaties.De Verenigde Naties.Met de bouw van ziekenhuizen en scholen.En soms stuurt de VN vredessoldaten.Om de handel sneller te laten groeien.

De Europese Unie, afgekort tot EU.Op het gebied van de landbouw, handel,vervoer, hulp aan arme landen en milieu.De euro.De VN, het Rode Kruis, AmnestyInternational en Greenpeace.


les2

les3

les4

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

blok6 Samenwerking in de wereld


Bij de tijd samenvattingen groep 8

Documents

Transcript of Bij de tijd samenvattingen groep 8