bernard descheemaeker

works of art

nieuwsbrief newsletter

De verzelfstandiging zet zich gestaag

voort. Eerst was er de oprichting van een

eigen zaak onder mijn eigen naam. Dan

de publicatie van een eigen Nieuwsbrief

en vervolgens mijn eerste deelname aan

een beurs.

En sinds aanvang juli is er nu ook de

overname van het pand aan de

Everdijstraat 31 te Antwerpen. Zij het

slechts voor een beperkte tijd.

Toen de eigenaar eind vorig jaar liet weten dat hij binnenafzienbare tijd ons pand wenste te renoveren, besloot JanDirven de huur van onze galerij niet meer te verlengen.Een zeer begrijpelijke keuze voor een handelaar diegeleidelijk aan het afbouwen is.Een jonge ondernemer denkt echter veeleer in termen vangroei, expansie en verzelfstandiging. Daarom vond ik hetverstandig om de periode tussen het vervallen van hethuurcontract van Jan Dirven -30 juni 2002- en degeplande aanvang van de renovatiewerkzaamheden -1november 2003- zelf te overbruggen en gedurende die tijdde huur van het pand op mij te nemen.Aldus kan ik nu ook mijn kunstvoorwerpen in hetzelfdeschitterende kader presenteren.

Zestien maanden zijn natuurlijk maar een zeer korte tijd.Hopelijk toch lang genoeg om ook U ooit hier te mogenbegroeten. Misschien bij een toevallige passage inAntwerpen of wellicht bijeen bezoek aan éénvan de evenementendie ik hier dekomende tijd wens teorganiseren.Niettemin ben ik nual nieuwsgierig naarmijn toekomstigegalerij*. Het zal nieteenvoudig zijn omeen onderkomen tevinden met eenzelfdeuitstraling als hethuidige 18de eeuwseherenhuis met zijnhoge plafonds en zijnsfeervollebinnenplaats.De queeste is alvastbegonnen.

BernardDescheemaeker

* Ik heb wel alvast reeds eennieuw telefoonnummer:+ 32 / 3 / 225 15 56. Mijnhuidig fax. nr. en mob. nr.zullen ook in de toekomstbehouden blijven.

I am by now well on the road to independence. The first

step was to set up my own business under my own

name. Then came the publication of my own Newsletter

followed by my first art fair.

And on the first of July, the latest step on that road was

to take over the premises located at Everdijstraat 31,

Antwerp, even if it will only be for a short time.

When at the end of last year the owner informed us thathe was planning to renovate the premises within theforeseeable future, Jan Dirven decided against renewingthe lease on our gallery. A perfectly understandabledecision for a dealer to make when he is in the process ofscaling down his business activities.A newly established entrepreneur, however, is thinkingmore in terms of building up and expanding his business.With that in mind, I decided that in order to bridge thegap between the expiry of Jan Dirven's lease on 30 June2002 and the date set for starting the renovation work,namely 1st November 2003, the best thing for me to dowas to rent the premises myself.And so, I am now able to continue showing my works ofart in the same splendid surroundings.

Sixteen months is, of course, not a very long period oftime. I hope, however, that it will prove long enough foryou to come and visit me. You might happen to be passingthrough Antwerp or decide to attend one of theforthcoming events I hope to organise here in the nearfuture.

I, at any rate, cannothelp wondering whatmy future gallery willbe like*. It will not beeasy to find a propertythat has the samecharacter as thepresent 18th-centurytown house with itshigh ceilings andpleasant courtyard. Needless to say, thequest has alreadybegun.

BernardDescheemaeker

* Please note that my newtelephone number is:+ 32 / 3 / 225.15.56.My fax and mobile numbersare unchanged.

editoriaal:16

maanden editorial:16

months

Grote HandbelVlaanderen, begin 16de eeuw

bronsh. 27 cm

Herk.: part. verz., Friesland(Nederland)

Large HandbellFlanders, early 16th century

bronzeh. 27 cm

Prov.: priv. coll., Friesland(the Netherlands)

Gotische ivoortjes die aan beide zijden met snijwerk

versierd zijn, zijn uiterst schaars. Dit geldt al evenzeer

voor middeleeuwse voorstellingen van profane aard.

Het hier geïllustreerde, vooralsnog onbekende vroeg

14de eeuwse dubbelzijdige ivoren plaketje met een

liefdesscène is dan ook een absolute zeldzaamheid.

Het kleine plaketje -het is amper 7,3 bij 3,9 cm groot- ismij reeds enkele jaren bekend. Maar de Belgischeverzamelaar, die het jaren geleden van zijn ouders erfde,wilde er pas nu afstand van doen.De ene zijde stelt -traditiegetrouw- Maria met Kind voor,geflankeerd door twee kandelaardragende engelen. Veelongebruikelijker is De Kroning van de Geliefde op dekeerzijde, een thema dat ons vooral bekend is van ivorenspiegeltjes en schrijftabletjes.

De kunsthistorische literatuur omtrent middeleeuwseivoortjes vermeldt hooguit twintig plaketjes die aan beidezijden met snijwerk versierd zijn. Oorspronkelijk werdenwellicht enkele van deze tweezijdige ivoren plaketjes ineen (verguld) zilveren lijstje gezet en als image de chevetboven het bed opgehangen. De twee ragfijne groefjes inéén van de zijkanten van dit exemplaar wijzen er echter opdat dit plaketje als voor- of achterzijde van een klein boekjebedoeld was. Van een dergelijk ivoren boekje dat compleetbewaard is gebleven is er mij welgeteld één exemplaarbekend (New York, The Metropolitan Museum of Art).

In het Musée Municipal van Chartres bevindt zich eenbijna even groot ivoren plaketje met aan beide zijdenidentiekevoorstellingen. Hetis kwalitatief enstilistisch zo nauwverwant aan ditexemplaar dat beidein hetzelfde atelieren omstreeksdezelfde tijdmoeten zijnvervaardigd (Parijsof Noord-Frankrijk,ca.1320). Van deoriginelepolychromie zijn,voornamelijkbovenaan, desporen nogduidelijk zichtbaar.Deze groenigekleur is ontstaandoordat deoorspronkelijkblauwe beschildering geleidelijk door het ivoorgeabsorbeerd is.

R. Koechlin, Les ivoires gothiques français, Parijs, 1924, nr.1222, pl.CC.C.T. Little, in: The Jack and Belle Linsky Collection in the Metropolitan Museumof Art, New York, 1984, nr.50, pp.132-134.

dubbel zo mooi twic

e as nic

e

Dubbelzijdig Plaketje van eenBoekje:Maria met Kind Geflankeerddoor Twee Engelen /Kroning van de GeliefdeFrankrijk (Parijs of Noord-Frankrijk), ca.1320ivoor, dubbelzijdig, metsporen van oorspr.polychromie7,3 X 3,9 X 0,6 cmHerk.: part. verz., Veurne(België)

Reversible Ivory Panel, SmallBook Cover:The Virgin and Child Flankedby Two Angels /The Crowned LoverFrance (Paris or NorthernFrance), c.1320ivory, double-sided, withtraces of the orig. polychromy7,3 X 3,9 X 0,6 cmProv.: priv. coll., Furnes(Belgium)

It is extremely rare to find gothic ivories that have

carved decorations on both sides. The same is true of

medieval representations of a secular nature.

But, without question, the early 14th-century reversible

ivory panel depicting a love scene, illustrated here,

which was not known until now, certainly fits the

description.

I have known of the existence of the small plaque - itbarely measures 7.3 by 3.9 cm - for several years now. Butthe Belgian collector, who inherited the piece from hisparents a long time ago, had not been willing to part withit before now. One side represents - true to tradition - The Virgin andChild, flanked by two candle-bearing angels. What makesthe object remarkable is the depiction to the reverse of TheCrowned Lover, a theme that is mostly known from ivorymirrors cases and writing tablets.

Art historical literature on the subject of medieval ivoriesrecords no more than twenty plaques with carveddecorations on both sides. Several such reversible ivorypanels in a silver or silver-gilt frame were probablyoriginally hung above the bed as an image de chevet. Thetwo barely discernible grooves in one side of the presentexample indicate, however, that the plaque served as thefront or back cover of a small book. All told, I know of onlyone extant example of an ivory book that has beenpreserved in its entirety (New York, The MetropolitanMuseum of Art).

The MuséeMunicipal ofChartres has suchan ivory plaque ofalmost the samesize, both sides ofwhich haveidenticalrepresentations tothe presentexample. Takingaccount of qualityand style, theplaque is soclosely related tothe presentexample that bothof them musthave been madein the sameworkshop atapproximately thesame time (Paris

or Northern France, c.1320).There are, mostly at the top of the object, still clearlyvisible traces of the original polychrome decoration. Thepresent greenish colour is the result of the gradualabsorption by the ivory of the original blue paint.

R. Koechlin, Les ivoires gothiques français, Paris, 1924, no.1222, pl.CC. C.T. Little, in: The Jack and Belle Linsky Collection in the Metropolitan Museumof Art, New York, 1984, no.50, pp.132-134.

schild en vrie

nd b

Exact 700 jaar geleden. We schrijven 11 juli 1302: een

ongeregeld leger van Vlaamse boeren en opstandelingen

verslaat nabij Kortrijk -mijn geboortestad- het kruim van

de Franse ridders.

Deze datum is in het collectieve geheugen gegrifd van

elke Vlaming. Maar was deze overwinning echt zo

opzienbarend? En wat was er aan voorafgegaan en tot

wat heeft het geleid?

De Franse koning Filips IV de Schone (1285-1314) kan hetniet langer meer tolereren. Het Vlaanderen van GraafGwijde van Dampierre (1278-1305) stelt zich teonafhankelijk op tegenover zijn leenheer. Meer nog: hetdringt aan op een bondgenootschap met koning Eduard Ivan Engeland, Frankrijks erfvijand.De maat is vol. Filips beslist Vlaanderen kordaat tot deorde te roepen: Franse troepen trekken Vlaanderenbinnen; Gwijde wordt krijgsgevangen gezet en vervangendoor Jacques de Châtillon, een vazal van de Franse kroon.De plaatselijke bevolking laat echter niet betijen. Onderleiding van Pieter de Coninck en Jan Breydel wordt in denacht van 7 op 8 mei 1302 een deel van de Fransebezettingsmacht vermoord. De overige troepen worden uitBrugge verjaagd (de zgn. Brugse Metten).Om dit oproer te bedwingen brengt Filips eenindrukwekkend leger op de been. Het puik der Franseridders staat onder bevel van Robert van Artois, broer vande koning. Op 11 juli staan beide partijen op de KortrijkseGroeninghe-kouter tegenover elkaar. Voor het eerst in de

militaire geschiedenis zou een feodaal leger -hetmachtigste ooit- door een formatie van stadsmilities,boeren en vrijwilligers eerloos worden verslagen (de zgn.Slag der Gulden Sporen). De eerste ‘waanzinnige’gebeurtenis van de ‘waanzinnige’ veertiende eeuw ishiermee een feit.

Het was inderdaad nooit gezien dat een ridderleger, en dannog wel met een geweldige overmacht, door eenvoudigvoetvolk verslagen werd. Eveneens van groot belang is datVlaanderen door deze overwinning een autonoomgraafschap is gebleven, dat de hoeksteen zou worden vande in de 15de eeuw zo machtige BourgondischeNederlanden. Maar ook voor de Europese geschiedenis isde Guldensporenslag van grote betekenis. Het stelt immerseen einde aan een eeuw van Franse hegemonie die teBouvines -ook op Vlaamse bodem- was begonnen : deVlaamse désastre de Bouvines (1214) wordt gevolgd door deFranse désastre de Courtrai (1302).

Tent. kat.: Age of Chivalry. Art in Plantagenet England. 1200-1400, Londen, 1987.Tent. kat.: L’Art au temps des rois maudits. Philippe le Bel et ses fils. 1285-1328,Parijs, 1998.1302. Feiten en mythen van de Guldensporenslag, o.l.v. R.C. van Caenegem,Antwerpen, 2002.

Reliëf: RidderEngeland of Frankrijk,

begin 14de eeuwbrons, geoxydeerd

7,5 X 8 cm

Relief: KnightEngland or France,

early 14th centurybronze, oxidized

7,5 X 8 cm

schild en vrie

nd

It was precisely 700 years ago. The date: 11 July 1302.

Just outside Courtrai - the town where I was born - the

cream of French knighthood was defeated by irregular

troops comprising Flemish farmers and rebels.

The date is stamped indelibly on the collective memory

of each and every native of Flanders. But was it really

such a tremendous victory? What were the events

leading up to it and what was the outcome?

Matters had come to a head. Philip IV, King of France, alsoknown as Philip the Fair, (1285-1314) could no longer sitback and do nothing. Flanders under Count Gwijde vanDampierre (1278-1305) was becoming too independent,showing little regard for the wishes of its liege. And, as ifthat was not enough, it was also pressing for an alliancewith Edward I, King of England, the arch-enemy of France.That did it. Philip decided to bring Flanders firmly to heel:French troops entered Flanders; Gwijde was taken prisonerand replaced by Jacques de Châtillon, a vassal of theFrench crown.But the local population did not take that lying down. Onthe 7th of May 1302 under cover of darkness, with Pieterde Coninck and Jan Breydel as their leaders, they carriedout an attack, which led to the massacre of part of theFrench occupying force. The remainder was chased out ofBruges, the so-called Brugse Metten.In order to crush the uprising Philip mobilised animpressive army. The pick of French knighthood wasplaced under the command of Robert of Artois, the king's

brother. It was on 11 July in Courtrai at the spot known asGroeninghe-kouter that both parties came face to face. Theensuing battle, the Slag der Gulden Sporen, turned out to bethe first in military history where a feudal army - the mostpowerful at the time - was beaten shamelessly by apiecemeal army composed of town militias, farmers andvolunteers. It was that 'calamitous' event which heraldedthe start of the 'calamitous' fourteenth century.

Never before had an army of knights of superior strengthbeen defeated by a force of common foot soldiers. Anotherimportant fact is that as a result of that victory Flandersremained autonomous, and later became the corner stoneof the Burgundian Netherlands, which rose to power in the15th century. But the Slag der Gulden Sporen also had a bigimpact on the history of Europe. It signalled the end of acentury of French hegemony, which had started with thedésastre de Bouvines (1214), also on Flemish soil, and lasteduntil the French désastre de Courtrai (1302).

Exh. cat.: Age of Chivalry. Art in Plantagenet England. 1200-1400, London, 1987.Exh. cat.: L’Art au temps des rois maudits. Philippe le Bel et ses fils. 1285-1328,Paris, 1998. 1302. Feiten en mythen van de Guldensporenslag, o.l.v. R.C. van Caenegem,Antwerp, 2002.

Lavabo op Drie Pootjesde Nederlanden, ca.1300brons, met bodempatina16,4 X 32 X 22 cmHerk.: part. verz., Maaseik(België)

Lavabo on Three Legsthe Low Countries, c.1300bronze, in excavated condition 16,4 X 32 X 22 cmProv.: priv. coll., Maaseik(Belgium)

is getekend ian sig

ned ian

Onlangs kwam als een volslagen verrassing een tot

dusver onbekend Magdalenabeeldje aan het licht van de

Maastrichtse beeldsnijder Jan van Steffeswert (ca.1460-

ca.1530).

Afgelopen 23 mei toog Bernard Descheemaeker met hetfraaie kleinood richting Bonnefantenmuseum. Heelbenieuwd was hij of het beeldje -waarop de naam IANvoorkomt- inderdaad van de hand van de bekendebeeldsnijder Jan van Steffeswert zou kunnen zijn.Het feit dat Descheemaeker zich naar Maastricht begaf, isgeen toeval. Bijna twee jaar geleden vond in hetBonnefantenmuseum na jarenlang onderzoek rond hetwerk van Van Steffeswert een groteoverzichtstentoonstelling plaats. Nagenoeg zeventigbeelden werden samengebracht. Het hoge esthetischeniveau van een aantal werken maakte internationaal groteindruk op zowel specialist als liefhebber van middeleeuwsekunst. Door deze tentoonstelling neemt Jan vanSteffeswert voorgoed een belangrijke plaats in binnen dekunstgeschiedenis van de Lage Landen.Wat deze beeldsnijder evenwel uitzonderlijk maakt is hetfeit dat hij regelmatig zijn werk signeerde. Samen met hetnieuw ontdekte Magdalenabeeldje bedraagt het aantalbekende gesigneerde werken tegenwoordig veertien. Zo'ngroot aantal van één en dezelfde beeldsnijder is eenongekend fenomeen in de overwegend anonieme wereldvan de middeleeuwse beeldhouwkunst. Van Steffeswertwas zijn tijd vooruit. Hij was kennelijk zo overtuigd vanzijn individuele kwaliteiten dat hij zelfbewust zijn naamop zijn creaties aanbracht.

Zoals eerder is gezegd deed hij ditook bij het Magdalenabeeldje, enterecht! De hoge kwaliteit die hetoeuvre van Van Steffeswertkenmerkt, is eveneens in dit werkterug te vinden. Zo is de figuur vanMagdalena opvallend aangrijpendvormgegeven. De vrouw, die duidelijkdoor droefheid is overmand, heefthaar hoofd opgericht naar de (thans ontbrekende)stervende Christusfiguur. De heilige houdt haar handenpathetisch voor haar borst. Het dramatische effect wordtnog versterkt door de ketting met reukbol die van haargordel is gevallen en op de grond voor haar ligt. De tweelange vlechten die sierlijk van de rijk gedecoreerdehoofdtooi afhangen benadrukken de lijn van de lichtgedraaide houding van Magdalena's gestalte, wat de pathosvan de scène aanzienlijk vergroot. In een afgevlakt deelaan de bovenzijde van de rotspartij links van Magdalenabevinden zich de signatuur IAN en het meesterteken.

The recent discovery of a hitherto unknown figure of

Saint Mary Magdalene by the Maastricht woodcarver Jan

van Steffeswert (c.1460-c.1530) came as a bolt from the

blue.

Last May, on the 23rd to be exact, Bernard Descheemaekerwas on his way to the Bonnefantenmuseum with a veryprecious object. He could hardly contain his curiosityabout the figure bearing the name IAN, wondering ifindeed it could be attributed to the well-known woodcarverby the name of Jan van Steffeswert.It was no coincidence that Descheemaeker was on his wayto Maastricht. Almost two years ago, following an extensiveresearch program, the Bonnefantenmuseum hadorganised a major exhibition on the work of VanSteffeswert. Close to seventy sculptures were on display.The high aesthetic quality of a number of works did notfail to impress specialists and lovers of medieval art allover the world. The exhibition served to accord Jan vanSteffeswert the recognition that is his due within thecontext of Netherlandish art history. However, what, contributes to making this artist so specialis the fact that he was in the habit of signing his work. Therecently discovered figure of Mary Magdalene brings thenumber of known signed works to a total of fourteen. Sucha large number by one and the same woodcarver was ahitherto unknown phenomenon in the predominantlyanonymous world of medieval sculpture. Van Steffeswertwas ahead of his time. He was evidently so convinced ofthe quality of his work that he could with confidence signhis name on his artistic creations.

As already mentioned, he had alsoput his signature on the figure ofMary Magdalene and with goodreason! The high quality thatcharacterises Van Steffeswert'soeuvre is equally represented inthat piece. Mary Magdalene hasbeen portrayed in a remarkablypoignant manner. The saintly

woman, clearly overwhelmed by grief, has turned her headtowards the dying figure of Christ, which is now missing.She is holding her hands in front of her chest, a pose thatevokes pathos. The dramatic effect is heightened by thefact that the perfume censer suspended from a chainaround her waist is lying before her feet. The two longbraids of her hair, gracefully tumbling down from therichly decorated head-dress, follow her slightly incliningbody, considerably enhancing the pathos of the scene. Thesignature IAN and the master mark are both on the flatarea at the top of the rocks to the left of Mary Magdalene.

Maria MagdalenaJan van Steffeswert(IAN gesign. + meesterteken)Maastricht, ca.1525noten, met deels oudepolychromie en vergulding28,5 X 26 X 12,1 cmHerk. : verz. Maria Baer,Londen

Mary MagdaleneJan van Steffeswert(signed IAN + his mark) Maastricht, c.1525walnut, with some orig.polychromy and gilding28,5 X 26 X 12,1 cmProv.: Maria Baer-coll.,London

is getekend ian sig

ned ian

Het beeldje is het veertiende gesigneerde werk dat totdusver bekend is en het tweede in de collectie van hetBonnefantenmuseum. Het andere gesigneerde werk inonze verzameling is een beeld van een Zittende Bisschop.Het aantal beelden van Van Steffeswert en zijn atelier inhet Bonnefantenmuseum komt met het Magdalenabeeldjein totaal op acht, een uniek ensemble. Daarnaast zijn er inde kerken van Maastricht nog een tiental werken van Janvan Steffeswert te vinden.Spreekt het niet tot de verbeelding dat nu ook het beeldjevan Maria Magdalena na lange tijd weer terugkeert naarhaar bakermat Maastricht en temidden van haar verwantenhier in het vervolg te bewonderen zal zijn?

Drs. Peter te Poel Conservator Oude Kunst Bonnefantenmuseum Maastricht

Tent. kat.: P. te Poel, e.a., Op de drempel van een nieuwe tijd : de Maastrichtsebeeldsnijder Jan van Steffeswert (voor 1470-na 1525), Maastricht, 2000-2001.

The present figure is the fourteenth signed work that ishitherto known and it is the second one belonging to theBonnefantenmuseum's collection. The other signed workin our collection is a Seated Bishop. TheBonnefantenmuseum's collection, including the figure ofMary Magdalene, contains a total of eight sculpturesexecuted by Van Steffeswert and his workshop, a veryunique ensemble indeed! There are about ten additionalworks of Jan van Steffeswert scattered among the churchesof Maastricht.It certainly fires the imagination to know that MaryMagdalene has returned to her 'birthplace', Maastricht,after all this time and that she can henceforth be admiredin the midst of her 'relatives', now doesn't it?

Drs. Peter te Poel Curator Oude KunstBonnefantenmuseum Maastricht

Exh. cat.: P. te Poel, a.o., Op de drempel van een nieuwe tijd : de Maastrichtsebeeldsnijder Jan van Steffeswert (voor 1470-na 1525), Maastricht, 2000-2001.

vanuit majorca en faenza from majorca and faenza

Guido di Savino -genaamd Guido Andries- uit

Casteldurante is reeds omstreeks 1508 als

majolicabakker in Antwerpen werkzaam. Een

archiefstuk, daterend uit 1512, vermeldt dat hij zijn

leerjongens naar Italiaanse wijze potten leerde draaien,

beschilderen en bakken.

“Naar Spaanse of zelfs Moorse wijze”, ware correcter

geweest.

Het keramische produkt aardewerk is vervaardigd uit kleidat op een temperatuur van ca. 800 à 900 °C. gebakkenwordt. Omdat het poreus is en derhalve vloeistoffendoorlaat wordt het veelal met een dunne impermeabeleglazuurlaag bedekt. Toch komt ook onverglaasd aardewerkvoor -we spreken dan van terracotta-, en wel als materiaaldat onder meer voor ontwerpen van beelden gebruiktwordt.Het oudste in Europa toegepaste glazuur is hetgoudbruine, doorschijnende loodglazuur dat we vooral vaneenvoudige gebruiksvoorwerpen uit de volkscultuurkennen.Het tinglazuur, dat wit en ondoorschijnend is, ontstaat inhet Midden-Oosten in een poging het Chinese porselein teimiteren. Via de Arabische wereld wordt het in Spanjegeïntroduceerd, waar het gebruik ervan vooral in de 14deen 15de eeuw een groot succes kent. Uit die tijd stamt determ majolica, genoemd naar het eiland Mallorca, vanwaaruit het Hispano-Moreske tinverglaasde aardewerknaar Italië en het Noorden wordt verscheept.

Reeds vanaf de 14de eeuw trachten Florentijnse keramiek-handelaren het geïmporteerde en derhalve kostbaremajolica na te bootsen. Het zal echter tot de tweede helftvan de 15de eeuw duren vooraleer pottenbakkers uitFaenza het produkt perfekt weten te kopiëren. Ze kunnenhet zelfs verfijnen door het tinverglaasde objekt nog metcoperta te overtrekken en te branden. Dit bijkomendedunne laagje doorschijnend loodglazuur zorgt voor hetheldere uitzicht en de diepe glans van de beschildering.Omwille van zijn herkomst zal dit moderne Italiaanseaardewerk, over gans Europa als faience bekend raken.

Waarschijnlijk nog in de 15de eeuw vestigen de eersteItaliaanse faiencebewerkers zich in Antwerpen.Uiteindelijk zal de Scheldestad in de 16de eeuw uitgroeientot het belangrijkste centrum van het gleiswerk in deNederlanden. De diverse ateliers -in de tweede helft van de16de eeuw zijn er reeds een vijftal bedrijven actief-vervaardigen er voornamelijk veelkleurige schotels,bestemd voor de luxueuse tafels van zeer gegoedepatriciërs. Daarnaast kent de Antwerpse majolica-productieook zalfpotten (albarelli), stroopkannen, kruiken,papkommen, vloer- en wandtegels.Omwille van de economische laagconjunctuur, ten gevolgevan de godsdienstoorlogen en de afsluiting van de Schelde,emigreren vanaf 1585 vele intellectuelen, geschooldeambachtslui, kunstenaars en kooplieden naar het veiligeen veelbelovende Noorden. Zo wijken ook meerderemajolicabakkers uit. Zij zullen er de eerste generatievormen van de zo succesvolle 17de eeuwse Hollandseplateelbakkers.

AlbarelloJan Emens (I E gemonogr.)

Raeren, 1590 (gedat.)steengoedh. 19,5 cm

Herk.: verz. Joan Dirven sr.,Eindhoven, voor 1964

AlbarelloJan Emens (I E monogr.)

Raeren, 1590 (dated)stonewareh. 19,5 cm

Prov.: Joan Dirven sr.-coll.,Eindhoven, before 1964

Guido di Savino of Casteldurante - going by the name ofGuido Andries - was active as a maker of maiolica inAntwerp in 1508 or thereabouts. A document datingfrom 1512 mentions that he taught his apprentices theart of shaping jars, and of painting and firing them inthe Italian manner. It would be more accurate to say ‘in the Spanish or evenin the Moorish manner’.

The ceramic product called earthenware is manufacturedfrom clay that is fired at a temperature of c. 800 - 900°C.In view of the fact that it is porous and thus allows liquidsto pass through, a thin impervious layer of glaze is usuallyapplied. Earthenware can also made without glazing -which is then called terracotta - and that is used inter aliato make a model of a sculpture.The first glaze used in Europe was a golden-brown,transparent lead glaze that was mostly applied to utensilsfor everyday use.Tin glaze, which is white and opaque, originated in theMiddle East in an effort to imitate Chinese porcelain. Itwas then introduced into Spain via the Islamic world,where it became very popular especially in the 14th and15th centuries. The term maiolica first appeared at thattime, taking its name from the island of Majorca, fromwhere the Hispaño-Moresque tin-glazed earthenware wasshipped to Italy and the North.

Florentine merchants in ceramics were already attemptingto imitate the imported and therefore expensive maiolica

Naast het tin- en loodglazuur kent men ook hetzoutglazuur. Het is in West-Europa vooral bekend dankzijhet Duitse steengoed (Steinzeug), een keramisch produktdat op ca. 1150 tot 1350 °C gebakken wordt. Daar hetenerzijds een zeer hard materiaal betreft met een dichtestructuur, maar anderzijds niet doorschijnend en zeldenwit is, vormt het de overgang tussen aardewerk enporselein.In China is het reeds meer dan 3000 jaar bekend. Hetwordt pas in de 11de eeuw in Europa geïntroduceerdwanneer in het Rijnland de geschikte klei gevonden wordt.De Duitse steengoedproduktie bereikt evenwel zijnhoogtepunt op het einde van de 16de eeuw. Uit die tijdstamt ook de apothekerspot, gedateerd 1590, die hierafgebeeld is. In vergelijking met baardmannen, pullen ofSchnellen (i.e. hoge, slanke, cilindervormige kruiken) zijnalbarelli van steengoed erg zeldzaam. Men vermoedt datdit van oorsprong Italiaans gebruiksgoed pas laat in hetRijnland is geïntroduceeerd en wel door Jan Emens, deRaerense vernieuwer van vormen en decoraties. Ook ditexemplaar, dat bovenaan op de cartouche I Egemonogrammeerd is, moet in zijn werkplaats zijnontstaan. Bovendien betreft het een zeer vroeg exemplaar,daar de oudste ons bekende albarello van zijn hand hetjaartal 1589 draagt. De grijze kleur, die rijkelijk van blauwsaffer voorzien is, wijst reeds vooruit naar de productie vande 17de eeuwse pottenbakkers in het Westerwald.

E. Klinge, Duits steengoed. Rijksmuseum Amsterdam, Zwolle, 1996, nr.29.P. Biesboer, Nederlandse majolica. 1550-1650, Amsterdam, 1997.

vanuit majorca en faenza from majorca and faenza

in the 14th century. It was not until the second half of the15th century, however, that the potters of Faenza were ableto perfect their production techniques. They even managedto improve the technique by adding coperta to tin-glazedobjects before firing. The resulting thin layer oftransparent lead glaze added lustre to the surface andenhanced the brilliance of the decoration. The origins of these modern Italian ceramics came to bereflected in its name. Throughout Europe it was known asfaience.

It is likely that the first Italian faience workers had alreadysettled in Antwerp in the 15th century, which led to thetown developing into the most important 16th-centurycentre of gleiswerk, glazing, in the Netherlands. The variousworkshops - five of them were in operation by the secondhalf of the 16th century - were making predominatelypolychrome dishes destined for the luxury tables of thewell-to-do. Other maiolica products made in Antwerp atthe time included jars, drug jars (albarelli), wet drug jars,porridge bowls and wall and floor tiles.Then circumstances changed: the economy slumped, thewars of religion were fought and the river Scheldt wasclosed, all of which from 1585 onwards prompted thewholesale emigration of intellectuals, skilled artisans,artists and merchants. They were seeking peace and newopportunities in the North. Many maiolica makers wereamong those who left. They laid the foundations for latergenerations of Dutch potters who were to become sosuccessful in the 17th-century.

There is another glazing technique in addition to tin andlead, namely that of salt-glazing. Salt-glazing is mainlyknown in Western Europe through German stoneware(Steinzeug), a ceramic product that is fired at temperaturesranging from c.1150 to 1350°C. Stoneware is made of anextremely hard material. While it has a greater densitythan earthenware on the one hand, it is neither translucentnor white like porcelain on the other hand; it occupies aintermediate position between the two.Stoneware has been made in China for more than 3000years. However, it was not until the 11th century that thediscovery of suitable clay in the Rhineland paved the wayfor its introduction into Europe.The German production of stoneware had reached its peakby the end of the 16th century. The apothecary's jarbearing the date 1590, illustrated here, was also made inthat period. Compared with bellarmines, tankards orSchnellen (tall, tapering jars), stoneware albarelli areextremely rare. Albarelli, which originated in Italy, werenot introduced to the Rhineland until much later, probablyby a potter from Raeren by the name of Jan Emens, aninnovator of both design and decoration. It must havebeen his workshop that produced the present examplewith at the top of the cartouche the monogram IE. Also,the present object must be a very early example in view ofthe fact that the oldest albarello attributed to him carriesthe date 1589. The blue glaze covering the grey body,indicating a generous use of smalt, is a predecessor to the17th-century wares produced by potters in Westerwald.

E. Klinge, Duits steengoed. Rijksmuseum Amsterdam, Zwolle, 1996, no.29. P. Biesboer, Nederlandse majolica. 1550-1650, Amsterdam, 1997.

Paar WandtegelsVoorstellende een Draaken een ArendCentraal-Italië (Rome?),ca.1600veelkleurig aardewerk,geglazuurd22,4 X 22,4 X 3,2 cm (elk)Herk.: Palazzo Borghese,Rome (?)

Pair of Wall-tilesRepresenting a Dragonand an EagleCentral-Italy (Rome?), c.1600polychrome earthenware,glazed22,4 X 22,4 X 3,2 cm (each)Prov.: Palazzo Borghese,Rome (?)

berbardus achterna

Medaillon: Engel met eenRood Aureool

Limoges, ca.1190veelkleurig email champlevé

op koper, vergulddiam. 4,5 cm

Herk.: verz. Visser,Schiedam (Nederland)

PyxisLimoges, midden 13de eeuwveelkleurig email champlevé

op koper, verguldh. 9,8 X diam. 6,5 cm

Roundel:Angel with a Red Halo

Limoges, c.1190polychrome champlevé

enamel on copper giltdiam. 4,5 cm

Prov.: Visser-coll., Schiedam(the Netherlands)

PyxLimoges, mid 13th century

polychrome champlevéenamel on copper gilth. 9,8 X diam. 6,5 cm

Het dateren van kunstvoorwerpen is voor de gewone

liefhebber meestal een zeer complexe zaak. Toch kan

een eenvoudig vuistregeltje vaak enig soelaas brengen.

Een voorbeeld.

De geschiedenis van het Limogees emailchamplevé strekt zich grosso modo uit vanhet tweede kwart van de 12de eeuw tot hetbegin van de 14de eeuw. Het isvanzelfsprekend dat de emailkunst,binnen een dermate lange periode, eengrondige stilistische evolutie ondergaat.Toch is het voor de modale liefhebberniet steeds eenvoudig enig verschil ofeen zekere ontwikkeling op te merken.Twee opvallende veranderingen die beideomstreeks 1195 plaatshebben kunnen Uechter al een aardig stukje op weg helpen.

In de eerste plaats onderscheiden geëmailleerdevoorwerpen uit de 12de eeuw zich veelal van latere stukkendoor het gebruik van un fond vermiculé. Deze term wijst opde aanwezigheid van sierlijk graveerwerk in de vorm vanranken en bladeren. Het wordt aangebracht op die delenvan de koperplaat welke niet geëmailleerd zijn.Dit brengt ons tot wat wellicht het meest in het oogspringende kenmerk is van het 12de eeuws email. Het valtimmers op dat de figuratieve gedeeltes (zoals heiligen,engelen, dieren of het architecturaal decorum) totomstreeks 1190 in principe veelkleurig geëmailleerd zijn,terwijl de achtergrond enkel verguld wordt. Dit (vrijzeldzame) email-type, waartoebijvoorbeeld het hierafgebeeldemedaillon behoort,wordt in de 13de en14de eeuw -enkeleuitzonderingenbuiten beschouwinggelaten- omgekeerd.Zoals de pyxis laatzien wordt nu deachtergrondpolychroomversierd, terwijl defiguratieve delen -inonderhavigvoorbeeld deengeltjes- enkelverguld zijn.

Tent. kat.: L’Oeuvre deLimoges. Emaux limousinsdu Moyen Age, Parijs-New York, 1995-1996.

Dating works of art usually is a very complex business

for most art lovers. Even so a fairly simple rule of thumb

can often bring solace.

Let me give you an example.

Limoges champlevé enamel was producedroughly speaking between the second

quarter of the 12th century and thebeginning of the 14th. It goes withoutsaying that as the production continuedfor such a long time, the style of theenamelling underwent a radicaltransformation.Even so, it is still not that simple for the

average enthusiast to notice any suchdevelopment or difference in style. Two

remarkable changes, both occurring around1195 might be able to put you on the right track,

however.

First of all, enamelled objects dating from the 12th centurycan often be distinguished from later pieces by the use ofun fond vermiculé, which term indicates intricatedecorations in the form of leaves and tendrils engraved inthose parts of the copper plate which are not enamelled.And that takes us to what probably is the most eye-catching feature of 12th century enamels. In principle untilroundabout 1190 it was the figurative elements (such assaints, angels, animals or architectural decoration) thatwere executed in polychrome and the background that wasgilded. The roundel illustrated here is an example of that

type of enamelling,which is quite rare.In the 13th and14th centuries -save a fewexceptions that donot concern ushere - theenamelling wasreversed. As theillustration of thepyx shows, it is thebackground that isexecuted inpolychrome insteadof the figurativeelements, theangels in thepresent example,which are gilded.

Exh. cat.: L’Oeuvre deLimoges. Emaux limousinsdu Moyen Age, Paris-NewYork, 1995-1996.

een geheugensteuntje a remin

der

Zegenend ChristuskindjeSpanje, 1ste kwart 17de eeuw

grenen, met oorspr.polychromie en vergulding

h. 46 cm

The Blessing ChristSpain, 1st quarter 17th century

deal, with the orig.polychromy and gilding

h. 46 cm

berbardus achterna

Twee ProfielportrettenNeder-Rijn, ca.1530eiken18,2 x 14,4 cm en18 x 13,5 cm

Two Portraits in ProfileLower-Rhine, c.1530oak18,2 x 14,4 cm and18 x 13,5 cm

Mijn aanbod van 13de en 16de eeuws email, gotische

ivoren, hoofse kunstvoorwerpen en laatmiddeleeuwse

beelden en retabelgroepjes is U inmiddels genoegzaam

bekend. Toch is het beeld van de artistieke productie van

de Haute Epoque onvolledig zonder de aanwezigheid

van middeleeuwse handschriften en boekverluchtingen

enerzijds en monumentale steensculptuur anderzijds.

Een verkoopsexpositie in samenwerking met de

Londense handelaar Marc Antoine du Ry wil in deze

leemte voorzien.

De tentoonstelling die ik vorig jaar samen met Jan Dirvenorganiseerde was voor beide partijen een groot succes. Ditwas ongetwijfeld mede te danken aan het feit dat hieraaneen individueel begeleid bezoek gekoppeld was aan hetMuseum Mayer van den Bergh.Om U ook dit jaar weer helemaal te motiveren om mijnOpendeurdagen te bezoeken, heb ik mijn vriend en collegaMarc du Ry als gast-exposant uitgenodigd.

Marc du Ry (° 1958), Nederlander van geboorte maar reedsgeruime tijd woonachtig in Londen, is een jonge,gerespecteerde kunsthandelaar. Na een samenwerking metSam Fogg, één van de toonaangevende specialisten op hetgebied van zeldzame boeken, handschriften enminiaturen, heeft hij in 1995 zijn eigen zaak opgestart.Intussen heeft hij een bijzondere collectie opgebouwd vankwalitatief hoogstaande middeleeuwse handschiften enboekverluchtingen. Maar ook vroege steensculptuur,gotisch beeldhouwwerk en 13de, 14de en 15de eeuwsekunstvoorwerpenbehoren tot zijnaanbod.

Hierbij nodig ikU gaarne uitmijn huidigeverzameling eneen keur uit decollectie vanMarc du Ry tekomen bekijkentijdens mijnfeestelijkeOpendeurdagen.Het zal voor onsbeiden een grootgenoegen zijnom U, bij eenversnapering eneen drankje, te verwelkomen in het prachtige kader vanmijn 18de eeuws pand, gelegen aan de Everdijstraat 31 teAntwerpen.

Deze Open Dagen vinden plaats op vrijdag 11, zaterdag 12en zondag 13 oktober 2002, telkens van 11.00 tot 19.00uur.

You have by now become quite familiar with my

collection of 13th and 16th century enamels, gothic

ivories, courtly works of art and late medieval sculpture

and altar pieces. Even so your picture of artistic

production during the Haute Epoque would be

incomplete without the inclusions of medieval

manuscripts and illuminated books on the one hand and

of monumental stone sculpture on the other.

That omission can be easily rectified by visiting the

gallery sale I am organising in collaboration with the

London dealer, Marc Antoine du Ry.

The exhibition I organised last year with Jan Dirven wasfor both a successful event. What undoubtedly contributedto that success was the opportunity of combining the visitwith an individually guided tour of the Mayer van denBergh Museum.As an incentive for you to come to my Open Days againthis year, I have invited my friend and fellow dealer, Marcdu Ry, as guest exhibitor.

Marc du Ry (1958), a Dutchman who has settled in Londonmany years ago, is a young and respected art dealer.Having worked together with Sam Fogg, one of the leadingspecialists in the field of rare books and manuscripts, heset up his own business in 1995.Since then he has built up an impressive collection ofhigh-quality medieval manuscripts and illuminations. Butnot only that, his collection includes early stone sculptures,gothic sculpture as well as 13th, 14th and 15th-century

works of art.

I would liketo invite youto take alook at mypresentcollectiontogetherwith a fineselectionfrom that ofMarc du Ryduring thespecial OpenDays.We shallboth bedelighted towelcome

you with light refreshments within the walls of mymagnificent 18th-century premises, situated in theEverdijstraat 31, Antwerp.

This year the Open Days will be on Friday 11, Saturday 12and Sunday 13 October 2002 from 11 a.m. to 7 p.m.

in antwerpen te gast: marc antoin

e du ry my guest in

antwerp: marc antoin

e du ry

TekstenTextsPeter te Poel, Maastricht;Bernard Descheemaeker,Antwerpen

Engelse VertalingEnglish TranslationMarilyn S. Zwaaf-Glazer,Amsterdam

Lay-out & DrukLay-out & PrintingBema-Graphics, Schilde

Foto’sPhotographsStephan Leemans,Arco, Berchem;Bonnefantenmuseum,Maastricht

® Bernard Descheemaeker,AntwerpenSeptember 2002

colophon

bernard descheemaeker

works of art

Alle prijzen op aanvraagAll prices on request

Op Uw verzoek stuur ik U graag bijkomende exemplarentoe van deze of één van de voorgaande nieuwsbrieven.I will be pleased to send you additional copiesof the present or one of the previous newsletter(s) uponrequest.

Everdijstraat 312000 AntwerpenBelgiumtel. nieuw/new +32 (0)3 225 15 56fax. +32 (0)3 281 05 57mob. +32 (0)476 32 55 77e-mail: b.d.works.of.art@skynet.be

openingsuren: enkel op afspraakhours of opening:by appointment only

De Aanbidding van deKoningen

Mechelen, ca.1570(TSINN gemonogr.)

albast,met oorspr. vergulding en

sporen van oorspr.polychromie

25,4 X 20 cm

The Adoration of the MagiMalines, c.1570

(TSINN monogr.)alabaster,

with the orig. gilding andtraces of the orig. polychromy

25,4 X 20 cm

coverfotoStroopkan

Antwerpen, ca.1580aardewerk, versierd in blauw

met Nederlands‘a foglie’-decor

h. 22,5 cmHerk.: part. verz., Zwitserland

cover photographWet Drug Jar

Antwerp, c.1580earthenware,

with blue decorationwith Netherlandish

‘a foglie’-decorationh. 22,5 cm

Prov.: priv. coll., Switzerland