Beeldcultuur en Christendom

Beeldverbod in de Thora

Exodus 20,4-5: U zult geen beelden maken, geen afbeelding van enig wezen boven in de hemel, beneden op de aarde of in de wateren onder de aarde. Buig u niet voor hen neer en bewijs hun geen goddelijke eer, want Ik, de heer uw God, Ik ben voor hen die Mij haten een jaloerse God die de schuld van de vaders wreekt op hun kinderen, tot de derde en vierde generatie.

Afbeeldingen in de drie monotheïstische godsdiensten: Jodendom, Christendom en Islam. 

Jodendom: wel verbod op afbeelding van levende wezens

Christendom: geen verbod op afbeelding van levende wezens

Islam: wel verbod op afbeelding van levende wezens

Waarom is dit beeldverbod niet geldig in het Christendom?

Leer van de ‘incarnatie’: Het in het vlees treden van God.

God komt via zijn Zoon tussen de mensen wonen. Hij treedt als het ware 'in het vlees' of 'incarneert'.

Annunciatieof aankondiging van de geboorte door de engel Gabriel aan MariaMerodetriptiek, Meester van Flemalle genaamd Robert Campin, middenpaneel, begin 15de eeuw, The Cloisters New York

God incarneert in bij de 'maagdelijke conceptie' uitgebeeld door een wit wezentje dat binnenvliegt.

Annunciatieof aankondiging van de geboorte door de engel Gabriel aan MariaMerodetriptiek, Meester van Flemalle genaamd Robert Campin, middenpaneel, begin 15de eeuw, The Cloisters New York

God incarneert in bij de 'maagdelijke conceptie' uitgebeeld door een wit wezentje dat binnenvliegt.

Is incarnatie een typisch Christelijke leer?

Neen; ook in het hindoeïsme 'incarneert' Vishnoe in de verschillende gedaantes: de Boeddha, de koning Rama uit het Ramayana-epos en zelfs twee keer in Krishna die van belang is in de Baghvat Gita (het belangrijkste deel van de Mahabaratha). 

incarnatie van Vishnoe in Krishna (plaats Mathura)

Heeft God een gelaat?

In de Thora toont God zijn gelaat (van aangezicht tot aangezicht) slechts aan enkele mensen. Deze mensen waaronder Jacob en Mozes hebben een bevoorrechte positie.

Andere ‘niet bevoorrechte personen’ sterven bij het aanschouwen van het gelaat van God.

Genesis 32, 23-31: Maar tijdens die nacht stond hij op en stak met zijn twee vrouwen, zijn twee slavinnen en zijn elf kinderen de doorwaadbare plaats van de Jabbok over. Toen Jakob hen met zijn bezittingen over de rivier gebracht had, bleef hij alleen achter. En een man worstelde met hem tot het aanbreken van de dageraad. Toen de man merkte dat hij Jakob niet aankon, stootte hij hem bij de worsteling boven tegen de heup, zodat die ontwricht werd. Daarop zei de man: ‘Laat mij gaan, want de dageraad is aangebroken.’ Maar hij antwoordde: ‘Ik laat u niet gaan wanneer u mij niet zegent.’ Hij vroeg: ‘Hoe is uw naam?’ Hij antwoordde: ‘Jakob.’ Toen zei hij: ‘Voortaan zult u geen Jakob meer heten, maar Israël, want u hebt met God gestreden en met mensen en u hebt hen overwonnen.’ Jakob vroeg: ‘Maak mij uw naam bekend.’ Maar hij zei: ‘Waarom vraagt u naar mijn naam?’ Toen gaf hij hem op die plaats zijn zegen. Jakob noemde die plaats Peniël; ‘Want’, zo zei hij, ‘ik heb God gezien van aangezicht tot aangezicht, en ik ben toch in leven gebleven.’

Discussie in de beginjaren van het Christendom:

Mag Christus afgebeeld worden?

• De legende van 'Abgar V' • De legende van 'Veronica' ('vera icon' of 'Ware Gelaat')

of 'Berenice' (de bloedvloeiende vrouw).

De legende van 'Abgar V'De apostel Thadeus is belast met de opdracht om een portret van Christus aan koning Abgar V te bezorgen zodat die door het zien van Christus’ afbeelding zou genezen. Jezus drukt zijn gelaat in een doek en de Zijn gelaat staat in het doek afgebeeld. Bij het zien van het Ware Gelaat is Abgar V op slag genezen.

De legende van 'Veronica'

 Veronica, Meester van Flemalle genaamd Robert Campin, begin 15de eeuw, Städel Frankfurt.

Veronica neemt bij de kruisdraging van de lijdende Christus zijn zweet en bloed op. Hierdoor laat Hij de afbeelding van zijn gelaat na.

Conclusie:

• Jezus schenkt zijn gelaat.

• Uit de aanschouwing van het 'Gelaat' gaat een genezende kracht uit.

In het Christendom krijgt God een gelaat via Christus maar hoe zag Christus eruit?

 • Lijkwade van Turijn• Doek van Manoppello• Doek van Edessa

 

Houtsnede met afbeelding van het tonen van de lijkwade aan het publiek.

De Lijkwade van Turijn.

Detail van de Lijkwade van Turijn in negatief beeld.

Paus Benedictus de XIV aanschouwt het doek van Manoppello.

Het doek van Edessa.

Detail van het doek van Edessa.

Het detail van het schilderij van de H. Veronica toont de transparantie die eigen is aan het doek van Manoppello.

De vergelijking van Lijkwade van Turijn en het doek van Manoppello toont opvallende gelijkenissen in zowel de afbeelding als de afmetingen.

De Lijkwade van Turijn en het doek van Manoppello over elkaar gelegd.

Lentillusbrief

Middeleeuse bron: de Lentilusbrief geeft een beschrijving van het gelaat van Christus.

prent: Hans Memling, Salvator Mundi, Christus geeft zijn zegening, 1481, Northon Simon Museum, Passadena.

Vergelijking Lentillusbrief en het doek van Manoppello.

Vergelijking Lentillusbrief en het doek van Manoppello.

Rituele betekenis van de afbeelding van het ‘Ware Gelaat’.

Antropologische wending rond 1980: onderzoek naar de rituele betekenis van het kunstwerk.

Waarom een Christusafbeelding?

Het beeld als meditatie: Door een langdurige meditatie op het 'Ware Gelaat' komt dit gelaat tot leven en werkt als een spiegel voor de ziel.

Het icoon van het ‘Ware gelaat’ als spiegel voor de ziel.

Eerste Brief aan de Korintiërs hoofdstuk 13:

[1] Al spreek ik de taal van mensen en engelen – als ik de liefde niet heb, ben ik een galmend bekken of een schelle cimbaal. [2] Al heb ik de gave van de profetie, al ken ik alle geheimen en alle wetenschap, al heb ik het volmaakte geloof dat bergen zou kunnen verzetten – als ik de liefde niet heb, ben ik niets [3] Al deel ik al mijn bezit uit, al geef ik mijzelf prijs om mij daarop te kunnen beroemen – als ik de liefde niet heb, helpt het mij niets. [4] De liefde is geduldig en vriendelijk; de liefde is niet afgunstig, zij praalt niet, zij verbeeldt zich niets. [5] Zij gedraagt zich niet onfatsoenlijk, zij zoekt zichzelf niet, zij laat zich niet kwaad maken en rekent het kwade niet aan. [6] Zij verheugt zich niet over onrecht, maar vindt vreugde in de waarheid. [7] Alles verdraagt zij, alles gelooft zij, alles hoopt zij, alles verduurt zij. [8] De liefde vergaat nooit. De gave van de profetie, ze zal verdwijnen; het spreken in talen, het zal verstommen; de kennis, ze zal ooit hebben afgedaan. [9] Want ons kennen is stukwerk, en stukwerk ons profeteren. [10] Maar wanneer het volmaakte komt, heeft het stukwerk afgedaan. [11] Toen ik een kind was, sprak ik als een kind, voelde ik als een kind, dacht ik als een kind; nu ik volwassen ben, heb ik het kinderlijke achter mij gelaten. [12] Nu kijken wij nog in een spiegel, we zien raadselachtige dingen, maar straks zien we van aangezicht tot aangezicht. Nu ken ik nog slechts ten dele, maar dan zal ik ten volle kennen zoals ik zelf gekend ben. [13] Deze drie dingen blijven altijd bestaan: geloof, hoop en liefde; maar de liefde is het voornaamste.

Hermeneutisch knooppunt

Apostel Paulus: 1 Kor 13,12-13: Nu kijken wij nog in een spiegel, we zien raadselachtige dingen, maar straks zien we van aangezicht tot aangezicht. Nu ken ik nog slechts ten dele, maar dan zal ik ten volle kennen zoals ik zelf gekend ben. Deze drie dingen blijven altijd bestaan: geloof, hoop en liefde; maar de liefde is het voornaamste.

Apostel Johannes: John 13,34-35: Ik geef jullie een nieuw gebod: dat je elkaar liefhebt. Met de liefde die Ik jullie heb toegedragen, moeten jullie ook elkaar liefhebben. Daaraan zal iedereen kunnen zien dat jullie leerlingen van Mij zijn: als jullie onder elkaar de liefde bewaren.’

Geloof, hoop en liefde zijn de belangrijkste Christelijke deugden. Daarom worden ze ook wel ‘Goddelijke Deugden’ genoemd. De liefde de belangrijkste is aangezien alle andere deugden uit de liefde voorvloeien.

• geloof kruis • hoop anker • liefde hart

“zoals ik zelf gekend ben” (zie hooglied der liefde) toont het relationele karakter van de liefde. Hiermee wordt “de Andere” of God bedoeld die een spiegel vormt.

Uitweiding naar het zelfportret van Albrecht Dürer.

PantocratorAfbeelding van Christus als Pantocrator. Icoon, 6de eeuw, Sinaï-klooster, Egypte.

Lentillusbrief

Middeleeuse bron: de Lentilusbrief geeft een beschrijving van het gelaat van Christus.

prent: Hans Memling, Salvator Mundi, Christus geeft zijn zegening, 1481, Northon Simon Museum, Passadena.

Zelfportret Dürer.Albrecht Dürer, 1500, Alte Pinakothek, München.

De vergelijking in de handen zijn treffend.

Grondervaringen en geloof

5.8.1.1. In levensgetuigenissen alleen-zijn en verbondenheid als grondervaringen aanduiden en bespreken ; positieve en negatieve beleving van eenzaamheid, vindplaatsen van Godsverbondenheid.

5.8.1.4. Concrete uitdrukkingen van het christelijk geloven bespreken als een inspirerend omgaan met grondvragen van mens en cultuur; een theologische benadering van de werkelijkheid; een veelheid aan geloofsuitdrukkingen (plastische kunsten).

5.8.1.5. Het openstaan voor de eigen grondervaringen bespreken; gebedscultuur (via beeldmeditatie).

Liefde en vriendschap

5.8.2.3 grondhoudingen voor een duurzame liefde opsporen, expliciteren en confronteren met Bijbelse leefsleutels; de overstijgende dimensie van de liefde, 1 Kor 13: het Hooglied van de liefde.

 

Terreinen en terreindoelen