jaarverslag 2009bossche architectuur initiatief

jaarverslag

2009bossche architectuur initiatief

– 2 – – 3 –

doelstelling BAi1 doelgroep Het BAI richt zich op de geïnteresseerde burger en op de vak beoefenaren. Er wordt samengewerkt met de BNA en de Kring vrienden van ’s-Hertogenbosch. Bovendien is er een nauwe samenwerking met de gemeente. In het jaarprogramma wordt een thema gekozen, dat op verschillende manieren wordt uitgewerkt, zodat er een koppeling ontstaat tussen verschillende activiteiten.

2 organisatie Sinds 2007 is er een bestuur samengesteld uit de praktijk van ontwerpers en een historicus. Daarmee is het draagvlak in de stad verbreed en het organiserend vermogen

jaarprogramma

2009 Bosch

Architectuur

initiatief

aanzienlijk vergroot. Er is slechts één vaste medewerker die alle coördinerende werkzaamheden verricht. Bestuursleden en de daaraan gelieerde bureaus en bedrijven leveren dagelijks een bijdrage in de vorm van ondersteunende en uitvoerende taken. Professionele deskundigheid op het gebied van ruimtelijke ordening en architectuur is aanwezig in het bestuur, evenals op het gebied van organisatie en financiën.

3 Activiteiten De meeste activiteiten zijn lokaal gericht. Op het gebied van educatie wordt regionaal samengewerkt met o.a. de Uitlok. Samenwerking in het kader van Brabantstad is in ontwikkeling. Architectuur, stedenbouw en ruimtelijke ordening vormen in wisselende combinaties de kern van het programma. Educatie speelt al sinds vele jaren een belangrijke rol. Samen-werking met scholen is daarbij een belangrijk element. Met het aantreden van het nieuwe bestuur is een trend ingezet naar meer betrokkenheid op de interactie tussen de professionals en de overheid enerzijds en de geïnteresseerde burger anderzijds. Het jaarthema wordt gekozen vanuit het besef dat de bekendheid met de ruimtelijke vormgeving bij veel mensen beperkt is. Uitvoering van het jaar programma in de nieuwe opzet verloopt succesvol. Samenwerking met de gemeente is daarbij belangrijk.

4 Bereik Naast de klassieke vormen van contact via lezingen en tentoonstellingen werken we aan andere vormen van communicatie. Een architectuurprijsvraag brengt de activiteiten van het BAI op een andere manier naar buiten. Wij verwachten met dit soort activiteiten een toenemend aantal mensen te bereiken buiten het reguliere circuit.

5 SponsorwervingBij de herstructurering van het BAI is in principe afgesproken dat de bouwwereld in en om ’s-Hertogenbosch een structurele bijdrage gaat leveren. Daarnaast wordt gewerkt aan een systeem van hoofdsponsoring, gekoppeld aan grote evenementen. Met de nieuwe opzet van het BAI hopen wij dat sponsoring in de toekomst een structureel gegeven zal worden in de exploitatie van het BAI.

het bestuur

– 4 – – 5 –

activiteiten

2009

nieuwjAArsBijeenkomstLocatie Verkadefabriek, Boschdijkstraat 45 | ’s-HertogenboschOp 12 januari nodigde het BAI-bestuur u uit om samen met ons de start van een nieuw creatief jaar te vieren! U was van harte welkom in de serre van de Verkadefabriek

programma 17:00 uur ontvangst met een drankje 17:30 uur welkomstwoord voorzitter BAI 17:40 uur presentatie jaarthema 2009 & website BAI 17:50 uur nieuwjaarswens wethouder Geert Snijders 18:00 uur 10 x Den Bosch 18:15 uur de nieuwjaarsborrel – LAGOS Wide en Close

Tijdens de Nieuwjaarsborrel bestond de gelegenheid de interac-tieve documentaire ‘Wide & Close’ te bekijken, naar aanleiding van de film LAGOS / Koolhaas van Bregtje van der Haak. Zowel de film LAGOS / Koolhaas als de documentaire ‘Wide & Close’ waren samen te zien middels in een multimediale installatie. Een primeur in Nederland!

– 6 – – 7 –

Het BAI verzorgt ook dit jaar in samenwerking met de Verkadefabriek weer een aantal aansprekende architectuurfilms.De filmreeks is vanwege de laagdrempeligheid van film een uitgesproken gelegenheid om naast vakgenoten en BAI-leden vooral het algemene publiek aan te spreken.Met de vorige reeksen zijn de architectuurfilms een vast onderdeel geworden van de programmering van filmtheater de Verkadefabriek. Het uitgangspunt van deze Architectuur en film- avonden is het programmeren van films en docu mentaires die op zichzelf al de moeite waard zijn, maar een meerwaarde krijgen door de rol die architectuur speelt. De films worden gekoppeld aan het jaarthema van het BAI om zo het jaarthema uit te dragen naar een groter publiek. Om de relatie tussen de film en het thema te verduidelijken worden de films vooraf gegaan door een korte inleiding.Ook dit jaar worden de films weer vertoond in nauwe samen werking met de filmprogrammeur van de Verkadefabriek, Ilona van Heeckeren. Dit keer rond het thema ‘De stad en de vergankelijkheid’. Hiermee worden actuele thema’s die spelen in de stad zoals de betekenis van historische architectuur in de moderne stad, de architectuur van de dood, de achter kanten van de stad en de dood van de [ generieke ] stad verbonden aan film.

12 januari 2009 Lagos / Koolhaas – Wide & Close 2005Een documentaire over de explosief groeiende, gevaarlijke, ver-vuilde en disfunctionele stad Lagos. Omdat filmen er lange tijd vrijwel niet was toegestaan, bestaan er maar weinig recente, documentaire beelden van deze fascinerende stad. Rem Koolhaas onderzoekt de verstedelijking in Lagos sinds 1998 met ‘The Harvard Project on the City’. Dat resulteerde in 2002 in de documentaire ‘Lagos / Koolhaas’.Als vervolg hierop maakte Van der Haak samen met ontwerper Silke Wawro de DVD ‘Lagos Wide & Close’, een interactieve video-

filmreeks

←

– 8 – – 9 –

documentaire, gesneden uit 55 uur niet eerder gebruikt materiaal. Dit fascinerende verslag van ongestuurde processen in een Afrikaanse stad van 15 miljoen inwoners: ‘a city completely out of control’, zal toch hopelijk niet worden gelezen als een steden-bouwkundig recept voor de toekomst van de Europese stad.Ook als noemt de tekst Lagos ‘a city at the forefront of a globali-zing modernity’ en ook al zou het waar zijn dat Lagos gezien kan worden als een voorafschaduwing van de uiteindelijke terminale fasen van steden als Londen, Los Angeles en Chicago, dan betekend dat nog niet dat Lagos een ideaalmodel voor de toekomstige Europese stad zou zijn en dat er dus geen weerstand geboden zou moeten worden tegen deze ontwikkeling. Lagos laat zien dat de mogelijk-heden tot zelforganisatie van de stad veel groter zijn dan veel beleidsmakers durven denken en daarvan valt veel te leren. ‘Wilde stedenbouw’ kan kennelijk leiden tot een stedelijke conditie die werkt.

09 maart 2009 Forever De nieuwe film van Heddy Honigmann FOREVER laat de mysterieuze schoonheid, de kalmte en de troostende werking van de bijzondere Parijse begraafplaats Père-Lachaise zien, door de ogen van mensen van vlees en bloed.Velen komen vooral voor hun ‘eigen’ doden: man, echtgenote, vader of zoon. Andere bezoekers laten een briefje voor ‘hun geliefde kunstenaar’, gekraste woorden op een steen of een bloem achter. Enkele bewonderaars vertellen over het belang van kunst en schoonheid in hun leven. Gaandeweg wordt zichtbaar en voelbaar hoe de begraafplaats niet alleen een laatste rustplaats is voor de doden, maar vooral een plek waar de levenden vrede en zelfs inspiratie kunnen vinden.

18 mei 2009 Radiant City „Suburbia: Politicians call it growth. Developers call it business. The Moss family call it home” Met de film Radiant City van Gary Burns richten we onze blik van de binnenstad naar de ‘buitenstad’ waar de bouw van onderling uitwisselbare buitenwijken volgens sommigen de ‘dood’ van de stad betekenen. De Nederlandse documentaire laat zien hoe het is om te wonen in één van de buitenwijken van Noord-Amerika. Prettig wonen lijkt voorop te staan en gemak en plezier worden vooral bepaald door de enorme winkelcentra in de directe woonomgeving. De film-

→

– 10 – – 11 –

makers Jim Brown en Gary Burns geven een kijkje in de levens van drie families die wonen in een buitenwijk. Ook komen politici, ontwikkelaars en andere bewoners aan het woord om te laten zien dat er veel verschillende meningen zijn over de architectuur in de buitenwijken. Dit hilarische epos laat zien hoe er wordt geleefd, gedacht en gebouwd in de buitenwijken van Noord-Amerika. Radiant City heeft de juryprijs en TIFF Award gewonnen op het Vancouver International Film Festival.De standpunten lijken net zo generiek archetypisch als de wijken zelf, maar dat maakt de film zeker niet minder komisch.

12 oktober 2009 Houselife In de film Koolhaas HouseLife zien we het Maison à Bordeaux [ 1998 ] van Rem Koolhaas door de ogen van huishoudster Guadalupe Acedo. De makers laten de kijker binnentreden in de dagelijkse intimiteit van een van de meesterwerken van de hedendaagse architectuur. Hoe vergankelijk is de architectuur van het huis als, nadat de architectuurfotografen zijn verdwenen, de bewoners doorgaan met hun dagelijkse bezigheden in een architectonisch icoon. Zowel de rariteiten van het huis [ de voordeur is te openen met een soort joystick ], als de bouwkundige problemen van het huis [ lekkages en deuren die tegen elkaar aan slaan ] komen uit-gebreid aan bod. Het wordt lachwekkend wanneer Guadalupe de bijzondere constructie van het huis probeert uit te leggen, en verzucht „If I had money, I would not build a house like this.”

14 december 2009 The Show Must Go On De film concentreert zich op het leven van een aantal mensen in een Amerikaans stadje waar alleen maar vijfenvijftig plussers mogen wonen. Hoewel de oude mensen het voorportaal van dood steeds meer naderen voelen ze zich in deze „retirement community” als herboren. Er ontstaan nieuwe verliefdheden en talenten worden herontdekt. Maar er zijn ook schaduwkanten van Sun City West. Op haar 89e doet Ginnie Geocaris weliswaar nog energiek aan line dancing, maar haar derde even oude echtgenoot Joe heeft een zwak hart. Zijn einde lijkt nabij. Hij kan niet meer vioolspelen en is helemaal futloos.

←

– 12 – – 13 –

Architectuur & ...

10 februari 2009 Architectuur & de veranderlijkheid van een monument Van reconstructie tot interventie Het restaureren van gebouwen heeft een relatief korte geschiedenis. Vanaf de 19e eeuw wordt er gediscussieerd over restaureren en over de mannier

waarop. John Ruskin [ 1819 – 1900 ] noemt restau-reren de meest complete vernietiging die een gebouw kan ondergaan[ ! ]. ‘Oprichter van de monu-mentenzorg’ Victor de Stuers [ 1843 – 1916 ] schrijft een vlammend protest tegen de verkoop van het oksaal uit de Sint Jan (rechts) in ’s-Hertogenbosch. In de 19e eeuw is het verschil tussen reconstruc-

tie en behoud van authentieke materie niet zo groot. De overheid gaat zich bemoeien met de monumentenzorg. Het zal echter nog tot na de tweede wereldoorlog duren voor er een monumentenwet is. Discussies zijn er volop vanaf het begin van de 20e eeuw tot ruim in de zeventiger jaren. Reconstructie tot de oorspronkelijke vorm, maar welke bouwperiode? Of eigentijds aanvullen? De discussie daarover gaat door tot ruim in de zeven-tiger jaren. De gedaantewisseling bij restauratie van paleis het Loo is daarvan één van de laatste voorbeelden.Vanaf de tweede wereldoorlog wordt er in Nederland grootscheeps gebouwd en wederop-gebouwd. De invloed daarvan op onze steden is soms ramp zalig, en er ontstaat dan het fenomeen van het beschermde gezicht. De stedelijke reconstructies worden sterk beïnvloed door het denken in ensembles en herstel van het stede-lijke weefsel. Ook ontstaat een sterk besef dat de geschiedenis van een monument onderzocht moet worden om een goed restau-ratieplan te maken. Het educatieve element wint terrein in de manier waarop we nu met monumenten omgaan. Een belangrijk deel van ons monumentenbezit krijgt de komende jaren te maken met een functieverandering. Denk daarbij aan industriële complexen en grote aantallen kerken. Ingrijpen, inter-

lezingreeks

ventie in deze gebouwen is meestel noodzakelijk om ze in stand te houden. De beleidsnota Belvédère ‘behoud door ontwikkeling’ is daar een uitdrukking van.In de lezing schetst Cor Bouwstra een beeld van de ontwikkeling van monumentenzorg en van het omgaan met de oude dilemma’s. Aan de hand van eigen werk, landelijke en Bossche voorbeelden zal getoond worden dat de vragen in de monumentenzorg niet eenduidig te beantwoorden zijn, maar ook hoe veranderlijk onze monumenten zijn.

spreker cor Bouwstra architectenbureau Verlaan & Bouwstra, lid van de welstand- en monumentencommissie te ’s-hertogenbosch.

– 14 – – 15 –

14 april 2009 Architectuur & de Dood ‘over Edwin Lutyens en de begraafplaats als ontwerpopgave’ Geurst & Schulze maken tijd vrij voor onderzoek wat zich richt op de typologie, structuur en maatvoering van gebouwen en onderdelen daarvan. Er is relatie

tussen de maat van een auto in de kelder en een tweepersoons bed drie verdiepingen hoger; en tussen de baksteenmaat, een traptrede en de ruimtelijke ordening van een begraafplaats als geheel. Jeroen Geurst onderzocht de methodiek in de vele begraafplaatsontwerpen in België en Frankrijk van Sir Edward Lutyens na de eerste wereldoorlog.De lezing sluit aan bij de activiteiten rondom de Dag van de Architectuur en het jaarthema

‘Vergankelijkheid EN de Stad’. Het BAI heeft als prijsvraag ‘het ontwerpen van een knekelhuis’ opgepakt.

13 oktober 2009 Architectuur & Stofwisseling van de stad, handelt over metabolisme & monumenten Doel en vermaak van Bossche ordening; door Fred Humblé.Over de zoektocht naar eeuwige verhoudingen of gulden snede; over geloof in het plastisch getal van de Bossche School; over vrijheid door ordening?

15 december 2009 St Martinuskerk met Martinusbeeld door Joep Coppens in Gennep Over het regisseren van sociale orde over de burgemeester met calamiteitenverlichting en vesting-werkentoerisme?Urban Fabric is een onderzoeksbureau, gericht op de transformatie van steden, ensembles en gebouwen. Centraal staat altijd de vraag hoe cultuurhistorische kwaliteit meerwaarde voor vernieuwing kan opleveren. De projecten lopen uiteen van onderzoek, cultuurhistorische verkenningen, bouw-historische of stedenbouwkundige atlassen, participatie in ontwerp-teams en super visie. Urban Fabric werkt samen met met Steenhuis stedenbouw / landschap. De projecten worden door architecten en architectuurhistorici uitgevoerd.Opdrachtgevers zijn ontwikkelaars, gemeenten, corporaties, ontwerp-bureaus en de RACM. Actuele stedenbouwkundige projecten betreffen ensembles [ Lijnbaan, Rotterdam ], bedrijfsterreinen [ Strijp R, Eindhoven ], binnensteden [ Rotterdam, Rhenen en Hengelo ] en naoorlogse wijken [ Maastricht, Utrecht en Dordrecht ].Voorbeelden van gebouwonderzoek zijn de vooroorlogse stations van de NS, het Zeemagazijn in Delfshaven en het Wereldmuseum in Rotterdam. Paul Meurs richtte Urban Fabric op in 1989. Hij studeerde architectuur en restauratie in Delft [ 1988 ] en promoveerde in 2000 aan de VU in Amsterdam op De moderne historische stad.

spreker jeroen geurst, geurst & schulze architecten deed onderzoek naar de begraafplaatsen van edwin lutyens uit de 1e wereld-oorlog in België en Frankrijk. een inspirerend verhaal over opgave, plek, landschap, ritueel en architectuur.

thema Architectuur & ordening Bossche school

spreker Fred humblé

thema Architectuur & sociale orde – Angst Part iii

spreker Paul meurs – urban Fabric

– 16 – – 17 –

De essentie van de architectuur of het ontwerp overbrengen op de mensen door middel van een rondleiding en uitleg van de gebouwen. Doel is openstelling van bijzondere gebouwen die normaal niet voor publiek toegankelijk zijn. Het BAI organiseert deze visites onder begeleiding van zo mogelijk de architect van het bouwplan.Voor opdrachtgevers, overheidsinstanties, ontwikkelaars, aannemers en architecten een mogelijkheid hun werk of werkomgeving te tonen en nader toe te lichten. Vooral voor ‘leken’, maar ook voor vakgenoten, de uitgelezen kans gebouwen te zien en te leren begrijpen. De bedoeling is 4 rondleidingen per jaar te organiseren rondom een thema, aankomend jaar zal dat voor het BAI ‘Vergankelijkheid’ zijn. Dit kunnen praakmakende gebouwen uit het verleden zijn waar men niet makkelijk binnenkomt, maar ook recent opgeleverde gebouwen welke in het kader van herstructurering op een spraakmakende plek in de stad zijn gekomen onder invloed Vergankelijkheid.

13 februari 2009 de BRABANTHALLEN De uitgebreide rond-leiding gaat in op verleden, heden en toekomst van dit gebouwen-complex.In 2005 heeft architectenbureau Cepezed uit Delft dit complex al ingrijpend verbouwd en gerestaureerd. Het komende jaar zal de oudste hal, de Van Heusden-Altena-hal en de oude kantoren en de toren van het complex ook nog grondig worden gerestaureerd en verbouwd.Na deze presentaties, welke zullen worden voorzien van uniek beeldmateriaal, zal een uitgebreide rondleiding starten door het gehele complex inclusief gangenstelsels en kantoren waar je als bezoeker nooit zult komen.Volledige herstructurering, restauratie en uitbreiding van wat ooit de grootste veemarkt van Europa was en nu functioneert als complex voor beurzen, congressen en evenementen.Presentaties van de voormalig directeur Brabanthallen, Theo van der Steen, thans projectleider nieuwbouw / verbouw, zal de historie

architectuurvisite

←

– 18 – – 19 –

van het complex onder de aandacht brengen. Ook leidt hij ons rond door de verborgen schatten van de Brabanthallen.Projectarchitect Jan Houtekamer van architectenbureau Cepezed zal de plannen voor de komende verbouwing van de Van Heusden-Altena-hal, alsmede de in 2005 gerealiseerde delen van de ver-bouwing het complex nader toelichten.Geert van Soest van Croonen & Van Soest Architecten BNA zal verder ingaan op de verbouwingsplannen van de oudste hal van het complex, een gemeentelijk monument.Monique Zoer, landschapsarchitecte, zij is werkzaam als steden-bouwkundige van de van de gemeente ’s-Hertogenbosch, het plan op stedenbouwkundige schaal toelichten.Rondleiding Brabanthallen en evaluatie in de Carrouselbar8.500 m² van de bestaande hallen is afgebroken ten gunste van nieuwbouw met een totaaloppervlak van ruim 15.000 m² die met geprefabriceerde onderdelen in een recordtijd van zes maanden is gebouwd. Om de grootste schaal van de nieuwbouw te laten harmoniëren met de bestaande bouw, zijn de nieuwe hallen sober, strak en bijna zonder details ontworpen. Hierdoor vormen ze een neutrale maar chique achtergrond voor de rijk gedetailleerde oorspronkelijke gebouwen, die tevens een geleidelijke schaalovergang naar de omliggende woonwijk bewerkstelligen.

15 mei 2009 RONDLEIDING begraafplaats Orthen Na de druk bezochte architectuurvisite in februari naar de Brabanthallen, volgt nu de 2e architectuurvisite van 2009. Deze architectuurvisite zal geheel in het teken staan van de Prijsvraag voor de Dag van de Architectuur: ‘Leve de Herinnering’: Ontwerp een Ossuarium om nooit te vergeten. Het BAI stelt u in de gelegenheid om onder deskundige begeleiding een uitgebreide rondleiding bij te wonen door de begraafplaats Orthen. Een korte introductie zal verzorgd worden door Martien van Osch. Hij heeft als landschapsarchitect een structuurvisie ontwikkeld voor de toekomst van deze bijzondere begraafplaats en zal deze in het kort toelichten.Daarna geven enkele mensen van de Kring Vrienden ’s-Hertogenbosch een rondleiding, welke onder andere ingaat op de bijzondere monumenten en graven alhier. Martien van Osch en Toine van Schalken, beheerder van de begraafplaats, zullen hier ook hun steentje aan bijdragen.Aanleiding voor de ontwerpprijsvraag in 2009 is een concrete vraag van de 150 jaar oude begraafplaats Orthen om een Ossuarium te ontwerpen. In die 150 jaar is de begraafplaats veel veranderd: van een middel-grote begraafplaats liggend te midden van weidse velden, tot een grote begraafplaats liggend in een stedelijke context. Het is een groene begraafplaats met een prachtig bomenbestand. ‘Orthen’ ademt een rustige

N

0 20 40 60 80 100 BEGRAAFPLAATS ORTHEN - structuurvisie - november 2008 - OSLO Ontwerp Stedelijke en Landschappelijke Omgeving

bebouwing

bovengronds begraven

ossuarium

strooiveld

centrale as

hoofdpoort

parkeren

fietsenstalling

onderhoudsterrein

grastalud

trappen

bomen

grafvelden

haag en hek

water

paden

– 20 – – 21 –

30 oktober 2009 HOOFDKANTOOR SAP Op 30 oktober krijgt u de gelegenheid om onder begeleiding van de architect een bezoek te brengen aan het markante nieuwe Nederlandse hoofdkantoor voor softwaregigant SAP in ’s-Hertogenbosch.Zowel exterieur, interieur als landschap zijn door Kraaijvanger & Urbis ontworpen, waardoor gebouw en omgeving onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Het gebouw, langs de rijksweg A2, heeft als opvallend kenmerk een groot glazen venster als een gigantisch billboard. Hierachter bevindt zich het atrium. Lange zichtassen [ zoals die vanuit de centrale entreehal via een vide naar het hoger gelegen atrium ] en daglicht dat tot diep in het gebouw doordringt, zorgen voor een transparant karakter van het hoofdkantoor.

– 23 –– 22 –

de ontwerPPrijsVrAAgHet Bosch Architectuur Initiatief [ BAI ] zal ook voor 2009 in samenwerking met de Bond van Nederlandse Architecten [ BNA ] en de gemeente ’s-Hertogenbosch een bijzondere publieksontwerpprijsvraag uitschrijven!Het doel van deze jaarlijks terugkerende prijsvragen is enerzijds het publiek laten kennismaken met het plezier, maar ook de problematiek van het ontwerpen en ander zijds na te laten denken over de [ ruimtelijke ] kwaliteit van ons leef-milieu en met name die van onze stad.de lezing 14-04-2009 lezing in Muziekcentrum de Toonzaal De lezing sluit aan bij de activiteiten rondom de Dag van de Architectuur en het jaarthema ‘Vergankelijkheid EN de Stad’. Het BAI heeft als 13e prijsvraag het ‘ontwerpen van een Ossuarium / Knekelhuis’ opgepakt. Deze bijzondere prijsvraag verder toegelicht worden tijdens een lezing

Film Youtube Wat gebeurt er met je, als je al lang dood en begraven bent en er eigenlijk niemand meer in leven is die je echt heeft gekend? Ben je het überhaupt nog wel? Of ligt hier niet meer dan een stoffelijk overschot? Wat doorgaans als laatste overblijft van je fysieke verschijning zijn je botten.Je bent stilaan gaan lijken op alle andere over-ledenen. Misschien wat groter, misschien wat kleiner, maar oppervlakkig gezien lijken jullie doden allemaal op elkaar. Jullie koppen kennen we als teken van waarschuwing voor giftige stoffen of voor woeste piraten. En nu er onder de levenden eigenlijk niemand meer is die je echt heeft gekend, is het de vraag of de ruimte die je in dat grote graf in beslag neemt niet beter gebruikt kan worden voor een ander. Voor iemand die wat verser in het geheugen ligt.Je beenderen, de eens onmisbare basis van je fysieke verschijning, kunnen gemakkelijk opgeborgen worden in een bescheiden doos

dag van de

architectuur

bezoek http://www.youtube.com/watch?v=jlhdWtnbXWk&feature=player_embedded

– 24 – – 25 –

van 50 bij 25 centimeter. Het wordt tijd dat je verhuist naar je nieuwe stek: het ossuarium op de prachtige, groene begraafplaats Orthen in ’s-Hertogenbosch. Je komt er rustig te liggen tussen duizenden anderen: loodgieters, danseressen, muzikanten, wetenschappers, dronkenlappen, schrijvers en ga zo maar door. Een treurige eindbestemming? Welnee, het wordt een ossuarium om nooit te vergeten. Om nooit te vergeten. davidraakt | 18 mei 2009

‘nAcht VAn de Architectuur’Voorafgaand aan de landelijke Dag van de Architectuur

organiseert de werkgroep DvdA een cultureel feest in de Verkadefabriek: Tijdens deze feestelijke avond zal de winnaar van de ontwerpprijsvraag 2009 bekend gemaakt worden.

programma 20:00 uur ontvangst in de serre 20:30 uur welkom en presentatie presentatie BAI stad – Michael Bol voorzitter BAI 20:45 uur 11 X DEN BOSCH volgens Willem van der Made – directeur stadsontwikkeling ’s-Hertogenbosch 21:05 uur Lezing Frans van Gaal – vrijdenker van ‘vergankelijkheid EN de stad’ tot ‘knekelhuis’ 21:25 uur Presentatie juryrapport ‘ontwerp een ossuarium’ door Martien van Osch – voorzitter jury 21:40 uur Prijsuitreiking prijsvraag door wethouder Geert Snijders 22:00 uur feest in de kleine zaal met DJ Timmzle

Op 26 juni waren meer dan 250 gasten, deelnemers, geïnteresseerden, familie en vrienden te gast in de Verkadefabriek te ’s-Hertogenbosch voor de Nacht van de Architectuur, waar wethouder Geert Snijders het winnende ontwerp bekend maakte.Een nacht met interessante sprekers. Willem van der Made [ direc-teur stadsontwikkeling ] presenteerde een eigen kijk op de stad. ’s-Hertogenbosch als een contrastrijke stad! Vervolgens nam

26 juni ’s-hertogenbosch BAi night’!

locatie Verkadefabriek [ serre ] – Boschdijkstraat 45 te ’s-hertogenbosch

– 26 – – 27 –

Frans van Gaal, vrijdenker, het woord over om de vergankelijkheid van de stad aan te tonen middels een aantal interactieve ontwerp-oefeningen met het publiek. Martien van Osch, voorzitter van de jury, behandeld het jury rapport en maakt uiteindelijk de 10 nominaties bekend. Veel van de 94 ontwerpen zijn monumenten voor zichzelf geworden. Kerkelijk, monumentaal en om indruk te maken. Soms zelfs zijn het gebouwen waarbij de begraafplaats gewoon verbleekt. Het inleven in de context bleek uiteindelijk de winnaar op te leveren! Ingetogen, sterk vormgegeven, met eerbied voor iedere overledene en een als collectief herkenbaar. Een plek om te gedenken, te bezinnen.Wethouder Geert Snijders maakt uiteindelijk de uitzinnige winnaars bekend van deze bijzondere ontwerpprijsvraag. De organisatie zal het winnende ontwerp dan ook overtuigd aanbieden aan de opdrachtgever ter realisatie!

dAg VAn de Architectuur – rondleidingTijdens de landelijke Dag van de Architectuur op 27 juni is door de gemeente ’s-Hertogenbosch in samenwerking met BAI een rondleiding georganiseerd langs de expositie ontworpen door Karin van Pinxteren

EERSTE PRIJS ‘Wè doen we mee ons moeder’ links bovenOpdracht om te komen tot realisatie van het ontwerpVincent de Gouw & Kim BrokTWEEDE PRIJS ‘Eik’ links middenGeldbedrag van € 1000,-Ard Buijsen & Iris PennockDERDE PRIJS ‘Knekeldorp’ links onderGeldbedrag van € 500,-Marijn Wittevrongel & Jeroen Veltman

– 28 – – 29 –

De werkgroep Educatie stelt zich ten doel om jaarlijks een groep middelbare scholieren in de regio ’s-Hertogenbosch [ 1e, 2e of 3e klassers, totaal 1800 ] op een aantrekkelijke manier te laten kennismaken met architectuur, ontwerpen en bouwen. In het verleden werden in het kader van het vak Techniek ontwerp-, onderzoek- [ ontdek- ] en constructie-oefeningen gedaan, gericht op een actueel thema in de stad. De laatste jaren is de aandacht geleidelijk verschoven naar het creatieve en vormgevende aspect en wordt het project steeds vaker aangeboden in het kader van de vakken CKV en / of handvaardigheid.

doelstelling De centrale gedachte achter het project is dat door consequent ieder jaar een volgende groep leerlingen te benaderen, we uiteindelijk een hele generatie enthousiast voor ontwerpen en architectuur kunnen maken. Een generatie die op deze wijze naar verwachting ook meer aandacht en waardering voor de gebouwde omgeving en de inrichting van de openbare ruimte krijgt, zodat op termijn een goede lokale voedingsbodem voor de architectuur en ruimtelijke vormgeving ontstaat.Inmiddels begint het project op een aantal scholen en ware traditie te krijgen en bereiken het BAI signalen van een sterk groeiende interesse voor het project, voornamelijk door mond-totmondreclame binnen het voortgezet onderwijs. Wij verwachten dan ook dat er dit jaar een groter aantal deelnemende leerlingen zal zijn dan in de afgelopen jaren.

onderwerP 2009 ‘gezicht VAn de mArkt’In het schooljaar 2003 / 2004 is gestart met het opzetten van een lesbrief en prijsvraag met als thema ‘Hoogbouw’. De jaren daarna waren de thema’s achtereenvolgens ‘Een nieuwe brug over de Dieze’,

educatie

– 30 – – 31 –

‘Torens om de vesting aan te vallen’, ‘Een podium op de Parade’ en ‘Jongerenhotel aan de Zuid Willemsvaart’. Bekijk het archief en download de bijbehorende lesbrieven!Dit jaar speelt de opgave zich af op de Markt. In 2008 is de gehele Bossche Markt opnieuw bestraat en voorzien van een gewijzigde profilering. Bij deze actualiteit willen wij aansluiten met de vraag om een nieuw ontwerp voor de gebouwen rondom de Markt. Wij willen de deelnemende leerlingen uitnodigen een kavel aan het plein te kiezen en hiervoor een volledig nieuw gebouw te ontwerpen. Daarbij proberen we ze uit te dagen om volledig buiten de gangbare normen te treden, zowel in functie als in vormgeving. Fantasie en avontuur stellen we voorop. Wij sturen aan op een bonte ver-zameling nieuwe panden die het nieuw plaveisel zullen omzomen.Door op deze manier als het ware de volledige en schijnbaar al eeuwen vrijwel onveranderde Markt opnieuw te definiëren, willen wij aansluiten bij het jaarthema voor 2009: ‘De vergankelijkheid en de stad’. middelen Voor het project wordt door de werkgroep jaarlijks een lesbrief samengesteld met achtergrondinformatie over het thema en de overige informatie over de uitvoering van het project. De lesbrief wordt door een professioneel ontwerper vormgegeven. Bij de lesbrieven wordt ieder jaar ook een flink pakket aan materialen meegeleverd voor het vervaardigen van de maquettes. De leerlingen werken groepsgewijs aan een totaalontwerp [ ver-kennende opdrachten, maquettes, tekeningen, toelichting etc. ]. Per school mag een selectie van de maquettes ingezonden worden voor een prijsvraag. Een deskundige jury kiest daaruit de winnaars, die een aantrekkelijke prijs krijgen [ ballonvlucht ]. Ter afronding worden alle afgevaardigde plannen geëxposeerd in een speciaal ontworpen en voor iedereen toegankelijke tentoonstelling in de stadsbibliotheek te ’s-Hertogenbosch.De expositie ‘Gezicht van de Markt’ was vanaf 18 april te zien zijn in de Stadsbibliotheek. Van bijna dan 1800 plannen van leerlingen, zullen de beste plannen, beoordeeld door een vakkundige jury te zien zijn.

– 32 – – 33 –

dAg VAn de uitlok29 oktober 2009 Leslokaal van de Twee SnoekenUitlokking? Dat is bij wet verboden. Maar niet als het om kunst en cultuur gaat!

De Dag van de Uitlok is een CKV-project. Op deze dag openen alle culturele instellingen in ’s-Hertogenbosch haar deur voor groepen jongeren. Net als in voorgaande jaren neemt het BAI neemt in 2009 actief deel aan de ‘Dag van de Uitlok’.Naar aanleiding van de cd-rom Volume1001 wordt door Leidi Haaijer [ multimediakunstenaar ] een workshop gegeven over ‘Jongeren en de openbare ruimte’, welke invloed ze beiden op elkaar hebben en wat de eigen schappen nu eigenlijk zijn in ont-wikkeling maar vooral ook in ervaring. Het weekt wat los bij de groepen en de gesprekken zijn dan ook zeer verschillend van aard.Er wordt gesproken over de toenemende controle van de openbare ruimte en welke rol in dit specifieke geval jongeren hier allemaal in spelen. De vraag of wij hier nog enige invloed op uit kunnen oefenen passeert eveneens de revue. De meeste scholieren ervaren camera’s als een vanzelfsprekendheid en realiseren zich nauwelijks de gevolgen hiervan.

10 X den BoschTien perspectieven op een middelgrote stad

10 X Den Bosch laat vanuit tien verschillende perspectieven zien hoe globale en lokale ontwikkelingen deze bijzondere provinciestad

de afgelopen decennia hebben getransformeerd. Toonaan gevende architectuur- en stedenbouw-projecten hebben nieuwe dimensies toegevoegd aan de rijkgelaagde structuur van de stad. Het verrassende beeld van ’s-Hertogenbosch dat in deze

prikkelende stadsbiografie wordt opgeroepen, nodigt niet alleen uit tot een bezoek aan de stad maar ook tot nieuwe beeldvorming.De invalshoeken – zoals Eilandstad, Imaginaire stad, Modelstad, Inventieve stad – zijn zo gekozen dat een breed scala aan thema’s aan bod komt. Deze refereren aan de [ inter ]nationale architec-tuur- en stedenbouwgeschiedenis en maken tegelijkertijd een verbinding met actuele ontwikkelingsprocessen in de stad.

Olv Klijn [ FABRIC ], Joks Janssen e.a.beeld Hans Aarsman

vormgeving Mevis & Van Deursen,

Paperback, geïllustreerd [ kleur en zw / w ], 324 pagina’s, 16,5 x 22,5 cm nederlandse editie, isBn 978-90-5662-647-1, € 29,50 november 2008

i.s.m. Fabric en gemeente ’s-hertogenbosch

met steun van stimuleringsfonds voor Architectuur, BAi en de gemeente ’s-hertogenbosch

– 34 – – 35 –

Hans Aarsman pakte voor dit boek zijn camera weer op en voorziet elk perspectief van visueel commentaar. Dit boek presenteert ’s-Hertogenbosch als een spannende collage van botsende stads-fragmenten – een samenstel van vele steden – ieder met een eigen verhaal.De architectuurgids ‘10 X Den Bosch’ was voor BAI een inspiratiebron om tot BAI-stad te komen, een tool om een eigen stadwandeling samen te stellen.Klik op de gewenste gebouwen om uw eigen BAI-architectuurroute samen te stellen! Kortom BAI-stad...

BAi en het cccHet BAI is een van de kernpartners van het CCC [ City Change Centre ]. Daarbij zijn wij intensief betrokken bij het project ‘Huis van Bewaring’.

conceptontwikkeling huis van bewaring Nadenken vanuit verschillende invalshoeken over nieuwe invulling Huis van Bewaring als onderdeel van het grote geheel en in samenhang met andere ontwikkelingen in de stad, ons cultureel erfgoed en het ’s-Hertogenbosch van de 21e eeuw. Met de brainstormsessie in 2008, de creatieve dagen over het Huis van Bewaring / Paleis van Justitie met de jonge specialisten op 14 en 15 januari in het EKWC, gevolgd door een ‘fijn-slijp-dag’ op 5 februari , komt een einde aan Fase I van dit project. Vervolgens kan in Fase II de schat aan materiaal en ideeën verder worden uitgewerkt naar een vooral visueel hoogwaardige presentatie. De planning ziet er als volgt uit:

– 5 februari ‘fijn slijpsessie’ en afronding Fase I jonge specialis-ten in EKWC

– medio februari overleg Kees Schipper, Rob de Haas, Jacky over invulling Fase II

– eind februari samenstelling en briefing toetsingscommissie – begin maart eerste bijeenkomst toetsingscommissie – 12 maart 1e presentatie aan bestuur CCC – eind maart 2e presentatie aan bestuur CCC – week 15 [ 2e week april ] definitieve presentatie gereed

Beide gebouwen krijgen een nieuwe functie binnen het Zuid-walkwartier.

http://www.bai-denbosch.nl/BAI_stad.html

– 36 – – 37 –

Voor deze ‘justitiële instellingen’ heeft een werkgroep van het City Change Center [ CCC ] eerder ideeën ontwikkeld die nu door de jonge specialisten worden uitgewerkt tot één ontwerp / idee. Dit product zal bijdragen aan de herinvulling van dit stadsgedeelte waarvoor de gemeente op 24 november jl. de eerste plannen presenteerde.

Zuidwalkwartier Het Zuidwalkwartier krijgt in de periode tot 2015 een nieuw aanzien. Eén onderdeel daarbij wordt gevormd door het oude Huis van Bewaring en Paleis van Justitie. Over hun toekomst heeft een werkgroep van het CCC op verzoek van de gemeente nagedacht. Bij deze activiteit hebben de deelnemers inspiratie gezocht in termen als laagdrempelig, voor alle Bosschenaren, sociaal, cultureel, educatief, jong & oud, ontmoeting.

– 38 – – 39 –

Ook ‘grensverleggend’ was zo’n woord, alleen al door het feit dat tijdens de bijeenkomsten de opmerking ‘ja maar…’ verboden was. De ideeën en uitgangspunten gaan nu een station verder.

Jonge professionals Daarmee komt dus een aantal jonge, creatieve, Bossche specialisten aan zet. Het gaat hierbij om professionals op het gebied van tekst, vormgeving, architectuur en project-ontwikkeling. Aan hen is gevraagd om de resultaten uit de koker van het CCC te bewerken tot één ontwerp / idee. Het CCC wil deze uitkomst in de eerste helft van maart presenteren aan de betrokken wethouders. De jonge specialisten zijn: Tessa Peters, Iris Peters [ vormgeving / beeld ], Marc van Doornewaard [ tekstredactie ], Patrick Werther [ projectontwikkeling ], Rolf van Boxmeer [ architectuur ], Sander Penners [ architectuur ] procesbegeleiding Dit zestal werkt op 14 en 15 januari 2009 tijdens een door het CCC georganiseerde interne 2-daagse [ inclusief overnachting ] in het Europees Keramisch Werk Centrum [ EKWC ] aan de presentatie. Kernpartners van het CCC zorgen daarbij voor ondersteuning. Zo treedt Rob de Haas [ Koning Willem I College ] op als begeleider van het creatieve proces en zorgen Erica Haffmans en Jacky Goossens [ CCC ] voor de nodige begeleiding. Ook zijn er uit de CCC-werkgroep coaches gerekruteerd die voor de overdracht van ideeën en achtergrond-kennis zorgen. Vervolgens zijn ze op afroep beschikbaar voor de beantwoording van vragen en voor advisering. Dit zijn: Ad de Vrieze [ Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch ], Jacques van de Miessen [ Belangenvereniging Leefbare Binnenstad ], Ruud van Eeten [ De Toonzaal ], Harry van den Berselaar [ Berselaar & Communicatie ] en John Barendregt [ Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch ]. Een CCC- convergatie team, bestaand uit Joep Baartmans-van den Boogaart [ bestuursvoorzitter CCC ], Aart Wijnen [ Twee Snoeken ], Willem van der Velden [ Gemeente ’s-Hertogenbosch ], Michael Bol [ BAI ], Rob Boogaarts [ Brabant Wonen ] en Olaf Schoofs [ Rabo Bouwfonds ] zal de presentatie van de jonge specialisten op donderdag 15 januari van commentaar en advies voorzien, als input voor hun ‘fijn-slijp-sessie’ op donderdag 5 februari.

– 40 – – 41 –

BAi in de media

– 42 – – 43 –

coloFon

bosch architectuur initiatief [ bai ]postbus 716

5201 As ’s-hertogenbosch

t 06 14 47 67 14

post@bai-s-hertogenbosch.nl

www.bai-s-hertogenbosch.nl

samenstelling en teksten

michael Bol, voorzitter BAi

elly Brugman, coördinator BAi

foto omslag

hans Aarsman, uit het boek ‘10 X den Bosch’

grafisch ontwerp

studio daad, ’s-hertogenbosch

drukwerk

drukkerij nPc, schijndel

sponsoring

drukkerij nPc, schijndel