Auteursinformatie Dieetbehandelingsrichtlijnen

InleidingEen lid van de redactie (uw contactredacteur) heeft met u gesproken over een bijdrage aan de Dieetbehandelingsrichtlijnen. U bent geïnformeerd over enerzijds de `filosofie' (doelstelling, gebruikers en samenstelling) van de richtlijnen en anderzijds de aard, inhoud en omvang van de aan u gevraagde bijdrage (de harde kaart in maximaal 2 gedrukte pagina’s, de dieetbehandelingsrichtlijn in 20-30 gedrukte pagina’s (met ongeveer 550 woorden per pagina).

Om ervoor te zorgen dat dieetbehandelingsrichtlijnen geaccepteerd en ingevoerd worden in de dagelijkse praktijk moeten ze, behalve wetenschappelijk of evidence-based verantwoord, ook toegepast kunnen worden in de praktijk. De redactie heeft kwaliteitscriteria opgesteld waaraan een dieetbehandelingsrichtlijn moet voldoen en waaraan een dieetbehandelingsrichtlijn kan worden getoetst. Aan auteurs wordt verzocht rekening te houden met deze criteria.

De richtlijnDe richtlijn bestaat uit drie onderdelen waarvoor in deze auteursinformatie raamwerken worden gegeven met toelichting:

1. de 'harde' kaartPer ziektebeeld is de samenvatting van de richtlijnen afgedrukt op een losse kaart die de diëtist gedurende de behandeling kan raadplegen.

2. de dieetbehandelingsrichtlijnDeze bevat inhoudelijke achtergrondinformatie. Naast de motivering van bepaalde keuzen worden ook bronnen en literatuurverwijzingen gegeven die de totstandkoming van de richtlijn verduidelijken. De vakinhoudelijke achtergrondinformatie kan de diëtist gebruiken bij of voor de individuele dieetbehandeling.

3. de checklistOp de checklist kan de diëtist aankruisen welke informatie en voorlichtingsmateriaal ze de patiënt heeft verstrekt. De checklist vormt hierdoor een onderdeel van de patiëntenstatus en wordt naast het POR-formulier gebruikt, of kan in het elektronisch dossier worden opgenomen. Het schept duidelijkheid en uniformiteit en bij waarneming/vervanging is duidelijk over welke informatie de patiënt beschikt. De checklist is dan ook vooral een praktisch hulpmiddel bij de behandeling van de patiënt.

Als u de raamwerken invult, volgt u het vaste stramien van de richtlijnen en voorkomt u dat u zaken overslaat. Uiteraard kan het zijn dat voor uw onderdeel het raamwerk niet voldoet. Mocht dit om grote wijzigingen gaan, dan dient u contact op te nemen met uw contactredacteur. Het volgen van het raamwerk is een van de kwaliteitscriteria en in geval van afwijking moet dit gemotiveerd worden.

Wetenschappelijke verantwoording- De richtlijn wordt zo veel mogelijk evidence-based opgesteld. De actuele, relevante

stand van zaken met betrekking tot wetenschappelijk onderzoek wordt in de toelichting verwerkt, gebruikmakend van systematische analyse van wetenschappelijke literatuur.

- De auteur is lid van een landelijk netwerk of indien deze niet aanwezig is, is de auteur inhoudsdeskundige op het betreffende vakgebied.

- De richtlijn wordt minimaal beoordeeld door:– twee collega’s – inhoudsdeskundigen (in hun hoedanigheid geen redactielid van 2010 Uitgevers Dieetbehandelingsrichtlijnen)

1

– één vertegenwoordiger van een relevante medische beroepsgroep en één vertegenwoordiger van een andere beroepsgroep.

- Indien relevante literatuur ontbreekt, wordt gebruikgemaakt van waarnemingen uit de praktijk (`best practice’). In de richtlijn wordt duidelijk welke uitspraken op basis van waarnemingen uit de praktijk zijn gedaan.

- Onder aan de toelichting van de richtlijn worden de namen genoemd van de personen of het netwerk die de richtlijn mede hebben beoordeeld.

- In de richtlijn wordt in de tekst, indien relevant, verwezen naar de gebruikte literatuur (gebruik vooral niet te oude literatuur; een richtlijn is maximaal 7 jaar oud).

- De richtlijn is reproduceerbaar; verschillende hulpverleners passen de richtlijn op dezelfde wijze toe.

Toepasbaar- De richtlijn wordt opgesteld vanuit het perspectief van de behoeften en vragen van

de doelgroep.- De richtlijn wordt indien relevant beoordeeld door een vertegenwoordiger van de

hulpvrager (patiëntenvereniging).- Integratie van de richtlijn in de praktijk is goed uitvoerbaar.- De richtlijn is zowel in de eerste als in de tweede lijn toepasbaar.

Specifiek en gedifferentieerd- De patiëntenpopulaties en de situaties waarvoor de richtlijn geldig is, worden

duidelijk omschreven.

Flexibel- Er is ruimte voor het eigen oordeel van de diëtist, voorkeuren van patiënten en

aanpassing aan relevante omstandigheden in de leef- en werkomgeving.- Veelvoorkomende uitzonderingen worden benoemd.

Helder en begrijpelijk- Er wordt gebruikgemaakt van een adequaat en uniform taalgebruik volgens de

Classificatie en Codelijsten voor de Diëtetiek (zie hieronder).- De richtlijn wordt in een logische vorm gepresenteerd; volgens het raamwerk

Dieetbehandelingsrichtlijnen en de artsenwijzer van de NVD.

Didactisch- De richtlijn bevat zeer concrete aanbevelingen.- De kern van de boodschap springt eruit.

Attractief- De lay-out trekt de aandacht.- Er wordt gebruikgemaakt van afbeeldingen, figuren en tabellen om de tekst te

ondersteunen.

Classificaties en Codelijsten voor de Diëtetiek (Lie & Heerkens 2003)Voor een dieetrichtlijn geldt dat er gebruikgemaakt moet worden van de terminologie en structuur van Classificaties en Codelijsten voor de Diëtetiek. Eenheid van taal binnen de diëtetiek wordt beoogd.

In de Classificaties en Codelijsten voor de Diëtetiek is tevens een officiële omschrijving opgesteld van de diëtistische diagnose.

De diëtistische diagnose is het beroepsspecifieke oordeel van de diëtist over het gezondheidsprofiel van de patiënt, als basis voor het op te stellen behandelplan.

Belangrijk is dat de diëtistische diagnose dusdanig specifiek is dat:A. Op basis van de diagnose kan worden besloten of er al dan niet sprake is van een

indicatie voor diëtistische zorg.B. De diëtist op grond van de diagnose een behandelplan kan formuleren.

2

Gegevens die vaak deel uitmaken van de diëtistische diagnose zijn:- gezondheidsprobleem, beschreven met termen uit de ICF-diëtetiek*;- achterliggende medische factoren, beschreven met termen uit de CMT-diëtetiek* en

de Codelijst Medicamenten voor de diëtetiek;- achterliggende externe en persoonlijke factoren, beschreven met termen uit de ICF-

diëtetiek; eventueel een prognose.

*CMT-diëtetiek (Classificatie Medische Termen- diëtetiek)*ICF-diëtetiek (International Classification of Functioning, Disability and Health-diëtetiek)

Een voorbeeld van een diëtistische diagnose kan zijn:Een 50-jarige directiesecretaresse status na een relatief kleine hersenbloeding, met restproblemen. Patiënte heeft adipositas graad I met een BMI van 32. Obstipatie: harde ontlasting, weinig ontlasting, afgenomen frequentie, gebruikt lactulose. Moeite met kauwen. Zeer weinig beweging door moeite met lopen. Gebruikt vloeibare voeding en voeding met dunne consistentie. Voeding hoog in calcium, ..kcal, laag vezel, etc + prognose.

Bij de formulering van de behandeldoelen wordt geadviseerd zoveel mogelijk gebruik te maken van de codelijst doelen diëtetiek. Hierin staan doelen omschreven in algemene termen, bijvoorbeeld: `verbeteren van, verminderen van, aanleren van’.Aan die algemene termen kunnen termen worden gekoppeld die gerelateerd zijn aan het functioneren van patiënten. Op die manier ontstaan doelen, zoals:- verbeteren van voedingstoestand;- verminderen van slikstoornissen;- aanleren van gezond eetgedrag.

Enkele voorbeelden staan hieronder. Gebruik de ‘betere formuleringen’. Indien de juiste er niet bijstaat, kijk dan bij codelijst Doelen uit Classificatie en Codelijsten voor de Diëtetiek.

Doel Betere formulering

Juiste bloedglucosewaarden Normalisen bloedglucosewaardenGoede serumlipidewaarden Normaliseren serumlipidewaardenPatiënt heeft geen slechte voedingstoestand meer

Verbeteren slechte voedingstoestand

Patiënt eet goed Gebruikt goed voedingspatroon en juiste hoeveelheid en kwaliteit voedsel/drinken ofGebruikt goede voedingsgewoonten

Reguleren vochthuishouding en de elektrolytenbalans

Verbeteren of normaliseren water-, mineraal- en elektrolytenbalans

Ondersteunen bloeddrukregulatie Verbeteren of normaliseren bloeddrukHuidige gewicht en eetpatroon houden Handhaven voedingstoestandVerkrijgen van een goed lichaamsgewicht Normaliseren lichaamsgewichtHerstellen vlokatrofie Verbeteren vlokatrofieVerminderen c.q. verhelpen van klachten Verminderen ernst klachten

(specifieke klachten moeten worden uitgesplitst in de individuele verslaglegging. In de richtlijn kan de algemene term ‘klachten’ blijven staan)

Behoud lichaamsgewicht Handhaven lichaamsgewichtBereiken van normoglykemie Normaliseren bloedglucosewaardenOndersteunen van behandeling osteoporose Verbeteren van osteoporose

Defecatie zonder klachten of met acceptabele vermindering van klachten

Normaliseren defecatie waarbij nog gespecificeerd kan worden wat er precies genormaliseerd moet worden, bijvoorbeeld: fecale consistentie, hoeveelheid feces, samenstelling feces, defecatiefrequentie.

Verminderen gezondheidsrisico’s Dit doel is zo breed dat er niet

3

geclassificeerd kan worden, het doel moet specifieker omschreven worden

Let ook op de volgende formuleringen

Niet Maar OpmerkingEetpatroon Voedingsgewoonten

(ICF-diëtetiek pf2)Als er zowel kwantiteit, frequentie als kwaliteit van de voeding bedoeld wordt

Eetpatroon, voedingspatroon, maaltijdpatroon(ICF-diëtetiek pf21)

Wordt alleen gebruikt als men hiermee de frequentie en eettijden bedoelt

Overgewicht en obesitas zijn precies omschreven in de classificaties (CMT of ICF), wanneer beide bedoeld wordt kies dan voor:

Te hoog gewicht

Wanneer er een aanbeveling gedaan wordt over vocht, moet duidelijk zijn of dit alleen drinkvocht is of alle vocht

EvaluatieDe richtlijn wordt 5 jaar na de uitgave opnieuw beoordeeld op basis van eventuele nieuwe inzichten en ontwikkelingen door bijvoorbeeld wetenschappelijk onderzoek en op basis van ervaringen in de praktijk.

Mocht u tijdens het schrijven van uw bijdrage vragen hebben, kunt u te allen tijde uw contactredacteur consulteren voor nader overleg.

Concepttekst bijdrageU maakt een eerste concepttekst en stuurt deze naar uw contactredacteur die het concept bekijkt en binnen twee weken de opmerkingen aan u doorgeeft. U maakt dan een tweede concept dat uw contactredacteur onder de redactieleden verspreidt. De redactie bespreekt uw concepttekst. Door de contactredacteur wordt hun reactie zo spoedig mogelijk aan u kenbaar gemaakt. U zult gevraagd worden uw bijdrage met inachtneming van het commentaar van de redactie definitief te maken binnen een termijn van drie weken. De tekst zal door het NPi (projectleider classificatieproject: Willy Visser) bewerkt worden aan de hand van de classificatieterminologie en -structuur. Hierna krijgt u de definitieve versie retour en is het nog mogelijk een reactie te geven op deze redactionele aanpassingen.

Definitieve tekst bijdrageNa de aanpassingen van de classificatieronde zendt de contactredacteur uw definitieve tekst naar 2010 Uitgevers. U ontvangt een drukproef waarbij zowel van u als van de contactredacteur nog gevraagd wordt de laatste kleine wijzigingen door te geven.

Verschijnen Na ontvangst van de definitieve versie verschijnt uw bijdrage online. U ontvangt een auteurshonorarium van € 20,– per gedrukte pagina (bij meerdere auteurs per richtlijn wordt dit honorarium gedeeld).

4

AccreditatiepuntenHet schrijven van een Richtlijn levert u 10 accreditatiepunten op voor het kwaliteitsregister voor paramedici.

PatiëntenverenigingDe richtlijn wordt na verschijnen opgestuurd naar de bij het onderwerp behorende patiëntenvereniging ter kennisgeving. Voor deze verzending is 2010 Uitgevers verantwoordelijk, niet de auteur. Auteur mag hier wel in adviseren.

Actualiseren bijdrageDe redactie streeft ernaar de actualiteit op de voet te volgen. De termijn voor herziening staat op vijf jaar. U zult als auteur als eerste benaderd worden deze herziening te schrijven. Zijn er ontwikkelingen gaande die maken dat eerdere herziening nodig is, dan kunt u contact opnemen met de redactie of kunt u daarover benaderd worden. Hebt u niet meer te maken met het onderwerp of wilt u om andere redenen afzien van herziening, dan zal de redactie een andere auteur voor de herziening zoeken. U bent dan inhoudelijk niet meer aanspreekbaar op de gedrukte herziene versie.

Redactionele afsprakenIn de Richtlijnen wordt niet (meer) over cliënt maar over patiënt gesproken worden en wordt patiënt altijd in de hij-vorm benoemd, en diëtist in de zij-vorm. Wilt u hier bij het schrijven rekening mee houden?

Wijze van aanlevering tekstPlatte tekstLever uw tekst zo kaal mogelijk in; dat wil zeggen: gebruik geen vet, cursief (met uitzondering van woorden die er in de tekst moeten uitspringen), kolommen, margeteksten, inspringtoetsen en dergelijke opmaakzaken.

TechnischU levert uw kopij bij voorkeur aan in MS-Word. Bewaar altijd een kopie van uw artikel. U kunt het digitale bestand opsturen per e-mail.

NotenLiefst geen noten. Indien onvermijdelijk onder aan de pagina.

Afbeeldingen, tabellen en figurenAfbeeldingen, tabellen en figuren graag voorzien van een nummer, titel en bron; wilt u aangeven waar deze in de tekst geplaatst moeten worden?

LiteratuurvermeldingDe literatuurverwijzingen: in de tekst naar auteur en datum verwijzen volgens het APA-systeem: naam en jaartal tussen haakjes zonder komma, bijvoorbeeld (Lietaer 1995).

Literatuurlijst op alfabetische volgorde, aan het einde van de bijdrage:Derksen, G. & M. van Kalmthout, (1995). Praktijkboek gesprekstherapie. Utrecht: De Tijdstroom.

als het gaat om een tijdschriftartikel:Brinkman, W. (1977). `Machtsuitoefening en satisfactie’. Nederlands Tijdschrift voor Psychologie, 31, pp. 122-188.- als het gaat om een bundel:Haaijman, W.P. (1995). `Diagnostiek van angststoornissen’. In: J.A. den Boer en H.G.M. Westenberg (red.), titel bundel, pp. 100-110.

Toelichting:Altijd beginnen met de achternaam van de eerste auteur, gevolgd door zijn voorletters. Daarna de namen van de overige auteurs met de voorletters ervoor. Daarachter komt tussen haakjes het jaartal van verschijning. Dan volgt de titel van het boek of van het artikel met daarachter het boek of het tijdschrift waarin het artikel staat.Namen van boeken altijd cursief, namen van artikelen altijd tussen enkele haakjes.Gaat het om een boek, dan sluit u af met de plaats en naam van de uitgever (Utrecht: De

5

Tijdstroom), gaat het om een artikel, dan sluit u af met het vermelden van de pagina’s in het tijdschrift of de bundel waar het artikel te vinden is (pp. 122-188).

6

Harde KaartDieetbehandelingsrichtlijn (naam)

Doelgroep Zuigelingen/ kinderen/volwassenen/patiënten met (naam)

(Para)medische gegevensZiektebeeld Diagnose Op basis van klassieke en atypische

symptomen (zie klachten). Klachten

Klachten/stoornissen waar de patiënt subjectief last van heeft: begin, duur, ernst, van invloed op voedingsinname, door voeding te beïnvloeden. Soms scheiding met complicaties niet mogelijk

Risicoprofiel

Risicofactoren die verhogend werken op de kans het ziektebeeld te krijgen

Complicaties

Objectief vast te stellen complicaties

Medische geschiedenis Relevant voor de diëtist, dus voor zover van invloed op het stellen van de diëtistische diagnose

Dieetgeschiedenis Eerder gebruikte diëten/voedingsadviezen die van invloed kunnen zijn op de huidige situatie

Relevant medicijngebruik Voor zover van invloed op ziektebeeld of relevante bijwerkingen

Behandeling Medicamenteus, chirurgie, leefstijladviezen, dieet.Doel totale behandeling

Relevante gegevens voor diëtistVoedingsanamnese, voedingsmiddelen en voedingsstoffen

Voedingsanamnesetechnieken noemen die specifiek zijn voor de richtlijn (bijvoorbeeld eetdagboek gerelateerd aan het klachtenpatroon)Voedingsmiddelen in relatie tot klachten en voedingsstoffen die relevant zijn voor de richtlijn (bijvoorbeeld hoeveelheid en soort vet, voedingsvezels, natrium, vezels)

Bijzonderheden Indien relevant:Antropometrie: gewicht(sverloop), BMILaboratoriumgegevensRegelmaat en volume en kwaliteit van maaltijdenExterne factoren: thuissituatie, ondersteuning en relaties, financiën, arbeidsomstandighedenPersoonlijke factoren: bewegingsgewoonten, soort beroep/opleiding, angst voor bepaalde voedingsmiddelen, waarde die patiënt hecht aan eten, verwachtingen, eerdere ervaringen met dieetbegeleiding, motivatie.

Diëtistische diagnose Het beroepsspecifieke oordeel van de diëtist dat wordt gesteld na analyse van de verzamelde gegevens: de voedingsanamnese, de antropometrische gegevens en de externe factoren.

Dieetbehandelplan7

Doel Doelen formuleren ten aanzien van antropometrie, klachtenpatroon, complicaties, laboratoriumwaarden.

Kenmerken In termen van voedingsmiddelen en voedingsstoffen, bijvoorbeeld, RGV, hoeveelheid en soort vet, hoeveelheid vezels, natrium, eiwit.

Behandeltijd (zorgniveaus) Zorgniveau noemenRichtlijn geven over aantal consulteenheden en duur totale behandeling (zie artsenwijzer)

Methodieken en materialen Schriftelijk materiaal; afspraken eigen organisatie.

Geraadpleegde literatuur Zie toelichting.Datum richtlijn: [ ] evaluatie na vijf jaar

8

Checklist

Op de checklist kan de diëtist aankruisen welke informatie en welk voorlichtingsmateriaal ze de patiënt heeft verstrekt. De checklist vormt hierdoor een onderdeel van de patiëntendossier en wordt naast het POR-formulier gebruikt. Het schept duidelijkheid en uniformiteit en bij waarneming/vervanging is duidelijk over welke informatie de patiënt beschikt. De checklist is dan ook vooral een praktisch hulpmiddel bij de behandeling van de patiënt.

De checklist volgt de opbouw van (het raamwerk) van de richtlijn. In de checklist is het onderdeel 'dieetbehandelplan' uitgewerkt. In kopjes worden de belangrijkste items opgesomd die de diëtist kan nalopen. De auteur kan de aandachtspunten die behoren bij dat ziektebeeld benoemen onder de kopjes. Achtergrondinformatie of verantwoordingen horen niet thuis in de checklist, die kan men terugvinden in de richtlijn zelf of de harde kaart.

NAAM ZIEKTEBEELD:Gegevens patiënt:Aandachtspunt Mondeling SchriftelijkDoel van de behandelingziekte, gezondheidstoestand, gezond gedrag, diëtistische zorgverlening, gezondheidszorg, medische handeling in relatie tot voeding of dieet (zie p. 4.11 en 4.12 Classificatie Verrichtingen)

Uitgangspunten van het dieet- Dieetadvies in de praktijk- Variëren op grond van analysecijfers en/of

voorkeursindeling- Productinformatie- Lezen van het etiket- Advies eetmomenten (hoofd- en tussenmaaltijden)- Bereidingswijzen/recepten- Praktische tipsDieet bij veranderde omstandigheden- weekeinde- buiten de deur eten- verjaardag/feesten- vakantie/reizen- onregelmatige dienstenBijzonderheden- dieetmeer(meer kan weg)kostenvergoeding- patiëntenvereniging- leefadvies in relatie tot dieet (roken/bewegen)- diëtistische zorgverlening - behandelplan, techniek, doel van het dieet, verwachte

effect, bijwerkingen, kostenGebruik hulpmiddelen (soort)

9

Voorbeeld checklist dieetbehandelingsrichtlijn

Naam ziektebeeld: hypertensieGegevens patiënt:Aandachtspunt Mondeling SchriftelijkDoel van het dieet

verlagen bloeddruk indien nodig gewichtsreductie ondersteuning van de werking van medicatie

Ziektebeeld: wat is verhoogde bloeddruk, ideale en huidige

waarden risicofactoren hart-en vaatziekten maatregelen; leefstijladviezen: gewicht, beweging,

niet roken, voedingeventueel medicatieUitgangspunten van het dieet

natriumbeperking vermijd glycerrihizinezuur beperken verzadigd vet gebruik van voldoende kalium, magnesium en

calcium volgens Richtlijnen Goede Voeding maximaal 400 mg cafeïne per dag maximaal 2 alcoholische dranken per dag adequate energieopname Richtlijnen Goede Voeding voldoende jodium

Dieetadvies in de praktijk1. Variëren op grond van analysecijfers en/of

voorkeursindeling2. Productinformatie: natriumgehaltes van voedingsmiddelen energiegehaltes van producten zoutvervangende mineraalmengsels/kruiden natriumarme producten 3. Lezen van het etiket: termen natriumarm, geen zout toegevoegd, met

minder zout/natriumarm termen verzadigd vet/onverzadigd vet

4. Bereidingswijzen/recepten: maaltijdbereiding zonder zout recepten/boeken Dieet bij veranderde omstandigheden1. weekeinde/verjaardag/feesten2. vakantie en reizen3. buiten de deur eten4. onregelmatige dienstenBijzonderheden1. dieetmeerkostenvergoeding2. patiëntenvereniging/ meer informatie bij:Schriftelijk materiaal verstrekt (soort vastleggen in protocol / dossier)

10

De redactie

Carina BijlVoorzitter en diëtist verbonden aan het Vumc

Trudy BuurmeijerDiëtist

Fee KortekaasDocent Voeding & Dietetiek Haagse Hogeschool

Yvonne den OudenDiëtist Stichting QuaRijn

Else van KeulenRedactie

Hugo Maarleveld2010 Uitgevers

Hannie Ooms2010 Uitgevers

1