Auteur: Joop van Appeldorn maart DTP en … en Fernando del Po+ In Azië: De Manillische-, Marianen-...

maart2014

Auteur: Joop van AppeldornDTP en Fotobewerking: Wim de Louwere

Geografi sche Oefeningen

20140325_1500 96 Geografische Oefeningen of Leerboek der Aardrijkskunde.indd 1 25-3-2014 15:07:40

Heemkundekring Weerderheem- 2 -

Normaal gesproken, maar ja wat is normaal, probeer ik een ‘buukske’

te vullen met wetenswaardigheden over Valkenswaardse mensen of Val-kenswaardse gebeurtenissen, maar soms komt er iets op je pad wat aan die criteria misschien niet helemaal vol-doet, maar wat toch de moeite waard is om daar aandacht aan te schenken.

We doen dan net alsof we ons in ‘Kunst of Kitsch’ kringen begeven en vervol-gens melding maken van een wel heel bijzondere vondst. Wat dat betreft zijn wij in dit geval het grote machtige ‘TV media’ een stapje voor, want ook wij zijn in staat een primeur te leveren, mede dankzij onze leden. Sinds we in de Kempener Koerier wekelijks de rubriek ‘Valkenswaar-devol’ verzorgen, is het aantal con-tacten met mensen die eigenlijk niet direct iets met ‘heemkunde’ van doen hebben, enorm toegenomen. Duidelijk is dat het mensen aanspreekt, waar-bij de kanttekening hoort dat het vaak de wat oudere inwoners van Valkens-waard zijn die van zich laten horen. Alhoewel, de laatste tijd constateer ik dat ook steeds meer jongeren vragen stellen en opmerkingen plaatsen. Dat is bijzonder prettig, sterker nog, dat is hartstikke mooi en we zijn daar dan ook heel ‘friit’ mee.

Onlangs heb ik weer eens zo’n contact met een wat oudere dame. Ze heeft er inmiddels al 87 jaren op deze aardbol

opzitten, maar ze is charmant, helder en bijzonder gastvrij.

Ik ben een paar keer bij haar op de koffi e geweest en het resultaat is, naast dat lekker bakkie, ook nog de nodige nieuwe (oude) foto’s. Bij mijn laatste bezoek komt er ineens een boek op tafel wat op zich al heel oud oogt, maar wat blijkt na het open-slaan van de eerste bladzijde, echt iets unieks te zijn en te stammen uit het jaar 1817. “Je mag het wel eens meene-men, dan kun je het thuis eens op je gemak bestuderen”, is de vriendelijke geste en natuurlijk willen we heel graag gehoor geven aan al die vriendelijkheid.

Al snuffelend door dit fraaie boek, val ik van de een in de andere verbazing. Op de eerste plaats oogt het heel mooi met al die oude kaarten in kleurendruk die een goed beeld geven van hoe de wereld in 1817 verdeeld is. Maar ook de teksten zijn verbazingwekkend. Opvallend daarbij is dat we in die tijd kennelijk alleen nog maar spreken van koninkrijken en keizerrijken en dat republieken dan nog niet of nauwelijks bestaan. Maar het meest verrassend is de, zeer waarschijnlijk heel persoon-lijke, beschrijving van de verschillende volkeren. P.J. Prinsen, Directeur en Onderwijzer van het Koninklijk Instituut ter ‘aan-kweeking’ van Schoolonderwijzers te Haarlem is de scribent en, vanuit zijn maatschappelijke positie, natuurlijk een


- 3 -Valkenswaard - Dommelen - Borkel en Schaft

man met gezag en dus gaan we er van uit dat deze uitspraken gebaseerd zijn op algemeen geldende en aanvaarde maatstaven.

Ook opvallend is het aantal ‘bezittin-gen’ van de diverse landen in andere streken van de wereld. Kennelijk is

het in die tijd voor alle landen maar de gewoonste zaak van de wereld om ver-spreid over de hele wereld de nodige ‘koloniën’ te beheren.

Laten we maar eens beginnen met

HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN zoals ons land in die tijd formeel heet.

Het ontstaan van dat koninkrijk heeft alles te maken met de voorge-

schiedenis rond Napoleon. Vanaf 1774 is hij heerser in ons gebied, maar in

1813 is het einde verhaal. Na de pro-clamatie van het Soeverein Vorsten-dom der Verenigde Nederlanden op 20 november 1813 krijgen we te maken

Het Koninkrijk der Nederlanden



met Prins Willem Frederik van Oranje Nassau. We hebben het dan nog over de zogenaamde Noordelijke Nederlan-den. De vereniging met de Zuidelijke Nederlanden vindt een jaar later plaats.

In 1815 neemt de vorst de titel van Koning der Nederlanden aan. Globaal bestaat het Koninkrijk dan uit Neder-land, Luxemburg en een groot deel van het huidige België. In 1830 stapt België uit het Koninkrijk en begint voor zich-zelf. Ook het Groothertogdom Luxem-burg gaat dan verder als een zelfstan-dige staat. Een deel van het huidige Limburg blijft nog tot 1876 onderdeel uitmaken van Duitsland.

Duidelijk is dus, dat dit boek op een wel heel bijzonder moment is vervaar-digd, namelijk net nadat het ‘Koninkrijk’ tot stand is gekomen. Het bijpassende fraaie kaartje zien we op de vorige pagina.

Het zal iedereen duidelijk zijn, het is en blijft doodzonde dat ons ‘Periodiekske’ niet in kleuren wordt uitgebracht want dat zou absoluut meer duidelijkheid hebben verschaft. Nog opmerkelijk is natuurlijk het feit dat we in 1817 wel in staat zijn een schitterend boek met kleurenkaarten te produceren en nu anno 2014 niet meer!We spreken in die tijd van zeventien provinciën en een daarvan is de provin-cie Noord Braband. Het is dan wel met een ‘d’ op het eind, maar ‘Noord’ maakt ook dan al wezenlijk onderdeel uit van

de naam en dus kunnen we de discus-sie hierover wat mij betreft snel sluiten. Maar dan de karakterisering van de bevolking. Lees en verwonder U, zou ik willen zeggen.

‘Hoezeer het karakter der inwoners in de laatste 25 jaren zeer veel verandering heeft ondergaan, zoo is het oude toch enog zigtbaar gebleven.Vlijt hunne eerste neiging, mededeelzaam zijn, hun eene behoeft e, getrouwheid eene gewoonte, en in het beoefenen van kunsten en wetenschappen, anderen gelijk. Zij zijn zachtmoedig en handelbaar, maar bitse bestraffi ngen kunnen zij niet gemakkelijk gedoogen.’

Zo, daar kunnen we het mee doen en we mogen bepaald niet mopperen. Zeker niet als we kennis nemen van de beschrijvingen van andere landen, dan komen wij er heel mooi van af. Of zou het zo zijn dat de scribent het niet aan-durft om ons ‘Nederlanders’ kritischer neer te zetten?

Wat ik u ook niet wil onthouden zijn de ‘bezittingen’, zoals ze door de schrijver worden genoemd, die wij als klein kik-kerland buiten Europa hebben. Daar gaat ie:

In Amerika:De eilanden St. Eustacius, Saba, de helft van St. Martin en Curaçao, als ook een deel van Guiana, met de Colonie Suriname.



In Azië:Het gebied van Paliacate, een deel van Carnate, het gebied van Cochin en Collam op Malabar, dat van Malacca en Riouw, het eiland Java, Amboina,

Banda, Terbate, enz.

In Africa:Het fort Elmina en op de kust van Guiana elf kantoren.

Het zal duidelijk zijn, we zaten er toen warmpjes bij en een aanzienlijk deel van deze ´bezittingen´ is niet meer.

Onze volgende stap is: HET KONINKRIJK PORTUGAL

De regering is onbepaald koninklijk”,aldus onze scribent en de troonopvolger heeft de titel van ‘Prins van Brazilië’,

wat dat dan ook moge betekenen.

Het Koninkrijk Portugal



De beschrijving van de bevolking is er dan eentje waarbij je op z’n minst even de wenkbrauwen mag fronzen.

“Zij zijn, over het algemeen, lui van aard en bevlijtigen zich op fabrieken, kunsten noch wetenschappen, de meeste nijging hebben zij tot den handel; evenwel heeft men sedert

eenige jaren enkele Maatschappijen ter bevordering van kunsten en wetenschappen opgerigt.”

Nou, daar kunnen ze het daar in het zuiden mooi mee doen. Hoe zou het bij de buren gesteld zijn?

We komen dan bij:

HET KONINKRIJK SPANJE

Het Koninkrijk Spanje



Ook hier is de regering onbepaald ‘koninklijk’ en de troonopvolger

draagt de titel van ‘Prins van Asturie’.Om ook Spanje goed tot z’n recht te laten komen, hebben we dit plaatje dwars afgedrukt.

De inwoners van het toenmalige Spanje zouden volgens de scribent ‘hovaardig en geveinsdheid van karak-ter zijn. De Kunsten en Wetenschappen beoefenen zij veel meer dan voorheen, en drijven sterker koophandel’.Aan een letterlijke vertaling van de woorden ‘hovaardig en geveinsdheid’ waag ik me maar niet!

Buiten de eigen grenzen bezit Spanje nog:

In Africa:De stad Ceuta, Meililla, Pennon, de Velez, Albucenas, ook de Canarische eilanden, het eiland Annaboa, Prin-sen-eiland en Fernando del Po+

In Azië:De Manillische-, Marianen- en Carli-sche eilanden;

In Amerika:Florida, Nieuw- en Oud Mexico en Cali-forniën;

Het moge duidelijk zijn, met name Spanje heeft in die tijd, over de hele wereld ver-spreid, een groot aantal opmerkelijke bezittingen.

HET KONINKRIJK FRANKRIJK

Het Gemeenebest Zwitserland



Na vijfentwintig jaar onrust, komt dit land weer binnen zijn oude gren-

zen.

De Fransen zijn:‘vrolijk, maar ligtzinnig, wellevend, eergierig, listig, krijgshaft ig, hoogstondernemend, vlug, kwistig, desnoods matig en thans zedeloos.’ Moet je als Fransman daar nou trots op zijn of is er alle reden voor een fronsende wenk-brauw!?

Ook de Fransen hebben zo hun plekjes verspreid over de wereld.

In Azië:De frad Pondieherij, enige Factorije op de kust van Coromandel;

In Afrika:De vesting Arquin en enkel streken in Senegambie, mGuinea, als ook de Mascarenische eilanden;

In Amerika:Martinique, Guadeloupe, Defi derade, Maria galante, Saintes, een deel van St. Martin, een deel van Guiana en het eiland Cajenne.

HET VERENIGD KONINKRIJK VAN GROOT BRITTANJE EN IERLAND

Het Verenigd Koninkrijk van Groot Britanje en Ierland



Het verenigd Koninkrijk bestaat uit Engeland, Schotland en Ierland.

De regering is bepaald Monarchaal, noemende de Koning zich ‘Konings des Vereenigden Rijks van Groot-Brittanje en Ierland’.

Over de inwoners van dit koninkrijk is de schrijver klip en klaar.Hij stelt:‘De vlijt der Engelsche kunstwerkers maakt vele buitenlandsche fabriekwerken ontbeer-lijk. De koophandel is voor het grootste deel in hunne handen. Zij zijn vlijtige beoefenaren der letteren, ijve-rig in den Godsdienst en vrijheidminnend; maar de geringe volksklasse is oproerig en met verachting omtrent andere natiën ver-vuld’.

De bezittingen van het Verenigd Koninkrijk elders in de wereld zijn onvoorstelbaar groot en het benoemen vergt de nodige ruimte.

In Europa:De vesting Gibraltar bij de straat van die naam. Het eiland Helgoland in de Noordzee, aan de kust van Dene-marken. Het eiland Mahlta, Gozzo en Comino bij Italië, en de Jonische eilan-den staan onder deszelfs bescherming.

In Azië:Bengalen, Bahar, Orisfa, Bombay, een deel der kust van Coromandel en Mala-bar, Ceylon, een deel van Sumatra, Borneo en het Prins Wales eiland.

In Afrika:Senegambia, het eiland Bulam, ver-scheidene plaatsen op de goud- en slavenkust, het eiland St. Helena, de kaap de goede hoop, de Maskareni-sche eilanden, Ilse de France en de Mahé-eilanden.

In Amerika: De eilanden in de Hudsonbaai of Labrador en Nieuw-Wales, Terreneuf, Nieuw-Schotland met kaap Breton, Nieuw-Brunswijk, een deel van Canada, Nieuw-Albion, de Koloniën Demerarij, Essequebo en Berbice. De eilanden Jamaica, Barbados, La Trinidad, Gre-nada, Vinceur, Dominicea, Antigua. St. Lucie, Tabago, de Bahama- of Lucai-sche en Bermudische eilanden.

In Australië:Al de eilanden die door de Engelschen ontdekt zijn, bijzonder een deel van de oostkust van Nieuw Holland.

Het moge duidelijk zijn, de Engelsen uit die tijd weten er raad mee. Lang niet alles heeft een bekende klank, maar toch… enige herkenbare namen waar vandaag de dag nog steeds discussie over is, komen ook in dit rijtje voor. Wat dacht u bijvoor-beeld van ‘Gibraltar’?



HET KONINKRIJK DENEMARKEN

De Denen zijn welgemaakt, geestig en zoo beschaafd geworden, dat

zij voor geene ander volken in Europa behoeven te wijken.’

De vorst oefent een onbepaald konink-lijk gezag.Ook Denemarken heeft zo z’n bezit-tingen elders in de wereld, zij het op beperkte schaal.

In Azië:Tranqueber met Dansburg, enige Fak-torijen op Malabar en drie eilanden;

In Afrika:Christiaanburg, Frederiksburg op Guinea:In Amerika: Koloniën op Groenland, de eilanden St. Thomas, St. Croix, St. Joan, benevens een aandeel in de Krabben-eilanden.

Het Koninkrijk Denemarken



DE VERENIGDE KONINKRIJKEN ZWEDEN EN NOORWEGEN

Alhoewel scribent spreekt over ‘de verenigde koninkrijken’ spreekt hij

bij de beschrijving van de ‘Inwoners’ alleen over ‘Zweden’.

‘Ze hebben veel van de Denen. In den strijd zijn ze koelbloedig, in den landbouw en vee-teelt toonen zij eene groote vlijt. Zij zijn ken-ners van geleerdheid, en hun zedelijk gevoel is door geene weelde verstikt’.

De regering is bepaald koninklijk, wordende de opvolger door den Zweedschen rijksdag en de Noorweegsche Storthing, bij het leven van den regerenden Koning, benoemd.

Dit ‘rijk’ is opvallend bescheiden als het gaat over de koloniën. Er is alleen sprake van het eiland Barthelemij in Westindië.

De Verenigde Koninkrijken Zweden en NoorwegenZweden



HET KEIZERRIJK RUSLAND IN EUROPA

Uit de titel blijkt al dat er kennelijk sprake is van meerdere ‘keizerrij-

ken’ Rusland. In totaal is er sinds 1804 sprake van 51 zogenaamde ‘gouver-nementen’ waarvan er 38 tot Europa behoren en de overigen 13 tot Azië.

De regeringsvorm is onbepaald monar-chaal, onder de titel van Keizer.

De inwoners van dit rijk zijn van ver-schillende oorsprong, zoals Russen, Kozakken, Polen, Lappen, Finnen,

Het Keizerrijk Rusland in Europa



Letten, Esten en Kuren en daardoor van verschillende aard en dus waagt de scribent zich niet aan een nadere

beschrijving van de aard van de bewo-ners.

ITALIË

We begeven ons weer in wat fri-volere sferen als we dit land pro-

beren te ontleden. Vreemd hierbij is dat uit de titel van dit hoofdstuk geen indicatie omtrent de staatsvorm wordt gegeven. Kennelijk is Italië in die tijd een soort samenraapsel van verschil-lende staten. In totaal hebben we van doen met negen ‘staten’. Dat ziet er als volgt uit:Het koninkrijk Sardinië;Het Lombardische Venetiaans koninkrijk;

De landen van de Hertogin van Parma;

De landen van den Hertog van Modena;

Het Hertogdom Lucca;Het Groot-Hertogdom Toscane;De Kerkelijke Staat waarin het Geme-

nebest San Marino ligt;Het Koninkrijk Napels; De verenigde staat der Jonische eilan-

den en de eilanden Maltha, Gozzo en Comino.

Italië



Ondanks het feit dat er sprake is van zoveel verschillende staten geeft de scribent toch een oordeel over ‘de Itali-anen’. Dat ziet er als volgt uit:‘De bewoners van Italië zijn, in ver-schillende staten, verschillend van

karakter. Echter zijn ze in het algemeen geveinsd, ergdenkend en zeer bijgelo-vig, of anders ongodsdienstig, zij zijn goede zangers en men heeft er vele schilders, beeldhouwers en bouwkun-stenaars.’

HET GEMENEENEBEST ZWITSERLAND

En dan komen we weer bij een geheel andere vorm van hoe een

land in elkaar zit. Bij Zwitserland spre-ken ze over een ‘gemeenebest’ en in de dagelijkse praktijk is er sprake van maar liefst 22 kantons en formeel heet het dan dat er sprake is van een ‘repu-blikeinse’ regeringsvorm.

Ook over deze inwoners heeft de scri-bent een oordeel, hij spreekt als volgt:

‘De Zwitsers zijn over het algemeen welge-maakt, vrij lang en sterk, maar zo gehecht aan hun luchtgestel en land, dat zij elders dikwijls verkwijnen. Het zijn veelal eenvou-dige, eerlijke en getrouwe menschen’.

Het Gemeenebest Zwitserland



DUITSCHLAND

Duitschland



We gaan weer wat dichter bij huis rondsnuffelen en komen uit bij

buurland Duitsland. Hier is sprake van een bijzondere staatsvorm. De soeve-reine vorsten en vrije steden van Duit-schland maken, volgens het verdrag van 8 juni 1815, het Duitsch Verbond uit; waarvan het doel strekt, om rust van binnen en de onafhankelijkheid van buiten voor al die landen te verzekeren. De belangen van het verbond worden aan enen landdag toevertrouwd, waarin al de leden, die 38 in getal zijn, door middel van hun gemachtigden, deels op zichzelf, deels gezamenlijk stem-men, onverminderd echter dezelver rang.Dan volgt een opsomming van alle 38

leden die samen het Duitsch Verbond uitmaken en de verdeling van de stem-men. Het is op z’n minst een vreemd gezelschap te noemen, een van die 38 leden is bijvoorbeeld ‘Nederlanden, wegens het Groothertogdom Luxem-burg.

De beschrijving van de inwoners is misschien nog opmerkelijker, zeker als we rekening houden met wat recentere ervaringen:‘De Duitschers zijn in het gemeen goede, dappere soldaten. Zij beminnen de kunsten en wetenschappen en zijn zeer naarstig, getrouw en eerlijk in hunne handelingen.Beleefd omtrent hunne meerderen, maar ook trots jegens hunne minderen’.

HET OOSTERRIJKSCH KEIZERRIJK

Het Oostenrijksch Keizerrijk



Ook hier is weer sprake van een afwij-kend beeld. Het staat natuurlijk gewel-dig ‘keizerrijk’ maar de vraag is wat het in die tijd precies voorstelde. Als het gaat over de inwoners komt de scribent niet verder dan:‘Het geheele rijk bevat 24 miljoen inwoners,

maar van zeer verschillende natiën, en dus van verschillende geaardheid’.Met andere woorden, hij waagt zich in dit geval niet aan een uitspraak.

De regeringsvorm is ‘alleenheerschend’ en ook dat spreekt boekdelen.

HET TURKSCHE RIJK IN EUROPA

In de nadere omschrijving spreekt de scribent over ‘het Ottomannische

rijk’. De meeste inwoners belijden ‘den Mahomedaanischen Godsdienst’, welks opperhoofd Mufti genaamd wordt. De regeringsvorm is onbepaald monarchaal. De hoogste persoon in het wereldlijke en geestelijke is de Groot

Sultan, grote Heer of Turkische keizer.

De inwoners zijn: ‘van verschillende natiën, die kunsten noch wetenschap-pen bezitten, de Grieken in eenige opzichten uitgezonderd. Zij zijn wreed van karakter, bittere vijanden der Chris-tenen en overgegeven aan de wellust’.

Het Turksche Rijk in Europa



AFRIKA

De schrijver spreekt hier over ‘het schiereiland Afrika’ dat door de

landengte Suez aan Azië is verbon-den. Er is sprake van een groot aantal

Afrika



‘landen’ dat deel uitmaakt van dit werelddeel. Kennelijk ligt het wat moei-lijk om alle delen van dit werelddeel te beschrijven, het past aldus de schrijver niet binnen het ‘bestek’ om alle landen nader te benoemen en hij beperkt zich dan tot een veertiental landen. Een daarvan is Egypte en hij spreekt hier van een Turksche provincie met maar liefst 31 miljoen inwoners.

De inwoners zijn: ‘Kopten, nakome-lingen der oude Egyptenaren, Mame-lukken, Arabieren, Joden, Negers en Europeanen. De heerschende gods-dienst is Mahomedaansche, de Kopten zijn Griekse Christenen’ .

Een andere nader genoemd land is Fez, Marokko en bijgelegene land. Hier is weer sprake van een keizer-rijk. Opvallend is dan om te lezen dat Fez op zich weer een koninkrijk is met 30.000 inwoners, 200 herbergen, eene grote beurs en 500 moskeeën. Opvallend is nog de vermelding dat in Marokko sprake is van een leeuwenkuil waarin somtijds mensen, vooral Joden geworpen worden!

Noemenswaardig is ook nog het zoge-naamde ‘Opper Guinea’. Hier hebben de Europese landen vele bezittingen. Een van die landen is Nederland en dan hebben we het over elf forten van welke de vesting St. George Della Mina de hoofdplaats is. Ook de Engelsen, de Fransen en de Denen hebben daar zo hun ‘plekjes’.

Dan komen we bij Noord Guinea of Kongo. De voornaamste inwoners zijn negers. De Roomse godsdienst heeft aldaar veel ingang gevonden. Onder de inwoners vindt men zwarte Joden en witte negers! Sorry, maar dit is echt wat de oorspronkelijke schrijver heeft opgeschreven!

Kafferland met de Kaap is het vol-gende land in de rij. Kaffer of ongelovige is een naam, die de Mohammedanen aan allen geven, welke hun godsdienst niet omhelzen. Het land wordt door Kaffers, Hottentotten en Bosjesman-nen bewoond. Uit het verdere verhaal blijkt klip en klaar dat het hier gaat om het tegenwoordige Zuid Afrika. Aan de Kaap bezitten de Engelsen een streek land, waarin de Kaapstad met 1200 huizen, grotendeels bewoond door Nederlanders, verder ook door Duit-sers, Engelsen, Fransen en Chinezen.

De minder bekende landen noemt men gewoonlijk Opper-etiopiën. Ook in dit geval blijkt dat onze beste schrijver eigenlijk niet zo veel weet van deze gebieden Hij schrijft: “De zekere berigten van ons nog onbekende vloeden, de sterke bewoning van dieren en het grote aantal van slaven (jaarlijks 100.000) die 200 jaren lang uit dit werelddeel gevoerd werden, bewijzen ons, dat het binnenste van Afrika niet zoo zandig en onvruchtbaar is, als men gewoonlijk opgeeft ”.



AMERIKA

Dit werelddeel, dat in 1492 door Christophus Colombus ontdekt is,

verdeelt men volgens zijn natuurlijke gesteldheid in die tijd in:

Amerika



* Noord Amerika;

* Zuid Amerika;

* De Westindiën en verdere eilanden.

‘Het grenst ten noorden aan altoosdu-rend ijs en sneeuw, ten oosten aan den Atlantische oceaan, ten zuiden aan de Magellaansche zee en ten westen aan de Zuidzee’. Hiermee is tevens aangegeven dat

Canada in die tijd nog geen zelfstandig land is en deel uitmaakt van het grote Amerika. Als we dan vervolgens afzakken naar Zuid Amerika moeten we vaststellen dat daar sprake is van zogenaamde ‘onder-koninkrijke’ en dan hebben we het over ‘Nieuw Granada, Peru, Ria Plata, Brazilië en Guiana’.

Tot slot:

AUSTRALIË

Australië



Ondanks de opmerking dat dit werelddeel tot op dat moment te

onbekend is om er echts over te kunnen zeggen, volgt toch een kwalifi catie met betrekking tot de inwoners. Die luidt als volgt: ‘De inwoners behooren tot de beschaafdste

van de geheele Zuidzee. Ze hebben gedeel-telijk een blanke kleur met bruingeel ver-mengd. Voor het overige zijn ze zindelijk, maar beperkt. Men vervaardigt hier aller-hande doekwerk van boomschors, gevloch-tene matten, visgereedschap, wapenen en steen en beenen’

Tot slot en nogmaals, de hiervoor verkondigde meningen zijn allemaal voor reke-ning van de scribent en zeer zeker niet van uw auteur!

Blz. 3 Het Koninkrijk der Nederlanden Blz. 5 Het Koninkrijk Portugal

Blz. 6 Het Koninkrijk Spanje Blz. 7 Het Koninkrijk Frankrijk



Blz. 8 Het Verenigd Koninkrijk van Groot Britanje en Ierland Blz. 10 Het Koninkrijk Denemarken

Blz. 12 Het Keizerrijk Rusland in Europa Blz. 13 Italië

Blz. 14 Het Gemeenebest Zwitserland Blz. 15 Duitschland

Blz. 16 Het Oostenrijksch Keizerrijk

Blz

. 11

De

Vere

nigd

e K

onin

krijk

enZw

eden

en

Noo

rweg

en



Ook deze uitgave is mede mogelijk gemaaktdoor de fi nanciële ondersteuning

van onze begunstigers:

Gemeente Valkenswaard Boekhandel Priem

HIPP Proeven & Proosten Restaurant De ZwaanBorkel & Schaft

Rijnders Optiek Wim Luijbregts

Blz. 17 Het Turksche Rijk in Europa Blz. 18 Afrika

Blz. 20 Amerika

Blz. 21 Australië


Auteur: Joop van Appeldorn maart DTP en … en Fernando del Po+ In Azië: De Manillische-, Marianen-...

Documents

Transcript of Auteur: Joop van Appeldorn maart DTP en … en Fernando del Po+ In Azië: De Manillische-, Marianen-...