Auteur: Douwe GrijpstraDatum: 11 mei 2012

Arbeidsmarktmonitor voor het hbo 2011

De docent centraal

Inhoud presentatie• I: Context1. Arbeidsmarkt algemeen2. Arbeidsmarktomgeving hbo3. Studentenpopulatie

• II: Arbeidsmarkt hbo4. Personeelsbestand5. Arbeidsmobiliteit6. Arbeidsvoorwaarden en –omstandigheden7. Sociale zekerheid

8. III: Knelpunten en conclusies8. Knelpunten9. Conclusies

Deel I: Context

Arbeidsmarkt algemeen• Macro-omgeving arbeidsmarkt

• Politiek en beleid:• Bevriezing lonen overheid en onderwijs• Bevordering instroom leraren in po, vo, mbo• (Op termijn) verhoging AOW-leeftijd• Aanvullende kabinetsmaatregelen??

• Economie:• Dubbele dip (in 2012 weer economische krimp, vanaf 2013 licht economisch herstel)

• Demografie:• Bevolkingskrimp en vergrijzing

• Overig sociaal-maatschappelijk:• Feminisering en verkleuring beroepsbevolking• Individualisering beroepsbevolking (zzp’ers)• Langer doorstuderen jongeren• Andere attitude van Generatie Y t.o.v. werk

• Milieu/Leefomgeving:• Door toenemende verkeersknelpunten werk dichterbij huis zoeken

Arbeidsmarkt algemeen:Bevolkingsontwikkeling

Totale bevolking Potentiële beroepsbevolking

Bron: CBS/PBL

Arbeidsmarkt algemeen:Werkgelegenheid marktsector (%)

1,3

-2,2

-1,6

0,2

-0,75 -0,75

0

0,5

-2,5

-2

-1,5

-1

-0,5

0

0,5

1

1,5

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Bron: CPB

Arbeidsmarkt algemeen

• Landelijke arbeidsmarktontwikkelingen

• Vraagzijde• Daling werkgelegenheid marktsector 2012 en 2013, daarna licht herstel banengroei• Daling werkgelegenheid overheid (bezuinigingen)• Stijging werkgelegenheid zorg• Werkgelegenheidsontwikkeling gunstiger op hogere opleidingsniveaus

• Aanbodzijde:• Toename beroepsbevolking (stijgende arbeidsparticipatie vrouwen en ouderen)• Toename opleidingsniveau beroepsbevolking

• Confrontatie vraag en aanbod:• Door laagconjunctuur momenteel minder moeilijk vervulbare vacatures• Grootste knelpunten in personeelsvoorziening te verwachten voor (para)medische,

verzorgende & dienstverlenende, pedagogische, technische en agrarische beroepen• In 2012 en 2013 oplopende werkloosheid, daarna lichte daling• Werkloosheidspercentage structureel lager op hogere opleidingsniveaus

Arbeidsmarktomgeving hbo

‘Meso-omgeving’ arbeidsmarkt hbo

• Politiek en beleid:• Strengere selectie hbo-studenten• Intensivering van begeleiding en meer contacturen in hbo• Beter toegeruste hbo-docenten (in 2020 allemaal masterniveau?)• Sociaal leenstelsel masterfase en maatregelen langstudeerders

• Demografie:• Sterke mate van vergrijzing personeelsbestand hbo, met name docenten

• Technologie en sociale innovatie:• (Grenzen aan) arbeidsbesparing door e-learning / blended learning• ‘Slimmer werken’ (andere organisatie van werkzaamheden)

Studentenpopulatie:Raming

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

500

2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17 2017/18

hbo vt hbo dt totaal hbo

Bron: Min v. OCW

Deel II: Arbeidsmarkt hbo

Personeelsbestand:Banen en vacatures

20

25

30

35

40

45

2006 2007 2008 2009 2010

Du

izen

den

aantal personen aantal fte

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

2010-1 2010-2 2010-3 2010-4 2011-1 2011-2 2011-3

Docenten Overig Totaal

Bron: JobFeedBron: HBO-raad.nl

Banen Vacatures

Personeelsbestand:Functie

58,5 58,2 60,9 61 60,9

41,2 41,8 39,1 39 39

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2006 2007 2008 2009 2010

onderwijzend ondersteunend onbekend

Bron: STAMOS

Personeelsbestand:Opleidingsniveau

12%

11%

4%

36%

28%

12%

36%

34%

35%

34%

55%

15%

23%

43%

8%

3%

2%

6%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Onderwijzend personeel

Onderwijsondersteunend

Ondersteunend en beheer

Totaal

Lager onderwijs MBO HBO (incl. kandidaats en WO bach.) WO (incl. HBO-master) Gepromoveerd Anders

Bron: POMO

2009

3%

3%

6%

36%

38%

43%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60%

2005

2007

2009

Gepromoveerd WO (incl. HBO-Master)

Personeelsbestand:Leeftijd

0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20%

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+

2006 2010

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

18%

20%

20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60+

Onderwijzend Ondersteunend

Bron: HBO-raad.nl

2010

Arbeidsmobiliteit:Instroom en uitstroom

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

18%

2005 2006 2007 2008 2009 2010

instroom uitstroom

Bron: Kennisbank Arbeidszaken Publieke Sector

Arbeidsmobiliteit:Instroom OP naar sector herkomst

Marktsector; 36%

Zorg en welzijn; 18%

Overig niet-commercieel; 8%

PO; 6%

VO; 6%

MBO; 7%

HBO; 12%

WO; 3%

Onderzoekinstellingen; 3%

UMC; 1%

Onderwijs; 38%

2009

Bron: POMO

Arbeidsmobiliteit:Uitstroom OP naar sector bestemming

Marktsector; 15%

Gezondheids- en welzijnszorg; 13%

Overig niet-commercieel; 11%

PO; 1%

VO; 10%

MBO; 6%

HBO; 35%

WO; 9%

Onderzoekinstellingen; 0%

UMC; 0%

Onderwijs; 61%

Bron: POMO

2009

Arbeidsmobiliteit:In- en uitstroom OP naar leeftijd

Onderwijzend personeel

6%

3%

36%

26%

26%

21%

22%

22%

10%

28%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Instroom

Uitstroom

24 jaar of jonger 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar 55 jaar en ouder

2009

Bron: POMO

Arbeidsmobiliteit:In- en uitstroom

• Persoonskenmerken:• Meer vrouwen stromen in dan mannen• Er stromen meer allochtonen in dan uit• Instroom wo-opgeleiden groter dan uitstroom

• Naast verjonging dus ook trend van feminisering, verkleuring en upgrading van onderwijzend personeel

Bron: POMO

Arbeidsmobiliteit:Reden uitstroom

%

I k nam zelf ontslag 38,2%

Mijn tijdelijk contract liep af 36,8%

Vervroegd uittreden 13,0%

I k ging met pensioen 5,8%

I k werd ontslagen door mijn werkgever 3,0%

I k werd volledig arbeidsongeschikt 1,7%

I k werd gedeeltelijk arbeidsongeschikt en heb mijn baan niet behouden 1,3%

I k werd gedeeltelijk arbeidsongeschikt, maar heb mijn baan b ehouden 0,2%

Bron: POMO

2009

Arbeidsmobiliteit:Pushfactoren

Waarom heeft u de organisatie verlaten? Omdat…*

Het werk niet (meer) uitdagend was 31%

Er onvoldoende loopbaanmogelijkheden waren 26%

Het werkniveau lager was dan mijn opleidingsniveau 23%

I k uitgekeken was op mijn takenpakket 22%

De procedures in de organisatie te bureaucratisch waren 21%

I k ontevreden was over de wijze waarop mijn leidinggevende leiding gaf 19%

De werkdruk te hoog was 18%

I k onvoldoende gewaardeerd werd 17%

De reistijd van huis naar werk te lang was 17%

Er een gebrek aan sturing in de organisatie was 17%

Het werk inhoudelijk saai was 16%

I k ontevreden was over de sfeer op de werkvloer 16%

Werk en privé moeilijk te combineren waren 14%

De organisatie niet resultaatgericht werkte 12%

De organisatie te veel was gericht op korte termijn resultaten 11%

De relatie met mijn leidinggevende niet goed was 10%

I k te weinig in teamverband werkte 10%

I k niet voldoende werk te doen had 8%

Het werk mentaal te zwaar was 6%

De werktijden niet flexibel waren 6%

I k niet tevreden was over mijn salaris 6%

I k in mijn werk te weinig zelfstandigheid had 5%

I k mijn baan dreigde te verliezen vanwege een reorganisatie 5%

De organisatie te hiërarchisch was ingericht 5%

I k ontevreden was over de relatie met mijn collega's 3%

I k onheus bejegend werd door mijn collega's 3%

I k mijn baan dreigde te verliezen om een andere reden dan een reorganisatie 3%

Bron: POMO

2009

Arbeidsvoorwaarden:Vergelijking onderwijssectoren

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

2004 2005 2006 2007 2008 2009

wer

kzam

e p

erso

nen

< 1

,5 x

min

imu

mlo

on

PO VO MBO HBO WO

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

2004 2005 2006 2007 2008 2009w

erkz

ame

per

son

en >

2 x

mo

daa

l

PO VO MBO HBO WO

Bron: Trendnota Arbeidszaken Overheid 2011

Arbeidsvoorwaarden:Als (zeer) belangrijk gezien %

Flexibele werktijden 87%

Eindejaarsuitkering / 13e maand 85%

Faciliteren van opleidingen door tijd 85%

Mogelijkheid om thuis te werken 80%

Faciliteren van opleidingen door geld 79%

Calamiteitenverlof 78%

Studieverlof 76%

Financieel voordelige deeltijdmogelijkheden voorafgaand aan pensionering 75%

Mogelijkheid om eerder te stoppen met werken 74%

Mogelijkheid om minder uren te werken 70%

Betaald zorgverlof 69%

Taakverlichting voor oudere werknemers 69%

Toeslag voor overwerk 66%

Mogelijkheid om meer pensioen op te bouwen 65%

Collectieve ziektekostenverzekering 64%

Mogelijkheid om langer door te werken 63%

Toeslag voor onregelmatig werk 59%

Ondersteuning door loopbaancoaches 58%

Betaald ouderschapsverlof 56%

Kinderopvang 54%

Mogelijkheid om meer uren te werken 53%

Mobiliteitsinstrumenten als functieroulatie en projectwerk 52%

Levensloopregeling 49%

Variabele beloning / Prestatiebeloning 48%

Mogelijkheid extra vakantiedagen te kopen 40%

2009 Bron: POMO

Medewerkertevredenheid:Tevredenheid baan & organisatie

3%

4%

5%

5%

8%

8%

16%

19%

10%

11%

20%

18%

53%

49%

48%

46%

26%

29%

11%

12%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Baan (overheid)

Baan (hbo)

Organisatie (overheid)

Organisatie (hbo)

Zeer ontevreden Tamelijk ontevreden Neutraal Tamelijk tevreden Zeer tevreden

Bron: POMO

2009

Medewerkertevredenheid:Tevredenheid met aspecten

• Meest tevreden over:• Inhoud van het werk• Mate van zelfstandigheid bij uitvoering werk

• Minst tevreden over:• Werkdruk• Mate van bureaucratie

Bron: POMO

Sociale zekerheid:Ziekteverzuim

4,0%

4,2%

4,4%

4,6%

4,8%

5,0%

5,2%

5,4%

2006 2007 2008 2009 2010

Verzuimpercentage HBO Totaal onderwijs (CBS)

12,8 13,1

14,6 14,716,1

1,01,1 1,1 1,1

0,96

-

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

2006 2007 2008 2009 2010

gem

idd

eld

aan

tal

dag

en-

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

2,0

gem

idd

eld

aan

tal

ziek

mel

din

gen

Verzuimduur HBO Verzuimfrequentie HBO

Bron: Zestor; CBS

Deel III: Knelpunten en conclusies

Knelpunten kwantitatief

• Wervingsbehoefte hbo-sector in vorm van uitbreidings- en vervangingsvraag door pensionering tot 2015 jaarlijks 3% van personeelsomvang• Bij docenten ruim 6%

• Als ook rekening wordt gehouden met interne mobiliteit en uitstroom tijdelijke krachten 11% (op instellingsniveau)• Bij docenten licht hoger dan OOP

• Door laagconjunctuur nu in hbo-sector geen problemen bij vacaturevervulling; als economie aantrekt (meer concurrentie marktsector) en uitstroom door pensionering in hbo-sector op gang komt wel• Uitzondering voor traditionele probleemvakken

Knelpunten/ontwikkelingen kwalitatief

• Alle sectoren stellen hogere eisen aan opleidingsniveau én aan sociale vaardigheden en klant- en samenwerkingsgerichtheid personeel • Meer concurrentie om dit type personeel

• De hbo-sector stelt ook hogere eisen (ook door politieke druk)• Naar 100% (?) masters• Meer gepromoveerden• BKO in het hbo

• Personeelsbestand hbo-sector qua etniciteit nog onvoldoende afspiegeling studentenpopulatie

Knelpunten door ondoorzichtige arbeidsmarkt

• Onbekendheid van werkveld met werk in hbo-sector• Verkeerde beeldvorming onder potentiële

werknemers van werk in hbo-sector• Mate en manier van gebruik van sociale media door

hogescholen in communicatie- en wervingsstrategie kan beter

Conclusies

• De eerste jaren geen grote knelpunten in de personeelsvoorziening• Wel voor bepaalde, traditioneel lastige, vakken en

functies• Kans om te mikken op kwaliteit

• Zij-instromers uit het werkveld (MA’s en anderen)• Langzamerhand meer MA’s en PhD’s vanuit de

universiteit• Voordeel: HBO werft al onder zij-instromers

• In combinatie met betere inbedding/contacten met het regionale werkveld

Bedankt voor uw aandacht!

Douwe GrijpstraPanteia/Research voor Beleid079-322270806-28906620d.grijpstra@research.panteia.nl

Voor meer informatie: “Arbeidsmarktmonitor 2011. De docent centraal”Daarin ook oplossingsrichtingen en voorbeelden van praktijkoplossingen van hogescholen