52 LoopbaanVisie nr. 4 - november 2010

Als je promotie niet tot een vaste aanstelling leidtAls je het geluk hebt gehad een positie te bemachtigen in de academische

wereld, dan zit je nog niet op rozen. Want de loopbaan van wetenschappers

kenmerkt zich door een aaneenschakeling van tijdelijke aanstellingen en hoge

werkdruk. Wie hoopt op een vaste aanstelling komt bedrogen uit. Na hun pro-

motie hoppen postdocs vaak van het ene naar het andere project en slechts wei-

nigen bereiken de top als hoogleraar. Sommigen vallen uit, anderen verlaten

de academische velden, enkelen vinden een onverwachte niche. LoopbaanVisie

vroeg zich af wat ze in hun zoektocht tegenkomen en hoe loopbaanadviseurs

hen daarbij (kunnen) begeleiden.

Ria Freijsen

PRAKTIJK Buitengewoon

Ervaringen wetenschappers en hun loopbaanbegeleiders

praktijk.indd 52 15-11-2010 15:55:26

53LoopbaanVisie nr. 4 - november 2010

PRAKTIJK Buitengewoon

De loopbaan van veel wetenschappers begint bij pro-

motieonderzoek aan een van de veertien Nederlandse

universiteiten, acht universitaire medische centra of an-

dere onderzoeksinstellingen in Nederland. Slechts 30%

van de gepromoveerden weet een nieuwe aanstelling

als postdoc te krijgen. De overige 70% moet zijn weg

vinden op de externe arbeidsmarkt, soms ondersteund

vanuit interne loopbaancentra of career centres.

Yvonne Dexel, coördinator loopbaanadvies bij de Univer-

siteit Leiden, heeft veel ervaring met deze doelgroep.

“Wetenschappers komen soms vrijwillig bij ons, maar

meestal gedwongen door de omstandigheden, bijvoor-

beeld omdat hun tijdelijk contract afloopt, de functie ver-

valt door reorganisatie of hun project stopt door gebrek

aan financiering. Of ze zijn ziek geworden of voldoen

niet aan alle eisen die gesteld worden.” En die eisen zijn

hoog. Wetenschappers hebben een veelheid aan taken

zoals onderzoek doen, colleges geven, publiceren (een

must!), studenten begeleiden, optreden bij congressen,

projectvoorstellen schrijven, subsidieaanvragen doen en

soms leiding geven aan een vakgroep. Ze moeten zich

staande houden in een competatieve wereld en omgaan

met voortdurende onzekerheden over hun (loop)baan.

Zie ook het interview met professor Janet van Hell elders

in deze LoopbaanVisie.

Loslaten van je passie gaat niet zonder slag of stootJan Hein Dierendonck is één van die wetenschappers die

gedwongen was een loopbaanadviseur te raadplegen.

Hij kwam bij ondergetekende en Jacqueline van Zuiden

van het loopbaancentrum LUMC. Jan Hein zat ziek thuis

zat en kon niet meer terug in zijn functie als onderzoe-

ker. “In die tijd was ik helemaal doorgedraaid. Van het

ene op het andere moment kon ik niets meer. Stress

vertaalde zich in verlammende angst. Een burnout dus.

Dat kwam niet zomaar uit de lucht vallen. Na mijn pro-

motieonderzoek kreeg ik een vast contract en een eigen

onderzoeksgroep. Ik ging analisten begeleiden, had veel

vergaderingen, voelde de druk van publiceren, moest

projectvoorstellen indienen en geld binnen halen. Sub-

sidiegeld was nodig om de groep draaiende te houden

en vice versa. Daarbij kwam de moordende concurrentie

binnen mijn vakgebied. Als de deadlines in zicht kwa-

men werkte ik soms nachten door. Ook zag ik de rol van

het bedrijfsleven met de jaren groter worden, wat mij

soms voor lastige ethische dilemma’s stelde. Tijd om zélf

achter een microscoop te zitten had ik nauwelijks meer,

ik voelde me eigenlijk meer manager dan onderzoeker.

Ik werd ziek van de context waarin ik moest opereren.”

Ook Ilse van Bemmel, destijds post-doc bij de Sterren-

wacht van de Universiteit Leiden, startte een loopbaan-

traject na een burnout. “Net terug van vakantie kon ik

alleen maar naar mijn beeldscherm staren. Ik kon me

niet concentreren en had continue hoofdpijn. De combi-

natie van gezin met jonge kinderen, veeleisende baan

en mijn perfectionisme was me opgebroken. De druppel

was het aanvragen van financiering voor een prestigieus

project en het ontbreken van goede begeleiding daar-

bij. Zo was de cultuur: hoge verwachtingen, geen goede

1Ria Freijsen was destijds hoofd van het Loopbaancentrum LUMC (Leids Universitair Medisch Centrum)

Illustratie: Jan Hein Dierendonck

praktijk.indd 53 15-11-2010 15:55:28

Buitengewoon

feedback en niets was goed. Heel frustrerend. Ik legde

de lat steeds hoger (want geld binnen halen was toch

ook ‘goed voor mijn CV’) maar uiteindelijk verzoop ik

erin.

Yvonne, mijn loopbaanadviseur, hielp me om weer

energie te krijgen door te focussen. Ik leerde grenzen

te stellen en niet meer overal ‘ja’ op te zeggen. Door

het maken van kernkwadranten kwam ik achter mijn

valkuilen en ontwikkelpunten, waardoor ik anders ben

gaan communiceren. Het waren echt ‘aha’-momenten.

Tijdens het traject kreeg ik een baan als wetenschapper

aangeboden bij ASTRON, de radiosterrenwacht in Dwin-

geloo. Voor de nieuwe LOFAR radiotelescoop hadden ze

mensen nodig. Dit bleek precies de baan te zijn die bij

me past (ik ben een echte ‘bêta nerd’ die het heerlijk

vindt om puzzels op te lossen, de onderste steen boven

te halen) maar het verhuizen had grote gevolgen voor

ons hele gezin. Yvonne heeft me enorm geholpen bij het

afwegen van opties en het maken van keuzes. ASTRON

is een plattere organisatie, heeft een open cultuur en

er wordt naar je geluisterd. Bovendien kan ik parttime

werken, wat heel bijzonder is in de onderzoekswereld.

Loopbaanbegeleiding zou eigenlijk verplicht moeten

worden tijdens elk promotietraject, om na te denken

over de vraag: is dit wat ik echt wil? Veel mensen heb-

ben een incompleet beeld van het toekomstig beroep

en de academische wereld ná de promotie. Zo’n traject

kan veel frustratie voorkomen.

Loopbaanbegeleiding: soms een kort, soms een lan-ger trajectBij de Universiteit Utrecht startte in januari 2010 het bu-

reau Work2Work met als doel werkloosheid te voorko-

men en ondersteunend personeel en wetenschappers

die hun baan verliezen te begeleiden bij het vinden van

PRAKTIJK

LoopbaanVisie nr. 4 - november 201054

ander werk. Liesbet van ’t Hoff, een van de werkcoa-

ches, vertelt: “80% van de wetenschappers die bij ons

komen betreft promovendi waarvan het contract afloopt

en 20% is postdoc. Ze volgen bij ons een kort intensief

traject van drie maanden. We hebben bewust gekozen

voor een strakke, zakelijke en resultaatgerichte aanpak.

Deze blijkt goed te passen bij (vaak jonge) wetenschap-

pers: ze zijn eager om te leren, snel in hun denken, on-

derzoekend van aard en nog niet zo vergroeid met de

organisatie. Ook willen ze graag snel resultaat zien. Wij

begeleiden ook een aantal internationale wetenschap-

pers en ook is het interessant om te constateren dat

onze Nederlandse wetenschappers vaak internationaal

solliciteren. Ze kijken letterlijk buiten de grenzen.

Onze aanpak bestaat uit vier stappen: We starten met

een individueel intakegesprek waarin we ingaan op

competenties, CV, werkervaring en werkwaarden.

Daarna volgen ze drie workshops van een dagdeel over

arbeidsmarktoriëntatie, netwerken en solliciteren. De

focus is dus direct toekomstgericht. De volgende stap

noemen we de focusfase waarin we het zoekprofiel en

het plan voor de toekomst bespreken. De laatste stap

heet de strippenkaartformule, waarin iedere kandidaat

vijf à zes individuele gesprekken van een half uur kan

aanvragen. Vooral postdocs maken hiervan gebruik, die

hebben toch meer begeleiding nodig. Daarnaast werken

we met een digitaal volgsysteem, inclusief uitgebreide

vacaturebank, dat speciaal voor Work2Work is ontwik-

keld. Onze kandidaten zetten hierin hun zoekprofiel en

alle acties die ze ondernemen. Wij als werkcoaches zien

wat ze doen: zijn ze actief, zetten ze de goede stappen

en zijn hun acties in overeenstemming met hun zoek-

profiel? Zo niet, dan nemen we contact met ze op.”

Wetenschappers zijn doorgaans erg gericht op de inhoud

van hun onderzoek, bij welke professor ze zijn gepro-

moveerd of welke publicaties ze op hun naam hebben

staan. Ze zijn veel minder gericht op hun kwaliteiten

en vaardigheden en hoe ze zich presenteren op de ar-

beidsmarkt. Ook denken ze minder na over wat hen

onderscheidt van andere wetenschappers met hetzelfde

onderzoek of in hetzelfde vakgebied. Solliciteren, net-

werken en jezelf digitaal presenteren blijken cruciale

Een loopbaantraject van een wetenschap-per begint vaak met rouwverwerking.

praktijk.indd 54 15-11-2010 15:55:28

onderwerpen te zijn in een W2W traject van deze doel-

groep.

Jettie Marte is loopbaanadviseur bij het loopbaancentrum

LUMC. Wat haar opvalt is “dat wetenschappers vaak zó

gepassioneerd met hun eigen onderwerp bezig zijn, dat

ze moeilijk buiten hun vakgebied kunnen kijken waar ze

hun ambities nog meer kwijt kunnen. En ze zijn soms zo

gespecialiseerd dat het lastig is om te zoeken naar alter-

natieve loopbaanrichtingen. Een loopbaantraject begint

daarom vaak met rouwverwerking. Vaak zijn ze zich niet

zo bewust van de talenten en kwaliteiten die ze inzet-

ten in hun werk. Ook werkgevers hebben onvoldoende

oog voor die talenten. Veel wetenschappers komen uit

andere delen van de wereld. Voor sommigen is het niet

gebruikelijk om initiatieven te nemen; die nemen juist

een afwachtende houding aan. Dat is natuurlijk lastig

als je gaat solliciteren en netwerken. Opmerkelijk is, dat

ze regelmatig aan ons vragen of wij een kant-en-klaar

lijstje hebben met functies en organisaties. Wij hel-

pen hen dan met het in kaart brengen en inzetten van

hun netwerk, cruciaal bij het vinden van nieuw werk.”

Yvonne Dexel: “Ook moet je hen helpen hun CV op orde

te krijgen, waarbij hun lijst met publicaties (als bijlage)

heel belangrijk is. Wij spreken altijd over een extern CV,

dat aansluit bij de vacature, en over een intern CV, met

alles erop en eraan. Soms is het even slikken dat ze in

hun externe CV zoveel waardevolle informatie moeten

weglaten, maar werkgevers zitten niet op een brief met

zes bijlagen te wachten.”

Liesbet voegt eraan toe: “Belangrijk aandachtspunt is

het verbreden van hun scoop op werk en soorten orga-

nisaties. We willen dat ze verder kijken dan alleen de

wetenschap. Vooral jonge promovendi zijn heel goed in

het ontsluiten en benutten van digitale kanalen. Wat we

bij sommigen zien is dat ze heel creatief zijn in het pre-

senteren van zichzelf op internet, bijvoorbeeld met een

eigen website, filmpje of weblog. Ze melden er waar ze

een lezing hebben gehouden, welke boeken ze hebben

gelezen en conferenties die hen hebben geboeid of waar

ze zijn opgetreden. Maar ook wat ze in huis hebben aan

deskundigheid, hun CV en persoonlijk zoekprofiel. Wij

stimuleren deze manier van presenteren erg.”

Hoe belangrijk is een loopbaanadviseur?Een van de geïnterviewde kandidaten vertelt: “Bij het

afronden van mijn onderzoeksproject, waaraan ik 13

jaar had gewerkt, voelde ik angst en onzekerheid. Het

loopbaantraject hielp mij om zaken van me af te praten

en bood een goede vraagbaak. Mijn loopbaanadviseur

LoopbaanVisie nr. 4 - november 2010 55

PRAKTIJK Buitengewoon

praktijk.indd 55 15-11-2010 15:55:28

PRAKTIJK

LoopbaanVisie nr. 4 - november 201056

Buitengewoon

kon zaken herformuleren waardoor ik leerde om proble-

men te vertalen naar kansen en mogelijkheden waar ik

actief mee aan de slag kon. Ook ging ik nadenken over

wat ik al die jaren had gedaan en geleerd en welke kwa-

liteiten ik daarbij had ingezet. Ik kreeg veel beter zicht

op wat ik wel en niet wilde met mijn toekomst. Ik heb

veel geleerd van de cursussen solliciteren en netwer-

ken, zoals mijn profiel helder leren verwoorden en me-

zelf professioneel presenteren. Ook werd ik gedwongen

meer naar buiten te treden terwijl ik van nature nogal

introvert ben. Mijn prioriteit is nu om mijn proefschrift af

te maken. Ik heb het geluk dat het project waaraan ik nu

werkzaam ben in het verlengde ligt van het onderwerp

van mijn proefschrift. Mijn netwerkcontacten zijn heel

belangrijk voor me geweest!”

Jan Hein: “Bij het Loopbaancentrum trof ik eindelijk men-

sen die probeerden te snappen wat er met mij aan de

hand was en die wat voor me wilden doen. Ze dwongen

met zachte hand om naar mezelf te kijken en orde in de

chaos te krijgen. Hier heb ik voor het eerst echt mijn hart

uitgestort. Ik herinner me nog goed dat ik mijn levensver-

haal moest opschrijven. Omdat ik altijd al aardig kon teke-

nen vroegen ze mij: Maak er een illustratie bij als dat je

helpt om zaken duidelijk te maken. Ik tekende mezelf op

een operatietafel, helemaal overgeleverd aan de artsen

en verpleegkundigen die om me heen stonden. Mijn be-

geleiders herkenden onmiddellijk mijn teken- en schrijf-

talent en stimuleerden me deze verder te ontwikkelen.

Daarnaast vonden ze tijdelijke werkplekken voor me om

structuur in mijn dag te krijgen en andere mogelijkheden

van mezelf te ontdekken, ook buiten de wetenschap. Ik

ben zelfs gaan goochelen voor kinderen. Het waren ver-

rijkende ervaringen. Langzamerhand ging het beter met

mij en stelde ik me open voor ander soort werk. Mijn coa-

ches legden contact met de afdeling Communicatie van

het LUMC waar ik tekeningen mocht maken voor het blad

Cicero. Vervolgens ging ik ook stukjes schrijven en mensen

interviewen en volgde ik cursussen ‘wetenschapsjourna-

listiek’. Inmiddels heb ik er mijn werk van gemaakt als

zzp-er. Ik schrijf nu artikelen, columns en congresversla-

gen, voornamelijk voor medische vak- en publieksbladen

en websites. Daarnaast maak ik infographics, coverillus-

traties, cartoons en karikaturen, ook voor bladen waarvan

ik als onderzoeker alleen maar kon dromen er ooit in te

publiceren.

”Alle geïnterviewde loopbaanadviseurs zijn het erover

eens, dat je zelf geen wetenschapper geweest hoeft te zijn

om deze doelgroep te begeleiden. Ze zetten dezelfde loop-

baaninstrumenten in als bij andere groepen. Wel moet je

bereid zijn je goed in te leven in de denkwereld en context

waarin academici werken. Zicht op de interne en externe

arbeidsmarkt is natuurlijk belangrijk. De ogen beginnen te

glimmen bij de vraag wat het werken met deze doelgroep

zo leuk maakt. Jettie: “Leuk is hun gedrevenheid, ze pra-

ten met zoveel passie over hun werk. Hun werk betekent

alles voor ze. Ze zijn ook snel in hun denken, schakelen

en leren. Als ze eenmaal op het goede spoor zitten, gaan

ze als een speer. En als ze eenmaal zicht hebben op hun

talenten, dan maken ze echt de stappen die nodig zijn.”

Yvonne: “Ook leuk is, dat deze doelgroep erg internatio-

naal georiënteerd is, hun netwerk zit over de hele wereld.

Wij krijgen hier alle nationaliteiten als loopbaankandidaat

en de meeste spreken redelijk goed Engels. Om die reden

hebben we al onze loopbaaninstrumenten in het Engels

vertaald en volgden we zelf een cursus Engels bij een na-

tive speaker. Met ons schoolengels kom je een heel eind,

maar als je diepgang in de gesprekken wilt bereiken moet

je toch veel bijleren!” ■

WebsitesPromovendi Netwerk Nederland: • http://www.het-pnn.nl/index.php?id=92efe&s=pnnbiz&lang=nlLandelijk Postdoc en Promovendi Platform: • http://www.vawo.nl/lpp/Vereniging van Universiteiten VSNU: • http://www.vsnu.nl/Speerpunten-universiteiten/2.-Jong-ta-lent/Ambitie.htmArtikel Trouw 2010 “Promovendi ontberen loopbaan-•

begeleiding”: http://www.trouw.nl/achtergrond/deverdieping/article1695322.eceNederlandse Federatie van Universitair Medische •

Centra: http://www.nfu.nl/Werkportaal Work2Work: • http://www.uu.nl/NL/Informatie/medewerkers/arbeidsvoorwaarden/veranderingeninuwwerk/Loopbaanenontwik-keling/reintegratie/werkportal/Pages/default.aspx

praktijk.indd 56 15-11-2010 15:55:28