lan

de

ng

ids

lan

de

ng

ids

Argentinië

Marcel B

ayer

www.dominicus.info

land en bevolking

geschiedenis en politiek

Kunst, cultuur en sport

Buenos aires

de pampa, de oceaankust en de bergen

de Cuyo: wijn, bergsport en prehistorie

Het noordwesten: waar amerika de hemel raakt

entre Rios

Patagonië en Vuurland

algemene informatie

Argentijnen zijn echte latino’s die zich laten voorstaan op hun Europese achtergrond. Een wandeling in Buenos Aires roept onmiskenbaar herinneringen op aan grote steden in Spanje, Italië of Frankrijk. De weemoed en het verlangen – vroeger naar het moederland, tegenwoordig naar de vervlogen glorievolle en rijke jaren – is voelbaar in elke cultuuruiting. Naast de tango, het voetbal, de literatuur en de wijn is er nog zoveel meer te beleven. Argentinië heeft een overweldigende en afwisselende natuur: de pampa, de gletsjers, de Andes, het woestijnachtige noorden… Wie naar Argentinië reist en openstaat voor wat dit land en zijn inwoners te bieden hebben, zal er steeds willen terugkeren.

Marcel Bayer is geograaf en journalist. Voor Dominicus schreef hij ook de reisgidsen Cuba, Jamaica, Het Colombia van Gabriel García Márquez en Brazilië.

ArGentinië• De tango leren in Buenos Aires• Genieten van onmetelijke leegte en bijzondere natuur in Patagonië • Landleven ervaren op de estancia • Wijn proeven aan de voet van de Andes • De spectaculaire watervallen bewonderen van iguazu• naar het einde van de wereld op Vuurland

ArgentiniëMarcel Bayer

ArgentiniëMarcel Bayer

Inhoud

ss

s

s

ss

s

DEF_Dominicus_omslag_Argentinie.indd 1 10-09-13 11:12

ArgentiniëMarcel Bayerfotografie Ron Giling

DOMINICUS LANDEN- EN REGIOGIDSENArgentiniëAruba, Curaçao en BonaireAustraliëBirma (Myanmar)CambodjaChinaCosta RicaCubaEcuador/GalápagosEstland, Letland en LitouwenFrankrijk

BourgogneElzas/Vogezen/Jura (met Metzen Nancy)Languedoc, Cevennen en TarnNormandië/Bretagne

Gambia/SenegalGeorgië/ArmeniëGroot-Brittannië

Centraal-EngelandKanaaleilandenSchotlandZuid-Engeland

Guatemala, Belize en HondurasIJslandIndiaIndonesië: Java–Bali–Lombok–

SumatraIsraël en de PalestijnsegebiedenItalië

SiciliëToscane/Umbrië/De Marken

JamaicaJapanJordaniëKenia/Tanzania/ZanzibarKroatiëLaosMaleisië/SingaporeMalta/GozoMarokkoMongolië

Namibië/Botswana/ZimbabweNepalNieuw-ZeelandNoorwegenOekraïneOman/VAEPeruPortugalSchotlandSloveniëSlowakijeSpanje

AndalusiëSri LankaSurinameThailandVerenigde Staten van Amerika

De zuidwestelijke staten vanAmerikaNew England

VietnamZambia/Malawi/MozambiqueZuid-Afrika

DOMINICUS STEDENGIDSENBerlijnDresden, Leipzig en omgevingIstanbulKaapstadMarrakechMoskou en Sint-PetersburgNew YorkRome

DOMINICUS ADVENTUREWandelen in de ApennijnenBergwandelen in de ItaliaanseAlpenBergtochten in NoorwegenWandelen in de OostenrijkseAlpenBergtochten in Schotland,Wales en EngelandBergtochten in de ZwitserseAlpen

DOMINICUS STAD IN KAARTAmsterdamBarcelonaBerlijnBilbao en San SebastianBrusselIstanbulLondenMadridMarrakechNew YorkParijsPraagRio de JaneiroRomeStockholmValencia

| Reeds verschenen

Tekst: Marcel Bayer

Grafische vormgeving: Suzanne Nuis, Haarlem

Zetwerk: Crius Group, Hulshout

Cartografie: G-O graphics

Omslagfoto: Ron Giling

Redactie: Willemijn van Dijk

Foto’s: Ron Giling, Ministerio de Turismo de la Nación (p. 189, 196, 332), Frans Glissenaar

(p. 192)

ISBN 978 90 257 5356 6

NUR 515

Vijfde druk 2014

© Uitgeverij J.H. Gottmer/H.J.W. Becht BV

Postbus 317, 2000 AH Haarlem

Uitgeverij J.H. Gottmer/H.J.W. Becht BV is onderdeel van de Gottmer Uitgevers Groep BV

Samensteller en uitgever hebben geprobeerd om alle gegevens zo duidelijk en volledig mogelijk te ver-

schaffen. Noch de samensteller noch de uitgever kan enige aansprakelijkheid aanvaarden voor mogelijk

negatieve gevolgen van gebruik van dit boek. Ook hebben samensteller en uitgever zich de grootste

moeite getroost om alle rechthebbenden te achterhalen van het gebruikte beeldmateriaal. Voor onver-

hoopt toch onjuiste vermelding stelt noch de samensteller noch de uitgever zich aansprakelijk.

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uit-

gave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar ge-

maakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of

een andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Alle Dominicus-reisgidsen worden voortdurend geactualiseerd. Natuurlijk kan het ondanks onze zorg voorkomen dat je op reis merkt dat er veranderingen hebben plaatsgevonden die onze redactie niet tijdig bereikt hebben. We stellen het erg op prijs als je ons informatie over gewijzigde om-standigheden toestuurt: daarmee help je ons de volgende drukken actueel te houden. Je kunt ons bereiken via: travel@gottmer.nl. Meer informatie is te vinden op onze website: www.dominicus.info.

INHOUD 5

Inhoud

7 Kaarten en plattegronden9 Voorwoord

1 11 Land en bevolking12 Uitgestrekt en verscheiden16 Volk van immigranten22 De verscheurde samenleving30 Ondanks alles asado en een goed

glas wijn

2 37 Geschiedenis en politiek38 Vroege bewoners39 Conquista en verzet40 Koloniale economie44 Onafhankelijkheid en burger­

oorlog46 De nieuwe republiek48 Juan Domingo Perón, de sterke

man51 Peronisme53 Conservatieve restauratie54 Militaire dictatuur55 Malvinas: zwanenzang van het

regime57 De moeizame weg van

de democratie62 De Kirchners, een koningskoppel

3 71 Kunst, cultuur en sport72 Tango, weemoed en passie77 Voetbal als nationale gekte84 Literatuur

4 93 Buenos Aires94 Geschiedenis van de stad

101 Eerste oriëntatie102 Verkenning van het oude centrum119 Oude volkswijken132 De waterkant145 Het rijke noorden161 De andere kant van de stad

5 175 De pampa, de oceaankust en de bergen

176 De pampa en de gaucho177 San Antonio de Areco183 Luján, de bedevaartplaats185 La Plata, centrum van cultuur191 Naar de kust en het strand191 Mar del Plata, badplaats198 Córdoba, de stad211 Buitenplaatsen in de siërra

6 237 De Cuyo: wijn, bergsport en prehistorie

238 Mendoza, toegangspoort tot de Andes

248 De omgeving van Mendoza258 Sierra de las Quijadas264 San Juan: wijn, prehistorie en

avontuur271 Ischigualasto, een adembene­

mend prehistorisch decor

7 281 Het noordwesten: waar Amerika de hemel raakt

282 Pleisterplaatsen, zoutmeren en vulkanen

285 San Miguel de Tucumán290 Tafí del Valle

INHOUD6

295 Cafayate, de streek van de torrontés

297 Valle de Calchaquí300 Salta, ‘hoofdstad’ van

het noorden308 De omgeving van Salta310 San Salvador de Jujuy313 Quebrada de Humahuaca317 Omgeving van Humahuaca

8 327 Entre Ríos330 Rosario, stad in de schaduw335 Tweelingsteden langs de brede

stroom341 Missieposten in het woud346 Parque Nacional Iguazú353 Río Uruguay: onbekend,

niet onbemind

9 363 Patagonië en Vuurland369 De kust van Río Negro en Chubut379 De grote meren aan de voet

van de Andes388 Vogelvrije bandieten en

een oude trein394 De weg naar het einde van

de wereld398 De grote gletsjers405 Las Malvinas/Falklandeilanden407 Vuurland, de ultieme plek

i 428 Algemene informatie

r 438 Register

KAARTEN EN PLATTEGRONDEN 7

Kaarten en plattegronden

96 Buenos Aires104 Centrum van Buenos Aires178 De pampa en de kust186 La Plata199 Córdoba216 Mendoza, Córdoba en omgeving239 Mendoza254 In de schaduw van de Andes286 Tucumán

301 Salta305 De omgeving van Salta309 San Salvador de Jujuy329 Tussen de rivieren330 Rosario365 De Patagonische kust377 Het merengebied399 De grote gletsjers406 Vuurland

8 KAARTEN EN PLATTEGRONDEN

9VOORWOORD

Voorwoord

Argentijnen zijn gepassioneerd als alle latino’s maar laten zich bovenal voorstaan op hun Europese achtergrond. In die zin vormen ze een vreemde eend in de bijt in het overwegend door mestiezen en mulatten bevolkte Zuid-Amerika. Ze dwepen met de Europese cultuur en laten die doordringen in hun manier van leven, hun steden, hun denken. Dat maakt Argentinië tot een land waar ook Nederlanders zich snel thuisvoelen. Argentijnen hebben stijl, zijn hoffelijk en geïnteresseerd. De zwarte periode van de militaire dictatuur en de economische crisis van de afgelopen de-cennia hebben het zelfvertrouwen geen goed gedaan, maar de Argentijnen blijven houden van hun land.

De gunstige koers van de peso brengt Argentinië binnen bereik van meer Europese reizigers. De Máximania heeft de belangstelling bij Nederlanders vergroot. Tijd dus om een bezoek te brengen aan dit uitgestrekte en fascine-rende deel van de wereld, om te genieten van de natuurlijke verscheidenheid en de culturele rijkdom die land en volk te bieden hebben. Het is vrijwel onmogelijk om dit immense land in één reis te bezichtigen. Op basis van eigen smaak, belangstelling en het seizoen zul je keuzes moeten maken.

Ik heb dit boek geschreven als een kompas. Er is zoveel meer te vertellen en te zien. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer de reiziger openstaat voor Argentinië en de Argentijnen, het niet blijft bij één bezoek. Het maken van dit boek en de speciale reizen die fotograaf Ron Giling en ik ervoor hebben gemaakt, waren een voorrecht en een uitdaging. Ik hoop dat de inspiratie die het ons bracht, overslaat op de lezer.

Marcel Bayer

1

1

Land en bevolking

Argentinië is voor Europeanen altijd het land van onme-telijke ruimte en ongekende mogelijkheden geweest. De schrale, ruige natuur met sporen van prehistorisch leven trok al vroeg onderzoeksexpedities aan. De boeiende hoofdstad Buenos Aires straalt tegenwoordig vergane glorie uit en er hangt een melancholische sfeer. Toch is het altijd het turbulente centrum gebleven van de Argen-tijnse economie, cultuur en politiek. Maar ook het schijnbaar grenzeloze achterland van vruchtbare pampa’s en Patagonië blijven mensen trek-ken. Van de noordgrens bij Bolivia, Paraguay en Brazi-lië naar het zuidelijkste puntje op Vuurland is de afstand 3700 km. Door de uitgestrektheid van noord naar zuid zijn er meerdere klimaatzones. De Andes, die de natuur-lijke westgrens vormt over de hele lengte van het land, accentueert de contrasten.Achter Buenos Aires begint de leegte. Met een opper-vlakte van 3,8 miljoen km2 is Argentinië qua grootte het achtste land ter wereld en het tweede in Zuid-Amerika, na de reus Brazilië. Dat komt neer op 70 keer Nederland of België. En dan de bevolking: ‘slechts’ 40 miljoen in-woners, van wie ruim een derde in de hoofdstad woont. Deze verhoudingen staan garant voor de nadrukkelijke ervaring van ‘ruimte’, zodra je de stad uit bent.

< Tango als straatkunst, Plaza Dorrego, Buenos Aires.

12 LAND EN BEVOLKING

1

? UITGESTREKT EN VERSCHEIDEN

Het dak van AmerikaIn het noordwesten domineert het Andesgebergte met zijn sneeuwbedekte vulkanen, ruige klovenlandschap en woestijnen. De meest noordelijke pro-vincie Jujuy, tegen de grens met Bolivia, is het droogst. Maar ook het wes-telijke deel van de provincies Catamarca en Salta hebben een steppeachtige vegetatie. Dit hele gebied ligt in de luwte van de hoge Andes, waardoor er nauwelijks neerslag valt. Miljoenen jaren geleden was dat heel anders. Toen zorgden hevige neerslag, wind en niet te vergeten periodieke erupties en aardbevingen voor bizarre landschappen. Brede valleien met grof puin duiden erop dat er eeuwen geleden rivieren stroomden. De uitspoeling van metaal houdende gesteenten heeft de berghellingen een soms fascinerend kleurenpalet gegeven. De Quebrada de Humahuaca en de Cerro de los Siete Colores (Berg met de Zeven Kleuren) bij Purmamarca, ten noorden van de hoofdstad San Salvador de Jujuy, zijn hiervan fraaie voorbeelden.De schaarse rivieren in de noordwestelijke provincies, gevoed door het water van de gletsjers hoog in de Andes, zorgen voor verbazingwekkende contrasten in het microklimaat. De route van San Miguel de Tucumán naar Salta voert je in een halve dag rijden langs suikerrietvelden, door een vallei met subtropische vegetatie, naar de kurkdroge en extreem hete plateaus met metershoge cactussen, via de semi-woestijn bij de archeologische zone van Quilmes naar de vruchtbare vallei van Cafayate, beroemd om zijn topwij-nen. De Valle de Calchaquí in de provincie Salta is weer zo’n groene oase in een onherbergzaam en overwegend droog berggebied. Dit ruige landschap

Onmetelijke ruimte; de Patagonische vlakte bij El Calafate.

13

1

LAND EN BEVOLKING

in het noordwesten is de habitat van de lama, de kleinere lama-achtige gua-naco, de vicuña en de alpaca en vormt het koninkrijk van de condor.De hoogste bergtoppen in de Andes zijn te vinden in de provincies Catamarca, San Juan en Mendoza. De Aconcagua, niet ver van de stad Mendoza, is de ab-solute koning (6959 m hoog). De besneeuwde Andes vormt in dit deel van het land een indrukwekkend decor en zorgt voor vers gletsjerwater in de vrucht-bare valleien. In de koloniale tijd ontdekten de Spaanse geestelijkheid en bestuurders de bijzondere combinatie van veel zon, weinig regen, grote tem-peratuurverschillen tussen de dag en de nacht, en de aanwezigheid van water. Ideale condities voor druiventeelt en wijnproductie, die ervoor hebben gezorgd dat Mendoza en San Juan tegenwoordig de wijngebieden van Argentinië zijn.Zowel in de zomer als in de winter oefenen de bergen in de provincie Men-doza een grote aantrekkingskracht uit op liefhebbers van bergsporten. Men-doza geldt als een van de grootste wintersportregio’s en in de zomer komen steeds meer bezoekers er raften, kanoën, wandelen en paardrijden.Ook in deze contreien hebben de elementen bizarre landschappen gevormd. Zoals bij het Parque Nacional Sierra de las Quijadas, in de provincie San Luis, waar je toeschouwer bent in een landschap dat in het Krijt is gevormd. De Valle de la Luna, een paar honderd kilometer boven San Juan, is een gebied als uit de prehistorie.

Land van rivierenHet noordoosten is het gebied van de grote rivieren, het tropische regenwoud en de overstromingsvlaktes van de Chaco. In het stroomgebied van de Pa-raná, Paraguay en Uruguay woonden de Guaraní en vestigden de jezuïeten

Watergeweld bij Iguazú.

14 LAND EN BEVOLKING

1

in de 16de eeuw de eerste missieposten. Plotselinge hoogteverschillen in het landschap hebben op meerdere plekken watervallen doen ontstaan, zoals in de Iguazú, een zijrivier van de Paraná aan de grens met Brazilië. De natuur heeft hier een spektakel van wereldformaat in petto voor de argeloze reiziger: de watervallen van Iguazú. Meer zuidelijk, in de provincies Misiones en Entre Ríos (Tussen de Rivieren), heeft het water vruchtbare vlaktes, meren en moerassen doen ontstaan. Sommige delen staan in de regentijd voortdurend onder water. In de droge tijd en op de hogere gronden is veeteelt de voor-naamste economische activiteit, hoewel de bosbouw oprukt. Behalve wilde roofdieren als jaguars, poema’s en tijgerkatten is het vogelleven uitbundig met tal van kleurrijke vogels als flamingo’s, ibissen, kolibries en papegaaien.De rivieren komen even ten noorden van Buenos Aires samen in de Río de la Plata, de brede trechtermonding die Argentinië scheidt van Uruguay.

PampaGeen gebied is zozeer met de Argentijnse geschiedenis, economie en cul-tuur verbonden als de pampa (letterlijk: vlakte). De weidse vlakte strekt zich vanuit Buenos Aires zo’n 1000 km naar het westen, zuiden en oosten uit. De hele provincie Buenos Aires is in feite pampa. Het platte landschap is hier en daar onderbroken door lage bergketens en plateaus. Vooral naar het westen wordt het landschap heuvelachtiger.Vanwege het gematigde klimaat, voldoende water in de bodem en flink wat kleinere rivieren is de pampa de graanschuur en het weidegebied van het land. Met name in het oostelijke deel van de provincie Buenos Aires is vrijwel ieder stukje grond in gebruik voor de productie van graan, soja, zonnebloe-men of als graasland voor koeien. Eindeloos lopen de akkers en weidevelden door, slechts onderbroken door estancias (veeboerderij of buitenhuis van de Argentijnse elite), die verscholen liggen achter rijen cipressen of andere beschutting. Dit is het gebied van de gaucho (zie kader p. 18), de van oorsprong nomadische ruiter, maar ook van vossen, marters, wilde katten, hazen, herten, haviken, valken, reigers, patrijzen en kievieten.Behalve voor de agrarische productie is de pampa in het weekend en de kortere vakanties mateloos populair bij de betere klasse uit Buenos Aires. De estancia, midden op het boerenland, biedt weldadige rust en is een ontmoetingsplek voor familie en vrienden. Veel buitens zijn inmiddels ook toegankelijk voor be-talende bezoekers. Een uitgelezen mogelijkheid om deze traditie van landelijk leven, die teruggaat tot de koloniale tijd, eens een paar dagen op te snuiven.

BadplaatsenVanaf La Plata, de officiële hoofdstad van de provincie Buenos Aires, tot Bahía Blanca is de Atlantische kust vooral in gebruik als vakantiegebied. Je vindt er afwisselend bossen, duinen en lagunes achter brede stranden.

15

1

LAND EN BEVOLKING

Vakantiedorpen en badplaatsen liggen in een lange keten van San Clemente del Tuyu naar Mar del Plata. De laatste badplaats is de meest mondaine bestemming in deze contreien.

PatagoniëPatagonië beslaat het grootste deel van het land, ruwweg vanaf de Río Negro tot aan Vuurland. Het is een eindeloos steppelandschap, na de laatste ijstijd gevormd door ongekend brede gletsjerrivieren die van de Andes naar de At-lantische Oceaan stroomden. Aan lichte glooiingen in het landschap, de enige onderbreking van de kaarsrechte wegen, zijn de sporen van de toenmalige oe-vers te herkennen. De bodem is rotsachtig, bezaaid met grof puin uit de Andes en slechts begroeid met steppegras, heesters en braamstruiken. Alleen bij de nederzettingen zie je tegen de droogte bestande eucalyptussen en acacia’s.Honderden kilometers strekt het dorre en droge landschap zich uit langs de nationale autowegen RN3 en RN40, die van noord naar zuid lopen – de eerste langs de oceaankust, de tweede langs de Andes. Afgezien van agrari-sche activiteiten in de kustgebieden is Patagonië vooral het domein van de schapenteelt.De Atlantische kust van Patagonië en de Andes zijn voor reizigers de meest bijzondere plekken. De relatief warme wateren voor de kust en de karige be-woning maken de kustlijn geschikt als overwinterplek van tal van dieren uit het zuidpoolgebied. Op de stranden en in de wateren van Península Valdés,

Perito Moreno, een muur van schuivend ijs.

16 LAND EN BEVOLKING

1

een schiereiland in de provincie Chubut, houden zich bijvoorbeeld bultrug-walvissen, zeehonden, zeeleeuwen en pinguïns op. Punta Tombo, 20 km ten zuiden van de havenplaats Rawson, is de broedplaats van duizenden pinguïns.De Andes bij San Carlos de Bariloche, met dichte wouden van cipressen, dennen en ceders naast wonderschone gletsjermeren, is een drukbezocht va-kantiegebied voor Argentijnen en Chilenen. Ruim 1000 km zuidelijker liggen nog meer grote gletsjermeren en enkele gletsjers. De Perito Moreno is de be-roemdste. De ijsmassa van 50 tot 70 m hoogte en soms kilometers breed, ver-plaatst zich dagelijks enkele meters. Een adembenemend natuurspektakel.

VuurlandEn dan is er helemaal in het zuiden van het land nog Vuurland, Tierra del Fuego, waar de kolonisatie betrekkelijk laat op gang kwam. Alleen zeelie-den gebruikten de brede inhammen en rivieren om te schuilen als de zee te gevaarlijk was om Kaap Hoorn te ronden. In de 19de eeuw streken ook hier schapenfokkers neer, die de grond van de inheemse bevolking innamen. De Argentijnse regering zag het strategisch belang van het gebied in en bevor-derde de kolonisatie; eerst als strafkolonie en later als marinebasis. Ushuaia is de zuidelijkste stad ter wereld. In de haven liggen de schepen voor Antarc-tica, dat slechts 1000 km verder ligt.

? VOLK VAN IMMIGRANTEN

Europa in Zuid-AmerikaDe Argentijnen laten zich er graag op voorstaan dat zij in alle opzichten ‘an-ders’ zijn dan hun buren. Ze zien zichzelf als het meest Europees, wat betreft achtergrond, cultuur en oriëntatie. De cijfers geven hun op het eerste gezicht volledig gelijk: verreweg het grootste deel van de bevolking bestaat uit pure nazaten van Europeanen, vooral uit Spanje en Italië. Driehonderd jaar lang waren het voornamelijk Spanjaarden die naar het verre Argentinië kwamen om bestuurs- dan wel militaire functies te bekleden of om stoutmoedig het avontuur te zoeken. Onder hen een van de voorvaders van Máxima Zor-reguieta, afkomstig uit Baskenland, die besloot dat zijn toekomst niet in de Oude maar in de Nieuwe Wereld lag.In tegenstelling tot wat er in andere landen gebeurde, mengden de Span-jaarden zich slechts sporadisch met de inheemse bevolking. Dat waren er trouwens, relatief gezien, niet zo veel in dit deel van de Nieuwe Wereld.

Spaanse en Italiaanse migratiegolfEind 19de en begin 20ste eeuw kreeg de jonge natie te maken met een ware immigratiegolf, bestaande uit arme boeren, handwerkslieden en landlozen, vooral uit Noordwest-Spanje. Duizenden Basken en Galiciërs maakten de

17

1

LAND EN BEVOLKING

overtocht naar het voor hen Beloofde Land. Naast de Spanjaarden streken er scheepsladingen vol Italianen neer, voornamelijk uit Piemonte. Ook zij ontvluchtten hun door oorlogen en crises geplaagde vaderland en verwacht-ten in het zo bejubelde Argentinië een beter leven tegemoet te gaan. Zo’n 3,5 miljoen immigranten arriveerden in pakweg een halve eeuw tijd in de haven van Buenos Aires. La Boca, de levendige volkswijk, is voor altijd met die migratiegeschiedenis verbonden.De telgen van Spanjaarden en Italianen, samen ruim driekwart van de be-volking, vormen sindsdien het hart van de samenleving. Ze stonden aan de basis van de snelle industrialisatie, de uitbouw van de veeteelt en de landbouw en de ontwikkeling van de handel. Ze drukten hun stempel op de politieke discussie, de stedenbouw, de wetenschap en de kunsten. De Spaanse en Italiaanse erfenis is in willekeurig welke Argentijnse stad vrijwel op elke straathoek aanwezig: in de naamgeving van plekken, gebouwen en instellingen, in de accenten van de taal, in de stijl van de architectuur, de kleding en het eten en in de tradities en gewoonten.

Britse invloedenDat geldt ook voor de andere groepen immigranten die in de loop der tijd naar Argentinië kwamen, ook al zijn het er veel minder in aantal. Engelse inge-nieurs, zakenlieden en bankiers droegen hun steentje bij aan de modernise-ring van de economie met de aanleg van nieuwe infrastructuur, zoals havens, spoorwegen en tramrails, en de verbetering van stedelijke voorzieningen als elektriciteit en waterleiding. De uitbouw van een efficiënt bankwezen was van groot belang voor de investeringen die gedaan waren in landbouw en industrie.Een bijzondere plaats nemen de schapenhouders en boeren uit Wales in. Halverwege de 19de eeuw kwamen de eersten aan op het strand van het tegenwoordige Puerto Madryn, in de provincie Chubut. De groep trok door de weerbarstige omgeving van de Patagonische steppe naar de vallei van de Río Chubut en stichtte het plaatsje Gaimán. De Welsh droegen bij aan de ontwikkeling van dit gebied en van plaatsen als Trelew, Rawson en Puerto Madryn. De nazaten van de schapenhoeders zijn uitgezwermd tot in de ver-ste uithoeken van Patagonië. Bruce Chatwin verhaalt over hun harde leven in zijn veelgeroemde reisboek In Patagonia (1977).

Nog meer EuropeanenOp de vlucht voor vervolgingen, oorlogen, honger en revolutie volgden Schotten, Polen, Litouwers, Oekraïners, Zuid-Afrikaanse Boeren, Neder-landers en Belgen in de voetsporen van de Welsh naar het uitgestrekte Pa-tagonië. Het land lag hier bijna letterlijk voor het oprapen. In weerwil van de klimatologische omstandigheden en het dorre landschap bouwde menige familie in deze uithoek een redelijk bestaan op.

18 LAND EN BEVOLKING

1

DE GAUCHOTRADITIEDe pampa en de gauchotraditie nemen in de Argentijnse identiteit een be­langrijke plaats in, hoewel er zeker ook sprake is geweest van mythevor­ming en idealisering van de harde werkelijkheid. Ergens in de 18de eeuw moeten de eerste gaucho’s zich in het achterland van Buenos Aires heb­ben vertoond. Naar verluidt waren het zonen van gemengde ouders, van Spaanse vaders en Quechua­moeders, mestiezen dus, die kozen voor een leven in de vrije natuur. Ze trokken te paard door de vlaktes, slachtten een schaap of rund als het nodig was, en doken zo nu en dan op in de schaarse nederzettingen om huiden en niervet te ruilen tegen drank, tabak en kle­ding. De gaucho groeide op met het vee, dat in grote kuddes net zo vrij op de pampa leefde als hijzelf. Wilde paarden, koeien en schapen; ze waren weggelopen van de estancias of in de steek gelaten op verlaten boerde­rijen. Na verloop van tijd hadden ze zich vermenigvuldigd tot een veestapel van miljoenen dieren. Geen wonder natuurlijk dat eind 18de eeuw de vee­teelt opkwam, met het bijbehorende grootgrondbezit.De gaucho werd gedwongen zich ten dienste te stellen van de veeboer en grootgrondbezitter. Toch gingen hun tradities, kleding en mores onlosma­kelijk deel uitmaken van het leven en het protocol op de pampa. De gaucho werd een toonaangevende figuur in talrijke verhalen, gedichten en liedjes, waaronder El gaucho Martín Fierro, een episch gedicht over de romantiek en het vrije leven op de pampa.In de moderne tijd is er voor de gaucho geen plaats meer. De pampa is volle­dig ingericht als graanschuur en weidegebied. De migratiegolven hebben de invloeden van vele andere culturen naar het platteland gebracht. Toch wordt de gauchocultuur op de pampa zorgvuldig gekoesterd tijdens markten, festi­viteiten, paardenraces en officiële bijeenkomsten. Het toerisme geeft zeker nieuwe impulsen aan het behoud en herleven van traditionele gebruiken.

De gauchocultuur wordt gekoesterd; toeristen te paard.

19

1

LAND EN BEVOLKING

De Nederlanders, merendeels gereformeerde gezinnen uit Groningen, Fries-land en Zeeland, vestigden zich in de hoofdstad en in Tres Arroyos, een gehucht aan het eind van de spoorlijn door de pampa. Deze kolonie is in-middels welbekend in Argentinië. De klein- en achterkleinkinderen van de boeren spreken nauwelijks nog hun moedertaal. Toch is de strakke uitstra-ling van het plaatsje – met drie protestantse kerken, het Colegio Holandés, het ouderenhuis en tal van namen met verwijzingen naar het moederland – onmiskenbaar Hollands.

Andere Zuid-Europeanen, zoals Grieken, Joegoslaven, Libanezen en Syriërs uit het Midden-Oosten, kwamen voornamelijk naar de grote stad Buenos Aires of de kleinere steden bij de Andes. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog vestigden zich ook groepen Europese joodse vluchtelingen in Argentinië.Na de oorlog kwam een nieuwe immigratiegolf op gang, van mensen die het verwoeste Europa ontvluchtten. Onder hen Duitsers, Tsjechen, Kroaten, Italianen, Spanjaarden en ook weer Nederlanders en Belgen.Japanners kwamen in groten getale naar de hoofdstad om zich voornamelijk bezig te houden met handel en industrie.In het westen van het land, in de wijngebieden aan de voet van de Andes, vinden de laatste jaren duizenden arme Bolivianen en Chilenen emplooi. Met hun inheemse gelaatstrekken – brede jukbeenderen, donker uiterlijk –

Stedelingen laten zich graag voorstaan op hun Zuid­Europese achtergrond.

20 LAND EN BEVOLKING

1

vallen ze nadrukkelijk op onder de bevolking met blanke en meer Europese gelaatstrekken. Ze vormen als illegale of legale seizoenarbeiders een onmis-bare schakel in de plaatselijke economie.

Mi Buenos AiresZeker gezien de uitgestrektheid van het land is de bevolking uitermate onge-lijk over het oppervlak verdeeld. Maar liefst 13 miljoen Argentijnen wonen in of vlak bij Buenos Aires. In de andere grote steden Rosario, Córdoba, Mendoza, Bahía Blanca en La Plata wonen nog eens 5 miljoen mensen. De rest is te vinden in de overige provinciale hoofdsteden en wat kleinere plaat-sen. Het overgrote deel van het land is nagenoeg leeg, op een enkele estancia en een dorp na.In Argentinië leiden alle wegen naar de hoofdstad, een erfenis van de op-komst van de veeteelt op de pampa’s en de industrialisering. Dit is ondub-belzinnig het machtscentrum en het kloppend hart van de samenleving, in economisch, politiek en cultureel opzicht.Die positie heeft het niet zonder slag of stoot verworven. Al tijdens het Spaanse koloniale bewind waren er voortdurend spanningen tussen de provinciale steden en het bestuurscentrum aan de Río de la Plata. Na de onafhankelijkheidsstrijd kwam de tegenstelling tussen de grote stad en de provincie aan het licht. Er was een burgeroorlog voor nodig om de status van Buenos Aires te bevestigen, en nog altijd steken de belangentegenstellingen tussen de economische en politieke elite in de provincie en de federale re-gering in Buenos Aires de kop op.De officiële grens van de federale hoofdstad ligt op een tiental kilometers vanaf de Plaza de Mayo. Daarbinnen wonen ruim 3 miljoen inwoners. Tegen deze grens aan liggen de buurgemeenten, een onafzienbare zee van me-rendeels spontaan gegroeide volkswijken. Hier leven nog eens 12 miljoen mensen. Op de meest onmogelijke plekken wonen de armsten, in de villas miserias; in de natste gebieden, naast het spoor, achter de vuilstort.Rijk of arm, blond of donker – de porteños (letterlijk: havenbewoners) van Buenos Aires laten zich er graag op voorstaan te wonen in de meest we-reldse stad van het land, aan de rand van de pampa, de laatste halte van de geciviliseerde wereld. Ze wijzen op hun afkomst en hebben zich altijd meer gespiegeld aan Europa dan aan hun Latino buren op het Amerikaanse con-tinent. Vooral de gegoede burgerij heeft weinig op met de cabecitas negras, de donkerkleurige nazaten van de inheemse bevolking, en richt zich vooral op Europa.Tijdens het fin de siècle stonden Parijs en Londen model, wat nog te zien is aan de architectuur in cafés en bistro’s, aan de grandeur van de theaters en aan de monumentale symboliek. De tango, die zijn oorsprong vond in de volksbuurten bij de haven, kon pas bon ton worden in hogere kringen nadat

21

1

LAND EN BEVOLKING

de gepassioneerde dans en muziek de Franse hoofdstad hadden veroverd. De rijken spelen tennis, hockey en vooral polo; voetbal is van iedereen. Por-teños die het gemaakt hebben, gaan zo snel mogelijk naar Europa voor een tweede bestaan: de onsterfelijke tangozanger Carlos Gardel was meer op reis dan thuis, de bijkans goddelijke Diego Maradona maakte zijn carrière in Spanje en Italië. En nu is er dan een Argentijnse vrouw uit de betere middenklasse die het heeft gebracht tot koningin van Nederland. Het past in het plaatje.

De allesoverheersende positie van Buenos Aires zorgt niet alleen voor een onevenwichtige spreiding van de bevolking. In politiek, sociaal en econo-misch opzicht is de rest van het land onderontwikkeld. Natuurlijk zijn er grote steden, zoals Mendoza en Córdoba, met eveneens een boeiende his-torie en een doorleefd centrum, met fraaie stadsvilla’s, monumentale be-stuursgebouwen en rustieke pleinen. Mendoza is de wijnstad aan de voet van de Andes, Córdoba heeft de auto-industrie en ook Rosario heeft een industrieel en handelsverleden. San Miguel de Tucumán is het centrum van de suikerproductie, Comodoro Rivadavia van de olie. Toch zijn het allemaal provinciesteden in vergelijking met Buenos Aires.

De tango is overal in Buenos Aires.