UITGAVE VAN DE VERENIGING

'VRIENDEN VAN HET ZAANSE Huis'NNO

1961

DECEMBER 199NO. 148 IN DIT NUMMER:

- HET ONTSTAAN VAN DE GEDEMFIE GRACHT- DE VELE GEZICHTEN VAN DE GEDEMPTE GRACHT- DE RESTAURATIE VAN DE PANDEN AAN DE HOGENDIJK- AANDACH-J VOOR ZAANS SCHILDERIJ- ONDERWEG NAAR VERGETELHEID?- VAN MÜRRASBOS TOT SCOUTINGCENTRUM- BEDOENINKIES IN DE KAIKERD- DE WEGSLOOT VERTELT....

fc- WOOSNAP

schilderwerkenIJSBRAND KUIPERoostzijde 391zaandamtelefoon 6163084

STAD ROTTERDAMVERZEKERINGEN

Stad Rotterdam VerzekeringenVestiging ZaandamBadhuisweg lPostbus 2145, 1500 GC ZaandamTel 0756818600Fax 075 6215655

SCHILDERS BEHANGERSMEESTER SCHILDERSnationale schilders school

Gespecialiseerd in:

Hout- en marmerimitatie

Werkplaats:Zuideinde 63

1551 EB WestzaanTel. 075-62803 15

ZAANSmeteenNOORS

TimmerfabriekK. VISSER & ZONEN B.V.

/oewc-q H, tbüb Hu Z;

LOONZAAG- b NSCHAAMNRICHTING

TIMMERWERKEN

6 1//984. fax Ü/b tJ 1ü;-'81lJ

Uitgave vande vereniging'Vrienden van

het Zaanse Huis'December 1998 - no. 148

VERENIGING 'VRIENDENVAN HET ZAANSE HUIS'Voorzitter:H.G. Bouman,Lagedijk 100,1544 BJ Zaandijk,tel. 075-6210357Secretaris:Mw. H. van Zaane,Kalverringdijk 9,1509 BT Zaandam,tel. 075-6357425Penningmeester:P.M.M. Cordes,Lagedijk 206,1544 BM ZaandijkPostgiro: 742899 t.n.v.penningmeester Vereniging'Vrienden van het Zaanse Huis'Ledenadministratie:D. Schoen,Justpier 100,1506 BZ Zaandam.

REDACTIE'ANNO 1961'Titia de Groot,Henk Bouman,Ada Hannaart(secretariaat)Eindredactie:Peter Roggeveen,Jaap van der Horst.

Kopij voor het volgende num-mer van ANNO en opgavenvoor de rubriek 'Annonces' inle-veren vóór l februari 1999 bij:Redactie ANNO 1961,Veeringzoom 96,1541 SE Koog a.d. Zaan,tel. 075-6170655.

De redactie van 'ANNO 1961'behoudt zich het recht voorbinnengekomen artikelen teredigeren.

Foto's: J.J. van der Horst,tenzij anders vermeld.

Druk/vormgeving:Drukkerij Knijnenberg,Krommenie.

InhoudEvenals het oktobernummer nu wederom een 'lijvig' nummer. Dat is te danken aan bij-dragen van H.C. Dorpema, Sikke de Jong, Klaas Woudt, Carla Rogge, Henk Bouman,Jaap van der Horst, Pieter Helsloot, Annemieke Emond en Peter Roggeveen. Mocht uook plannen hebben om een artikel voor Anno te schrijven, laat u zich dan vooral nietweerhouden door valse bescheidenheid. In dit nummer passeren tal van zaken de revue,zoals de Gedempte Gracht, restauraties, een schilderij, een Zaanse schilder, scouting-centrum de Stierop, een wegsloot en de Woosnap.

(1407) Hoe en wanneer is deGedempte Gracht ontstaan?Dat doet H.C. Dorpema uitde doeken in een uitgebreidartikel dat gebaseerd is opveel bronnenonderzoek.Maar Dorpema liet het daarniet bij. Feitelijk neemt hijde hele topografie van hetoude Zaandam onder deloep.

(1411) Dat de Gedempte Grachtdeze eeuw vaak van uiterlijkveranderde, zal niemandzijn ontgaan. De Grachtging vaak, misschien welte vaak, op de schop. PeterRoggeveen beschrijft watde Gracht in de loop derjaren zo al moest verduren.

(1414) Binnenkort begint bouw-bedrijf Somass aan de her-bouw van de drie pandenaan de Hogendijk die in hetvoorjaar werden ontman-teld. Hoe de restauratie vande rijksmonumenten preciesin zijn werk zal gaan, wordtin dit artikel nauwkeurigbeschreven.

(1416) In de Oostzijderkerkhangt een schilderij uit1830 van de Hilversumseschilder James de Rijk. Ophet schilderij is te zien hoehet vee tijdens de waters-nood van 1825 in de kerkgestald werd. Carla Roggegaat in haar artikel nader inop de achtergronden van ditbijzondere schilderij en demaker.

(1418) Aan de serie 'Onderwegnaar vergetelheid?' vanKlaas Woudt over Zaansekunstbroeders komt metdeze derde aflevering eeneind. In deze slotafleveringwordt de schijnwerper ge-richt op de Zaandijkseschilder Cor Dik.

(1421) Ook de serie van Sikke deJong over de historie van depolder Het Woud en deboerderij aan de Stieropkent een laatste aflevering.In dit derde en laatste deelkomt de geschiedenis vande twintigste eeuw aan deorde.

(1425) Henk Bouman speurdenaar recente restauraties of(historiserende) bouwpro-jecten die de moeite van hetvermelden waard zijn. Inzijn rubriek 'Bedoeninkiesin de kaikerd' een korteweergave van zijn bevin-dingen.

(1426) Dat een wegsloot veel kanvertellen, ondervond Jaapvan der Horst. Vooral dewegsloot van Jisp zit boor-devol verhalen. Van derHorst legt in zijn bijdrageuit hoe het precies in elkaarsteekt.

(1427) Enige gramschap is te be-luisteren in de Woosnapwaarin Klaas Woudt geenblad voor de mond neemtover de plotseling opge-laaide verering van Zaanseschrijvers. Ook het collec-tieve verzet tegen de komstvan een Verkade-museumop de Schans heeft bepaaldniet zijn instemming.

Verder in dit nummerde vaste rubrieken:Nieuws van de VerenigingVrienden van het ZaanseHuis (l406),Boekennieuws (1428),Kroniek (l430) en deCulturele agenda (1432).

Illustratie omslag:De Gedempte Gracht omstreeks 1925 (foto Gemeentearchief Zaan-stad). In twee artikelen wordt in dit nummmer nader ingegaan ophet ontstaan van de Gedempte Gracht en haar vele gedaanteverwis-selingen.

1405

Reactie

Het artikel van R.M.W. Koomen over mogelijkenaamsverklaringen van het Guispad in Anno,december 1997, no. 144, (p. 1299-1301) leverdewederom een reactie van een lezer op. Jan Lust uitZaandam schreef ons dat hij jaren geleden al eenshad horen beweren dat het Guispad zijn naamdankt aan de papiermolens langs het pad. De maal-bakken van die molens maakten een hoog gonzendgeluid, het zogenoemde 'guizen'. Vandaar de naamGuispad.

Toch heeft Lust zijn twijfels over de verklaring.Het pad was er immers eerder dan de molens.Verder haakt Jan Lust in op het artikel van JohanJacobs over de Westzijderkerk in Anno, april 1998,no. 147, (p. 1378-1380). Bij de laatste foto van deherbouwde steunberen wordt in het fotobijschriftgesproken van vervlechtingen. Wat zijn vervlech-tingen? wil Jan Lust weten.In het volgend nummer zal Johan Jacobs hier naderop terugkomen.

Nieuws van deVereniging Vrienden vanhet Zaanse HuisMededelingen van het bestuur

Zaanse SchansIn de beginfase van de ontwikkeling van een nieu-we bestuursvorm voor het beheer van de ZaanseSchans heeft onze vereniging een aantal malenhaar stem laten horen. Zo schreven we in oktobervan het vorig jaar, samen met Zaans Schoon enZaan en Dijk een brief aan burgemeester R.Vreeman, die toen alle belanghebbenden opgeroe-pen had voor een openingsgesprek. In deze briefvroegen we aandacht voor het belang van een zorg-vuldig beheer van de historische bebouwing, letter-lijk: "We maken ons zorgen dat de stem van hetculturele erfgoed in de discussie niet of onvoldoen-de gehoord zal worden."Verder stuurde begin 1998 de Commissie vanAdvies een brief naar de heer C. Woudt die inmid-dels als formateur was aangezocht. Wij drongen erbij hem op aan de Commissie van Advies tochvooral een zinvolle functie te geven in de nieuweorganisatievorm omdat de hierin vertegenwoordig-de groepen feitelijk het noodzakelijke draagvlakvormen vanuit de Zaanse bevolking. Vanuit dieachtergrond vonden we het belangrijk constructiefmee te denken met de verdere ontwikkeling van deSchans. Ook in dit schrijven werd gewezen op hetbelang van een verantwoord beheer en onderhoudvan het culturele erfgoed.

Welnu, dit heeft geleid tot een serie gesprekken engesteld kan worden dat we onze gezichtspunten inde discussie op een goede manier hebben kunnenventileren. Dit heeft er uiteindelijk toe geleid dateen aantal vanuit onze invalshoek relevante zakenals volgt geregeld zullen worden:- de Commissie van Advies zal opnieuw worden

opgetuigd en nauwkeurig wordt vastgelegdover welke onderwerpen en op welke momentenadvies zal worden uitgebracht.

- de gelegenheid wordt geboden aan de behouds-verenigingen, vertegenwoordigd in de Commis-sie van Advies, een kandidaat voor te dragen diebenoemd zal worden in het overkoepelendbestuur.

- onze vereniging krijgt een belangrijke inbrengbij de bepaling van de bezetting van hetbestuur van de stichting die het vastgoed (lees:de collectie historische gebouwen) gaat beherenen exploiteren. Daarnaast zullen vanuit onzevereniging deskundigen inspraak krijgen bij hetonderhoud van deze gebouwen.

De betrokken partijen hebben zich in november jl.in principe akkoord verklaard met de concept-bestuursnota die toen ter tafel lag. Het streven isbegin volgend jaar met de nieuwe bestuursvormvan start te gaan. Op het moment van schrijven zijnwe met de invulling van de namen bezig; het is nogte vroeg om de 'poppetjes' te noemen. De situatieop de Zaanse Schans is complex en er zijn nog eenaantal klippen die behoedzaam omzeild moetenworden, maar op dit moment spreken we uit posi-tief te staan tegenover de inbreng die ons gebodenwordt.We zullen ons best doen bij te dragen aan de juisteontwikkeling van de Zaanse Schans. Ons allerZaans Buurtje, zoals we het in de begintijd noem-den, ligt ons tenslotte nog steeds na aan het hart.

VerkademuseumDe Verkade Stichting is geestdriftig bezig voorbe-reidingen te treffen voor een museum waarin degeschiedenis van dit oer-Zaanse bedrijf getoondwordt en behouden blijft. Op zichzelf vinden we diteen uitstekende zaak. Toen er echter ideeën geop-perd werden een stenen fabriek, stijl eind negen-tiende eeuw met schoorsteen, midden op de ZaanseSchans te bouwen, meenden we bezwaar te moetenmaken. De verenigingen en stichtingen samenwer-kend in het overleg Cultuurhistorie Zaanstreekhebben in een gezamenlijke brief aan de herenVerkade, aangeboden mee te helpen zoeken naareen betere plek. Met genoegen hebben we kennisgenomen van het feit dat nu gedacht wordt aan eenlocatie in de buurt van de Schans maar die dekwetsbare balans van de historische bebouwingniet verstoort. We hebben begrip voor het feit datde bezoekersstroom van de Zaanse Schans eenaantrekkelijk gegeven vormt voor geplande activi-teiten. Wanneer die bezoekersstroom echter gezienwordt als een heilige koe op zichzelf, dus los vanhet gegeven waardoor ze tot stand komt, dan zaleen boemerangeffect op den duur niet uitblijven.

Henk Bonman, voorzitter

1406

Een hartelijk welkom aan devolgende nieuwe leden:AJ. Bouman, EdeD.P. Zwart, WormerJ. A. Put, Koog aan de ZaanMw. L. Molenaar-Kaiser, ZaandamMw. J.C.H. Hooft, ZaandamDe Wilde Interieurbouw, WestzaanJ.W. Laan, ZaandamP. Houwertjes, ZaandamR.F. Vet, ZaandamS. Oosterbaan, Koog aan de ZaanC. Kuiper, Westgraftdijk

WA.K. Busch, ZaandamT. Spits, Broek in WaterlandMw. A. Holstvoogd, WestzaanR. Plugge, KrommenieMw. A. Tromp-Veeter, WestzaanMw. A. Koning, ZaandijkH.C. Dorpema, Krommenie

Kalender Zaans Erfgoed 1999Van deze prachtige kalender zijn nog een paarexemplaren beschikbaar. Leden betalen de gere-duceerde prijs van ƒ 15,- in het Weefhuis op deLagedijk te Zaandijk.

Het ontstaan van de Gedempte Gracht, het ver-dwijnen van het Molenpad en nog het een en anderBijdrage aan de topografievan het oude Zaandamdoor H.C. Dorpema

In Zaandam vond men vroeger het Geldelozepaden het Kuiperspad. Ten onrechte wordt nogal eensaangenomen, dat het hier om twee benamingengaat voor hetzelfde pad. Het in de loop van dejaren ontstane misverstand is nu zelfs min ofmeer gesanctioneerd, sinds in de Encyclopedievan de Zaanstreek onder de lemma's "GedempteGracht", "Geldelozepad", "Kuiperspad" en"Zilverpad" wordt beweerd, dat het Kuiperspadeen andere naam was voor het Geldelozepad. Ookwordt gesteld, dat door de demping van de sloottussen het Zilverpad en het Geldeloze of Kuipers-pad in 1858 de Gedempte Gracht ontstond. Ditlaatste is maar ten dele juist. Tijd dus om een enander recht te zetten.

Omgeving Zilverpadomstreeks 1825.A - Lutherse kerk

Aan de zuidzijde van de huidige Gedempte Grachtliep vroeger het Zilverpad, vanaf de Westzijde, toenMolenbuurt of Lagendijk[l] genoemd, naar hetRustenburg. Waar nu de kop van de GedempteGracht is, liep de wegsloot van de Lagedijk achterde huizen om. Het Zilverpad begon dus als een

smalle steeg tussen de bebouwing van de Molen-buurt. Dan volgde een bruggetje over de wegsloot- dat is waar nu de Zilverpadsteeg te vinden is - envervolgens liep het pad verder met links de bebou-wing van het Zilverpad en rechts een berm en eenbrede sloot. Over de sloot lagen de overtuintjes vanhet Kuiperspad, het pad zelf en dan de bebouwing,nu de noordzijde van de Gedempte Gracht.

OvertuintjesVanaf het punt waar het Kuiperspad begon liep dewegsloot direct langs de Lagedijk, zodat men vanafde Molenbuurt direct via een bruggetje op hetKuiperspad terecht kwam. Volgde men het padnaar het westen, dan kwam men bij een bruggetjeover een dwarssloot die naar de sloot langs hetVinkenpad liep. Op dat punt is nu de Vinken-dwarsstraat. Over het bruggetje begon vervolgenshet "Geldelooze Padt", zoals de naam in die dagengespeld werd[2]. Het Geldelozepad had, evenals

het Kuiperspad, overtuintjes. Dielagen op het zuiden, wat zo zijnvoordelen had bij het drogen enbleken van de was. Het pad liepdoor tot aan het Rustenburg.Daar lag een bruggetje over desloot, zodat men het Zilverpadkon bereiken of verder hetRustenburg op kon wandelen.Nadat in de jaren tachtig van devorige eeuw het verlengdeRustenburg was aangelegd naarde Stationstraat, toen Spoorstraatgenoemd, waren er in hetRustenburg zes bruggetjes te vin-den: het zojuist genoemde, denog bestaande brug over de dijk-sloot bij de Hogendijk en verder

bruggetjes over de Dampadsloot bij het Zaagsel-pad, over de Vinkenpadsloot, over de sloot achterhet Vinkenpad en over de ZeemanspadslootfS].Van de laatst genoemde vier verdween de ophaal-brug over de sloot achter de Vinkenstraat als laatstepas na de Tweede Wereldoorlog.

1407

Gedempte GrachtTussen 1854 en 1858 werd de wegsloot in deMolenbuurt gedempt, evenals de sloot tussen hetZilverpad en het Kuiperspad. Maar de sloot tussenhet Zilverpad en het Geldelozepad werd nietgedempt, evenmin als de dwarssloot naar deVinkenpadsloot. Mogelijk werd die wel afgedamd,want de dwarssloot tussen de Vinkenpadsloot en desloot langs het Geldelozepad werd in 1866 alshaventje betiteld en was toen verworden tot eensoort moeras[4]. Uiteraard bleef het bruggetje inhet Rustenburg over het niet gedempte deel van desloot bestaan. Uit het bevolkingsregister van 1862tot 1880, ingericht ingevolge K.B. van 3 november1861 blijkt dat men de namen Zilverpad enKuiperspad gewoon bleef gebruiken. Alhoewel deGedempte Gracht dus deels al jaren bestond werdde naam nog niet officieel gebruikt. Nu is een enander minder vreemd dan het lijkt, omdat een door-lopende nummering per wijk bepalend was voor debenoeming van een behuizing. De toevoeging vaneen straat- of padnaam kan men beschouwen alseen verduidelijking. Bij het opzetten van het bevol-kingsregister voor de periode 1880-1890 werd denaam Gedempte Gracht wel ingevoerd. De naamKuiperspad verdween en werd vervangen doorGedempte Gracht. Het pad voorbij de latereVinkendwarsstraat bleef Geldelozepad heten. Denaam Zilverpad verdween ook. Voor de behuizin-gen langs het gedempte deel van de sloot werd denaam Gedempte Gracht ingevoerd en voor het deellangs het ongedempte deel van de sloot werd voor-taan de naam Ventje gebruikt, zoals het buurtje aanhet eind van het Zilverpad/Geldelozepad, ten wes-ten van het Rustenburg, al sinds mensenheugenisheette.

DempingNa 1858 bleef de toestand, waarbij alleen het oos-telijke deel van de huidige Gedempte Gracht - totde Vinkendwarsstraat dus - aanwezig was, jaren-lang ongewijzigd. In 1885 kwam tenslotte de dem-ping van het nog aanwezige deel van de sloot inzicht. In de raadsvergadering van 26 maart van datjaar, viel het besluit om de overtuintjes langs hetGeldelozepad over te nemen, zulks met de belofteom in de toekomst de sloot langs het pad te dem-pen. In verband hiermee werd door de gemeentear-chitect, de heer Van der Koogh, een kaart van detuintjes vervaardigd gedateerd 19 maart 1885[5].Eindelijk werd op 24 november 1887 door de raadhet besluit genomen om de sloot te dempen, ook alomdat men zich door de gedane belofte tot dem-ping, moreel daartoe verplicht voelde. De dempingzou met baggerspecie geschieden, maar in deraadsvergadering van 29 december 1887 beslootmen om toch zand te gebruiken. Er waren welis-waar plannen om op de gedempte sloot een plant-soen aan te leggen, wat een reden zou zijn om bag-ger te gebruiken, maar zand had de voorkeur alsmen naderhand toch zou besluiten om het geheel tebestralen, zoals dat bij het eerder gedempte deelvan de Gedempte Gracht gebeurd was. Omdat de

kosten maar f 775,- hoger waren werd uiteindelijkvoor zand gekozen. De demping werd aangenomendoor C. Kakes voor een bedrag van f6.300,-, Enigetijd later werd er een plantsoen aangelegd, waar-voor men een ontwerptekening vervaardigde,gedateerd 22 oktober 1888[6].

AnkersmidIn het bevolkingsregister, periode 1890-1900,wordt de vermelding Geldelozepad grotendeelsvervangen door Gedempte Gracht. Enkele percelenblijken aan de nieuwe Vinkendwarsstraat te liggenen enkele aan het Rustenburg. Van de woningenaan het Ventje worden de behuizingen ten oostenvan het Rustenburg, aan het vroegere Zilverpaddus, voortaan aangeduid met Gedempte Gracht.Andere houden de aanduiding Ventje of krijgen deaanduiding Rustenburg of Ankersmid, een en anderdenkelijk conform de toestand, zoals die tot beginjaren tachtig van deze eeuw bestond.

SchotboekMijn twijfels aan de juistheid van de bewering, datGeldelozepad een andere naam was voor hetKuiperspad ontstonden onder meer, toen mij bleek,dat in het "Kohier van het Familiegeld" uit1778[7], dat ik ten behoeve van mijn genealogischonderzoek raadpleegde, deze paden afzonderlijkworden opgevoerd. Twee namen voor hetzelfdepad worden in het kohier aangegeven met hetwoordje "of" tussen beide. Dus: "Zilver Padt ofZuijder Nieuwendijk", "Kuipers Padt of NoorderNieuwendijk". Het uit de zelfde tijd (1778/80)daterende "Schotboek over Westzaandam" [8]maakt ook onderscheid tussen de twee paden, metdit verschil dat het Geldelozepad, hier "Seijlpadt"[9] genoemd wordt en op de lijst m.b.t. de"Personele Quotisatie" van 1742[10] is het al nietanders. Het feit, dat een oom van mijn vader in1872 op het Geldelozepad ging wonen, was ten-slotte aanleiding om het onderzoek te doen, waar-aan bovenstaande ten grondslag ligt.

BotemakerspadtIn het genoemde kohier, het schotboek en de quo-tisatielijst uit 1742 komen als afzonderlijke padenook het "Botemakerspadt" en het "Molenpadt"voor. Het leek mij dan ook aannemelijk, dat er ookin dit geval sprake was van twee verschillendepaden, alhoewel bijvoorbeeld in de Encyclopedievan de Zaanstreek, onder het lemma Botenmakers-straat wordt vernield, dat de oorspronkelijke naamvan deze straat, Molenpad of Voogtenpad was,welke naam in het midden van de negentiendeeeuw, na sloop van de molen "De Ruiter", gewij-zigd zou zijn in Botenmakerspad. In ieder gevalwas dit laatste niet juist, want de naam Boten-makerspad werd dus reeds in een belastingregistervan 1742 en denkelijk al veel eerder gebezigd.Voor zover in de registers van 1778 dezelfdenamen van belastingplichtigen voorkomen, komtde opname onder óf Botenmakerspad óf Molenpadongeveer met elkaar overeen. Er zijn drie verschil-

len die, gezien de nummering, betrekking hebbenop bewoners van percelen dicht bij de dijk(Molenbuurt) gelegen. Dit alles wees erop, dat erinderdaad twee verschillende vlak bij elkaar gele-

Omgeving Molenpadomstreeks 1825.A = Luchthuis, thans opde Zaanse Schans.B = Houtzaagmolen"De Jonge Jager".C & D = Huis en pakhuisvan Jan Karel vanWessem. E — Rooms-Katholiek armenhuis.F - Huis van HendrikJan van Holst.G - Huis van Cornelisvan der Markt.H = Meelmolen"De Ruiter".l - Metaalgieterijvan Albert Kluiver.J - Schuitenmakerswerfvan Jan Bosman.K= Doopsgezinde kerk"Het Nieuwe Huys".

gen paden waren. Ten overvloede ging ik na, hoeoverleden personen op het Botenmakerspad en hetMolenpad -het overlijden werd in het kohier aan-getekend - werden geadministreerd in het begrafe-nisregister van Westzaandam. Van de onder hethoofd "Boten-makerspad" opgenomen acht overle-den personen werd in het begrafenisregister twee-maal de vermelding Molenbuurt gevonden, hoogstwaarschijnlijk bewoners van vóór aan het pad, endriemaal Botenmakerspad. Onder het hoofd"Molenpad" kwamen zeven overledenen voor, inhet begrafenisregister vermeld als wonende op hetMolenpad (viermaal), Noorderkerkpad (tweemaal)en Stuur-manspad (eenmaal). Met betrekking totdeze laatsten kan sprake zijn van verhuizing. Inieder geval waren de namen Botenmakerspad enMolenpad kennelijk niet uitwisselbaar, een bewijste meer, dat het hier om twee afzonderlijke padenging. Restte het probleem waar het Molenpad gesi-tueerd moest worden.

VolkstellingregisterRaadpleging van een kaart uit 1817[11] vanLandmeter van de eerste klasse Bosch laat zien, dater direct ten noorden van het Botenmakerspad,recht tegenover het molenhaventje, een bruggetjeover de wegsloot en een pad te vinden waren. Aandit pad zijn twee opstallen ingetekend, grenzendaan de wegsloot van de Molenbuurt. De ingeteken-de kadastrale nummers (713 & 714) blijken vol-gens de kadastrale legger, op naam te staan vanresp. Cornelis van der Markt, arbeider, en HendrikJan van Holst, houtkoper. Deze laatste heeft verderalle rond het pad gelegen percelen (710, 712, 715& 716) in bezit, met de vermelding "Aanleg vanverm.". Uit het volkstellingregister van 1829 blijkt,dat aan het Molenpad op nr. 748 de WeduweElisabeth de Boer en Cornelis van der Marktwonen en op nr. 759 Hendrik Jan van Holst en zijngezin. Dit bewijst dus, dat het pad tegenover hetmolenhaventje het Molenpad was. Het wordt in1829 voor de laatste maal vermeld, want in hetvolkstellingregister van 1839 worden de nummers

748 (Willem Oosteinder, houtkoper) en 749(Hendrik Jan van Holst, koopman) opgenomenonder Molenbuurt. Waarschijnlijk zijn tussen 1778en 1829 de meeste panden aan het Molenpad

geamoveerd en heeft van Holst devrijgekomen percelen gebruiktvoor een "aanleg van vermaak"waarmee vermoedelijk een sier-tuin bedoeld wordt.

Op de bekende prent van deMolenbuurt uit 1817, nabij demeelmolen de Ruiter, is uiterstlinks een houtloods zichtbaar,welke naast het huis van Van Holstgelegen was. De kadastrale gege-vens van omstreeks 1825 gevenaan, dat het in die dagen een pak-huis van Jan Karel van Wessemwas.

De molenbuurt in Westzaandam ter hoogtevan de molen "De Ruiter" anno J817.Links de Westzijderkerk. Verzameling ZOV.

Luthers Kerk PadtUitzonderingen bevestigen de regel. Dat is hetgeval bij het "Luthers Kerk Padt" en het "VinkePadt" die in het "Kohier van het Familiegeld"afzonderlijk worden opgevoerd, terwijl het eerstge-noemde pad in feite het voorste gedeelte van hettweede was. In het "Schotboek over Westzaandam"is dan ook alleen sprake van het Vinkenpad en ookhet "Kohier van de Personele Quotisatie" uit 1742noemt alleen het Vinkepad. Aan de nummers tezien gebruikte men voor het gedeelte van het pad,tot de Lutherse Kerk, wel eens de naamLutherskerkpad. Ik ben ook nog nagegaan hoeenkele overleden personen op het Lutherskerkpadwerden geadministreerd in het begrafenisregistervan Westzaandam. Zoals verwacht kon worden,werden zij opgenomen met de vermelding "van hetVinkepad".

H IJlantIn het "Kohier van de Personele Quotisatie" wordtde opsomming met betrekking tot het Vinkepadonderbroken door de vermelding van "'t IJlant". Erblijken hier geen aangeslagenen te wonen. Een blik

1409

op de kaart van 1817 doet vermoeden, dat het hierom het door sloten omgeven gebied vóór aan hetVinkenpad gaat, dat zich tussen dit pad en hetHazenpad bevond. Indien dit zo is, dan werdenvolgens het kohier uit 1742 de percelen langs hetpad tussen de twee bruggetjes denkelijk al tot hetVinkenpad gerekend. In later jaren zullen dan allepercelen op het eiland onder het Vinkenpad zijnopgenomen. De toevoeging van "van 't Ulant ofEijlant" treffen we nogal eens aan in de DTB-boe-ken van Westzaandam.

PeperhoekTot slot nog iets over padnamen, die zowel inOost- als in Westzaandam voorkwamen. Ook inOostzaandam was bijvoorbeeld een Eyland te vin-den en wel tussen het Molenpad en het Wevers- ofKramerspad. De kaart van Oostwoud en vanHeteren uit 1794[12] laat zien, dat dit Eyland werdomringd door vier sloten en zich op de plaatsbevond van het latere Modderbeltspad, naderhandEendrachtstraat geheten. Na demping van de wég-sloten waren de beide "Eilanden" geen echte eilan-den meer. Toch wordt in de raadsvergadering van27 maart 1873 nog steeds over een Eilandje gespro-ken. Gezien de context, waarin sprake is van men-sen van het Smidspadje en het Eilandje, is de meestvoor de hand liggende conclusie, dat het pad op hetvoormalige eiland aan de Oostzijde in 1871 nogsteeds het Eilandje genoemd wordt[13J. Nog opge-merkt kan worden, dat volgens de kaart vanLeupenius uit 1693[l4] ook de vroegere Peper-straat met zijn dwarsstraatjes aangeduid werd metde naam "T Eijlandt". In de wandeling werd ditbuurtje naderhand ook wel Peperhoek genoemd.Met de sloop van het buurtje omstreeks 1960 ver-dween ook deze benaming.

PapepatjeHet kwam al even naar voren, dat ookOostzaandam zijn "Moole-pat" kende. Dit pad naarde meelmolen "De Haan" lag op de plaats van detegenwoordige Molenstraat. Het WestzaandamseBaanpad, een andere naam voor het Zonwijzers-pad, op de plaats van de huidige Reigerstraat, hadzijn pendant in het Oostzaandamse Baanpad, inde "Legger van de onroerende goederen in Oost-zaandam" uit 1721 [15] opgenomen tussen hetVisserspad en het Prinsepad. Het Pantepad werd indie dagen Visserspad genoemd en het Baanpadis identiek aan het Catrijnepad[16]. ZowelWestzaandam als Oostzaandam kenden verder eenPapenpad. Het Westzaandamse Papenpad bestaatnog steeds. Het Oostzaandamse "Papepatje" lagtussen de Bloemgracht en de Halstraat. Tussenlaatst genoemde paden wordt in de legger uit 1721het "Pietje Wijes-pat" [17] opgenomen. Kennelijkwas dit dus een oudere naam voor het Papenpadje.In later jaren wordt het pad het Papierpadjegenoemd, welke naam in de periode 1890-1900in het bevolkingsregister veranderd wordt inBloemstraat. In Westzaandam werd het Kauwers-pad ook wel het "Papierpadt" genoemd. Bijvoor-

beeld in het eerder genoemde "Schotboek overWestzaandam". In de legger uit 1721 wordt ook deLelijstraat vermeld. Gelet op de volgorde in de leg-ger was deze Lelijstraat aan het einde van hetFransepad te vinden. Omstreeks 1900 werd eenzijsteeg van de Oostzijde ook Leliestraat genoemd.In het bevolkingsregister, periode 1890-1900, is bijenkele panden de toevoeging "Oostzijde" gewij-zigd in "Leliestraat". Volgens T. Woudt [ 18] was desteeg vernoemd naar de echtgenote van de heerG.A. Schoen, die daar woonde in de z.g. "Villa".Ik houd het erop dat de steeg vernoemd werd naarhet pakhuis "De Lelie", dat in de tuin van "DeVilla" stond en dat door de steeg bereikbaar was.Het pakhuis en de verffabriek "De Lelie", die laterter plaatse verrees zouden dan vernoemd zijn naarde echtgenote van de heer Pieter Schoen, LelianaGerarda Agatha Lelsz geheten. In de "Villa" woon-de in die dagen overigens de heer Simon SchoenPieterzoon.

Noten:[ 11 De binnendijk aan de westzijde van de Zaan heette de

Lagedijk, de buurt erlangs de Molenbuurt. De binnendijkaan de oostzijde heette de Schinkeldijk, de buurt erlangsde Noord. In de twintgste eeuw werden de straten op dedijk resp. Westzijde en Oostzijde genoemd. De Hogendijken de Zuiddijk waren zeedijken.

[2] In het centrum van Dordrecht is bij de Houtkopersplaatsnog steeds een "Geldelozepad" te vinden. Het ontstaanvan deze, in de zeventiende eeuw reeds bekende naam, isonbekend.

[3] Kadasterkaart Zaandam ± 1898, sectie K en kaart Gelde -loozepad d.d 19-3-1858 v.d. Koogh. GAZ(Gemeentearchief Zaanstad).

[41 Zaandam 150 jaar stad. Blz. 279. UitgaveGemeentebestuur van Zaandam 1962.

[51 GAZ

[6] GAZ

|7] GAZ. O A Zaandam Inv. nr. 13.

[8] GAZ. O A Zaandam Inv. nr. 5

|9] "Zijl" hier waarschijnlijk in de betekenis van afwatering.net als bij het Oostzaandamse "Zijltje".

[10] De Zaende 1947, blz. 331.

[11] Kaart Gemeente Zaandam, sectie F & G. Opgemeten doorRW. Bosch. Kopie in GAZ.

[ 1 2 ] GAZ.

1 1 3 ] Het huidige eiland in de Voorzaan ontstand pas in 1883.door doorgraving van het schiereiland waarop het Ooster-en Wester Kattegat lagen.

114] GAZ.

115] "Oost-Zaandams Register ofte de Legger van alle deonroerende Goederen staande en leggende tot Oost-Zaandam in de Banne van Oost-Zaanen". StreekarchiefWaterland.

[ 16] Zie ook De Zaende jaargang 1948. blz. 221.

[ I 7 | In 1721 woonde op de "Bloemgraft" ene Grietje PietjeWijes.

[18 ] T. Woudt "Wandeling door Oost- en West-Zaandam om-streeks 1900-1905", Uitg. A. Stuurman N.V. 1963.

1410

De vele gezichten van deGedempte Grachtdoor Peter Roggeveen

In de meeste historische bronnen wordt1858 als het geboortejaar genoemd vande Gedempte Gracht. In dat jaar werd debrede sloot gedempt tussen het eeuwen-oude, aan de zuidkant gelegen Zilverpaden het niet minder oude, aan de noordkantgelegen Kuiperspad. In hoeverre dat juistis, belicht H.C. Dorpema in zijn artikelover het ontstaan van de Gedempte Gracht.Feit is dat veel Zaankanters moeite had-den met de nieuwe naam van de nieuwestraat in het centrum. Jarenlang werd deGedempte Gracht steevast aangeduid alshet "Zulverpad".

De Gedempte Grachtrond 1900 in de richtingvan de Westzijde.Links het gebouw vanhet Registratiekantoorder Belastingen(Foto GemeentearchiefZaanstad)

In de loop der jaren drukte de nieuwe straat zijnstempel op de stad. De straat ont-wikkelde zich tot een plek waar ietsviel te beleven, activiteiten op touwwerden gezet en ware volksoplopenontstonden op luilakmorgen, Sint-Maartensavond, de l mei-verkie-zingen, tijdens de kermis en de ver-kiezingstijd. Een van de oudstepubliekstrekkers was de wekelijksemarkt op de donderdag. Die traditiegaat terug tot de vorige eeuw, aan-vankelijk een pure vrijmarkt, waareenieder zijn handelswaar mochtzien kwijt te raken, maar in 1872maakte een raadsbesluit een eindeaan die vrijbuiterij. Voor staanplaat-sen op de donderdagmarkt 'voorvee, voortbrengselen van land- entuinbouw, pluimgedierte en kramerijen' diendevoortaan te worden betaald. Kosten per strekkendeel (2'/2 meter): 10 cents. Bovendien kwam er eenweegloon voor kaas en varkens 'die ter stads waaggewogen werden'. Het weegloon voor een partij

kaas (tot en met 74 kilo) bedroeg 20 cents, het latenwegen van een varken van een dergelijk gewichtwas aanmerkelijk goedkoper: 5 cents.

MarktmeesterIn 1898 kreeg Zaandam er een zaterdagmarkt bij,waar een keur 'van diverse artikelen', uitgestaldover drie rijen kramen, vanaf 4 uur 's middags totdes avonds 11 uur kon worden gekocht. Wekelijksstroomde een hoeveelheid vee, wild, gevogelte,eieren en groente de Gedempte Gracht binnen. Dezaken gingen goed, de marktmeester deed zijnintrede en de marktgelden werden opgeschroefd,waardoor voor elk aangevoerd paard, rund of ezeleen dubbeltje in de gemeentekas vloeide en voorelke halve hectoliter aardappels, appels of perenéén cent diende te worden afgedragen. Lang heefthet kleine witte kantoortje van de marktmeester, terhoogte van de Vinkendwarsstraat, het keerpunt vaneen 'rondje markt' bepaald. Achter het gebouwtjehield de bedrijvigheid op en heerste de rust van eenplantsoentje dat zich uitstrekte tot aan het Rusten-burg en 't Ventje, met de fontein in het ronde perkje.

PaasmarktVeel volk op de been brachten de grote veemarktenin het voor- en najaar. Om een bokkie te kopenhoefde je bepaald de stad niet uit. Het wemelde tus-sen de ijzeren hekken op de Gedempte Gracht vanhet vee. Vooral de voorjaarsmarkt, de zogenoemdePaasmarkt, bracht door de eraan gekoppelde'Paaschtentoonstelling' een invasie van stieren,ossen, melk- en fokvee, vette runderen, vette var-kens en schapen. Juryleden keken, klopten en kne-pen om uiteindelijk de mooiste en schoonste exem-plaren een lint om te hangen. De Zaanse slagers dieop de markt tot aankopen waren overgegaan zettende levende have te pronk voor de winkel, vastge-bonden aan de deurknop, om de kwaliteit van dewaar nog eens extra te onderstrepen.

Het eind van de Gracht rond 1925(Foto Gemeentearchief Zaanstad)

141

De Paastentoonstellingvan 1948 op de Gracht.Rechts de svnagoge en deSchool met den Bijbel(Foto GemeentearchiefZaanstad)

AllureDe Gedempte Gracht kreeg steeds meer allure. Erkwamen een bomenrij, een rijweg en een riolering.De sloot tussen de Gracht en het aan twee zijdenbebouwde Dampad, werd dichtgegooid en keurigbestraat. Met het slootwater verdween het decorzoals dat door Carry van Bruggen werd vastgelegdin haar boek "Het huisje aan de sloot". Bij novi-teiten viel de primeur vaakde statige Gedempte Grachtten deel. Rond de eeuw-wisseling verschenen de eer-ste karretjes met Italiaansroom(schep)ijs ten tonele,maar de echte blikvangerwas de grote glazen ijswa-gen van Hollebeek en Gort-huis aan het begin van deGracht. Eigenlijk gebeurdeer altijd wel iets dat mensenop de been bracht: voort-razende paarden tijdens hethard-arren in de winter van1910, of optredens in demuziektent die 's zomerswerd opgebouwd ter hoogtevan de boekwinkel van Ooms en het modemaga-zijn Keizershof. Het tijdelijke bouwsel vormdevoor het spaarzame verkeer nauwelijks een belem-mering. In een grote boog reden de fietsers eromheen, alleen de 'petrolieman' moest vaart min-deren met z'n bakfiets.

Ons HuisEen markant en spraakmakend gebouw verrees in1904 aan de Gedempte Gracht: Ons huis.Eindelijk, met veel inzet en een som geld van22.989 gulden, had de acht jaar jonge organisatievan scheeps- en bootwerkers "Eensgezindheid"een eigen vergaderzaal. 'Door en voor de arbei-ders', luidde haar motto. Het gebouw verwierf eenaparte plaats in de historie van de Zaanse politiek

door de felle redevoeringen vanaf het balkon tij-dens de verkiezingsstrijd. Later, in de jaren vijftigen zestig, raakte het gebouw wijd en zijd bekendals een swingend uitgaanscentrum voor de jeugd.'s Lands meest populaire bands stonden er op hetpodium en wekelijks was het razend druk met plei-ners, dijkers en nozems.

WinkelsAanmerkelijk rustiger dan in Ons Huis ging het toeop de aan de overzijde gelegen School met denBijbel en de synagoge van de omvangrijke joodsegemeente waar rabbi De Haan, de vader van deschrijfster Carolien de Haan, alias Carry vanBruggen en de dichter Jacob Israël de Haan, descepter zwaaide. Maar de winkels op de GedempteGracht deden het hem en maakte haar tot de gezel-ligste, drukbezochtste straat van de streek. Achterde etalages lagen de blikvangers. Het assortimentnam hand over hand toe. In het begin van dezeeeuw was de afdeling 'zoete waren' nog redelijkvertegenwoordigd met de koekbakkerij van OotjeKuiper en de bakkerij van Woudstra. Zij haddengezelschap van de kaas- en boterzaak vanKoenraads, de meubelzaak van Mastenbroek, dehaarden- en kachel winkel van Rooij, de zilversmidS.I. Vet & Zonen, fotograaf P. Saaf, de kantoorboe-kenfabriek J. W. Dikhooff, de feestneuzen winkelvan Van Gorcum en het belastingkantoor.

Een nagenoeg autoloze Gedempte Gracht in dejaren vijfitg (Foto Gemeentearchief Zaanstad)

Een zaak met een wereldse uitstraling was deKeizershof, waar dameskleding door keurige ver-koopsters aan keurige mevrouwen werd verkocht.Haute couture, bestemd voor de niet te smalledamesbeurs. Een begrip op modegebied, vele tien-tallen jaren lang.

KleurrijkerDe Gracht kreeg door de jaren heen een steedskleurrijker gezicht met de komst van de fameuzedansschool van Jan Timmermans, Prins' Magazijnop de hoek van de Gracht en de Czarinastraat, waarop de bovenverdieping het bureau van de kinder-

1412

De Grachtin de jaren zestig(Foto GemeentearchiefZaanstad)

De Gedempte Grachtanno 1998

politie huisde, naaimachinehuis Pfaff, meubelhuisLöwesteijn, notaris Dekker en het fraaie huis vanPerk. En natuurlijk het atelier van Annie Nijgh, demanufacturenhandel van Veldhuis, Chic Kleding-magazijn, het gebouw van het Algemeen Zieken-fonds Zaanland, het bijkantoor van Het Parool, dedrogisterij van De Zwart, het kantoor van deur-waarder Van de Wetering en de dameskledingzaakvan De Wit. Het was goed toeven op de Gracht. Bijlunchroom 'Neutraal' stond de biefstuk met gebak-ken aardappelen klaar voor de somma van tweekwartjes, evenals bij lunchroom Sanders op dehoek van de Westzijde.

Onder het mesAan het eind van de jaren vijftig ging de GedempteGracht stevig onder het mes. Aan alle kanten werderin gesneden. Mannen achter tekentafels haddenhaar voorbestemd uit te groeien tot een drukke ver-keersader, een zenuwknoop in het hart vanZaandam. De Gracht werd doorgetrokken, kreegeen rechtstreekse aansluiting op de Provincialewegen veranderde na de aanleg van de Beatrixbrug en

de Peperstraat in een doorgangsroute naar de H.Gerhardstraat. Het was definitief gedaan met haarintieme karakter. Het hele centrum ging op zijnkop, vooral aan de kant van de Oostzijde bleef wei-nig overeind. Aan de kant van de Gedempte Grachten de Westzijde sneuvelden de panden van Vroomen Dreesmann, Kuijk's galanterieën, de Gruyter ende herenmodezaak van Van 't Kaar. De Grachtwerd kaler, de markt verdween, evenals het plant-soen en de kermis en de imposante bomenrij werdgekapt. Nog was het karwei niet af. In 1970 ver-dween de afslag naar de Czarinastraat. Ook de rij-weg kreeg een nieuw aanzien: rijwielpaden moes-ten de fietsende Zaankanters bescherming biedentegen de toenemende stroom auto's. Maar daarmeewas het niet afgelopen. Het Zaancentrumprojectdiende zich aan in de jaren negentig. Het beteken-de een nieuwe face-lift: de Gracht werd een wan-delgebied en de vroegere autoweg werd volge-bouwd met winkeltjes in de vorm van paviljoens.

ResuméDe Gedempte Gracht veranderde in haar bestaanveelvuldig van gedaante. Zij werd gedempt, ver-lengd, verbreed, doorgetrokken en vele malenopengebroken. Of ze er mooier op is geworden, isnog maar de vraag. Zij zag talloze panden moei-zaam opgebouwd worden en weer tegen de vlaktegaan. Zij raakte de tel kwijt bij het komen en gaanvan een eindeloze reeks winkels waarin alle denk-bare artikelen aan de man/vrouw werden en wor-den gebracht.

Bronnen:T. Woudt, Wandeling door Zaandam omstreeks 1900,Zaandam z.j.T. Woudt, Wandeling door Oost- en Wesl-Zaandam omstreeks1905, Zaandam 1963.H. Poppen, Zaandam fotografisch beeld van een veranderendestad in de jaren vijftig en zestig, Zaltbommel 1988.D. Kerssens, Straten, Graehten, Paden, Havens, Vaarten enSloten van Zaandam 1819-1973, Zaandam 1980.D.J. Groot, Paipekoppies, Zaandijk 1975.

1413

De restauratie van de panden Hogendijk 9 t/m 15door Wim Wester

Binnenkort begint bouwbedrijf Somassaan de bouw van de drie huizen aan deHogendijk. De rijksmonumenten 9 en13/15 zijn ontmanteld. De belangrijksteonderdelen zoals gebinten, topschotten,weeghout en kozijnen e.d. zijn opgeslagenbij de sloper Dresselhuizen.

HOGENDIJK 9-11 -13/15

voorgevels

Hogendijk 9-11-13115 Somass heeft een houtloods bij PontMeijergehuurd om alle opgeslagen delen uit te kunnenleggen. Er kan zo een goede uitslag van alle delenworden gemaakt. Onderdelen zullen worden her-steld en bijgemaakt. De huizen worden zoveelmogelijk gereedgemaakt voor terugplaatsing in denieuwe situatie.Er moet rekening worden gehouden met dehuidige eisen van het bouwbesluit t.a.v. isolatie-waarde e.d. Dit zal gevolgen hebben voor de detail-lering van bepaalde onderdelen.De werkzaamheden op de bouwplaats zullen aan-vangen als het bouwen aan het plan Sarabande

reeds in een gevorderd stadium is. De bedoelingis om de projecten gelijkertijd op te leveren. Degeplande bouwtijd van de drie huizen ter plaatsewordt geraamd op negen maanden. De opleveringzal eind 1999 plaatsvinden. De huizen komen in deverkoop. De verkoopprijzen zijn op dit momentnog niet bekend.

SituatieDe drie woningen worden iets verschoven tenopzichte van de oorspronkelijke situatie geplaatst.Nummer 9 wordt 20 cm naar achteren geplaatst.Nummer 13/15 wordt 210 cm in de richting vannummer 9 verschoven. De verschuivingen zijn metgoedkeuring van de Rijksdienst voor de Monumen-tenzorg aangebracht en houden verband met detoerit naar het Sarabandeplan. Voorstellen om hetprofiel van de Hogendijk op deze plek nog verderte verbreden zijn niet door de gemeentelijke monu-mentencommissie goedgekeurd. De drie huizenkrijgen een achtertuin met achterin een berging.Hierachter komt een parkeerterrein voor negenauto's. Ook de bewoners van de vier maisonnettesaan de Zaan (plan Dyade) parkeren hier hun auto's.

HOGENDIJK 9

doorsnede

HOGENDIJK 11Hogendijk 9De gevels van het oorspronkelijke huis liepengedeeltelijk schuin. Aan de achterzijde was eenkleine uitbouw gemaakt. Het dak liep scheluw. Denieuwe plattegrond is een rechthoek. De beganegrond bestaat uit een woonkeuken aan de straatzij-de en een woonkamer met smuiger aan de achter-zijde. Op de eerste verdieping zijn drie slaapkamersen de badkamer gesitueerd. Hierboven is nog eenzolderverdieping aanwezig. De oorspronkelijkewoning was een dijkwoning met een souterrain. Inde nieuwe situatie komt de fundering op een niveauen vervalt het souterrain.

De constructieDe gebinten worden zoveel mogelijk hergebruikt.Ze worden uit elkaar gehaald en aangepast aan denieuwe plattegrond. Ook de eiken krommers op deverdieping worden hergebruikt of nagemaakt.

GevelsDe voorgevel wordt uitgevoerd in de oorspronke-lijke toestand. Het betreft een vroeg twintigste-eeuwse variant op een klokgevel. De achtergevelwordt helemaal opnieuw ingedeeld. De kozijn-vorm is vastgesteld overeenkomstig de kozijnen inde voorgevel. De zijgevels krijgen weer een getrap-te weeg.

Hogendijk 11Dit huis wordt gebouwd als een reconstructie vanhet oorspronkelijk op deze plek staande huis. Desituatie uit 1882, toen het pand werd vergroot, geldtals uitgangspunt. Op de begane grond is de woon-kamer met woonkeuken gesitueerd. De eerste ver-dieping bevat een slaapkamer, een hobbykameren de badkamer. Op zolder zijn nog twee slaap-kamers.

De constructieHet geheel houten huis wordt volgens de modernehoutskeletbou w methode gecon strueerd.

GevelsDe houten gevels worden zoveel mogelijk alsde gevels van het oorspronkelijke huis uitgevoerd.De slanke negentiende-eeuwse kozijnen, de goot-randen en de dakkapel in de voorgevel worden metde bestaande detaillering teruggebracht. Ook dezijgevels en achtergevel zijn geheel van hout.

Hogendijk 13/15Het rijksmonument was een dubbel huis. Het voor-huis had een voor- en een middenkamer met smui-ger. Boven de kelder was een opkamertje. Hetachterhuis met eigen ingang bezat ook een smuiger.In beide huizen waren de bedsteden op de beganegrond.De nieuwe plattegrond is ontworpen als een halmet woonkamer aan de Hogendijkzijde. Hier is desmuiger (een enkele) op de oorspronkelijke plaatsgetekend. Aan de achterzijde zijn een slaapkameren de keuken gesitueerd. In de afluiving zijn eenbadkamer en het toilet geplaatst. De kelder wordtals optie aangeboden aan de koper. Op de ver-dieping zijn twee slaapkamers en een badkamergetekend.

De constructieDe constructie met de deels eiken gebinten en deknieconstructie op de verdieping wordt natuurlijkweer hergebruikt.

GevelsDe gevels zijn in originele staat. Alleen de achter-gevel is enigszins gewijzigd. Op het dak van dezuidzijde is een dakkapel toegevoegd. De voorge-vel krijgt weer het fronton terug en de kozijn vormwordt weer hersteld (zes ruiten).

HOGENDIJK 13/15

F

begane grond

1e verdieping

zijgevel achtergevel doorsnede

1415

Aandacht voor Zaans schilderij op tentoonstellingin Hilversum "Het vee in de Oostzij der kerk tijdensde watersnood van 1825"door Carla Rogge

Tijdens familiebezoek kort geleden inHilversum, raadde een oom, Jan Buwalda,mij aan om even langs te lopen bij eenkleine tentoonstelling in het Goois Museumaan de Brink, gewijd aan een Hilversumseschilder, een zekere James de Rijk.

Hij vertelde erbij dat er o.a. aandacht besteed werdaan een groot schilderij uit een van de Zaanse ker-ken. Gestimuleerd door zijn woorden gingen weeen kijkje nemen in het Goois Museum, gevestigdin het 19e-eeuwse raadhuisje aan de Brink. Inder-daad hing op de tentoonstelling op een prominenteplaats een grote kleurenfoto van het bekende schil-derij uit de Oostzijderkerk uit 1830, waarop afge-beeld is hoe het vee een droge plek in de kerk vondtijdens de grote watersnood van 1825.Bij de tentoonstelling verscheen een aardig boekje,getiteld "James de Rijk, Hilversums veeschilder(1806-1882)" van de hand van Carole Denninger-Schreuder. Hierin kan men niet alleen de nodigeinformatie vinden over de Hilversumse schilder,maar ook over het Zaanse schilderij. Het boekje,voorzien van mooie zwartwit en kleurenfoto's, isverkrijgbaar bij het museum en kost f. 15,-.

James de Rijk,een Hilversums veeschilderTot de vele lokale schilders uit de 19e eeuw, die

tijdens hun leven een zekere roem genoten, maardie daarna in vergetelheid raakten, behoort deHiversumse schilder James de Rijk (1806-1862).Deze kunstenaar, wiens werken gerekend kunnenworden tot de Romantiek, specialiseerde zich aljong in het tekenen en schilderen van allerlei vee:schapen, koeien, geiten, paarden. Met deze dierenbevolkte hij nu eens romantische donkere stal-interieurs, dan weer romantische zonnige land-schappen. Voor zijn werk bestond destijds veelwaardering. Zo mocht hij al in 1824, als 18-jarige,deelnemen aan de "Tentoonstelling van LeevendeMeesters" in Amsterdam. Vier jaar later, in 1828,kreeg hij voor zijn werk tweemaal de dubbele zil-veren medaille bij het Genootschap Felix Meritis,eveneens in Amsterdam. Een jaar later werd hijlid van de Koninkijke Academie, eveneens inAmsterdam. In deze jaren maakte hij verschillendebuitenlandse reizen, o.a. naar de Ardennen en naarBentheim. In 1829 trouwde hij met Anna vanDelden uit Goor. Evenals haar echtgenoot schilder-de ook zij graag. Zij was gespecialiseerd in bloem-stillevens.

Een bijzondere opdracht inZaandam (1830)Tot de bijzondere stukken in de Oostzijderkerk inZaandam behoort een groot schilderij met eenunieke voorstelling: hier is te zien hoe het vee

Het vee in deOostzijderkerk tijdensde watersnood van 1825,in 1830 geschilderd doorJames de Rijk(Foto Leende r t Jansen,Hilversum)

1416

tijdens de watersnood van 1825 gedurende tweeweken in de kerk gestald werd. Het gaat overigensniet om een kunstwerk, dat spontaan door de schil-der ter plekke geschilderd werd op het momentvan de ramp, maar om een opdracht achteraf vande kerkeraad. Deze zocht, zo staat te lezen in detentoonstellingscatalogus, een gerenommeerdekunstenaar om het evenement vast te leggen.Aanvankelijk had men gedacht aan de landschap-schilder P.G. van Os (1776- 1839). Maar toen VanOs te veel vroeg voor de opdracht, werd de jongeJames de Rijk benaderd. Deze heeft een jaar langaan het grote schilderij (een doek van 2,50 bij 3meter) gewerkt. Op 4 juni 1830 was het klaar enwerd het in de kerkeraadskamer geplaatst. Daarkwamen de kerkeraadsleden met hun vrouwen devolgende dag bijeen om het te bekijken. De Rijkontving voor het werk f. 1197,64, voor die tijd eengroot bedrag.Inmiddels hangt het schilderij al weer vele jaren inhet kerkgebouw zelf, en wel in de zuiderzijbeuk.Daar kon het in 1916 getuige zijn hoe deOostzijderkerk opnieuw als opvangcentrum dienstmoest doen tijdens een watersnood. Ditmaal echterniet voor vee, maar voor vluchtelingen uit deOostzanerpolder (zie Ach Lieve Tijd, Tien eeuwenZaanstreek en de Zaankanters, foto in deel X, blz.228).

Het schilderij met het vee in deOostzijderkerk nader bekekenHet schilderij, dat De Rijk in 1830 van de Oost-zijderkerk maakte, laat een driebeukige ruimtezien. Daarbij kijkt men vanuit de brede zuiderzij-beuk in de hoofdbeuk van het gebouw. De bredezuiderzijbeuk was in 1684 opgetrokken ter vervan-ging van een smallere en lagere zijbeuk. Zowel dezuiderbeuk als de middenbeuk werden overspan-nen door een reeks trekbalken. Daarboven ziet menhoe blauw geschilderde houten tongewelven detwee hoofdruimtes overdekten.Het kerkinterieur dat De Rijk in 1830 schilderde,verschilt in diverse opzichten van het huidige inte-rieur van de Oostzijderkerk. Zo werd bij een ver-bouwing in 1850 de smalle, lage noorderzijbeuk(op het schilderij nog juist zichtbaar achter depreekstoel) afgebroken. Ook de zuilenrij die mid-denbeuk en noorderzijbeuk scheidde, verdween bijdie gelegenheid om plaats te maken voor eengewone muur. Hier zou in 1863 een groot orgelworden geplaatst, gebouwd door de bekendeAmsterdamse orgelfirma Flaes en Brünjes. De 17e-eeuwse preekstoel kreeg toen een nieuwe plek,tegenover het orgel.

De 17e-eeuwse preekstoel is niet het enige inte-rieuronderdeel dat bewaard bleef. Ook diverseandere stukken die De Rijk in 1830 schilderde zijnbehouden gebleven. Zo sieren de grote koperenkaarsenkronen uit 1686 nog steeds de kerkruimte,evenals de diverse glas-in-loodramen, vervaardigdin de periode 1685-1701. Bewaard bleven ookde bijzondere 17e-eeuwse marmeren psalmborden

terzijde van de preekstoel (een is juist op het schil-derij zichtbaar, en wel op de zuil rechts van depreekstoel). Verdwenen zijn echter de twee kerk-scheepjes.

Aandacht voorde eigen geschiedenisHet was in Noord-Holland niet ongebruikelijk omin de kerkeraadskamer of in de kerkruimte zelfaandacht te besteden aan belangrijke momenten uitde geschiedenis van het desbetreffende kerkge-bouw of van de desbetreffende plaats of streek. Datkon gebeuren door middel van geschilderde tek-sten of door een geschilderd tafereel. Ook combi-naties van beide kwamen voor. Zo hing er inAlkmaar in de Grote kerk al vanaf 1605 een tekst-bord met het "Memoriael van deese kerck". Laterkwamen er ook dergelijke borden in de kerken vanEgmond aan den Hoef (1633), Schermerhorn(l636) en De Rijp (l661).

Voor wat betreft de Zaanstreek kan gewezenworden op de Westzijder- of Bullekerk, waar in1737 een opmerkelijke schildering werd aange-bracht, met de bekende voorstelling van "StiersWreedheid".Het grote schilderij dat De Rijk in 1830 schilderdevoor de Oostzijderkerk, past in deze traditie van hetop monumentale wijze doen vastleggen van deeigen geschiedenis. Opmerkelijk is daarbij datzowel in de Westzijderkerk als in de Oostzijderkerkeen centrale rol is toebedeeld aan het vee.

Slechts voorzienvan het monogram JDRJames de Rijk signeerde het grote schilderij in deOostzijderkerk niet voluit met zijn complete naam.Maar hij beperkte zich tot het aanbrengen van eenmonogram "JDR" op de zuilvoet van een der zui-len. Dat had tot gevolg dat tal van auteurs in latertijd de naam van de schilder niet onmiddellijk meerherkenden. Zo kwamen er allerlei foutieve schrijf-wijzes in omloop. Daarbij wordt de D meermalenals een voorletter gezien in plaats van als een afkor-ting van het lidwooord "de". Bovendien wordende J en de D soms omgekeerd. Zo wordt in de"Geïllustreerde beschrijving van de NederlandseMonumenten van Geschiedenis en Kunst" in hetdeel "Waterland en omgeving" (verschenen in's-Gravenhage, 1953) op blz. 150 gesproken overDJ. Rijk. In de Encyclopedie van de Zaanstreek(verschenen in 1991) ziet men in deel 2 op blz. 769in het artikel over "Watersnood" J.D. Rijks staan.Dankzij de tentoonstelling "James de Rijk,Hilversums veeschilder (1806-1882)" in het GooisMuseum in Hilversum wordt men thans weer opaantrekkelijke wijze geattendeerd op de naam vande schilder, die in 1830 een van de bekendsteZaanse kerkschilderijen vervaardigde.

1417

Onderweg naar vergetelheid? (III)door Klaas Woudt

Cor Dik naast zijnschilderij "Happeningin hef Vondelpark",tentoongesteld in hetSinger Museum te Laren,1975.Foto Wim Krijt

Cor Dik: "Walhuisaan de Gorterspadsloot,Zaandijk".Potloodteken ing, 1920

Cor Dik (1906-1975)Hoe zou het toch komen dat een begaafd engewaardeerd kunstenaar - zoals Cor Dik toch isgeweest - nog geen 25 jaar na zijn dood al haastvergeten lijkt? Wat is er de oorzaak van dat in zijngeboortestreek vrijwel geen schilderij en zelfs geentekening van hem te vinden is? Moge de zin van dittijdschriftartikel zijn dat de belangstelling voor zijnwerk herleeft. Dat verdient het zonder meer.Het Weefhuis in Zaandijk, het grote groengeschil-derde houten pand achter de Beeldentuin dat in dejaren zestig en zeventig als expositieruimte wasingericht, heeft enkele malen met een tentoonstel-ling aandacht aan Cor Dik gegeven. Naar aanlei-ding van één ervan schreef recensent W.P. Grootdestijds in De Typhoon: "Zijn schilderijen zijngedichten in kleur, waar het woord stemmings-kunst het best bij past. Cor Dik werkt met een in-gehouden, gedempt coloriet. Zelfs als hij primaireroden en groenen gebruikt, is het totaal van z i jnkleurengamma nog ragfijn. Het is of de kleurendoor een zeef zijn gegaan. De wereld die Dik op-roept is een melancholieke wereld die doorstraaldwordt door een innerlijk licht. Zijn doeken doendenken aan een verstilde, geluidloze, in zichzelfverzonken decemberdag. Het zijn dagdromen vaneen zeldzame broosheid."Het mag na zo'n poëtische en maar mijn meningverrassend goed getroffen kenschets des te meerverwondering wekken dat Dik's werk langs deZaan vrijwel onopgemerkt bleef, dat er hoogstens

een enkel schilderij van hem in een Zaans museumwordt bewaard, dat de gemeenten in de streekblijkbaar nooit iets van hem aankochten.

Cor, voluit Cornelis Dik, werd op 10 augustus1906 geboren in Zaandijk, op het Gorterspad, dattoen nog aan een sloot gelegen was. Een doopsge-zind arbeidersgezin, of beter: het gezin van een am-bachtsman. Vader Dik was kuiper bij de N.V. Lak-fabriek en Exportmaatschappij voorheen Jacob VisPz., een bedrijf dat voor de verpakking van deblanke, gestookte lak zelfs tot na 1920 drie of vierkuipers in dienst had. Het grote kantoor en maga-zijn stond aan weg en Zaan langs de Lagedijk; delakstokerij - waarin herhaaldelijk brand uitbrak -lag buitendijks aan de Kalverringdijk, dus aan deoostkant van de Zaan. Zoals het kuipersvak achter-haald raakte, kon ook de uit lijnolie gestookte boot-lak de strijd tegen moderner grondstoffen (kunst-hars) niet aan. Aan het einde van de jaren zeventigwerd de Lakfabriek opgeheven en verdween hetoude bedrijf, net als vrijwel alle Zaanse verffabrie-ken.Cor had nog een broer en een zus. Alle drie kinde-ren Dik hadden een helder verstand, Cor hadbovendien de gave dat hij al heel jong trefzeker kontekenen. Samen met een paar vriendjes kreeg hij opzaterdagmiddag tekenlessen van de in Zaandijkbijna legendarisch geworden huisschilder JacobNanning, die waarschijnlijk liever kunstschilder

Cor Dik: '' Ansje 5 jaar",portret van de dochter vande schilder.Olieverf, ongedateerd

Cor Dik in zijn atelier, werkend aan een doek datde acteur Robert de Vries voorstelt in de rol vanOtto Frank in het toneelspel "Anne Frank". Robde Vries zit rechts op de voltooiing te wachten.Foto Maria Austria

was geworden. Met zijn witte sikje had hij er in elkgeval het uiterlijk naar. De tekenles kostte vijftiencent, voor een hele middag.Arbeiderskinderen die goed konden leren kregenvaak de raad onderwijzer te worden, zo ook Cor.Op z'n veertiende ging hij naar de Kweekschool inHaarlem, destijds een gerenommeerde opleiding.Andere Zaankanters waren hem voorgegaan, enniet de minsten: Carry van Bruggen en Cor Bruijnhadden dezelfde opleiding gevolgd. Er was eenkosthuis voor hem gezocht. Toen een jaar later zijnvader overleed, was het even problematisch of deHaarlemse school niet te duur zou zijn. Er was ech-ter een eenvoudige oplossing voor problemen vandeze aard: de studenten verplichtten zich om na hetbehalen van het diploma minstens vijf jaar in hetonderwijs te blijven werken; daarmee losten zij alshet ware de kosten van hun opleiding af. Cor Dikmaakte de studie moeiteloos af; voor de akte teke-nen kreeg hij een tien.Na "Haarlem" was hij korte tijd onderwijzer inWormer, al gauw kreeg hij een vaste baan inVelsen. Het hoofd had zoveel vertrouwen in hemdat hij meteen de hoogste klas kreeg. De juf van delaagste klassen gaf ook handwerklessen aan demeisjes van Cor's hoogste klas. Zij trouwden enhadden een gelukkig leven. Niet al te lang alsschoolmeester en -juffrouw trouwens.In 1933 werd "juf Dik" ontslagen, het was crisis-tijd, er moest bezuinigd worden. Zij vonden eenvoorlopig ideale oplossing toen hun werd aangebo-den vader en moeder van de jeugdherberg inDelden te worden. Zij waren er geknipt voor: Coreen gezellige vader, zijn jonge vrouw een goedkokende en belangstellende moeder. En in de stilleherfst- en wintertijd was er voor Cor Dik volop tijdom zich aan de kunst te wijden. Zij deden dit werkzeven jaar, van 1935 tot '42. De jeugdherberg werdgevorderd door de Duitsers.

Er volgde een zwerftocht, die hen onder meer inVolendam deed belanden en waar het contact metandere kunstenaars van waarde bleek. In 1945 gin-gen zij naar Amsterdam; in de Jodenbreestraat, dievoor een deel tot puinhopen was vervallen, vondenzij een etage om te wonen en daarboven een flinkeruimte die als atelier kon dienen. Hij kreeg erbezoek van andere schilders: Cornelis Koning (inde vorige Anno besproken) was een regelmatigegast en Gerrit Jan de Geus uit Krommeniedijkkwam af en toe vertellen hoe het er aan de Zaanvoorstond. Koning en Dik schilderden in die tijdeikaars portret.Na een paar jaar Amsterdam kreeg Cor een baan:hij ging 's avonds les geven aan het Instituut totOpleiding van Tekenleraren. Voor een autodidact,die behoudens de lessen van huisschilder Nanningen de schoolse vorming op de "kweek" inHaarlem geen kunstopleiding had gevolgd, was dateen verheugend compliment. Zijn onderwijserva-ring kwam hem natuurlijk goed van pas. Hij gaf erles aan o.a. Jouk Fris, de latere tekenleraar aan deZaandamse Ambachtschool. Na een aantal jaren is

1419

Cor Dik: Portret van dedichter A. Roland Holst.Olieverf, ongedateerd.Eigendom van degemeente Amsterdam,uitgeleend aan hetLetterkundig Museumin Den Haag

de tekenleraren-opleiding geïncorporeerd in deRietveld-Academie. Daar heeft Cor Dik dan ookgeruime tijd les gegeven. Peter Teeling, deWormerveerse kunstenaar die tegenwoordig inFriesland woont, was een van zijn studenten.

Cor Dik, kunstschilder, tekenaar, aquarellist, hout-snijder, lithograaf en etser. Hij beheerste alle tech-nieken en maakte bijvoorbeeld ook fresco's, in eenschool nabij het Amstelstation in Amsterdam. Hijschilderde talloze zelfportretten. Daaruit blijkt hoehard hij werkte. Een van zijn modellen was debefaamde Truus Trompert. En tegen het eind vanzijn leven tekende hij in een even nerveus als drif-tig handschrift honderden illustraties bij gedeeltenuit de bijbel, steeds op dezelfde maat. Zij zijnbewaard gebleven en vormen een unieke collectievan gedrevenheid.In 1965 kon het echtpaar Dik, dat inmiddels driekinderen had, een droom tot werkelijkheid maken.Zij lieten een atelierhuis bouwen in Ilpendam. Corontwierp het zelf, zó moest het worden. Een archi-tect zorgde voor de bouwkundige realisatie. Devolgende tien jaar schilderde hij heel veel land-schappen rondom Ilpendam. Hij voelde zich er bui-tengewoon gelukkig. In 1975 is Cor Dik overleden,68 jaar oud. Juist in dat jaar had hij een grote ensuccesvolle overzichtstentoonstelling gehad in hetLarense Singer Museum.

(Met dank aan mevrouw G.G. Dik-Noorman,Ilpendam en J.P. Woud, Heemskerk)

Hoewel het de bedoeling was zes of zeven arti-kelen over de haast vergeten schilders uit deZaanstreek samen te stellen, moet de reeks enigs-zins abrupt worden afgebroken. Om een verheu-gende reden trouwens: volgend voorjaar ver-schijnt er een boek met een groot aantal(kleur)illustraties en een grondig voorbereidetekst over hetzelfde onderwerp. Toen ik aan mijneerste artikeltje begon had ik daar nog geen weetvan, bij de tweede aflevering een vermoeden ennu is er de zekerheid dat het boek over Zaansekunstenaars uitkomt: het belooft heel mooi teworden!

Cor Dik: "Boerderijaan de Nauernase Vaart'Potlood en zwart krijt,1929.Foto Henk van 't Loo

1420

Van moerasbos tot scoutingcentrum (deel III)door S. de Jong

Deze artikelenreeks behandelt de geschie-denis van de polder Het Woud en deboerderij aan de Stierop. Het eerste deelverscheen in het decembernummer vanAnno (no. 144) en omvatte de periode vanomstreeks het jaar 1000 tot het einde vande 16de eeuw. Het tweede deel, verschenenin het oktobernummer (no. 147), behan-delde de periode tot rond 1900. Thans hetderde en laatste deel.

De moeilijke bereikbaarheid van de boerderij in depolder, slechts over het water van de Markervaart,werd zakelijk gezien een steeds groter bezwaar. Demelk werd door de C.M.C, van Wormerveer om-streeks 1950 nog steeds per boot opgehaald. Maartoen men moest overschakelen op melktanks konhet bedrijf niet op deze plaats worden gehand-haafd. Ook voor het gezin van Noom met opgroei-ende kinderen in een steeds snellere wereld wasde plaats van de boerderij een rem. C.P. Noom ver-plaatste het bedrijf daarom naar een vrijgekomenboerderij in de Starnmeer in 1965.

Nico Noom, een zoon van de broer Piet van C.P.Noom, stichtte in 1984 in de polder Het Woud eennieuw en modern veehouderijbedrijf, op korteafstand van de oude boerderij. Bij de ruilverkave-ling was een smalle rijweg er naar toe aangelegd.Thans zijn ook op de polderdijken fietspaden aan-gelegd en kan men de polder "rondfietsen".

De polder in de twintigste eeuwOok in deze eeuw gingen de onderhoudswerk-zaamheden aan de polder en de maal inrichtingendoor. Zo werd de Woudaapsluis - een van de tweeschutsluizen van de polder Het Woud, de anderewas in de Markervaart - in 1907 van hout in steenveranderd. In 1916 werd de houten vijzel van demolen vervangen door een ijzeren vijzel. Ook desamenwerking met de polder Krommenie op hetgebied van bemaling bleef doorgaan. Het strevenvan de po l derbestu ren om de zelfstandigheidzoveel mogelijk te behouden bleef een rol spelen.Zo was er omstreeks 1937 nog een verschil vanmening over de kosten van de bemaling. Het Woudvond deze veel te hoog oplopen en dreigde zelfsom hun polder met schuiven af te scheiden van deKrommenieër polder. Na gesprekken o.a. methogere instanties, kon echter in 1939 een nieuweovereenkomst worden gesloten.

De inkomsten van de polder voor deze werkenkwamen uit de omslag (polderbelasting) en de ver-huur van percelen dijk en land. Daarnaast ook vande pacht van jacht- en viswater, onder meer aan deHengelaarsvereniging Krommenie. In de crisistijd,vooral de jaren na 1925, werden soms ingelandendie een slecht inkomen hadden, ontzien door dezemaar voor de helft - en soms zelfs voor een kwart -van de vastgestelde belasting per hectare aan teslaan. Hun aantal bedroeg evenwel slechts eengering percentage.In het begin van de jaren 1930 werd langs deMarkervaart de provinciale weg Westgraftdijk -Buitenhuizen aangelegd.

In de bestuursvergadering van 16 oktober 1940is voor het eerst sprake van een "eventuele" ruil-verkaveling. In februari 1944 werd een spoedver-gadering belegd omdat de polder was aangezegddat deze "dras" zal worden gezet vóór 13 maart.Daarna zou volledige inundatie volgen tot 80 cen-timeter minus AP. Overleg moest volgen met depolder Krommenie die droog zou blijven. In eenvolgende vergadering (22-03-1944) werd gewaggemaakt van de hoge kosten als gevolg van deonderwaterzetting. Men besloot om hiervoor eenrekeningcourant-overeenkomst te sluiten met deBoerenleenbank te Krommenie. Voorts werd ookeen verzoek gedaan aan de autoriteiten om van-wege te verwachten schade aan de dijken, de inun-datie te mogen beperken tot 65 cm - AP. Gelukkig

1421

Het bestuur van deKrommenieer Woudpolderin 1951. Staand tweedevan rechts C.P. N oom,zittend derde van rechtsK. Reijne Gzn.

werden de kosten die de inundatie met zich meebracht door de provincie Noord-Holland betaald(17-05-1944). De polder werd pas weer droogge-malen op 19 mei 1945. Veel herstel werken onderandere aan de dijken waren toen wel noodzakelijk.Deze werden met de Dienst Landbouwherstel ende Ontginningsmaatschappij opgelost.

De Krommenieër WoudpolderNa de Tweede Wereldoorlog kwam stap voor stapde bestuurlijke schaalvergroting ook bij de water-beheersing tot stand. De zelfstandigheid van depolders ging teloor, zo ook van de polder HetWoud.De eerste vergadering van de samengevoegde pol-ders het Woud en Krommenie - de KrommenieërWoudpolder - werd gehouden in de Sociëteit teKrommenie op 22 april 1948. K. Reijne Gzn wasin beide polders al dijkgraaf en werd dat ook voorde nieuwe polder. Eén van de eerste daden van hetnieuwe polderbestuur was het geven van eenopdracht voor het maken van een ruilverkavelings-plan. Tegelijk werd aan het college van Gedepu-teerde Staten verzocht om de voormalige polderHet Woud daarvoor in aanmerking te doen komen.C.P. Noom werd vice-voorzitter van de ruilverka-velingscommissie. Sinds 1953 was hij voorzitterdaarvan.

Als zelfstandige polder had Het Woud haar 300-jarig bestaan in 1951 net niet gehaald. In 1953 wer-den de stukken met betrekking tot de ruilverkave-ling ter inzage gelegd. In hetzelfde jaar werd ookmet de uitvoering van het werk begonnen. Daarbijwerden stukken van de dijken die in particuliereigendom waren aan de polder overgedragen. Degemeente Uitgeest had toen al plannen om van deDijkhemme een recreatieoord te maken. Haar ver-zoek om de weg in de Smalmiezen daar naar toedoor te trekken, werd echter afgewezen.

De kosten liepen ook steeds hoger op. Niet alleenhet onderhoud van de polder en van de water-beheersing, ook de loonkosten, vermeerderd metzaken als de vakantie-uitkeringen en pensioen-premies, stegen. En de rekeningen voor het ver-bruik van elektriciteit werden steeds groter. Zekertoen in 1955 de elektrificatie van de vijzelinstalla-

tie in de Woudaap tot stand kwam. In deze jarenmoest steeds meer aandacht worden geschonkenaan de vervuiling van het polderwater door riole-ringen en fabrieken, bijvoorbeeld in Krommenie.De kwaliteitsbeheersing van het water ressorteerdebij het Hoogheemraadschap van de UitwaterendeSluizen te Edam. De polderbesturen kregen vandeze instantie jaarlijks een aanslag opgelegd:1956 ± f 2800,-. Door al die kostenverhogingengroeiden ook de jaarlijkse omslagen voor de inge-landen van de polders. Daarbij werd nu ook onder-scheid gemaakt tussen bebouwde en onbebouwdeoppervlakten. In 1948 bedroeg de eerste nog f 15,-per hectare, maar was in 1967 opgelopen totf 28,50. Voor de bebouwde oppervlakken werd eenpercentage opgelegd: 0.1% per 1,5 gulden perhectare. Dat was in 1967 opgelopen tot 5.1%.

MalversatiesIn november 1956 werd in een buitengewone ver-gadering van het polderbestuur gesproken over demalversaties van de toenmalige secretaris in zijnfunctie als boekhouder bij een spaarbank. Hemwerd ontslag aangezegd als secretaris van de polder,"hoewel hij deze functie steeds op nauwkeurigewijze heeft vervuld". Na een tijdelijk optreden alssecretaris door J.C.A. Provily werd op 6 december1956 C. Woud als de nieuwe secretaris benoemd.Nu en dan werd er ook gesproken over de toene-mende waterrecreatie. Zo kregen de zeilvereniging"Onderlinge" en de Zaanlandse Zeilvereniging -Z.Z.V. - een brief van de polder waarin werd gewe-zen op de schade aan de rietdergen als gevolg vanhet voorttrekken (bij gebrek aan wind) van zeil-bootjes (1956). In september 1966 werd doorC.P. Noom nogmaals van zulke schade gesprokenin de omgeving van de boerderij van - toen - degemeente Uitgeest.In januari 1958 werd door het bestuur adviesgevraagd aan de Unie van Waterschappen metbetrekking tot de plannen om het Alkmaarder meeruit te diepen tot 30 meter ten behoeve van zand-winning.In 1961 is er verschil van mening over de vraag ofde (slechte) toestand van de dijken te wijten is aandie uitdieping of dat de dijken gewoon te laag zijn.Wellicht was men geschrokken van de recenteoverstroming bij Tuindorp-Oostzaan. In mei vandat jaar werd een rapport er over goedgekeurd enkon men de aanbesteding gaan voorbereiden. Voorde verhoging en de verbreding van de polderdijkenwerd klei uit de Beemster aangekocht.Zoals eerder vermeld, verkocht C.P. Noom in 1965zijn boerderij aan de Stierop aan de gemeenteUitgeest. Op 14 oktober 1966 neemt hij, na acht-tien jaar, afscheid als polderbestuurder van deKrommenieër Woudpolder. In zijn plaats werdbenoemd PW. Noom.

Het gebied rond de Alkmaarder- en Uitgeestermeerwaartoe deze polder behoort, was al voor deTweede Wereldoorlog een geliefd watersport- enrecreatiegebied. Veel Zaankanters (onder andere)

1422

Kaart van de huidigetoestand met fietspaden

brachten er met hun zeil- en motorboten hun vrijetijd door, soms dag en nacht. Toen in de oorlog hetverblijf op het water 's nachts was verboden,brachten de watersporters de nachten soms door in(het hooi van) de boerderijen rondom het meer.Ook in de boerderij van Noom aan de Stierop.

De NoorderbuitendijkenDoor de droogmaking van het IJ en de restantenvan de Wijkermeer en daarmee het ontstaan vande U-polders, was in 1880 de vereniging van depolders der Noorderbuitendijken opgericht door degemeenten Uitgeest, Heemskerk, Wijk aan Zee enDuin en Assendelft. Het gebied van de Noorder-buitendijken was besloten tussen de St. Aagtendijken de Assendelfterdijk, tussen de Nieuwendam(1357) en de Overdijking van 1718. Ze had geeneigen waterkering te onderhouden, maar was eensamenwerking in het beheersen van het waterpeilin het gebied. Doordat de gemeente Uitgeest lidwas, was ook de polder Het Woud erbij betrokken.Deze polder lag echter hoger dan de rest van dedroogmakerijen en zo kon het voorkomen dat erenkele verzoeken uitgegaan zijn om in deze polderwater in te laten, respectievelijk een bemaling testoppen. Het notulenboek van de vereniging looptvan 1880 tot 1943.

Het waterschap AssendelftIn een bewaard gebleven krantenartikel uit 1971staat aangekondigd, dat bij de Provinciale Statenvan Noord-Holland een ontwerpbesluit was in-gediend voor de samenvoeging van de polderAssendelft, de Krommenieër Woudpolder, deDrooggemaakte Veenpolder (1848) te Assendelft,de binnengedijkte buitenlanden (Noorderbuiten-dijken) en het heemraadschap van de Nieuwendam

bij Krommenie, tot het nieuwe waterschap Assen-delft, groot 3317 hectare. Voor de ingelanden vande Krommenieër Woudpolder betekende desamenvoeging een lastenverhoging van ongeveeracht gulden per hectare. Er had daarover nauwe-lijks vooroverleg plaats gehad met de betrokkenpolderbesturen. De bestaande waterpeilen in deverschillenden polders zouden worden gehand-haafd. Ook de plassen Zuiderham, Noorderham ende Krommenie lagen binnen de grenzen van hetnieuwe waterschap. Het archief van dit waterschap- dat slechts zes jaar, tot 1977 heeft gefunctioneerd -is wegens onvindbaarheid niet geraadpleegd.Dijkgraaf was in 1976 H.S. Veenboer en secretariswas C. Jongens. Het waterschap is onder meeractief geweest bij zaken met betrekking tot de ont-wikkeling van het scoutingcentrum aan de Stierop.

Het waterschap Het Lange RondAlle Zaanse polders, met inbegrip van die van hethiervoor genoemde waterschap en met de Scher-meer en de Eilandspolder, gingen per l januari1977 op in het waterschap Het Lange Rond, geves-tigd te Alkmaar. De oppervlakte bedraagt circa3100 hectare. Het waterschap beheert de water-stand (kwantitatief beheer), het polderland, dedijken en kaden en onderhoudt ook een aantalwegen. Het gehele gebied ligt ten westen van deZaan. De tegenhanger is het waterschap de Water-landen ten oosten van de Zaan.

Natuur- en recreatiegebiedHet belang van de (Krommenieër) Woudpolder opbotanisch en ornithologisch terrein is lang onvol-doende onderkend. Door de nogal geïsoleerde lig-ging van dit op zich weinig bedreigde gebied, ont-snapte het aan de aandacht van de natuurbescher-mers. Deze richtten hun studies vooral op de welbedreigde gebieden in Noord-Holland. Uit eenonderzoek uit 1974 bleek evenwel, dat depolder in vergelijking met andere veenweidegebie-den in de provincie en daarbuiten, tot de topbehoort wat betreft de flora en fauna. Met name inhet centrale deel van de Woudpolder - circa 70 hec-tare - komen oeverveentjes voor zoals het Sluis-veentje tegenover Marken Binnen, met daarin eenheideveen waarin dopheide voorkomt. De groteaantallen weidevogels worden vertegenwoordigddoor de kievit, grutto, tureluur, scholekster, kemp-haan, veldleeuwerik, kleine karekiet, rietzanger engraspieper, naast de verschillende soorten water-vogels als de wilde eend, slobeend, meerkoet enwaterhoen. De polder staat tevens in de belangstel-ling van de sportvissers.

De bodem van de Woudpolder bestaat in hoofd-zaak uit klei-op-veen. De grasopbrengst is matig,maar de kwaliteit van het gras is goed. De uitge-voerde ruilverkaveling, waardoor de situatie voorde in de polder aanwezige agrarische bedrijvenwerd verbeterd, omvatte verbeteringen van de pro-ductie-omstandigheden door peilverlagingen, eenverbeterde waterbeheersing en bereikbaarheid en

1423

ook een verplaatsing van boerenbedrijven. Daar-naast werden in het kerngebied van de poldernatuurgebieden veilig gesteld en het eerder ge-noemde fietspad (± 10 km) aangelegd en voorzie-ningen gemaakt voor de sportvisserij en de kleinewatersport.

Scoutingcentrum 'De Stierop'Toen eind 1964 bekend werd dat de boerderij aande Stierop door de familie Noom zou worden ver-laten, nam R. Worp van de Krommenieër padvin-dersgroepen Zeeduivels en Bestevaer het initiatiefom deze boerderij van de nieuwe eigenaar - degemeente Uitgeest - te huren, ten behoeve vande zeeverkennersgroepen die actief waren rondomhet Alkmaarder- en Uitgeestermeer. Deze zesgroepen waren die van Alkmaar/Heiloo, Bever-wijk, IJmuiden, Krommenie, Zaandam en Zaan-dijk. Door de bemiddeling van de hopman P.H.L.Nieuwenhuijsen lukte dit al in 1965. Er werd uit degroepen een commissie gevormd, die vorm zougeven aan de gezamenlijke organisatie.

DE -STIEROP

In 1982 werd de huurovereenkomst veranderd ineen pachtcontract met de gemeente Uitgeest en hetrecreatieschap van het Alkmaarder- en Uitgeester-meer. Ook werd het scoutingcentrum onderge-bracht in een stichting; met een dagelijks bestuuren met vertegenwoordigingen uit de zes eerdergenoemde groepen.Vanaf 1965 is er veel werk verzet om de boerderijvoor de nieuwe functie geschikt te maken en tehouden. Hoewel professionele hulp daarbij vanarchitecten en aannemers nodig was, is zeer veelarbeid daartoe ook in zelfwerkzaamheid door deverschillende groepen verricht. Daarbij bleek datook achterstallig onderhoud aan de boerderij nood-zakelijk was. De eerste werkzaamheden bestondenuit het maken van een beheerderswoning en eenruimte voor de dagelijkse leiding. De dars en hetvierkant (hooiberging) werden recreatieruimten enop de stallen kwamen bergingen voor het materiaal

van de verschillende groepen. De eerste onder-houdswerken werden in 1968 uitgevoerd. De eer-ste fase van deze werkzaamheden was omstreeks1974 gereed.

Het aantal klachten van het polderbestuur en hetwaterschap over het aanleggen van boten in de riet-kraag was de aanleiding voor het aanpakken vanhet volgende karwei. In overleg en na veel onder-handelen kwamen het ontwerp en de uitvoering totstand van een aanleghaven voor 35 boten, verscho-len in de brede rietkraag. De haven werd in 1977door de burgemeester van Uitgeest geopend.

In 1976 bleek na een onderzoek dat de boerderijnog meer onderhoud behoefde en dat ook de brand-veiligheid met betrekking tot de nieuwe functiemoest worden verbeterd. Eén en ander werd vol-gens een meerjarenplan uitgevoerd. Daarin werdenook zaken als toekomstige voorzieningen, finan-ciering en de toekomstige beheersvorm opgeno-men. De algemene renovatie en de tweede herin-

richting van de boerderij vondenplaats in 1982 en 1983. Daarna werd- in 1984 tot 1988 - een nieuw toilet-gebouw bij de boerderij gebouwd.Eveneens vond in het begin van dejaren '80 nog een kleine grond-(ruil)verkaveling plaats. Tussen eenopenbaar recreatieterrein ten westenen een weiland in gebruik bij denieuwe boerderij van N. Noom tenoosten, liggen nu rondom de boer-derij vier kampeerterreinen: hetkleine Voorven, het Voorven (eenven is een weiland in een veen-gebied liggend tussen twee kavel-sloten), het Morgen (een morgen-land had oorspronkelijk een opper-vlak zo groot als men op een morgenmet twee ossen kon omploegen), ende Bulleweide (bul = stier).Zo groeide uit het oorspronkelijkemoerasbos in de latere polder Het

Woud het uniek gelegen en goed georganiseerdescoutingcentrum 'de Stierop'.

Bronnen en literatuur:Gesprekken met C.P. Noom over zijn boerderij.Archief van het scoutingcentrum 'de Stierop.Gemeentearchief Zaanstad.Encyclopedie van de Zaanstreek.M. de Boer, Polder 't Woud 300 jaar, in: de Zaende 1951.Scoutingcentrum De Stierop Marken Binnen, 1965-1990.S. Lootsma, de geschiedenis van de zeildoekweverij, in:Historische studiën over de Zaanstreek II, Koog aan de Zaan1950.J. Pannekeet, Noordhollandse plaatsnamen. Hoorn 1988.A.M. van der Woude, Het Noorderkwartier, Wageningen 1972.S. de Jong, Vijf Noordhollandse boerderijbestekken uit deeerste helft van de 17de eeuw, Arnhem 1985.G. Visser, Zeven eeuwen Krommeniedijk, Krommenie zj.Reyne stichting. Het nageslacht van Klaas Jaspers' Reijne enAagje Huiberts', Krommenie 1989.J. van Genderen e.a.. Bezetting en Verzet in de Zaanstreek,zpl. 1985.Recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer, BasisplanAlkmaardenneer, juni 1976.

1424

Bedoeninkies in de kaikerddoor Henk Bonman

Hoogstraat Wain Koog aan de Zaan

Neo-Gotiek aan de ZaanDe vlag ging in top op het luchthuis aan deHoogstraat lOa te Koog aan de Zaan. Het panddat daar wordt gebouwd, heeft als basis het achter-huis van het voormalige 'pand van Meerhoff',Westzijde 36 dat daar in 1976 werd weggehaald endus nu aan de Hoogstraat een nieuwe bestemmingkrijgt. Het echtpaar Put doet alles zelf en is dus nogwel een tijdje bezig. Alleen al het maken van de bij-zondere raamkozijnen kost veel vakmanschap engeduld. Volgens de ontwerper van het geheel,architect Han van Leeuwen, was het in het middenvan de negentiende eeuw modieus om je huis tevoorzien van gotische ramen; hij kan daar legiovoorbeelden van aanwijzen in de streek.

Opknapbeurt voor 300-jarigeDe houten monumentenpanden op de J. J.Allanstraat 119 en 121 in Westzaan hebben een

grondige restauratie ondergaan. Hetfraaie houtsnijwerk in de deurkalfvan nummer 121 geeft als jaartal1685 aan en nummer 119 zal nietveel jonger zijn. Vooral het laatstehuis was aan een grote beurt toe.Volgens het echtpaar Siffels, de eige-naren, hield een stevige funderingvan een helaas gesloopte smuiger hetpand nog overeind, maar 'skeef' washet wel.Dus: nieuwe funderingen, buiten-gevels, kozijnen en binnenbetimme-ringen. Resultaat: een parel aan demooie ketting die Westzaan heet.

Kaarsrechte KosterijDe kosterij achter de hervormd/gereformeerdekerk (gebouwd in 1639) aan het Noordeinde teWormerveer staat weer. Dit gebouw uit de tweedehelft van de achttiende eeuw was bijna in de slooterachter verdwenen, maar werd geheel in de oor-spronkelijke staat teruggebracht. Ook hier beteken-de dat een nieuwe fundering, maar ook nieuwevloeren en de achtergevel geheel nieuw opmetse-len. Ooit weggetimmerde ventilatieroosters en ditokappen werden weer in ere hersteld; de waterkeldermet tongewelf onder de vloer is nog intact. Staandeop het 'binnenplaatsje' tussen de twee historischegebouwen is er echt niet veel fantasie voor nodigom je in het decor van een schilderij van een oudemeester te wanen.

J.J. Allanstraat 119 en121 in Westzaan

1425

De wegsloot van Jisp,hoofrolspeler in de dorps-film

BurgemeesterJ. Koppenaal ontvangthet eerste exemplaar vande videofilm uit handenvan Seiny Klopper

6De wegsloot vertelt...'door Jaap van der Horst

Op 25 september jongstleden ging inJisp de dorpsfilm 'De wegslootvertelt...' in première. Het ideevoor deze videofilm werd ont-leend aan architect Cor de Jonguit de Beemster. Tijdens eendia-avond in 1995 maakte hij deJispers namelijk attent op hetgrote belang van de wegsloot.Hij hield hun voor: 'Als jullieniet aan de bel trekken, loopjede kans dat de wegsloot, of eengedeelte daarvan, uit het dorps-beeld gaat verdwijnen'.

Onder andere met deze bovenstaandewoorden heette Seiny Klopper diemiddag, namens de OudheidkundigeCommissie Jisp, een groot aantal geno-digden en belangstellenden welkom inde grote zaal van dorpshuis De Lepe-laar. Zij vertelde verder dat brieven aande Contactcommissie Jisp, waarin dezorg over die wegsloot naar voren werdgebracht, de leden deed besluiten om degemeentelijke subsidiegelden te beste-den aan een dorpsfilm. Dit initiatief

werd ondersteund door de OudheidkundigeCommissie.

De videofilm kreeg een drieledig doel, namelijk:1. Historische kennis doorgeven aan nieuwe

generaties;2. Laten zien dat een moderne leefgemeenschap

het oude niet afbreekt, maar zich inzet omhet beeldbepalend karakter te bewaren;

3. Deze halfuur durende film kan worden gebruiktals pleitbezorger naar gemeentelijke enprovinciale instanties.

Aan het eind van haar betoog overhandigde zijhet eerste exemplaar van de videofilm, gemaaktdoor het team van Selected View, aan burgemees-ter J. Koppenaal van de gemeente Wormerland.

Daarna gaf zij het woord aan Alice van Diepen,conservator van het onlangs geopende ZaansMuseum. Van Diepen acht de videofilm van belangvoor het dorp. Zij gaf toe aanvankelijk weinig ver-trouwen te hebben gehad in het plan, maar was nuverrast door het resultaat. De film voldoet aan deeisen die nodig zijn om zaken aan de volgendegeneratie door te geven. De wegsloot is van grootbelang voor Jisp. Daarom is het goed dat die weg-sloot in de film feitelijk de geschiedenis van Jispvertelt. Erg leuk vindt zij de interviews met deJispers. Ook in de kleine details acht zij de film bij-zonder geslaagd. Zij verwacht dat de film ook voorpolitici van belang kan zijn en geeft dit eigentijdsmedium een goeie kans. Zij verklaarde de film ookzeer toegankelijk te vinden voor mensen die nietdirect een band met Jisp hebben. En, zij wil hemdan ook in het Zaans Museum vertonen voor eenander, groter publiek.

Alice van Diepen, conservator van het ZaansMuseum

Vervolgens kwam dan het moment waarop de fimwerd vertoond en veel aanwezigen zichzelf enanderen herkenden. De hele historie van Jisp wordterin belicht. Met de walvisvaart en de traankokerij-en, met natuurlijk het raadhuis en de kerk maar ookde ledezetters die botbreuken heelden en daardoortot ver in de omtrek bekendheid genoten..

Na afloop was er een run op de videocassettes dievoor f 40,- te koop waren en wegvlogen. Gelukkigzijn er nog over. Belangstellenden kunnen zichwenden tot de VVV in Zaandam of tot SeinyKlopper, Weiver 5 in Jisp, tel.(075) 642 1371.De verzendkosten bedragen f 9,-.

1426

De WoosnapEen hoosvat werd

vroeger doorZaankanters een

woosnap genoemd.Door de woosnap zo

af en toe te gebruikenwerd een lekke bootvoor zinken behoed.Gaat de Zaanstreeknaar de haaien, of

heeft hozen nog zin?

Herman Gorter? Of lieverMultatuli?Binnen een paar weken zijn er in Zaanstad tweebeelden onthuld. Beide zijn bedoeld een ' 'Zaanseschrijver" te eren en haar of hem in herinnering tehouden. Voor Carry van Bruggen werd in de Zaan-damse Spoorbuurt een monument opgericht, Hotzede Roos kreeg een in brons gegoten hommage inKrommenie. Als het niet onaardig en zelfs mis-plaatst klonk, zou je bijna zeggen ' 'twee vliegen inéén klap". Het kan niet op, nog nooit werd erzoveel aandacht aan de literatuur gegeven. Hetwordt nog wel eens wat; wie wordt de volgende?Met angst en beven zie ik het nog gebeuren datHerman Gorter straks een Zaans monument gaatkrijgen. Een groot dichter, dat zeker. In Wormer-veer geboren, ook dat is waar. Maar: enkele maan-den na Hermans geboorte is het gezin Gorter naarHaarlem verhuisd. Hij heeft nooit één woord, zelfsgeen letter over de Zaan of de Zaankantersgeschreven. Je gaat toch geen beeld plaatsen omdathij hier verwekt is?Voor hetzelfde geld en met iets meer recht zoudenwe Eduard Douwes Dekker met een standbeeldkunnen eren. In mijn ogen - en gelukkig ben ik nietde enige - is hij, Multatuli, de beste, grootste enmeest universele schrijver ooit uit ons taalgebied.En hij mag dan niet in de Zaanstreek geboren zijn,zijn familienaam dankt hij aan Zaanse grootouders.Pieter Douwes trouwde in 1786 te Westzaan metEngeltje Dekker. Hun een jaar later in Oostzaan-dam geboren zoon Engel Douwes zou de vader vanMultatuli worden. Was grootvader Pieter Douweseen in Wormerveer wonende 'schipper op Amster-dam', vader Engel maakte de zeevaartschool af enwerd kapitein op de grote vaart.

Multatuli zelf is in Amsterdam geboren en opge-groeid. Het gezin Douwes Dekker was van doops-gezinde huize. Eduards broer Pieter studeerdetheologie en werd Vermaner. Multatuli's oudershadden elkaar trouwens in Zaandam leren kennen.Sytske Klein - moeder Douwes Dekker - was in1806 naar Zaandam gekomen. Midden in dearmoedige Franse tijd had zij geen werk kunnenvinden op het eiland Ameland, waar ze geborenwas. Zo zit de wereld van toevalligheden aanelkaar. Engel en Sytske hebben elkaar misschienop de Zaandammer kermis ontmoet. Of ze wissel-den hun eerste blikken in de Vermaning aan deWestzij, want ook Sytske was doopsgezind.Eduard groeide op in de Amsterdamse Korsjes-poortsteeg. Misschien is er een Anno-lezer die kanverklaren waarom hij, achttien jaar oud, naarWestzaan ging om in een van de tweeVermaningen z'n geloofsbelijdenis in te leveren ende doop te ontvangen?Nee, geen bronzen beeld, noch van Gorter, nochvan Multatuli. Zaankanters weten toch wat er vangrozigheid komt? Je loopt er van te water.

Klaas Woudt

Koekjesvan eigen deeg?Een maand of drie geleden meldde het DagbladZaanstreek dat de historische verenigingen (waar-onder "Vrienden van het Zaanse Huis") zich eens-gezind tégen de komst van een Verkade-museumnaar de Zaanse Schans hebben verklaard.

Op zichzelf is daar niets mis mee. We mogen zelfsblij zijn met deze nooit eerder vertoonde harmonie,'t Is alleen jammer dat de eerste gezamenlijke uit-spraak zo'n negatieve is: géén Verkade-museum opde Schans. Er valt niet tegenop te tornen, gezien hetgezag van de clubs. Niettemin wil ik laten wetenhet hartgrondig oneens te zijn met hun standpunt.Over één ding zijn we het wel eens: de ZaanseSchans is uniek. Jaap Schipper en al die anderendie zich destijds beijverden om een droom totwerkelijkheid te brengen verdienen werkelijk dieprespect. Maar het is op de een of andere manier enin een onbewaakt ogenblik toch fout gegaan.Dat wil zeggen: er ontstond een overmaat aan com-mercie, aan handel in nep-souvenirs die meer metTaiwan dan de Zaanstreek te maken hebben.Niemand zag tot nu toe kans deze triest stem-mende ontwikkeling terug te dringen. De toch zozuivere bedoeling van de Schans raakte er doorbezoedeld.

Om een beter evenwicht te krijgen, zou geprobeerdmoeten worden de niet-commerciële, in mijn ogenmeer integere elementen te versterken. Het in sep-tember geopende Zaans Museum is een pogingdaartoe, al ziet het er naar uit dat het pas na velejaren aan de verwachtingen zal voldoen.Vooralsnog constateer ik met spijt dat het teleur-stelt, maar dit terzijde. De komst van de Verkade-verzameling zou een inhoudelijk waardevolle aan-vulling kunnen zijn. Alleen al de collectie vanongeveer vierduizend originele aquarellen voor devroegere albums is uniek en kwalitatief zó belang-rijk dat ettelijke musea elders erom zouden willenvechten! Maar de Zaanse historische verenigingenstemmen tegen...

De reden van hun afwijzing laat zich wel raden. DeStichting Behoud Cultureel Erfgoed Verkade wilhaar historische collectie onder dak brengen in eenvan steen gebouwd pandje, gebouwd in de stijl vaneen 19e-eeuwse fabriek. De historische clubs vin-den dat niet passen bij de houtbouw. Zijn ze zichervan bewust dat zij daarmee de historie juist ont-kennen? Was in het verleden de vermenging vanal of niet houten woningen met gebouwen tenbehoeve van de industrie nou niet juist het meestkenmerkend voor onze omgeving? Waarom moethet nu opeens roomser dan de paus? Natuurlijkmoet er zorgvuldig bekeken worden waar hetVerkade-fabriekje kan komen en hoe het zich danverhoudt tot de omgeving. Niemand zal durvenbeweren dat daaraan bij de bouw van het ZaansMuseum overdreven veel aandacht is besteed -daarover hebben wij de historische verenigingen

1427

niet gehoord, net zo min als over de"pakhuizerig-heid" aan de oostkant van de Schans.

Een discussie over een en ander lijkt weinig zinte hebben. Misschien zijn de clubbesturen vat-baar voor nog een ander argument. De Verkade-Stichting zal de realisatie van haar museum volle-dig uit eigen middelen bekostigen. Op de ZaanseSchans, en nergens anders, is (gezien een prognosevan de te verwachten bezoekersaantallen) eenexploitatie mogelijk die de Stichting past. Uit derente van het haar ter beschikking staande kapitaalsteunt zij jaarlijks voor enkele tonnen de Zaansecultuur, in casu het verenigingsleven. Doordat de

exploitatie van het Verkade-museum elders ongun-stiger zal uitvallen dan wanneer het in of bij deZaanse Schans wordt gebouwd, is de opstellingvan de historische clubs naar mijn redenatie inhoge mate ongunstig voor het verenigingsleven inde streek. En het curieuze feit doet zich voor datde historische verenigingen zelf meermalen eenberoep deden op de Verkade-Stichting.

Als zij hun ferme standpunt handhaven, lopen zijde kans koekjes van eigen deeg te krijgen, als ubegrijpt wat ik bedoel.

Klaas Woüdt

Boekennieuwsdoor Pieter Helsloot

Beroepsonderwijs in deZaanstreekEr was een vereniging voor beroepsonderwijs in deZaanstreek. Deze wordt nu opgeheven door dedruk van de organisatorische omwentelingen in heteducatieve schoolstelsel. Het was een goede ge-dachte de Geschiedenis van de vereniging voorBeroepsonderwijs in de Zaanstreek onmiddellijkvast te leggen in een boekje van toch weer 174bladzijden. Onder leiding van dr. J.P. Verkaik vande Universiteit van Amsterdam heeft een groephistorici een algemeen beeld gegeven van degeschiedenis van het beroeps- of vakonderwijs inNederland in relatie tot het Zaanse en het bedrijfs-leven in onze streek. Vooral de wederwaardighe-den van 1909 tot heden worden beschreven.Het jaar 1917 was een belangrijk jaar want toenwerd de centrale ambachtsschool in Zaandamgesticht. Deze werd later vernoemd naar de ver-dienstelijke P.W. Jedeloo. Zo was het tot voor kortgebruikelijk de voortrekkers bij het nijverheids-onderwijs, om de oude term te gebruiken, in ere tehouden door scholen naar hen te vernoemen: b.v.de dr. Engel van de Stadtschool te Krommenie, deir. H. Buterschool (een MTS te Zaandam) en detechnische eendagsschool Teun Sabel. Vele oplei-dingen zijn gebleven, vele erbij gekomen, maardeze personen en 'hun' scholen zijn historie ge-worden.Het boek (uitgever niet vermeld) is verkrijgbaar inde handel voor f 27,50.

De coöperatie in KrommenieDe coöperatieve beweging heeft een grote geschie-denis in de Zaanstreek. Het idealisme van de 19eeeuw schoot wortel en heeft vele decennia nietslechts een economische betekenis gehad maarook een emancipatorische. Als een uitgave vanhet nieuwe Historisch Genootschap Crommenie(reeds 700 leden) is onder de titel Van Werk-manskracht naar Coöp. 82 een schets gegeven van1898-1998 100 jaar coöperatie in Krommenie.De schrijver is Jan Emmerig. Het gaat hier om een

verbruikerscoöperatie, waaraan vooraf gingenandere Zaanse initiatieven zoals Helpt U Zelvenin Zaandam (1865) en Eendracht Maakt Macht inAssendelft (1874). Altijd duidelijke namen zonderEngelse poespas of afkortingen!Eigenlijk liep de zelfstandig Krommeniesegeschiedenis al af in 1951 toen de Coöperatievevereniging Zaanstreek alles bundelde. Er is nogsteeds een 'Coöp' in Krommenie en met enig rechtkan van een eeuwfeest gesproken worden. Vroegerhad Werkmanskracht een pand aan de Noorder-hoofdstraat hoek Vermaningspad, een bakkerij mettien handkarren voor de venters, een melkhandel,een pensioenfonds, een spaarbank, en dergelijkeinstellingen. Er schuilt tragiek in dat deze plaatse-lijke schone en democratische aanpak geen toe-komst bleek te hebben.Het fraai gedrukte boekje van klein formaat (48pag.), waarvan 1000 stuks zijn gedrukt en de mees-ten verspreid onder de leden van het genootschap,is niet in de handel.

Prins Hendrikbuurt en KattegatStadsvernieuwing is niet meer zo gangbaar als inde jaren '70 en '80 maar de aanpak komt nog voor.In de Prins Hendrikbuurt te Zaandam werd onlangseen kleinschalig bouwkundig project na tien jarenafgesloten. Het is een goed gebruik om door of metde bewoners na afloop een boekje te laten presen-teren met een overzicht van de vaak moeizamegeschiedenis van buurtvernieuwingen. UitgeverAmor Vincit Omnia maakte het mogelijk dit beeldte geven van de nieuwbouw aan het Kattegatin Zaandam. In een eenvoudig en aardig boekjevan foto's voorzien, verhalen de auteurs hoe hetis gegaan, onder de titel Tussen verleden en toe-komst. Stadsvernieuwing in de Prins Hendrikbuurtte Zaandam.De samenstellers zijn niet vermeld, maar de krantvermeldde Christien Veth-Dorjee en Jan enJacques Schurink. In de Zaandamse boekhandelverkrijgbaar voor f 15,-.

Boer Kraaij en Dame van WessemIn Anno van september 1996 werd besproken dekroniek van de Oost-Zaandamse veeboeren Kraaij('Een vlucht Kraaijen'). De samensteller Hilde-

1428

De gereformeerde kerkvan Zaandam verzette zichfel tegen de afsplitsing vanWestzaandam. Maar derijkere westkant bouwdetoch een moderne kruis-kerk, de oostzijde hield devroegere rooms-katholieke'kapel' over. Omstreeks1655 werden ze getekend(naar kaartboek J. vanHeymenberg)

brand Kraaij heeft de smaak te pakken en geeft eenvervolg: Van Oost naar West, over een Zaandamseveehouder, zijn gezin en zijn bedrijf (Hoorn 1997).Er komt nog een derde deel, wordt aangekondigd.Nu is er voor de agrarisch belangstellende een do-cumentatie over de verhuizing van de veehouderijaan de Oostzijde 96 (hoek Hovenierspad, geslooptna de verhuizing in 1913) in Zaandam naarWestzijde 119 bij het Papenpad. De gereformeerdeveehouder in kwestie was Cornelis Kraaij, geboren1882, gehuwd in 1906 met Neeltje Schortinghuis.In het Gemeentearchief Zaanstad is het boekwerkop te vragen onder nr. 12.192 en in de studiezaalkan men erin zeer veel gegevens, documenten enfoto's bekijken. Als naslagwerk zijn deze werk-stukken van een liefhebber uit de familie vaakwaardevol, zo ook in dit geval.Hetzelfde geldt voor een historisch-biografischonderzoek gedaan voor het nieuwe ZaansMuseum. Een stagiaire bij het museum, AnneWierda te Zaandam, ging naar aanleiding van hetafstaan in bruikleen van een familie-archief bene-vens vier portretten (schilder Altman) op zoek naarde persoon van Maartje van Wessem-Corver 1801-1884 - het leven van een dame uit de Zaanse bur-gerij. Wat zij vond staat in haar 'presentatie-voor-stel', dat in het Gemeentearchief in de bibliotheekis opgenomen onder nummer 12.194. Deze dametrouwde in 1821 met J.C.van Wessem die in 1799was geboren. Hij is een bekende: wethouder, voor-

zitter Kamer van Koophandel,dijkgraaf, lid Eerste Kamer in1848, houthandelaar, oliefabri-kant. Het stamhuis van de familiestond eens aan de Westzijde 71 teZaandam (nu Ford showroom).

Zaans jeugdboekDat dit jeugdboek is voorzien vaneen bibliografie, dus een verwij-zing naar gebruikte serieuze lite-ratuur, is in dit genre iets bijzon-ders. De schrijfster, Vic Sjouwer-man-Sauer (1932), vond dit nodig

omdat het een historische roman voor de jeugd is,zich afspelend in de Zaanstreek in de 18e eeuw. Zijging verantwoord te werk. Ook allerlei oud-Zaansewoorden gebruikt ze en die dienen verklaard teworden.In de reeks Spannende Tijden, uitgever Leopoldte Amsterdam, verscheen dit jaar Poppies uit de

watermolen. Al woont schrijf-ster Sjouwerman in Purmerend,ze is verliefd op de Zaanstreeken zijn no-nonsense bevolking.Haar verhaal op basis vanarchief-onderzoek en fantasieheeft als hoofdfiguur een pop-pieroeister (vroedvrouw) diewoonachtig was in Zaandijk.Czaar Peter was op bezoek omhet scheepstimmervak te lerenmaar weet hier ook een kind te

verwekken bij een Zaanse schone. Dan is er weereen vroedvrouw nodig... 'Ook leuk voor ouderelezers', merkt het Dagblad Zaanstreek op. VolgensDe Zaanse Volkstaal van Boekenoogen is een popof poppie een baby, en betekent 'uit poppies roeiengaan' helpen bij een bevalling; de kinderen komenhier vanouds uit het rietland of uit de watermolen.Dankzij financiële steun van de provincie Noord-Holland kunt u dit boek aanschaffen voor f 27,50.

De gereformeerde kerkenvan ZaandamIn twee nieuwe boekjes behandelt dr. A. van Braamde opkomst van de gereformeerde (nu gehetennederlands hervormde) gemeenten in Zaandam inde beginperiode 1585-1655. In deze reeks Frag-menten van de Zaanse Geschiedenis, die zijn vijf-de jaargang beleeft met elk jaar vier uitgaven, wilVan Braam gegevens die hij in een halve eeuw uitde Zaanse archieven e.d. verzamelde en bewerkte,alsmede nieuwe inzichten over het verleden van deZaanstreek bekend maken. In eigen beheer wordenze geproduceerd en verkocht.Van Braam, sociograaf en ex-hoogleraar bestuurs-kunde te Leiden, is in zijn element bij onderzoekvan de historische bronnen. Getallen en absoluutverifieerbare feiten en besluiten hebben zijn voor-keur, niet het verhaal van 's mensen vreugde ensmart. Zelden wordt een streekgeschiedenis zoexact behandeld. Aan de hoogste eisen van weten-schappelijkheid wordt voldaan. Van de lezer wordtdezelfde instelling verwacht.Wie daartoe bereid is zal in deze deeltjes, die zichvanwege deze aanpak eigenlijk nooit laten samen-vatten, precies vinden wat de titel De gereformeer-de gemeenten van Zaandam 1585-1655 belooft. Defeiten van de geleidelijke kerkelijke en bestuurlijkemachtsovername door de calvinistische, van staats-wege bevoorrechte kerk in Oostzaandam enWestzaandam worden gepresenteerd. Het ligt vervan Van Braam om het verfoeilijke fundamentalis-me dat hieraan ten grondslag lag aan de kaak testellen, de lezer mag die conclusie trekken. In1655 is het zover in Zaandam, in onze veelge-prezen Gouden Eeuw, dat alle andere godsdiensti-ge stromingen verboden zijn of hooguit met spijtgedoogd. Zo werd de toenmalige Lutherse kerk ophet Vinkenpad dichtgespijkerd. Alle openbareambten werden door de lidmaten van de bovendrij-vende kerk bezet; katholieken, doopsgezinden, lut-hersen, remonstranten, laat staan israëlieten bleventot eind 18e eeuw uitgesloten. Wie durfde zichopenlijk atheïst noemen?Binnen de heersende kerk was er overigens onder-linge strijd genoeg. Niet alleen over de letter van deleer maar ook over de afsplitsing van Westzaan-dam, nadat 75 jaren er één ongedeelde kerkelijkegemeente Zaandam had bestaan. De Oostzijder kantliet ongaarne de Westzijde een eigen kerk bouwen!De delen 18 en 19 kosten f 15,- per stuk incl.verzendkosten. Besteladres Zaanstroom 27,1521 PL Wormerveer. Tel/fax 075-64002960.E-mail: vanbraam@wxs.nl

1429

Kroniekdoor Annemieke Emond

Vier maanden de Zaanstreek, samengesteld uitDagblad Zaanstreek en de Zaanse weekbladen.

6 juliHet tot appartementen verbouwde voormaligegemeenteziekenhuis in de Schildersbuurt teZaandam werd officieel heropend door eenkleinzoon van oud-ziekenhuisdirecteur VanRaalten.

9 juliDe afdeling stadsplanning van de gemeenteZaanstad onderzoekt de mogelijkheden voor devestiging van een Verkade-museum op deZaanse Schans.

13 juliNa een forse, noodzakelijke verbouwing draaithoutzaagmolen De Gekroonde Poelenburg weerals vanouds.

Houtzaagmolen De Gekroonde Poelenburg

15 juliEen van de oudste houten pandjes aan deLagedijk in Zaandijk -nummer 214- werd op degemeentelijke monumentenlijst geplaatst. Hetpand ontsnapte eerder ternauwernood aan desloophamer van de eigenaar. Tijdens de sloopbleek het huisje niet zomaar een bouwval tezijn. Architect Jaap Schipper ontdekte ondermeer dat het pandje nabij de Zaandijkersluis alin 1626 dienst deed als bakkerij.

30 juliDe gerestaureerde paltrokmolen De Held Jozuain Zaandam werd dit voorjaar in stilte opgele-verd. Vereniging Vrienden van de Held Jozuazoekt mogelijkheden om de exploitatie van hetrijksmonument over te dragen aan een vereni-ging of stichting.

3 augustusDe twee historische scheepbakens die vanaf1886 schepen de weg wezen naar de Wilhel-minasluis in Zaandam en verwijderd werden inverband met de bouwactiviteiten voor hetZaantheater, krijgen een nieuwe plek bij hetEiland in de Zaan.

La ge dijk 214 te Zaandijk

De historische scheepsbakens op hun nieuweplek in de Zaan

5 augustusUit literatuuronderzoek van de historicus FritsDavid Zeiler bleek dat Wormer ongeveer net zooud is als Assendelft, dat rond 950 na Christusdefinitief bewoond werd. In de tiende eeuw wasWormer een lintdorp gelegen langs een riviertjedat rond 1300 zwol tot een meer. De bewonersverplaatsten zich vervolgens twee kilometer envestigden zich op de huidige plek van het dorp.

5 augustusBeeldend kunstenaar Jelus Malser maakte voorhet Zaans Museum een maquette van het oudstekerkje van Assendelft. Dat kerkje werd ge-bouwd in de tiende eeuw. Omstreeks 1983werden de fundamenten van het kerkje bijopgravingen gevonden.

8 augustusDe woningen in Saendelft in Assendelft lijkenerg gewild. De vraag naar de koopwoningen inde eerste fase van de nieuwe wijk overtreft hetaanbod ver.

8 augustusMeester-goudsmid Ton Friedrichs uit Midden-beemster maakte voor de bevolking van Jispeen replica van het lakstempel met het wapenvan Jisp erop. Vorig jaar september werd hetorigineel uit 1570 uit het voormalige raadhuisgestolen.

25 augustusDe gedenksteen in het Volkspark tussen deParkstraat en de Provincialeweg in Zaandam

werd van zijn sokkel gehaald voor een opknap-beurt. Houthandelaar C. Corver van Wessemdeed in 1889 ter gelegenheid van zijn veertigja-rig huwelijk het park cadeau aan de Zaansebevolking, maar inmiddels was dat niet meer opde gedenksteen te ontcijferen.

25 augustusHet Historisch Genootschap Crommenie heeftde oude vlag uit 1607 van Krommenie weer inoude glorie hersteld. De bedoeling is dat zoveelmogelijk Krommenieërs de vlag (rood-wit dun-doek met in elke baan twee leeuwen) kopen enop hoogtijdagen laten wapperen.

12 septemberKlaas Woudt werd benoemd tot ridder in deorde van Oranje Nassau vanwege z i jn inzetvoor onder meer de Zaanse cul tuur en in het bij-zonder zijn initiatieven voor het nieuwe ZaanseMuseum. Zaandijker Woudt werd onder meerbekend als uitgever, publicist en bestuurder vanveel verenigingen. Hij hield talloze lezingenover de streektaal en leverde een fl ink aandeelaan de totstandkoming van de Zaanse Encyclo-pedie.

14 septemberMinister van binnenlandse zaken Bram Peperopende het Zaans Museum. De Zaanse bevol-king kwam tijdens het openingsweekeinde enmasse naar het museum. Men trotseerde daar-mee de lange rijen wachtenden, want meer dan250 mensen tegelijk mochten er niet in. Hetbleek een museum datje moet leren gebruiken -er zijn veel 'nieuwigheden' waar mensen aanmoeten wennen, zoals de koptelefoon metgesproken tekst. Het museum 'groeit' overigensnog steeds; er is tien jaar uitgetrokken om decollectie te completeren.

He t was zondag 13 september eendrukte van belang tijdens de Open Dag vanhet splinternieuwe Zaans Museum

16 septemberDe eerste paal voor de nieuwbouw vanMeubelplein Assendelft werd door Zaanstadswethouder P. Kroesen-van Gelderen geslagen.Elf maanden geleden verwoestte een brand hetoude meubelplein. Voor de zomer van 1999hopen de diverse meubelzaken weer terug tekeren naar hun oude stek.

1430

17 septemberHet nieuwbouwplan voor dertig woningen(bouwplan 'Ezelshof', naar molen de Ezel diein een ver verleden op deze plek stond) op deplaats van de voormalige Mavo aan de WillemDreeslaan te Zaandijk werd tijdens een bijeen-komst in het gemeentehuis de Bannehof metenthousiasme ontvangen.

18 septemberCultuurwethouder van Zaanstad J. Schoutenonthulde aan de Vaartkade, in de vroegerespoorbuurt van Zaandam, een beeld ter nage-dachtenis aan de schrijfster Carry van Bruggenen haar broer Jacob Israël de Haan (dichter enpionier voor de homobeweging). Zij brachtenhun jeugd door in de Spoorbuurt.

De goedgevulde boekenkast aan de Vaartkade,een eerbetoon aan de schrijfster Carry vanBruggen en haar broer Jacob Israël de Haan

18 septemberHet Molenmuseum in Koog wordt het 'hoofd-kwartier' van de Vereniging De ZaanscheMolen.

22 septemberGemeente Zaanstad en de Centrale OpvangAsielzoekers (COA) maakten bekend dat hotel-restaurant De Kogge in Koog binnen korte tijdwordt ingericht voor circa negentig asielzoekers.

23 septemberPelmolen Het Prinsenhof in Westzaan ontvingeen schenking van het Schipholfonds van tien-duizend gulden. Het geld was zeer welkom,maar er is nog eens zestigduizend gulden nodigom alle noodzakelijke werkzaamheden uit tekunnen voeren.

Pelmolen Het Prinsenhof te Westzaan ->•

23 septemberWoningbouwvereniging ZVH kocht het gebouwvan voormalig jongerencentrum Drieluik aan deBotenmakersstraat te Zaandam voor ruim drieton van de gemeente Zaanstad. De woning-bouwvereniging wil het gebouw slopen en opdeze plek 22 seniorenappartementen bouwen.

26 septemberDe Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM)verwacht onder het Wormer- en Jisperveld éénmiljard a anderhalf miljard kubieke meter aard-gas te kunnen winnen. De NAM wil in de twee-de helft van 1999, na het broedseizoen van deweidevogels, beginnen met een proefboring.

28 septemberAlbert Moens werd geïnstalleerd tot burge-meester van Oostzaan.

29 septemberPolitici uit Wormerland zeggen eensgezind'nee' tegen de voorgenomen proefboring naargas door de NAM in het Wormer- en Jisperveld.Om schade aan het veld te voorkomen, zullenzij zich tot het uiterste blijven verzetten.

30 september'Huurvast' heet de experimentele huurmetho-diek waarmee woningbouwvereniging Saen-wonen toekomstige bewoners van het nieuweappartementencomplex aan het Dobbeven inZaandam confronteerde. Huurders kunnen eencontract sluiten waarin voor vijf of tien jaar dehoogte van de huur wordt vastgesteld. Dezevorm van huren is uniek in Nederland.

2 oktoberBouwbedrijven en de gemeente Zaanstad willenop en bij het schiereiland De Hemmes in deZaan drijvende huizen realiseren. Hiermee kaneen besparing van twintigduizend gulden perwoning worden bereikt in de kosten van debodemsanering. De zwaar vervuilde grond vanDe Hemmes wordt afgegraven maar niet ver-vangen door schone grond. Hierdoor zal een'haven' ontstaan, die kan dienen als ligplaatsvoor de woningen. De gemeente Zaanstad ont-ving een cheque van 230.000 gulden voor ditplan. De prijs werd ter beschikking gesteld doorde Rijksplanologische Dienst (RPD) en destuurgroep Experimenten Volkshuisvesting(SEV) met de aanbeveling 'VoorbeeldprojectIntensief Ruimtegebruik'. Het geld moetbesteed worden aan de verdere uitwerking vande plannen.

3 oktoberDe Stichting Lettergieten 1983 uit Westzaanvierde haar vijftienjarig bestaan.

8 oktoberDe provincie Noord-Holland overweegt te stop-pen met de jaarlijkse bijdrage aan recreatie-gebied Het Twiske in Oostzaan. De provincievindt dat de ontwikkeling van het gebied isafgerond. De gemeenten Zaanstad en Oostzaanmoeten in de toekomst mogelijk zelfde tekortengaan aanvullen. Het zou ook kunnen, dat bezoe-kers toegangsprijzen gaan betalen.

9 oktoberDe vereniging tot behoud van Monumentenvoor Bedrijf en Techniek (MBTZ) heet in hetvervolg Zaans Industrieel Erfgoed.

9 oktoberZaanstads burgemeester Ruud Vreeman onthul-de samen met 'Hielke en Sietse Klinkhamer'een bronzen Kameleon-beeld van Annemie deWit. De schrijver van de Kameleon-reeks Hotzede Roos woonde 57 jaar in een arbeidershuisjeaan de Lijnbaan in Krommenie. Het beeld staatnaast boekhandel Stumpel aan de Zuiderhoofd-straat in Krommenie.

13 oktoberVerkeerswethouder N. Kroezen-van Gelder vanZaanstad gaf het startsein voor de bouw van eennieuwe brug over de Nauernase Vaart, die desnelweg A8 zal verbinden met de nieuwe woon-wijk Saendelft.

15 oktoberGemeente Zaanstad wil de woningen die geluids-isolatie krijgen in verband met het extra lawaaivan vliegtuigen meteen aanpassen op het gebiedvan duurzaam bouwen en energiebesparing. Eris voor dit project subsidie aangevraagd bij hetRijk. De woningen die hiervoor in aanmerkingkomen staan vooral in Assendelft-Zuid.

21 oktoberDe stichting Oost- en Westzijderkerk in oprich-ting wil de twee kerken steeds meer gaangebruiken voor commerciële doeleinden. Dekerken die allebei op de monumentenlijst staanvergen enorm veel onderhoud, dat niet meer kanworden opgebracht als er geen ingrijpendemaatregelen worden genomen. De kerken kun-nen gebruikt worden voor concerten, receptiesen andere evenementen.

24 oktoberHet Molenmuseum in Koog raakt twee van haargrote molenmodellen kwijt, die al sinds de ope-ning van het museum deel uitmaken van de col-lectie. Het Rijksmuseum in Amsterdam gaf demodellen zeventig jaar geleden in bruikleen.Het Rijksmuseum gaat de afdeling VaderlandseGeschiedenis herinrichten en wil de modellendaar nu een plaats geven.

24 oktoberOndanks het negatieve advies van Zaanstadswelstandscommissie besloot het college vanburgemeester en wethouders de zogenaamderuïnegevels in de nieuwe woonwijk Saendelfttoch te laten aanbrengen. De gevels passen vol-gens het college prima in de wi jk . De wei-standscommissie vond de gevels 'een wezens-vreemd element zonder relatie met de vorm-geving van de rest van het plan'.

27 oktoberWethouder A. Dobma-de Vos begroef samenmet Oostzaanse kinderen een capsule met bijnadriehonderd wensen. Hiermee werd het officië-le startsein gegeven voor de bouw van de nieu-we Kweekvijverschool in Oostzaan.

29 oktoberNa een eerdere opgravingsperiode in het voor-jaar keerde het team archeologen van deUniversiteit van Amsterdam weer terug bij deHogendijk in Zaandam. De gemeente Zaanstaden de provincie Noord-Holland gaven opdrachthet terrein van bouwproject Sarabande verder teonderzoeken.

NBDe data aan het begin van de stukjes verwijzennaar de dag van publicatie en dus niet vanzelf-sprekend naar de dag van de gebeurtenis.

1431

Culturele agendamedio januari t/m medio april 1999Tentoonstelling over de Zaanse houtnijverheidwaarin Bruynzeel centraal staat. Ook aan anderehoutverwerkende bedrijven in de Zaanstreek wordtaandacht besteed. Molenmuseum, Museumlaan18, Koog aan de Zaan. Open: dinsdag t/m vrijdagvan 10.00-12.00 uur en 13.00-17.00 uur, zaterdagvan 14.00-17.00 uur en zondag van 13.00-17.00uur.

9 februari 1999'Omzien nee (naar) vroeger'. Mevrouw GuurtjeVleeshakker uit Oostzaan vertelt verhalen en vers-jes van vroeger. Er worden veel oude koeien uit de

sloot gehaald. 'Arend Dikzaal' in het DoopsgezindZorgcentrum 'Het Menn i stenerf', H. Gerhardstraat77, Zaandam. Aanvang 14.30 uur.

30 maart 1999'Nederlandse gevelstenen'. Dialezing door de heerD.R. Bouhuys uit Weesp over gevelstenen. Watop gevels staat afgebeeld vormt als het ware eengouden gids in drie dimensies met veel aspecten,die met de commercie te maken hebben. Zospreken de stenen door de eeuwen heen. 'ArendDikzaal' in het Doopsgezind Zorgcentrum 'HetMennistenerf', H. Gerhardstraat 77, Zaandam.Aanvang 14.30 uur.

De Gewichtige, Ernftige — en Belangryke Vraage,

I S E R N O G H O O P ?Ten Opzigten van het Vaderland , en deszelfs Inwoonderen enz. enz. enz. — Dichtmaatig voor-

gefteld ,aan Zaanlands Burgerry, by den aanvang van het Vierde Jaar der Bataafche Revolutie 1798.

ie daar, ö Zaanlands Volk! al wéér een Jaar verdweenen,Vcrzonke als in een zee van grondlooze Eeuwigheyd,

Dan reeds is ons een Nieuw, een ander Jaar verfcheenen,In hoope — een beter tyd.

Ja, Burgers! 't heeft zyn reen dat ik th.ins zegge ,in hoope;Wyl Hoop is lydens trooft: Zegt zoo het (preekwoorJ niet?

Drit Vryheyds - Jaaren zyn reeds hoppende veiloopen ,Daar men naauw heyl van ziet.

Zoo langdeMenfch nog leeft, bL-ft -ieze GezelünneDe Hoop,getrouw hem by. Ichoon alles hem verlaat;

Zy ondeiftt-und het hart, en trooft de ontroerde zinnen,Van hun, die 't tegen gaat.

Dan veeier hoop vergaat alhier niet zonder Reeden,Om dat er veelen zyn, die hoepen zonder grond:

Dit 's enkel dwaasheyd, ja 't zyn bjytenfporigheeden,Daar me ooyt geen heyl in vond.

'k Wil by dit Nieuwe Jaar, myn Burgers, nu eens vraagen;Door vraagenword men wys; Zeg, is er dan nog hoop?--

0 mocht toch dit l'afreel in Dichtmaat U behaagen;Daar 'k hoopend thans m*>e loop l

'k Vraag dan, niet al dien ernlt, die 't groot gewikt der zaakeAlreeds te vordren komt, ten opzicht van ons Land j

l» er nog hoope op bettlelling weer te muakan,Uyt diens bekrompen (tand.

6 Dierbaar Vaderland! zoo diep, zoo laag gezonken,Van alle kanten 7.00 te jammeilyk gedrukt f

Wanneer word U de rust de voorge bloey herfchonken,Wanneer den lalt ontrukt.

Zeg Neerland, is er hoop op redding-doe het hooren:Helaas! het zucht, het roept, byna wanhoopend uyt;

„ Red Almacht! ik verga, ik ga gewis verlooren,„ Zoo het Uw hand niet ftuyt!:"

Is er nog hoop, dat eens het fchraal Finantie weezen,Ten vollen werd heifteld, in ons Gemeenebeft?

ïs niet den nood hier in ten hoogften top gereezen?Elks oog hier op gevefl?

'Is er nog hoop, dat eens de Opëenfraapling van Laden,Zoo drukkend voor het Volk,voor't meelt worde opgefchord?Of moet het hoog belang, zoo lang s'volks beurs betalten,

Tot het wanhoopend wordt?

Waar moet het eyndlyk heen, met'slands heengaande fdmldenGeen Intrelt wordt byna , den Burger, at betaald ;

Krygt me iets in de eene hand, de andre hand moet duldenDat haar 't wéór wordt onthaald.

Is er nog ho ip, dat eens verwarring , tweedrngt, woelen,Lu -cgciiwrynngeens verwisllen zal in Vree?

Zal men den invloed dan van de F.endiacht nooyt gevoelen!Wee dan, O Neerland, wee t

Zal Viyheyd, deugd, en trouw, gclykheyd, liefde en Vrede,En waarheyd, Broederfchap, flechts bloote klanken zyn ?

Of is erhoop.dat me eens die daaden zal befteedenAan 't Menfchdom zonder ichyn?

Is er nog hoop, dat elk zyn rechten, en zyn plichtenOp valte gronden kent, en kennende betracht?

Of zal de domheid nooyt vooi 't licht van kennis zwichten?Blyf ftaag de deucht veracht?

Is ernog hoop, dat eens Verlichting klaar zal fchynen ?Of i* het menfchdom, hier, nog ryp, nog vatbaar, voor ?

Wanneer zal dweepery, en bygeloof verdwynenVan s' mentenen Icevens-fpoor? -

Is er nog hoop, dat eens "t Volzalig Opperweezen,Van Neeilands-Zaanlands Volle zal worden rechtgeëerd?

Is niet de Zeedloosheyd ten hoogften top gereezen,Daai zuyvre Deugd ontbeerd?

„ O GO D!--Is er nog hoop, dat eenmaal Uw Genade„Dess'menlchenhartverlicht,doorde invloedt van uw Geeft?„ Of houd Gy dien te ruch, om hunne euvcldaaden ?......

„ Verlicht - Vergeei'd - Geneeft. "Is er nog hoop, dat eens, de nutte Kuniten grocyen,

Dat \Veetenichap,enVlyt, en Dichtkunft wordt beloonde?-Zal eerlang Ken; en Staat ichoon af gefcheyde, bloeyen,

En elk naar eyfch bekroond ?Is er nog hoop, dat eens, de Orde zich zal verten,

Tot een Gewaapencle vereende Burgermacht?Zal 't vaite Bolwerk fleeds van Vry Gemeenebeften,

l laaft zyn tot Hand gebracht?Bataven' - Is er hoop, dat haaft een Staats-inrichting,

Gegrond op uwen w il, U worrfo vsnrecinrhf 9O rnocht/.e ftrekken, tot s'Lands heyl, tots'Volks verligting <

Daar 'c eeifte Plan was - fkcht,

Is er nog hoop, dat eens den Handel zal herstellen,Die zenuw van den Staat, welk thans zoodeerlykkwynt?

Wanneer zal eens 't Geluk, den Koopman weer verzeilen,Dat reeds verloopen fchynt?

Is er nog hoop, dat ons verlooren wingeweften,Op de een of de andre wys, voor ons t' herwinnen is ?

Wie moet geen traanend oog op dit verlies zich verten,Wie treurd niet om 't gemis?

Is er nog hoap, dat wy 't roofzuchtig Grootbrittanje,Die trotfche Engelfche eens beteuglen op de Zee?-

Wanneer bedwinge we eens den invloed van Oranje,En maaken dien gedwee ?

Is er nog hoop, dat wy, vereend met Franfche Helden,De Heerfchappy der Zee bctwitten aan den Brit?

O Dat me eens eerlang dien Vyand nedervelde,Op roof en moord verhu!

Is er nog hoop, dat eens, een Algemeene Vreede,De rust herltellen zal, aan 't wngglende Euroop' ?

En 't bloedig Oorlogszwaard eens blyve in de fcheede;Is hier toe, grond van Hoop?

Zie daar een Zwart Tafree!, Geliefde Landgenooten!'k Hebbe inEenvouwigheyd,deez' vraag ikchts voorgefteld

Het wichtig andwoord is,in s'Hemelfch Kaad beslooten: —'t HERSTEL van ALLES,zy, dit jaar,vol vreugd vermeld;!!!

*Dit Wcnfcht U L. Met de Burger;

Simon Kalman Jacobs-Zocm

1432

Restauratie - Verkoopvan historische bouwmaterialen

o.a. deurenramenschouwenhang en sluitwerkplavuizentegels

Klop eens aan op hetadres waar nog opambachtelijke wijzewordt gerestaureerd

Ameland 181506 ZW Zaandamtel : 075 -61605 18b.g.g : 0 6 - 5 2 92 54 28

ÜSPKLASSIEK.

EMMOPERN

£N LEVER1M5VAM fïOJT, PLAAT,

ALSINANPEREHOUTSOORTEN.

ACHTERSLUISPOLDER-RIJSHOUTWEG 3 ZAANDAMTEL. 075-61 6422 -61 64225FAX 075-6701265

UTMARKTGEOPEND 8.30 TOT 17.30 UUR ZATERDAG 9.00 TOT 12.30 UUR

GERARD WIJMAv a s t g o e d adv i e ze n

"Voor hout en nieuw"

UtiliteitsbouwWoningbouwRenovatie/RestauratieOnderhoudswerken

bouwersvan braam • minnesma

jonge arnoldusstraat 20 zaandam tel. 075-617 86 55

B O U W B E D R I J F

Veerdijk 401531 MSWormerTel. : 075-621 21 31Fax : 075-628 90 40

Postadres:Postbus 1301530 AC Wormer

Het Knijnenberg-kantoor aan de Zuiderhoofdstraat in Krommenie

Sinds 1873 komt er in Krommenie, op een nuchtere, Zaanse

manier, bijzonder drukwerk tot stand. Heeft u ook 'bijzonder'

drukwerk nodig? Bel Drukkerij Knijnenberg voor een goed

advies, een scherpe offerte of een heldere presentatie.

Maakte iedereen zich maar zo druk...Drukken is in deze tijd iets anders dan een drukpers aan-

en uitzetten. Als klant verwacht u duidelijk meerwaarde.

Drukkerij Knijnenberg speelt actiefin op deze behoefte.

Door nauwe samenwerking met andere grafische specialisten.

Door ideeën en investeringen, die het beste uit mensen naar

boven halen. Door producten te maken, die zich onderscheiden.

In vormgeving, in druktechniek of in afwerking.

Vaak in alle drie tegelijk.

DRUKKERIJ KNIJNENBERG

Zuiderhoofdstraat 70Postbus 341560 AA KrommenieTelefoon 075 - 627 62 70Fax 075 - 627 62 22ISDN 075 - 640 12 90